Waalweelde
Waa loorsp rong
Voorwoord Het idee van een ‘Ri4daagse’ is ontstaan nadat zo’n 10 jaar geleden de eerste struinroutes ontstonden langs de Waal. Struinen/wandelen in Rivierenland is bij uitstek de manier om het unieke Waallandschap te beleven. Provincie Gelderland organiseerde in 2013 in het kader van Waal-Weelde Duurzame Recreatie en Toerisme het project: ‘Beleef de Waal’ en nodigde diverse partijen uit om met ideeën te komen om dat te realiseren. Inmiddels zijn er belangrijke fietswandel- en struinstructuren langs de Waal en de fiets/wandelpontjes zijn verder uitgebreid . Ook het potentieel van recreatieve ondernemers en andere activiteiten in het gebied is sindsdien toegenomen. De tijd is nu rijp om een ‘Ri4daagse’ als evenement in het kader ‘Beleef de Waal’ te gaan realiseren. De 6 struinroutes van Lobith tot Loevestein zijn m.i.v. voorjaar 2015 voltooid, deze struinroutes zijn de basis voor de Ri4daagse. Bij gebleken succes en voldoende behoefte kan ook in andere regio’s als b.v. Nijmegen of rond Loevestein een Ri4daagse worden georganiseerd. Hierdoor kan de struiner/wandelaar steeds nieuwe gebieden ontdekken en ontstaat er op termijn een aaneenschakeling van meerdere Ri4daagse langs de Waal en kan een echte struinvakantie worden gehouden van Lobith tot Loevestein. U bent als deelnemer de pionier die in 2014 de eerste Ri4daagse gaat ontdekken, wij wensen u daarbij heel veel Waalbeleving. Hans Heerdt organisatie Ri4daagse i.o.v. Stichting Ri4daage
Wijde Waal
Waa lschit tering 2
Waallucht
3
Waa lte
Inhoudsopgave Rivierengebied in beweging blz 6 Routekaarten div. dagen; blz 8/9, 12/13, 18/19, 24/25 Routebeschrijvingen div.dagen; blz 10, 14, 20, 26 Wetenswaardigheden div. dagen; blz 11, 15, 21, 27 Inspiratie-ideeën blz 17, 22, 23, 29, 32 Streekeigen talenten blz 16, 17 Sponsoren blz 31
Praktische informatie
Nummers op route kaarten verwijzen naar routebeschrijving; circa wandeltijden en wetenswaardigheden
Deze bordjes volgen:
volgens route beschrijving LA=linksaf, RA=rechtsaf
Bellen in geval van nood: 06-23593925
Foto omslag: Gerrit Groeneveld
Waalwater
Waa lwaa rts
4
Waalstrand
5
Waa lstroom
Rivierengebied in beweging U gaat lopen in een van de meest veranderlijke stukken natuur van Nederland en zult de dynamiek zelf ervaren! Al ruim 2.5 miljoen jaar zoeken Rijn en Maas via ons land de weg naar zee. In natuurlijke delta’s worden geregeld nieuwe riviertakken gevormd en oude lopen verlaten. De nieuwe riviertakken ontstaan omdat de rivier de kortste weg naar zee zoekt. Oude lopen verzanden en vallen dan droog. De rivieren hebben het lage land gevoed. Met tonnen grind, zand en klei uit de bergen is het fundament van het huidige landschap gelegd. In de bodem bevinden zich allemaal oude zandbanen. Tot ongeveer 1.000 jaar geleden hadden de rivieren vrij spel. Vanaf de Middeleeuwen heeft de mens de beteugeling van de natuur ter hand genomen, voor veiligheid tegen overstromen en de scheepvaart. De afgelopen tien jaar zie je een andere beweging. Er worden nevengeulen gegraven, zelfs dijken verlegd. De maatregelen hebben naast de veiliger afvoer van water ook tot doel om het rivierengebied economisch en ecologisch aantrekkelijker te maken. Creatieve en natuurlijke architecten (rivierwater en grote grazers) krijgen steeds meer de ruimte voor terugkeer naar natuurlijke rivieroevers. Het toekomstige Rivierengebied zal steeds meer een landschap worden waar mens en natuur samenkomen.
Waa lsma ak
Waalgeronk 6
Geef een vorm aan je beleving! De Ri4daagse is bij uitstek een belevingsevenement. Wat is niet mooier om jouw belevingsmoment(en) op je eigen creatieve wijze vast te leggen. Zie het niet als een must, maar wij zijn wel erg nieuwsgierig wat jouw belevingsmomenten of onderwerpen zijn... Op de volgende pagina’s wat tips om jouw eigen vorm(en) te kiezen. De ‘streekeigentalenten’ die je onderweg ontmoet kunnen je misschien ook verder inspireren of erbij helpen. Wil je ze met ons delen tijdens de afsluiting op de vierde dag of deel ze met meer mensen via Facebook (Ri4daagse), Twitter (#Ri4daagse) of de mail (
[email protected]/website)! Voor meer info zie blz. 22 en 23.
Waalzi n
Waalzucht 7
Route dag 1
Waalschaal
d’ W aalfi lm
8
Waalkunst
9
Waa ltra an
Routebeschrijving dag 1
Wetenswaardigheden dag 1
Begin oprijlaan Kasteel Ophemertu LA, einde weg RA, bij Rest. Dijkhuis fietspad op dijk volgen , bij afrit LA uiterwaard in, struinroutebordjes volgen door Stiftsche uiterwaard, bij dijk LA onderlangs steundijk volgen tot bij ‘De Bol”v veerstoep Varik, pontje naar overkant, pad volgen tot bij huizenw LA uiterwaardweg volgen tot net voor haakse bocht naar R, hier LA via overstapje richting rivier, bij kunstwerk betonkruizen RA , na ca 100mtr. LA pad op, verhard gedeelte op oever rivierx Bato’s Erf podium streekeigen talent, evenwijdig aan rivier pad volgen richting dijk, LA via fietswandelpad/dijk naar Dreumel, na coupure(doorsteek in dijk) LAy pad volgen richting rivier, vlotje oversteekz bij inlaat haven scheepswerf, overzijde oeverzone volgen tot net voor voormalige zandwinplas RA, via klaphek bij bord Buskuspad LA, klaphek door pad volgen langs oever plas{ tot bij volgende klaphek ter hoogte van de dijk, hierna LA oeverzone plas blijven volgen, tussen plas en rivier (zomerkade)richting krib naar pontje|, pontje oversteek}, vanaf hier de oeverzone met strandjes en rivierduinen volgen tot bij afslag/Ri4daagsebordje RA door Stiftsche uiterwaard weer richting dijk, laatste gedeelte zelfde weg als begin van de route, richting Kasteel Ophemertu
Start- en eindpuntu Kasteel Ophemert (Dreef 2, 4061 BL Ophemert) http://kasteelophemert.wix.com/dromen-in-een-kasteel
Wandeltijden tussen diverse nrs. op routekaart Tussen u en v circa 60 minuten Tussen w en x circa 30 minuten Tussen x en y circa 25 minuten Tussen y en z circa 5 minuten Tussen z en { circa 50 minuten Tussen { en | circa 45 minuten Tussen } en u circa 60 minuten
Waa lgast
Stiftsche Uiterwaarden - Zeldzaam systeem van richels en droge geulen en oude beddingen, die moerassig ontwikkeld zijn. Op sommige plekken is het kleipakket verwijderd tijdens de dijkverbetering n.a.v. het hoge water van 1995. Daar is de oude zandige bodem aan de oppervlakte gekomen. Dit levert een ander type plantengroei op en trekt ook andere diersoorten aan. Bij “de Bol” / veerstoep Varik is de Dikke Toren Varikv te bezichtigen!- Het zicht op Varik wordt sinds mensenheugenis bepaald door de Dikke Toren. Al eeuwen vormt de toren een baken voor schippers over de Waal. “de Bol” is wat overgebleven is van het werkeiland dat de dijkverzwaarders hadden aangelegd. Een wilg mocht blijven staan en werd ingebed in een bolvormig heuveltje van basaltblokken. Streekeigen talent en kunstenares Marie Mulder heeft haar werkatelier en winkel ‘Dutch Design Bakery’w vlakbij de veerstoep van Heerewaarden. Loop gerust even binnen bij Marie en bewonder haar creaties. Bato’s Erfx, voormalig steenfabrieksterrein is nu een mooi natuurgebied met een prachtig uitzicht over de Waal en podium voor streekeigen talent. ‘Bakens aan het Water’ kunst markeert deze historische locatie. Streekeigen talent Marietje Bongers geeft Yoga demonstraties bij Yogaschuur Anahatay Dreumelse Waard { – Ten behoeve van de dijkverzwaring in 1996 leverde dit gebied de benodigde zand en klei. Het water in de Waal is erg kalkrijk en dus komen er stroomdalplanten voor, bijv. Heksenmelk, Kruisdistel en de Gele Morgenster.
Waalidee 10
Wa algeu r
eer Waalw 11
Route dag 2
Waalgoed
Waa lruig te
12
Waalland
13
Waa lvlu cht
Routebeschrijving dag 2
Wetenswaardigheden dag 2
Vanuit Bezoekerscentrumu direct LA SR-bordjes volgen door parkje naar kruispunt met van Heemstraweg, oversteken LA SR-bordjes volgen , bij dijk recht oversteken, bij bocht in weg R aanhouden . via woningen en molen terug bij de dijk, LA tot bij afslag/afrit richting veerstoepv, pontje naar overkant, veerstoep “de Bol”w Varik , LA dijk op net voorbij bos dijk verlaten LA via overstapje door weiland richting rivier, bij rivier SR-bordje/overstapje RA oeverzone volgen (SR-bordjes negeren)tot bij inlaat naar plasx, pontje naar overzijde inlaat, volg de oeverzone van de plas bij RI4daagse bordje LA , theetuin ‘River Lounge’y, uiterwaardweg L aanhouden langs woning en verderop overstapje verhard pad volgen tot bij plas (voormalige kleiput), einde plas LA en SR-bordjes volgen door Heesseltse uiterwaard richting rivier, met verderop pontjez. Pont naar overkant LA richting dijk, op dijk direct LA via fietspad langs Eetcafé de Roskam{ richting Rossum|, uiteindelijk bij Sluizen St Andries daarna direct LA pad langs toevaart sluizen naar ruïne Nw Fort St Andries}, pad vervolgen door klaphekje en langs oude sluisrestanten St Andries direct LA uiterwaard in richting rivier, over oeverzone met strandjes en rivierduinen (niet door weiland particulier) richting Heerewaarden, bij Ri4daagse-bordje RA terug naar de waardweg, vervolgens zelfde stukje route weer terug naar BC ‘De Grote Rivieren’.
Start- en eindpunt: Bezoekerscentrum De Grote Rivierenu Langestraat 38, 6624 AB Heerewaarden www.bcdegroterivieren.nl
Wandeltijden tussen diverse nrs. op routekaart Tussen u en v circa 20 minuten Tussen w en x circa 60 minuten Tussen x en y circa 10 minuten Tussen y en z circa 30 minuten Tussen { en | circa 20 minuten Tussen | en } circa 20 minuten Tussen } en u circa 60 minuten
Waa lwerk
Het dorp Heerewaarden is een voormalig vissersdorp. In de tuin van het Bezoekerscentrum De Grote Rivieren ligt nog een oude palingschokker, een schip dat gebruikt werd voor het riviervissen. • Theetuin ‘River Lounge’y Er zijn plannen om de Heesseltsche uiterwaarden opnieuw in te richten. Dit zal invloed hebben op de veiligheid, de natuur en het landschap in het gebied. Vanaf 2015 zullen de uiterwaarden worden verlaagd en worden nevengeulen gegraven. Inwoners van de gemeente Neerijnen krijgen misschien te maken met de komst van een hoogwatergeul door het landschap boven Varik en Heesselt. Dat wordt op het moment verkend. Een hoogwatergeul is bedoeld om water uit de Waal veilig en snel af te voeren. Die kan met hoogwater meestromen, maar is ook een enorme ingreep in binnendijks gebied. Varik en Heesselt zouden dan als het ware op een eiland tussen de huidige dijk en die om de nevengeul komen te liggen. Het laatste woord is hier nog niet over gezegd… • Eetcafé de Roskam{ Hurwenen Nieuw Fort Sint Andries} werd aangelegd in 1815 en ligt op een strategische plek: aan de ene kant kijk je uit over de Waal en andere kant over de Maas. Nergens komen de twee rivieren zo dicht bij elkaar. Sinds de Tweede Wereldoorlog is het een ruïne. Er zijn ook nog sporen van Oud Fort Sint-Andries uit 1599 zichtbaar. Spanjaarden en Hollanders hebben er veel gevochten.
Waalwaden 14
Waa lsmaa k
lgeronkel a a W 15
Waa lweel de
Waalachtig 16
n lwatere a a W
Waa lliefde 17
Route dag 3
Waa lemot ie
Waalkabaal 18
Waalza nd
Waalgevoel 19
Routebeschrijving dag 3
Wetenswaardigheden dag 3
Vanaf Party Cruise bootu komt u bij de Rijswaard aan walv, LA pad volgen door Rijswaard tot aan de dijk, RA dijk op langs dijkmagazijn/museumw bij kasteel Waardenburgx LA door ‘Landgoed Neerijnen’ kies hier uw eigen pad richting Stroomhuisy. vanaf Stroomhuis pad door landgoed vervolgen tot bij aansluiting op weg met links kasteel en kerkje ga RA Boslaan in, einde laan LA dijk op tot bij café ,vervolg hier de route onderlangs de dijk (schouwpad buitendijks) via bij aansluiting op dijk ter hoogte van bebouwing rechts hier de dijk op, via cafetaria ‘Big Bread’z dijk vervolgen tot bij parkeerplaatsje hier RA richting rivier over brugje de lengtekrib van meestromende nevengeul volgen, bij instroom nevengeul via brugje oever volgen naar pontje{, pontje oversteek, aan overzijde LA via hek naar dijk ter hoogte van Eetcafe de Roskam| RA fietspad op, na eerste plas bij Ri4daagse-bordje RA pad tussen de twee plassen volgen einde pad LA weg op, bij T-kruising RA, bij bocht naar L, ter hoogte plas}(aanleg nevengeul) pad volgen tot bij hek RA vervolg daarna de zomerkade langs de plas, bij aansluiting op dijk RA dijk volgen over fietspad richting Martinus Nijhofbrug onder A2 door bij afslag fiets/wandelpad RA richting Watertoren~ pad vervolgen en laatste stukje door stadsuiterwaard Zaltbommel terug naar Veerweg/haven
Start- en eindpunt: Party cruise bootu (veerweg, Zaltbommel)
Wandeltijden tussen diverse nrs. op routekaart Tussen v en w circa 40 minuten Tussen w en x circa 5 minuten Tussen x en y circa 15 minuten Tussen y en z circa 45 minuten Tussen z en { circa 35 minuten Tussen | en } circa 45 minuten Tussen } en ~ circa 60 minuten Tussen ~ en u circa 20 minuten
Landgoed Waardenburg en Neerijnen - Binnendijks staan twee oude kastelen, omgeven door weelderig parkbos, hoogstamboomgaarden en cultuurgronden. Kasteel Waardenburgx stamt uit de 13e eeuw. Van het oorspronkelijke gebouw is eigenlijk nog maar de helft over. Volgens een legende heeft de beruchte Dokter Faust op het kasteel gewoond. Na afloop van zijn pact met de duivel werd hij uit de kasteeltoren gegooid. Huis Neerijnen dient als gemeentehuis. Het Stroomhuisy www.stroomhuisneerijnen.nl - voormalig schakelstation van Nuon. Het karakteristieke pand dateert uit 1951. Podium van streekeigen talenten • Cafetaria ‘Big Bread’z (Waaldijk 16, Opijnen) Kil van Hurwenen} - De Kil is een afgesneden rivierarm van de Waal en ontstaan in 1639. Het is een van de grootste watergebieden van het Land van Maas en Waal. Ganzen en smienten zijn slechts een paar van de vele watervogels die er een (tijdelijk) thuis hebben gevonden. De Kil wordt nu opnieuw, middels een meestromende nevengeul, in verbinding gebracht met de rivier om o.a. hoogwater beter te kunnen afvoeren.
Waalleven
Waa lgolf
Rijswaardv – Dit gebied wordt beheerd door het Geldersch Landschap. Hier liggen licht golvende graslanden, wilgengrienden (rijshout), oude meidoornhagen, een zandwinplas en aan de voet van de Waalband de Kil van Waardenburg. Evenals de aan de overkant gelegen Kil van Hurwenen is dit een oude meander(bocht) van de Waal. Archeologisch museum in een voormalig dijkmagazijnw is een bezoek waard
20
ynamiek Waald
Waa llicht 21
Waalvisser
Waa ltoeko mst
22
ikkeling Waalontw
Waa lschelp en 23
Route dag 4
Waalruigte
Waa ljutte r
24
Waalduin
25
Waa lverle den
Routebeschrijving dag 4
Wetenswaardigheden dag 4
Vanaf Bellevueu naar pontje Hendrikus, pontje naar overzijde, ga voor ’t Veerhuis LA en vervolg pad tot bij bomenrij rechts, hier RA pad volgen tot halverwege hier LA , dijk oversteken bij Dorpsstraat LA , na zo’n 500mtr LA Waalbandijk op, dijk volgen tot picknickplaatsv, direct daarna LA schuin dijk af richting plas, tussen plas en dijk schouwpad volgen tot einde plas LA paadje langs plas volgen, einde plas RA vervolgens bij hek daarna RA weg naar dijk, bij dijk LA dijk volgen tot bij afrit naar weiland/uiterwaard SR-bordjes volgen richting rivier, langs overzone aan het eind uiterwaard verlaten via klaphekje LA dijk op.w zie wetenswaardigheden. Bij Bootservice Leeuwenx met pontje naar overzijde strang. Oever strang volgen naar halfverhard pad, bij wilgenbos RA door klaphekje richting nevengeul, oever volgen tot locatiey streekeigen talent en lunch. Bij half verhardpad RA, volgen tot toegangshek, voor ’t hek LA oever plas volgen via hekje zomerkade op, links grote plas de Kaliwaal kade/pad volgen tot bij ‘Blauwe brug’z RA, einde brug LA dijk op. Dijk (wandelfietspad) volgen tot kruispunt in Druten, hier LA naar veerstoep{. Hier wacht de boot voor terugvaart naar Tiel
Start- en eindpunt: Restaurant Bellevueu aan de Waal (Ophemertsedijk 2, 4001PB, Tiel)
Wandeltijden tussen diverse nrs op routekaart Tussen u en v circa 40 minuten Tussen v en w circa 50 minuten Tussen w en x circa 10 minuten Tussen x en y circa 40 minuten Tussen y en z circa 45 minuten Tussen z en { circa 60 minuten
• Hotel Restaurant het Veerhuis www.hotelveerhuis.nl Op deze route kom je enkele wielen of kolken tegen. Deze zijn ontstaan op plekken waar vroeger door kruiend ijs de dijk is doorgebroken; Waar het water en zand het binnendijkse gebied in kolkte, vormde zich een diep gat. Nu zijn het meertjes uitgegroeid tot prachtige natuurgebiedjes. In Beneden Leeuwen woont en werkt kunstschilder Ed van Heckw hij maakt prachtige, bijna fotografische schilderijen, een bezoekje zeker waard. In z’n ( thee)tuin de ‘Oude Ret’ schenkt hij koffie en thee . Locatie: Retstraat 10 In de Leeuwensche en Drutensche waarden lopen we door Waaier van Geulen en langs de Kaliwaal. Sinds 1994 worden in de Leeuwense Waard oude, dichtgeslibde zijgeulen van de Waal uitgegraven, zodat het water weer vrij spel krijgt. De Kaliwaal is een baggerspecieberging in een voormalige zandwinput, tijdens de vaartocht terug naar Tiel krijgt u meer informatie over de Kaliwaal Langs èèn van de nevengeuleny ontmoet u diverse streekeigen talenten. Bij terugkomst in Tiel is er na de afsluiting nog gelegenheid om de expositie van kunstschilder Willem den Ouden te bekijken. Rivierluchten is zijn specialiteit. Expositielocatie: Sint Agnietenstraat 24, Tiel (5 minuten wandelen vanaf de Waalkade) • www.waalgalerie.nl
Waall icht
Waalgenoegen
Waa lpote ntie
26
Waal
27
Wonder Dijkhellingen koesteren zich gekruid in de zon. In de uiterwaarden staat het leven groen en gezwollen. Wie nu niet uitloopt, is dood. In de strang regent het een geluidloos spervuur van zonnestralen. Dit wonder moet ik zien. De rivier stroomt daarginds en onder de grond en in de lucht, maar ook in elke boom en bovendien in mij.
Waa lpunt
28
Waalpoëzie
Waaltaal
29
Waa lgedic hten
Sponsoren
Waalleven
Waa lflora
30
Waalsediment
[email protected]
31
Wil jij ook
Waal fauna
De Waal Verblindende schittering Een sluierwolk verzacht het voor de ogen De Waal stroomt onbewogen voort Zij is de baas van hoog en laag Wij omarmen haar Wij houden van haar Immers zij ligt naast ons Stranden, planten, vogels Omarmen haar eveneens Boten mogen op haar varen Als maar, door en door Nooit zegt ze, en nu is het genoeg Lieve Waal Blijf a.u.b. bij ons En laat ons blijven genieten Van je wondermooie schoonheid Gerrit Nuijen
Waa lverta kking
Waalmonding 32
