Onderwijsnl
Voor alle professionals in het onderwijs nummer 4 • juni 2013 • www.primaonderwijs.nl • verschijnt 6x per jaar •
Extra dikke editie Klaar voor de start? Zo vul je een jaar lang
! s ij w r e d n o lees
&
Gedrag in de klas met o.a. respect voor de leraar • taalontwikkeling voorbode op slecht gedrag • ouderbetrokkenheid 3.0 • onderwijs en het kinderbrein • hoogbegaafdheid • leren differentiëren
36
Respect voor de leraar!
Zeker vijf leerlingen spelen met hun mobieltje onder de les, de lerares doet of zij niets ziet en praat stug door. De leraar vraagt een leerling zijn boeken te pakken waarop deze hem toebijt ‘je ziet toch dat ik bezig ben?’ Heb jij ook het gevoel dat je gezag afneemt in de klas en dat leerlingen steeds brutaler lijken te worden? Je bent niet de enige, zo blijkt uit recent onderzoek van CNV Onderwijs onder 4.000 leraren. Waar ligt die afname nou aan: mondigere leerlingen, de ouders die hun kinderen behandelen als prinsjes en prinsesjes, de individualistischere maatschappij of de leerkrachten zelf? En vooral: wat kunnen we doen om het tij te keren? Een rondje langs alle betrokkenen. tekst Linda Blankenstein
Respect 36-39.indd 36
07-05-13 15:36
GEDRAG IN DE KLAS 37
De juf: ‘Ouders willen alle problemen voor hun kind oplossen’ Annemarie Braun geeft al vele jaren les aan groep 1/2 en zag kinderen en ouders veranderen: ‘Het probleem ligt niet bij de kinderen maar bij hun ouders. Zij drukken een grote stempel op wat er gebeurt in de klas. Als ik bijvoorbeeld een ontwikkelingsvoorsprong bij een leerling constateer, is dat voor ouders meteen reden om te eisen dat hun kind een groep overslaat. De prestatiedrang bij ouders neemt toe en de kinderen voelen die druk ook.’
Prinsjes en prinsesjes Het lijkt volgens Annemarie wel of er steeds meer probleemkinderen komen: ze heeft leerlingen met ADHD, PDD nos, ontwikkelingsvoorsprong en faalangst naast de ‘gewone’ dingen. ‘Ik zit echt weleens met mijn handen in het haar. Ouders willen steeds meer met mij overleggen want ze willen alle hobbels en moeilijkheden voor hun kind wegnemen. Maar kinderen moeten juist leren ook om te gaan met teleurstellingen. Dat lukt niet als ouders hun kinderen behandelen als prinsjes en prinsesjes. Alles wat ze doen is geweldig en knap. Die kinderen beginnen niet meer zoals vroeger verlegen aan school maar komen binnen met een houding van ‘hier ben ik!’ Gevolg is vaak een kind dat steeds zijn zin wil doordrukken in de klas wat leidt tot onrust en soms vechtpartijtjes. Sommige ouders begrijpen het als ik hierover met ze praat en zorgen thuis voor meer regels. Het effect is meteen merkbaar in de klas. Maar bij andere ouders dringt mijn boodschap niet door.’
Niet hun vriendje ‘We praten ook niet meer met elkaar over opvoeden. Vroeger ging je te rade bij familie of buurvrouw. Tegenwoordig is het meer ieder voor zich en mag je niks over andermans opvoeding zeggen. Misschien ben ik ouderwets maar ik wil dat de kinderen mij met juf Annemarie aanspreken. Ik wil een beetje afstand houden want ik ben niet hun vriendje maar hun leraar.’
De vakbond:
‘Samen verantwoordelijk’ Helen van den Berg, voorzitter van CNV Onderwijs, plaatst het afnemende gezag van de leraar in een breder perspectief. ‘Het past in de algemene maatschappelijke ontwikkeling dat respect voor gezagsdragers en hulpverleners tanende is. Vroeger was de wil van de leraar wet, hij had altijd gelijk. Kreeg je straf op school? Dan kreeg je thuis nog meer straf want je zou het wel verdiend hebben. Tegenwoordig komen ouders op hoge poten verhaal halen bij de school als hun kind straf krijgt. Kinderen en ouders zijn mondiger geworden, we hebben kortere lontjes.’
Regels De oplossing zit ‘m volgens Helen vooral in samen praten en verantwoordelijkheid delen. ‘Hoe groter de ouderbetrokkenheid, hoe minder problemen er zijn. Het is zeer belangrijk dat scholen, ouders en leerlingen onderling goede afspraken maken én met elkaar blijven praten. Stel duidelijke regels op en zorg dat ouders en leerlingen die kennen voordat ze op school komen. Ouders zijn niet tegen regels, ze vinden alleen vaak dat die regels vooral voor anderen zijn en niet voor hun eigen kind. En dat school verantwoordelijk is voor de prestaties van hun kind. Maar school en ouders moeten samen de verantwoordelijkheid dragen. We willen allemaal het beste voor onze kinderen.’
Wetten In februari buitelden de politici over elkaar heen na een oproep van scholen en vakbonden over het groeiende wangedrag op scholen. PVV-Kamerlid Harm Beertema pleitte voor een harde aanpak: ‘Leerlingen die zich misdragen moeten zonder pardon van school af.’ De PVDA vond dat de mondigheid op school te ver is doorgeschoten. Wat verwacht CNV Onderwijs van de politiek? ‘We lossen respectloos gedrag in ieder geval niet op met meer wetten, dat zorgt alleen maar voor meer werkdruk. Scholen moeten het vooral zelf doen: maak én houd het onderwerp bespreekbaar, stel oudercontracten en klasseregels op, wissel goede voorbeelden uit met andere scholen. En wees als school ook niet bang om je regels en grenzen te bewaken. Als ouders steeds boos komen klagen over onterechte behandeling van hun kind, wijs ze er dan op dat ze ook een andere school kunnen zoeken.’
Tip: 4 juni congres ‘Gezag in het geding’ in Driebergen-Zeist.
Respect 36-39.indd 37
07-05-13 15:37
38 Scan deze pagina met Layar om te kunnen reageren en voor meer informatie over gedrag in de klas.
De docent: ‘Elke school heeft een boegbeeld van gezag nodig’ Bram Kluiters is docent Aardrijkskunde in het VSO. Zelf heeft hij geen ordeprobleem in de klas maar hij signaleert wel tendensen die volgens hem van invloed zijn, zoals de regionalisering van het onderwijsmanagement. ‘Op veel scholen is er geen teamleider meer op school aanwezig of hij heeft het te druk met schooloverstijgende activiteiten. Je hebt een boegbeeld van gezag nodig op wie je direct terug kunt vallen als er bijvoorbeeld een boze ouder aanklopt of een klas zeer onrustig is. Iemand die achter je staat maar ook een relatieve buitenstaander met overwicht zorgt dat een goed gesprek al genoeg is om de gemoederen te bedaren.’
M/V werkt het beste Een andere tendens die Bram signaleert is de feminisering van het onderwijs. ‘Volgens mij speelt dat een rol bij het afnemende gezag van de leraar. Vrouwen zijn toch meer van het uitpraten terwijl mannen over het algemeen strakkere regels hanteren: zo is het en niet anders. Mannen zijn ook wat fysieker ingesteld, ze schrikken niet van een vechtpartijtje zoals vrouwen, ze weten dat dit hoort bij jongens. Een goede mix van mannen en vrouwen werkt het beste in het onderwijs.’
Gefrustreerde ouders In het speciaal onderwijs heeft Bram veel te maken met gefrustreerde ouders. ‘Zij lopen vaak vast in een woud van regels, paperassen en hulptrajecten. Ze reageren hun verdriet, frustratie en teleurstelling regelmatig op mij af. Dat kan ik niet wegnemen bij ze maar ik kan wel luisteren, uitleg geven en mijn afspraken met hen nakomen. Ik bel hen ook regelmatig zodat ik weet wat er speelt. Minder bureaucratie, minder regels, kleinere klassen, meer vertrouwen in de kunde van leraren en scholen en niet elke paar jaar het hele onderwijs omgooien: als ik het voor het zeggen had in de politiek, dan wist ik het wel. Maar als docent heb je maar uit te voeren, helaas. Toch blijft het een prachtvak.’
Respect 36-39.indd 38
De trainer:
‘Communiceren is een spel’ Youandi van Staa geeft trainingen effectief en respectvol communiceren met kinderen; volgens haar dé oplossing om respect en gezag in de klas te herstellen. ‘Communiceren is een spel en leraren en ouders hebben niet genoeg kennis en inzicht in hoe ze dit spel moeten spelen. Veel mensen kennen maar twee manieren om in conflictsituaties te reageren. Ze laten hun macht gelden óf ze hebben geen zin in strijd en proberen het onduidelijk met een grapje of vraag. Deze reacties kúnnen trouwens prima werken! Maar als ze niet werken, probeer dan eens effectiever te reageren. Bijvoorbeeld “de schoonmaakster kan niet dweilen als de stoelen op de grond staan.” Laat de klas vervolgens reageren en luister daar actief naar. Zo kom je tot een oplossing die voor beiden werkt.’
Luister Youandi geeft cursussen gebaseerd op de Gordon-methode. Haar cursus is praktisch en gericht op het aanleren van vijf direct toepasbare vaardigheden: actief luisteren (spiegelen met zinnen waar je ‘dus’ voor kan zetten), confronterende ik-boodschap, overleggen over een win-win oplossing, kennisoverdracht via een vraaggesprek en conflicten tussen kinderen zo begeleiden dat ze deze zelf leren oplossen. ‘Als leraren alleen al actief luisteren zouden combineren met hun machtsboodschap, zou dat enorm schelen: “Jij hebt het idee dat ik dit niet eerlijk heb nagekeken en daar baal je van.” Leerlingen, en zeker pubers, willen gehoord worden, zich begrepen voelen. Met een luisterend oor geef je iemand niet zijn zin of gelijk. Je kunt bij je beslissing blijven.’
Eigen problemen oplossen ‘Veel leerkrachten willen alle problemen van kinderen zelf oplossen en dat vreet energie. Laat het probleem waar het is, bij het kind. Biedt een luisterend oor maar laat kinderen zelf met een oplossing komen, dat lukt negen van de tien keer. Eigenlijk zou goed communiceren met elkaar, hoe kom je op voor jezelf terwijl je rekening houdt met de ander, onderdeel van het lespakket op school moeten zijn.’
07-05-13 16:01
GEDRAG IN DE KLAS 39 De leerling: ‘Het kan van beide kanten beter’ Anouk Ruitenbeek zit in de derde klas van het tweetalig VWO en in de leerlingenraad. Zij ziet vooral de wisselwerking tussen het gedrag van leerlingen en docenten. ‘Mijn docenten krijgen over het algemeen een voldoende als het gaat om gezag in de klas. Ik denk dat het moeilijker is geworden de laatste jaren. Leerlingen zijn brutaler geworden. Een docent riep “verdwijn uit mijn ogen!” waarop de leerling onder zijn tafel kroop en daar rustig zijn brood opat.’
Erger Hoe vaak maakt Anouk respectloos gedrag mee? ‘Eén tot twee keer per dag. Leerlingen reageren bijvoorbeeld onbeschoft, luisteren niet als de docent iets vraagt, zijn drukker met hun mobieltjes dan met de les of komen elke dag te laat binnen. We krijgen bolletjes (strafpunten red.) voor storend gedrag, niet gemaakt huiswerk
of een slechte werkhouding in de klas. Teveel bolletjes betekent nakomen en strafwerk. Ik weet zeker dat het zonder regels veel erger zou zijn.’
Respect verdienen Volgens Anouk moet een docent niet doen alsof hij alles beter weet. ‘Docenten maken ook fouten, geef ze gewoon toe. En een docent moet wel deskundig zijn. We hadden een leraar die dacht dat wij hem in de maling namen toen we hem erop wezen dat een berekening niet klopte. Hij geloofde zelfs de rekenmachine niet. Moeilijk om dan respect te hebben.’ Het gedrag van docenten en leerlingen beïnvloedt elkaar. ‘Als een docent chagrijnig de klas inkomt en meteen tegen ons gaat schreeuwen, krijg je geen respect. Waarom zou je voor zo iemand iets doen?’
Praktijktips Stel duidelijke regels op. Niet teveel en liefst samen met je leerlingen. Wat vind je echt belangrijk? Wat wil je dat ze wél doen? Zorg dat iedereen de regels kent, hang ze op in de klas en besteed er geregeld aandacht aan. Oudercontracten zijn ook een idee. Wees consequent, als leraar en als school. Doe wat je zegt te gaan doen als een leerling zich niet aan de regels houdt. De straf moet natuurlijk wel in verhouding staan met het gedrag. Betrek ouders bij de school. Houd de lijnen kort en open, blijf met ze in gesprek om escalatie te voorkomen. Kom je er zelf niet uit? Schakel de schoolleiding, collega’s of hulp van buitenaf in of laat je bijscholen. Laat je bijvoorbeeld coachen door een meer ervaren collega. Juf Annemarie: ‘Iedereen heeft orde houden moeten leren in de praktijk. Dat leer je niet op de Pabo en duurt echt wel een paar jaar.’ Respect moet je ook verdienen door voorbeeldgedrag. ‘Zweetplekken dwingen geen respect af, een ongeschoren hoofd of onverzorgde kleding ook niet’, zegt docent Bram. Wees altijd goed voorbereid en weet waar je het over hebt. Leerling Anouk: ‘Soms is de les al begonnen en zijn docenten nog bezig hun les voor te bereiden.’ Leer actief luisteren en vragen, vervelend gedrag ontstaat vaak als kinderen zich niet gehoord en begrepen voelen.
Respect 36-39.indd 39
Enkele stellingen uit het onderzoek Leraren die geen orde kunnen houden in de klas zijn niet geschikt voor hun vak. Eens: 52 procent Oneens: 48 procent Leerlingen moeten een leraar met u of meneer/ mevrouw aanspreken. Eens: 64 procent Oneens: 36 procent Straffen als het schoolplein aanvegen om 7 uur in de ochtend moet in ere worden hersteld. Eens: 41 procent Oneens: 59 procent Ouders zijn thuis de baas. De leraar op school. Eens: 92 procent Oneens: 8 procent Wie tien maal uit de klas is verwijderd, moet definitief geschorst worden. Eens: 52 procent Oneens: 48 procent In een conflict met een leerling heeft de leraar altijd gelijk. Eens: 11 procent Oneens: 89 procent Alle leerlingen moeten een goed-gedrag-contract sluiten met de school. Eens: 68 procent Oneens: 32 procent
Oorzaken, gevolgen en oplossingen voor specifiek gedrag in de klas lees je op de volgende pagina’s!
07-05-13 16:01
