NATUURHISTORISCH
JANUARI
M A A N D B L A D
2 0 0 4 JAARGANG 9Î
VOORTPLANTING, GROEI EN MIGRATIE VAN VISSEN IN DE EVERLOSE BEEK B.J.A. Pollux,
Afdeling Aquatische
Oecologie
A. Korosi,
Afdeling Cellulaire Dierfysiologie,
W.C.E.P.
Verberk,
P.M.j.
Pollux.
Stichting Barger/een,
Antoniuslaan
83, 5921
en Milieu Biologie, Universiteit Nijmegen, Universiteit Nijmegen,
Universiteit Nijmegen,
KB
Toernooiveld
Postbus
Toernooiveld
I. 6525
9010, 6500
ED
GL
I, 6525
ED
Nijmegen
Nijmegen
Nijmegen
Blehck
De laaglandbeken in h e t Noordelijke en Zuidelijke Peelgebied w o r d e n , d o o r d a t ze gevoed w o r d e n m e t M a a s w a t e r , g e k e n m e r k t door een uitzonderlijke hydrologie. Dit heeft gevolgen v o o r de wijzen w a a r o p vissen v a n de beken gebruik kunnen m a k e n . O m d i t t e onderzoeken w e r d één beek, de Everlose beek (Noordelijk Peelgebied), uitgekozen en gedurende januari t o t en m e t d e c e m b e r 2002 regelmatig m e t schepnetten b e m o n s t e r d . Tijdens deze bemonsteringen w e r d e n 8615 vissen gevangen behorende t o t 13 verschillende vissoorten. De samenstelling en o m v a n g v a n de visfauna in de Everlose beek w e r d g e k e n m e r k t door sterke seizoensverschillen. In d i t a r t i k e l w o r d t v o o r iedere vissoort besproken op w e l k e wijze ze v a n de Everlose beek
aanwezigheid van s t u w e n o m het w a t e r t e r e guleren. H i e r d o o r w o r d t s t r o o m o p w a a r t s e migratie van vissen vanuit d e Maas naar d e b e k e n b e l e m m e r d . D a a r staat t e g e n o v e r d a t deze b e k e n via kanalen b o v e n s t r o o m s g e v o e d w o r d e n m e t Maaswater, w a a r d o o r vissen de beken w e l van 'bovenaf kunnen b e reiken. D e z e uitzonderlijke hydrologie heeft gevolgen v o o r d e wijzen w a a r o p d e verschillende vissoorten van de beken gebruik m a ken.
DE E V E R L O S E
BEEK
In d e E v e r l o s e b e e k (figuur I ) w e r d e n r e e d s v e r s c h i l l e n d e s t u d i e s v e r r i c h t m e t als d o e l m e e r i n z i c h t t e k r i j g e n in d e e c o l o g i e v a n
gebruik m a a k t .
b e e k v i s s e n . O n d e r w a t e r w a a r n e m i n g e n zijn een geschikte m e t h o d e v o o r ecologisch o n d e r z o e k aan vissen ( P O L L U X , 2 0 0 2 ) e n d e z e m e t h o d e w e r d in d e E v e r l o s e b e e k g e b r u i k t
VISSEN IN L I M B U R G S E
BEKEN
s p r e i d i n g v a n v i s s o o r t e n in L i m b u r g s e b e k e n
o m h e t v e r s c h i l in g r o e i e n m i c r o h a b i t a t g e -
is b e s c h r e v e n ( C R O M B A G H S et al., 2 0 0 0 ) . E r
b r u i k t u s s e n l a r v e n v a n d e B l a n k v o o r n (Ru-
is e c h t e r n o g w e i n i g b e k e n d o v e r d e e c o l o -
ti7us rutilus)
dies v e r r i c h t naar h e t v o o r k o m e n v a n vis-
gie e n p o p u l a t i e d y n a m i c a v a n v i s p o p u l a t i e s in
aan t e t o n e n ( P O L L U X , 2 0 0 1 ) . D a a r n a a s t w e r -
s o o r t e n in L i m b u r g s e b e k e n ( V l S S E N W E R K -
de beken.
den d e g e b o o r t e p e r i o d e , d e intraspecifieke
D e a f g e l o p e n 1 5 j a r e n zijn v e r s c h i l l e n d e s t u -
e n d e R i v i e r g r o n d e l {Gobio
gobio)
GENOOTSCHAP,
D e L i m b u r g s e b e k e n gelegen in h e t N o o r d e -
v e r s c h i l l e n in g r o e i s n e l h e i d t u s s e n v r o e g e n
1 9 9 6 ) . u i t l e v e r d e uiteinde-
lijk e n Z u i d e l i j k P e e l g e b i e d o p d e w e s t o e v e r
laat g e b o r e n l a r v e n e n d e m a x i m a l e g r o e i v a n
lijk e e n u i t g e b r e i d e visatlas o p , w a a r i n d e v e r -
van d e Maas, w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r d e
GROEP NATUURHISTORISCH 1993;
LENDERS,
Riviergrondels gedurende het eerste levensjaar bepaald o p basis v a n r e g e l m a t i g e b e m o n steringen ( P O L L U X & P O L L U X , 2 0 0 2 ) . T e n s l o t -
t e w e r d g e t r a c h t o m o p basis v a n v a n g s t e n v a n v i s l a r v e n e n l i t e r a t u u r g e g e v e n s uit d e visatias, d e visfauna v a n d e E v e r l o s e b e e k in d r i e f u n c t i o n e l e g r o e p e n in t e d e l e n ; 1. T r a n s i ë n t e n z o n d e r v o o r t p l a n t i n g ; 2. T r a n s i ë n t e n m e t v o o r t p l a n t i n g ; 3. Residenten ( P O L L U X & V E R B E R K , 2 0 0 2 ) .
FIGUUR I
De Ever/ose beek (foto: 6. Pollux).
J A N U A R I 2 0 0 4 JAARGANG 93
M A A N D B L A D
NATUUÜHISTORISCH
FIGUUR2 Schematische weergave van hypothetische vangstgegevens van 200/ en 2002. Elk zwart stipje stelt één of meerdere visser} voor. De vissen die in 2001 werden geboren zijn in het rood aangegeven, vissen uit 2002 in het blauw. Voor de vissen die in 2001 werden geboren kunnen we de volgende kenmerken afleiden: (a) de lengte van de vislarven bij het uitkomen van de eieren, (b) de gebooneperiode, (c) de minimale en (d) de maximale lengtegroei van vissen gedurende het eerste levensjaar en (e) de minimale en {fj de maximale lengtegroei van vissen gedurende het tweede levensjaar. Verder blijkt dat de groei van vissen door het jaar heen een S-vormig verloop volgt In het voorjaar verloopt de groei nog langzaam, in de zomer is de groei het grootst, gedurende de herfst neemt de groeisnelheid geleidelijk weer af en gedurende de wintermaanden is de groeisnelheid vrijwel nul. ,1
F
M
A
M
.1 .1 2(101
A
S
O
N
B t - c b o r r n in 2001
I)
J
F
M
A
M
•
,1 .1 2(102
A
S
O
iN
D
(H'borrn in 2002
E c h t e r , d e z e indeling w a s n o g n i e t e r g b e -
d e r w e e r t , N o o r d e r v a a r t , H e l e n a v a a r t , Peel-
naast k e n t d e b e e k o o k e n k e l e m e a n d e r e n -
t r o u w b a a r o m d a t e r g e e n n a u w k e u rige i nfor-
kanaal), g e v o e d m e t M a a s w a t e r . D e z e b e k e n
de beekdelen m e t e e n m e e r
matie beschikbaar w a s o v e r seizoensveran-
k o m e n w a t b e t r e f t hun m o r f o l o g i e , h y d r o l o -
beekmorfologie. Uiteindelijk k o m t d e beek
heterogene
d e r i n g e n in d e visfauna ( m e t b e t r e k k i n g t o t
gie, visfauna ( C R O M B A G H S et al., 2 0 0 0 ) e n v e -
bij 't G e b r o k e n S l o t , t e r h o o g t e v a n G r u b -
grootteklassen en visdichtheden). D e z e in-
getatie ( V A N D E N B R I N K & V E R S C H O O R , 2002)
b e n v o r s t , via t w e e landschappelijk gezien
f o r m a t i e is nodig, aangezien h e t g e b r u i k v a n
r u w w e g m e t elkaar o v e r e e n .
p r a c h t i g e m e a n d e r e n d e m o n d i n g e n , uit in d e
d e b e e k niet alleen kan v e r s c h i l l e n t u s s e n v i s -
D e E v e r l o s e b e e k is gelegen in h e t N o o r d e -
M a a s . In d e z e studie zijn d e t w e e m o n d i n g e n
s o o r t e n maar o o k tussen verschillende sei-
lijk P e e l g e b i e d o p d e w e s t o e v e r v a n d e M a a s .
niet m e e g e n o m e n o m d a t d e visfauna in b e e k -
z o e n e n en/of t u s s e n v e r s c h i l l e n d e l e v e n s s t a -
D e loop van de Everlose B e e k zou o o r s p r o n -
mondingen vaak niet o v e r e e n k o m t m e t d e vis-
dia v a n e e n v i s s o o r t ,
kelijk d e e l gaan u i t m a k e n v a n D e N o o r d e r -
fauna in d e b e k e n ( C R O M B A G H S et al., 2 0 0 0 ) . ||
In d e z e afsluitende s t u d i e w e r d d e visfauna
v a a r t . D e z e laatste w e r d o p last v a n k e i z e r
v a n d e E v e r l o s e b e e k g e d u r e n d e e e n heel jaar
N a p o l e o n gegraven, o m een waterverbinding
(januari t o t e n m e t d e c e m b e r 2002) r e g e l m a -
v a n d e Rijn via d e M a a s n a a r A n t w e r p e n aan
tig b e m o n s t e r d . E r zal g e t r a c h t w o r d e n e e n
t e leggen o p d a t d e r i j n s c h e e p v a a r t niet m e e r
a n t w o o r d t e geven o p de volgende vragen:
via R o t t e r d a m e n A m s t e r d a m h o e f d e t e v a -
1. W e l k e s o o r t e n p l a n t e n z i c h in d e b e e k voort? 2. W a t is d e g e b o o r t e p e r i o d e v a n d e v e r schillende v i s s o o r t e n ? 3. W e l k e s o o r t e n g e b r u i k e n d e b e e k als opgroeigebied? 4. H o e snel g r o e i e n d e vissen g e d u r e n d e h u n e e r s t e e n t w e e d e levensjaar in d e b e e k ? 5. W e l k e s o o r t e n m a k e n g e d u r e n d e hun hele l e v e n g e b r u i k van d e b e e k en w e l k e s o o r ten migreren s t r o o m a f w a a r t s naar d e Maas? 6. Bij w e l k e leeftijd o f bij w e l k e l i c h a a m s l e n g t e m i g r e r e n d e vissen n a a r d e Maas? T o t s l o t zal d e indeling v a n d e v i s s o o r t e n in de drie functionele groepen ( P O L L U X & V E R B E R K , 2002) m e e r in detail w o r d e n b e h a n d e l d e n , w a a r nodig, w o r d e n aangepast.
r e n . D i t kanaal n o e m d e hij h e t ' G r a n d C a n a l du N o r d ' , de t e g e n w o o r d i g e N o o r d e r v a a r t . E c h t e r t o e n N a p o l e o n m e t d e inlijving v a n K o n i n k r i j k H o l l a n d o p 10 juli 1810, A m s t e r d a m e n R o t t e r d a m in bezit k r e e g liet hij d e N o o r d e r v a a r t o n v o l t o o i d liggen ( i n f o r m a t i e G e m e e n t e M a a s b r e e ) . R o n d 1930 w a s e r e e n g r o o t t e k o r t aan a k k e r s e n b o u w g r o n d . H e t toenmalige waterschap heeft daarom de
D e laaglandbeken in h e t N o o r d e l i j k - e n Z u i delijk P e e l g e b i e d w o r d e n , via d e Z u i d - W i l l e m s v a a r t e n v e r v o l g e n s via v e r s c h i l l e n d e a n d e r e kanalen ( h e t K a n a a l v a n W e s s e m - N e -
V o o r d a t d e E v e r l o s e b e e k in d e d e r t i g e r j a r e n g e g r a v e n w e r d , b e v o n d zich in h e t K o e l b r o e k e e n g r o o t o p e n w a t e r dat een rijke visfauna h e r b e r g d e m e t s o o r t e n als Paling {Anguilla
B r a s e m (Albramis
brama).
Grote
fossilis),
Karper
carpio).
K o l b l e i (6//cco bjoerkna),
(Carassius
v o o r n (Scardinius
b r o e k " , n a a r d e M a a s , m e t als d o e l o m n a t t e v o o r a k k e r b o u w en bouwgronden ( R O E L O F S , 1974a). O m d a t d e b e e k g r o t e d e l e n v a n h e t jaar d r o o g s t o n d , w e r d hij z o ' n 1 5 jaar g e l e d e n in d e laatste r u i l v e r k a v e l i n g in B e r i n g e aangesloten op de t e g e n w o o r d i g e N o o r d e r vaart (persoonlijke mededeling]. Roelofs). s t u w e n , k u n n e n vissen in d e E v e r l o s e b e e k
Puviatilis), Blankvoorn,
barbatulus),
k r u i p e r {Misgurnus
Maasbree, d o o r het natuurgebied " h e t Koelg r o n d e n t e o n t w a t e r e n en geschikt t e m a k e n
B a a r s (Perca
anguilla).
B e r m p j e (Barbatula
Everlose beek gegraven, van Helden via
D o o r d e a a n w e z i g h e i d v a n e e n g r o o t aantal
STUDIEGEBIED
DE W A A R G E N O M E N V I S F A U N A G E D U R E N D E 1930-2003
Modder(Cyprinus
Kroeskarper
K w a b a a l (Lota lota),
carassius).
g r o n d e l , S n o e k (Esox lucius), s t e k e l b a a r s {Pungitius
pungitius)
Riet-
Rivier-
er/throphthalmus).
Tiendoornige en de Z e e l t
(Tinca tinca) ( R O E L O F S , 1974b). N a h e t g r a v e n van d e E v e r l o s e beek (in d e '30 jaren) v e r d w e e n het open w a t e r en daarmee een aantal v i s s o o r t e n . In d e E v e r l o s e b e e k k w a m e n de Brasem, Karper, Kolblei, Kroeskarper, en Z e e l t v r i j w e l n i e t m e e r v o o r e n gingen d e K w a b a a l , B a a r s e n R i e t v o o r n s t e r k in a a n t a l len a c h t e r u i t . D e Paling, B e e k p r i k
(Lampetra
alleen s t r o o m a f w a a r t s z w e m m e n . D e b e e k
planerii),
h e e f t e e n l e n g t e v a n o n g e v e e r 15 k m e n b e -
derkruiper, Riviergrondel, Snoek en Tien-
staat g r o t e n d e e l s uit g e n o r m a l i s e e r d e s t u k k e n m e t e e n b r e e d t e v a r i ë r e n d v a n 2-15 m e n e e n d i e p t e v a r i ë r e n d v a n 0,05-1,5 m. D a a r -
Bermpje, Blankvoorn, G r o t e M o d -
doornige stekelbaars bleven veel v o o r k o m e n d e v i s s o o r t e n ( R O E L O F S , 1974a; 1974b), G e d u r e n d e d e zestiger j a r e n n a m e c h t e r d e
NATUURHISTORISCH
J A N U A R I 2 0 0 4 JAARGANG 9!
M A A N D B L A D
FIGUUR 3
Bermpje {Barbatulo barbatulus)
Residente vissoorten van de Everlose beek. Links: waargenomen vislengten (zowel in 2001 als in
Il|fllii
2002). Een zwarte stip geeft aan dat er die dag één of meerdere vissen van die lengte werden gevangen. De rode stippen op de x-as geven de bemonstehngsdata aan. De geboortepehode en lengtegroei zijn duidelijk uit de grafieken af te leiden (sigmoide curves). Rechts, de maandelijkse waargenomen visdici}ti}eden in 2002 (aantal vissen (#) per 100 m'). Door het jaar heen
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
Maand
vertonen de visdichtheden een sinusoïde verloop, met hoge dichtheden in de zomer en lage dichtheden in de winter
Driedoornig stekelbaarsje {Gasterosteus aculeatus) 2002
v e r v u l l i n g in d e E v e r l o s e b e e k d o o r r i o o l l o -
Riviergrondel {Gobio gobio)
zingen e n b e s t r i j d i n g s m i d d e l e n z o s t e r k t o e d a t d e visstand eind zestiger/ begin z e v e n t i g e r j a r e n v r i j w e l g e h e e l v e r d w e n e n v^as ( R O E L O F S , 1974a; 1974b). T e g e n w o o r d i g is d e w a t e r k w a l i t e i t v e r b e t e r d e n zijn e r , g e d u r e n d e d e negentiger jaren, w e e r een g r o o t aantal v i s s o o r t e n in d e b e e k w a a r g e n o m e n w a a r o n d e r e e n aantal ' n i e u w e ' v i s s o o r t e n , zoals d e A l v e r {Alburr)us (Saimo raparva),
trutta
{Pseudorasbo-
D r i e d o o r n i g e stekelbaars
steus aculeatus). bitis taenia),
pad {Cottus
(Gastero-
K l e i n e m o d d e r k r u i p e r (Co-
K o p v o o r n {Leuciscus
P o s (Gymnocephalus
tus)
Beekforel
olburnus).
Blauwband
fario),
cernuus),
V e t j e (Leucasf>/us
gobio),
(LENDERS,
cephalus).
Rivierdonder-
1996; C R O M B A G H S
2 0 0 0 ) , W i n d e {Leuciscus
delmeaet
d e b e e k v o n d z e e r w a a r s c h i j n l i j k plaats via bovenstroomse
verbinding
m e t de
N o o r d e r v a a r t . D a a r n a a s t zijn e r e c h t e r o o k e e n aantal s o o r t e n v e r d w e n e n zoals d e Beekprik, G r o t e
modderkruiper
ende
K w a b a a l (tabel I).
W I J Z E VAN
De waargenomen vissoorten van de Everlose beek gedurende 1930-2003 CROMBAGHS et al., 2000'; POLLUX et al., deze studie*).
ai,
idus) e n Z o n n e b a a r s
(Lef)om;sg/bbosus). D e z e ( h e r ) k o l o n i s a t i e v a n de
TABEL I
BEMONSTERING
D e visfauna v a n d e E v e r l o s e b e e k w e r d g e d u r e n d e januari t o t e n m e t d e c e m b e r 2 0 0 2 regelmatig b e m o n s t e r d . T i j d e n s h e t v o o r j a a r en d e z o m e r m a a n d e n w e r d getracht o m w e k e l i j k s t e m o n s t e r e n , t e r w i j l in d e h e r f s t en wintermaanden tweewekelijks t o t maandelijks w e r d gevist. T i j d e n s d e b e m o n s t e r i n g w e r d gebruik gemaakt van drie verschillende vangtuigen: een keukenzeef (diameter 17,5 c m ; m a a s w i j d t e 1,0x 1,0 m m ) v o o r h e t v e r z a m e l e n v a n v i s s e n e m b r y o ' s in d i c h t e o n d e r w a t e r v e g e t a t i e , t w e e kleine s c h e p n e t -
Nederlandse naam Beekprik
Grote modderkruiper Kwabaal
Aal Kloblei Tiendoomige stekelbaars Baars Rietvoorn Blankvoorn Riviergrondel Bermpje Snoek
Zeelt Kroeskarper Brasem Karper
'Voor 1930
'19301960
+
+
+
+ + +
+ +
'eind i960
+
+
+
+ + +
+ +
+ + +
19901999
^20002003
+ + +
+ +
Latijnse naam
Anguiiia anguilla
+
-1+
+ + + +
Abramis bjoerkna Pungitius pungitius Perca fiuviatilis Rutilus erythrophthaimus RutJlus rutilus Gobio gobio
+ + +
+ + +
Barbatulo barbatulos Esox lucios Tinca tinca
+
+
+ +
Carassius carassius Abramis brama Cyprinus carpió Salmo trutta fario Pseudorasbora parva
+
Cobitis taenia
+
Leucicsus cephaíus
+ +
Kleine modderkruiper Kopvoorn
+ +
+
Pos Rivierdonderpad Vetje Driedoornige stekelbaars Alver Winde
+ +
+ +
+ + + + +
Zonnebaars
II
1996';
+
+ + +
+
16
LENDERS,
iota low
Beekforel Blauwband
Totaal aantal waargenomen soorten
1974b':
Lampreta planeri Misgurnus fossilis
+ +
(ROEIOFS,
0
22
IS
Gymnocephaíus cernuus Conus gobio Leucaspius delineatus Gasterosteus acuíeatus Alburnus alburnos Leuciscus idus Lepomis gibbosus
J A N U A R I 2 0 0 4 |AARGANG 9!
NATUURHISTORISCH
M A A N D B L A D
FIGUUR 4 Schematische weergave van de twee wijzen waarop migrante vissoorten van de Everlose beek gebruik kunnen maken. Wijze I: geslachtsrijpe vissen migreren vanuit de Noordervaan naar de beken, planten zich daar voort en migreren uiteindelijk weer naar de Maas. De kleine juvenieten blijven achter, groeien in de beek op en migreren uiteindelijk ook naar de Maas. Wijze 2: de vissen worden in de beek geboren, groeien in de beek op, bereiken het geslachtsrijpe stadium, planten zich vervolgens in de beek voort en migreren uiteindelijk naar de Maas.
Migratie naar beek
Paaigebied
Opgroei gebied
i Migratie naar IVlaas
t e n (60x40 c m ; m a a s w i j d t e 1,0x 1,0 m m ) v o o r
h e t R A V O N v i s s e n w e e k e n d (2001) w e r d uit-
ten.
h e t v a n g e n v a n v i s l a r v e n e n kleine j u v e n i e l e n ,
gedeeld, gedetermineerd.
hieronder ieder apart w o r d e n besproken.
DATA ANALYSE
RESIDENTEN
lengte v a n d e g e v a n g e n vissen w e r d t o t o p d e
V a n i e d e r e v i s s o o r t zijn t w e e g r a f i e k e n o p -
R e s i d e n t e v i s s o o r t e n zijn s o o r t e n d i e g e d u -
m m n a u w k e u r i g g e m e t e n , w a a r n a d e vissen
g e s t e l d . In d e e e r s t e grafiek zijn d e w a a r g e -
r e n d e hun hele leven gebruik maken van d e
in d e b e e k w e r d e n t e r u g g e z e t . D a a r n a a s t
n o m e n vislengtes w e e r g e g e v e n , w a a r b i j o p
beek. Z e v o r m e n e r locale populaties en v o l -
w e r d e n o o k visueel w a a r g e n o m e n vissen
d e x-as d e v a n g s t d a t u m e n o p d e y-as d e
b r e n g e n e r alle stadia v a n h u n l e v e n s c y c l u s .
genoteerd. Gedurende de zomermaanden
lichaamslengte zijn uitgezet. E l k e z w a r t e stip
T y p e r e n d v o o r d e z e s o o r t e n is d a t alle l e n g te-klassen in d e b e e k w o r d e n a a n g e t r o f f e n .
D e v i s s o o r t e n uit d e z e g r o e p e n zullen
en een groter schepnet (70x50 c m ; maasw i j d t e 3,0x3,0 m m ) v o o r h e t v a n g e n v a n g r o t e r e j u v e n i e l e e n a d u l t e vissen. D e l i c h a a m s -
( m e i t o t e n m e t augustus) is h e t o n d i e p e w a -
stelt h i e r é é n o f m e e r d e r e visjes v a n d e bij-
t e r in d e E v e r l o s e b e e k v a a k z e e r h e l d e r e n
b e h o r e n d e l e n g t e v o o r . In d e z e s t u d i e zijn
D e aanwezigheid van larven bewijst dat ze
zijn ( m e t n a m e g r o t e ) vissen duidelijk z i c h t -
v a n d e m e e s t e vissen alleen d e vangstgege-
zich in d e b e e k v o o r t p l a n t e n , d e l e n g t e - t o e -
baar e n h e r k e n b a a r , v o o r a l als d e z o n schijnt.
v e n s v a n januari t o t e n m e t d e c e m b e r 2 0 0 2
n a m e v a n 0-t- vissen (vissen j o n g e r dan é é n
In d i e gevallen w a a r b i j d e vissen w e r d e n h e r -
w e e r g e g e v e n . D a a r n a a s t zijn v a n d e v i e r
jaar) vlak na d e g e b o o r t e p e r i o d e b e w i j s t d a t
meest abundante soorten. Blankvoorn, R i -
ze d e b e e k g e b r u i k e n als o p g r o e i g e b i e d e n d e
k e n d , v o o r n a m e l i j k S n o e k (Esox lucius), (Perca fluviatilis),
B r a s e m (Abramis
brama)
Baars gro-
barbatulus)
vangsten van g r o t e volgroeide individuen
(Gasterosteus
g e d u r e n d e h e t h e l e jaar d o o r b e w i j s t d a t d e
ookvangstgegevens van mei t o t e n
b e e k o o k d o o r v o l w a s s e n vissen als l e e f g e -
v i e r g r o n d e l , B e r m p j e (Barbatula
t e r dan 30 c m , w e r d d e l i c h a a m s l e n g t e g e -
en Driedoornige stekelbaars
schat. Bij i n d i v i d u e n die e e n tijdje in h e t w a -
aculeatus),
t e r 'stilstonden', w e r d e n t w e e p u n t e n o n d e r -
m e t n o v e m b e r 2001
w a t e r u i t g e k o z e n , t e r h o o g t e v a n d e neus e n
regelmatig w o r d t g e m o n s t e r d kan uit d e g r a -
t o n e n ruwweg
d e s t a a r t v a n d e vis, w a a r n a d e afstand t u s s e n
fiek i n f o r m a t i e w o r d e n afgeleid o v e r e e n a a n -
h o g e d i c h t h e d e n in d e z o m e r e n lage d i c h t -
die t w e e p u n t e n w e r d g e m e t e n . U i t situaties
tal biologische k e n m e r k e n v a n vissen (figuur
h e d e n in d e w i n t e r . U i t d e resultaten van deze
w a a r b i j d e lengte v a n vissen e e r s t w e r d g e -
2).
s t u d i e blijkt d a t h e t B e r m p j e , d e D r i e d o o r n i -
weergegeven. W a n n e e r
I n d e t w e e d e g r a f i e k zijn v o o r
iedere
bied w o r d t g e b r u i k t . D e v i s d i c h t h e d e n v e r e e n sinusoïde v e r l o o p , m e t
s c h a t e n d e vissen d a a r n a o o k n o g e e n s w e r -
maand de visdichtheden weergegeven. D e
d e n g e v a n g e n , b l e e k d a t d e g e s c h a t t e visleng-
visdichtheden w e r d e n iedere bemonste-
residente vissoorten gerekend kunnen w o r -
t e binnen een marge van vier c m o v e r e e n -
ringsdatum v o o r elke vissoort bepaald,
den.
k w a m m e t d e g e m e t e n vislengte.
d o o r h e t aantal gevangen vissen t e delen
g e n o m e n vislengtes v a n 2001 e n 2 0 0 2 in fi-
door de bemonsterde
guur 3 w e e r g e g e v e n .
IDENTIFICATIE
'
D e e m b r y o ' s en l a r v e n v a n s o m m i g e v i s s o o r -
beekoppervlakte.
D e z e visdichtheden w e r d e n maandelijks g e m i d d e l d e n u i t g e d r u k t in h e t aantal v i s s e n p e r 100 m l
ge stekelbaars e n d e R i v i e r g r o n d e l t o t d e V a n d e z e d r i e v i s s o o r t e n zijn d e w a a r -
D e g e b o o r t e p e r i o d e van h e t B e r m p j e l o o p t van eind mei t o t eind juli. G e d u r e n d e het e e r ste levensjaar b e r e i k e n d e vissen e e n lengte van d r i e t o t z e v e n c m en g e d u r e n d e h e t t w e e -
t e n zijn na e e n b e e t j e o e f e n i n g e e n v o u d i g t e
d e levensjaar z e v e n t o t hun m a x i m a l e lengte
h e r k e n n e n . Echter, e m b r y o ' s e n larven v a n
V I S F A U N A V A N DE E V E R L O S E BEEK
van o n g e v e e r tien c m . R i v i e r g r o n d e l s w o r d e n
gedetermineerd. Kleine juveniele (< 5 c m )
G e d u r e n d e 2 0 0 2 w e r d e n 13 v i s s o o r t e n in d e
t w e e d e jaar w o r d e n ze bij e e n lengte van a c h t
k a r p e r a c h t i g e n zijn v a a k o o k moeilijk v a n e l -
b e e k w a a r g e n o m e n . In tabel II is v o o r i e d e r e
t o t negen c m geslachtsrijp e n k u n n e n z e hun
kaar t e o n d e r s c h e i d e n . V o o r d e z e k l e i n e j u -
vissoort het vangstpercentage weergegeven.
maximale lengte v a n z o ' n 15 c m b e r e i k e n . Bij
v e n i e l e n is n o g g e e n g o e d e officiële identifi-
D e v i s s o o r t e n k u n n e n , o p basis v a n v o o r t -
d e D r i e d o o r n i g e s t e k e l b a a r s is iets i n t e r e s -
catiesleutel v o o r h a n d e n . D e kleine juvenie-
planting, g r o e i e n ( n o n ) m i g r a t i e in d e b e e k ,
sants uit d e grafieken af t e l e i d e n . D e D r i e -
l e n w e r d e n , m e t b e h u l p v a n G R I F T et al.
in d r i e f u n c t i o n e l e g r o e p e n w o r d e n o n d e r -
d o o r n i g e s t e k e l b a a r z e n die in 2001 w o r d e n
verdeeld: residenten, migranten en transiën-
g e b o r e n g r o e i e n in d e b e e k o p , o v e r w i n t e r e n
m e t n a m e k a r p e r a c h t i g e n , zijn m o e i l i j k u i t e l k a a r t e h o u d e n e n k u n n e n alleen m e t b e -
( 1 9 9 8 ) e n m e t behulp v a n e e n sleutel d i e o p
van eind m e i t o t begin augustus g e b o r e n . In h e t e e r s t e jaar w o r d e n ze drie t o t z e v e n c m . In h e t
hulp v a n l i t e r a t u u r ( P i N D E R , 2 0 0 1 ) w o r d e n
NATUUIÏHISTORISCH
J A N U A R I 2 0 0 4 JAARGANG 9!
M A A N D B L A D
in d e b e e k en planten zich in h e t v o o r j a a r v a n
TABEL N
2 0 0 2 w e e r in d e b e e k v o o r t . D e g e b o o r t e p e -
Totaal aantal gevangen vissen en vangstpercentages in de Everlose beek in 2002 (voor toelichting op de indeling in
r i o d e van d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars l o o p t
functionele groepen, zie tekst).
van half m e i t o t begin juli 2002. M e t e e n na d e g e b o o r t e p e r i o d e , eind juli, s t e r v e n alle v o l w a s s e n D r i e d o o r n i g e stekelbaarzen. H i e r u i t blijkt dat d e D r i e d o o r n i g e stekelbaars in d e
b e e k o p e n b e r e i k e n aan h e t e i n d e v a n h e t
{%)
naam
Riviergrondel Bermpje Driedoornige stekelbaars
2723 1906
31.61 22,12
Gobio gobio Barbatulo barbatulus
Blankvoorn
1558 335 333 252 86
Residenten
Totaal Migranten
g r o e i s e i z o e n e e n lengte van z o ' n d r i e t o t vijf
Zeelt Rietvoorn
Snoek Brasem Totaal
cm.
MIGRANTEN
Percentage
Nederlandse naam
E v e r l o s e b e e k e e n eenjarige vis is die, na zich D r i e d o o r n i g e s t e k e l b a a r z e n g r o e i e n in d e
Aantal vissen
Functionele Groep
t e hebben voortgeplant, sterft. D e pasgeboren
Transiënten
M i g r a n t e v i s s o o r t e n zijn s o o r t e n d i e tijdelijk
Alver Baars Karper
Vetje Kroeskarper
gebruik m a k e n van d e beek. D e z e s o o r t e n w o r d e n in d e b e e k g e b o r e n e n m i g r e r e n als
Totaal
juvenielen of jong volwassenen stroomaf-
\
1333 5962
15,48 69,21
Gasterosteus aculeatus
18,08 3,89 3,87
Rutilus rutilus Tinca tinca
2.93 0,99
2564
29,76
50 21
0.58 0.24 0.12
10 7 1 89
Latijnse
0.08 0.01
Rutilus erythrophthaimus Esox Iucius Abramis brama
Alburnus alburnus Perca fluviaplis Cyprinus carpio Leucaspius delineatus Carassius carassius
1.03
w a a r t s naar d e M a a s . D e geslachtsrijpe vissen d i e v e r a n t w o o r d e l i j k zijn v o o r d e v o o r t p l a n ting in d e b e k e n , k u n n e n o p t w e e w i j z e n in
c m , g e d u r e n d e het t w e e d e levensjaar acht
t e v a n o n g e v e e r vijf c m al uit d e b e k e n w e g -
d e b e e k t e r e c h t k o m e n . E e n mogelijkheid is
t o t 13 c m . In d e w i n t e r m a a n d e n zijn d e v i s -
trekken.
d a t d e v i s s e n in d e E v e r l o s e b e e k w o r d e n
d i c h t h e d e n h e t laagst e n w o r d e n v o o r n a m e -
R i e t v o o r n s w o r d e n laat in h e t s e i z o e n , g e d u -
g e b o r e n , e r o p g r o e i e n , hun r e p r o d u c t i e v e
lijk e e r s t e - en t w e e d e j a a r s vissen in d e b e e k
r e n d e augustus t o t e n m e t s e p t e m b e r , g e b o -
s t a d i u m b e r e i k e n e n zich v e r v o l g e n s in d e
aangetroffen. H e l g r o o t s t e individu d a t g e d u -
r e n . T i j d e n s h e t e e r s t e jaar b e r e i k e n d e v i s -
beek v o o r t p l a n t e n w a a r n a z e naar d e Maas
r e n d e 2001 -2002 w e r d gevangen w a s z o ' n 19
s e n e e n l e n g t e v a n t w e e t o t v i e r c m . In d e w i n t e r zijn d e v i s d i c h t h e d e n h e t laagst e n
m i g r e r e n . A n d e r z i j d s is h e t mogelijk dat d e
c m lang, waarschijnlijk e e n d e r d e - of v i e r d e -
vissen v a n u i t d e N o o r d e r v a a r t in d e E v e r l o -
jaars vis. Volgens D E N I E (1996)
kunnen
w o r d e n v o o r n a m e l i j k e e r s t e j a a r s vissen a a n -
se b e e k i m m i g r e r e n , zich daar v o o r t p l a n t e n
B l a n k v o o r n s e e n lengte b e r e i k e n v a n 30-45
g e t r o f f e n die d e w i n t e r , v e r s c h u i l e n d t u s s e n
en vervolgens naar de Maas migreren, terwijl
e n zich vanaf 15 c m v o o r t p l a n t e n . H e t is dus
p l a n t e n r e s t e n , o n d e r afgevallen b l a d e r e n o f
d e l a r v e n in d e b e e k a c h t e r b l i j v e n o m o p t e
mogelijk dat B l a n k v o o r n s die in d e E v e r l o s e
in d e m o d d e r , d o o r b r e n g e n . G r o t e r e , g e -
g r o e i e n (figuur 4 ) . K e n m e r k e n d v o o r d e z e
b e e k w o r d e n g e b o r e n zich o o k in d e E v e r l o -
slachtsrijpe R i e t v o o r n s ( R i e t v o o r n s zijn bij
v i s s o o r t e n is, d a t alleen d e k l e i n e r e l e n g t e -
se b e e k v o o r t p l a n t e n e n d a a r n a , bij e e n l e n g -
e e n lengte v a n o n g e v e e r 15 c m geslachtsrijp)
klassen in d e b e e k w o r d e n a a n g e t r o f f e n . D e
t e v a n 15-19 c m , geleidelijk d e b e e k v e r l a t e n
( D E N I E , 1996), w o r d e n v o o r n a m e l i j k in juni-
a a n w e z i g h e i d v a n l a r v e n t o o n t aan d a t ze zich
e n n a a r d e M a a s z w e m m e n ( w i j z e 2. figuur4).
juli in d e E v e r l o s e b e e k a a n g e t r o f f e n . M o g e -
in d e b e e k v o o r t p l a n t e n e n d e l e n g t e t o e n a -
E r w e r d e n slechts w e i n i g B r a s e m s in d e E v e r -
lijk b e t r e f t h e t h i e r e e n ' p a a i m i g r a t i e ' v a n
m e vlak na d e g e b o o r t e t o o n t aan d a t ze d e
l o s e b e e k g e v a n g e n . In h e t v o o r j a a r , g e d u r e n -
v o l w a s s e n R i e t v o o r n s d i e a f k o m s t i g zijn u i t
b e e k g e b r u i k e n als o p g r o e i g e b i e d . D e a f w e -
d e april t o t en m e t juni, w e r d e n in d e E v e r l o -
de b r e d e r e en diepere N o o r d e r v a a r t (wijze
zigheid v a n g r o t e individuen geeft aan d a t d e
se b e e k ( t e r h o o g t e v a n d e E3-brug in B l e r i c k )
I , f i g u u r 4 ) . A a n g e z i e n R i e t v o o r n s e e n lengte
b e e k g e e n o p t i m a a l leefgebied v o r m t v o o r
e e n aantal g r o t e B r a s e m s (van o n g e v e e r 30-
v a n 4 5 c m k u n n e n b e r e i k e n ( D E N i E , 1996),
volwassen vissen. E e n interessant gegeven
4 0 c m ) in d e b e e k w a a r g e n o m e n . W a a r -
lijkt h e t e r o p d a t d e vissen na h u n e e r s t e l e -
hierbij is d a t d e lengte-klassen die in d e b e e k
schijnlijk w a r e n d e z e B r a s e m s aan h e t paaien,
vensjaar in d e E v e r l o s e b e e k t e h e b b e n d o o r -
o n t b r e k e n e e n indicatie g e v e n v o o r d e l e n g -
w a n t e e n paar maanden later w e r d e n hier
g e b r a c h t , bij e e n lengte v a n vijf t o t m a x i m a a l
t e w a a r b i j d e vissen n a a r d e M a a s m i g r e r e n .
g e d u r e n d e juli t o t augustus l a r v e n , e n n o g
z o ' n 15 c m uit d e E v e r l o s e b e e k w e g t r e k k e n
D e v i s d i c h t h e d e n v e r t o n e n , n e t als bij d e r e -
later, k l e i n e j u v e n i e l e n g e v a n g e n . G e d u r e n -
e n geleidelijk n a a r d e M a a s m i g r e r e n .
s i d e n t e n , r u v / w e g e e n sinusoïde v e r l o o p m e t
de het eerste groeiseizoen bereikten deze
D e g e b o o r t e p e r i o d e van d e Z e e l t loopt van
h o g e d i c h t h e d e n in d e z o m e r e n lage d i c h t -
vissen e e n lengte v a n d r i e t o t vijf c m . In d e -
juli t o t augustus. G e d u r e n d e h e t e e r s t e jaar
h e d e n in d e w i n t e r . D e r e s u l t a t e n u i t d e z e
c e m b e r w e r d e n v r i j w e l g e e n juvenielen m e e r
b e r e i k e n d e vissen e e n lengte v a n t w e e t o t
studie s u g g e r e r e n dat d e B l a n k v o o r n , d e B r a -
a a n g e t r o f f e n . D e B r a s e m is bij e e n lengte v a n
v i e r c m , g e d u r e n d e h e t t w e e d e jaar z e v e n t o t
sem, de Rietvoorn, de Zeelt en de Snoek
ongeveer
15 c m g e s l a c h t s r i j p . E r w o r d e n
twaalf c m . V e r r e w e g het m e r e n d e e l van d e
m i g r a n t e v i s s o o r t e n zijn (figuur 5 ) .
e c h t e r m a a r w e i n i g B r a s e m s aangetroffen die
g e v a n g e n Z e e l t e n w a r e n k l e i n e r dan 12 c m .
V a n d e B l a n k v o o r n zijn d e w a a r g e n o m e n vis-
g r o t e r zijn dan vijf c m , m e t u i t z o n d e r i n g v a n
T i j d e n s d e w i n t e r m a a n d e n zijn d e v i s d i c h t h e -
lengtes v a n 2001 e n 2 0 0 2 w e e r g e g e v e n . D e
e e n aantal z e e r g r o t e i n d i v i d u e n . H e t lijkt e r
d e n h e t laagst. J u v e n i e l e Z e e l t e n b r e n g e n d e
g e b o o r t e p e r i o d e l o o p t v a n begin j u n i t o t
dus o p dat d e B r a s e m v o o r n a m e l i j k o p w i j z e
w i n t e r m a a n d e n , n e t als R i e t v o o r n t j e s , d o o r
begin augustus. In h e t e e r s t e levensjaar b e -
I (figuur 4 ) v a n d e E v e r l o s e b e e k g e b r u i k
t u s s e n p l a n t e n r e s t e n e n afgevallen b l a d e r e n .
r e i k e n d e visjes e e n lengte v a n d r i e t o t z e v e n
m a a k t e n dat kleine j u v e n i e l e vanaf e e n l e n g -
Z e e l t e n zijn bij e e n lengte van 9,5 ( m a n n e t j e s )
J A N U A R I 2 0 0 4 JAARGANG 93
Blankvoorn (Rut/Zus rutilus)
NATUURHISTORISCH
M A A N D B L A D
FIGUUR 5
Migrante vissoorten in de Everlose beek. Unks: waargenomen vislengten in 2002 (voor de Blankvoorn ook in 2001). De geboorteperiode en toename in lichaamslengte zijn duidelijk uit de grafieken af te leiden (sigmoide curves). Het ontbreken van grote volwassen vissen in de beek is kenmerkend voor deze soorten. Rechts: de maandelijks waargenomen visdichtheden in 2002 (aantal vissen (#) per 100 m'). Door het jaar heen vertonen de visdichtheden ruwweg een sinusoïde verloop, met hoge dichtheden in de zomer en lage dichtheden in de winter
Brasem {Albrarryis brarr^a)
Rietvoorn {Scardinius erythrofi/it/io/mus)
e x e m p l a r e n d e m a x i m a l e lengte v a n 8 5 - 1 4 0 c m b e r e i k e n . H e t is d a a r o m m o g e l i j k d a t S n o e k e n g r o t e r dan 6 0 c m w e l in d e b e e k v o o r k o m e n , m a a r d o o r h u n lage d i c h t h e d e n g e m i s t zijn in h e t o n d e r z o e k .
l-Jan
20-Feb
11-j»4X
31-May
TRANSIËNTEN
20-Jiii
Datum
Zeelt {Tmca tinca)
T r a n s i ë n t e v i s s o o r t e n zijn o o k s o o r t e n d i e tijdelijk g e b r u i k m a k e n v a n d e b e e k . T y p e r e n d v o o r d e z e s o o r t e n is e c h t e r dat e r g e e n l a r v e n en/of kleine j u v e n i e l e n w o r d e n a a n g e t r o f f e n , ze slechts s p o r a d i s c h e n in lage d i c h t heden w o r d e n aangetroffen en e r geen seiz o e n s t r e n d in lichaamsgroei en/of v i s d i c h t h e d e n is w a a r t e n e m e n (figuur 6). D e z e vissen k o m e n v a n u i t d e M a a s , via aftakkingen v a n d e
Snoek (Esox iucius)
Z u i d - W i l l e m s v a a r t , in d e b e k e n t e r e c h t . E e n m a a l in d e b e e k p l a n t e n d e z e s o o r t e n zich n i e t v o o r t . D e vissen k u n n e n , d o o r d e a a n wezigheid van stuwen, de beken
alleen
s t r o o m a f w a a r t s richting d e Maas a f z w e m men. D e resultaten van de bemonsteringen uit 2 0 0 2 s u g g e r e r e n d a t d e A l v e r l-Jan
2CW=at
11.Ap<
alburnus),
31.Msy
B a a r s , K a r p e r {Cyprinus
K r o e s k a r p e r {Carassius V e t j e {Leucaspius
e n 1 2 , 5 c m (vrouv^tjes) geslachtsrijp e n k u n -
t e van zo'n tien t o t 2 5 c m . Daarnaast w e r d e n
n e n e e n lengte v a n 7 0 c m b e r e i k e n ( D E N I E ,
o o k e e n aantal g r o t e r e vissen g e v a n g e n v a n
1 9 9 6 ) . A a n g e z i e n h e t g r o o t s t e individu d a t
o n g e v e e r 3 0 t o t 6 0 c m , waarschijnlijk t w e e -
v/erd g e v a n g e n o n g e v e e r 1 8 c m lang w a s , is
dejaars vissen ( D E N I E , 1 9 9 6 ) . G e z i e n h e t f e i t
h e t mogelijk d a t z e e l t e n na h u n t w e e d e l e -
d a t d e S n o e k bij 3 0 - 4 0 c m geslachtsrijp is e n
v e n s j a a r , bij e e n lengte v a n o n g e v e e r t w a a l f
een lengte van 8 5 (mannetjes) t o t 1 4 0 c m
c m zich in d e b e e k v o o r t p l a n t e n e n d a a r n a bij
( v r o u w t j e s ) kan b e r e i k e n , is h e t mogelijk d a t
e e n lengte v a n t w a a l f t o t 1 8 c m geleidelijk d e
S n o e k e n d i e in d e E v e r l o s e b e e k w o r d e n g e -
b e k e n verlaten e n naar de Maas z w e m m e n
b o r e n zich bij e e n lengte v a n o n g e v e e r 3 0 c m
( w i j z e 2 , figuur 4 ) .
v o o r t p l a n t e n e n d a a r n a geleidelijk uit d e b e -
S n o e k e n w o r d e n r e e d s v r o e g in h e t j a a r ,
ken w e g t r e k k e n e n naar de Maas migreren
r o n d half april t o t e i n d m e i , g e b o r e n . G e d u -
( w i j z e 2 , figuur 4 ) . H i e r b i j m o e t e c h t e r w o r -
r e n d e h e t e e r s t e jaar d o o r l o p e n d e v i s s e n
d e n o p g e m e r k t dat d e s t e r f t e o n d e r S n o e k e n
e e n s p e c t a c u l a i r e g r o e i e n b e r e i k e n e e n leng-
e r g h o o g is e n d a t e r r e l a t i e f m a a r w e i n i g
delineatus)
carassius)
{Alburnus carpio). en het
tot de transiën-
t e v i s s o o r t e n g e r e k e n d k u n n e n w o r d e n (figuur 6). D a a r n a a s t w e r d e n tijdens b e m o n s t e r i n g e n in 2 0 0 3 o o k e e n W i n d e v a n 1 5 c m t e r h o o g t e van B e r i n g e ( 2 m a a r t 2 0 0 3 ) e n e e n Z o n n e b a a r s van 7 , 8 c m t e r hoogte van h e t s p o o r b r u g g e t j e in B l e r i c k ( 1 6 m e i 2 0 0 3 ) g e vangen, w a a r m e e de W i n d e en d e Z o n n e baars in d e E v e r l o s e b e e k o o k t o t d e transiënt e n g e r e k e n d m o g e n w o r d e n . T o t s l o t zijn e r t w e e v i s s o o r t e n die g e d u r e n d e 2 0 0 2 niet w e r d e n g e v a n g e n , m a a r die g e d u r e n d e 1 9 9 0 1 9 9 9 w e l s p o r a d i s c h in d e b e e k zijn w a a r g e n o m e n ( C R O M B A G H S et al.. 2 0 0 0 ) , n a m e l i j k d e
Paling e n d e K o l b l e i . d i e w a a r s c h i j n l i j k o o k t o t
NATUURHISTORISCH
J A N U A R I 2 0 0 4 JAAIGANG 93
M A A N D B L A D
Alver {Alburnus alburnus)
FIGUUR 6
Transiente vissoorten in de Everiose beek. Links; waargenomen vislengten in 2002. De rode stippen op de x-as duiden de bemonsteringsdagen aan. Het ontbrelcen van larven en kleine juvenielen in de linker grafieken alsmede het ontbreken van een 'groeitrend' is duidelijk in de grafieken te zien. Rechts: de maandelijks waargenomen visdichtheden (aantal vissen (#) per 100 m^). De zeer lage visdichtheden (zie y-assenj en het ontbreken van een sinusoïde verloop
31-May
door het jaar heen valt duidelijk uit de grafieken af te leiden.
20-Ju)
Datum
Baars (Perca fluviatilis)
20-Feb
11-Apf
31-May
28-Oct
30-JL
17.Dec
Datum
de transiënten gerekend kunnen w o r d e n .
Karper {Cyprinus carpio)
U i t e e r d e r e studies blijkt dat bijna al b o v e n g e n o e m d e transiënte s o o r t e n o o k in het verleden in lage dichtheden in d e E v e r l o s e beek w e r d e n aangetroffen ( C R O M B A G H S et ai, 2000). H e t V e t j e v o r m t h i e r o p e e n opmerkelijke uitzondering. D e E v e r l o s e beek biedt, m e t zijn rustig s t r o m e n d e o n d i e p e e n plantenrijke w a t e r e n , e e n geschikt b i o t o o p v o o r het V e t j e e n tijdens
Kroeskarper {Carassius carassius)
bemonsteringen in 1 9 9 3 - 1 9 9 5 w e r d e n dan o o k e e n g r o o t aantal Vetjes aangetroffen ( A K K E R M A N S , 1 9 9 6 ) . O p basis hiervan z o u m e n v e r w a c h t e n dat h e t V e t j e in d e E v e r l o s e beek t o t d e residenten of d e migranten zou b e h o r e n . In 2002 w e r d het V e t j e e c h t e r niet vaak aangetroffen. H i e r v o o r zijn t w e e mogelijke verklaringen t e geven. H e t V e t j e is e e n in scholen levende vis
11-/ipr
gevangen ( A K K E R M A N S ,
31-Ntey
J
F
M
A
U
J
Datum
en meestal w o r d e n e r m e e r d e r e vetjes tegelijk
Vetje {Leucaspius delineatus)
1 9 9 6 ) . H e t is mogelijk
dat d e s o o r t is gemist d o o r lokaal trekgedrag van d e scholen binnen e e n beektraject. W a a r schijnlijker is d a t d e populatie in 2002 b e d u i d e n d kleiner w a s dan in 1 9 9 3 - 1 9 9 5 , aangezien Vetjes w o r d e n g e k e n m e r k t d o o r s t e r k e jaarlijkse schommelingen in populatiegrootte ( A K KERMANS,
31-May
1996; 2000).
DISCUSSIE
20-Jul
8-Sep
28-Oci
17-Dec
Datum
Tiendoornige stekelbaars, de Kleine m o d -
( A K K E R M A N S , 1 9 9 6 ; 2000) e n d e K r o e s k a r p e r
derkruiper
voornamelijk
in h e t A f l e i d i n g s k a n a a l , d e
in d e G r o o t e
Molenbeek
O o s t r u m s e beek en de G r o o t e Molenbeek
( C R O M B A G H S et al., 2000). V a n d e migranten
D e indeling in d r i e f u n c t i o n e l e g r o e p e n zoals
e n d e R i v i e r d o n d e r p a d v o o r n a m e l i j k in d e
w o r d e n v o o r n a m e l i j k d e kleinere e x e m p l a r e n
h i e r b e s c h r e v e n v o o r d e E v e r l o s e b e e k , is in
beekmondingen.
aangetroffen. E e n mogelijke r e d e n h i e r v o o r is
principe o o k toepasbaar o p de andere beken
T o t d e m i g r a n t e v i s s o o r t e n zullen v o o r n a m e -
dat d e g r o t e r e vissen in d e herfst e n w i n t e r uit
in h e t N o o r d e l i j k e e n Z u i d e l i j k e P e e l g e b i e d
lijk l i m n o f i e l e v i s s o o r t e n b e h o r e n , d i e zich
d e laaglandbeken w e g t r e k k e n , o m d a t ze daar
die g e v o e d w o r d e n m e t M a a s w a t e r . T o t d e
thuis v o e l e n e n zich k u n n e n v o o r t p l a n t e n in
g e e n geschikt o v e r w i n t e r i n g s h a b i t a t k u n n e n
r e s i d e n t e v i s s o o r t e n zullen v o o r n a m e l i j k d e
t r a a g s t r o m e n d e o n d i e p e e n plantenrijke laag-
vinden. G e d u r e n d e de w i n t e r ondergaan d e
k l e i n e r e v i s s o o r t e n b e h o r e n , die veelal o p d e
landbeken v a n h e t N o o r d e l i j k e e n Z u i d e l i j k e
laaglandbeken namelijk e e n drastische v e r a n -
b o d e m l e v e n en/of e e n b e p e r k t e z w e m c a p a -
Peelgebied, zoals b i j v o o r b e e l d d e Z e e l t , R i e t -
dering. D e m e e s t e w a t e r p l a n t e n in d e b e k e n
citeit hebben (TSEPKIN & SOKOLOV, 2001),
v o o r n , S n o e k , B l a n k v o o r n e n in m i n d e r e m a t e
verliezen in d e w i n t e r hun b o v e n g r o n d s e plan-
zoals b i j v o o r b e e l d h e t B e r m p j e , R i v i e r g r o n -
d e B r a s e m , m a a r in principe o o k h e t V e t j e in
t e n d e l e n , w a a r d o o r d e habitatcomplexiteitaf-
del, D r i e d o o r n i g e s t e k e l b a a r s , m a a r o o k d e
de Everlose beek en de G r o o t e Molenbeek
n e e m t e n e r m e t n a m e v o o r g r o t e r e vissen
JANUARI
2 0 0 4 JAARGANG 93
m i n d e r sctiuilgelegenheden zijn. D o o r het v e r -
D A N K W O O R D
d w i j n e n van d e w a t e r p l a n t e n e n t o e n e m e n d e
Graag
regenval in d e herfst n e m e n t e v e n s d e s t r o o m -
ders
snelheid e n d e t u r b u l e n t i e v a n h e t w a t e r t o e
artikel
en w o r d t de watertemperatuur gekenmerkt
zien. Marlijn
Dorenbosch
d o o r g r o t e r e f l u c t u a t i e s . In N o o r d - E u r o p a
bemonstering
op 2 maart
NyVTUUlîHISTORISCH
L I T E R A T U U R
willen wij Reinier Akkermans bedanken
die een eerdere
van kritisch
commentaar
en Ton Lenversie
van dit
hebben
hielp
mee tijdens
de
van vissen in stromende wateren in Limburg. Stichting CROMBAGHS, B.H J.M., AKKERMANS, R . W . , GUBBELS, R.E.M.B.
& HOOGERWERF, G.. 2000. Vissen in Limburgse beken. De verspreiding en ecologie van vissen in stromende wateren
SUMMARY
in Limburg Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastncht
peratuursfluctuaties e n t o e n e m e n d e s t r o o m -
REPRODUCTION,
s n e l h e d e n ( S C H L O S S E R , 1991). D o o r e e n c o m -
MIGRATION
binatie v a n b o v e n g e n o e m d e v e r a n d e r i n g e n
EVERLOSE
G R O W T H
O F FISH
A N D
eerste- e n t w e e d e j a a r s visjes blijven in d e b e e k a c h t e r w a a r ze (in tegenstelling t o t g r o t e r e i n dividuen) in i n h a m m e n in d e o e v e r , kuilen in de beekbodem, onder overhangende b o o m w o r t e l s , t u s s e n p l a n t e n r e s t e n o f o n d e r afgevallen bladeren v o l d o e n d e o v e r w i n t e r i n g s plekken kunnen vinden.
t e n uit d e M a a s d i e ' p e r o n g e l u k ' in d e b e k e n t e r e c h t k o m e n e n zich e r n i e t k u n n e n voortplanten. Hiertoe behoren
bijvoor-
beeld r e o f i e l e s o o r t e n die relatief snels t r o m e n d helder en zuurstofrijk w a t e r en e e n s t e n i g e o n d e r g r o n d m e t kiezel e n g r i n d n o d i g h e b b e n , z o a l s d e W i n d e e n e e n aantal e u r y t o p e s o o r t e n d i e zich m e e r t h u i s v o e len in g r o t e r e e n d i e p e r e r i v i e r e n o f m e r e n , zoals A l v e r , Baars, K a r p e r e n P o s e n e e n aantal g e ï n t r o d u c e e r d e s o o r t e n w a a r v o o r d e leef- e n v o o r t p l a n t i n g s o m s t a n d i g h e d e n in d e b e k e n ( i n N e d e r l a n d ) n i e t o p t i m a a l zijn, zoals d e Z o n n e b a a r s .
RECTIFICATIE
vissen. Media Publishing Int BV. Doetinchem.
DENSEN, 1998. Kansen voor stroomminnende vissen. Me-
BEEK
thodiek voor de bemonstenng van de visgemeenschap in uiterwaarden. RIZA nota 98.063. Rijksinstituut voor Inte-
T h e unusual h y d r o l o g y o f l o w l a n d s t r e a m s in t h e n o r t h e r n a n d s o u t h e r n P e e l r e g i o n ( L i m b u r g ) affects t h e w a y in w h i c h f i s h e s utilize t h e s e s t r e a m s . O n e l o w l a n d s t r e a m , the Everlose beek (northern Peel region), w a s s e l e c t e d t o i n v e s t i g a t e h o w fishes u s e these streams, and t h e population d y n a m ics o f t h e fish fauna w a s s t u d i e d f r o m J a n u a r y t o D e c e m b e r 2 0 0 2 . D u r i n g this p e r i o d , a t o t a l o f 8 6 1 5 fishes w e r e o b s e r v e d ,
T o t de transiënte vissoorten behoren s o o r -
D E NIE, H . W . , 1996. Atlas van de Nederlandse ZoetwaterGRIFT, R.E., A . D . BÜIJSE.J.G.P. KLEINE BRETELER & W . L T . VAN
IN T H E
zullen d e g r o t e r e vissen in d e late h e r f s t e n
p e r a t u u r s f l u c t u a t i e s lager zijn. D e k l e i n e r e
Vissen in Limburgse beken. De verspreiding en ecologie Natuurpublicaties Limburg, Maasthcht.
2003.
p e r a t u r e n o o k w o r d e n b l o o t g e s t e l d aan t e m -
trekken, w a a r de stroomsnelheden en de tem-
Limburg. Natuurtiistorisch Maandblad 85: 38-41.
AKKERMANS, R . W . , 2000. Vetje. In: B.H.M J . Crombaghs et al.
m e t a b o l i s c h e stress, d i e ernstige v o r m e n k a n
begin w i n t e r n a a r d i e p e r w a t e r in d e M a a s
AKKERMANS, R . W . , 1996. De verspreiding van het Vetje in
voor-
h e b b e n v i s s e n in d e w i n t e r t e k a m p e n m e t
a a n n e m e n indien vissen naast lage w a t e r t e m -
M A A N D B L A D
b e l o n g i n g t o 13 s p e c i e s . P o p u l a t i o n sizes a n d c o m p o s i t i o n o f t h e fish f a u n a
were
c h a r a c t e r i s e d by large seasonal f l u c t u a t i o n s . T h e fish fauna c o u l d b e d i v i d e d i n t o three functional groups: residents, m i grants and transients, based o n w h e t h e r t h e s p e c i e s u s e d t h e s t r e a m as a r e p r o d u c t i o n h a b i t a t , as a n u r s e r y a r e a o r f o r t h e i r migration behaviour. T h e results of this s t u d y t h e r e f o r e largely s u p p o r t a p r e v i o u s p r e l i m i n a r y c l a s s i f i c a t i o n o f t h e fish s p e cies o f t h e E v e r l o s e b e e k ( P o l l u x & V e r berk, 2002), w h i c h m a y also b e applicable to other lowland streams of the northern and southern Peel region.
Paling
graal Zoetwaterbeheer en Aivalwaterbehandeling, Lelystad. LENDERS, A . J . W . ,
1996. Vissemnventansaties in Noord-
Limburg. Natuurhistorisch Maandblad 85:22-26. PINDER, A . C . , 2001. Keys to larval and juvenile stages of
coarse fishes from fresh waters in the British Isles Freshwater Biological Association, Scientific Publication No. 60:1 -136.
POLLUX, B.J.A. 2001. Het verechil in microhabrtatgebruik
tussen latven van de Blankvoom en de Rivier^rondel. Natuurinistonsch Maandblad 90:168-172.
POLLUX, B.J.A., 2002. Visjes kijken, kan dat? Ondewater waarnemingen als methode voor ecologisch onderzoek. RAVON 5:17-21,
POLLUX, B.J.A. & POLLUX, P.M.J. 2002. Vislarven langs de
meetlat. Onderzoek aan vislarven in Nederiandse wateren. Natura 99:76-78,
POLLUX, B.J.A. & VERBERK, W . C . E . P . . 2002. Het gebnjik van
laaglandbeken door vissen, Natuurtiistonsch Maandblad
91:12-16
ROELOFS, J . , 1974a. Het 'Koelbroek' voorheen thans en moi^gen. Natuurhistorisch Maandblad 7/8: 123-125.
ROELOFS, B., 1974b. De vissen van het 'Koelbraek, Natuurhistonsch Maandblad 7/8: I 35-1 36.
SCHLOSSER, I.J., 1991. Stream fish ecology: a landscape perspective. Bioscience 41: 704-712.
TSEPKIN, E.A. & SOKOLOV, L.i., 2001. Ichthyofauna of the
little tributanesofthe Moscow River and its changes dunng 50 years. Vestnik Moskovskogo Universiteta Seriya XVI Biologiya 1:8-12.
V A N D E N BRINK, F . W . B . & VERSCHOOR, G., 2002. Water-
planten in Limburgse beekdalen. Natuurhistonsch Maandblad 91:243-25 I,
VISSENWERKGROEP NATUURHISTORISCH
GENOOTSCHAP,
1993. Vissenstudie. Natuurhistorisch Maandblad 82:186-
Driehoeksmosselen
H e l a a s is in h e t t h e m a n u m m e r v i s m i g r a t i e v a n o k t o b e r 2003 e e n f o u t g e s l o p e n . In figuur
Metalen
8 van h e t artikel ' W a t e r k w a l i t e i t , kansen en b e d r e i g i n g e n v o o r v i s m i g r a t i e in d e M a a s ' ( H . T o l k a m p ) is d e legenda o n j u i s t w e e r g e g e v e n . U t r e f t hierbij figuur 8 c o r r e c t a a n .
FIGUUR 8
Bioaccumutatie van diverse prioritaire stoffen in Aal (Anguilla anguilla) en Driehoeksmosseien (Dreissena polymorphaj bij Eijsden, getoetst aan het Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau D D E (MTR), respeaieveliji< Verwaarloosbaar Risiconiveau (VRj (naar MMS, 2002). waarbij de mate van overschrijding van het MTR is weergegeven. OCB=organochioorbestrijdingsmiddelen; PCB IS3 = Polychloorbifenyl, congeneer 153; HCB = hexachioorbenzeen; DDE = dichloordifenyldichloorethyleen; PAK ~ polycyclische aromatische koolwaterstoffen).
P C B 153
HCB
PAK's
