Inhoud LAPP-Topverslag 2010 Voorwoord
5
Bio-Farmaceutische Wetenschappen: Hoe werkt een geneesmiddel?
7
Biologie: Ziekte en afweer
9
Duitse taal en cultuur: Sichtverhältnisse
11
Griekse en Latijnse taal en cultuur: Van papyrus tot pocket
13
Informatica (Computer Science) : Working Smarter!
15
Italiaanse taal en cultuur: De ronde van Italië
17
Life Science and Technology: Het belang van DNA
19
Molecular Science and Technology: Ontdekking van nieuwe antibiotica
21
Natuurkunde: Nanotechnologie
23
Psychologie: Bijna iedereen is wel eens blij… of bang… of boos…
25
Rechtsgeleerdheid: De rechtsstaat: constitutionele theorie en juridische praktijk
27
Slavische talen en culturen & Ruslandkunde: Rusland – ver weg en toch zo dichtbij
29
Sterrenkunde: Ontdekkingsreis door het heelal
31
Talen en culturen van het Midden-Oosten: De muezzin roept: het Midden-Oosten en de Islam
33
Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap: Taal – de levende tijdmachine
35
Wijsbegeerte: Dingen en ondingen
37
Wiskunde: De wiskunde van geheimschriften
39
Deelnemers LAPP-Top 2010
41
Colofon
44
3
4
Voorwoord Ben ik nog wel ik als ik in een eekhoorn verander? Dit was een vraag die aan de orde kwam bij het programma van Wijsbegeerte. In een reeks colleges filosofeerden de leerlingen over dingen en ondingen. Het ging over grote en kleine dingen, over Descartes en Aristoteles, maar ook over Super Mario. Maar er kwamen nog veel meer vragen langs tijdens de diverse programma’s: “Worden rupsen geremd in hun vraat door cafeïne?”, “Zijn liberalen alleen maar op geld uit?” en “Welke woorden in het Nederlands komen uit het Arabisch?” Dit jaar hebben 291 leerlingen uit heel Nederland zich gestort op het beantwoorden van vragen zoals deze. In colleges, werkgroepen en practica maakten zij onder begeleiding van enthousiaste docenten en begeleiders kennis met de wetenschap. In dit verslag kunt u lezen welke onderwerpen de leerlingen hebben behandeld, hoe zij de vragen te lijf gingen en hoe hun ervaringen zijn geweest. Ik licht een tipje van de sluier op aan de hand van enkele citaten uit de verslagen van de leerlingen: “Vroeger was ik een twijfelaar, ik ben daar nu niet meer zo zeker van.” (deelnemer Wijsbegeerte) “Hoe berekenen die servers nou hoe jouw eigen homepage eruit ziet, en wat gebeurt er als je een krabbel (een berichtje) krijgt, of als je iets verandert op je homepage? Het werd ons allemaal uitgelegd, en ik moet zeggen, het was heel erg leerzaam, en vooral heel interessant.” (deelnemer Informatica) “Ik verbaasde me over de diepgang die samenging met een vrij hoge snelheid. Het enthousiasme werd bijna automatisch overgebracht, en daarom was het toch zeker goed te volgen. Ik vond deze lessen heel interessant.” (deelnemer Italiaanse taal en cultuur) In dit verslag kunt u de verhalen van de leerlingen zelf lezen. Tussen de regels door en in het fotomateriaal proeft u ook de sfeer die tijdens de LAPP-Top-bijeenkomsten is ontstaan. Het is voor ons een signaal dat de deelnemers en andere betrokkenen het LAPP-Top bijzonder waarderen. Ik wens u veel leesplezier! Mw. prof. dr. M.C.E. van Dam-Mieras Vice-Rector Magnificus Universiteit Leiden
5
6
Bio-Farmaceutische Wetenschappen: Hoe werkt een geneesmiddel? Enkele verslagen van colleges College 1 De meeste geneesmiddelen zijn chemische stoffen en zijn dus opgebouwd uit moleculen: voor nieuwe geneesmiddelen moeten er daarom nieuwe stoffen en dus nieuwe moleculen gebouwd worden. Deze nieuwe stof moeten in ieder geval aan drie eisen voldoen: 1. het moet veilig zijn 2. het moet het juiste effect hebben 3. het moet weinig bijwerkingen hebben. Voordat een medicijn op de markt komt heeft het dus een ontwerp- en ontwikkelingstraject gehad waarin de eisen van de werking van een geneesmiddel centraal staan. Dit traject bestaat uit vier fasen: 1. Ontwerpfase: de werkzame stof wordt op moleculaire basis bedacht. 2. Kunstmatig testen in een petri-schaaltje met cellen. 3. Diertesten voor de werkzaamheid en de veiligheid ( is niet altijd noodzakelijk) 4.Vergelijking met de mens in fasen 1ste: gezonde proefpersonen voor veiligheid en werkzaamheid, 2de: patiënten voor de juiste dosis, 3de : clinical trials waarbij de werking met bestaande medicatie of placebo’s wordt vergeleken. Het ideale geneesmiddel is een geneesmiddel zonder bijwerking, maar wel met het juiste effect. Naar deze eisen wordt een geneesmiddel bedacht en gemaakt. Na dit traject wordt een geneesmiddel aangemeld bij een geneesmiddelenbank en wordt het nog een keer door een commissie beoordeeld. Is het goed gekeurd dan komt het op de markt en krijgt het twee bijsluiters. Één voor medisch personeel en één voor de patiënt.
Effecten van geneesmiddelen
Bij het onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen komt maar 5-10% van de mogelijke geneesmiddelen op de markt; de rest valt af tijdens de ontwikkeling. Het aantonen van de werkzame stof in een medicijn wordt in vitro bepaald. Als alle
receptoren door het geneesmiddel gebonden zijn, is het verzadigingspunt bereikt. De werking van geneesmiddelen heeft te maken met affiniteit en effectiviteit. Affiniteit is hoe goed de stof op de receptor past: als de affiniteit hoger is, kan de concentratie lager zijn. De effectiviteit zegt iets over de activatie, het maximale effect. Bij een goed geneesmiddel is het concentratieverschil tussen de werking en bijwerking groot. Met een biomarker kun je kwantitatief een ziekte aantonen. De concentratie-werking relaties van geneesmiddelen noem je competitief antagonisme. Hoe meer agonisten er zijn, hoe meer antagonisten. Via het placebo-effect kan je aantonen of de werkzame stof werkelijk iets toevoegt aan het proces naar genezing. In de zoektocht naar nieuwe geneesmiddelen worden nieuwe biomarkers gezocht en tegenwoordig komt het ‘biologische’ geneesmiddel op: geneesmiddelen die een sterke verwantschap met lichaamseigen stoffen hebben.
Farmaceutische Patiëntenzorg Voor college 6 op 10 maart 2010 stond er een excursie naar de ziekenhuisapotheek van het LUMC gepland. Allereerst vertelde de professor iets over de studie Farmacie. Zo duurt de studie Farmacie zes jaar. Na de opleiding kun je je specialiseren tot ziekenhuisapotheker, industrieapotheker of openbaar apotheker. Ook ging de professor in op het beroep als apotheker. De apotheker doet veel meer dan alleen het controleren van recepten, hij maakt sommige geneesmiddelen en heeft contact met artsen. Daarnaast kregen we informatie over het
7
LUMC. Het LUMC heeft 5 kerntaken: patiëntenzorg, wetenschappelijk onderzoek, onderwijs, opleiding en bij- en nascholing. Na de introductie was het tijd voor een rondleiding door de ziekenhuisapotheek. Het LUMC heeft een grote apotheek met meer dan 100 medewerkers. Het is erg belangrijk dat een apotheek goed beveiligd is. Alle medewerkers hebben een pasje nodig om binnen te komen, zodat er precies geregistreerd kan worden wie er binnen was, waar die precies was, en hoe laat. Het maken van de medicijnen gebeurt in speciale, steriele ruimtes. Die ruimtes hebben een hogere druk, zodat ‘vieze’ lucht als het ware weer naar buiten geperst wordt. De medewerkers mogen die ruimtes ook niet binnen zonder steriel pak.. Er zijn ook laboratoria waar de medicijnen grondig getest worden, voordat ze naar de verschillende apotheken en patiënten worden gebracht.
Bijwerkingen en Toxiciteit
Alle geneesmiddelen hebben bijwerkingen, de een meer dan de ander. Klinische acceptatie van ernstige bijwerkingen is afhankelijk van de toepassing van het geneesmiddel. Bij geneesmiddelen tegen kanker is toxiciteit tot op zekere hoogte acceptabel. Toxiciteit kan gepaard gaan met de dood van gezonde cellen in b.v. lever, hart of hersenen. Waarom en hoe gaan deze cellen dood? Kunnen we deze kennis gebruiken om geneesmiddelen te ontwikkelen die selectief tumorcellen kunnen doden of uitsluitend normale cellen beschermen? Dit kan leiden tot nieuwe veiliger geneesmiddelen voor de behandeling van kanker. Een medicijn kan gevaarlijk worden, wanneer het in je lichaam wordt omgezet in een metaboliet. Wanneer een cel door heeft dat hij te veel schade heeft opgelopen om nog te kunnen herstellen, kan hij ervoor kiezen om zichzelf te gronde te richten. Dit noemen we apoptose. Caspases zijn nodig voor een cel om zichzelf te kunnen doden. Het activeren van procaspases in de cel kan worden veroorzaakt van buiten af door het activeren van death receptors op het celoppervlak.
To-BBB
To-BBB is een klein bedrijf dat zich bezig houdt met de bloed-hersenbarrière. Het ontwikkelt ‘verpakkingen’ waardoor geneesmiddelen door deze bloedhersenbarrière heen naar de hersenen kunnen, bijvoorbeeld voor het genezen van hersentumoren. Zonder zo’n verpakking bereikt het geneesmiddel de hersenen namelijk niet. Pieter Galliard is de initiatiefnemer van To-BBB. Het bedrijf werkt met een team van 15 man. De projecten worden gefinancierd door verschillende investeringen van aandeelhouders. Op dit moment wordt onderzoek gedaan naar het ‘verpakken’ van de medicijnen met een vetlaag met daaromheen glutathion, waardoor het medicijn wel de hersenen in kan komen door de barrière. Glutathion is een veilige manier om het geneesmiddel te verpakken en geeft weinig bijwerkingen. Bovendien zit glutathion al in veel andere geneesmiddelen. Voor een klein bedrijf is het namelijk belangrijk dat hetgeen wat je onderzoekt goed te verkopen is en dus dat het zonder veel risico’s op de markt komt. Wie weet is dit wel dé oplossing voor hersentumoren, Alzheimer, Parkinson en andere hersenziekten, beschikbaar vanaf 2016!
8
Biologie: Ziekte en afweer Voor het 4e jaar deed Biologie mee met het Leiden Advanced Pre-University Programme for Top students (LAPP-Top). Dit jaar kregen 12 leerlingen uit de bovenbouw (5 en 6 VWO) de kans om een kijkje te nemen in de wereld van de wetenschap. Het programma is bedoeld voor getalenteerde en gemotiveerde leerlingen met interesse in biologie. De secties Moleculaire Microbiologie, Celbiologie en Plant Ecologie hebben zich ingezet voor LAPP-Top 2010. In 5 middagen verspreid over 3 maanden krijgen de leerlingen colleges en aansluitend practica over verschillende onderwerpen. Zebravissen, microscopie, ontwikkeling van een biozeep tegen infecties, de industriële toepassingen van schimmels en de wapenwedloop tussen planten en hun belagers zijn onderwerpen die behandeld zullen worden tijdens de colleges. Vervolgens gaan de leerlingen zelf aan de slag in een practicum. Ze doen experimenten om antwoord te krijgen op vragen als: welke bacteriën vormen een biofilm, waar vanaf kunnen we schimmels isoleren en worden rupsen geremd in hun vraat door cafeïne? De serie colleges en practica wordt afgesloten met een interessante excursie naar de collectietoren van natuurhistorisch museum Naturalis. Hieronder vind je een aantal reacties van leerlingen die hebben deelgenomen aan het LAPP-Top Biologie programma van 2010.
“Het LAPP-Top biologie is mij goed bevallen. Vooral het college over biosurfactanten vond ik erg interessant. Tijdens de colleges is er een goede verhouding tussen het luisteren naar de
docenten en zelf practica uitvoeren. De practica maken de gehoorde informatie duidelijker, voegen als het ware het plaatje bij de tekst. Zo hebben we schimmels gezocht, bacteriën bekeken onder de microscoop en zebravis-embryo’s bestudeerd. Datgene wat je geleerd had in het collegezaaltje, kon je direct in praktijk brengen in de practicumzaal. Dit vond ik erg leuk.” Maaike van Berkel “In de normale biologie lessen had ik eigenlijk alles wel gezien, en toen hoorde ik over LAPP-Top. Hier zou ik dan toch die extra diepgang bij Biologie kunnen krijgen die ik mis in de lessen. Ziekte en Afweer leek me sowieso een erg leuk onderwerp en ik heb me daarom maar ingeschreven; een goede keus. In de paar weken dat ik LAPPTop heb gevolgd, hebben we het over verschillende dingen gehad, waaronder schimmels, bacteriën, afweer systemen en meer, waarvan ik een deel nog nooit, zelfs niet in het examenjaar, besproken had. We kregen lessen van mensen die echt wisten waar ze het over had, in een gezellige groep. Ook het praktische werk vond ik een groot voordeel. Mijn school, zoals vele anderen, doet eigenlijk geen praktisch werk. Dan is praktisch werk erg leuk om te doen, en ook deze mogelijkheid boden ze op LAPP-Top. Het was, en is nog steeds, een ervaring die ik zeker een ander aan zou raden.” Casper Zweerus “Ik vond het erg leuk om te doen. We hebben het bijvoorbeeld gehad over schimmels, maar ook over planten, bacteriën en zebravisjes. In een van de practica zochten we zelf naar schimmels, zo bleek er in de vuilnisbak en op een computermuis veel schimmels te zitten. Ook keken we naar hoe een plant zichzelf beschermt. In een practicum deden we op ponsjes sla verschillende concentraties cafeïne, en keken hoe de rupsen daar op reageerden. De bijeenkomsten vond ik erg leuk en gezellig, en ik zou het iedereen aanraden. Je ziet zo meer van een studie en het is leuk om eens te kijken met 'goede' microscopen, in plaats van die microscopen op school. Ik had er die twee uur reizen zeker voor over.” Astrid Kruitwagen
9
“LAPP-Top heeft op mij een heel goede indruk achtergelaten. De colleges waren duidelijk en werden goed gepresenteerd. Wel was de lucht in de collegezaal nogal bedompt waardoor het soms moeilijk was je te concentreren, maar dat is gemakkelijk te verhelpen. De practica werden gegeven in een fijne lichte ruimte en ze waren altijd goed uit te voeren mede vanwege de handige hand-outs. Ik heb hier zeker wat van opgestoken! En nu niet vergeten mijn schimmels morgen mee te nemen...” Romy Cartière “Ik vond LAPP-Top Biologie erg leuk. Een keer ging het over schimmels. Eerst kregen we een college. Daarna mochten we zelf voedingsbodems maken en mochten we onderzoeken op welke plekken in het gebouw veel schimmels voorkomen. Met een wattenstaafje gingen we langs die plekken zodat we de schimmels op een voedingsbodem konden brengen. De voedingsbodems mochten we mee naar huis nemen. Zo kon je zien hoe de schimmels elke dag groeiden. Ikzelf had verwacht dat je op de toiletten veel schimmels zou aantreffen, maar dat viel heel erg mee!! Hier ontstond namelijk pas na veel langere tijd een klein beetje schimmel. Op het handvat van de deur bleken er juist heel veel te zitten. Deze groeide heel erg snel, na twee dagen was er heel veel schimmel. Ik heb veel geleerd bij de colleges en vooral de practica vond ik erg leuk! :-)” Joline van der Maas
“Ik vond LAPP-Top erg leuk om te doen. Ik heb er zeker geen spijt van dat ik er aan mee heb gedaan. Eerst volgde je een kort college over een bepaald onderwerp en daarna ging je de informatie die je had gekregen bij het college toepassen bij een practicum wat je ging doen. Dat zorgde weer voor een leuke afwisseling. Je behandelt een groot aantal onderwerpen (planten, bacteriën, vissen) en dat doe je ook bij de studie biologie. Ook krijg je hierdoor een goed beeld van de studie Biologie. Sommigen weten nu zeker dat Biologie de studie voor hen is. Elke bijeenkomst vond ik leuk en ook erg gezellig. Ik ben blij dat ik er aan mee heb gedaan.” Suzanne Bras
“Biologie, waar denk je dan aan? Aan het menselijk lichaam, planten, dieren en hun ziekten? Correct. Maar ook schimmels, virussen en bacteriën zijn organismen die in de biologie bestudeerd worden. Deze levensvormen zijn overal en we zijn er ook voortdurend mee in contact, maar wist u dat ze ook erg nadelige effecten kunnen hebben op de gezondheid van bijvoorbeeld de mens? Dit is exact waar wij ons de afgelopen periode mee bezig hebben gehouden: hoe zijn schimmels, bacteriën en virussen opgebouwd, wat kenmerkt ze en misschien wel belangrijker: wat kunnen we doen om deze levensvormen niet schadelijk te laten zijn voor ons (menselijk) lichaam? Mathijs Suijkerbuijk
10
Duitse taal en cultuur: Sichtverhältnisse In dit programma kregen de LAPPTopstudenten een intensieve kennismaking met de Duitse taal, cultuur en geschiedenis. Rode draad door het programma vormden de manieren waarop naar Duitsland gekeken wordt - door Duitsers zelf, door buitenlanders in Duitsland, door Nederlanders - en de verschillende teksten waarin die zienswijzen tot uitdrukking komen. Tijdens een bezoek aan Bonn voerden de leerlingen – meestal als basis voor hun profielwerkstuk – een onderzoekje uit in de vorm van een interview. Vandaar dat er binnen dit programma ook veel aandacht was voor interview-, onderzoeks- en schrijfvaardigheden.
College III Die große Vielfalt: Dialekte-Umgangssprachen -Varietäten Hoe spreken de Duitsers en waarom begrijpen we ze soms niet? Wat zegt zijn manier van spreken over de spreker? Hoe kijkt de spreker zelf naar zijn dialect en hoe kijken anderen ernaar? College IV Mauerbau bis Mauerfall "Bundesrepublik Deutschland 1961 und 1989 - zweimal ein Neuanfang?" Na een inleiding in de geschiedenis van het (de) naoorlogse Duitsland(en) ga je zelf aan de slag met filmfragmenten en posters. Ieder groepje onderzoekt een periode uit de recente Duitse geschiedenis.
Hieronder volgt een beschrijving van de colleges.
College V Der neue Deutsche Film We kijken naar recente Duitse films uit oost en west. Hoe kijken filmmakers na 1990 tegen Duitsland aan?
College I Wer sind die Deutschen? Een kennismaking met elkaar en Duitsland aan de hand van teksten, filmfragmenten en cartoons. We gaan het hebben over de Nederlandse kijk op Duitsland, maar ook hoe Duitsers tegen zichzelf aankijken. Natuurlijk komen aspecten van beeldvorming (stereotypen, vooroordelen etc.) aan de orde.
College VI De religieuze kaart van Duitsland. Sinds de 15de eeuw zijn vanuit Duitsland de belangrijkste religieuze ontwikkelingen in Centraal-Europa in gang gezet. Wij kijken naar die dramatische geschiedenis, naar de rol van de kerken in de hereniging van BRD en DDR, de huidige territoriale en sociale spreiding van de religies en hun rol in de moderne maatschappij.
College II Opzetten en schrijven van een werkstuk Ter voorbereiding op het bezoek aan het Haus der Geschichte in Bonn schrijven jullie een korte inleiding bij het thema dat je daar nader gaat onderzoeken. Na het bezoek vat je de resultaten van je onderzoek samen in een kort werkstuk. Dit werkstuk kan een aanzet zijn tot je profielwerkstuk en levert het materiaal voor je presentatie op de LAPP-Top Slotbijeenkomst . In dit college bereiden jullie je voor op het schrijven. Aan de orde komen vraagstelling, ontwerp en structuur, omvang, gebruik van bronnen.
College VII Deze les is gereserveerd voor de laatste voorbereiding van het bezoek aan het Haus der Geschichte in Bonn. Deze voorbereiding omvat de vaststelling van een onderzoeksthema, de opzet van een eerste tekst over dat thema en het voorbereiden van de presentatie voor de LAPP-Top Slotbijeenkomst. College VIII Tot slot We bespreken de resultaten van het Bonnbezoek en de wijze waarop deze in het werkstuk hun beslag krijgen en ronden de presentatie voor de slotbijeenkomst af.
11
Eendaagse studiereis naar het Haus der Geschichte/Bonn De cursus wordt afgesloten met een studiebezoek aan het museum Haus der Geschichte in Bonn [http://www.hdg.de] De leerlingen voeren een kleine onderzoeksopdracht uit die tijdens het programma in Leiden is voorbereid. Dit onderzoek maakt gebruik van de expositie(s) in het museum en bijbehorende catalogi en enige andere schriftelijke of audio-visuele bronnen. Je kunt daarbij aan een heel uiteenlopend spectrum van onderwerpen denken bijvoorbeeld aan: De invloed van de tweede wereldoorlog op de kunst in Duitsland, Vooroordelen vroeger en nu, De geschiedenis van de arbeidersbeweging, Literatuur in Oost en West, De Duitse jeugd en de politiek, De positie van de Joden na de Tweede Wereldoorlog, Het Duitslandbeeld in de moderne Duitstalige popmuziek, om er maar een paar te noemen. Van je onderzoek doe je achteraf verslag in de vorm van een werkstuk. Dat werkstuk kan bovendien verder uitgewerkt worden tot je profielwerkstuk voor je eindexamen.
12
Griekse en Latijnse taal en cultuur: Van papyrus tot pocket / Oude teksten in een nieuwe jas Het programma De doelstelling van het programma Griekse en Latijnse Taal en Cultuur was om door de ogen van een uitgever te kijken. We begonnen simpel met de geschiedenis van geschreven teksten en later ook gedrukte teksten, zodat we de verschillen in stukken tekst konden onderscheiden. Daarna moesten we Nederlandse teksten vergelijken om te zien welke tekst eerder was geschreven dan de ander. Uiteindelijk gingen we op dezelfde manier met Latijnse teksten aan de slag. Met alle kennis die we hadden opgedaan tijdens de voorafgaande lessen, was het mogelijk om te zien welke teksten connecties hadden en welke teksten ouder en overgeschreven waren. Mijn eigen motivatie om met het LAPP-Top programma mee te doen was om iets anders te leren van de Griekse en Latijnse taal en cultuur dan ik gewend was. Ik vertaal meestal tijdens mijn lessen, maar teksten onderzoeken heb ik nog niet gedaan. Het was voor mij dus erg fijn om een andere kant van Grieks en Latijn te ontdekken. Raisa van der Knaap De overlevering van klassieke teksten Vandaag begon het Lapp-Top project Griekse en Latijnse taal en cultuur. Doordat niet iedereen op tijd was, maakten we meteen kennis met het Leidse kwartiertje. Een goed begin dus van het college. We zijn immers in Leiden. Eerst snel even een rondje voorstellen, want niemand kende elkaar nog. Gelukkig was in de pauze het contact al snel gelegd en werd er druk gesproken over allerlei zaken. Tijdens het college hebben we alles kort en bondig besproken. Alle informatie die we in de rest van de weken zouden krijgen, kwam in een sneltreinvaart voorbij. Iedereen had zijn oren gespitst, want het was hartstikke interessant. We hoorden alles over hoe een boek overleeft in de geschiedenis, wat belangrijke tijden waren en hoe het boek zich ontwikkeld heeft. Later zijn we op al deze dingen nog een keer teruggekomen en dieper ingegaan op de stof. Deze eerste les gaf een goed beeld hoe het zou zijn: interessant en gezellig. Marieke van Egeraat
Papyrologie (1) en Griekse paleografie Deze keer kwamen we niet bij elkaar aan de P.N. van Eijkhof, maar in de universiteitsbibliotheek. Daar had dr. Hoogendijk een presentatie voorbereid over de papyri waar oude (Griekse) handschriften op stonden. Zij gaf ons een inleiding over de vervaardiging en het gebruik van Papyri in het algemeen. Ook vertelde zij over de verschillende schrijfwijzen en hoe je deze kan herkennen. Op de tafels voor ons lagen een heel aantal praktijkvoorbeelden die we mochten bekijken. Er waren veel papyri, maar ook een aantal beschreven potscherven, zogenaamde ostraca. Verder was er een wassen schoolleitje met een oefening Grieks van een jongetje erop. Mevrouw Hoogendijk liet ook een heel aantal voorbeelden zien van Grieks uit het dagelijks leven van vroeger. Zo waren er scherven met een bevestiging van het betalen van dijkbelasting en stukjes papyrus met boodschappenlijstjes of persoonlijke brieven. Al met al kregen we op deze bijeenkomst een heel leuk beeld van het gebruik van Grieks en papyrus van een heel aantal eeuwen geleden. Anneke Schepers Latijnse paleografie In het derde college gingen we verschillende handschriften analyseren. Manuscripten hebben namelijk verschillende handschriften (een soort lettertypen), die verschillen per periode waar het handschrift in geschreven is. Zo heb je het gotische handschrift en het karolingische handschrift. Als je kennis hebt van deze dingen, krijg je ook een beeld van wanneer het stuk geschreven is. Dit is weer handig als je bezig gaat met het maken van stambomen voor manuscripten, wat weer handig is bij de foutenanalyse. Ook hebben we gekeken naar de ontwikkeling die sommige letters of lettergroepen door hebben gemaakt. Het & teken stamt zo bijvoorbeeld af van het woord et (Latijn voor "en"). Ook afkortingen van lettergroepen hebben we kort behandeld. Fenno Noij Tekstkritiek De tekstkritiek is de wetenschap die zich bezighoudt met het achterhalen van antieke teksten door middel van het vergelijken van overgeschreven bronnen. Het doel is de archetype te reconstrueren, die het dichtst
13
staat bij de oorspronkelijke tekst. Als een antieke tekst wordt overgeschreven worden daar fouten in gemaakt. Bij het vergelijken wordt een bron volledig getranscribeerd. Alle afwijkingen in de andere bronnen worden daaronder gezet. Door verschillende overgeschreven bronnen met elkaar te vergelijken kunnen fouten worden ontdekt die in meerdere bronnen staan. Die behoren dan tot dezelfde familie, omdat twee schrijvers nooit dezelfde fout maken. Als is vastgesteld welke teksten tot welke familie behoren moet de relatie tussen de teksten beschreven worden. Dat wordt neergezet in een stemma. Een stemma is een stamboom van handschriften. De jongere tekst heeft meestal alle fouten van de oudere tekst, plus eigen fouten. De jongere tekst wordt geëlimineerd, omdat die direct afhankelijk is van de oudere tekst. Gaten door beschadigingen in de ene tekst kunnen worden aangevuld door de andere teksten. Als die daar ook beschadigd zijn kun je de tekst proberen te herstellen door emendatie (verbetering) en conjectuur (raden). Bij het maken van een kritische uitgave hoort ook een kritisch apparaat. Daarin staan alle afwijkingen van andere teksten en ook waarom de transcribeerder voor deze oplossing heeft gekozen. Jaco Tetteroo Oefening: Een proefeditie van Cicero Waar kun je aan denken als je denkt aan het opschrijven van een boek? Je zou kunnen denken aan zere handen en ongeconcentreerdheid tijdens het schrijven. Wij dachten hier ook aan, sterker nog: wij wisten het zeker na deze les. We kregen een aantal versies van een geschrift van Cicero onder handen die wij moesten ontcijferen. Zoeken: wat staat hier of wat staat daar? Daarna, tijdens het vergelijken, moesten we tot de conclusie komen dat geen handgeschreven tekst op een andere lijkt. Het is redelijk frappant om dat zo onder ogen te hebben. Maar niet alleen schrijffouten hebben wij gezien, ook eigen invullingen en/of verbeteringen van schrijvers. Maar waarom hebben wij dit onderzocht? Het is natuurlijk heel leuk om vast gesteld te hebben hoe je via de verschillende fouten tot een mogelijke juiste tekst kunt komen. Die wilden wij vaststellen, en daar hebben wij ons een aantal uren mee
bezig gehouden. Dirk Jan van Silfhout De manuscriptcollectie van de Universiteitsbibliotheek Het college van 23 maart vond plaats in de Universiteitsbibliotheek. Na het beklimmen van een aantal trappen kwamen we in een kamer waar dr. André Bouwman op ons wachtte. Op tafel lagen dozen, die een voor een werden opengemaakt. Er zaten boeken in, middeleeuwse manuscripten en gedrukte boeken uit de beginperiode van de boekdrukkunst. Er werd verteld over hoe mensen vroeger hulplijnen in het perkament krasten, hoe de vellen perkament aan elkaar werden gemaakt en hoe deze met leren bandjes aan de kaft werden gemaakt. De meeste boeken hadden niet meer hun oorspronkelijke kaft, omdat die bij slijtage of overname door een andere bibliotheek werd vervangen. Ook kregen we mooie initialen en schutbladen met allerlei andere teksten te zien. Het is een bijzonder idee om tegenover een boek te zitten, zoals daar een millennium geleden een monnik heeft gezeten met zijn veer en inkt. Maaike Borst Papyrologie (2): Zelf aan de slag! Alweer het laatste officiële college van het LAPP-Top klassieke talen. Vorige week zijn we als ‘afsluiter’ naar een restaurant geweest, en volgende week staat nog een bezoek aan het Rijksmuseum van Oudheden met dr. Van Straten op het programma. Bij dit college begonnen we met een kleine introductie waarbij we enkele stukjes papyrus te zien kregen die eerder nog in het museum lagen voor een tentoonstelling. Veel valt er op het eerste oog niet uit te halen: al die kleine vreemde krabbels op die verkleurde en versleten papyrus. Toen brak het moment aan dat we zelf aan de slag moesten. We werden in twee groepen verdeeld en elke groep kreeg een eigen stuk tekst. Het ene was een stuk proza uit Phaedo van Plato, en het andere was een deel uit de Ilias van Homerus. Er kwamen zowaar nog enige stukken met redelijke zinnen uit, hoewel het erg lastig te ontcijferen was. Hiermee eindigde ons laatste college, zo hebben we in die zeven weken allemaal behoorlijk wat opgestoken. Luka van Schie
14
Informatica: Working Smarter! LAPP-Top Informatica bestond dit jaar uit colleges en practica gerangschikt over vier hoofdthema’s. Een terugkerend onderdeel was de excursie; dit jaar naar internetbedrijf Hyves gevestigd in Amsterdam. De deelnemende LAPPToppers hebben elk een korte impressie geschreven van de opgedane ervaring en inzichten. Hieronder volgt een kleine selectie. Thema 1: Games and Puzzles “...Het is toch iets leuks, dat LAPP-Top. Ik heb mee gedaan met informatica. De eerste weken kregen we elke week een college van 2,5 uur. Dit was deels in de computerruimte. De colleges waren afwisselend. De eerste twee waren over surreal numbers, tomografie en backtracking, gegeven door dr. Walter Kosters. Erg leuk om dit uitgelegd te krijgen, op een simpele manier natuurlijk. In het lab maakten we onze eigen Japanse puzzel met het Java programma geschreven door dr. Kosters. Ik vond deze colleges erg leuk en interessant.” Jos Kuijpers “... We hebben ook een programma bekeken die van elke willekeurige foto een nonogram kan maken. Het was erg leuk om een foto in te laden en bij het oplossen jezelf tegen te komen. Ook hebben we het gehad over Hackenbush, dit is een heel eenvoudig spelletje om te spelen, maar een stuk moeilijker om waardes te binden aan de kansen dat een bepaalde speler zou winnen.” Karolijn van Oeveren Thema 2: Natural Computing “...Met natural computing probeert men complexe problemen op te lossen, door te kijken hoe de natuur die oplost. Ook wordt onderzocht hoe bepaalde dingen in de natuur tot stand komen, zoals het patroon op de vacht van bijvoorbeeld een tijger... Ik vond dit een heel interessant onderwerp. Het was leuk om te zien hoe, door een paar simpele regels, een bepaald patroon tot stand komt, en zelfs hoe hele gemeenschappen problemen slim kunnen oplossen. Het was ook interessant om te
zien hoe mieren de kortste weg van het nest naar het voedsel vinden, en dat ze zelfs meteen een alternatief weten als de kortste weg ineens geblokkeerd is.” Alexander Feenstra Sea shell exhibiting a natural variant of the Wolfram rule 30 CA
Excursie: LAPP-Top meets Hyves “...Dinsdag 2 maart zijn we met de hele informaticagroep o.l.v. Mark Huiskes naar het hoofdkantoor van het grootste internetbedrijf van Nederland gegaan. Het gaat hier over de Hyves Headquarters in Amsterdam! Hyves is in een paar jaar tijd uitgegroeid van een kleine onderneming, opgericht door 3 mensen, tot een heel groot bedrijf met een paar honderd werknemers. Ondanks het enorme aantal leden stijgt dit aantal nog steeds exponentieel. Om een laatste voorbeeld te geven: het dagrecord van het aantal “pageviews” van vorig jaar is momenteel het uurrecord. Als dat geen groei is… Het komt niet vaak voor dat er mensen op bezoek mogen, zo hoorden wij, maar onze groep behoorde tot de ‘happy few’ die het wel mee mochten maken. We kregen eerst een korte presentatie van Koen, één van de 3 oprichters van Hyves, over de bijzondere ontstaansgeschiedenis van Hyves. Hij had het over de groei van het bedrijf en de aanpassingen die dat vergde. D system engineers zorgen er in essentie voor dat de website 24 uur per dag in de lucht is. Een hele aardige engineer, Cor Cornelisse, vertelde ons meer over de informaticakant hiervan, want daar kwamen we ten slotte voor. Er zijn drie serverparken die allemaal een deel van de aanvragen, die o zo belangrijke pageviews,
15
voor hun rekening nemen. Maar er is meer dan alleen pageviews. Hoe berekenen die servers nou hoe jouw eigen homepage eruit ziet, en wat gebeurt er als je een krabbel (een berichtje) krijgt, of als je iets verandert op je homepage? Het werd ons allemaal uitgelegd, en ik moet zeggen, het was heel erg leerzaam, en vooral heel interessant.” Daniel Douwes Thema 4: Multimedia Technology
“... Bij Multimedia Technology is ons uitgelegd hoe je naar bestanden die niet uit tekst bestaan kan zoeken. Normaal gesproken kan je gewoon op bepaalde sleutelwoorden door bijvoorbeeld een website zoeken, maar iets als een plaatje is heel anders opgebouwd. ... Een andere mogelijkheid is om (handmatig) etiketten op de afbeeldingen te plaatsen, zo zijn alle foto's op een site als Flickr gesorteerd, dit is al wat nauwkeuriger. Het nadeel van deze methode is de enorme hoeveelheid werk. Om op al die tweehonderd vakantiekiekjes nou etiketten te gaan plakken kost je weer net zoveel tijd als het vroeger kostte om ze in te plakken. Het mooiste zou dus zijn om het automatisch door de computer te laten doen. Maar de computer is niet in staat om een afbeelding als geheel te zien, die kan alleen de losse pixels bekijken. Toch kunnen we tegenwoordig steeds betere software bouwen die toch al een beetje in de buurt komt.” Timo Maas
herkennen. Dit wordt gedaan door middel van een spel. Dit spel speel je samen met een ander persoon ergens anders op de wereld. Jullie krijgen beiden hetzelfde plaatje te zien. De bedoeling is om zo snel mogelijk dezelfde term als je tegenstander bij het plaatje in te typen. Deze termen worden dan gekoppeld aan het plaatje. Ook kregen we een demo van een programma te zien waar je uit een lijst met plaatjes kon kiezen welke je wel en niet wilde zien. Aan de hand van deze combinaties kreeg je plaatjes te zien die voor de computer erg op de gewenste plaatjes leken, hierbij werd vooral gekeken naar overeenkomsten in kleur. Ik vond het een erg informatief, maar ook leuk college, er werd duidelijk uitgelegd welke opties er op dit moment zijn om plaatjes te herkennen. Ook de demo vond ik erg leuk, vooral omdat deze zo goed werkte.” Rik Nijessen “...Met het idee wat meer van de studie informatica te weten te komen heb ik me opgegeven voor LAPP-Top informatica 2010. En ik heb nu zeker een beter beeld gekregen. Door lezingen op niveau in het Nederlands en Engels, over zwerm intelligentie, plaatjesherkenningssoftware en practica kregen wij een exclusief kijkje in de universiteitskeuken. Maar niet alleen door practica hebben we de opgenomen theorie in praktijk kunnen brengen, ook door te kijken in een bloeiend bedrijf dat bijna iedereen wel kent, Hyves, hebben we gezien dat informatica heel interessant en 'booming-business' is! Ik kan terugkijken op een leuke periode met de universiteit en ga naar huis met veel nieuwe ervaringen. O ja, en natuurlijk met een usb-stick van Hyves! Bedankt!” Jan Aart Schipper
“...Een erg leuke oplossing is het gebruiken van mensen om plaatjes te
16
Italiaanse taal en cultuur: Ronde van Italië “LAPP-Top was een geheel nieuwe ervaring voor mij, een toch wat onwetend meisje uit de vijfde klas van de middelbare school. Toen ik de eerste keer kwam aanlopen, wist ik niet waar ik naartoe moest en moest ik echt zoeken naar het gebouw en de zaal waar we moesten zijn. Dit resulteerde in dat ik een kwartier te laat kwam voor mijn eerste college. Gelukkig was dit geen probleem en kon ik nog rustig meedoen met het kennismaken met mijn tijdelijke ‘klasgenoten’. Deze bleken erg aardig te zijn, wat het onder andere leuk maakte om naar LAPP-Top te komen. De eerste 2 colleges leerden we over de Italiaanse taal, hoe we ons moesten voorstellen en hoe we bepaalde basisdingen in het Italiaans konden zeggen. Dit vond ik helemaal geweldig, en ik heb het dan thuis ook gelijk gedemonstreerd aan mijn familie en vrienden. Maar natuurlijk hoort bij deze cursus ook nog de cultuur, zoals te verwachten valt. Door ziekte van degene die ons normaal zou doceren, werden deze colleges een beetje omgegooid en was het programma dus niet zoals het in het boekje stond, maar dit mocht niet deren.
Het derde college ging over Dante, de beroemde Italiaanse schrijver. Dit was erg interessant, ook al had ik eigenlijk nog nooit iets van hem gehoord.
Daarna leerden we iets over Macchiavelli, wat mij erg goed uitkwam, aangezien ik tijdens mijn geschiedenislessen op school net wat aan het leren was over de geschiedenis van de rechtsstaat en Macchiavelli een bijdrage heeft geleverd aan die geschiedenis. Het volgende college, het vijfde alweer, ging over Michelangelo. Omdat ik al erg geïnteresseerd ben in vooral de schilderkunst, vond ik het erg leuk om één bepaalde schilder te bestuderen. Natuurlijk was Michelangelo niet alleen maar schilder, maar hij heeft toch heel wat mooie dingen geschilderd, die wij hebben bekeken. Na het vijfde college kwam nog een college, wat ik helaas niet heb gevolgd doordat ik in de knoei kwam met mijn schoolwerk. Wel heb ik gehoord dat dit over gedichten ging en dat ze gedichten hebben geanalyseerd. Hoewel ik de details niet weet, vind ik het toch jammer dat ik dit college niet heb kunnen volgen. Maar gelukkig waren er nog twee andere colleges, die meer ingingen op de Italiaanse taal en dan vooral hoe die gesproken werd. We gingen in op de vele verschillende dialecten in Italië en hoe je die kunt herkennen. Jazeker, zelfs een oer-Hollands meisje als ik kan nu zo’n dialect herkennen. Dit heb ik natuurlijk ook weer een beetje uitgetest. Ik heb namelijk Latijn op mijn gewone school, en degene die Latijn geeft is Italiaanse. Dus heb ik even mijn nieuwe kennis op haar los gelaten. Zij was het er echter niet mee eens en we kwamen in een discussie terecht, waaruit is gebleken dat het echt aan de buurt waarin je leeft ligt. Wat ik had begrepen is dat niemand echt het Italiaans praat wat wij hier, als buitenlanders, leren, en wat zij zei is dat juist heel veel mensen dat praten. Het ligt er dus maar net aan waar je leeft en wat de gewoonten zijn en misschien ook wel je mening. Hierdoor heb ik geleerd dat je ook niet alles per direct aan moet nemen wat er werd gezegd. Veel van de dingen die wij hebben geleerd zijn een perceptie van bepaalde personen. Hierbuiten vallen dan natuurlijk de dingen die algemeen vastgesteld zijn als zijnde feiten. Ik vond het interessant om deze percepties aan te horen en er meer van te leren dan alleen het
17
oppervlakkige wat normaal behandeld zou worden. Mede hierdoor denk ik dat ik deze studie misschien nog wel eens zal doen, alleen dan niet als hoofdstudie, maar vooral om te ontdekken wat er nog meer is, aangezien ik dit LAPP-Top erg interessant heb gevonden. Dus voor nu: ciao! Nadieh Pape
willen, zitten luisteren, omdat er nog zo veel andere dingen waren om te weten te komen. Isabelle Kooij LAPP-Top Italiaans vond ik erg interessant en inspirerend. Aangezien ik van tevoren al het programma had gezien in de brochure, weken de colleges niet veel af van mijn verwachtingen. Ik moet wel bekennen dat ik iets meer aandacht voor de Italiaanse spreeken luistervaardigheden had verwacht, maar ik begrijp dat daar te weinig tijd voor was. Daar staat wel tegenover dat ik vooral het college over Michelangelo (dat het college van Garibaldi verving) erg interessant vond. Naar mijn idee heeft dit LAPP-Top een goed beeld gegeven van hoe het zou zijn om in Leiden te studeren. En, hoewel ik niet van plan ben om Italiaans te studeren, heb ik nu wel plannen om binnenkort bij het Instituto Italiano een cursus te gaan volgen. Al met al ben ik er erg tevreden over, ook gezien het feit dat dit het eerste jaar is dat het LAPPTop Italiaanse taal en cultuur wordt aangeboden. Niklas Westerling
“Al met al is het me heel erg bevallen. Ik denk dat ik nu wel een beter beeld heb van hoe het in z’n werk gaat op een universiteit, maar ook van de studie Italiaanse taal en cultuur en wat dit allemaal inhoudt. Veel mensen verwachten namelijk dat het vooral veel taal is, maar er komen ook gewoon heel veel andere dingen bij kijken die ook heel interessant zijn.” Eveline Scholtes Ik verbaasde me over de diepgang die samenging met een vrij hoge snelheid. Het enthousiasme werd bijna automatisch overgebracht, en daarom was het toch zeker goed te volgen. Ik vond deze lessen heel interessant. Vooral het college over Dante sprak mij erg aan. Ik had het eigenlijk ook heel leuk gevonden als we wat meer van de originele tekst hadden gelezen, hoewel dit natuurlijk wel moeilijk en tijdrovend is. Na ieder college had ik het gevoel dat ik nog minstens twee uur langer had kunnen en
18
Life Science and Technology: Het belang van DNA Ook dit jaar hebben 24 scholieren van diverse scholen meegedaan aan het LAPPTop programma van Life Science and Technology (LS&T). Onze visie is al jaren dat wij met z’n allen gedurende de wintermaanden interactief veel leren over het belang van DNA. In het eerste college werd de historie en het heden van DNAonderzoek besproken. Uitvoerig werd besproken welke bijdragen onder andere de chemische geniën als Watson en Crick, Rosalind Franklin, en Wilhelm Johansson hebben geleverd voor het huidige begrip van het DNA. In het tweede college werd het belang van DNA- onderzoek in het opsporen van misdadigers en vermisten behandeld. De deelnemende leerlingen hebben in het afsluitende “DNA expression” college (laatste college dat bestaat uit presentaties van de leerlingen over de gevolgde colleges, practicum of excursie) uitgebreid stilgestaan bij de DNA-technieken die gebruikt worden bij forensisch DNA onderzoek. Hieronder volgt een klein stukje uit het toneelstukje “De moordzaak”, opgevoerd door Elsaline, Janneke en Louise, dat deze DNA-technieken beeldend behandelde.
zichtbaar. Maar wie is de dader? Dit gaan we proberen uit te zoeken. En daarvoor hebben we onze forensisch onderzoeker nodig. Zij zal gaan kijken of de dader biologische sporen heeft achtergelaten. Die kans is heel groot. Vanaf die sporen kunnen we dan naar het DNA gaan kijken. Als we dat in kaart brengen, komen we er hopelijk uit wie de dader is. Gelukkig heeft de officier van justitie toestemming gegeven om DNA-onderzoek uit te voeren, want er is hier sprake van een groot misdrijf. Het vijfde college bestond uit een practicum. De leerlingen hebben naar hartelust hun DNA geïsoleerd, vermenigvuldigd en gekarakteriseerd op een agarosegel. Iedereen heeft ‘blind’ een short tandem repeat (STR) gebied in zijn eigen DNA op lengte kunnen bepalen. Niemand, behalve de desbetreffende leerling weet de lengte van zijn of haar STR stukje. Agarosegel met resultaten van het DNA practicum
De leerlingen waren allemaal trots om op deze wijze “hun eigen DNA” zichtbaar te hebben gemaakt. Van de 24 experimenten bleken maar 2 niet gelukt te zijn. Als al onze proeven een slagingspercentage van 90% hebben, zijn wij dik tevreden. Goed gewerkt!!!! Een impressie uit De Moordzaak Janneke komt binnenlopen. Ze stopt even, en zoekt naar d’r mobiel, want ze wordt namelijk gebeld. Achter haar komt iemand aanlopen. Dit is de moordenaar, die valt van achteren aan, en steekt Janneke met een mes tweemaal in de rug. Janneke zakt in elkaar op de grond. De moordenaar gaat ervandoor.
Het laatste college van het LAPP-Top LS&T programma is misschien wel het leukste onderdeel. De leerlingen konden “het geleerde” op een creatieve wijze verbeelden tijdens hun “DNA expression”. Het PCRfilmpje en het DNA-repair toneelstukje zullen op 29 april geïntegreerd gepresenteerd worden door de leerlingen.
Het is duidelijk wat hier gebeurd is. Die conclusie heeft justitie inmiddels ook getrokken. De sporen zijn immers duidelijk
19
DNA Song In every living cell, there is a useful tool. Containing information, in a molecule. Refrain Hip hip hooray for DNA, it provides the key. To the plans for making, everything in you and me.
Super waren de colleges, met zelfmoordgenen Chromsomen, reparatiemechanismen en zo meer In de geslachtschromosomen lag echter ook onze interesse, En dus willen we het daar over hebben voor een keer. Natuurlijk is jullie allang bekend, dat die Chromosomen bij elk geslacht anders zijn. En wat qua grootte erg opvalt: Altijd is de mannelijke verdacht klein Nevenschikking houden wij niet van, Duidelijk steekt de vrouw er bovenuit.
A single strand of DNA, an alphabetic clef. Be sequenced by the letters A,C,T and G. Refrain The letters can be put, into groups of three. Which go to make a genetic recipe. Refrain Cells can use this recipe written down in genes. To decide for how to make all of our proteins. Refrain Proteins can be used, to make body parts. Such as lungs and livers, kidneys and hearts. Hip hip hooray for DNA, it provides the key. To the plans for making, everything in you and me. To the plans for making everything in you and me. LS&T Naamdicht Lapp-top wordt aangeboden aan leergierige mensen In Leiden op de universiteit elk jaar Fröbelen met DNA tijdens een practicum leek ons wel wat En dus was onze keuze snel klaar
Tegenover de X, staat de mannelijke Y Echt jammer, dat je daar amper op informatie stuit Chromosoom X gebonden recessief Handjes vol ziektes zijn dat graag Neem kleurenblindheid of Hemofilie Onder mannen werkelijk een plaag Logisch, met één X-chromosoom Ongeveer twee keer is de kans Groter dan bij vrouwen Yep, daar gaat de mannelijke glans Ingenieus werkt de uitschakeling, Samenwerkend met elkander Wanneer er twee X-chromosomen zijn Actief is de een, uitgeschakeld de ander Als voorbeelden hiervan, uit het huisdierenterrein Noemen we de lapjes en de schildpadkat Ze zijn altijd van het vrouwelijk geslacht In één X-chromosoom het allel voor zwarte haren Natuurlijk in de ander het allel voor rood in de vacht Nu leidt dit bij de poezen tot een mooi vlekkenpatroon Iets wat bij de katers nooit het geval is Gewoonlijk zijn die qua kleur wat eentonig.... Laten we concluderen dat één X minder leidt tot een gemis En dubbel X tot veel plezier U allen en ook wij hebben veel geleerd Kortom, het was een groot genoegen hier!!!!
20
Molecular Science and Technology: Ontdekking van nieuwe antibiotica In het programma ‘Molecular Science and Technology 2010’ hebben wij nieuwe antibiotica ontworpen en chemisch gemaakt en nieuwe verbindingen gezocht door het screenen van o.a. grondbacteriën. De module bestond uit een aantal theorielessen en praktijk lessen. In de theorielessen werden een aantal verschillende antibiotica bekeken en werd de theorie uitgelegd. Deze theorie was soms wat ingewikkeld en het was jammer dat er niet voor iedereen genoeg boekjes beschikbaar waren.
Over het algemeen werd er veel nieuwe theorie uitgelegd en dat was natuurlijk soms wat moeilijk, maar vooral nu we de basis van deze theorie nu op school behandelen is het zeker een toevoeging aan de scheikundige kennis. Na de theorielessen werd de groep opgeslitst in twee delen: een synthesegroep en een organischegroep. Bij de organische groep werden een aantal grondbacteriën uit eigen grond geïsoleerd en bekeken. De synthese groep richtte zich op het maken van nieuw penicilline derivaten maken op chemische wijze. De synthesegroep bestaat uit 4 personen, die weer werden opgesplitst in 2 groepen van 2. Twee donderdagen kregen wij een voorschrift voor het maken van een penicilline. Dat was erg leuk om te doen, vooral omdat er verschillende technieken worden gebruikt die wij op school niet gebruiken of zelfs niet kennen. Ook mochten we hier met stoffen werken die we op school niet eens hebben, dus dat maakte het erg leuk en interresant. Aan het eind van die twee dagen hadden wij dus 4 soorten penicillines geprobeerd te maken. Deze werden getest of ze daadwerkelijk ook de penicilline bevatten die wij dachten gemaakt te hebben. Dit werd gedaan door middel van NMR en de massa bepalen van de penicillines. Vooral de theorie achter de NMR vond ik erg interessant, vooral omdat hij ook wordt gebruikt in de geneeskunde en
omdat het een totaal nieuw stukje theorie is waar ik voorheen nog nooit van had gehoord. Helaas waren 2 van de 4 penicillines mislukt. Een dankzij het voorschrift, er weas geprobeerd een nieuwe, snellere methode te ontwikkelen voor de penicilline, maar dat was niet gelukt. De andere penicilline was door onbekende redenen ook niet gelukt. Uiteindelijk hadden we dus 2 penicillines die we konden testen op de gekweekte grondbacteriën van de organische groep. Deze resultaten moeten we nog bespreken en analyseren, maar wat de uitkomst ook is, het was leuk om de theorie achter het maken van penicilline te weten en het was zeker erg leuk om deze penicillines ook daadwerkelijk te maken. Nicole Kappelhof Grondsamples isoleren Wij hebben dit practicum uitgevoerd met drie mensen: Vera, Jan en Nils. Het doel van het practicum was om uit grondsamples bacteriën te isoleren en te testen op antibacteriële werking (het produceren van een antibioticum). Ook moest er kirromycine uit een vloeibaar medium geïsoleerd worden.
21
Kirromycine We begonnen met het isoleren van kirromycine. Allereerst moesten we het medium verdelen over 2 buisjes en die aanlengen met ethylacetaat. Deze gingen in een centrifuge die de kirromycine scheidde van het medium. Daarna moest de ethylacetaatlaag uit het buisje gepipetteerd worden in een nieuwe. Deze 2 stappen werden nog een keer herhaald. Het opgeloste kirromycine in ethylacetaat werd vervolgens verdeeld over kleine schroefdopbuisjes en in de speedvac gecentrifugeerd. Daarna werd het aangelengd met methanol en bewaard. De volgende week werd de kirromycine in 2 verschillende hoeveelheden op filters aangebracht op bodems waar bacteriën in groeiden. Elke bodem bevatte een ander soort bacterie. Op deze manier werd getest of er werkelijk kirromycine was geïsoleerd. De bodems werden bewaard en de week daarna waren de resultaten binnen. Er was daadwerkelijk kirromycine geïsoleerd, want het remde de groei van Escherichia coli JM101 pUC18 (zie de ringen op de foto’s) en de Streptomyces Albus, maar niet van Pseudomonas aeruginosa zoals verwacht. Verder is met dezelfde bacteriebodems en dezelfde aanpak een controle uitgevoerd met commerciële antibiotica.
bacteriën in een vloeibaar medium opgelost. Deze oplossingen moesten elk in een apart schroefdopbuisje die in een centrifuge gingen. Hierna werd het vloeibare residu uit het buisje gepipetteerd in een nieuw buisje. De oplossingen werden op filtertjes gepipetteerd en deze werden op agarbodems met vier verschillende bacteriën gelegd: Escherichia coli, Escherichia coli JM101 pUC18, Streptomyces Albus en Pseudomonas aeruginosa. De filtertjes zijn hierop gelegd en uiteindelijk zijn rond sommige filtertjes ook ringen ontstaan waar geen bacteriën kunnen groeien. Dus er zitten antibiotica producerende bacteriën in je tuin. Nils Verhagen
Grondmonsters Iedereen mocht een grondsample uit eigen omgeving meenemen en ieder kreeg wat grond van een andere locatie. Er werd ongeveer 10 gram zand opgelost in 5 milliliter water en deze oplossing werd 10x, 100x en 1000x verdund. Deze verdunningen werden allemaal apart op speciaal geprepareerde agarbodems aangebracht. Deze zelfgegoten agarbodems bevatten schimmel remmende en gramnegatieve bacterie remmende stoffen. De grondmonsteroplossingen werden bewaard op een plek waar ze groeiden. De week daarna werden op de bruikbare bodems (de bodems die niet al te veel schimmels en slijmbacteriën hadden) gezocht naar potentiële Streptomyceten. Van de bodems werden verschillende bacteriën van een bodem afgehaald en op een nieuwe bodem gestreken zodat deze apart konden groeien. De nieuwe bodems werden ook bewaard op een plek waar de bacteriën konden groeien. De volgende week waren de geïsoleerde
22
Natuurkunde: Nanotechnologie (Verslag 2009) Heb je het over nanotechnologie, dan heb je het over kwantummechanica. Maar wat houden die twee zaken nou precies in? Dat was precies wat wij ons ook afvroegen toen we begonnen aan LAPP-Top Natuurkunde. De kwantummechanica is eigenlijk het beste te omschrijven als een verzameling bizarre natuurwetten die alleen gelden op hele kleine schaal. De vreemde wetten van de kwantummechanica gelden alleen op nanometer schaal: in één nanometer passen ongeveer vijf atomen. In het eerste college kregen we een inleiding in deze kleine wereld en het bleek dat alles wat je voorheen als logisch had beschouwd op deze schaal niet meer opging. Het eerste en belangrijkste idee van de kwantummechanica, dat ook meteen het moeilijkst te bevatten is, zegt dat een deeltje zowel een golf als een deeltje tegelijk is. Met het tweespletenexperiment van Young werd ons duidelijk dat als elke keer één elektron op twee spleten werden afgestuurd, er op den duur achter de spleten een golfpatroon ontstond dat alleen verklaard kon worden als een elektron een deeltje en een golf tegelijk is. Sterker nog: het elektron gaat in feite door allebei de twee spleten tegelijk! Na dit bijzondere verschijnsel uitgelegd te hebben gekregen werd ons meteen een ingewikkeld uitziende wiskundige vergelijking voorgeschoteld: de Schrödingervergelijking, die de waarschijnlijkheid beschrijft om een bepaald deeltje op een bepaald punt aan te treffen. Na hier een tijdje mee gerekend te hebben bleek deze niet zo ingewikkeld te zijn als hij eruit ziet en we gingen dan ook meteen verder met het volgende onderwerp: de rastertunnelmicroscoop. De rastertunnelmicroscoop maakt het mogelijk om de individuele atomen op een oppervlak te bekijken. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door het grappige verschijnsel tunnelen. Het idee is dat het naaldje parallel over het oppervlak beweegt en zo de hoogte meet en dus de vorm van de atomen. De afstand tussen het oppervlak en
het naaldje blijft gelijk doordat de tunnelstroom wordt gemeten: er is een spanningsverschil tussen de naald en het oppervlak en tussen die twee is een vacuüm, toch kunnen de elektronen door dat verboden gebied heen tunnelen. Op basis van de variatie in tunnelstroom kan de hoogte van de naald worden bijgesteld. Bij het tunnelen stelden wij ons ook gelijk voor dat je bijvoorbeeld als mens ook overal dwars door heen zou kunnen tunnelen, maar dit gaat niet op omdat daar teveel energie voor nodig is. De naald wordt bewogen door een zogenaamde piëzomotor, die we zelf ook in een practicum hebben gemaakt. Het werkt in principe zoals een tafelkleed dat je heel snel onder de gedekte tafel wegtrekt en dan heel veel keer achter elkaar: de borden verplaatsen elke keer een heel klein stukje. Door dit principe is het mogelijk het naaldje heel nauwkeurig te bewegen. Ook werd duidelijk dat je met de microscoop niet alleen atomen kunt bekijken, maar dat je ze bij temperaturen rond het absolute nulpunt zelfs kunt verplaatsen. Dit doe je door het naaldje dicht bij het atoom in de buurt te brengen, de tunnelstroom en de krachten tussen de naald en het atoom worden groter en dus kun je het atoom meetrekken. Daar kun je allemaal mooie plaatjes mee maken zoals hieronder, maar in de toekomst zal het ook gebruikt kunnen worden voor meer serieuze toepassingen. Die serieuze toepassingen zijn ons ook uitgelegd, zoals een stroomdraad met een dikte van één atoom, nog kleinere computerchips, moleculaire robotjes, chemische nanofabriekjes, zelfherstellende materialen en slimme medicijnen. Dit alles werd ons op een enthousiaste manier uitgelegd en we kregen steeds meer zin om al deze theorie nu ook eens werkend in de praktijk te zien. Gelukkig kon dat ook: op de laatste dag was er een practicum georganiseerd. Eindelijk konden we ook zelf aan de slag met een rastertunnelmicroscoop! Wij maakten geen gebruik van de grote microscoop maar van een handzame versie die jegewoon naast je op de tafel kon zetten en aan kon sluiten op je laptop. Hiermee hebben we mooie plaatjes gemaakt,
23
sommigen van ons hebben zelfs de atomaire resolutie gehaald. Het tweede deel van het practicum kreeg ik nog de kans om aan de slag te gaan met een door de Universiteit Leiden ontwikkelde elektronenmicroscoop. Deze is gevoeliger dan de normale uitvoering en er is een speciaal mechanisme ingebouwd om samples op de nanometer nauwkeurig te positioneren. Dit is een zeer indrukwekkend apparaat, het geheel staat op perslucht, wordt vacuüm gehouden en kan worden bestuurd met de computer. Het doel was een nanodraadje van een oppervlak op te pakken met een heel dun naaldje, dit geheel werd dan weer voor verder onderzoek gebruikt. Het is één groep gelukt om het draadje aan de naald te bevestigen, al met al was het heel indrukwekkend zover te kunnen inzoomen op de materie. Na een interessante presentatie van een afgestudeerde natuurkundige die vertelde over zijn bedrijf, dat gespecialiseerd is in natuurkundig onderzoek, en een overzicht van waar het heen zal gaan met de nanotechnologie, was LAPP-Top Natuurkunde 2009 al weer afgelopen. Het was een zeer indrukwekkende ervaring die ervoor heeft gezorgd dat ik op een andere manier naar de natuurkunde ben gaan kijken en het enthousiasme van de docenten heeft ervoor gezorgd dat ik er al naar uit kijk om te gaan studeren!
24
Psychologie: Emoties Emotie is een belangrijk deel van psychologie. Dit werd ons duidelijk in de afgelopen 6 LAPP-Top colleges. We kregen les van verschillende promovendi die ons vertelden over de verschillende aspecten van emotie. Zo is er bijvoorbeeld verteld over cultuur/emotie, autisme, emoties in relaties en het emotieproces. De inhoud van deze colleges zullen wij nader behandelen in dit verslag.
Stel: Jantje heeft een chocoladereep en eet deze voor helft op. Daarna stopt hij de reep in de keukenla. Terwijl Jantje buiten aan het spelen is komt zijn moeder binnen en doet de reep in de ijskast. Jantje kom weer terug en heeft weer trek in zijn chocoladereep. Waar zal hij gaan kijken? De meeste mensen zouden zeggen: in de la. Dat is theory of mind. Je kan jezelf verplaatsen in een ander persoon en diens emoties herkennen. Hierdoor krijg je een beeld van de wereld om je heen.
Het emotieproces Een emotie is een reactie die optreedt wanneer een van je belangen verder weg raakt of dichterbij komt. Het maakt je lichaam klaar om te reageren. Stel, iemand maakt iets van jou kapot, dan maakt je lichaam zich klaar om te vechten en zo te voorkomen dat deze persoon nog meer schade aanricht. Het gevoel dat je hierbij hebt, labelen we als boosheid. Stel je voor: je loopt door het park als er ineens een man uit de bosjes springt met een bebloed mes in zijn hand. Hierbij komt je welzijn, een van je belangrijkste belangen, in gevaar. De emotie die je dan ondervindt kun je verdelen in een aantal stappen: Primary appraisal. Je schat in of de situatie goed of slecht is voor jou. De man met het mes is duidelijk slecht voor jou. Neurotransmitters zoals bijv. adrenaline worden afgegeven in je lichaam. Deze maken je lichaam klaar voor actie. Latency time. Deze tijd gebruik je om de situatie goed in te schatten. Hierin neem je informatie over jezelf mee. Als jij heel goed bent in karate, zal je eerder geneigd zijn de man aan te vallen dan een ander. Of misschien zie je opeens dat de man een stok aan het scherpen was voor een jongetje, en zichzelf gesneden heeft. Secondary appraisal. Je kiest uit alle mogelijke reacties hoe jij zal reageren op de situatie. Theory of mind Theory of mind is het vermogen een beeld te vormen van de gedachten van iemand anders, en dus jezelf in te leven in de ander.
Theory of mind is gebaseerd op desires en beliefs. • Desires: wat een ander verlangt en naar streeft (verlangens, doelen enz.) The World has to fit the mind. • Beliefs: persoonlijke representatie van de werkelijkheid, waarop gedragingen zijn gebaseerd. The mind has to fit the World. Zowel kleine kinderen tot 4 jaar en autisten hebben geen theory of mind. Zij kunnen zich niet in de ander inleven en zijn niet in staat een beeld te vormen van andermans gedachten. Hoe leren kinderen dan emoties? • Invloed van ouders 1. Eigen emotie expressie van ouders 2. Reacties van ouders op emoties van het kind 3. Ouder-kind gesprekken over emoties • Invloed van vrienden (in puberteit invloed vrienden > invloed ouders) • Invloed van cultuur De invloed van ouders en vrienden lijkt logisch, maar hoe zit dat met cultuur?
25
Cultuur leert ons bepaalde algemeen geaccepteerde gedragsregels. Deze gedragsregels verschillen per cultuur. Islamitische landen zijn bijvoorbeeld zeer familiegericht. Westerse landen zijn vooral individualistisch. Mensen uit verschillende culturen zullen dus anders reageren op dezelfde situatie waarbij bijvoorbeeld individualistische landen vooral persoonlijke uitkomsten benadrukken. Collectivistische landen benadrukken voor negatieve uitkomsten. Autisme Het op een na laatste college ging over autisme. Over de oorzaken van autisme is nog maar erg weinig bekend, maar wel is duidelijk dat autisme voor ongeveer 80% erfelijk is. Waarschijnlijk ligt de oorzaak voor autisme in het disfunctioneren van de hersenen. Men kan bij kinderen op jonge leeftijd steeds vroeger autisme vaststellen. Jonge kinderen met autisme zijn bijvoorbeeld erg onafhankelijk en niet geïnteresseerd in anderen. Ook vatten mensen met een bepaalde vorm van autisme, PDD-NOS, uitspraken letterlijk op. Een andere- vaak voorkomende vorm van autisme- is het syndroom van Asperger. Mensen met deze stoornis hebben een praktisch normale taalontwikkeling en een gemiddelde tot hoge intelligentie. Zij hebben echter wel moeite met veranderingen en hebben een onhandige motoriek. Is er ook een verschil tussen kinderen zonder autisme en kinderen met autisme wanneer we kijken naar emoties? Kinderen met autisme hebben bijvoorbeeld minder gedifferentieerde emoties. Zij laten vooral de basisemoties blij, boos, bang en verdrietig zien. Daarnaast delen ze emoties minder met hun omgeving, omdat ze moeilijk contact leggen en meer op zichzelf gericht zijn. Bovendien ontwikkelt hun TOM begrip (eerder in dit verslag genoemd) op latere leeftijd. Op het moment van schrijven hebben we het laatste college, met als onderwerp: emoties bij dove kinderen, nog niet gehad. Wij verwachten dat ook dit een interessant college zal worden.
Relaties Hoe ga je om met anderen? Hoe ga je om met de emoties van anderen? Welk doel is belangrijk bij relaties? Hoe ga je om met je eigen emoties? Je kunt de ontwikkeling verdelen in drie aspecten: - Peuters: Speelmaatjes (meer egocentrisch) - Basisschool: Support & Intimacy (intiemer en wederkerigheid) - Adolescenten: Vrienden > Ouders *Adolescenten die meer ‘attached’ zijn tot vrienden, dan tot ouders, zijn minder agressief, depressief en meer sympathiek. De puberteit is voor iedere tiener anders. De emoties zijn bij iedere tiener anders. Toch is het belangrijk dat de overgang van kind naar volwassen worden goed verloopt. Daarom is het belangrijk om over je emoties (depressie, stress) met je ouders of met anderen te praten. Door te praten over je emoties, stimuleer je de relatie met anderen. Door het herkennen van de emoties bij een ander, stimuleer je het behouden van een goede relatie. Dat kan onder andere door middel van empathie. Het is de kunst of de vaardigheid om je in te leven in de gevoelswereld van anderen. Evaluatie Wij vonden het programma vrij leerzaam en interessant. We hebben kennis gemaakt met verschillende aspecten van emoties. Het programma heeft ons gestimuleerd om anders te denken over emoties. De verwachtingen waren verschillend. Sommigen onder ons hadden verwacht dat ze na het deelnemen aan LAPP-TOP een besluit konden nemen of ze later psychologie wilden gaan studeren, omdat ze verwachtten dat ze een beter beeld zouden krijgen van deze studie. Deze verwachting is niet bij iedereen uitgekomen.
26
Rechtsgeleerdheid: De rechtsstaat: constitutionele theorie en juridische praktijk
"Liberalen alleen maar op geld uit zijn", en wordt gehakt gemaakt van het tomatenbeleid van de EU. Pardon, puree.
Verslag: Tobias Wijvekate
Ondertussen krijgen we elk aspect van de driemachtenleer te zien. "Eerst behandelden we de trias politica en keken we ook naar de constituties in het oude Romeinse Rijk en het oude Griekenland. Daarna keken we naar de verschillen in verhouding tussen de drie machten; de rechtsprekende, de wetgevende en de uitvoerende macht. De verschillende machten zijn ook in elk land weer anders verdeeld. We zagen het verschil tussen Engeland, Amerika en Frankrijk. Natuurlijk hebben we de situatie in Nederland ook bekeken," legt Susan uit. Om de verschillende machtsverhoudingen tussen wetgevers, rechters en uitvoerders beter te kunnen begrijpen en beoordelen, lezen we een boek van ene Koopmans, 'Vergelijkend publiekrecht' getiteld. Onder de niet al te aansprekende naam gaan honderden pagina's schuil. "De stukken tekst lezen was niet altijd even spannend," verzucht Niall. Koopmans vergelijkt steeds de verhouding tussen twee machten in twee landen en laat doorschemeren welke situatie hij beter vindt, zonder er zich om te bekommeren dat die ook wordt beïnvloed door totaal andere factoren, zoals het kiesstelsel, het selecteren van kandidaten, de cultuur, de tradities of wat dan ook. Zijn boek lijkt niet te kunnen kiezen of het nu een echt leerboek is, want feiten ontbreken, of een verzameling essays. Elke week worstelen we ons door de stortvloed aan rechterlijke vonnissen waarmee hij de lezer bekogelt, die tot veler ergernis in de oorspronkelijke taal zijn gegeven.
"Jullie moeten voor elk college een essay schrijven van 800-1000 woorden. Dat essay moet worden ingeleverd aan het begin van het college bij mij. Geen essay betekent rechtsomkeert naar huis en een 1 voor het betreffende essay." Dat zette de toon. Wie gedacht had een voor zijn plezier een simpel programmaatje Rechten te volgen, was meteen ontnuchterd. Wie verwachtte zijn cv even snel op te krikken, zag alle hoop in rook opgaan. Wie kregen het zwaarste LAPP-Top programma? Wij. En dus verschenen we allemaal, met wallen onder de vermoeide ogen. "Toen we naar het eerste college kwamen was de sfeer heel goed," zegt Fee. Professor Kinneging bleek een kale man met bril, die een wafel at, "want ik heb net college gegeven." Na een korte voorstelronde begonnen we meteen. Wat de verschillen waren tussen Polybios, de Montesquieu en de Founding Fathers. Daniëlle steekt meteen een tien minuten durende monoloog af, die wordt beantwoord met een koel "nee". Waarom zijn sommige landen democratisch, en andere niet? "Het ligt aan een constitutionele moraal," meent Marije. Het komt door een evenwicht tussen de rechtsprekende, wetgevende en uitvoerende macht, zo denkt Kinneging. "In de colleges was er ook tijd voor discussie," blikt Susan terug. "Het was niet zo dat er een 2 uur durend monoloog werd afgestoken en dat wij daar naar moesten luisteren en aantekeningen maakten, maar er werden vragen gesteld en zo ontstond er onder ons een discussie. Dit was leuk omdat we zeker niet allemaal dezelfde mening hadden," vindt Fee. Verschillende opinies waren er zeker, en Kinneging gaf ze allemaal de ruimte. Tussen de belangrijke Trias Politica-kwesties wordt gepleit voor polygamie, stelt Marije een Islamverbod voor, meldt Annamarie dat "socialisten toch altijd een betuttelende overheid willen", wordt verkondigd dat
Na de lange lappen tekst moeten we aan het schrijven. "Het maken van de opdrachten was voor mij enorm zwaar, omdat ik al een zware studielast heb en ik het op school net zo goed wilde doen als normaal," ondervond Rocelle." "Het was een behoorlijke taak om het schrijven van de essays te combineren met school, huiswerk en sport," merkte Niall. De professor hecht er vooral aan dat je een bondige samenvatting kunt geven. "Het gaat allemaal om de hoofdvraag, de bijzaken interesseren niet," vat Rocelle bondig samen. Marije rept van "belangrijke academische vaardigheden zoals de hoofd- van de
27
bijzaken scheiden, wat bij het schrijven van de essays noodzakelijk is." "Academische vaardigheden, zoals het onderscheiden van hoofd- en bijzaken en het schrijven van een essay," dat is wat Daniëlle van LAPP-Top heeft geleerd. Het huiswerk valt niet licht, vooral omdat de andere programma's het niet hebben. Met schok wordt het nieuws ontvangen dat Gigi na twee colleges verbannen is en uitgesloten van genade. De overgeblevenen gaan door, ondanks het feit dat Kinneging onvoldoendes moet uitdelen voor sommige essays, en dat terwijl hij naar eigen zeggen "clement" is geweest. Nadat de verhoudingen tussen de drie machten zijn bestudeerd is het tijd voor de relatie tussen overheid en burger. Tenslotte is de Europese Unie aan de beurt. De stof voor dit college: het 270 pagina's tellende en per referendum verworpen 'verdrag tot vaststelling van een grondwet van Europa', alsmede een tekst geschreven door de professor zelf. Volgende keer bezoeken wij de Tweede Kamer, alwaar een gesprek met ene Dijsselbloem zal volgen, die schijnt te gelden als "een van de beste parlementariërs". Verder is ons programma afgelopen, en wij blikken met verscheidene visies terug. "Achteraf terugkijkend op dit LAPP-Top, ben ik blij dat ik me heb ingeschreven. Het programma was meer en beter dan ik had verwacht, en zeker zeer interessant," vindt Niall, "Ik heb enorm veel en een studie rechten lijkt nu leuker dan ooit."
deel te nemen als je erg gemotiveerd bent, want het is toch wel erg veel werk." "Al met al heb ik veel geleerd en is mijn zelfdiscipline er op vooruit gegaan," blikt Fee terug. "Ik vond de colleges over rechtsgeleerdheid erg leuk! Toen ik mij ervoor opgaf wist ik niet goed wat ik kon verwachten, maar ik werd positief verrast. Ik vond de stof erg interessant en ik heb dingen geleerd, waarvan ik nooit had bedacht dat het zo zou zijn," oordeelt Sara, " Al was de stof soms wel erg lastig en kostte het huiswerk maken wel veel meer tijd dat ik had verwacht, ben ik toch blij dat ik het heb gedaan. Ik heb namelijk erg veel geleerd en daar gaat het om!" "We hebben veel geleerd en de meesten alvast een start gemaakt met hun rechtenstudie," verklapt Renate. Rocelle is kritisch: "Als ik er nu op terug kijk, is het voor mij wel duidelijk geworden. Als dit project representatief is voor de studie rechten, is het niets voor mij...Ondanks dat deze studie niets voor mij is, ben ik wel blij dat ik het heb gedaan. " Annamarie toont zich dankbaar: "Bedankt voor deze ervaring!" "De afgelopen paar weken met colleges en opdrachten waren heel spannend en leuk,"
"Nu ik achteraf op dit LAPP-Top terugkijk ben ik nog steeds heel blij dat ik dit heb kunnen doen... Soms is het enigszins lastig te combineren met school en ander huiswerk, maar als je een beetje kan plannen is het goed te doen, en een geweldige kans om alvast kennis te maken met studeren," vertelt Rosanne enthousiast. " LAPP-Top Rechtsgeleerdheid heeft me veel inzichten gegeven en het heeft bijgedragen aan meer kennis," deelt Marije mee. "Het was erg interessant en educatief. Het geeft je een goed beeld van wat er van je gevraagd wordt als je gaat studeren," memoreert Jasper, maar: "Wel zou ik toekomstige deelnemers aanraden, alleen
denkt Shannon, " Zodra ik de middelbare school heb afgerond, ga ik naar Leiden toe en begin ik aan een echte studie rechten!" Ook Daniëlle is positief: "Al jaren weet ik dat ik rechten wil gaan studeren, maar tot voor kort wist ik niet waar ik rechten wil gaan studeren. Nu wel, het wordt Leiden."
28
Slavische talen en culturen & Ruslandkunde: Rusland – ver weg en toch zo dichtbij Nog even snel wat eten en dan met de trein naar LAPP-Top. Vaak was het haasten om op tijd te komen, maar het was het waard. De eerste lessen over de cultuur vond ik heel interessant. Vooral omdat we er actief mee bezig waren. Ik heb bijvoorbeeld een boekje gelezen dat “drie generaties” heet, het ging over drie generaties, in de twintigste eeuw in Rusland, en hun mening over seks en huwelijk. Het andere was een interview met een man die onder het regiem van Stalin in een werkkamp heeft gezeten. Over allebei de stukken heb ik een verslag van ruim 1000 woorden geschreven. Op deze manier ging je er echt over nadenken en heb ik er veel over geleerd. De paar lessen over de taal en grammatica vond ik wat minder leuk. Ten eerste omdat het me niet echt ligt en ten tweede omdat we er nogal snel doorheen gingen. Hierdoor was het voor mij onduidelijk. Ik raad dit programma echt aan, omdat het gewoon echt iets nieuws is en het de sleur van school doorbreekt. Verder is het natuurlijk altijd leuk om nieuwe dingen te leren. Dus ik zeg:” LAPP-Top is top!” Ruth Wijland
leren kennen in de colleges over Russische literatuur en geschiedenis. Een afsluitende excursie naar de Hermitage in Amsterdam kwam voor mij de Russische cultuur pas echt tot leven: door de eerder geleerde informatie wist ik wat de betekenis en de waarde van de aldaar tentoongestelde stukken was. Ten slotte hebben de discussies over het hedendaagse Rusland deze inzichten nog verder verdiept. Het lesprogramma is wel zwaar: je moet wel energie in de colleges (willen) steken. Deze energie wordt echter ruimschoots terugverdiend door de rijkheid aan nieuwe kennis. Daarom raad ik deze opleiding ook van harte aan! Lotte Dijkstra We zijn de allereerste les begonnen met het kennis maken van de cultuur en de taal van de Slavische landen. Dit met behulp van een PowerPoint presentatie. Op deze manier kregen we een goed beeld van wat er uitgelegd werd. De tweede les hebben we een korte uitleg gekregen over de Russische literatuur, gericht op het onderwerp de seksuele revolutie in Rusland. Dit was zeer interessant, omdat je hierbij een idee krijgt hoe de algemene omgangsregels waren in Rusland en hoe zich dit ontwikkeld heeft tot wat het nu is. Alexandra Kollontai We zijn een les naar het Hermitage in Amsterdam geweest. Ook dit sprak mij erg aan, omdat je weer een duidelijk beeld krijgt van de Russische geschiedenis en hoe het zich binnen het gezin afspeelde.
De opleiding Ruslandkunde sprong meteen naar voren in het programmaboekje: dit was wat ik wilde doen. En gelukkig heeft het beloofde programma niet teleurgesteld, wat een geweldig leerzame ervaring was dit! De grote variatie in lesstof heeft geresulteerd in een bredere algemene kennis over Rusland. Zo hebben we een algemeen college over Slavische talen gevolgd, maar zijn we ook dieper ingegaan op de Russische grammatica en het spreken van de taal zelf. De cultuur die bij deze taal hoort heb ik
Eén les werd besteed aan de Russische geschiedenis. Omdat ik zelf altijd in geschiedenis geïnteresseerd ben, was dit een erg leuke les. Hierbij hoorde ook een verslag. Drie lessen hebben we besteed aan de Russische taal en het alfabet. De eerste les ging dit allemaal erg les, omdat je nauwelijks iets af weet van het alfabet. Maar de lessen die daar op volgden, maakten de taal steeds duidelijker. De laatste les hebben we bevindingen met elkaar gedeeld over de verslagen die we
29
moesten maken. Dit was naar mijn mening de leukste les, omdat je je eigen resultaten kon delen met je studiegenoten en ook met hen kon discussiëren hierover. Ik zou het zeker aanraden voor volgende studenten. Dit omdat het een zeer leuke studie is, vooral als je talen erg leuk vindt, en je eens een heel andere kant van de wereld kan ‘zien’. Lisette Gijtenbeek
Ik vind dit project echt een enorme aanrader. Je komt in contact met aardige leeftijdsgenoten en je leert echt wat over het onderwerp dat je interesseert. Dit project is niet te vergelijken met een gewone les op jouw school. Je krijgt namelijk les op de universiteit zelf en van hoogleraren die op de universiteit werken. Zij kunnen over het algemeen heel interessant vertellen, dus zijn de cursussen zeker niet saai. Het is ook leuk dat er wat van jou verwacht wordt. Je moet zelf bijvoorbeeld een verslag schrijven over het stalinisme. Zo ben je er zelf op een actieve manier mee bezig en dat maakt het extra leuk. Bovendien wordt er verteld over uiteenlopende onderwerpen, je behandelt in die paar lessen hele verschillende dingen. Ik heb echt een geweldige tijd gehad. Dus als je geïnteresseerd bent in Rusland, doe dan zeker mee met dit LAPP-Top. Je zult er geen spijt van krijgen. Vera Greeuw
30
Sterrenkunde: Ontdekkingsreis door het heelal Sterrenkundigen houden zich bezig met enkele van de meest fundamentele vraagstukken van de mensheid: wat is de oorsprong van de aarde en de planeten? Hoe ontstaan sterren en sterrenstelsels? Wat is de oorsprong, geschiedenis en toekomst van ons heelal? Welke krachten zijn van toepassing op het heelal? Hoe kunnen we hemellichamen in het heelal het best observeren? Tijdens LAPP-Top sterrenkunde wordt een puntje van de sluier opgelicht van de antwoorden op deze vragen. Een van de interessante aspecten van sterrenkunde is dat we op veel vragen nog lang geen (compleet) antwoord hebben. In collegezaaltjes op de Leidse campus krijgen we 7 colleges van verschillende docenten/professoren, ieder college over een ander onderdeel binnen de sterrenkunde. Het leuke is natuurlijk ook dat je ontzettend vragen kunt stellen, want hé, je krijgt les van professoren van de faculteit sterrenkunde van Leiden, een van de paar beste mensen op het gebied van sterrenkunde in Nederland! We beginnen klein; planeten en exoplaneten komen de eerste week aan bod. Waar de meeste planeten binnen ons zonnestelsel al eeuwen geleden ontdekt zijn, zijn de methodes om de aanwezigheid van een exo-planeten af te leiden vrij recent. Naast de uitleg over de werking van deze methodes (waarmee ondertussen al 445 exoplaneten zijn ontdekt) doen we veel basiskennis over ons zonnestelsel op en kijken naar de (on)zin van het zoeken naar buitenaards leven. Nu wordt het spannend; we zoomen uit, van ons zonnestelsel naar ons melkwegstelsel en verder naar andere sterrenstelsels. Van het ontstaan sterrenstelsels uit clusters van enkele honderden sterren tot de vorming van gigantische bolhopige sterrenstelsels die soms wel miljarden sterren bevat. Ook ruimtefysica komt aan bod, tijdens het college over gas en straling in de ruimte. Na een uur uitleg aan de hand van veel simulatiefilmpjes, is er traditioneel een pauze van een kwartier waarna we samen
met de docent berekeningen bekijken over de ‘vrije weg’ van een gasdeeltje, je kan het je voorstellen als een dichtbegroeid bos waar je een kanonskogel in vuurt, hoe ver zou de kogel gemiddeld komen totdat hij een boom raakt? Door middel van dit soort simpele vergelijkingen zijn er al hele serieuze formules op te stellen, wiskunde hoeft dus niet saai te zijn! We betreden daarna de donkere spelonken van de kosmologie, hier wordt het ontstaan, de evolutie en de toekomst van het heelal bestudeerd. Een heel ruim onderdeel van de sterrenkunde waar veel verschillende observaties en voorspellingen bij komen kijken. Tijdens het ontstaan van het heelal, de ‘oerknal’, was de aanwezige temperatuur en druk ontzettend hoog wat tot moeilijk voorspelbare reacties van de materie leid. De zwaartekracht zou in principe de uitdijing van ons heelal moeten remmen, terwijl er steeds meer aanwijzingen zijn dat ons heelal juist versneld uitdijt, een onbekende kracht zit hier waarschijnlijk achter, “donkere energie” genaamd. Kosmologie is voor een deel ook filosofisch ook vanwege de vele onopgeloste vragen en het abstracte denken om zoiets complex als het heelal te kunnen beschrijven. Iedereen was onder de indruk van de informatie die aanleiding geeft tot veel vragen, zelfs tijdens de pauze werd de professor dan ook door ons bestookt met vragen. Tijdens de werkcolleges, gaan we in kleine groepjes aan de slag om met wat wiskunde uit te vogelen hoe we allerlei afstanden in het heelal of ons zonnestelsel meten. Tegenwoordig hebben we bijv. nauwkeurige satellieten die omtrek van de aarde kunnen meten, maar met een slim experiment en Phytagoras lukte het de Griek Eratosthenes in 276 v. Chr. ook al! Met vooral slimme truukjes en een beetje wiskunde zijn door de eeuwen heen veel afstanden berekend, en tijdens het werkcollege gaan wij zelf ook in de weer met de toen verzamelde gegevens. Verder berekenen we ook de massa van het recent ontdekte zwartgat in het centrum van ons melkwegstelsel.
31
Als afsluiting van LAPP-Top gaan we op excursie naar de radiotelescopen in Westerbork en naar Dwingeloo, het toekomstige centrum van ’s werelds grootste radiotelescoop, LOFAR genaamd. Onderzoekers en technici leggen er uit waar de telescoop voor gebruikt gaat worden en hoe ze de 25 duizend radioantennetjes verspreid over Nederland en Duitsland, gaan combineren tot een radiotelescoop met een diameter van 350 km; al met al een goede en gezellige afsluiting van een heel geslaagd LAPP-Top programma!
32
Talen en culturen van het MiddenOosten: De muezzin roept: het Midden-Oosten en de Islam Doordat elk college door een andere docent werd gegeven, kwam je veel te weten over hele diverse specialismen in een relatief korte tijd. Elk college stond er een ander onderwerp centraal, uiteindelijk kwam alles bij elkaar in het laatste college. In de colleges kwam naar voren dat er geen monolithische islam bestaat, er zijn zeer veel verschillende interpretaties. Door de colleges heb ik veel informatie weten te vergaren over de islam en kan ik zelf een mening vormen over het islamdebat dat in Nederland aan de gang is. Van te voren wist ik nog niet zoveel over het Midden-Oosten. Door de colleges ben ik veel te weten gekomen over de rijke en diverse literatuurgeschiedenis van het Midden-Oosten.
Het college dat veel indruk op mij heeft gemaakt ging over het islamitisch recht en het dagelijks leven. In dat college ben ik veel te weten gekomen over de islamitische rechtspraak en dat na de invoering van Europese wetgeving in veel landen alleen het familierecht en het erfrecht overgebleven zijn van het islamitisch recht. Er zijn ook
stromingen die het Islamitisch recht willen herinvoeren. In sommige landen zoals Saoedi-Arabië is het islamitisch recht nog steeds gehandhaafd en heeft er geen invoering van het Europese recht plaats gevonden. Daar tegenover staan landen als Turkije waar het recht helemaal geseculariseerd is. Al met al vind ik dat ik in een korte tijd veel heb geleerd en ben geprikkeld om nog veel meer te leren over de islam en het Midden-Oosten. Rosa Coolen Een van de leukste colleges die we hebben gehad was die van professor Stroomer over Talenlandschappen binnen het MiddenOosten. We leerden over verschillende taalgroepen en -families. Wederom werden we geconfronteerd met het feit dat de Arabische invloedsfeer geen vanzelfsprekende eenheid is. Niet iedereen in het Midden-Oosten spreekt zelfs Arabisch! Het Arabisch is de taal van de Islam, maar vormt maar een klein deel van de Semitische talen, die weer onderdeel zijn van de AfroAziatische talenfamilie, die ook alle andere Islamitische talen als Berber en Tsjadisch omvat. We hebben gezien hoe veel Nederlandse woorden te herleiden zijn uit het Arabisch, zoals al kuhl (alcohol), ma'hazin (magazijnen) en qahwa (koffie). Professor Stroomer vertelde het vermakelijke verhaal over hoe hij zelf voor het eerst in kontakt was gekomen met het Arabisch en hoe hij als kleine jongen een Arabische grammaticus uit de Amsterdamse bibliotheek liet overkomen om die vervolgens helemaal over te schrijven. En toen hij Somalische liefdesliederen en een aria uit Don Giovanni voor ons ging zingen, was de gezelligheid helemaal compleet. Digna Ruitenbeek Daar ga je dan, met je vriendin in de trein naar Leiden onder schooltijd. Waarom? Er is daar een speciaal programma voor scholieren over de talen en culturen van het Midden-Oosten. De eerste bijeenkomst kregen we gelijk een groot boekwerk, lekker lezen voor thuis. Elke bijeenkomst werd er een ander onderwerp belicht, bijvoorbeeld over de literatuur van het Midden-Oosten of over de verschillende talen die er gesproken worden in het enorme gebied. Een college sprak mij erg aan, namelijk die over het
33
Islamitische recht. Het woord shari’a heeft er erg veel mee te maken. Veel mensen denken shari’a wat is dat? Of shari’a dat is verschrikkelijk streng. Maar er zijn heel veel verschillende manieren om de shari’a uit te oefenen. Sommige Christenen kiezen er zelfs voor om zich tot de Islam te bekeren om in de shari’a rechtbank een vonnis te krijgen in plaats van in de normale rechtbank. Er zijn deuren voor me open gegaan, zoveel vooroordelen over de Islam kloppen niet. En deze kennis moeten we doorgeven, alle vooroordelen zouden moeten verdwijnen. Sylvia de Vreede
Het meest interessante van LAPP-Top vind ik dat ik een totaal andere kijk heb gekregen op het Midden-Oosten en de islam. Het Midden-Oosten is niet één pot nat, maar bestaat uit allerlei volkeren met allerlei verschillende talen en culturen. De ene moslim is de andere niet. Dit vergeten veel mensen in de moderne maatschappij. Hoofddoekjes betekenen niet dat een vrouw onderdrukt wordt, integendeel. Ze vertellen juist over een grote mate van emancipatie van de vrouw en vele vrouwen dragen hun hoofddoek vrijwillig. Ook hebben veel mensen een verkeerd beeld van de sharia. We zagen bijvoorbeeld in een documentaire een vrouw echtscheiding aanvragen en het krijgen. Tot nog maar kort geleden hoefde een katholieke vrouw in Nederland dat echt niet te proberen. Ik vind dat alle mensen die tegen ‘die moslims’ zijn maar eens goed moeten gaan kijken wat de islam precies inhoudt. Hierdoor zouden ze misschien eindelijk inzien dat de islam echt een mooie godsdienst is. Denise Goossens
34
Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap: Taal – de levende tijdmachine
en tong hoeven te bewegen om een woord uit te spreken. Als de ene letter achter in je mond uitgesproken wordt en de andere voorin, heeft je mond de neiging alvast naar de volgende letter te vormen, hierdoor krijg je soms verandering van klanken. Dit werd inzichtelijker door de zogenaamde klinkerdriehoek te tekenen: een schematische weergave van de mond met daarin aangegeven waar je welke klinker uitspreekt. Voor consonanten is ook een systeem bedacht, waarmee je elke medeklinker kunt beschrijven naar de plaats waar deze uitgesproken wordt en de manier waarom je de lucht langs die plaats laat lopen.
De afgelopen maanden hebben wij ons vol enthousiasme gewijd aan het LAPP-Top programma van VIET (Vergelijkende IndoEuropese Taalwetenschappen). Bij natuurkunde en wiskunde is het duidelijk waar het over gaat, maar wat houdt VIET nu precies in? Waar zijn wij mee bezig geweest?
Klinkerdriehoek De klankwetten vertellen ons bijvoorbeeld dat de verleden tijd van zijn (was-waren) heel regelmatig is en dat de verleden tijd van kiezen ook koos-koren had moeten zijn. Waarom dat niet zo is? Omdat wij mensen dat een beetje gek vonden klinken en onze taal daarom zélf extra veranderd hebben. Die analogie speelt nog veel vaker een rol in talen. Om echt iets te weten te komen over de taal vóór de talen die wij kennen, is het dan ook veel nuttiger om naar de onregelmatige vormen te kijken dan naar de regelmatige vormen.
Iedereen weet dat het Nederlands op het Duits lijkt, zoals ook het Spaans op het Italiaans lijkt. Het Engelse “beef” lijkt verdacht veel op het Franse “boeuf” en het Engelse “water” is toevallig precies hetzelfde als ons Nederlandse “water”. Nou ja… niet helemaal toevallig. Al deze talen zijn namelijk ontstaan uit één andere taal: het Proto-Indo-Europees (PIE). Van die taal hebben we geen enkele geschreven vorm over. Met behulp van alle talen die uit het PIE ontstaan zijn, kunnen we tóch grote gedeelten van het PIE reconstrueren. Dat is waar wij tijdens het LAPP-Top programma mee bezig zijn geweest. Om iets te kunnen begrijpen van de reconstructies, hadden we natuurlijk een hoop achtergrondinformatie nodig. Zo hebben we het in de colleges gehad over verschillende schriftsoorten, zoals het Luwisch (waar ook wij nog nooit van gehoord hadden) , het Sanskriet, de invloed van klank op taal, de invloed van taal op de samenleving, enzovoort. Ook zijn klankwetten ter sprake gekomen, die altijd gelden. En die ‘altijd’ is minstens zo stellig als de ‘altijd’ bij de natuurwetten. Klankwetten ontstaan meestal door de luiheid van onze mond; men wil eigenlijk het liefst zo weinig mogelijk met zijn mond
Er zijn meer redenen voor ons om onze taal te veranderen dan alleen analogie. Als de hoogste sociale klasse een andere taal spreekt dan het ‘gewone’ volk, dan zal het gewone volk een deel van de taal van de hoogste klasse overnemen. Dat ‘erbij’ willen horen, is ook nu nog iets wat onze taal verandert, hoewel we het zelf nauwelijks door hebben. Ook is handel een belangrijke oorzaak van taalverandering. Het is immers handig om elkaar te kunnen begrijpen als je in de internationale handel iets wil betekenen. Die taalveranderingen en overnames zijn onder
35
andere te zien aan een verschijnsel dat we allemaal kennen: leenwoorden. De computer, het bureau, überhaupt, het zijn allemaal voorbeelden van woorden die we “geleend” hebben van andere talen (respectievelijk Engels, Frans en Duits). Toch zijn deze woorden die nu volledig ingeburgerd zijn in het Nederlands: onze taal is veranderd. We hebben het ook gehad over de invloed van taal op ons denken. Op het eerste gezicht lijkt het vreemd dat taal je denken beïnvloedt. Immers, wij bedenken toch wat we zeggen? Ons denken beïnvloedt toch juist de taal? Natuurlijk, maar het gebeurt ook andersom. Een prachtig voorbeeldje van een van onze docenten (prof. Lubotsky) was een Russisch grapje. Ten tijde van de koude oorlog bezocht de Amerikaanse president Kennedy de Russische president Chroesjtsjov. Ze renden een wedstrijdje tegen elkaar. Natuurlijk verloor de oude, dikke Chroesjtsjov van de jonge, sterke Kennedy. Het artikeltje in een Russische krant de dag erna maakt duidelijk hoe taal wel degelijk ons denken kan beïnvloeden: “Onze geweldige president Chroesjtsjov heeft in een sprintwedstrijd onder zware omstandigheden een knappe tweede plaats behaald.” Zo ging de krant een tijdje door met het ophemelen van Chroesjtsjov. In laatste regel werd Kennedy dan toch nog genoemd: “President Kennedy werd voorlaatste.” Al met al denken wij dat we namens de hele groep spreken als we zeggen dat we bij het LAPP-Top van VIET een ontzettend leuke, gezellige en leerzame tijd heb gehad. Bedankt allemaal!
36
Wijsbegeerte: Dingen en ondingen “Vroeger was ik een twijfelaar, ik ben daar nu niet meer zo zeker van.” Anne Kruijt “Filosofie?! Is dat niet iets voor depressieve mannetjes uit de oudheid?” Dat was de reactie die ik en onvermijdelijk ook vele anderen kregen toen zij hun vrienden en familie vertelden dat zij zich hadden ingeschreven voor een LAPP-Top Wijsbegeerte. Maar hier is niets van waar. Filosofie is een actueel en eeuwig interessant onderwerp, iets wat maar weer bewezen werd in de colleges die ik de afgelopen weken heb gevolgd. Hierin leerden wij hoe Super Mario en engelen eigenlijk hetzelfde zijn en hoe Wilders zijn allereerste stap naar heiligverklaring heeft gezet. Terwijl wij ons bogen over de eeuwenoude vragen van het leven zoals: ‘Zijn wij hersenen op sterk water verbonden aan een supercomputer?’, ‘Bestaan er “flitsdingen”?’ en ‘Ben ik nog wel ik als ik in een eekhoorn verander?’ vonden we iedere keer weer een nieuw perspectief om naar dingen te kijken en realiseerden ons maar weer eens hoe weinig we eigenlijk over dingen nadachten in het gewone leven. “Ik denk dus ik ben” en “Je kunt aan alles twijfelen” leerden wij van Descartes, maar in hoeverre kun je dat dan nog geloven? Want kun je daar dan ook niet aan twijfelen?
Het zien van de film eXistenZ gooide ons hele realiteitsbesef nog verder overhoop en dit verergerde alleen maar toen wij erop gewezen werden hoe er ook andere manieren van bestaan waren. Hier deed Alice in Wonderland haar intrede of beter gezegd de wereld die zij bezocht. In hoeverre kunnen we zeggen dat zo’n dergelijke wereld bestaat, want kunnen er geen andere manieren van bestaan zijn dan alleen degenen die wij kennen? We waren er al achter dat de inhoud van een schilderij of boek een andere manier van bestaan had dan bijvoorbeeld Eikenboom 323 uit Australië. En op welke manier bestonden gedachten dan? En dat terwijl ik voor dat noemenswaardige college altijd had gedacht dat bestaan simpelweg bestaan was en dat er maar één manier was van bestaan. Kortom, ik verlaat dit LAPP-Top met tientallen vragen en maar één antwoord en één weetje. Het antwoord op de vraag wat de relatie is tussen de volgende acht woorden: kind, paard, varken, wonder, televisieprogramma, vuur, muziekstuk en weer (veel succes om daar achter te komen) en ik heb het beste scrabblewoord in de geschiedenis van de mensheid geleerd: incommensurabiliteitshypothese. Sarah Köbben Het programma Wijsbegeerte was een zeer uitgebreid programma waarin je elke les weer werd uitgedaagd om outside je oude vertrouwde ‘box’ te denken. Voor mij was Wijsbegeerte geheel nieuw. Ik had nog nooit een les filosofie gehad en het opende voor mij dan ook geheel nieuwe werelden, de een soms nog gekker dan de ander! Omdat
37
Wijsbegeerte helemaal nieuw voor mij was, had ik soms (lees vaak) wel een gefrustreerd gevoel. Ik ben gewend op school om alles te begrijpen en het zodanig te reproduceren dat
ontzettend veel nieuwe dingen geleerd die ik niet had willen missen! Eekhoorns, engelen en eieren ‘Stel; ik verander hier *poef* in een eekhoorn, ben ik dan nog steeds dezelfde?’ Dit is een van de inspirerende voorbeelden waarmee we bij wijsbegeerte op zoek gingen naar antwoorden op de vraag; Wat zijn dingen?
anderen om mij heen het ook begrijpen. In de eerste paar lessen was dit dan ook wel moeilijk, dit ‘nieuwe denken.’ Vanaf de derde les stond ik veel meer open voor andere gedachten, denkwijzen en opmerkingen. Dit was een geweldig gevoel en vanaf dat moment snapte ik ook waarom mensen filosofie zouden willen gaan studeren.
Onze hele wereld bestaat uit grote en kleine dingen. Volgens Aristoteles bestaan al die dingen uit vorm en materie, en hieruit is een hiërarchie op te maken, het Scala Rerum. Mensen staan relatief hoog op de ladder der dingen want wij hebben meer vorm dan bijvoorbeeld bomen en eekhoorns. Engelen staan zelfs nog een treetje hoger dan de mens. Engelen hebben meer vorm en zijn, volgens Aristoteles, perfecter. Zij kunnen bijvoorbeeld op twee plaatsen tegelijk verschijnen, iets wat normale dingen niet kunnen. Dit bracht ons echter op een ander soort dingen; virtuele dingen. Want zijn willekeurige dingen op televisie ook niet op meerdere plekken tegelijkertijd te zien? Betekent dit dat soapsterren op gelijk niveau staan met engelen? Als twee dingen exact hetzelfde zijn, betekent dit dat ze samenvallen? Voor dingen op televisie is dit gemakkelijker te accepteren dan voor bijvoorbeeld twee eieren. Je kunt natuurlijk beweren dat het verschil tussen twee dingen de ruimte is waarin zij zich bevinden. Geldt dit ook voor pixels op een scherm, ontstaan deze niet uit energie-impulsen van dezelfde bron?
In het programma hebben we naast de grondleggers van de filosofie ook de wat modernere filosofen behandeld. Dit zorgde voor goede afwisseling. De vergelijkingen, gevonden door de docent, met eekhoorntjes en eikenboom 323 maakten de colleges wat lichter en zorgden naast het geluid van krakende hersenen ook voor heel wat gelach. Al met al ben ik erg blij dat ik aan dit LAPPTop heb mee mogen doen en ik heb
Maar misschien is er wel helemaal niet zoiets als een hiërarchie van de werkelijkheid, en delen mensen zelf de wereld in. Het kan zelfs zo zijn dat dingen alleen bestaan zoals wij ze waarnemen, en dat mensen zelf eigenschappen aan dingen toevoegen. Want bestaan dingen wel als niemand ze waarneemt? Lianne Hooijmans
38
Wiskunde: De wiskunde achter geheimschriften Het thema van LAPP-Top Wiskunde dit jaar was de wiskunde achter geheimschriften. Het probleem dat soms informatie uitgewisseld moet worden die niet voor derden bestemd is is al eeuwen oud. In de loop der tijd zijn er verschillende methoden uitgevonden om teksten te versleutelen. De geschiedenis leert echter dat het steeds ook weer iemand kan lukken om een gegeven cryptosysteem te kraken. Een van de eerste crypto-onderwerpen van deze collegereeks was het RSAversleutelsysteem. Het bijzondere van dit systeem is dat met een zogenaamde publieke sleutel wordt gewerkt: als iemand iets gecodeerd naar jou wil sturen moet hij gebruik maken van een sleutel die jij van tevoren bekend hebt gemaakt. Het systeem zit zo in elkaar, dat alleen jij vervolgens in staat bent om het gecodeerde bericht weer te decoderen. Het blijkt dat om een praktisch bruikbaar voorbeeld van een dergelijk systeem te maken, je eerst wat wiskunde, in het bijzonder de wiskunde van priemgetallen en modulair rekenen, moet leren. Deze wiskunde vormde de hoofdmoot van de eerste vier colleges. De collegereeks sloot af met voorbeelden van veilige berekeningen en zero-knowledge proofs. Het idee bij veilig rekenen is dat een aantal partijen gezamenlijk iets willen uitrekenen op basis van gegevens die ze alle afzonderlijk hebben, zonder aan elkaar die gegevens prijs te geven. Bij zero-knowledge proofs is het de bedoeling iemand anders ervan te overtuigen dat jij bepaalde kennis hebt, zonder die kennis te verklappen. College II – Priemgetallen In dit college hebben we een aantal bewijzen gehad. Bij alle wiskundecolleges wilden ze uitleggen hoe cryptografie werkt, dus hoe geheime informatie versleuteld wordt. Hierbij maken ze ervan gebruik dat het heel moeilijk is grote getallen te factoriseren. Factoriseren is het uitschrijven van een getal als een product van priemgetallen. Priemgetallen zijn gehele getallen die alleen door zichzelf en door 1 deelbaar zijn, zoals 2,3,5,7 etc. De factorisatie van 100 is bv.
2*2*5*5. Ze lieten een bewijs zien dat ten eerste elk getal te factoriseren is, en ten tweede dit essentieel maar op 1 manier kan. Verder hebben ze uitgelegd waarom het zo belangrijk is dingen te bewijzen. Door ook dingen te bewijzen waarvan je zo kan zien dat het waar is, leer je te bewijzen. Als je de volgende keer iets moeilijks moet bewijzen, ben je hier al goed in geworden en weet je ongeveer welke technieken je kan gebruiken. Carla Groenland College III – Modulair rekenen Deze keer behandelden we modulair rekenen. Modulair rekenen is eigenlijk heel erg makkelijk. Neem klokkijken: klokkijken is een vorm van modulair rekenen die iedereen dagelijks gebruikt, want 10 uur, en dan 5 uur later, is 3 uur, dus 10+5=3, als je het over klokkijken hebt. Met dit voorbeeld van klokkijken, wat gezien kan worden als rekenen met modulo 12, zal ik uitleggen wat modulair rekenen is. Bij modulair rekenen kijk je alleen maar naar de resten. 10+5=15, vijftien is ook wel 12+3, de rest is dus 3. En ja, hoor, het was ook drie uur. Als je het product van twee grote getallen modulo n wilt berekenen, kan dit veel rekenwerk opleveren. Tijdens het college is bewezen dat dit niet moeilijk is, omdat geldt: p * q modulo n = p modulo n * q modulo n. Met een getallenvoorbeeld zal ik dit duidelijker maken. Stel, je wilt weten wat 263 *98 modulo 19 is. Eerst rekenen we 263 modulo 19 uit, dit is 16, want 263/19=13 rest 16. Nu rekenen we 98/19 uit, dit is 5 rest 3. De 13 en 5 gooien we weg, en we rekenen verder met 16 en 3. 16*3=48. 48 modulo 19=2 rest 10. Het antwoord van 263*98 modulo 19 = 10. Na deze uitleg deden we een computerpracticum. Hierbij leerden we met getallen modulo n rekenen met behulp van het computerpakket SAGE. Het rekenen met modulo n vind ik erg interessant. Vooral omdat het eigenlijk heel erg makkelijk is, en omdat je heel erg snel resten kunt bepalen van heel grote vermenigvuldigingen. Ook vind ik het best grappig dat we dagelijks modulo rekenen, bijvoorbeeld wanneer we klokkijken, zonder dat we dat weten. Mariska Vreugdenhil
39
College IV – De kleine stelling van Fermat In College IV kregen we les van Hendrik Lenstra. Zijn college was goed te volgen en soms maakte hij ook nog een grapje. Zo was het ook makkelijker te volgen en was de tijd zo voorbij. Later toen we met het computerpracticum bezig waren, kregen we te horen dat Lenstra één van de vooraanstaande wiskundigen is van deze tijd, zeker op het gebied van cryptografie. Ook staat hij bekend om zijn humor in zijn colleges. Dit hebben we doorgehad. In het college hebben we gekeken naar de kleine stelling van Fermat. De kleine stelling van Fermat is een van de resultaten die schuilgaan achter het RSA-cryptosysteem. Met behulp van de stof uit de colleges II en III is de kleine stelling van Fermat niet moeilijk te begrijpen. Fermat stelde dat een geheel getal a tot de macht van een priemgetal p congruent is met a modulo p. Vervolgens hebben we de afgeleide stellingen en hun bewijzen uitvoerig bestudeerd. Aan het eind van het college hadden we allemaal door dat priemfactorisatie de basis vormt voor berekeningen in het RSAcryptosysteem. Arnout Janse en Sierk Wiegers
Bestaat er een spel waarbij hij dit doel kan verwezenlijken? Om te beginnen geeft Alice Bob 2 lijsten met elk 100, genummerd van 0 t/m 99, vragen, die alleen experts goed kunnen beantwoorden: lijst N met vragen over Natuurkunde, lijst W met vragen over Wiskunde. Bob kiest één van de vragen uit de lijst waar hij geen expert in is, laten we zeggen Natuurkunde, en zoekt hiervan het antwoord op in de encyclopedie. Hij schrijft het nummer van de vraag n, samen met de letter N, op een kaartje en doet deze in een doos. Vervolgens geeft Alice hem een willekeurig getal tussen 0 en 99. Bob trekt van dit getal zijn n af en telt bij het antwoord, indien nodig, 100 op, zodat hij een getal tussen 0 en 99 krijgt. Dit getal w schrijft hij samen met de letter W op een ander kaartje en hij doet dit ook in de doos. Hierna schudt hij goed en haalt Alice de kaartjes eruit. Alice controleert nu 2 dingen. Zij kijkt of de getallen samen haar random getal (mod 100) zijn en ze kijkt of Bob beide vragen weet. Klopt het allebei, dan is Bob dus expert in ofwel Natuurkunde ofwel Wiskunde, maar Alice weet niet welk van de twee. Tom van Overbeeke en Max Muller
College VI – Encryptie, digitale handtekeningen en veiligheid We hebben geleerd hoe je veilig berichten kunt coderen en decoderen, zonder dat iemand er achter komt wat jij gestuurd hebt. Er zijn echter ook situaties waarbij je niet alle informatie wil geven, bijvoorbeeld omdat je degene naar wie je het bericht stuurt niet (volledig) vertrouwt. In dit college hebben we besproken hoe je delen van je bericht ontoegankelijk kunt maken voor de ontvanger van het bericht. Laten we een redelijk onrealistisch scenario schetsen om een voorbeeld te kunnen geven. Alice en Bob zijn gestrand op een onbewoond eiland. Op dat eiland hebben ze beschikking over alle boeken van de Encyclopedia Brittanica. Om de tijd te doden, besluiten zij een spel te spelen. Bij dit spel wil Bob aan Alice laten zien dat hij een expert is op het gebied van Natuurkunde, ofwel Wiskunde. Bob wil echter niet prijsgeven op welk gebied hij een expert is.
40
Deelnemers LAPP-Top 2010 Bio-Farmaceutische Wetenschappen Melissa Arron Mees van den Berg Iris Boot Cecilia Braendstrup Mireille van Dongen Joyce van der Geer Ingrid 't Hart Suzanne Janssen Jasper van de Kamp Abygail Kenswil Pieternel Kimman Claire Leonhardt Cecile Maan Maxine van der Meer Kaylee van Moorsel Maaike Rademaker Thomas Rijntalder Alina Shatrova Yoel Solomon Cloë Sparreboom Wouter Venema Mitch Vleghert Bob de Vries Leanne de Vries Annemijn Walsweer Josiane Wildemans Peterke van der Zwaag Biologie Maaike van Suzanne Romy Olivier Floor Guusje Astrid Myrte van Joline van der Mathijs Eva Casper
Berkel Bras Cartiere Groot Jeukens Koorneef Kruitwagen Langen Maas Suijkerbuijk Visser Zweerus
Duitse taal en cultuur Anne-Lotte Buskes Iris Geigenmüller Maxime Koning Annemijn Leen Laura Meijnders Anne-Marie Rijnenberg Ewout van Rumpt Dick Sleeuwenhoek Charlotte Thepass Griekse en Latijnse taal en cultuur Maaike Borst Marieke van Egeraat Raisa van der Knaap
Fenno Anneke Luka van Dirk-Jan van Jaco
Noy Schepers Schie Silfhout Tetteroo
Informatica Abel Peter Daniël Alexander Jos Timo Redeëet Bas Rik Karolijn van Sybren Jan Aart Wouter van Daniëlle van der Carina van der
Corver Dekker Douwes Feenstra Ligtvoet Maas Negate Nieuwenhuizen Nijessen Oeveren Porfirio Schipper Verre Werff Zee
Italiaanse taal en cultuur Azza Elkatawi Isabelle Kooij Dagmar Meijvogel Nadieh Pape Eveline Scholtes Nicolette Sun Bernice Vogelzang Niklas Westerling Martin van Wijk Fleur de Wolf Vicky van der Zee Life Science & Technology Milad Agha Louise Burggraaf Olivier Bus Iris van Doorn Renske van Esveld Sacha Hartman Maxime Houtekamer Mandy Hulst Lotte van Klaveren Lisa Koorneef Stephanie Lander Irene Locher Jorrit Mesman Dennis Nahon Ali Naimi Sietske Overweg Céline van Poucke Elsaline Rijkse Nick Tegelaar Marianne van der Vaart Tim Verhaegen Nathalie Versluis
41
Janneke Sanne
Voordouw Wiersma
Molecular Science & Technology Alexander Bakker Simone Bartelse Nicole Kappelhof Sebastiaan van Kempen Jan Nouws Nils Verhagen Vera Westerhof Natuurkunde Joran Jacob Ferry Timo Michiel van Patrick van Jasper den Okke van Koen Edward Jeffrey de Anna Nathan op den Nathan Philippe Thijs Rafaël Christian Wouter van Bas Thom Mayke Boudewijn Linard Jenny Peter Wouter Fieneke van der Hao
Angevaare Bakermans Besamusca Blom Bruggen Dieten Duijf Garderen Griffioen Jansen Jong Kampert Kelder Kraaijeveld Massart Moret Mostert Nesenberend Nieuwkoop Ouwerkerk Pijnenburg Ploeger Poot Pronk Pronker Spacek Uijens Voort Zhou
Psychologie Frank Tim Joia Eduard Marjolein Marit van der Vera Roderik Yvonne Annette Elise Sanne Marijke den Emma Ivana Hannah Esther
Balneger Bennebroek Buning Cinca Duijvestijn Harst Houwaart Kopp Kuo Maas Mank Oegema Ouden Plettenburg Saraber Schulte Smit
Floor Jennie Jorrit Geeke Iris
Sprengers Spruit Verhoeven van der Vijver Wester
Rechtsgeleerdheid Niall Buissing Manon Commijs Shannon Flokstra Susan Gregoire Jasper Heugens Renate Keijser Rocelle van der Kemp Sara de Lange Gigi Ong Alok Marije Roukens Annamarie Scharrenberg Rosanne Schneiders Fee Spoek Daniëlle Valstar Tobias Wijvekate Slavische talen en culturen/Ruslandkunde Lotte Dijkstra Malaika van Gestel Lisette Gijtenbeek Vera Greeuw Arthur Teutler Joliene Wierema Ruth Wijland Jeroen Wijnhorst Sterrenkunde Bas Dylan Mechteld Juul Berend Jan van Koen Ewout ten Eva Henk
Barendse Goldsborough Ferment Jongbloed Meerten Stemerdink Hove Meijers Schlatter
Talen en culturen van het Midden-Oosten Marleen Biezeno Arthur Bijl Cindy Boon Lydia Bouterse Kirsty Bouwers Josefien de Bruin Rosa Coolen Sarah el Sharkawy Irene Franke Denise Goossens Ahlem Halim Servaas Kievits Philip Lambermon Victoria de Leeuw Laura Moors Marianne Oolbekkink
42
Digna Floortje van André van Daniëlle Sylvia de Thomas
Ruitenbeek Sandick Toor Veenhof Vreede Westveer
Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap Lucas Akerboom Annique Claringbould Maud Eskes Jennifer Geuze Femke Hansma Michelle Hoekstra Elly Koutamanis Katrien van Krieken Maartje Lindhout Jemma Middleton Fong Ngo Caroline de Pater Nina van Ruijven Christine Satter Ellen Sinot Roos Teeuwen Eline Westra Marlon van Wijk Wijsbegeerte Hester Veerle Kani Emma Jan Myrna Xander Jurian van Suzanne Olivier Astrid van Floris van Chantal van den Lisa van 't Savannah Sophie Jordy Hugo Lianne Rikkert van Mylene Renske Ilja Sarah Anne Sake Eric Joep van Luuc Eline Gieneke Romina Jarno
Jarmo de Soscha
Vries Webbink
Wiskunde Sjoerd Sander van der Carla Martin Bas Bob Arnout Damaz de Jeroen Marieke Tristan Xandra van Vincent van Max Tom van Hamid Floris Mara Mariska Sierk
Baardman Bie Groenland Heemskerk Henke Hoogeboom Janse Jong Kleijer Koeman Kuen Megen Mouche Muller Overbeeke Rhezouani Ruijter Smeele Vreugdenhil Wiegers
Bartelsman Bastiaanssen Botani Boumans Brabander Brandt Clemens Dalfsen Dekker Doesburg Driel Drunen Engel Groenewout Heijtmeijer Hengeveld Hesseling Hogenbirk Hooijmans Huisstede Jankowski Janssen Kamerling Köbben Kruijt Kruk Leeflang Lit Overvoorde Schaart Teeuwen Triolo Vegting
43
Colofon LAPP-Top wordt aangeboden door het Pre-University College van de Universiteit Leiden. Het PreUniversity College richt zich met het onderwijsaanbod op de getalenteerde, ambitieuze en gemotiveerde leerling in de bovenbouw van het vwo. Kijk voor meer informatie op www.pre-universitycollege.leidenuniv.nl Het Aansluitingsprogramma vwo-wo biedt activiteiten gericht op het maken van de juiste studiekeuze, zoals Aansluitingsmodules (via Internet), gastlessen en Proefstuderen. Voor meer informatie zie www.aansluitingsprogramma.leidenuniv.nl Dit verslag kwam mede tot stand dankzij de inhoudelijke bijdragen van de deelnemende leerlingen. Editie 2010: april 2010 Redactie en opmaak: Marieke Brugman en Louise de la Motte, Pre-University College Teksten Deelnemende leerlingen, opleidingen en Pre-University College Vormgeving: Ratio Design, Haarlem Pre-University College Wassenaarseweg 62A Postbus 905 2300 AX Leiden Tel: 071 527 71 68 E-mail:
[email protected] www.pre-universitycollege.leidenuniv.nl
Aansluitingsprogramma vwo-wo Wassenaarseweg 62A Postbus 905 2300 AX Leiden Tel: 071 527 34 78 E-mail:
[email protected] www.aansluitingsprogramma.leidenuniv.nl
Met dank aan: Biologie: mw. drs. C. Hermans, dr. K. Vrieling, docenten Farmaceutische Wetenschappen: prof. dr. D.D. Breimer, drs. E. de Vries, docenten Griekse en Latijnse taal en cultuur: mw. drs. T.A. van Berkel, mw. drs. J. Kars, docenten Informatica: dr. M.J. Huiskes, docenten Italiaanse taal en cultuur: dr. P.A.W. van Heck, docenten Life Science and Technology: prof. dr. M. Noteborn, docenten Molecular Science and Technology: P.J.E. van Dooren, docenten Natuurkunde: prof. dr. T. Oosterkamp, mw. E. van Rijsewijk, docenten Psychologie: mw. dr. C.J. Rieffe, docenten Rechtsgeleerdheid: prof. dr. A.A.M. Kinneging Slavische talen en culturen: prof. dr. J. Schaeken, mw. L. Anissimova, mw. drs. T. Bouma, docenten Sterrenkunde: prof. dr. M. Franx, mw. J.C. Drost, W. Schrier, docenten Talen en culturen van het Midden-Oosten: prof. dr. P.M. Sijpesteijn, docenten Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap: prof. dr. A.M. Lubotsky, drs. A. Kloekhorst, docenten Wijsbegeerte: dr. J.J.M. Sleutels Wiskunde: prof. dr. P. Stevenhagen, dr. R.S. de Jong, docenten
44
