Volwassenen met Au.smespectrum Stoornissen (ASS) Referaat GGNet juli 2015 Annemieke van der Laan, Psychiater Dr. Leo Kannerhuis
20-07-2015
1
http://www.youtube.com/watch?v=ioMspoSNgmw
20-07-2015
2
Inhoud -‐ Classifica.e: van Kanner tot DSM5 -‐ Vóórkomen, ASS en man/vrouwverdeling -‐ Screening -‐ Diagnos.ek -‐ Cogni.eve s.jlkenmerken -‐ ASS en levensloop -‐ Bejegening, begeleiding, behandeling
Autisme: van Kanner (1943)…
… tot DSM-‐5 classifica.e (2013) Au.smespectrumstoornis A. Persisterende deficiën.es in sociale communica.e en interac.e B. Beperkte, repe..eve gedragspatronen
20-07-2015
C.
Aanwezig in vroege ontwikkelingsperiode
D.
Veroorzaken lijden of beperkingen
E.
Niet verklaard door verstandelijke beperking
5
Criterium A Aanhoudend tekort in sociale communica.e en interac.e zich manifesterend (nu of in het verleden) door de volgende criteria: -‐ -‐
20-07-2015
Tekort in sociaal-‐emo.onele wederkerigheid Tekort in non-‐verbale communica.eve gedragingen gebruikt voor sociale interac.e Tekort in ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van rela.es
Volwassenen met ASS
6
Criterium B Beperkte repe..eve patronen van gedrag, interesses of ac.viteiten zoals blijkt uit ten minste 2 van de volgende criteria: -‐ Stereotype of repeterende motoriek, gebruik van voorwerpen of taal -‐ Aandringen op gelijk willen houden van zaken, inflexibel willen vasthouden aan rou.nes, geritualiseerde patronen van gedrag -‐ Zeer beperkte gefixeerde interesses, abnormaal in intensiteit of focus -‐ Hyper-‐ of hyporeac.viteit op sensorische input of ongewone interesse in zintuiglijke aspecten
20-07-2015
7
..en nieuwe stoornis in DSM 5 classifica.e (2013) Sociale (pragma.sche) communica.estoornis A. Moeite met sociale gebruik van verbale en non-‐verbale communica.e (pragma.ek) B. Lijdend tot func.onele beperkingen C. Begin vroeg in ontwikkeling
20-07-2015
8
h\p://www.npo.nl/2doc/03-‐06-‐2014/KN_1656353
Stelling 1: De classifica.e van neurobiologische ontwikkelingsstoornissen -‐ waaronder ASS-‐ in de DSM 5 is een vooruitgang
Autisme Prevalentie (in de Westerse wereld) voor 1990 ! klassiek autisme: 5 in 10.000 na 1990 ! pervasive developmental disorders (bredere definitie) ! prevalentie toegenomen tot 1 in 150-100 (rond 1%) ! autisme komt vaker voor bij jongens, maar we hebben er moeite mee autisme goed te herkennen bij meisjes en vrouwen
11
ASS bij meisjes en vrouwen • sociale (opvoeding en) aanpassing is bij meisjes sterker ontwikkeld • speciale interesses zijn vaak ‘levende wezens’ en sociaal acceptabeler • relatief milde tekenen van ‘net geen aansluiting vinden’, toenemend met de leeftijd • meer internaliserende problematiek • problemen met emotieregulatie; deze problemen zijn vaak minder interactioneel, maar uiting van algemene problemen met het reguleren van emoties en gedrag • neuropsychologisch onderzoek toont vaak kenmerkende probleemgebieden
12
h\p://www.youtube.com/watch?v=46ycu3JFRrA Fear is the main emotion of autism… I have the nervous system of prey species animal… Very high-strung, looking for any little thing… Before I started antidepressant drugs I was in a constant state of panic…
gene.ca
• 10% monogene.sch substraat (fragiele-‐X-‐syndroom, tubereuze sclerose) • Overigens mul.factorieel gene.sch • Herhalingsrisico sibs verhoogd • Mildere kenmerken van ASS vaker in familie
20-07-2015
14
Screening?
Shic et al 2014 speech disturbs face scanning in 6-month olds who develop autism spectrum disorder Biol.Psych
15
Stelling 2 ASS kunnen niet vroeg genoeg worden gedetecteerd
• www.youtube.com/watch? v=1f4U3OjT2M
Screening • Klinische evalua.e • Intelligen.e (profiel, verwerkingssnelheid) • AQ-‐50 (32 algemene popula.e, 26 in 2e/3e lijn)
Diagnostiek • Diagnose op gedragsniveau • Anamnese en heteroanamnese • DSM vragenlijsten • Ontwikkelingsanamnese (Rimland, ATG lijst) • Zorgbehoeke op diverse gebieden • Aandacht voor comorbiditeit (ook soma.sch) • ADOS-‐2 module 4 • NPO
Neuropsychologisch onderzoek Handelingsgericht: waarom ervaart deze pa.ënt deze problemen? Sterkte/zwakte analyse Inzicht in intelligen.e en informa.everwerking “Cogni.eve s.jlkenmerken”: -‐ Theory-‐of-‐Mind (TOM) -‐ Execu.ef Func.oneren (EF) -‐ Centrale coheren.e (CC)
20-07-2015
Volwassenen met ASS
21
Cognitieve stijlkenmerken centrale coherentie http://www.youtube.com/watch?v=yhRRHL2FNOw theory of mind http://www.youtube.com/watch?v=tkLRR2waiRw executief functioneren http://www.youtube.com/watch?v=DR6vKwQgWNo
22
Stelling 3 Diagnos.ek en behandeling van mensen met ASS dient plaats te vinden in een gespecialiseerde GGZ instelling
Executief Functioneren
Vermogen cognitieve processen te sturen en controleren
Probleemoplossend denken Werkgeheugen Planning Cogni.eve flexibiliteit (schakelvermogen)
Centrale Coherentie Betekenis verlenen aan informatie rekening houdend met relevante gegevens uit de context
20-07-2015
Volwassenen met ASS
25
Theory-‐of-‐Mind Sociaal-cognitief vermogen om gevoelens, gedachten, ideeën en intenties aan zichzelf en anderen toe te schrijven, en op basis daarvan gedrag te voorspellen
20-07-2015
26
27
28
Stelling 4 Het “vinden” van ASS bij ouderen heek geen enkele meerwaarde
Behandeling Integraal maatwerk
Levensloopbegeleiding; disease management met aandacht voor alle levensgebieden en levensfase (preven.e,behandeling, zorg voor mensen met chronische aandoening)
Basis: psychoeduca.e, casemanagement aanvullend: Sociale vaardigheidstraining, zelfredzaamheidstraining, ToMtraining, EF training, CGT, EMDR, mindfulness, school-‐ arbeidshulpverlening, woonbegeleiding, partnerrela.e/systeem, farmacotherapie, levenss.jl, behandelen comorbiditeit Ervaringsdeskundigen/lotgenotencontact E-‐health/internet
20-07-2015
30
Autismevriendelijk • Bieden van holding (steunend/volgend, ook begrenzen) • Spiegelen en vertalen, structureren= ac.ef! • Voorspelbaarheid en overzicht, betrouwbaarheid • Concrete uitleg (met gebruik van diverse methodes verbaal, visueel ) • Competen.egericht • ASS specifieke aanpassingen (medica.e, oog voor soma.ek) • Aandacht voor context (prikkels) • Tijd • Aandacht voor co-‐morbiditeit en zorg op maat • Levensloopperspec.ef
20-07-2015
31
Bejegening • Rekening houden met mogelijkheden en beperkingen (Cogni.eve s.jlkenmerken) Tempo en pauzes, samenvaqng, aantekeningen/opnames, agenda, concre.seren • “De hulpvraag”: Hoe gaat stel je die met beperkt abstrac.evermogen en introspec.ef vermogen?, beperkt besef van consequen.es eigen handelen • Bevorderen van generalisa.e • Mentaliserende houding • Hech.ng en ontwikkelingsleekijd • Sensore modula.eproblemen • Structuur, voorspelbaarheid, herhaling • Direc.ef, sturing
20-07-2015
32
h\p://www.youtube.com/watch?v=UBI0GzX94Do
20-07-2015
33
Behandeling: gezinsbenadering • Systeem als informant, systeem als deskundige • Systeemdiagnos.sch onderzoek • Systeem betrekken in behandeling; kernprobleem is rela.oneel en vaak in diverse genera.es aanwezig • Rela.e-‐ en gezinstherapie -‐ Verbeteren verstoorde interac.es en communica.e -‐ Psycho-‐educa.e -‐ Gedragstherapeu.sche elementen, eclec.sch
20-07-2015
34
ASS en psychofarmaca 75% minstens 1 psychotroop middel (Myers 2007) Gericht op symptomen en/of co-‐morbiditeit Soma.ek (epilepsie, gastro-‐intes.naal, controle) Start low and go slow Monitor werking/bijwerking
20-07-2015
35
Psychofarmaca • An.psycho.ca (risperidon, aripiprazol, pipamperon) (Gedragsregula.e, prikkelbaarheid, effect op kernsymptoom ASS zoals repe..ef gedrag/globale verbetering)
• An.depressiva SSRI bij kernsymptoom prikkelbaarheid, repe..ef gedrag) • S.mulan.a (methylfenidaat, atomoxe.ne, clonidine) • Medica.e bij slaapproblemen (que.apine, mirtazapine, melatonine) • An.-‐epilep.ca (Geen bewijs effect kernsymptomen) (
Off-‐label use (beargumenteren)
20-07-2015
36
Bedankt voor de aandacht VRAGEN? www.leokannerhuis.nl www.autismeTV.nl www.cass18plus.nl (vragenlijsten)
[email protected]
34
