(voorheen Van der Hoeven Stichting)
Verbinding en eigenheid
Jaarverslag 2011
Verbinding en eigenheid
Jaarverslag 2011
inhoudsopgave
Raad van Bestuur: Vergelding werkt niet, behandelen wel
7
Van der Hoeven Kliniek: Voortdurend verbinden met de samenleving
10
Arie Raaijmakers: Met durf investeren in verbinding
14
Feiten en cijfers 17
4
De Waag: Professionaliseren met behoud van pioniersgeest
26
Jasper Verkuil: MST voorkomt dat jongeren ontsporen
28
Forensische Polikliniek Kindermishandeling: Politieke erkenning voor belang forensisch-medisch onderzoek
30
Anne van der Biezen: Forensisch-medisch onderzoek bij kinderen
33
Forum Educatief: Kennis van de sector versterken
34
Evelyn Klein Haneveld: Inzetten op behandeling psychopathie
36
5
VERGELDING WERKT NIET, BEHANDELEN WEL Durf, medemenselijkheid en verbinding. Deze waarden staan centraal in dit jaarverslag van De Forensische Zorgspecialisten. Waarden die de medewerkers uitdragen in hun missie, visie en vóór alles in de praktijk. Het zijn ook woorden die doorklinken in het verhaal van Martin Groesz en Erik Heijdelberg, de Raad van Bestuur van De Forensische Zorgspecialisten, als ze terugblikken op 2011. Een jaar waarin de organisatie op orde kwam en er ruimte ontstond voor zorgontwikkeling en meer verbinding.
we Weten dat
IEDEREEN EEN NATUURPRODUCT IS Daarom respecteren we gelijkenissen, verschillen en imperfecties. We zijn tenslotte allemaal mensen. Soms zijn mensen scheppend, soms destructief.
6
Met zorgontwikkeling inspelen op behoeften Erik: “We luisteren steeds goed naar de vraag in de samenleving; om daar een passend antwoord op te geven. Daaruit kwamen bijvoorbeeld de Waag en daarbinnen de MST (Multi Systeem Therapie) voort. De afgelopen jaren zetten we de Forensische Polikliniek Kindermishandeling op, een unieke plek in Nederland waar je voor kinderen kunt vaststellen of letsels zijn toegebracht door misbruik of mishandeling.” Martin: “We spitsen onze zorgontwikkeling toe op de behoefte. Dat betekent dat we keuzes maken in ons zorgaanbod en de verbinding zoeken waar nodig en mogelijk.” Toekomst is aan de ketens Martin: “Van aanbod- naar zorgoriëntatie, die draai willen we als sector maken. Dat doe je door goed samen te werken; je kunt immers niet alles zelf. Goed samenwerken voorkomt dat je tijd steekt in gebakkelei. We willen onze energie inzetten op het leveren van goede zorg. Dat betekent dat je niet alleen naar je eigen marktpositie kijkt, maar bijdraagt aan de juiste organisatie van zorg op alle plekken in de samenleving.”
Erik: “De toekomst is aan de ketens. Je hebt een aantal sterke zaken zelf in huis, en werkt samen met anderen waar dit goed is voor de patiënt of cliënt. We putten uit een lange ervaring van ketensamenwerking tussen de Van der Hoeven Kliniek en de verschillende instellingen voor beschermd wonen. Op basis van die successen zijn we deze vorm van ketensamenwerking ook gaan toepassen binnen de Kliniek Intensieve Behandeling (KIB) en met polikliniek de Waag. Ook zijn we in 2011 veel nieuwe samenwerkingsverbanden aangegaan met Penitentiaire Inrichtingen. Zo kun je de patiënt of cliënt in zijn hele levensloop optimaal bedienen.” De sector verbinden en versterken Martin: “We werken hard aan samenwerking en cohesie in de branche, we willen binnen de sector samen optrekken bij het verbeteren van zorgkwaliteit. Natuurlijk kun je als instelling prachtige zorgprogramma’s ontwikkelen en die proberen te verkopen aan andere partijen. Wij geloven echter niet in vasthouden en proberen te verdienen. We geloven in delen en samen groeien.” Erik: “Daarom betrekken we partijen actief bij gezamenlijke ontwikkelingen. Zo bereidden we in 7
2011 de Conferentie Zedendelinquenten voor, onder meer met het NIFP en de Pompe Kliniek. En Martin is natuurlijk voorzitter van het Forensisch Netwerk, waarmee we de branche verder willen brengen.” Slachtofferbeleid centraal Erik: “We zetten in 2011 stevig in op slachtofferbeleid. We werken regelmatig samen met Slachtofferhulp Nederland en hebben contacten met diverse lotgenotengroepen. Ook investeren we in confrontaties tussen slachtoffers of nabestaanden en daders. Dit kan namelijk alle betrokken partijen verder helpen.”
Erik Heijdelberg trad in augustus toe als lid van de Raad van Bestuur.
8
Vergelden werkt niet, behandelen wel Martin: “Het politieke klimaat, waarin vergelding voorop staat, vraagt om steeds strengere straffen en langer toezicht houden. We zijn het land met de strengste straffen van Europa. Dat staat haaks op wat effectief en efficiënt is. Juist de kortdurende, menswaardige behandeling, waarbij mensen zo snel mogelijk terugkeren in de maatschappij, levert de hoogste effectiviteit op. Mensen onnodig lang apart zetten en afsluiten van de beschermende factoren wonen, werk en sociaal netwerk werkt averechts. Daarom sturen we – tegen de trend in – mensen vroeg op verlof en laten we ze relatief snel uitstromen. Vanuit medemenselijkheid, maar vooral omdat het werkt en we zo bijdragen aan een duurzaam veilige samenleving.”
Martin Groesz is voorzitter van de Raad van Bestuur.
9
Van der Hoeven Kliniek
www.hoevenkliniek.nl
Voortdurend verbinden met de samenleving we Weten dat
ER HEEL WAT SCHAKERINGEN VAN GRIJS ZIJN
Daarom denken we niet zwart-wit en zijn we er voor iedereen: jong en oud, arm en rijk, mannen en vrouwen, daders en slachtoffers.
10
De Van der Hoeven Kliniek, centrum voor klinische forensische psychiatrie, kende een energiek 2011. Zo verdubbelde het aantal bedden in de Kliniek Intensieve Behandeling (KIB). Tegelijkertijd bleef de uitstroom uit de tbs-kliniek én vanuit de longcare onverminderd hoog. Vaker en intensiever samenwerken met ketenpartners en terugplaatsgaranties zorgden daarbij voor verbinding met de samenleving.
De Voorde vormt als longcare-afdeling de schakel tussen tbs en ggz dan wel beschermd wonen. Deze afdeling liet in 2011 een uitstroom zien van 10%, wat net zo hoog is als die bij de reguliere tbs. Daarbij stromen mensen niet alleen uit richting ggz, maar ook naar beschermd wonen-trajecten. Feitelijk een stap verder de maatschappij in. Intensieve samenwerking Voor succesvolle uitstroom uit de longcare werkt de kliniek intensief samen met ketenpartners in het veld, zoals de SBWU (Stichting Beschermende Woonvormen Utrecht). In 2011 vond ze daarbij nieuwe ketenpartners, zoals Kwintes, een organisatie voor beschermd wonen in onder andere de regio Amersfoort, en Abrona, een organisatie voor licht verstandelijk gehandicapten. In het verslagjaar draaide een pilot met deze partijen. Bij een goede evaluatie krijgt de samenwerking in 2012 vorm in convenanten. Bijzonder in de samenwerking is dat de kliniek terugnamegarantie biedt en lang betrokken blijft bij patiënten en de begeleidende teams. Dit zorgt dat partijen het aandurven om patiënten in behandeling te nemen.
Verdubbeling in KIB De KIB (Kliniek Intensieve Behandeling) groeide in 2011 stevig door van 24 naar 48 bedden. De KIB biedt als psychiatrische instelling een stevige gestructureerde behandeling, die overige psychiatrische instellingen moet ontlasten. De meeste patiënten die hier belanden, zijn in de reguliere psychiatrie vastgelopen en zwerven van instelling naar instelling. Een opname in de KIB kan dan uitkomst bieden. De kliniek beschikt over ruime ervaring in de behandeling van patiënten met ernstige meervoudige ziektebeelden, waarbij agressie en overlast richting anderen centraal staan. De KIB is ontwikkeld in overleg met zorgverzekeraar Agis/ Achmea en kent een landelijk zorggebied. Bijzonder is dat de kliniek heropname als mogelijkheid biedt, wanneer het mensen in een beschermd wonentraject vervolgens toch niet lukt. Ambulante teams In 2011 vormde de kliniek ambulante teams om patiënten uit de KIB en longcare de samenleving in te begeleiden naar beschermd wonen. Deze teams blijven soms nog jaren betrokken bij de patiënt en het team dat de zorg overneemt. In 2012 krijgen deze teams vorm als FACT-teams (Forensic Assertive Community Treatment). 11
We weten dat
IEDEREEN ZICH GOED EN VEILIG WIL VOELEN IN ZIJN OMGEVING Daarom proberen wij de samenleving leefbaar te houden en veiligheid te waarborgen.
12
13
Met durf investeren in verbinding “Confrontaties tussen daders en slachtoffers of nabestaanden zijn zeer emotionele ontmoetingen, met gevoelens van boosheid, angst, verdriet maar ook opluchting. Het slachtoffer kan mogelijk een proces van traumatisering afsluiten. Wanneer de beeldvorming verandert, kan de angst afnemen. De dader neemt zijn verantwoordelijkheid en krijgt daardoor inzicht in de consequenties van zijn daad.” “Slachtoffers/nabestaanden-daderconfrontaties dragen bij aan de veiligheid van de samenleving. Ze kunnen zorgen voor herstel van verhoudingen. Als het tenminste zorgvuldig plaatsvindt en de veiligheid wordt gewaarborgd. Het proces van voorbereiding kan voor zowel slachtoffer als dader langdurig en intensief zijn. Nazorg is ook een belangrijk onderdeel van de confrontaties.“ “De concrete opbrengst van confrontaties? Een voorbeeld. Een cliënt doodt zijn moeder. Deze vrouw werd tot dat moment dagelijks bezocht door een gezin met twee kinderen. Dit gezin leeft vervolgens jarenlang in angst, de kinderen vertonen ernstige psychische klachten en hun schoolprestaties lijden hieronder. De cliënt wil zijn bijdrage leveren om de angst weg te nemen. Hierdoor volgen zorgvuldig voorbereide sessies, eerst met de ouders en later ook met de kinderen erbij. De cliënt neemt zijn verantwoordelijkheid en weet de angst voor herhaling weg te nemen. Daardoor gaat het weer goed met het gezin. De kinderen kunnen zich eindelijk ontspannen en gaan weer met plezier naar school.”
‘Confrontatie zinvol voor zowel slachtoffer als dader.’ 14
Arie Raaijmakers is forensisch systeembegeleider bij de Van der Hoeven Kliniek en begeleidt slachtoffer-daderconfrontaties.
we Weten dat
MENSEN BESCHERMD MOETEN WORDEN SOMMIGEN OOK TEGEN ZICHZELF Daarom werken wij aan veiligheid door met hen te praten, afspraken te maken, hun familie en vrienden in te schakelen en samen naar de toekomst te kijken. 15
sociale gegevens, feiten en cijfers De hier genoemde cijfers (met uitzondering van de ziekteverzuimpercentages) betreffen de personele bezetting op 31 december 2011. Het aantal medewerkers dat op basis van een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd (17%) of een oproep- / 0-urencontract (4%) werkzaam is bij De Forensische Zorgspecialisten is hierin meegerekend. Tegenover een instroom van 151 medewerkers stond een uitstroom van 121. De afgelopen jaren is steeds sprake geweest van groei; in 2011 per saldo 30 medewerkers. Het ziekteverzuimpercentage is het voortschrijdend gemiddelde over het jaar en betreft zowel kort, middellang als langdurig verzuim, exclusief zwangerschap. Het ziekteverzuim binnen De Forensische Zorgspecialisten blijft ook in 2011 onder het landelijke gemiddelde van de GGZ, maar stijgt wel waarmee het een aandachtspunt is. In 2011 is de afdeling P&O gestart met het opstellen van een aangescherpt verzuimprotocol dat in 2012 wordt geïmplementeerd, ondersteund door een nieuwe module binnen het E-HRM systeem. 16
Aantal perscontacten 152 Aantal publicaties in media 42
Verhouding vrouw-man
Instroom versus uitstroom van medewerkers
Aantal medewerkers en formatie (fte’s) per 31/12
Leeftijdsopbouw
Ziekteverzuim (t.o.v. ggz landelijk)
2011
2011
2011
2011
2011
vrouw 520 (62%) man 322 (38%)
2010
200
1000
300
10 %
150
750
225
7,5 %
100
500
150
5%
50
250
75
2,5 %
0
0
man 311 (38%)
0%
842 medewerkers
15-25: 43
45-55: 186
Organisatie 4,92 %
121 uitstroom
749,1 fte (0,89 fte gemiddeld)
25-35: 298
55-65: 108
Landelijk 5,12 %
35-45: 205
> 65: 2
2010
vrouw 501 (62%)
0
151 instroom
2010
2010
2010
200
1000
300
10 %
150
750
225
7,5 %
100
500
150
5%
50
250
75
2,5 %
0
0
0
0%
97 instroom
812 medewerkers
15-25: 58
45-55: 191
Organisatie 4,4 %
84 uitstroom
702,8 fte (0,87 fte gemiddeld)
25-35: 281
55-65: 98
Landelijk 4,78 %
35-45: 181
> 65: 3
17
Feiten en cijfers
de Kliniek In 2011 steeg het aantal eerste tbs-opnames en eerste KIB-opnames van patiënten met een civielrechtelijke maatregel. De bezetting van de tbs-plaatsen lag in 2011 op 87,9%.
In 2011 telde de kliniek 224 patiënten in zorg en 262 beschikbare bedden. Het aantal patiënten dat doorstroomde naar transmurale vervolgvoorzieningen was in 2011 met dertig patiënten onverminderd hoog. De gemiddelde behandelduur van de tbs-patienten die in 2011 zijn uitgestroomd bedroeg zeven jaar, net als in 2010. Het landelijke gemiddelde betrof over beide jaren circa tien jaar. In 2011 gingen patiënten 8.061 keer op begeleid verlof en 8.628 keer op onbegeleid verlof. Het totaal aantal verloven is stabiel; wel is het aantal onbegeleide verloven gestegen en het aantal begeleide verloven gedaald. Het
18
25
19
2011 2010
Aantal eerste opnames tbs
18
13
Totaal aantal opnames KIB Waarvan eerste opnames KIB
28 25
47 19
hogere aantal eerste opnames in 2008 en 2009 leidde nu tot meer onbegeleide verloven dan begeleide.
Doorstroom van tbs-gestelden naar vervolgvoorziening
30
30
Uitstroom van tbs-gestelden
27
20
Onttrekkingen tbs-gestelden
3
3
In 2011 zijn drie tbs-patiënten ongeoorloofd afwezig geweest. Een patiënt onttrok zich aan de begeleiding bij begeleid verlof en twee patiënten keerden niet op tijd terug van onbegeleid verlof. Twee patiënten werden binnen enkele uren door de politie teruggebracht, de ander meldde zich binnen een etmaal zelf bij de kliniek. Tijdens de ongeoorloofde afwezigheid heeft zich geen recidive voorgedaan.
Begeleid verlof tbs-gestelden Onbegeleid verlof tbs-gestelden
8061 8552 8628 7687
Ontvluchtingen tbs-gestelden
0
1
Klachten patiënten (tbs + KIB)
12
40
Gegronde klachten patiënten (tbs + KIB)
0
10
Aantal patiënten in zorg (tbs + KIB)
224
218
Aantal beschikbare bedden (tbs + KIB)
262
262
Recidive tijdens tbs
1
8
Gemiddelde behandelduur tbs in jaren
7
7
Er vond in 2011 geen enkele ontvluchting plaats vanuit de beveiligde zone van de kliniek.
Aantal tbs-patiënten dat buiten de kliniek werkt 15,1 16 Aantal tbs-patiënten dat buiten de kliniek vrijwilligerswerk doet 7,2 7 19
Feiten en cijfers
de Waag
Polikliniek de Waag Nederland had in 2011 8.626 nieuwe cliënten. De gemiddelde wachttijd van aanmelding tot intake bedroeg 32 kalenderdagen; tussen eerste intake en start behandeling was dit 33 dagen.
20
Bij alle cliënten was (in-)direct sprake van forensische problematiek, d.w.z. problematiek samenhangend met strafbaar gedrag. De grootste groep cliënten had agressieproblemen of (pedo-)seksuele problematiek. De Waag Nederland richt zich vooral op de groep cliënten met matig-hoog risico. Zij krijgen veelal een intensief behandelprogramma, met zowel groeps- als individuele of systeemgesprekken, medicamenteuze ondersteuning of de deeltijdbehandeling SIB.
Buiten de Waagvestigingen zijn medewerkers actief in een aantal Penitentiaire Inrichtingen in de omgeving. De Waag Nederland biedt maatwerkbehandelingen die gedetineerden helpen recidive te voorkomen of te stimuleren tot verdere ambulante behandeling. Op de polikliniek werden dit jaar 166.648 verrichtingen gedaan. Dit betreft het totaal aantal cliënt/therapeut-contacten. Op 31 december 2011 waren er bij de Waag Nederland 3.231 cliënten in behandeling.
2011 2010
Aantal verrichtingen
166648 170734
Aantal primair behandelde cliënten *
8626
8519
Aantal behandelingen met verrichting in peiljaar Waarvan met aanmelding in peiljaar ** Waarvan met intake in peiljaar ** Waarvan met afwijzing in peiljaar ** Waarvan behandeling gestart in peiljaar ** Waarvan behandeling gestopt in peiljaar **
8790 4376 4754 560 4136 4017
8740 4481 4529 655 4035 3945
Aantal klachten van cliënten
1
8
Aantal klachten van cliënten gegrond
0
3
Gemiddelde wachttijd aanmelding-intake (dagen)
32
27
Gemiddelde wachttijd intakestart behandeling (dagen)
33
29
* Dit betreft het aantal unieke patiëntnummers. Omdat een deel van de cliënten binnen een jaar opnieuw
wordt aangemeld (en hetzelfde nummer houdt) is het aantal behandelingen hoger dan het totaal aantal cliënten hier genoemd. ** Doordat aanmelding, intake, start behandeling en afsluiting in veel gevallen niet in hetzelfde boekjaar plaatsvinden, kunnen de getallen binnen één jaar niet zonder meer worden opgeteld / afgetrokken.
21
Feiten en cijfers
Feiten en cijfers
Forensische Polikliniek Kindermishandeling
Forum Educatief
De Forensische Polikliniek Kindermishandeling (FPKM) verricht gespecialiseerd forensisch pediatrisch onderzoek, niet alleen door het forensischmedisch analyseren van dossiermaterialen, maar ook door het verrichten van letselonderzoek bij kinderen op de polikliniek.
Forum Educatief verzorgde in 2011 42 externe opleidingen.
22
Waar dit letselonderzoek op de polikliniek voorheen alleen na verwijzingen vanuit politie en justitie plaatsvond, verrichtte de polikliniek het letselonderzoek vanaf januari 2010 ook op verzoek van verwijzers uit de medische sector. Al in 2010 werd de veronderstelde behoefte aan forensisch pediatrisch onderzoek bij verwijzers uit de medische sector zichtbaar in de productiecijfers; in 2011 was sprake van een forse verdere groei van het aantal onderzoeksaanvragen. In 2011 verrichtte de FPKM 87 letselonderzoeken en beantwoordde 114 consultvragen. Ten opzichte van
de cijfers uit 2010 (respectievelijk 34 letselonderzoeken en 74 consultvragen) bestond de groei met name uit aanvragen vanuit de medische sector. Er vond een duidelijke verschuiving plaats: in 2011 kwam circa 60% van de verwijzingen uit de medische sector en 40% uit de juridische sector. Het aantal pro-justitia onderzoeken, dossieronderzoeken die uitsluitend worden aangevraagd vanuit de juridische sector, bleef met het aantal van 27 in 2011 ongeveer gelijk ten opzichte van 2010 (26).
Een groot aantal daarvan betrof trainingen in risicotaxatieinstrumenten en in de diagnostiek van psychopathie, evenals trainingen in Motiverende Gespreksvoering. Daarnaast werden cursussen over behandelmethoden bij uiteenlopende doelgroepen verzorgd. Forum Educatief leverde in circa 73 gevallen een bijdrage aan congressen en gastcolleges, door de inzet van docenten van De Forensische Zorgspecialisten. Het ging onder meer om gast-
colleges in het kader van de opleiding tot gz-psycholoog en de post-hbo opleiding Forensische Psychiatrie. Voor de deskundigheidsbevordering van eigen medewerkers organiseerde Forum Educatief onder andere Studiebijeenkomsten Forensische Gedragswetenschappen en trainingen in het PANNS-interview ten behoeve van de schizofrenie-diagnostiek. In 2011 zijn er 45 publicaties van eigen medewerkers (in samenwerking met co-auteurs) uitgebracht.
2011 2010
2011 2010
Aantal bezoeken polikliniek Aantal dossieronderzoeken Aantal keren advisering & consultatie
87 27 114
Aantal externe opleidingen Bijdrage aan congressen, gastcolleges Aantal publicaties
42 73 45
34 26 74
35 55 32 23
Geconsolideerde jaarrekening per 31 december 2011 (na resultaatbestemming) 31 december 2011
31 december 2010
€
€
65.844.416 65.844.416
63.007.414 63.007.414
Voorraden Onderhanden projecten uit hoofde van DBC’s Vorderingen en overlopende activa Vorderingen uit hoofde van financieringstekort Liquide middelen Totaal vlottende activa
270.722 4.004.316 4.346.700 5.598.139 11.901.994 26.121.871
292.905 6.958.589 6.036.058 2.991.290 10.712.916 26.991.758
Totaal activa
91.966.287
89.999.172
-28.665.255 339.282 29.004.537
-27.447.349 527.993 27.975.342
Voorzieningen
16.188.313
15.292.349
Langlopende schulden
34.933.778
35.601.703
Kortlopende schulden Kortlopende schulden en overlopende passiva
11.839.659
11.129.778
Totaal passiva
91.966.287
89.999.172
Activa
Referentie
Geconsolideerde resultatenrekening over 2011
Vaste activa
Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa Totaal vaste activa
Vlottende activa
passiva Eigen vermogen Collectief gefinancierd gebonden vermogen Niet-collectief gefinancierd vrij vermogen Totaal eigen vermogen
24
2011
2010
€
€
66.008.415
65.524.504
270.264 1.445.127 1.087.288 68.811.094
691.573 1.192.015 67.408.092
bedrijfslasten Personeelskosten Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa Overige bedrijfskosten Som der bedrijfsopbrengsten
51.476.966 2.166.384 12.451.855 66.095.205
47.554.387 1.932.519 12.637.395 62.124.301
bedrijfsresultaat Financiële baten en lasten
2.715.888 -1.686.694
5.283.791 -1.785.461
1.029.195
3.498.330
bedrijfsopbrengsten Wettelijk budget voor aanvaardbare kosten (uit AWBZ/Zvw-zorg, exclusief subsidies) Niet gebudgetteerde zorgprestaties Subsidies (inclusief overige Wmo-prestaties) Overige bedrijfsopbrengsten Som der bedrijfsopbrengsten
resultaat boekjaar
25
Daarom werken wij aan veiligheid door met hen te praten, afspraken te maken, hun familie en vrienden in te schakelen en samen naar de toekomst te kijken.
www.dewaagnederland.nl we Weten dat
Professionaliseren met behoud van pioniersgeest De Waag bepaalde in 2011 de koers voor de toekomst en maakte zo de stap van pionieren naar professionalisering. Dit resulteerde in een heldere strategie en een krachtige, nieuwe huisstijl, die in 2012 is gelanceerd. Bij de doorontwikkeling van de organisatie blijft de pioniersgeest onverminderd belangrijk. Daarbij zet de Waag in op hoogwaardige en waar mogelijk evidence based behandelingen. De Waag verzorgt poliklinische laagdrempelige en gespecialiseerde zorg voor mensen die een psychische stoornis combineren met grensoverschrijdend gedrag. In 2011 werkte de polikliniek dit uit naar drie zorglijnen, te weten: Huiselijk Geweld, Agressie en 26
Vermogen en Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag. In de behandeling staat maatwerk centraal. Dat de cliënt tevreden is over de uitvoering hiervan, blijkt uit het cliënttevredenheidsonderzoek van 2011. Cliënten waardeerden de Waag gemiddeld met een 7,9. Be good and tell it In 2011 intensiveerde de Waag het relatiebeheer, onder het motto ‘be good and tell it’. De polikliniek wil bekend zijn bij relevante partijen en hen informeren over de mogelijkheden die ze biedt voor een zeer specifieke groep zorgvragers. Daarbij toonden professionals de inhoudelijke kennis door veel te spreken op symposia en congressen, training en scholing te verzorgen en te publiceren in vaktijdschriften. Dit zorgt ervoor dat verwijzers de Waag steeds beter weten te vinden. Evidence based Waar mogelijk werkt de Waag evidence based en wordt er geïnvesteerd in onderzoek naar de effectiviteit van zorgprogramma’s. Zowel de interventies ARopMaat als Multi Systeem Therapie (MST) voor jongeren met gewelddadig of antisociaal gedrag zijn volledig erkend door de Erkenningscommissie gedragsinterventies Justitie. Binnen de afdeling onderzoek wordt gewerkt aan kennisontwikkeling
en innovatie. Medewerkers worden in staat gesteld met nieuwe kennis en inzichten aan de slag te gaan. In 2011 investeerde de Waag onder meer in een zorgprogramma voor jongvolwassenen met een hoog risico op terugval in delinquent gedrag, volwassenen met een licht verstandelijke beperking en een cultuursensitieve benadering.
IEDEREEN KAN BREKEN Daarom leren we mensen om het zelf veilig te houden. Maar als dat niet lukt, nemen wij het een tijdje over.
Telefonische hulplijn ´Stop it now!´ De Waag wil pedoseksuelen die met hun gevoelens worstelen zo vroeg mogelijk bereiken. Bijtijds zorg verlenen kan strafbare feiten voorkomen en recidive verminderen. Vandaar dat de polikliniek in 2011, samen met Meldpunt Kinderporno, de basis legde voor de telefonische hulpdienst ‘Stop it now!’. Hier kunnen mensen met pedoseksuele gevoelens en hun omgeving hulp vragen. Het leggen van de verbinding met andere partijen zorgt voor een landelijk dekkend netwerk zodat bellers – waar nodig – direct doorverwezen kunnen worden naar een instantie in de buurt waar ze wonen.
27
MST voorkomt dat jongeren ontsporen “Hoe is een gezin uit balans geraakt? En hoe krijgen we het zo snel mogelijk weer op de rit? Dat zijn de belangrijkste vragen bij een MST-traject (Multi Systeem Therapie). We richten ons hiermee op gezinnen waar een jongere tussen de 12 en 17,5 jaar dreigt te ontsporen. En daarbij betrekken we het systeem, oftewel de mensen uit de omgeving, zoals grootouders, buren, leerkrachten of vrienden. Hoeveel mensen dat zijn? Daar is geen maximum aan. Wat er in een huiskamer past is welkom! Als het tenminste nuttig is. We proberen zo veel mogelijk informele steunpunten te vinden, zodat mensen niet afhankelijk raken van hulpverlening.”
we Weten dat
MENSEN GEEN EXACTE WETENSCHAP ZIJN
“Natuurlijk maak je heftige dingen mee. Zoals een meisje dat haar spullen dwars door de voordeurruit gooide. Of een jongen die zichzelf had aangeleerd met verbale én fysieke agressie zijn zin door te drijven. Gesteund door buren, een leerkracht en politie gaf zijn moeder niet toe. Het had wat voeten in de aarde, maar uiteindelijk bond de jongen in. En inmiddels gaat het goed met hem. Overigens blijkt MST in de meeste gevallen effectief. Bijna alle jongeren uit de MST-trajecten zitten weer of nog steeds op school en zijn niet ontspoord.”
Jasper Verkuil is MST-supervisor bij de Waag Amersfoort.
‘Zorgen dat mensen niet afhankelijk raken van hulpverlening.’ 28
Daarom verkondigen we niet één waarheid en creëren we menselijke oplossingen. 29
www.polikindermishandeling.nl we Weten dat
DE WEG VAAK LANG IS Daarom kiezen we voor langetermijndenken en durven we nieuwe paden te betreden. We gaan NIET voor vergelding. WEL voor onderzoek, diagnostiek, preventie, behandeling en reïntegratie. En dit met slechts één missie voor ogen: een veilige en leefbare samenleving.
Politieke erkenning voor belang forensisch-medisch onderzoek In 2011 overtuigde de Forensische Polikliniek Kindermishandeling (FPKM) de politiek ervan dat forensisch-medisch onderzoek bij kinderen een plaats in de ketenaanpak van kindermishandeling moet krijgen. Het ministerie van VWS zegde een subsidie toe waarmee de polikliniek dit onderzoek ten behoeve van aanvragers uit de medische sector in 2012 verder kan blijven uitvoeren en uitbouwen. Het onafhankelijk onderzoek dat de FPKM als centrum voor letselonderzoek biedt, is nodig om medische bevindingen juridische geldigheid te geven.
30
De polikliniek zet de subsidie in om de organisatie draaiende te houden, meer kinderen te kunnen onderzoeken én om meer bekendheid te krijgen onder potentiële verwijzers. Nog lang niet alle ketenpartners blijken te weten dat een onafhankelijk moment van letselonderzoek noodzakelijk is. Daarbij verricht de polikliniek als enige in Nederland letseldiagnostiek bij 0-18-jarigen. De partijen die de polikliniek wél weten te vinden, blijken tevreden. Uit klanttevredenheidsonderzoek in 2011 blijkt dat verwijzers de korte lijnen en snelle, deskundige adviezen waarderen. Schakel tussen medische en juridische sector Eind 2011 zegde het ministerie van VWS subsidie toe aan de polikliniek. In de beginperiode kwam de vraag om forensisch-medisch onderzoek meestal vanuit politie en justitie. Bij kindermishandeling loopt de aanvraag echter vaak via een Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Forensischmedisch onderzoek is dan ook een schakel tussen de medische en juridische sector. Vandaar dat de polikliniek meent dat dit onderzoek ook een plaats moet krijgen in de medische sector. Ook omdat in 2011 een verschuiving plaatsvond naar meer aanvragen vanuit de medische praktijk. Daarover
praat de polikliniek inmiddels met beide sectoren. In deze discussie is er ook aandacht voor de noodzaak van een structurele financiering. Training Politieacademie Bij letselonderzoek werken een forensisch arts en forensisch verpleegkundige altijd samen. Dit is essentieel voor goed onderzoek. De verpleegkundige bereidt het kind voor, begeleidt het en ondersteunt de arts bij het onderzoek. De verpleegkundigen van de FPKM zijn in 2011 door de Politieacademie getraind in het communiceren met kinderen. Voorop staat dat ze naar de kinderen luisteren, maar ze niet verhoren. Zo blijven de spontane verklaringen van kinderen beschikbaar in een juridisch vervolgtraject. Forensische verpleegkunde verankeren De FPKM investeert in de erkenning van de forensische verpleegkunde als vakgebied. In 2011 legde ze de basis voor de opleiding Forensische Verpleegkunde. Doelstelling is jaarlijks 20 forensisch verpleegkundigen op te leiden. Dit verankert het vakgebied in de medische sector. Verpleegkundigen signaleren wanneer forensisch onderzoek nodig is en kunnen vervolgens zorgen voor verbinding met de juiste partijen, zoals de FPKM.
31
Forensisch-medisch onderzoek bij kinderen “De begeleiding bij forensisch-medisch onderzoek stem ik af op de behoefte van het kind. Het ene kind komt vrolijk binnen, het andere angstig en soms weet een kind niet eens waarvoor het komt. Ik leg eerst uit wat het onderzoek inhoudt. Meestal gaat dat spelenderwijs, maar als het kind dat wil dan neem ik het meteen mee de onderzoekskamer in. Zo weten ze direct wat ze kunnen verwachten en merken ze dat het onderzoek best meevalt.” “Tijdens het onderzoek werkt de forensisch verpleegkundige samen met de forensisch arts pediatrie. Bij het vastleggen van de letsels maak ik de foto’s. En zie ik iets dat me opvalt, dan zeg ik dat niet hardop, maar wijs ik het aan. Vervolgens begeleid ik het kind terug naar de wachtkamer. Terwijl de arts zaken terugkoppelt aan de begeleider, vraag ik het kind om nog even een tekening af te maken of een spelletje te doen. Het is ons doel dat de kinderen opgelucht de deur uitgaan.” “Voordat de rapportage vervolgens verstuurd wordt, bespreken we de bevindingen zorgvuldig in het team. Altijd! Daar ben ik echt trots op. We stemmen alles heel goed af in het belang van de kwaliteit van het onderzoek.” we Weten dat
KENNIS AAN DE BASIS LIGT VAN MENSELIJKE VOORUITGANG Daarom onderbouwen we onze menselijke aanpak met wetenschappelijke studies en gebruiken we alles wat we weten om de veiligheid te bewaren.
32
Anne van der Biezen is forensisch verpleegkundige bij de Forensische Polikliniek Kindermishandeling.
‘Meestal gaan kinderen opgelucht de deur uit.’ 33
Daarom werken wij aan veiligheid door met hen te praten, afspraken te maken, hun familie en vrienden Forum Educatief in te schakelen en samen naar de toekomst te kijken.
www.forumeducatief.nl we Weten dat
Kennis van de sector versterken Forum Educatief is het opleidings- en expertisecentrum van De Forensische Zorgspecialisten. De organisatie deelt zo kennis met de eigen medewerkers en externe professionals. Dit versterkt de kennis binnen de sector. In 2011 zette Forum Educatief onder meer in op de uitgave van een boek over de behandeling van psychopathie, de publicatie van de FAM (Female Additional Manual) en de vertaling van de SAPROF, ontwikkeld door de onderzoeksafdeling van de Van der Hoeven Kliniek.
34
SAPROF Diverse taxatie-instrumenten van De Forensische Zorgspecialisten krijgen inmiddels internationale erkenning. Zo voegden ze in 2011 een Spaanse, Franse, Zweedse, Noorse en Portugese versie toe aan de SAPROF (Structured Assessment of Protective Factors). Hiermee is het instrument in negen talen beschikbaar. De SAPROF is een checklist voor beschermende factoren bij gewelddadig gedrag, die gebruikt wordt in combinatie met een risicotaxatie-instrument. Omdat training zorgt voor betere toepassing bood Forum Educatief in 2011 de nodige internationale SAPROF-workshops aan, onder meer in Praag (Tsjechië) en Edinburgh (Schotland). Specifiek voor vrouwen In oktober 2011 verscheen de Nederlandse FAM (Female Additional Manual), een risicotaxatieinstrument dat de Van der Hoeven Kliniek specifiek voor vrouwen ontwikkelde. Tot voor kort gebruikte de forensische psychiatrie voor mannen en vrouwen dezelfde richtlijn om gewelddadig gedrag te voorspellen. De FAM neemt specifieke risicofactoren voor vrouwen mee, zoals een prostitutieverleden, mishandeling of het feit dat een vrouw voor haar twintigste zwanger raakte.
Dat de FAM in de praktijk werkt, blijkt uit een wetenschappelijk onderzoek onder 46 vrouwen in de kliniek van De Forensische Zorgspecialisten. Hier blijkt dat de FAM een betere voorspellende waarde heeft dan het oude model. Zowel als het gaat om het voorspellen van geweld tegen anderen als om het risico dat vrouwen zichzelf iets aandoen. Vlak na het verschijnen van de Nederlandse versie startten de voorbereidingen voor de Engelse, Franse, Zweedse en Finse vertaling.
JE SAMEN VEEL MEER BEREIKT Daarom houden we van mede- en samenwerking, zowel bij medewerkers, cliënten als patiënten.
Durven behandelen In 2011 verscheen het boek ‘Behandeling van psychopathie: a mission impossible?’. Dit boek wil behandelaars meer richtlijnen en houvast geven bij de behandeling van deze lastige doelgroep. Medewerkers van de kliniek beschrijven een behandelprogramma voor patiënten met een hoge mate van psychopathie dat in de kliniek is ontwikkeld. Dit programma is gebaseerd op de What Worksprincipes, die de leidraad vormen voor behandeling van forensische patiënten. Het boek leidde tot een cursus die in 2011 is voorbereid. Medewerkers van De Forensische Zorgspecialisten geven die aan psychiaters, psychologen en andere professionals die werkzaam zijn in de forensische psychiatrie. Ook op deze manier versterkt Forum Educatief de kennis binnen de sector. 35
Inzetten op behandeling psychopathie “Behandeling van psychopathie is al jaren controversieel; men vraagt zich af of behandeling van deze aandoening wel mogelijk is. Wij tonen als organisatie onze medemenselijkheid doordat we voor deze mensen een oplossing zoeken die wél werkt. Vandaar dat we in 2011 een boek publiceerden, getiteld: ‘Behandeling van psychopathie: a mission impossible?’. Tot nu toe is er bij psychopathie veel gekeken naar oorzaken en veel neurobiologisch onderzoek gedaan. Maar naar werkzame behandelingen is nauwelijks onderzoek verricht. Wel bestaan er resultaten uit breder opgezette onderzoeken die zich richten op een goede behandelwijze van agressieve forensische patiënten. Op basis hiervan én op basis van wat we weten van psychopathie, schreven we een behandelprogramma. Dit programma, waar we zelf mee werken, willen we empirisch onderbouwen. We gebruiken daarvoor onder meer de recidivecijfers en cijfers van de PCL-R (Psychopathy Checklist Revised). Eerst willen we ontdekken óf we het überhaupt goed kunnen doen met deze groep. Vervolgens onderzoeken we wat bij de successen de mogelijke werkzame factoren zijn. Zo kunnen we uiteindelijk evidence based richtlijnen bieden voor behandeling van patiënten met een hoge mate van psychopathie.” Evelyn Klein Haneveld is hoofd van de afdeling psychodiagnostiek en psychotherapie bij de Van der Hoeven Kliniek.
‘Investeren in een groep die anderen dreigen op te geven.’ 36
we Weten dat
MEDEWERKERS EN PATIËNTEN MENSEN ZIJN Daarom zijn we een organisatie van mensen voor mensen. 37
Colofon
Eindredactie Tekst Fotografie Vormgeving Druk
Afdeling MCR, De Forensische Zorgspecialisten, Utrecht MVA Communicatie, Den Haag Lieke Fortuin Fotografie, Rotterdam Idefix Vormgeving & Communicatie, Ossendrecht Opmeer Drukkerij, Den Haag
De Forensische Zorgspecialisten Willem Dreeslaan 2 3515 GB Utrecht
De Waag Nederland Oudlaan 9 3515 GA Utrecht
Forum Educatief Willem Dreeslaan 55 3515 GB Utrecht
Postbus 174 3500 AD Utrecht
Postbus 1362 3500 BJ Utrecht
Postbus 515 3500 AM Utrecht
T 030-2758275 F 030-2758200
T 030-2720685 F 030-2758220
T 030-2758277 F 030-2758211
[email protected] www.deforensischezorgspecialisten.nl
[email protected] www.dewaagnederland.nl
[email protected] www.forumeducatief.nl
Van der Hoeven Kliniek Willem Dreeslaan 2 3515 GB Utrecht
Forensische Polikliniek Kindermishandeling Willem Dreeslaan 55 3515 GB Utrecht
Postbus 174 3500 AD Utrecht T 030-2758275 F 030-2758200
[email protected] www.hoevenkliniek.nl
Postbus 515 3500 AM Utrecht T 030-2758292 F 030-2758293
[email protected] www.polikindermishandeling.nl
