Vormgeving van SLB in de praktijk
Inhoudsopgave Inleiding .................................................................................................................2 Het eerste leerjaar ..................................................................................................2 Voorbeeld Programmering Studieloopbaanbegeleiding (SLB) niveau 3-4 ...........3 POP en Portfolio ....................................................................................................8 Vervolg ................................................................................................................10
© Eisma-Edumedia bv, Leeuwarden
1
Vormgeving van SLB in de praktijk Inleiding In deze tekst vindt u een aantal praktische aanwijzingen voor een goede vormgeving van SLB. Ook vindt u een voorbeeld van de programmering van SLB-lessen. U zult daarin zien dat flexibel geschoven kan worden met behandeling van de verschillende SLB-onderwerpen zoals besproken in onze boeken. Deze tekst is een sterk verkorte weergave van de behandeling van dit onderwerp in onze docentenhandleidingen bij de SLB-boeken.
Het eerste leerjaar In het eerste leerjaar is SLB er vooral op gericht dat de deelnemer de volgende vragen kan beantwoorden: − − − − −
Is dit de juiste studie voor mij? Weet ik waar ik goed en minder goed in ben? Heb ik zicht op het beroepenveld? Vind ik de studie leuk, interessant, passen bij mijn competenties? Hoe werk ik efficiënt en effectief, zowel zelfstandig als in een project?
In de eerste periode van het eerste leerjaar moet vooral reflectie centraal staan. Daarbij staan de volgende doelstellingen centraal: − − − −
Het ontdekken van interesses (ben ik wel geïnteresseerd in dit beroep?) Het ontdekken van capaciteiten (waar ben ik goed in en waar schiet ik tekort?) Het ontdekken van wensen en ambities (wat wil ik doen, wat vind ik belangrijk, wat zijn mijn eigen ‘thema’s’: met mensen omgaan, computers, in de commercie enzovoort) Leren meedenken over de eigen traject- of routeplanning van de opleiding.
De deelnemer zal dus een studie(loopbaan)plan moeten opstellen. De taak van Studieloopbaanbegeleiding is de deelnemer door middel van coaching en door middel van instructie en uitleg, aan de hand van de boeken Studieloopbaanbegeleiding, te helpen met deze eerste stappen in reflectie, motivatieversterking en het zelf opstellen van een studieloopbaanplan. Aan het einde van de eerste fase (1e leerjaar) is de deelnemer in staat om het volgende uit te voeren: − − − −
Een lijst maken met sterke en zwakke punten van zichzelf Het belang toelichten van zijn leerdoelen De leerdoelen smart formuleren Inzet tonen bij het werken aan de leerdoelen 2
− − − − − −
Aandachtspunten en acties formuleren m.b.t. studievoorgang, studieplanning en studieaanpak. Portfolio samenstellen van zijn kennen en kunnen Persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) opstellen van competenties en leerdoelen Activiteitenplan (PAP) opstellen op basis van zijn POP Reflecteren op het werken aan zijn leerdoelen en aan de beroepsproducten Opdrachten maken en feedback verwerken van SLB ‘er bij de volgende portfolio-opdrachten
Daarnaast is het erg belangrijk dat de deelnemer vertrouwd raakt met het projectgestuurd onderwijs. Het spreekt voor zich dat ook dat een onderwerp is dat bij SLB in het eerste jaar veel aandacht verdient. Na het eerste leerjaar komen de andere onderwerpen aan bod, die besproken worden in deel 2 van Studieloopbaanbegeleiding MBO, zoals schriftelijk communiceren, projectmanagement en beroepsoriëntatie.
Voorbeeld Programmering Studieloopbaanbegeleiding (SLB) niveau 3-4 Hieronder ziet u een voorbeeld van een lesprogramma SLB verspreid over drie leerjaren. Zoals u kunt zien is de behandeling van de stof uit deel 2 verspreid over twee leerjaren en is gekozen voor een andere volgorde van behandeling van de stof. De indeling in modules maakt het makkelijk om deze volgorde te kiezen of zelf een andere volgorde aan te houden. Zoals u ook kunt zien is in dit voorbeeld er soms voor gekozen om niet alle stof uit een module te behandelen. Ook dat is goed mogelijk. U kunt zelf een keuze maken wat u klassikaal wilt behandelen en wat u eventueel ter zelfstudie aan de deelnemer overlaat. U kunt bij de behandeling van de stof er ook nog voor kiezen om ofwel eerst een en ander uit te leggen en daarna de deelnemers de theorie in praktijk te laten brengen door middel van opdrachten, ofwel meteen te beginnen met opdrachten en de deelnemers op die manier meteen praktisch te laten kennismaken met de stof.
3
Eerste leerjaar Module 1 Zelfkennis en zelfontwikkeling Toetscode SLB 01.4/1 Aantal lesweken 8 Periode 1A Contacturen 2 lesuren per week (1 uur instructie, uitleg, daarna 1 uur begeleid zelfstandig werken aan opdrachten) Zelfstudie 1 uur per week Leerstof SLB deel 1, module 1 Zelfkennis en zelfontwikkeling, capita selecta (keuze uit hoofdstukken en opdrachten) Toetsperiode 1A Toetsvorm Portfolio + zelfevaluatie in een beoordelingsgesprek Toetsplaats School Beoordeling Portfoliocijfer = voortgangscijfer Studiepunten Indien module voldoende is: 1 punt Opmerkingen Beoordelingsgesprek: Duur plm. 15 minuten per deelnemer. Aanbod komen de portfoliotaken, de motivatiebrief, de cv, de zelfevaluatie vragen plus reflectieverslag van projecten.
Module 2 SLB en competentiegericht onderwijs (cgo)/ POP Toetscode SLB 01.4/2 Aantal lesweken 8 Periode 1B Contacturen 2lesuren per week Zelfstudie 1 uur per week Leerstof SLB deel 1, module 2 SLB en CGO/POP, capita selecta (keuze uit hoofdstukken plus opdrachten) Toetsperiode 1B Toetsvorm Portfolio + beoordelingsgesprek Toetsplaats School Beoordeling Portfoliocijfer = voortgangscijfer Studiepunten Indien module voldoende is: 1 punt Opmerkingen Duur gesprek: plm. 15 minuten per deelnemer, bespreking van POP, formuleren van leerdoelen, sterke en zwakke punten, zijn de leerdoelen smart? Instructies voor het maken van een portfolio (geprinte versie met tabbladen).
4
Module 3 Projectmatig werken Toetscode Aantal lesweken Periode Contacturen Zelfstudie Leerstof
Toetsperiode Toetsvorm Toetsplaats Beoordeling Studiepunten Opmerkingen
Module 4 Effectief studeren Toetscode Aantal lesweken Periode Contacturen Zelfstudie Leerstof Toetsperiode Toetsvorm Toetsplaats Beoordeling Studiepunten Opmerkingen
SLB 01.4/3 8 1C 2 lesuren per week 1 uur per week SLB deel 1, module 3 Projectmatig werken, capita selecta ( keuze uit hoofdstukken en opdrachten). Het is niet de bedoeling dat u alle opdrachten en hoofdstukken maakt. 1C Portfolio + beoordelingsgesprek School Portfoliocijfer = voortgangscijfer Indien module voldoende is: 1 punt In deze module vooral veel groepsopdrachten. Nauwkeurig op toezien dat deelnemers ook daadwerkelijk in groepjes aan de slag gaan.
SLB 01.4/4 7 1D 2 lesuren per week 6 uur SLB deel 1, module 4 Effectief studeren, capita selecta (keuze uit hoofdstukken en opdrachten) 1D Portfolio + beoordelingsgesprek School Portfoliocijfer = modulecijfer Indien module voldoende is: 1 punt
5
Tweede leerjaar Module 3 Beroepspraktijk Toetscode Aantal lesweken Periode Contacturen Zelfstudie Leerstof Toetsperiode Toetsvorm Toetsplaats Beoordeling Studiepunten Opmerkingen
Module 1 Zakelijk schrijven Toetscode Aantal lesweken Periode Contacturen Zelfstudie Leerstof Toetsperiode Toetsvorm Toetsplaats Beoordeling Studiepunten Opmerkingen
SLB 01.4/5 8 2A 2 lesuren per week 6 uur SLB deel 2, module 3 Beroepspraktijk (capita selecta) 2A Portfolio + presentatie School Portfoliocijfer = voortgangscijfer Indien module voldoende is: 1 punt Voortgangsgesprek + beoordeling; Aan de orde komen: sterke en zwakke punten, leerdoelen formuleren, reflectie op leerdoelen en kerntaken, studievoortgang, - planning en – aanpak van studie. Reflectie eerste contacten met de bpv, problemen in bpv, omgaan met spanningen, enz.
SLB 01.4/6 8 2B 2 lesuren per week 1 lesuur per week SLB deel 2, module 2 Zakelijk schrijven 2B Portfolio + presentatie School Portfoliocijfer =voortgangscijfer Indien module voldoende is: 1 punt
6
Derde leerjaar Module 7 Projectmanagement Toetscode Aantal lesweken Periode Contacturen Zelfstudie Leerstof Toetsperiode Toetsvorm Toetsplaats Beoordeling Studiepunten Opmerkingen
SLB 01.4/7 8 3A 2 lesuren per week 6 uur SLB deel 2, module 3 Project management 3A Portfolio + presentatie School Portfoliocijfer = voortgangscijfer Indien module voldoende is: 1 punt
Module 8 Keuzes en dilemma’s in de beroepspraktijk Toetscode SLB 01.4/8 Aantal lesweken 7 Periode 3B Contacturen 2 lesuren per week Zelfstudie 1 uur Leerstof SLB deel 2, module 4 Beroepspraktijk (capita selecta) Toetsperiode 3B Toetsvorm Portfolio + presentatie Toetsplaats School Beoordeling Portfoliocijfer =voortgangscijfer Studiepunten Indien module voldoende is: 1 punt Opmerkingen
7
POP en Portfolio Een belangrijk middel om reflectie en studieloopbaanplanning vorm te geven zijn het zogeheten Persoonlijk Ontwikkelings Plan (POP) en het Portfolio. In deze paragraaf bespreken we enkele mogelijkheden om goed met POP en Portfolio te starten. De eerste periode Deelnemers van het mbo krijgen een studieloopbaanbegeleider of –coach toegewezen. Deze begeleidt de deelnemers bij: − −
het vormgeven van de studieloopbaan; het afleggen van de persoonlijke leerweg.
Kennismaking De studieloopbaanbegeleider kan starten met kennismakingsgesprekken. De kern van dit gesprek is dat de deelnemer enige duidelijkheid verschaft met betrekking tot de volgende vragen: − − − − −
wie ben je? wat wil je? wat kun je? waar wil je heen? hoe ga je dat precies aanpakken?
De kennismakingsgesprekken (startgesprekken) vinden plaats in de eerste twee à drie weken van de opleiding. De doelen van het startgesprek zijn: − − −
het stimuleren van verantwoordelijkheid; de deelnemer is verantwoordelijk voor zijn eigen ontwikkeling richting toekomstig beroep; het volgen van zijn competentieontwikkeling; het leren steeds effectiever te studeren.
Motivatiebrief en cv Ter voorbereiding op het startgesprek maakt de deelnemer een motivatiebrief met een korte omschrijving van zichzelf. Daarin moet hij de volgende punten behandelen. − − − − − − − −
wie ben je? wat verwacht je van de opleiding? waarom heb je voor deze opleiding gekozen? welk beeld heb je van het beroep dat je later wilt uitoefenen? welke elementen spreken je aan in dit beroep? wat zijn je sterke punten waardoor je denkt dat je geschikt bent voor dit beroep? wat zijn je belemmeringen, dingen die tegen kunnen werken? hoe zijn je studievaardigheden? Waar ben je goed in? Waar heb je moeite mee? 8
−
wat zou je nog moeten verbeteren om je ambities te verwezenlijken?
Tijdens de SLB-lessen (in de tweede periode of evt. eerder) krijgt de deelnemer de opdracht een concept POP te schrijven. In de SLB-lessen wordt uitgelegd hoe hij daarmee moet omgaan. De deelnemer geeft twee of drie competenties aan die hij wil ontwikkelen dan wel wil verbeteren. Uit deze competenties leidt hij zijn leerdoelen (ontwikkeldoelen) af. De deelnemer maakt een afspraak omtrent het tijdstip binnen welke periode het leerdoel gerealiseerd wordt. Daarna begint de uitvoering van het POP/PAP via lessen, trainingen, projecten, BPV etc. Tijdens de uitvoering is een tussentijdse evaluatie mogelijk, meestal op verzoek van de student. Verder wordt vastgesteld wie begeleiding geeft en wie hem ondersteunt. Wie beoordeelt en hoe wordt hij beoordeeld dat hij zijn doelen heeft bereikt? Beide partijen, SLB-docent en deelnemer tekenen voor akkoord om er een formeel karakter aan te geven. Na de uitvoering vindt op een afgesproken tijdstip een POP- gesprek plaats over de behaalde resultaten. Reflectie op portfolio De deelnemer kan zijn portfolio gebruiken om zijn eigen studieloopbaanontwikkeling in het eerste jaar zichtbaar te maken. Welke studieloopbaancompetenties zijn van belang? Denk aan het zelfstandig vormgeven van competenties door een POP/PAP op te stellen. Verder het reflecteren op studievoortgang (Wat heb je gerealiseerd? Wat is je planning? Wat moet je bijstellen of verbeteren?). Tenslotte is van belang dat de deelnemer reflecteert op zijn studie- en beroepskeuze. Welke uitstroom kiest hij? Op grond waarvan? In welk werkveld wil hij later zijn beroep uitoefenen? Een voorbeeld voor de inrichting van een portfolio ziet u hieronder. Tabblad 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Onderdelen portfolio Mutaties (wijzigingen chronologisch) Overzicht (inhoudsopgave portfolio) Alles over de opleiding (kwalificatie, competentietabellen, het onderwijsprogramma, de klas/groep, enzovoort) Persoonlijke gegevens (cv, motivatiebrief, testgegevens, foto’s, enzovoort) Showcase (het mooiste werk, beste producten) Studievoortgang (resultaten van examens, projecten, thema’s enzovoort) Oriëntatie toekomstig beroep (stagebeoordeling, verslag bedrijfsbezoek, interview, bedrijfspresentatie, enzovoort) Gesprekken met mentor/slb (POP- gesprekken, mentorgesprekken, enzovoort) POP/PAP (POP-formulieren, leerdoelen, studie)activiteiten, enzovoort Claims (verzamelde bewijzen, reflectieverslagen, 360 graden feedback, tentamenbriefjes, zelfreflecties) Diversen (belangrijke dingen die voor de deelnemer van belang zijn)
9
Vervolg Gedurende de hele verdere opleiding zal de studieloopbaanbegeleider actief betrokken blijven bij het ondersteunen van de deelnemer bij het sturen van de loopbaan en hij zal door middel van POP-gesprekken het verder uitwerken van POP, PAP en Portfolio ondersteunen en controleren. Een andere taak is natuurlijk gelegen in het geven van lessen Studieloopbaanbegeleiding. Zie wat dat betreft de voorbeeld modulewijzer hierboven. Een derde taak voor de SLB-docent is gelegen in het controleren en begeleiden van de procesvoortgang tijdens projecten en het beoordelen van het procesverslag.
10
