VOORTMAN

Vortmes FAMILIEBLAD VOOR HET GESLACHT ZUM VORDE SIVE VORTMANN / VORTMANN / VORTMAN / VOORTMAN

nummer

25

december 2008 jaargang 17 ISSN 1383-858X

Inhoudsopagve Voorwoord ......................................................................................................................3 Familiearchief Familieberichten .......................................................................................................... 31 Familiearchief Evaluaties............................................................................................ 28 De wereld van Emilia en Lloyd................................................................................. 30 Agenda........................................................................................................................... 32 Geografisch Naamsverwanten in Duitsland .................................................................................. 23 Historisch Hermann Heinrich Vortmann (1826-1909) ...............................................................4 Halberbe ‘Detert zum Vorde’ als Aswedisch bezit (18e eeuw)............................ 14 Actueel Nationaal Kampioen................................................................................................... 20 De brug van Jan Vriezo.............................................................................................. 21 Kwekerij Jan Voortman in Oranje failliet................................................................ 28 Snippers C.V.O. school 1938..................................................................................................... 22 Hus ton Vorde (1292)................................................................................................. 27 Oorkonde uit 1438 ...................................................................................................... 29

Vortmes 25 - december 2008

1

Colofon: Vortmes is een halfjaarlijkse uitgave van het familiearchief zum Vorde Vortman(n) - Voortman. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de ondertekende stukken en behoudt zich het recht voor om binnengekomen artikelen te redigeren. Overname toegestaan mits nadrukkelijke bronvermelding. Jaargang 17 nr. 25 versie 1.0 ISSN 1383-858X Redactieadres: R. Voortman Vroegeling 39 1964 KR Heemskerk tel. 0251 - 25 10 23 [email protected] Het familiearchief zum Vorde Vortman(n) - Voortman is een particuliere collectie op naam van de heren J.G. Voortman en G.J. Voortman te Zaandam en R. Voortman te Heemskerk. Bezoekadres: (uitsluitend na afspraak) J.G. Voortman Vermiljoenweg 64 1503 MR Zaandam tel. 075 - 6700 114 [email protected] Website: www.vortmes.nl

2


VOORWOORD

Familiegeschiedenis kan een ruim begrip zijn. Zoekende tussen oude documenten maar ook vastleggen van meer recente gebeurtenissen kunnen samenkomen in een steeds completer overzicht. Een familietijdschrift, zoals deze Vortmes Magazine, is een ideaal middel om deze puzzelstukjes te beschrijven, toetelichten en plaatsen in de totale familiegeschiedenis maar ook vooral om de informatie vast te leggen voor de toekomst. In dit nummer zijn weer een paar van deze puzzelstukjes te vinden. Ze varieren in ouderdom van ruim 500 jaar tot een gebeurtenis van het afgelopen jaar. Met het doel om van zoveel mogelijk familieleden een biografische beschrijving te maken, kan Vortmes Magazine wederom als instrument dienen. In dit nummer is het Hermann Heinrich Vortmann. Dit jaar (2009) is het honderd jaar geleden dat hij overleed. In het midden van de 19e eeuw vertrok hij met zijn ouders, broers en zusters vanuit Duitsland naar Amerika. Hoewel ik in eerste instantie helemaal geen informatie over hem had, heb ik na veel zoeken toch het een en ander kunnen verzamelen. R. Voortman, Heemskerk.


3

HISTORISCH HERMANN HEINRICH VORTMANN (1826-1909)

Op 3 juni 2009 is het exact honderd jaar geleden dat Hermann Heinrich Vortmann op 82-jarige leeftijd overleed. Ter gelegenheid hiervan heb ik geprobeerd wat meer informatie over hem te vinden. Hermann Heinrich Vortmann werd op 22 december 1826 geboren op volerbe Hilge in Lechterke - Badbergen (Duitsland). Zijn vader, Jürgen Vortmann (17911868) was Heuermann1 op de volerbe en getrouwd met de zeven jaar jongere Anna Catharina Hildebrandt. Ten tijde van de geboorte van Hermann Heinrich, telde het gezin nog drie andere kinderen; •

Johann Gerhard, 8 jaar oud

•

Anna Catharina Maria, 5 jaar oud

•

Catharina Maria Margaretha, 2 jaar oud

Na Hermann Heinrich werden nog twee kinderen geboren: •

Johann Diederich, geboren op 13 juli 1830.

•

Johann Gerhard Jürgen, geboren op 28 maart 1834. New Orleans, haven voor buitenlandse schepen. Pentekening uit 1847.

1

4

CoPo film 1.043.844. Vortmes 25 - december 2008

Van Johann Gerhard is onbekend wat er met hem gebeurde. Mogelijk stierf hij jong (tussen 1830 en 1834), mede gezien de naamgeving van het jongste kind. In het midden van de 19e eeuw ging het slecht met de Duitse economie. Nadat het oude belastingstelsel zich hersteld had na de Franse Tijd, bleek herziening toch noodzakelijk. De horigheid werd afgeschaft en de horige boerderijen werden ‘vrijgekocht’ door de toenmalige bewoners. Veel gezinnen zochten een nieuwe toekomst en en westen van Amerika (Ohio river valley, Illinois) was daarin veelbelovend. Van de zes kinderen is bekend dat er vier met vader Jürgen en moeder Anna Catharina mee gingen emigreren naar Amerika. Uitzondering van dochter Catharina Maria Margaretha, die op 22-jarige leeftijd trouwde met Johann Hermann Stegemann in Badbergen op 15 september 1846.

In 1829 publiceerde Gottfried Duden een handleiding voor emigranten naar noord Amerkia. Deze verscheen in 1829-1840 in verschillende edities die wijd verspreid in Duitsland verscheen. Dit handboek beinvloede de emigratie vanuit Duitsland aanmerkelijk voor de periode 1830-1860, naar het midwesten. In zijn handleiding adviseerde hij vooral om bepaalde gereedschappen mee te nemen zodat eenmaal in Amerika, direct gewerkt kon worden aan het bouwen van een (tijdelijk) huis en het ontginnen van land. De boeren in het midwesten werden Prairy farmers genoemd. Tussen 1820 en 1850 vertrokken bijna 54.000 mensen uit Duitsland naar New Orleans. Tussen 1850 en 1855 kwam daar nog eens 126.000 mensen uit Duitsland bij. Veel mensen reizden verder naar de midwest en California. Veel mensen uit het toenmalige Koninkrijk Hannover trokken naar het midden van de Amerikaans staat Illinois. De meesten gingen per boot naar New Orleans en volgden vanaf daar de rivier naar St.Louis en vanuit daar naar Illinois.


5

Omstreeks 1846 zal Hermann Heinrich (19 jaar) met zijn zus Anna Catharina Maria (24 jaar), en de broers Johann Diederich (15 jaar) en Johann Gerhard Jurgen (11 jaar) en hun ouders (Jurgen 55 jaar en Anna Catharina 48 jaar) naar Amerika gereist zijn. Het gezin vestigde zich Scott County bij Exeter, maar zij gaan naar de kerk in de buurt van Chapin in Morgan County (Illinois). In Chapin Ongeveer 2,5 kilometer ten noorden van Chapin (vlakbij Bethel) werd in 1850 een Lutherse kerk gebouwd. Kenmerkende namen bij deze gemeenschap zijn: Aring, Bartelheim, Berghaus, Brockhaus, Bruening, Brunow, Deterding, Duvendack, Eckhoff, Gerboth, Hemme, Hemminghaus, Jording, Knueppel, Meier, Middendorf, Nergenah, Ommen, Perbix, Russwinkel, Sandman, Schultz, Schumacker, Tholen, Tiemann, Vannier, Vortman, en Wohlers. Op 27 februari 1847 trouwt zus Anna Catharina Maria op 25-jarige leeftijd met Dietrick Brockhouse in Morgan County. Bij de volkstelling van 1850 in Scott County lezen we: Homan Fortman, 23 jaar, van beroep boer, waarde $ 450. Hij staat geregistreerd als hoofdbewoner in Manchester devision huisnummer 1263. Bij hem in huis wonen zijn ouders Georgan Fortman, 60 jaar, boer, en Catherine Fortman, 58 jaar. Opvallend is dat zijn twee broers, Johann Diederich 19 jaar en Johann Gerhard Jurgen (15 jaar) niet op dit adres worden genoemd.

6

Aanleiding tot Burgeroorlog Er heerste onenigheid tussen het industrialiserende noorden en het agrarische zuiden. De economie van het zuiden was gebaseerd op de mankracht van de zwarte slaaf, die van het noorden op de arbeider. Een groeiende beweging van abolitionisten wilde de slavernij ook in de staten bezuiden de Mason-Dixon lijn afgeschaft zien. Er bestonden clandestiene organisaties (de ondergrondse spoorweg) die zwarte slaven hielpen ontsnappen naar het noorden en naar Canada. In 1850 werd een compromis gesloten in het Congres waarbij nieuwe staten zelf mochten beslissen of ze slavernij zouden toestaan of juist verbieden. Later werd dit compromis ongrondwettelijk verklaard. Kort voor de verkiezingen van 1856 werd de Republikeinse Partij opgericht die zich tegen de slavernij keerde. In 1860 werd de Republikeinse kandidaat Abraham Lincoln gekozen als president. Veel zuidelijke staten konden dit niet verkroppen en scheidden zich af van de Unie en vormde de Confederate States of America, met Richmond in Virginia als hoofdstad. Zij beriepen zich daarbij sterk op het recht van de individuele staten om hun eigen zaken te mogen regelen. Na de inauguratie van president Abraham Lincoln liepen de spanningen hoog op en in 1861 na beschieting van het Federale depot Fort Sumter in South Carolina brak de Amerikaanse Burgeroorlog uit.


Neelyville, Morgan City, Chapin, plattegrond uit 1872. In juli 1851 overlijdt moeder Anna Catharina Hilderbrandt op 52 jarige leeftijd. Zij werd io 26 juli begraven in Chapin.2 Op 4 december 1851 trouwt Hermann Heinrich op 24 jarige leeftijd met Anna Lousie Ommen. Het huwelijk wordt voltrokken in de St. Pauls Lutheran Church in Chapin (Morgan County Illinois). Anna Louise was 22 jaar oud en geboren op 28 februari 1829 in Ostfriesland (Duitsland). Al vanaf de oprichting van de staat Illinois in 1818, was de slavernij officieel afgeschaft. In het meest zuidelijke deel, bekend als “Little Egypt” werd slavernij echter wel toegepast. In dit deel van Illinois kwamen veel immigranten uit het zuiden. De bevolking in Illinois groeit explosief van 851.470 in 1850 naar 4.812.550 in 1900. In 1853 werd er een wet in Illinois aangenomen om te voorkomen dat vrije zwarten zich konden vestigen in Illinois.

2

Kerkboek van St.Pauls Lutheran Church in Chapin (Morgan County, Illinois).


7

Omgeving van Chapin (Morgan County), plattegrond uit 1894. Broer Johann Diederich (Detrick) trouwt op 22 maart 1853 in Chapin op 22-jarige leeftijd met de 18-jarige Maria (Mary) Vannier. Uit dit huwelijk zouden elf kinderen geboren worden. Mary was afkomstig uit Hannover. Het eerste kind van Herman en Anna werd geboren op 28 april 1853. Het zoontje werd Jeremian Henry genoemd en werd luthers gedoopt in Chapin. Al snel volgde het tweede kind: Anna Catharina Margeretha. Het dochtertje werd op 29 november 1854 geboren in Neelysville. Broer Johann Gerhard Jurgen (George) trouwt op 22-jarige leeftijd met de 19jarige Maria Krone (vermoedelijk in 1856). Uit dit huwelijk zou negen kinderen geboren worden. In 1860 werd het derde kind (tweede dochter) geboren. Luise Caroline werd op 16 februari geboren en luthers gedoopt in Chapin. Bij de volkstelling van 1860 lezen we Harman Fordman, 31 jaar, farmer in division Naples huisnummer 405. Het huis is getaxeerd op $ 2.500,- en het inkomen op $ 400,- per jaar. Naast zijn vrouw Anna en hun vier kinderen, woont ook de 13 jarige Caroline Peiper op dit adres. Waar de vader van Harman woont, is niet bekend. Ik heb hem niet terug kunnen vinden in de volkstelling van Scott County en Morgan County. In 1860 Abraham Lincoln wordt gekozen tot president en een jaar later begint de burgeroorlog. Illinois levert naast 250.000 soldaten ook levensmiddelen, kleding en militaire middelen. Grote legerkampen waren gevestigd in Chicago en Springfield. Er werden geen slagen geleverd in Illinois. Illinois behoorde bij de noordelijke staten, ook wel de Unie genoemd. Op 12 mei 1862 wordt het vierde kind van Herman en Anna geboren. Het dochtertje wordt Franka Carolina genoemd en wordt luthers gedoopt in Chapin. In 1864 wordt zoon John Herman (1865-1946) geboren en luthers gedoopt in Chapin. In hetzelfde jaar werd Abraham Lincoln wordt herkozen als president 8


Een jaar later volgde de afschaffing van slavernij. Lincoln werd vermoord in Washington en de burgeroorlog liep ten einde. Op 9 januari 1868 overlijdt vader Jurgen op 76-jarige leeftijd. Harman Fortman laat bij F.H.Anderson3 een kist maken voor $ 16, -. De prijs van een kist kon varieren van $ 3,- tot $ 133,-. George werd op 10 januari 1868 begraven bij de St. Pauls Lutheran Chruch in Chapin. In decmber 1868 wordt het zesde kind van Harman en Anna geboren. Het dochtertje krijgt de naam Margaret Catherin en wordt luthers gedoopt in Chapin. In de volkstelling van 1870 staat het gezin van Herman (43 jaar) en Anna (40 jaar) vermeld in Exeter huisnummer 183. Het huis wordt getaxeerd op $ 8.400 en het inkomen is $ 1.175 per jaar. Alle kinderen leven nog. De oudste zoon Henry (17 jaar) helpt op de boerderij. Verder zijn er Anna (15 jaar), Mary (13 jaar), Louisa (11 jaar), John (6 jaar) en Margaret (1 jaar).

Plattegrond uit 1873 van Scott County, omgeving Exeter. Rechts boven Exeter grondstukken van Diedrich Vortman. 3

ANDERSON FUNERAL HOME RECORDS, Jacksonville, Illinois, Anderson Coffin Book Volume III, Part 2, 1865-1869. Gepubliceerd op rootsweb.


9

It is well divided between prairie and timber, amply supplied with excellent spring water, and so diversified in quality of soils, that all cereals, and every kind of vegetable is produced in sufficient quantity for man or beast-no matter what the season. The writer has lived within its limits 39 years, and never saw a season in which there was not an abundance raised in the county for home consumption, and something to sell. In fact, having observed in every section of the United States, never saw a place, where a man had such security to live while he does live; nor where the veriest loafer could come so near living as well as any body else. Nobody ever died of hunger in Scott, or missed a meal, unless he was sick, drunk, or too lazy to cook and eat. The soil and climate is adapted to the production of all sorts of grain, edibles and fruits, and I insist that there is not a better equal area of ground on the globe, than the State of Illinois, and Scott county is in the best part of it. Population-Character of Settlers The population of the county when organized was about 6,230, and was principally made up of immigrants from Kentucky, Tennessee, Virginia, North Carolina, England, Ireland, Germany, and a scattering few from other States of the Unionvery few from New England, and they might about as well have been in purgatory! For if there was any one article in the creed of the early settlers that they held more tenaciously than any other, it was the one which made it a religious duty to curse Yankees. This duty they always faithfully performed after they found out they were Yankees; but when ignorant of the fact they generally employed them to teach school, preach, or elected them to office. The increase of population has been slow-only about 4,300 in 39 years. For this there are several reasons. First, the area is mainly agricultural, and was more densely populated when the county was created than almost any other equal area in this region. The settlers were almost entirely from hilly, heavily wooded and well watered countries, and the undulating surface, convenient division of prairie and timber, the numerous sparkling springs, and swift streams, with a long border upon the river, invested it with a special charm to the eye of the pioneers, and caused the greater concentration here. Again, as they have increased in wealth, the more successful have bought out the smaller farms, and their former owners have gone west for cheaper lands, and more elbow room.

Beschrijving (fragment) van Scott County in 1876 door N.M. Knapp.

10


Op 30 april 1874 trouwt de oudste dochter, Anna Catharina Margaretha, op 19-jarige leeftijd met de 22-jarige Henry Boesch. Twee maanden later overlijdt zwager Dietrick Brockhouse op 53-jarige leeftrijd in Scott County Illinois.

1871 Chicago verwoest door brand 1878 Bell Company begin telefonie service in Chicago 1883 de eerste wolkenkrabber wordt geplaatst in Chicago

In 1880 trouwt de tweede dochter Franka Carolina met Henry Conradi. Bij de volkstelling van 1880 lezen we Harmon Vortman in Scott County Illinois, 54 jaar oud, farmer, married, birth place Hannover..4 Onduidelijk is wie er nog meer op hetzelfde adres woonde. Op 11 augustus 1881 trouwt zoon Jermian Henry op 28-jarige leeftijd met Margaret Kenyon in Scott county. In 1882 werd de eerste kleinzoon geboren in Neelyville; Herman Ernest. Op 8 augustus 1882 overlijdt broer Johann Diederich op 52 jarige leeftijd in Neelysville. Op 9 april 1891 overlijdt zus Anna Catharina Maria op 70-jarige leeftijd. Zij wordt begraven in Neelyville Cemetery. In 1894 overlijdt dochter Anna Catharina Margaretha in Milford op 40-jarige leeftijd. Op 10 september 1900 overlijdt Anna Louise Ommen in Neelys op 71-jarige leefrijd. Ze wordt begravan op Neelyville Cemetry Op 3 juni 1909 overlijdt Hermann Heinrich in Neelys op 82 jarige leeftijd. Alleen broer Johann Gerhard Jurgen (George) leeft nog. Hij zou overlijden op 11 november 1912 in Exeter op 78-jarige leeftijd.

Oude Trinity Church, in Scott County Illinois.

4

Census Place Scott, Illinois Family History Library Film Page Number 594D.


1254250 NA Film Number T9-0250

11

12


Grafsteen van Herman Vortman en Anna Ommen op Neelyville Cemetery


13

HISTORISCH HALBERBE‘DETERT ZUM VORDE’ ALS ASWEDISCH BEZIT (18E EEUW)

Door het huwelijk van Gretke Vortmann (1678-1707) in 1701 met Ernst von Aswede (1676-1717) kwam halberbe ‘Detert zum Vorde’ in handen van de familie von Aswede uit Quakenbrück. In 1684 had de koopmansfamilie Aswede het herenhuis Arkenstede (ook wel Arkenstedt genoemd)5 in Quakenbrück laten bouwen. Het gezin van Gretke en Ernst woonde zelf niet op de halberbe maar in Quakenbrück waar ook hun kinderen geboren en gedoopt werden. Omstreeks 1703 werd de halberbe vrijgekocht en werd er een nieuwe Erbwohnhaus gebouwd. Daarna werd het verpacht aan Johann Wulffert. Uit het huwelijk van Gretke en Ernst werden vijf kinderen geboren. Ten tijde van het overlijden van Gretke in 1707 leefden er nog drie kinderen: Ernst, Anna Adelheit en Helena.

Arkenstede van de familie von Aswede. Tussen 1708 en 1711 werd er voor het gerechtshof in Osnabrück een proces6 gevoerd door Ernst von Aswede, namens zijn drie minderjarige kinderen en zijn schoonmoeder Anna (Annecken) Vortmann (zum Vorde). Zij werden aangeklaagd door Anna Margaretha von Lüning zu Langelage (1653-1723). Anna Margaretha von Lüning was getrouwd met Hermann Philipp von Oer (1644-1703).

5

In 1935 afgebroken en weer opgebouwd in het Museumdorf Cloppenburg.

6

Staatsarchief Osnabrück, Repertorium 900, nr. 8 A 1363.

14


Frau Lüning zou nog geld krijgen vanwege het overlijden van de eerste man van Anna Vortmann, Hermann Rickehaus in 1679. Omdat de boerderij waarop zij woonden horig was aan von Lüning zouden zij sterfgeld moeten betalen. Er werd gekeken in welke staat de boerderij zich bevondt en aan de hand daarvan werd vastgesteld dat het Sterfgeld op 755 Reichstaler kwam. Bij het trouwen van Anna Vortmann en Hermann Rickehaus in 1677, werd het Sterfgeld echter bedongen op 34 Reichstaler. Anna Vortmann en haar schoonschoon Ernst von Aswede weigerden te betalen, omdat Hermann Rickhaus ten tijden van zijn overlijden niet horig geweest zou zijn, maar een vrij man. Het wordt een slepend proces dat ruim veertig jaar duurt. Pas in 1750 werd uitspraak gedaan waarbij het gerechtshof besloot dat de Ravensbergische eigendomsakten niet van toepassing zijn in het Vorstenbisdom Osnabrück. Wanneer alle papieren van dit proces opgestapeld zijn, is de stapel 14 cm dik.

Haus Langelage in Ostercappeln. Tekening uit ongeveer 1840

Zevenjarige oorlog (1756-1763) In de zevenjarige oorlog streden Pruisen, Engeland en Hannover tegen Rusland, Oostenrijk, Zweden, Saksen en Frankrijk. Aanleiding voor deze oorlog was de strijd om Silezië. In de Eerste Silezische Oorlog (1740-1742) had Pruisen de rijke provincie Silezië van Oostenrijk afgenomen. In de Tweede Silezische Oorlog (1744-1745) probeerde Oostenrijk Silezië terug te krijgen. Samen staan deze twee oorlogen bekend als de Oostenrijkse Successieoorlog. Toen deze poging mislukte, sloot Oostenrijk een alliantie aan met Frankrijk dat hiervoor geallieerd was met Pruisen. Als reactie daarop sloot de aartsvijand van Frankrijk (Engeland) een alliantie met Pruisen. De grote aanstichter van de oorlog was echter Rusland, dat in de groeiende macht van Pruisen een concurrent zag in haar doel om het zwakke Polen in te lijven. Rusland en haar bondgenoot Oostenrijk hadden uiteindelijk een plan opgevat om Pruisen van de kaart te vegen. De Pruisische Koning Frederik II besloot vanwege de oorlogsdreiging het initiatief te nemen: het Pruisische leger viel Saksen binnen en het Saksische leger werd tot Vortmes 25 - december 2008

15

capitulatie gedwongen in zijn belegerde vesting te Pirna. Nadat de belegering van Praag moest worden opgeheven behaalde Pruisen kort achter elkaar twee grote overwinningen in de slag bij Roßbach (5 november 1757) en de slag bij Leuthen; Frankrijk zou zijn troepen voortaan niet meer diep in Duitsland laten oprukken. De totale kracht van Oostenrijk en Rusland was echter nog te groot. Frederik vocht tegen een bijna dubbele overmacht. Door gebruik te maken van zijn centrale positie en de gebrekkige coördinatie tussen zijn tegenstanders, slaagde hij echter erin stand te houden. Zweden was geen tegenstander van enig belang, maar Rusland rukte gestaag op. In 1759 behaalden de Russen samen met de Oostenrijkers, een vernietigende overwinning in de slag bij Kunersdorf, waardoor Pruisen aan de rand van de afgrond werd gebracht. De slag bij Torgau in 1760 was de laatste belangrijke gebeurtenis tijdens de Zevenjarige Oorlog. Het overlijden van tsarina Elisabeth I van Rusland en haar opvolging door Peter III van Rusland, die een grote bewonderaar was van Frederik II, bracht echter de redding. Rusland sloot snel vrede en een alliantie met Pruisen. De Russische troepen werden uit Pruisen teruggetrokken. Peter III werd spoedig hierna vermoord en zijn vrouw Catharina II kwam op de troon in Rusland. Catharina II was een stuk minder Pruisisch gezind en de alliantie werd onmiddellijk ontbonden. Catharina wilde echter geen nieuwe oorlog en Pruisen bleef vrij van Russische troepen. Maria Theresia van Oostenrijk begreep dat de oorlog niet meer te winnen was, zodat ook zij akkoord ging met vrede. Pruisen was door de oorlog uitgeput. Een half miljoen soldaten en burgers, ongeveer 10% van de bevolking, had het leven verloren. Maar Pruisens machtspositie in Europa was nu voor lange tijd verzekerd. Frederik II moest Saksen ontruimen en teruggeven aan zijn keurvorst, maar mocht Silezië behouden, waardoor Oostenrijk niet terugkreeg waar het de oorlog om begonnen was. Ook beloofde Pruisen zijn keurvorstelijke stem aan Jozef II te geven bij de volgende keizersverkiezing. Hoewel het bisdom Osnabrück geen strijdtoneel was, waren de effecten van de zevenjarige oorlog duidelijk merkbaar. Tot 1761 regeerde de katholieke bisschop Clemens August I van Beieren die aan Frans - Oostenrijkse kant stond. Osnabrück kende echter geen noemenswaardige krijgsmacht waardoor Franse, Engelse en Hannoverse troepen ongestoord doormarcheerden. Hermann Jacob Neslage in Borg (Menslage) meldde7 inkwartiering in november 1758, januari 1760 (Engelsen), april 1760 en december 1761 (Engelsen). In Quakenbrück waren Engelsen gelegerd die daar onder andere een bakkerij hadden. In januari 1760 en februari 1762 werd Borg en omgeving geplundert door de Engelsen. In de nacht van 10 op 11 februari 1762 meldt Neslage “dass 3 Tage geworben alles wass sie bekommen k:onten / alt und junggetraute und ungetraute / es war alles gut vor ihr, wenn sie auch 70 Jahr alt wahren.” 7

Menslager Hefte 19 (2005), pag. 4-15.

16


Clemens August I von Beieren (1700-1761) Vortmes 25 - december 2008

17

In het midden van de 18e eeuw werd de halberbe ‘Detert zum Vorde sive Vortmann’ verpacht aan Johann Wulffert. Jaarlijks betaalde Johann Wulffert 104 Reichstaler aan de erfgenamen van Gretke en Ernst in Quakenbrück. Vanaf 1759 betaalde Johann Wulffert geen pacht meer vanwege de hoge oorlogslasten. In 1764 werd Johann Wulffert aangeklaagd door erfgenamen van Gretke en Ernst.8 Dit waren Anna Adelheid von Aswede, weduwe Merschmann zu Grothe, weduwe Anna Elisabeth Jödeckens geboren von Aswede zu Mimmelage en Hermann von Aswede zu Quakenbrück. Zij wilden Johann Wulffert van de boerderij halen omdat hij zijn pacht niet betaalde. Het proces kwam in 1765 ten einde.9 Nadat Johann Wulffert in 1765 van de boerderij werd verwijderd, kwam erfgenaam Johann Hermann Merschmann (1736-1808), zoon van Hermann Merschmann en Anna Adelheit von Aswede, op de halberbe wonen. Hij noemde zich vanaf dat moment Vortmann.

Het familiewapen von Aschwede van Rittersitze Arkenstedt vertoont een gelijkenis met het wapen van Ernst von Aswede in Quakenbruck. 8

Offizialatgericht zu Osnabrück 1763-1764.

9

StOs Reichskammergericht Rep. 900 Nr. 1112, umfang 7,5 cm.

18


Boldewin von Voss

Adelheid von Klüver

(1485-1544)

Johann von Voss

Anna von Aswede

Dietrich von Lüninck

Elisabeth von Voss

Zur Westenstein, Cappeln (?-1592)

Henrich von Lüninck

Margaretha von Fickensolt

Zur Westenstein, Cappeln

Erbin zu Langelage, Ledenburg

Nicolaus Henrich von Lüninck

Christina von Kettler

Zur Langelage

(?-1690)

(?-1668)

Hermann Philipp von Oer

Anna Margaretha von Lüninck

(1644-1703)

Zur Langelage (1653-1723)


19

ACTUEEL NATIONAAL KAMPIOEN

DE BILT - Het junioren meisjes team softbal van Centrals/Midden Nederland is kampioen van Nederland geworden. Het won de tweede wedstrijd tegen het team van Rijnmond Stars met 5-2. Met nog twee wedstrijden te spelen was dat voldoende om de titel te behalen. De wedstrijden, die in Capelle aan de IJssel werden gespeeld, waren behoorlijk spannend. De teams waren aan elkaar gewaagd. In beide wedstrijden viel de beslissing in de laatste 6e inning. In de eerste wedstrijd was het 5-0 bij het ingaan van die inning, maar door een reeks van fouten en gebrek aan concentratie, werd het 6-5 voor de Stars. In de tweede wedstrijd ging de laatste inning van start met een 2-0 voorsprong voor de Stars, maar Centrals vocht terug en met 5-2 was de landstitel een feit. Basisspeelsters Het team van Midden Nederland speelde zijn thuiswedstrijden in De Bilt op het terrein van de Centrals. Centrals leverde ook vijf basisspeelsters: Vivienne Schenk (1e honk), Charelle Kooij (pitcher), Nikki Harte (korte stop) en Eva Voortman (pitcher), allemaal uit Bilthoven, en Kirsten Vierdag (korte stop) uit Bussum. Daarnaast de Utrechtsen Cindy Zieremans van Domstad Dodgers, Laura Arp van UVV en verder onder meer speelsters van HCAW (Bussum) en Hilversum Hurricanes. Bron: Biltse en Bilthovense Courant, 22 oktober 2008 (met dank aan Bertus Voortman).

Staande, vierde van links, Eva Voortman (achter de blauwe helm).

20


ACTUEEL DE BRUG VAN JAN VRIEZO

‘De brug van Jan Vriezo’ is het verhaal van de vader van de auteur, Jan Vriezo Voortman. In april 1945 speelde hij een cruciale rol in de bevrijdingsweek van Smilde. Hij legde contact met een groep Franse parachutisten-commando’s en zorgde ervoor dat zij de bommen verwijderden, die onder de Veenhoopsbrug lagen. Maar de Duitsers legden opnieuw explosieven onder de brug. Die heeft Jan Vriezo, samen met zijn vader, eigenhandig weggehaald. Het boek volgt die bevrijdingsweek van dag tot dag, zo feitelijk mogelijk. Tegelijk belicht het boek de voorgeschiedenis van Jan Vriezo, en de ontmoeting met zijn ‘Hollandse’ vrouw Nel de Geus. Op 25 april 1995 ontving Jan Vriezo Voortman het Diplôme d’Honneur van de Amicale des Anciens Parachutistes S.A.S. voor zijn hulp aan de Franse para’s. Waar te koop? ‘De brug van Jan Vriezo’ kost € 14,50 en is te koop bij de volgende boekhandels: Hummelen, Kruisstraat 7 in Assen Iwema, Gedempte Singel 11 in Assen Van der Kuijl, Kruisstraat 16-20 in Assen !pet, Hoofdstraat 83-87 in Hoogeveen Jongerius, Emmaplein 20 in Bilthoven Bouwman, Hessenweg 168 in De Bilt Bestellen U kunt het boek ook bij de auteur Bertus Voortman bestellen. Stuurt u dan een email naar: [email protected]. Hij stuurt het boek graag naar u toe.


21

SNIPPERS C.V.O. SCHOOL 1938

1e Rij: 1 Dirk Dijkstra, 2 Hendrik Doller, 3 Minse Engberts, 4 J. Neef, 5 Heilke Doller, 6 Fokke Veenstra, 7 Jan Thomas, 8 Jaap Bosma, 9 Johannes Boonstra. 2e Rij: 1 Geesje Oppers, 2 Bertie Hageman, 3 Reina Hof, 4 Ienskje Graanstra, 5 Etty van der Velde, 6 Janny Wouda, 7 Riender Hof, 8 Joop Oenema, 9 Jan Graanstra. 3e Rij: 1 Hmst. R.J. Voortman, 2 Alida Hageman, 3 Blijke Jonkman, 4 Sjoerd Veenstra, 5 Mina Doller, 6 Annie van der Werf, 7 Eltje Pruim, 8 Gretha Oenema, 9 Gauke Hof, 10 Tinus de Jong. 4e Rij: 1 Trijntje Welfering, 2 Hennie Doller, 3 Janke Veenstra, 4 Jeltje Hof, 5 Zuske Gerritsen, 6 Truus Hageman, 7 Jacobje ten Hoor, 8 Lenze van der Veer, 9 Berty Voortman, 10 Fedde Geertsma, 11 Jannes Bosma, 12 Geertje Spandaw, 13 Juf Etty de Vries. 5e Rij: 1 Hillegonda van der Wal, 2 Siep Engberts, 3 Sjouke Monsma, 4 Meintje Geertsma, 5 Binne Spandaw. 6e Rij: 1 Jitske Dikkens, 2 Wimke Veenstra, 3 Jantje van der Velde, 4 Riemkje-Sofhie Engberts, 5 Henny Doller, 6 Klazina Hageman, 7 Annie Hof, 8 Geesje Welfering, 9 Antje Hollemans, 10 Jeltje Sikkens, 11 Epie de Jong, 12 Woppie Boonstra. 7e Rij: 1 Willy Graanstra, 2 Antje Graanstra. 8e Rij: 1 Evert Hof, 2 Anne van der Velde, 3 Egbert Bies, 4 Jenne Hummel, 5 Johan van de Laan, 6 Berend Hof, 7 Markus Doller, 8 Pieter Hof, 9 Bauke Oppers, 10 Gooitzen Jongstra, 11 Eppie Oppers. 22


GEOGRAFISCH NAAMSVERWANTEN IN DUITSLAND

Op de website van Christoph Stoepel kan nu ook de spreiding van Duitse familienamen weergegeven worden. Wij hebben een vergelijking gemaakt tussen de schrijfwijzen Voortmann, Vortmann en Fortmann. Andere schrijfvarianten bleken na genoeg niet voor te komen. De gegevens zijn afkomstig van telefoonboek van 31 december 2002. Vortmann

De naam Vortmann zien we sterk aanwezig in Recklinghausen.


23

Fortmann

De naam gespelt als Fortmann zien we sterk geconcentreerd in Vechta en in iets mindere mate in Bielefeld, Soest, Borken en Recklinghausen.

24


Voortmann

De naam geschreven als Voortmann zien we vooral in Aurich.


25

Vortmann, Fortmann en Voortmann

26


SNIPPERS HUS TON VORDE (1292)

In het boek Auswahl der ältesten Urkunden Deutsche Sprachen van Ludwig Franz Hoefer uit 1835 staan veel oude Duitse oorkonden. Oorkonde nummer 20 uit 1292 is een document dat gaat over de vrijlating van de graaf van Ravensberg door de burggraaf von Stromberg. De graaf van Ravensberg betaalde 350 Osnabrückse penning en zijn recht op “dat gut to Burninchusen, dat hus ton Vorde, unde dat hus to Wetere unde lude.” In het begin van de middeleeuwen eeuw zouden er ongeveer zestig landbezittende adel zijn in Westfalen, waaronder de familie Vorde.10 Met name de bisschoppen van Münster, Paderborn en Osnabrück slaagden erin om hun territorium te vergroten ten koste van veel van deze edelen. Vooral in de 13e en 14e eeuw verloren veel edelen hun onafhankelijkheid. Haus Vörde is gelegen in Castrup-Rauxel (Kreis Recklinghausen). In de 13e eeuw was het eigendom van de familie von Vörde en daarna aan de grafen van IsenbergLimburg. In de 16e eeuw was het eigendom van de heren von Eickel en ging het door schenking over naar Johann von Gysenberg. Daarna ging kwam het huis in bezit van de grafen von Westerholt.

Haus ton Vörde.

10

Bron: W. Hillebrand, Besitz- und Standesverhältnisse des Osnabrücker Adels 800 – 1300, Göttingen 1962, S. 211, berichtet, dass allein in der Diözese Osnabrück während des 12. Jahrhunderts von sechzehn noch namentlich zu erfassenden Edelherrengeschlechtern bis 1300 zehn ausgestorben waren. Universiteitsarchief Heidelberg. Universiteitsbibliotheek Heidelberg.


27

FAMILIEARCHIEF EVALUATIES

De collectie van het familiearchief breidt zich nog steeds verder uit. Jan Gerrit Voortman is nog dagelijks bezig met het transcriberen van oud-Duitse handschriften. Enkele voorbeelden daarvan zijn de privé collectie Bockwinkel en Pieper en gemeentelijke stukken uit Menslage. Daarnaast wordt met regelmaat nog boeken aangeschaft om de bibliotheek van het familiearchief uit te breiden. Ronald Voortman filtert uit de beschikbare bronnen de informatie die direct of indirect betrekking heeft op onze familie. Deze vondsten verzamelt hij in eerste instantie in het familietijdschrift Vortmes Magazine. Door de verschillende gegevens te orderenen en rangschikken kunnen deze verwerkt worden in de familiekroniek Vortmes Saga. Op onze website Zowel het tijdschrift als de gebundelde familiekroniek kan vanaf onze eigen website gratis gedownload worden. U kunt de familietijdschtiften en de kroniek ook als boek bestellen bij boekdrukkerij en –binderij Lulu. Vanaf hun website kunt u ook downloaden, maar dat is niet gratis.

ACTUEEL KWEKERIJ JAN VOORTMAN IN ORANJE FAILLIET

Jan Voortman Kwekerijen in Oranje is failliet. Het bedrijf is afgelopen week door

de rechtbank in Assen failliet verklaard. Rondom het faillissement is weinig bekend. Zo is niet duidelijk wie het heeft aangevraagd en wie de schuldeisers zijn. Curator Janssen is vanwege vakantie niet bereikbaar voor commentaar. Jan Voortman kreeg vooral bekendheid door de organisatie van bijzondere wedstrijden. Zo is hij de bedenker van onder andere het kampioenschap kerstbomen gooien, de bureaustoelenrace en handtas werpen. 28


DOCUMENT OORKONDE UIT 1438

Op 1 mei 1438 verkocht11 knaap Godeke van Varendorf aan de kerk St. Johannis

in Glandorf de boerderij Bocherding in de Bauerschaft Sudendorf, Kirchspiel Glandorf. Als getuige worden onder andere genoemd Herman ton Vorde en Gerd ton Vorde.

1438 Mai 1: Vor Hinric Hensynck alias Storck, Gograf des Gogerichts Iburg, verkauft der Knappe Godeke van Varendorpe, derzeit unverehelicht und kinderlos, der Kirche St. Johannis bapt. in Glandorf, die durch die Templierer und Ratleute Henke Smed, Herman Mersmolner und Johan ton Zswege vertreten wird, das freieigene Erbe Borchardinck in der Bauerschaft Sudendorf im Kirchspiel Glandorf, das derzeit Henke Borchardinck und seine Frau Gese bebauen, für 28 rheinische Gulden mit Rückkaufsrecht.Zeugen: Johan ton Durenwynne der Alte, Herman ton Vorde, Gerd ton Vorde, Johan Smed, einwohner zu Glandorf. Op zich geen toeval, want de Vortmannen waren tot 1379 horig aan de familie von Varendorf die destijds in het huis Schulenburg in Badbergen woonde. Herman ton Vorde zien we ook terug bij de veetelling uit 1458 van Markkotte ton Vorde in Mimmelage. 1458: Burscop to Mindmelage; Hermann ton Vörde, 2 Pferde, 2 Kühe. Bij de vrijkoop van zijn dochter Hille ton Vorde in 1490 was Hermann al overleden. Hille ton Vorde trouwde in op boerderij Reyneke ton Varnynghe die aanvankelijk ook horig was aan de familie von Varendorf. In 1473 werd deze boerderij vrijgekocht van Gertrud weduwe Godeke ton Varendorf. De relatie tussen Hermann en Gerd ton Vorde is (nog) niet duidelijk. De naam Gerd komt wel in de familie terug, maar dat is pas in 1575 in de tak ‘Claus zum Vorde’. Mogelijk is Gerd de vader of een broer van Hermann.

Kleding in de 15e eeuw, de Richter, burger en boer.

11

Staatsarchiv Münster, Archiv Tatenhausen, Osnabrückische Guter, Kirchspiel Glandorf, Oorkonde 667.


29

DE WERELD VAN EMILIA EN LLOYD

Het gezin zit alweer volop in de Sinterklaas hectiek. Ook bij Lloyd (6) en Emilia (4) neemt de spanning toe. Natuurlijk is er alle tijd en aandacht voor de intocht in het dorp. Ondanks dat het Emilia is opgevallen dat deze Sinterklaas er toch weer anders uitziet dan op tv en in de film, wil ze hem toch nog wel de hand schudden. Na de intocht van Sinterklaas volgt het schoentje zetten. De verlanglijstjes zijn na het nodige knip- en plakwerk opgerold om in de schoen te stoppen. Mama heeft speciaal voor deze gelegenheid nog een wortel voor het paard weten te regel en Borstel de cavia heeft zonder enig tegenpruttelen hooi ter beschikking gesteld. Ook aan het zingen kan het zeker niet gelegen hebben. Ik denk dat deze twee, die in het bijzijn van Sinterklaas en zwarte piet altijd opvallend stil kunnen zijn, tot ver buiten het dorp nog te horen waren. De volgende ochtend houdt het uitslapen zo rond een uur op zeven vanzelf op. Vanuit bed lopen ze als eerste langs hun schoen om te zien welke verrassing hun te wachten staat. De teleurstelling is bij Emilia groot als ze moet ontdekken dat ze geen playmobil paardenstal in haar schoen heeft gekregen, maar ‘slechts’ een chocolade Sinterklaas. Lloyd heeft hier duidelijk al meer ervaring in. Emilia, dat krijg je pas met pakjesavond….

Het centrum voor Volkscultuur heeft samen met het volkscultuurveld 2009 uitegroepen tot jaar van de traditie. Traditie nummer 1 is pakjesavond. 30


FAMILIEARCHIEF FAMILIEBERICHTEN

Familieberichten worden kostenloos opgenomen in deze gelijknamige rubriek. U kunt uw familiebericht sturen naar het redactieadres (zie pagina 2). Willem Nieuwhof 87 jaar Weduwnaar van Dina Vortman. Veendam, februari 2008


31

ACTUEEL AGENDA 2009 7 februari; Duitslanddag bij de Nederlandse Genealogische Vereniging in Weesp. Meer informatie op hun website www.ngv.nl. 12 februari; Festiviteiten ter ere van de 200e geboortedag van Charles Darwin en dat het 150 jaar geleden is dat hij Over de oorsprong der soorten publiceerde. 3 juni; 100-ste sterfdag van Hermann Heinrich Vortmann (1826-1909). Hij emigreerde met zijn ouders, broers en zusters in het midden van de 19e eeuw van Duitsland naar Illinois in de Verenigde Staten. 13 september; 200-ste geboortedag van Johann Gerhard Vortmann (1809-na 1852). Hij kocht in het midden van de 19e eeuw de markkotten ‘Kleine Vortmann’ vrij uit de horigheid. In de volgende Vortmes Magazine (nummer 26, mei 2009) zal hier uitgebreid aandacht aan besteed gaan worden.

Charles Darwin (1809-1882)

Aan dit nummer werkten mee: dhr. Lubbert Zur Borg, Menslage (D); dhr. Bertus Voortman, Bilthoven; dhr. J.G. Voortman, Zaandam; Paula, Lloyd, Emilia en Ronald Voortman, Heemskerk. 32


VOORTMAN

Recommend Documents