Voornamen in Holland Symposium ‘Hollanders op drift’ - 6 oktober 2006 Doreen Gerritzen - Meertens Instituut, Amsterdam
1. Frequente en karakteristieke voornamen 2. Verandering en vernoeming, met een voorbeeld: de Alblasserwaard 3. Herkomst van de namen: de Middeleeuwen 4. Hedendaagse naamgeving
1. Frequente en karakteristieke voornamen 1.1. Frequente voornamen in de HSN Holland 1.1.1. Vrouwen: totaal (8435) 786 Maria, 670 Johanna, 418 Anna, 322 Elisabeth, 309 Catharina, 294 Cornelia, 205 Wilhelmina, 188 Alida, 178 Trijntje, 172 Neeltje, 166 Hendrika, 155 Grietje, 154 Antje, 137 Jacoba, 136 Geertruida, 133 Adriana, 133 Margaretha, 120 Jannetje, 118 Maartje, 105 Helena, 96 Aaltje, 92 Petronella, 85 Christina, 85 Geertje, 68 Elizabeth, 62 Sara, 60 Sophia, 57 Guurtje, 54 Jansje, 49 Willemina, 42 Aagje, 42 Antonia, 40 Pietertje, 38 Dirkje, 38 Susanna, 36 Aafje, 36 Lena, 34 Henriëtte, 33 Carolina, 31 Gerritje, 29 Marijtje, 28 Dina, 26 Dieuwertje, 26 Geertrui, 25 Agatha, 24 Gesina, 24 Pieternella, 23 Clasina, 23 Frederika, 23 Hendrica, 23 Theodora, 22 Leentje, 22 Martha, 21 Francina, 21 Hendrikje, 21 Hermina, 21 Jantje, 21 Louisa, 21 Teuntje, 20 Marie, 19 Ida, 18 Magdalena, 18 Willemijntje, 17 Dorothea, 17 Eva, 17 Rachel, 16 Elsje, 16 Gerardina, 16 Hendrina, 16 Henriëtta, 16 Janna, 15 Everdina, 15 Geertruij, 15 Gerarda, 15 Klaasje, 15 Willempje, 14 Ariaantje, 14 Engelina, 14 Marretje, 14 Rebecca, 13 Bertha, 13 Betje, 13 Esther, 13 Heintje, 13 Kaatje, 13 Maaike, 13 Mietje, 13 Vrouwtje, 12 Hillegonda, 12 Josephina, 12 Judith, 12 Saartje, 11 Adriaantje, 11 Alberta, 11 Antoinette, 11 Barendina, 11 Bernardina, 11 Clara, 11 Hanna, 11 Jeanne, 11 Naatje, 10 Anthonia, 10 Francisca, 10 Gezina, 10 Jannigje, 10 Klaartje, 10 Martina, 10 Matje, 10 Paulina, 10 Pietje, 10 Sijtje, 10 Stijntje, 10 Suzanna, 10 Theresia. 1.1.2. Vrouwen: Amsterdam (3022) 325 Maria, 283 Johanna, 196 Anna, 154 Elisabeth, 129 Catharina, 106 Wilhelmina, 82 Alida, 81 Cornelia, 78 Hendrika, 60 Helena, 56 Margaretha, 53 Jacoba, 47 Christina, 42 Geertruida, 42 Sara, 34 Sophia, 32 Petronella, 26 Adriana, 24 Henriëtta, 23 Susanna, 21 Jannetje, 20 Antje, 20 Carolina, 19 Antonia, 19 Grietje, 18 Gesina, 17 Jansje, 16 Rachel, 14 Louisa, 14 Trijntje, 13 Dina, 13 Hermina, 12 Aaltje, 12 Esther, 12 Neeltje, 12 Rebecca, 12 Theodora, 11 Frederika, 11 Leentje, 11 Marie, 11 Willemina, 10 Betje, 10 Dirkje, 10 Elizabeth, 10 Judith, 10 Magdalena, 10 Martha
1.1.3. Vrouwen: rest van Noord-Holland (3312) 245 Maria, 171 Johanna, 147 Anna, 146 Trijntje, 125 Neeltje, 124 Antje, 124 Grietje, 111 Catharina, 111 Cornelia, 108 Elisabeth, 98 Maartje, 74 Aaltje, 71 Geertje, 69 Jannetje, 64 Geertruida, 63 Alida, 55 Guurtje, 47 Margaretha, 44 Jacoba, 43 Hendrika, 43 Wilhelmina, 40 Adriana, 36 Aagje, 36 Petronella, 33 Aafje, 30 Jansje, 27 Marijtje, 27 Pietertje, 26 Elizabeth, 25 Dieuwertje, 24 Gerritje, 23 Helena, 20 Christina, 19 Agatha, 16 Dirkje, 16 Jantje, 14 Hendrikje, 14 Willemina, 13 Hendrica, 13 Sophia, 12 Klaasje, 11 Marretje. 1.1.4. Vrouwen Zuid-Holland (2101) 216 Johanna, 216 Maria, 102 Cornelia, 75 Anna, 69 Catharina, 67 Adriana, 60 Elisabeth, 56 Wilhelmina, 45 Hendrika, 43 Alida, 40 Jacoba, 35 Neeltje, 32 Elizabeth, 30 Geertruida, 30 Jannetje, 30 Margaretha, 24 Petronella, 24 Willemina, 22 Helena, 20 Maartje, 19 Lena, 18 Christina, 18 Trijntje, 16 Geertrui, 15 Antonia, 15 Pieternella, 14 Teuntje, 13 Francina, 13 Sara, 13 Sophia, 12 Dirkje, 12 Grietje, 12 Janna, 11 Clasina, 11 Maaike, 11 Pietertje, 10 Aaltje, 10 Antje. ======= 1.1.5. Mannen: totaal (8862) 717 Johannes, 689 Jan, 518 Cornelis, 467 Pieter, 434 Willem, 370 Hendrik, 256 Jacob, 246 Dirk, 233 Jacobus, 227 Gerrit, 158 Petrus, 149 Klaas, 139 Arie, 135 Gerardus, 123 Johan, 120 Adrianus, 118 Nicolaas, 103 Hermanus, 93 Franciscus, 89 Simon, 87 Abraham, 85 Leendert, 82 Wilhelmus, 71 Theodorus, 68 Christiaan, 63 Antonius, 61 Frederik, 57 Bernardus, 56 Hendrikus, 54 Hendricus, 46 Albertus, 45 Barend, 45 Martinus, 42 Andries, 41 Teunis, 38 Joannes, 38 Marinus, 37 Albert, 35 Antonie, 33 Karel, 32 Maarten, 31 Evert, 31 Louis, 30 Herman, 30 Salomon, 29 Daniel, 29 Joseph, 29 Lambertus, 28 David, 28 Leonardus, 28 Georg, 26 Henri, 25 Isaäc, 25 Samuel, 24 Gijsbert, 23 Arend, 23 Roelof, 22 Adriaan, 22 Benjamin, 22 Frans, 22 Levie, 21 Fredrik, 21 Henricus, 21 Josephus, 21 Matthijs, 21 Wouter, 20 Arnoldus, 19 Carel, 19 Johannis, 19 Paulus, 18 Anthonie, 18 Mozes, 18 Wilhelm, 17 Johann, 17 Lourens, 17 Meijer, 16 Eduard, 16 Gijsbertus, 16 Lodewijk, 15 Aart, 15 Bastiaan, 15 Hubertus, 15 Jean, 15 Mattheus, 15 Philippus, 14 Alexander, 14 Casper, 13 Andreas, 13 Anton, 13 Bernard, 13 Harmen, 13 Laurens, 13 Thomas, 12 Anthonius, 12 Arien, 12 Hartog, 12 Jakob, 11 Adam, 11 Arij, 11 Everhardus, 11 François, 11 Kornelis, 11 Lucas, 11 Machiel, 10 Carolus, 10 Charles, 10 Coenraad, 10 Emanuël, 10 Heinrich, 10 Philip, 10 Reijer. 1.1.6. Mannen: Amsterdam (3175) 299 Johannes, 195 Jan, 166 Hendrik, 153 Willem, 101 Cornelis, 96 Pieter, 80 Jacobus, 73 Gerrit, 72 Jacob, 69 Johan, 56 Gerardus, 55 Dirk, 51 Franciscus, 46 Petrus, 45 Christiaan, 44 Abraham, 40 Hermanus, 33 Antonius, 32 Frederik, 32 Hendricus, 32 Nicolaas, 30 Bernardus, 30 Wilhelmus, 27 Adrianus, 25 Albertus, 25 Barend, 25 Theodorus, 24 Salomon, 23 Leendert, 22 Andries, 22 Joannes, 21 Levie, 20 Arie, 20 Joseph, 19 David, 19 Karel, 19 Georg, 18 Henri, 18 Louis, 17 Samuel, 17 Simon, 16 Henricus, 16 Marinus, 15 Albert, 15 Antonie, 15 Benjamin, 15 Herman, 15 Mozes, 14 Daniel, 14 Isaäc, 14 Wilhelm, 13 Meijer, 12 Carel, 12 Johann, 12 Josephus, 12 Klaas, 12 Martinus, 11 Bernard, 11 Eduard, 11 Leonardus, 11 Lodewijk, 11 Roelof, 10 Anton, 10 Evert, 10 Hendrikus.
2
1.1.7. Mannen: rest van Noord-Holland (3557) 372 Jan, 299 Cornelis, 270 Pieter, 217 Johannes, 161 Willem, 140 Jacob, 139 Dirk, 128 Hendrik, 126 Klaas, 107 Gerrit, 85 Jacobus, 67 Petrus, 67 Simon, 60 Nicolaas, 55 Arie, 42 Gerardus, 40 Adrianus, 36 Hermanus, 29 Hendrikus, 28 Johan, 27 Franciscus, 26 Theodorus, 26 Wilhelmus, 24 Abraham, 23 Maarten, 19 Albert, 19 Teunis, 17 Leendert, 16 Antonius, 16 Evert, 16 Lourens, 16 Martinus, 15 Bernardus, 14 Adriaan, 14 Barend, 14 Christiaan, 14 Frederik, 13 Andries, 13 Arend, 12 Arien, 12 Fredrik, 12 Lambertus, 11 Albertus, 11 Joannes, 11 Roelof, 10 Antonie, 10 Gijsbert, 10 Hendricus, 10 Herman, 10 Wouter. 1.1.8. Mannen: Zuid-Holland (2130) 201 Johannes, 122 Jan, 120 Willem, 118 Cornelis, 101 Pieter, 76 Hendrik, 68 Jacobus, 64 Arie, 53 Adrianus, 52 Dirk, 47 Gerrit, 45 Leendert, 45 Petrus, 44 Jacob, 37 Gerardus, 27 Hermanus, 26 Johan, 26 Nicolaas, 26 Wilhelmus, 20 Theodorus, 19 Abraham, 18 Teunis, 17 Hendrikus, 17 Martinus, 15 Franciscus, 15 Frederik, 14 Antonius, 14 Marinus, 12 Bastiaan, 12 Bernardus, 12 Hendricus, 11 Aart, 11 Klaas, 11 Leonardus, 10 Albertus, 10 Antonie, 10 Daniel, 10 Gijsbert, 10 Johannis, 10 Karel, 10 Matthijs, 10 Wouter.
1.2. Tweede en volgende voornamen De lijst is vergelijkbaar met die van eerste voornamen, met drie opmerkingen: - Meer katholieke naamvormen: katholieken hebben vaker meer dan één voornaam; Maria voor jongens. - Het voorkomen van patroniemen (vooral in Edam); het betreft de tweede voornaam. Voorbeelden: Alberts, Albertsdochter, Ariense, Bruiningsz, Cornelisz, Dirksz (een meisje), Elbertse, Frederikse (vader Fredrik), Gerritse, Heddesz., Jacobsz, Jansd, Janse, Jansz, Klaase, Klaasz, Orgel, Pieters, Pinnes (voornaam van de vader is Pinnes), Reins, Simonsz, Soesman, Willems, Willemsz - Vader onbekend: Ariensdr, Albertsz, Pieterse - Geen patroniem, maar gelijk aan de tweede voornaam van de vader: Aaldriks, Bronneger, Oosten, Renses, Willemsen; tweede voornaam moeder: Ulkes - Tweede voornamen die naar de vorm patroniemen zijn: Alberts, Govertse, Janzoon, Willemsen - Opmerkelijk: Willem Willemze, zoon van Willem Willemse - Het voorkomen van familienamen als tweede voornaam.
1.3. Karakteristieke voornamen (AOW-ers) 1.3.1. Karakteristieke voornamen per provincie Karakteristieke voornamen zijn bepaald op basis van de voornamen van alle AOWers en hun partners (ruim 2 miljoen personen). Voor deze namen geldt dat meer dan 25% van de naamdragers in de betreffende provincie woont. Noord-Holland Aafje, Guurtje, Afra, Dieuwertje, Marijtje, Divera, Sijtje, Eefje, Immetje, Guurtruida; Gerbrand, Volkert, Lourentius, Meinardus, Arien, Hartog, Wijbrand, Nan.
3
Zuid-Holland Adriaantje, Lijntje, Geertrui, Bastiaantje, Arendje, Jaapje, Pleuntje, Sijgje, Teuna; Arie, Leendert, Bastiaan, Maarten, Huibert, Arij, Huig, Pleun, Corstiaan, Leenderd. Algemeen: vrouwennamen gevormd uit mannennamen met de verkleiningsuitgang –(t)je (ook in Gelderland en Utrecht): Arendje, Huibertje, Martijntje; namen met ‘ij’(ook in Utrecht): Jacomijntje (elders Jacomina/-e), Krijntje (uit Quirinus), Lijdia, Nijs (uit Dionysius); Lijntje (< Frans Ghislain (Gislenus), lijn uit –lain dus. 1.3.2. Karakteristieke voornamen per postcodegebied Karakteristieke voornamen voor vrouwen en mannen onder ouderen, per 2-cijferig postcodegebied: Amsterdam 10 Rebecca & Salomon Waterland 11 Lijsbeth & Jaap Het Gooi 12 Nelletje & Elbertus Rondom Amsterdam 13 door migratie niet vast te stellen 14 door migratie niet vast te stellen Zaanstreek 15 Duifje & Gerbrand West-Friesland, Noord-Holland noord 16 Divera & Volkert 17 Guurtruida & Gerke Kennemerland 18 Guurtruida & IJpe 19 Kniertje & Engel 20 Erica & Volkert
Bollenstreek 21 Quirina & Stefanus 22 Quirina & Huig 23 Quirina & Isaac 24 Celia & Casparus Den Haag e.o. 25 Kniertje & Leenderd 26 Aplonia & Joris 27 Margo & Leenderd Hollandse IJssel 28 Arigje & Huig 29 Arigje & Pleun Rotterdam e.o. 30 Plonia & Jilles 31 Liduina & Arij Zuid-Hollandse eilanden, Drechterland 32 Arentje & Aren 33 Marigje & Rokus
Bron: Bloothooft e.a. 2004, 186.
2. Verandering en vernoeming, met een voorbeeld: de Alblasserwaard 2.1. Vernoeming algemeen - Eerste zoon naar de vader van de vader. - Eerste dochter naar de moeder van de vader of van de moeder; verschilt per streek en per plaats. - Tweede kind: ‘de andere kant’. - Derde en vierde kind naar de grootouders die nog niet vernoemd zijn. - Volgende kinderen naar de tantes en ooms van het kind. - Algemeen: ‘om en om’ vernoemen en ‘dood gaat voor levend’. - Door strenge vernoeming gelijknamigheid binnen een gezin, bijvoorbeeld drie broers Jan Kramer: Jan, Johan (of Johannes) en Jantje; kleine Klaas en grote Klaas (voorbeelden uit de Zaanstreek (Boekenogen 1897, 107-131, 122)).
4
2.2. Onderzoek in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden - 1.522 gezinnen met kinderen geboren tussen circa 1820 en circa 1940. - Vrijwel alle kinderen worden vernoemd naar grootouders, tantes en ooms of ouders. - Geen vernieuwing van de namenvoorraad. - Geen significant verschil in de mate van vernoeming tussen meisjes en jongens. Wel worden meisjes wat vaker naar een man genoemd dan jongens naar een vrouw (4% tegenover 11%). - Vernoeming naar overleden kinderen (verstoring van het vernoemingspatroon herstellen) wordt tamelijk consequent toegepast (> 80%). - De 21 kinderen van vaders die tijdens de zwangerschap van de moeder sterven, worden allen naar hem vernoemd, ook alle dochters (12). - Gelijknamigheid was geen onbekend verschijnsel. Bij de meisjes vinden we 45 koppels en bij de jongens 84. In de meeste gevallen gaat het om overeenkomst in de grondvorm, dus met vormvariatie zoals Antonia & Teuntje, Gerrit & Gerit, Klazina & Klaasje, Arie & Adrianus. - Gelijknamigheid komt bij tweelingen relatief meer voor dan bij ‘eenlingen’.
3. Herkomst van de namen: de Middeleeuwen 3.1. Algemene ontwikkeling Rijke verscheidenheid aan Germaanse namen > verval van het Germaanse naamgevingssysteem > populair worden van een relatief kleine groep heiligennamen > stabilisering door vernoeming.
3.2. Populaire namen in Middeleeuws Holland 3.2.1. Populaire Germaanse namen De meest voorkomende Germaanse namen in het Holland van de 13e-14e eeuw: 1. Dietrijc, Dirk, 2. Willem, 3. Gerard, 4. Hendrik, 5. Arnoud, 6. Hughe, 7. Wouter, 8. Herman, 9. Allaert, 10. Boudewijn, 11. IJsbrand, 12. Vrancke, 13. Gheye, 14. A(de)lbert, 15. Coenraet, 16. Roelof. Bij de Germaanse vrouwennamen is Adelheid, Aleid de meest gebruikte, daarna Geertrude (zie ook 3.2.7). Bron: Van der Schaar 1953, 99. 3.2.2. Populaire ontleende namen De frequentie in de Middeleeuwen is: 1. Johannes, 2. Nicolaas, 3. Jacob, 4. Petrus, 5. Simon. Van deze vijf namen komt Petrus het vroegst voor, daarna Simon, Johannes, Jacob en Nicolaas. Verscheidene, later zeer gebruikelijke namen zijn pas vrij laat aangetroffen: Frans (1419) (Fransoys 1343), Cornelius (1440), Leonardus (1455), Blasius (1481), Marinus (1500), Christoffel (1514). Bron: Van der Schaar 1953, 105. 3.2.3. Opkomst van namen uit het Oude Testament in Holland (achter de naam staat het jaartal waarin de naam het eerst is aangetroffen) Jonas 1101, Adam 1139 (Eva verschijnt pas in 1651), Daniel 1156, David 1156, Elia 1178, Samuel 1217, Samson 1247, Abraham 1298, Isaac 1317, Joseph 1317, Job
5
1475, Salomon 1495, Joachim 1546, Jesaja 1572, Jeremias 1600, Mozes 1624, Esau 1631, Japhet 1658, Jephta 1642, Noe 1665. Bron: Van der Schaar 1953, 108. 3.2.4. Opkomst van namen uit het Nieuwe Testament in Holland Andreas 901, Petrus 1062, Simon 1083, Stephanus 1083, Johannes 1120, Philippus 1134, Thomas 1156, Jacob 1156, Bartholomeus 1198, Paulus 1228, Mattheus 1259, Matthijs 1317, Barnabas 1337, Marcus 1350, Lucas 1526, Lazarus 1526, Sacharias 1638. Bron: Van der Schaar 1953, 108. 3.2.5. Opkomst van heiligennamen van Griekse en Latijnse oorsprong Maarten 1118, Nicolaas 1162, Alexander 1181, Bonifacius 1198, Antonius 1198, Egidius, Gillis 1200, Gregorius 1210, Laurentius 1236, Christianus 1260, Willebrord 1275, Urbanus 1311, Apollonius 1334, Damianus 1342, Sebastianus 1370, Adriaan 1429, Cornelis 1440, Blasius 1481, Victor 1494, Marinus 1500, Quirinus 1506, Christoffel 1514, Vincentius 1514, Dominicus 1517, Georgius 1517, Jeroen 1517, Judocus 1517, Rochus 1517, Pancras 1556, Quintijn 1556. Bron: Van der Schaar 1953, 109. 3.2.6. Opkomst van ontleende vrouwennamen Petronilla 1120, Sophia 1130 à 61, Margaretha 1182, Agnes 1186, Elisabeth 1204, Christina 1211, Maria 1222, Euphrosina 1257, Justine 1261, Clarisse 1261, Clementia 1267, Deliane 1269, Beatrix 1271, Jutte (uit Judith) 1271, Clare 1274, Sibilia 1282, Marcilia, Celie ± 1283, Katharine 1290, Philippa 1311, Lucia 1317, Maryna 1317, Stephania 1317, Natalie 1334, Isabel 1339, Barbara 1419, Eleonora 1470, Josina 1491, Cornelia 1504, Helena 1517, Quirina 1522, Ursula 1525, Louise 1548, Maartje 1551, Apollonia 1600, Magdalena 1608, Sara 1620, Angenita 1635, Esther 1635, Lucretia 1644, Ruth 1644, Susanna 1644, Eva 1651, Theodora 1673, Charlotta 1681, Rachel 1692. Bron: Van der Schaar 1953, 109. 3.2.7. Populaire vrouwennamen in Holland (13de eeuw; tussen haakjes staat de frequentie) Noordelijk Holland: Margareta (18), Adelheid (14), Gertrud (14), Ave (9), Hildgard (7), Bave (5), Mabilia (5), Sophia (5). Westelijk Holland: Adelheid (15), Margareta (6), Brecht (5), Erm(en)gard (4), Gertrud (4), Machthild (4), Sophia (4). Oostelijk Holland: Agatha (7), Lisa (4), Machthild (4), Trude (4), Agnes (4), Avesoete (4), Douwe (3). Zuidelijk Holland: Adelheid (2), Badelog (2), Elisabeth (2), Lisabeth (2), Mabilia (2), Sophia (2). Bron: Schoonheim 2004, 260.
6
4. Hedendaagse naamgeving 4.1. Overgangsperiode, met een voorbeeld: Haarlemmermeer Meest voorkomende meisjesnamen 1935–1985 in de gemeente Haarlemmermeer Rang 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
1935–1944 Maria Johanna Cornelia Adriana Catharina Elisabeth Anna Wilhelmina Hendrika Petronella Geertruida Neeltje Alida Helena Antonia Aaltje Maartje Jacoba Antje Jannetje Dirkje Grietje Margaretha Theodora Christina Pieternella Geertje Elizabeth Trijntje Agatha Janna Hillegonda Aagje Martina Annie Jenneke Rachel Jansje Arina Martha Dina Francina Gerritje Anthonia Gijsbertha Lena Clasina Leentje Gerda Marie
1945–1954 Maria Johanna Cornelia Anna Adriana Geertruida Wilhelmina Catharina Margaretha Petronella Elisabeth Hendrika Alida Jacoba Gerda Maartje Grietje Pieternella Aaltje Antonia Christina Trijntje Yvonne Neeltje Antje Jannetje Helena Elizabeth Theodora Willy Theresia Marijke Agatha Klasina Geertje Dirkje Marianne Marie Apolonia Anneke Martina Marijtje Sophia Agnes Anthonia Arina Bernardina Carla Gerarda Gerritje
1955–1964 Maria Johanna Cornelia Elisabeth Anna Catharina Petronella Wilhelmina Adriana Yvonne Geertruida Jacoba Hendrika Ingrid Alida Antje Margaretha Karin Trijntje Helena Neeltje Marijke Christina Caroline Anneke Astrid Irma Jolanda Saskia Irene Marianne Monique Monica Ellen Nelly Sonja Geertje Theodora Jannetje Sylvia Antonia Carla Carolina Clazina Dirkje Gijsbertha Hillegonda Lena Linda Louise
1965–1974 Maria Johanna Sandra Monique Cornelia Ingrid Jolanda Bianca Petronella Catharina Yvonne Elisabeth Karin Astrid Esther Anna Hendrika Margaretha Petra Wendy Saskia Wilhelmina Linda Jacqueline Patricia Daniëlle Miranda Alexandra Anita Adriana Annemieke Monica Simone Sonja Brenda Alida Mirjam Jacoba Caroline Sylvia Marjolein Antonia Barbara Claudia Chantal Christina Mariska Judith Silvia Renate
1975–1984 Maria Linda Daniëlle Johanna Wendy Kim Mirjam Esther Saskia Chantal Marieke Martine Mariska Jolanda Patricia Elisabeth Cornelia Joyce Cindy Marjolein Claudia Monique Sylvia Diana Laura Maaike Barbara Sandra Ilse Miranda Jacqueline Mariëlle Bianca Judith Lotte Tanja Tamara Margaretha Suzanne Irene Mirella Natascha Nicole Petra Vanessa Ellen Karin Alexandra Angelique Anna
7
Meest voorkomende jongensnamen 1935–1985 in de gemeente Haarlemmermeer Rang 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50
1935–1944 Johannes Cornelis Jan Pieter Willem Jacobus Hendrik Gerrit Arie Petrus Jacob Dirk Adrianus Gerardus Leendert Hendrikus Martinus Nicolaas Theodorus Adriaan Wilhelmus Marinus Klaas Franciscus Teunis Christiaan Johan Aart Simon Leonardus Abraham Evert Gijsbertus Hendricus Bernardus Antonie Roelof Bastiaan Hermanus Herman Peter Robert Maarten Albert Albertus Anthonius Anton Antonius Barend Godefridus
1945–1954 Johannes Cornelis Jan Pieter Hendrik Petrus Willem Arie Jacobus Gerrit Jacob Dirk Adrianus Nicolaas Wilhelmus Gerardus Hendrikus Antonius Franciscus Leonardus Leendert Marinus Theodorus Robert Gijsbertus Adriaan Rudolf Johan Martinus Teunis Peter Hermanus Simon Bernardus Paulus Anthonius Hendricus Klaas Gijsbert Albertus Abraham Matthijs Thomas Hans Mattheus Karel Frederik Antonie Lambertus Gerard
1955–1964 Cornelis Johannes Jan Pieter Ronald Petrus Willem Hendrik Robert Peter Jacobus René Gerardus Jacob Gerrit Dirk Adrianus Arie Nicolaas Martinus Franciscus Leendert Wilhelmus Hendrikus Theodorus Johan Eric Eduard Erik Hans Adriaan Paulus Leonardus Robertus Paul Marcel Marinus Martin Antonius Anthonius Rudolf Evert Joannes Teunis Frederik Frank Albert Abraham Gijsbert Albertus
1965–1974 Johannes Ronald Richard Jan Cornelis Robert René Marcel Pieter Edwin Marco Robertus Jeroen Petrus Peter Jacobus Erik Gerrit Eric Willem Gerardus Nicolaas Hendrik Dennis Martinus André Johan Franciscus Jacob Dirk Alexander Frank Arie Adrianus Erwin Michel Michael Martin Arjan Patrick Marcus Danny Mark Frederik Remco Marc Eduard Paulus Martijn Stefan
1975–1984 Richard Johannes Jeroen Martijn Dennis Cornelis Ronald Patrick Mark Marco Sebastiaan Michel Alexander Robin Wouter Niels Menno Peter Pieter Daniël Robert Thomas Marcel Vincent Paul Jan Danny Erwin Edwin Maarten Bastiaan Michael Michiel Remco René Marcus Johan Jasper Sander Tim Martinus Adrianus Erik Dirk Barry Stefan Hendrik Nils Dave Jeffrey
Bron: Bloothooft e.a. 2004, 107-109.
8
4.2. De laatste decennia 4.2.1. Noord-Holland Noord-Holland heeft een gevarieerde naamgeving, maar die is nauwelijks nog ergens echt traditioneel. De namen uit de hogere sociale klassen vinden we binnen de grachtengordel van Amsterdam, met een overgang naar het chique Amsterdam-Zuid en Amstelveen. Ook Waterland en het Gooi zijn bij deze bevolkingsgroep geliefd, evenals de duinstreek van Kennemerland, met uitzondering van enkele grotere kernen (Zandvoort, IJmuiden en Egmond). Verschillende plaatsen in Noord-Holland boven het IJ en vooral in West-Friesland zijn van oudsher katholiek, maar traditioneel katholieke namenprofielen vinden we alleen nog in Volendam, Zuidschermer, Spierdijk, Lutjebroek en Heemskerk. Op het platteland van West-Friesland en rond Alkmaar voltrekt zich een overgang naar moderne naamgeving, terwijl de rest van de provincie al een dominant buitenlandsenamenprofiel heeft. Allochtone naamgeving is te vinden in Amsterdam-West, -Noord en -Oost, de Bijlmermeer en in wijken van Zaanstad, Hoofddorp, Haarlem, Alkmaar, Den Helder, Hoorn en Hilversum. Meest voorkomende voornamen van kinderen in Noord-Holland in 2002 Anna Lisa Julia Emma Sanne Eva Anne Noa Sophie Britt Isa Fleur Amber Sarah Zoë Kim Luna Lotte Roos Merel Laura
Thomas Tim Daan Max Jesse Lucas Lars Nick Sam Daniël Thijs Mike Kevin Mohamed Tom Rick Bram Ruben Dylan Jelle Robin
In Noord-Holland worden Noa, Sophie, en de jongensnaam Sam meer gegeven dan elders, terwijl Iris en Niels juist niet in de top-20 staan. In grote delen van de Randstad zijn nauwelijks nog regionale namen te ontdekken. Maar ze zijn er wel, in Noord-Holland voor meisjes bijvoorbeeld Afra, een ‘deftige’ naam die het ‘gewone’ Aafje moest vervangen. Opvallend zijn ook Divera en Duvera. Bij de jongens vinden we een paar joodse namen, die vooral in Amsterdam voorkomen: Mordechai, Samson en mogelijk ook Isaak (de laatste komt zeker ook bij niet-joden voor). Biem is een naam die vanouds op Texel voorkomt en Wolmoed en Bruining zijn typisch Volendamse namen.
9
Karakteristieke namen voor Noord-Holland Afra Agata Bloeme
Bregitta Caterina Divera
Duvera Geertrudis
Renette Wolmoed
Adelbertus Ariaan Arijan Biem
Bruining Isaak Lourentius Luit
Meinardus Nan Mordechai Rembertus Muus Samson
Vrijwel verdwenen namen uit Noord-Holland Annaatje Arieaantje Baafje Brigetta Cornellie Dievera Everardina
Frouwtje Guurtruda Haasje Hendriette Hennij Hillegond Immerentia
Impje Jelletje Lobberig Meinoutje Meinouwtje Reinouwtje Risje
Rozette Sieuwtje Trien Vronica Walda Wiebregje
Engelmundus Hijman Louwrentius Louwris Odolphus
4.2.1. Zuid-Holland Zuid-Holland kent een duidelijke tweedeling in de naamgeving. In de Zuid-Hollandse Randstad (van Dordrecht, Rotterdam, Schiedam en Vlaardingen naar Den Haag, Leiden, Zoetermeer en Alphen aan den Rijn) zijn zowel wijken met veel Engelse/Amerikaanse en/of Arabische/Turkse namen, als gebieden met het elitenamenprofiel. De laatste wijken zijn Kralingen bij Rotterdam, en de duinstreek van Scheveningen, Wassenaar naar Leiden en Oegstgeest. In de omringende voorsteden en op het platteland is er een voorkeur voor buitenlandse namen. Dit patroon is vergelijkbaar met dat in Noord-Holland. Het zuiden en oosten van de provincie, met name Goeree-Overflakkee, de Alblasserwaard en Vijfherenland, en de Krimpenerwaard, zijn streng protestants en de naamgeving is er nog zeer traditioneel. In de ‘bufferzone’ tussen deze strook en de wereldse steden moeten de traditionele namen al wel flink inleveren ten gunste van Engelse/Amerikaanse namen. In een enkele plaats, zoals Katwijk, houdt de traditie nog geïsoleerd stand. Meest voorkomende voornamen van kinderen in Zuid-Holland in 2002 Fleur Lisa Sanne Julia Anna Iris Emma Amber Eva Anne Naomi Romy Laura Lotte Britt Noa Femke Maria Anouk Kim Tessa
Thomas Tim Daan Max Daniël Lars Lucas Niels Ruben Kevin Robin Mike Thijs Dylan Rick Mohamed Johannes Jesse Pieter Jasper Sander
10
De streng protestantse delen van Zuid-Holland verklaren het voorkomen van Maria, Johannes en Pieter in de top-20. Het randstedelijk karakter van de provincie verraadt zich door Mohamed. Voor het overige is de lijst niet afwijkend van het gemiddelde. Zuid-Holland kent nog een reeks regionale namen, vooral uit het meer behoudende zuiden en oosten van de provincie. Karakteristieke namen voor Zuid-Holland Aantje Abradina Adriaantje Aplonia Arendje Arentje Aria Ariaantje Ariana Ariea Ariena Arigje Arina Arjaantje
Bastiaantje Bastiana Beligje Corstiana Dirksje Ermina Fija Fijgje Geertrui Huibertha Huibertina Huibertje Ingetje Jaapje
Jacomijntje Jobina Jobje Klaartje Krijna Krijntje Leuntje Liduina Liedewij Ligia Lijdia Lijntje Maartina Marigje
Marrie Martijntje Nelia Paulette Plonia Quirina Riena Sietje Sija Sijgje Teuna Wijna Woutrina
Amerik Aren Arie Arij Baltus Bastiaan Cent Corstiaan Corstianus Damianus Dammes Dammis
Dimmen Eeuwit Elizabertus Eugenio Fop Geerit Gerit Goris Huibert Huig Human Inge
Izaäc Japhet Jaspert Jilles Jorinus Josua Kommer Korstiaan Leenderd Leendert Livinus Magchiel
Marien Ment Minnekus Nijs Pleun Pleunis Rafel Rokus Wiggert Zeeger Zegert Zier
Een aantal plaatsen in Zuid-Holland hebben karakteristieke namen. In Katwijk zijn dat de meisjesnamen Arendje, Ariea, Ermina, Leuntje en Riena, en de jongensnamen Amerik, Huig en Zegert. Ouddorp op Goeree kent de meisjesnamen Arjaantje (ook in Goedereede) en Sietje, en de jongensnamen Eeuwit en Kommer. In de Drechtsteden en omgeving komen Geerit, Jaspert, Jorinus, en Dirksje, Jobina en Woutrina voor. Vrijwel verdwenen namen uit Zuid-Holland Aasje Andrijntje Andrika Arijaantje Baartje Bastina Boudewijna Burgje
Chieltje Christiaantje Clementia Dimmetje Giela Hesterina Hugorina Huigerina
Huivertje Kniertje Leigje Lijgje Lijpje Ludewina Maggelina Magrietje
Magthilda Magtilda Meijntje Pieternelletje Pleuna Plona Sijna Wouterdina
Anteunis Balten Geen Ingen Klaar Schilleman
Bron: Bloothooft e.a. 2004, 212-220.
11
Literatuur Bloothooft, Gerrit & Emma van Nifterick & Doreen Gerritzen Over voornamen. Hoe Nederland aan z'n voornamen komt. Utrecht 2004. Boekenoogen, G.J. De Zaanse Volkstaal; bijdrage tot de kennis van de woordenschat in Noord-Holland; met aanvullingen door G.J. Boekenoogen en K. Woudt en een voorwoord door Jo Daan; opnieuw uitgeg. Zaandijk, 1971; eerste uitgave 1897. Deel I, hoofdstuk IV, onderdeel A over persoonsnamen, 107-131. Daan, J. Wieringer land en leven in de taal. Alphen aan den Rijn 1950 (in het bijzonder hoofdstuk V, ‘Namen’). Damstra, R. (1986a) Socio-onomastiek en sociolinguistiek: een onderzoek naar voornaamkeuze. Skriptie in het kader van Algemene Taalwetenschap (hoofdvak) en Naamkunde (bijvak), Universiteit van Amsterdam 1986. Gerritzen, D., G. Bloothooft, F. van Poppel en J. Verduin (1998b) ‘Vernoeming in de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden’. Naamkunde 30 (1998), 153-180. Gerritzen, Doreen Voornamen. Onderzoek naar een aantal aspecten van naamgeving in Nederland. Proefschrift Universiteit van Amsterdam 1998. Moel, C.J. de ‘Doopnaamgeving te Edam-Volendam in de 17e en 18e eeuw’. Bijdragen en Mededelingen van de Commissie voor Naamkunde en Nederzettingsgeschiedenis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam XXIX (1975), 5-18. Moel, C.J. de ‘Voornaamgeving in de 19de eeuw in Edam-Volendam’. Naamkunde 31 (1999), 1-38. Schaar, Johannes van der Uit de wordingsgeschiedenis der Hollandse doop- en familienamen. Assen 1953. Schaar, Johannes van der ‘De Hollandse naamgeving in de middeleeuwen en haar maatschappelijke achtergronden’. Bijdragen en Mededelingen der Naamkunde-Commissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam XIV (1959), 29-48. Schmitz, J.M. ‘Voornamen 1968’. Het Personeel Statuut (1969), 21-23. Schmitz, J.M. ‘Voornamen 1969’. Het Personeel Statuut (1970), 17-19. Schoonheim, Tanneke Vrouwelijke persoonsnamen in Holland en Zeeland tot het jaar 1300. Groningen 2004. Thierry de Bye Dóllemans, M. ‘Gewoonten en gebruiken met betrekking tot de naamgeving aan kinderen vóór 1600’. Holland 6 (1974), 289-297. Doreen Gerritzen Meertens Instituut Postbus 94264 1090 GG Amsterdam
[email protected]
12
