VO zomer 2011
Cloud computing in het onderwijs Kostenloos ondersteuning bij leermiddelenbeleid Onderwijs van de 21e eeuw voor het vso
Inhoud
2 Column Frans Schouwenburg 3 Cloud computing: wat is het? 4 Cloud computing: voordelen en nadelen 6 Meewerken aan het onderwijs van de 21e eeuw 8 Cloud computing: goede voorbeelden 10 Cloud computing: een nieuwe manier van werken 12 Bring your own device! 13 Welke clouddiensten zijn er voor het onderwijs? 14 Leermiddelenbeleid voor iedere school 16 Nieuws
4
6
8
13
Bent u al in de cloud?
Column
In de Nederlandse ict-wereld zoemt het woord
en docenten overal vandaan en op wat voor
Cloud. Ook in het onderwijs hoor je het steeds
apparaat dan ook, bij hun schoolspullen kunnen. Op
meer. Bent u al in de cloud? U heeft het vast horen
die manier kan een begin worden gemaakt met
noemen om u heen, maar wat is het nu eigenlijk?
maatwerk. Maar zoals het Vier in Balansmodel ons
En waarom hebben we het er NU allemaal over?
al jaren probeert te leren: The Cloud schept alleen
De kortste uitleg: Uw digitale spullen zijn altijd en
maar voorwaarden om uw onderwijsdroom te
overal te benaderen en
verwezenlijken, maar vergt
staan niet op uw eigen com-
goed nadenken en plannen.
puter. Een bekende en al
Zonder digitaal lesmate-
vele jaren gebruikte cloud-
riaal heeft uw leerling
dienst is gmail, of hotmail.
niets aan mooie clouddien-
Om gebruik te kunnen maken van water, hoeft u geen
Zoals gezegd gaat het om standaard diensten. Iedereen
U maakt een account aan en
sten, zonder kennis van de
waterpomp in uw tuin te hebben staan. Uw huis is aange-
maakt gebruik van dezelfde functionaliteit. Juist die
al uw mails worden ‘ergens’
docent over het gebruik
sloten op het waternetwerk, waardoor er water uit de kraan
standaardisatie maakt het mogelijk om de dienst tegen heel
bewaard. Waar? Op een ser-
van digitaal materiaal en
komt en u alleen betaalt wat u gebruikt. Zo is het ook met
aantrekkelijke kosten aan te bieden. Daarnaast zijn
ver van Google of Microsoft.
het werken met een elo,
cloud computing: u maakt gebruik van ict-voorzieningen via
clouddiensten schaalbaar en elastisch. Dat betekent dat de
Natuurlijk gaat het om veel
kan er niets worden toege-
het internet en betaalt daarvoor. U heeft geen servers meer
dienstverlening meebeweegt met het feitelijke gebruik.
meer dan die gratis email-
past. Zo hangt alles weer
nodig en hoeft geen software meer aan te schaffen. En u
Omdat de diensten via internet beschikbaar zijn, kunnen
diensten die we al jaren
samen
we
heeft geen zorgen om de techniek die de leverancier
gebruikers er via een vaste PC op school of thuis, via een
hebben. In deze Indruk
concluderen dat de reden
nodig heeft om zijn diensten via het internet beschikbaar te
laptop of een smartphone gebruik van maken.
leest u artikelen van bedrij-
dat we het NU over de
stellen.
ven en scholen die, dankzij
cloud hebben, is dat er nu
het inrichten van diensten
zoveel laagdrempelige en
en
kunnen
Cloud computing: wat is het?
De ontwikkelingen van de afgelopen jaren brachten nieuwe SURFnet
en
Kennisnet
gebruiken
in
de
publicatie
mogelijkheden voor het gebruiken en aanbieden van ict.
in ‘the cloud’, nu een begin hebben gemaakt met
goede diensten beschikbaar zijn. Een belangrijk
‘Cloud computing in het onderwijs’ de volgende definitie:
Cloud computing is daarmee niet zomaar een nieuwe hype,
altijd en overal werken en leren waar te maken.
puzzelstuk, maar maar niet meer dan dat. Dit
“Cloud computing is het leveren/gebruiken van schaal-
maar een snel ontwikkelend en breed aanbod van diensten via internet.
nummer helpt u zich te oriënteren op wat u moet
bare en ‘elastische’ diensten die via internet worden
Waarom is dit nu voor scholen zo’n aansprekend
weten en op wat andere scholen al voor ervaringen
aangeboden. Het gaat om standaard diensten, die door de
begrip geworden? Ik denk omdat de term ‘Cloud’
opdoen.
gebruiker zelf in te richten zijn en waarvoor wordt betaald
de belofte van vrijheid en flexibiliteit in zich
docentvo.kennisnet.nl/wat
naar gebruik.”
bewaart. Wolken spreken tot de verbeelding.
Frans Schouwenburg
Veel scholen willen mogelijk maken dat leerlingen
Sectormanager vo
vo zomer 2011 - 3
Cloud computing: voordelen en nadelen Een school die gebruik maakt van cloud computing, hoeft
thuis, via een laptop of een smartphone. Daarmee wordt het
minder tijd en geld te besteden aan de techniek. Daarmee
onderwijs flexibeler. Een nadeel van cloud computing is dat
komt er ruimte beschikbaar voor de toegevoegde waarde van
de gebruiker alleen via het internet kan beschikken over zijn
ict in het onderwijs. Zonder dat de kosten hoger worden. Het
informatie. Gegevens die in de cloud worden opgeslagen,
Natuurlijk gaat het er niet alleen om dat de cloudleverancier
Absorptievermogen
grote voordeel van cloud computing is dat de school zelf
zijn niet meer onder volledige controle van de school. Wat
voorzichtig omgaat met de gegevens, maar ook dat de
Een school maakt gebruik van verschillende ict-diensten,
geen servers meer nodig heeft en niet meer zelf software
betekent dat voor de veiligheid van die gegevens? De risico’s
gebruikers dat zelf doen. Daarom is het belangrijk dat de
bijvoorbeeld voor de leerlingenadministratie en voor de
hoeft aan te schaffen en te onderhouden. In plaats daarvan
van clouddiensten (bijvoorbeeld op het gebied van toegang
school aandacht besteedt aan het ‘opvoeden’ en informeren
elektronische leeromgeving. Sommige diensten worden via
zijn er aanbieders die diensten leveren. Omdat het om stan-
tot de gegevens, privacy en stabiliteit van de leverancier)
van de gebruikers: medewerkers, leerlingen en soms ook
de cloud geleverd, andere niet. Welke diensten ook gebruikt
daard diensten gaat, met veel gebruikers, kunnen de kosten
zijn vergelijkbaar met andere extern geleverde ict-diensten.
ouders.
worden, leerlingen en medewerkers moeten ermee leren
laag zijn. Bovendien bewegen de kosten meestal mee met het
Maar clouddiensten brengen specifieke risico’s met zich mee;
werkelijke gebruik; er zijn geen investeringen vooraf meer
zo kan een cloudleverancier gebruikmaken van diensten van
Vertrouwen
het ‘absorptievermogen’ van die leerlingen en medewerkers.
nodig. Dat klinkt als een walhalla, maar natuurlijk zijn er ook
derden, waarmee de school geen afspraken heeft gemaakt op
Als je voor de klas staat en gebruik maakt van digitaal leer-
Ze moeten de tijd krijgen om het vertrouwen in (nieuwe)
nadelen verbonden aan cloud computing. Ook is er een aantal
het gebied van beveiliging. Cloud computing kent natuurlijk
materiaal, wil je dat het internet beschikbaar is. Daarom is
diensten op te bouwen. Het nut ervan moet duidelijk zijn.
aandachtspunten waar een school rekening mee moet houden.
niet alleen beveiligingsrisico’s, maar ook -voordelen. Zo be-
het belangrijk dat een school goede afspraken maakt met de
Ook moeten ze kunnen terugvallen op een helpdesk, of op
Over die voordelen, nadelen en aandachtspunten gaat dit
schikken cloudleveranciers over veel inhoudelijke beveiliging
leverancier van clouddiensten. Die afspraken worden
collega’s die wat meer ervaring hebben met de diensten. Pas
artikel.
kennis. Belangrijk is dat een school goede afspraken maakt
meestal vastgelegd in een service level agreement (SLA).
dan komt er tijd beschikbaar voor de toegevoegde waarde
met de leverancier op het gebied van privacy:
Daarin staat welk serviceniveau de leverancier biedt.
van ict in het onderwijs!
Flexibiliteit versus veiligheid
• De leverancier deelt de gegevens niet met anderen
Met name bij gratis vormen van cloud computing is het
Cloud computing houdt in dat de gebruiker (docent, leerling,
• De leverancier bewaart de gegevens zolang de school dat wil
gebruikelijk dat de leverancier geen of weinig garanties
administratief medewerker) kan leren en werken op het
• De leverancier verwijdert uw gegevens zodra de school
biedt. Daar staat tegenover dat leveranciers van cloud-
moment dat het hem uitkomt. Via zijn vaste PC op school of
4 - vo zomer 2011
dat wil
• De leverancier stelt de school in staat de gegevens terug te nemen en ergens anders onder te brengen
kunnen permitteren om slecht te presteren; denk daarbij aan Microsoft en Google.
werken. Belangrijk is dat er rekening wordt gehouden met
docentvo.kennisnet.nl/voordelen
diensten grote ondernemingen zijn, die het zich niet
vo zomer 2011 - 5
Meewerken aan het onderwijs van de 21e eeuw Hoe bepaal je als school welke ict-diensten (al dan niet in de cloud) je gaat gebruiken? Belangrijk daarbij is om te redeneren vanuit de onderwijsvisie van de school. Hoe heeft Mytylschool De Brug dat gedaan? Mytylschool de Brug in Rotterdam is een openbare school
spraken maken op het gebied van cloud computing. Als we dat
voor lichamelijk en meervoudig gehandicapte leerlingen van
samen doen, kunnen we van elkaar leren. Ook kunnen ze meer
vier tot twintig jaar. De school heeft een afdeling voor
gedaan krijgen van bijvoorbeeld uitgeverijen. Als één school
speciaal onderwijs en een afdeling voor voortgezet speciaal
vraagt om het lesmateriaal te digitaliseren, is dat niet
onderwijs. De vso-afdeling bestaat uit een praktijkafdeling
interessant voor een uitgever; als vijfhonderd scholen dat
(arbeidstoeleiding) en een afdeling voor vmbo en havo
doen wel.” Om kennis uit te wisselen op het gebied van cloud
(diplomagericht onderwijs). De school heeft ruim 300 leer-
computing, heeft de Brug de website www.cloudschool.info
lingen en ongeveer 200 medewerkers. Beleidsmedewerker
in het leven geroepen. Ook doet de school mee aan de
ict Jack Vlassak: “In de 21e eeuw is de wereld door de
Innovatieregeling van het SURFnet/Kennisnet Innovatie-
technologie van computers en internet radicaal anders
programma. Verder bekijkt Jack Vlassak in Kennisnetverband
geworden. Kennis komt niet meer van de leraar en boeken,
hoe het zit met de beveiliging van gegevens in de cloud. “We
maar veelal via internet. Hoog tijd dat het onderwijs zich
hebben bijvoorbeeld onze financiële gegevens nog niet
daaraan aanpast. In de visie van de Mytylschool willen we
online staan, omdat we eerst willen uitzoeken of cloud
goed onderwijs geven naar behoefte van de leerling.
computing veilig genoeg is. Ook daarvoor geldt dat het
Leerlingen hebben nu behoefte aan onderwijs van de
belangrijk is om kennis te delen; het is zonde als iedereen
21e eeuw.”
zelf het wiel uitvindt.”
Tijdwinst
Businesscase
Een paar jaar geleden was Jack Vlassak op zoek naar een
SURFnet en Kennisnet noemen in hun publicatie ‘Cloud
manier om de onderlinge communicatie en samenwerking op
computing in het onderwijs’ acht aandachtspunten bij de
De Brug te verbeteren. Toen hij bij een ambassadeursbijeen-
keuze voor cloud computing. Zo is het belangrijk om te kijken
komst van Kennisnet was, hoorde hij over g-company, een
naar de kosten en baten. Een businesscase helpt daarbij (Jack
bedrijf dat zich volledig richt op cloud computing. Met dat
Vlassak: “Dat is een vies woord in het onderwijs, maar het is
bedrijf is De Brug in zee gegaan. Nu wordt er een systeem
wel nodig!”). Daarin worden alle kosten en alle baten meege-
ontwikkeld waarin docenten het lesmateriaal voor leerlingen
nomen. Dus niet alleen bijvoorbeeld de kosten voor een
kunnen klaarzetten. De leerling heeft een eigen plek in dat
goede internetverbinding, maar ook voor het opleiden van
systeem, waar hij het materiaal kan vinden en opdrachten
medewerkers in het gebruik van clouddiensten. Ook wordt
digitaal kan inleveren. Als hij vragen heeft, kan hij die
gekeken naar de risico’s. Jack Vlassak: “We willen een aantal
online aan de docent stellen. Zijn ouders kunnen meekijken
leerlingen een tablet geven. Dat is een flinke investering,
en zijn vorderingen volgen. Jack Vlassak: “En niet alleen de
maar aan de andere kant zijn we door het gebruik van cloud
ouders, maar bijvoorbeeld ook de vervolgschool of het
computing goedkoper uit; we hebben geen exchange server
bedrijf waar de leerling stage loopt. Zij kunnen de gegevens
meer nodig en de papieren boeken zijn vervangen door digi-
zien die voor hen relevant zijn, bijvoorbeeld welke sterke en
taal materiaal.”
zwakke punten de leerling heeft. Veel gehandicapte leerlingen halen hun diploma, maar doen er langer over dan
Ondersteuning
andere leerlingen. Door gebruik te maken van clouddiensten,
Ook wordt in ‘Cloud computing in het onderwijs’ aandacht
besteed aan het tonen van de leuke en nuttige dingen
materiaal dat online beschikbaar is. De docent kan dan op
hopen we tijdwinst te behalen. Doordat alles via de cloud
besteed aan het ondersteunen van gebruikers van cloud-
van cloud computing aan de medewerkers, zodat zij er
een leerdoel klikken en het materiaal erbij kiezen. Dat kan
beschikbaar is, kan de leerling ook vanuit huis of vanuit het
diensten. De tip is: ‘Doe niet alles tegelijk en doe niet
enthousiast over werden. Overigens zijn veel mensen al
een tekst zijn, maar ook beeldmateriaal. Ook die kaartenbak
ziekenhuis verder gaan met zijn opleiding.”
iedereen tegelijk’. Zo is De Brug stap voor stap overgegaan
gewend aan clouddiensten, omdat ze er buiten het onderwijs
delen we natuurlijk met andere scholen. Zo werken we mee
naar nieuwe applicaties om te voorkomen dat medewerkers
al gebruik van maken, bijvoorbeeld door het plaatsen van
aan het onderwijs van de 21e eeuw!”
Samenwerking
voor teveel dingen in één keer een nieuwe applicatie moeten
video’s en filmpjes op het internet. Jack Vlassak: “Docenten
Jack Vlassak is een groot voorstander van samenwerking
leren gebruiken. Ook hebben oude en nieuwe applicaties
kunnen dat ook doen voor hun leerlingen. We maken een
door scholen: “Alle scholen moeten allemaal keuzes en af-
tijdelijk parallel naast elkaar gedraaid. Verder is er tijd
soort ‘kaartenbak’, waarin we leerdoelen koppelen aan het
6 - vo zomer 2011
docentvo.kennisnet.nl/meewerken
vo zomer 2011 - 7
Het is belangrijk om te laten zien hoe ict kan werken in het onderwijs.”
Cloud computing: goede voorbeelden ”Wie kent goede voorbeelden van cloud computing in het
Zo maak ik ook gebruik van GoogleDocs. Documenten die
Migratie in zomervakantie
het kleinst. Een andere tip is om ict bij docenten terecht te
onderwijs?” Dit oproepje op social media als Twitter en
daarin staan, kun je als link doorsturen naar anderen; je
Aad van der Drift is docent ICT bij het Zernike College én
laten komen. Dat hebben we gedaan door een cursus te ver-
LinkedIn leverde direct een reactie op van Henk Orsel. Docent
hoeft de bestanden dan niet als bijlage mee te sturen. Verder
verantwoordelijk voor de implementatie van ict in het
zorgen; die was heel succesvol. De truc is om mensen iets
Nederlands aan het Zuyderzee College in Emmeloord én
maak ik enquêtes via Google Forms, bijvoorbeeld met een
onderwijs. Hij blikt terug op een beurs voor onderwijs en ict
mee te geven (in dit geval een boek over Outlook); dat moti-
fervent gebruiker van ict, ook in zijn onderwijs. Zo plaatst
quiz over de lesstof. Andere docenten krijgen wat mee van
in het voorjaar van 2009: “We worstelden toen net met onze
veert extra! Leerlingen over de streep trekken om te werken
hij op zijn Twitteraccount filmpjes die te maken hebben met
mijn activiteiten, met als gevolg dat al zo’n twintig docenten
servers; de systeembeheerders moesten bijvoorbeeld bij
met ict is niet zo nodig; zij vinden hun weg wel.”
de lessen. “En als ik een vraag tegenkom van een leerling,
hun schoolmailadres hebben geïmporteerd in Gmail en dat
toerbeurt in het weekend een server herstarten! De servers
beantwoord ik die. Zo was er pas een leerling van het
de school onderzoekt of de mailadressen van alle medewerkers
konden niet op afstand bediend worden, dus daar werden ze
Plant
Zuyderzee College die aangaf moeite te hebben met natuur-
worden verhuisd naar Gmail, zodat we nog makkelijker en
niet vrolijk van. Tijdens de beurs had ik het daarover met
“Scholen zoeken vaak zelf een oplossing voor ict-problemen.
wetenschappen. Een andere leerling vroeg zich af wanneer
sneller gebruik kunnen maken van alle online diensten!”
een accountmanager van een ict-bedrijf en hij gaf aan dat
Daarmee wordt die oplossing een soort plant, die maar groeit
we beter gebruik konden maken van Live@edu, een samen-
en groeit. En uiteindelijk weet niemand meer hoe die plant
er een SO was. Het handige van Twitter is dat je meteen kunt reageren en dat anderen je reactie ook zien.” Henk Orsel
Op de vraag welke nadelen er kleven aan cloud computing,
werkings- en communicatieplatform van Microsoft. Op dat
verzorgd moet worden! Cloud computing vergt echt wel wat
heeft niet alleen zijn eigen account, maar twittert ook via
geeft Henk Orsel aan dat dat er maar weinig zijn: “Het enige
moment was er nog maar één instelling in Nederland die
uitzoekwerk; heb wat geduld daarbij. Om bijvoorbeeld een
het account van de school, www.twitter.com/zzcollege. Dat
wat ik kan bedenken, is het probleem dat ontstaat als je je
hiermee werkte. Ik ben gewoon begonnen met installeren en
dienst als Sharepoint in de cloud te gebruiken moet je echt
wordt gevolgd door leerlingen en hun ouders. Henk Orsel:
wachtwoord vergeten bent, of als het gehackt wordt!” Verder
dat was heel eenvoudig. Een dag later vroegen een paar leer-
wel weten wat je gaat doen. En zorg bijvoorbeeld voor een
“Niet alle docenten hebben iets met Twitter en andere social
noemt hij een aandachtspunt: “Wat je op social media zet, is
lingen of ze het ook mochten gebruiken en aan het eind van
goed toegangsbeheer; als één van onze leerlingen zijn
media, maar dat hoeft ook niet, het is een soort rivier die
meestal openbaar. Daar moeten leerlingen zich bewust van
die dag was de hele klas om. En later ook hun vriendjes en
wachtwoord kwijt is, weet hij bij wie hij moet zijn om de
stroomt en af en toe kijk je erin. Wel is het belangrijk om
zijn. We hebben afgesproken met onze leerlingen dat ze niet
vriendinnetjes van andere lokaties van het Zernike College.
procedure voor een nieuw wachtwoord in gang te zetten.
te laten zien hoe ict kan werken in het onderwijs. Ik
schadelijk twitteren over de school. Daarbij gaat het niet
We hadden dus geen implementatieplan, maar binnen de
Verder is het belangrijk om goed te kijken naar de kwaliteit
heb bijvoorbeeld mijn schoolmailadres gekoppeld aan mijn
om vloeken of schelden, maar wel om doodsbedreigingen, of
kortste tijd gebruikte 20% van de schoolpopulatie Live@edu!
van de clouddiensten; de leverancier van de schooladmini
Gmail-account. Eén van de voordelen daarvan is dat ik nu één
bijvoorbeeld opmerkingen over iemands geaardheid. Eigenlijk
Vorig jaar in de zomer hebben we in één keer alle mailadressen
stratie moet echt steengoed zijn. Dat geldt bijvoorbeeld voor
adresboek heb met al mijn contacten. Een ander voordeel is
is er geen verschil tussen wat je wel en niet kunt zeggen en
overgezet. Dat is wel een tip voor andere scholen: als je een
Microsoft en Google; de felle concurrentie houdt hen scherp
dat Google veel diensten heeft die aan elkaar gekoppeld zijn.
wat je wel en niet kunt twitteren!”
migratie in de zomervakantie plant, is de kans op problemen
én goedkoop.”
8 - vo zomer 2011
vo zomer 2011 - 9
Cloud computing: een nieuwe manier van werken Cloud Computing is de nieuwe ict-revolutie. Informatie wordt niet langer op de eigen computer of server opgeslagen, maar via online services (cloud). Internet is meer dan een wereldwijde informatiebron. Het is steeds vaker een bron van software en zelfs van ict-platforms voor b edrijven. Drie voorbeelden. Bedrijven zijn nog huiverig om hun gegevens via cloud compu-
Kantoor opgezegd
ting te verzenden en te beheren. Bang dat alle informatie op
Marjan Hoffman runt samen met haar vennoot HBNK, een
straat komt te liggen en dat iedereen over alle gegevens kan
reclame- en communicatiebureau. Sinds HBNK ‘in the cloud’
beschikken. Een misvatting, volgens Lyanne Lamar. Ze is eige-
werkt, is het kantoor opgezegd. “Voorheen zaten we met vijf
naar van communicatiebureau Lamar Communicatie en deed
mensen op kantoor. Tegenwoordig werken we vanuit huis en
vorig jaar mee aan een pilot digitale mobiliteit: “We werken
hebben we geen vaste mensen meer in dienst. Alleen al het
met SharePoint van Microsoft. Ik maak me geen zorgen over de
afstoten van het pand en werken met freelancers, scheelt
beveiliging, omdat SharePoint goed beveiligd is met login en
enorm in de kosten. Onze urenverdeling is ook veel efficiën-
wachtwoorden. Bovendien ga ik ervanuit dat Microsoft zich
ter geworden. Als het even kan vergaderen we online. We
geen problemen met beveiliging kan permitteren. De voorde-
kunnen plaats-, tijd- en apparatuuronafhankelijk werken.
len zijn groot. Voordat we de pilot deden, kregen we het niet
Via de smartphone en de laptop kunnen we altijd en overal
voor elkaar om thuis in te loggen op het kantoor netwerk.
bij alle documenten.” Ook HBNK werkt via Microsoft. Een
Tegenwoordig is het geen enkel pro-
nadeel hiervan is dat de software niet
bleem om waar dan ook te werken.” Niet
altijd compatible is voor de Apple.
alleen documentenbeheer gaat via ‘the cloud’. De boekhouding gaat via Asperion, projecten en uren schrijven gebeurt met Harvest en ook Outlook gaat via ‘the
Via de smartphone en de laptop kunnen we altijd en overal bij alle documenten.”
Volgens Marjan zijn de technische beperkingen niet onoverkomelijk, maar ze zorgen wel voor extra handelingen. Een gewone laptop is volgens haar dan ook
Management van Achmea. De 22.000 medewerkers van
Achmeanet. Dat past ook helemaal in de filosofie van het
praktischer. Over de beveiliging maakt
Achmea maken gebruik van het speciale Achmeanet, een uit-
nieuwe werken binnen Achmea. Veel van onze locaties kennen
Marjan zich geen enkele zorgen: “Via
gebreid intranet met een online werkomgeving. “Ons Achmeanet
allang geen vaste werkplekken meer. Kantoren worden steeds
inlogcodes kom je bij de juiste docu-
is er voor en door iedereen, van nieuwsvoorziening tot het
meer ontmoetingscentra.”
mentmap. Gevoelige informatie kan
vastleggen van vergaderruimten en van het declareren van
het bijvoorbeeld vrij druk en werken onze twee tekstschrij-
extra beveiligd worden. Voor ons is dat voldoende. Ik kan me
kosten tot het beheren van projecten. Iedere medewerker
Leidinggeven
vers extra dagen. Een van onze tekstschrijvers doet dat thuis,
voorstellen dat een juristenkantoor daar anders over denkt.”
heeft een eigen profielpagina, vergelijkbaar met LinkedIn en
De digitale mobiliteit van de werkvloer vraagt een andere
cloud’. “Dankzij onze nieuwe manier van werken beschikt iedereen overal over alle actuele gegevens. Dat maakt ons als bureau enorm flexibel. Op dit moment is
omdat ze een klein kind heeft. Dankzij ‘cloudworking’ kan dat
een eigen werkblad, vergelijkbaar met Netvibes of iGoogle.
manier van leidinggeven. Coos, Lyanne en Marjan zijn het
ook. Als we elkaar nodig hebben, chatten we”. De investerin-
Waarborgen veiligheid
Een flink aantal medewerkers kan nu al vanuit huis werken,
erover eens dat het sturen op resultaat steeds belangrijker
gen zijn, volgens Lyanne, te overzien: “We betalen maandelijks
Die veiligheid en betrouwbaarheid zijn voor Achmea, een
maar dan wel met een beveiligde laptop en een vpn-verbin-
wordt. Lyanne: “Het is niet belangrijk of iemand aanwezig is,
nog geen negen euro per medewerker. Wel werken we hier
van de grootste zorgverzekeraars in Nederland, inderdaad
ding.” Toch verwacht Coos dat het vrij snel voor alle mede-
als hij of zij de afspraken maar nakomt. Managers zullen,
nog voornamelijk met Windows XP, terwijl de volgende
een belangrijke issue. “We willen de meest vertrouwde
werkers mogelijk wordt om Achmeanet via internet te berei-
samen met de medewerkers, naar geschikte meetpunten moeten
generatie Windows alweer op de markt is. Onze XP-versie is
verzekeraar zijn en dat betekent dat we absolute veiligheid
ken: “Het is onze wens om in de toekomst tijd-, plaats- en
zoeken waarop beoordeling plaats kan vinden. Daarbij is het
niet geschikt voor alle nieuwe toepassingen, we zullen dus
moeten waarborgen”, vertelt Coos de Groot, manager online
apparaat onafhankelijk te werken. En dat ook partners en con
heel belangrijk dat iedereen zich prettig voelt bij deze manier
moeten blijven investeren.”
media en werkzaam bij de Group Communications & Brand
sultants toegang kunnen krijgen tot bepaalde onderdelen van
van werken. Of dat nu op kantoor, thuis of waar dan ook is.”
10 - vo zomer 2011
vo zomer 2011 - 11
Bring your own device! Amerika, 1922. De politie van Chicago experimenteert met een mobiel communicatiesysteem voor in de politieauto’s. Nederland, 2022. Alle vo-leerlingen hebben een smartphone, waarmee ze toegang hebben tot les- en toetsmateriaal dat op hun situatie is toegespitst. Toekomst muziek? Misschien, maar wel is duidelijk dat er meer en meer gebruik wordt gemaakt van mobiele devices, zoals laptops, smartphones en tablets.
Welke clouddiensten zijn er voor het onderwijs? Er zijn allerlei clouddiensten waar scholen gebruik van kunnen
eindgebruikers. Zowel Google als Microsoft biedt integraties
maken. Veel van die diensten zijn niet speciaal voor het onder
met onder andere Moodle, Blackboard en it’s Learning.
wijs ontwikkeld. Zo maakt het Zuyderzee College gebruik van
Die integratie tussen systemen is belangrijk. Er is niet één
Twitter als communicatiemiddel naar leerlingen en hun ouders
clouddienst die de leerlingenadministratie, een rooster
(in het artikel op pagina 8 en 9 leest u daar meer over). En zo
applicatie, een webmailfunctionaliteit en een online samen-
heeft de Culemborgse middelbare school Lek en Linge een eigen
werkingsomgeving in zich verenigt. Wel zijn er steeds meer
kanaal op YouTube. Scholengemeenschap Lelydorp heeft een
aanbieders die hun ict-diensten voor het onderwijs via de
pagina op www.facebook.com en Mytylschool De Brug uit
cloud gaan aanbieden. Zo zijn TeleTOP, Fronter, it’s Learning,
Rotterdam gebruikt Google Docs (zie ook pagina 6 en 7).
BasisOnline.nl en N@Tschool! elektronische leeromgevingen die als clouddienst worden aangeboden. Voor de leerlingen-
Sommige grote spelers op het gebied van cloud computing
administratie kunnen scholen onder andere gebruikmaken van
hebben een speciaal aanbod voor het onderwijs. Dat geldt
SchoolTool en Magister. Magister is niet alleen bedoeld als
bijvoorbeeld voor Google en Microsoft. Zij bieden scholen
systeem voor de leerlingenadministratie, maar ook als rooster
gratis respectievelijk Google Apps for Education en Live@edu.
applicatie. Ook Zermelo biedt een online roosterapplicatie.
Google Apps for Education is een set aanpasbare tools, waar bijvoorbeeld leerlingen en docenten mee kunnen samen
Ook platforms waarop docenten digitaal leermateriaal zoeken,
werken. Live@edu is een samenwerkings- en communicatie-
maken en delen kunnen gezien worden als clouddiensten
platform. In de publicatie ‘Cloud computing in het onderwijs’
voor het onderwijs. Dat geldt bijvoorbeeld voor Wikiwijs,
van het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma worden
VO-content en de CONTENTcorner.
Microsoft en Google met elkaar vergeleken. Uit die vergelijking blijkt dat er meer overeenkomsten dan verschillen zijn
Kortom, er zijn al veel clouddiensten (al dan niet specifiek
tussen de twee softwaregiganten. Eén van de verschillen is
ontwikkeld voor het onderwijs) waar scholen gebruik van
dat Microsoft actiever dan Google het onderwijs benadert,
kunnen maken. En de markt groeit snel!
met accountmanagers als aanspreekpunt. Google blijft meer op de achtergrond, richt zich op het aanbod van universeel
docentvo.kennisnet.nl/diensten
toepasbare diensten en zorgt dat deze eenvoudig zijn voor Verschillende scholen experimenteren met het gebruik van
mobiele apparaten, die ook nog eens steeds meer mogelijk-
mobiele devices in het onderwijs. Zo vertelde Rein Bijlsma
heden krijgen. Clouddiensten spelen hierop in; zij zijn
in de voorjaarseditie van InDruk MBO over de iPad. Hij gaf
immers overal en altijd te benaderen, als de gebruiker
aan: “Ik zie de iPad vooral als een trendsetapparaat; in de
maar toegang heeft tot het internet. In de publicatie ‘Uit de
nabije toekomst verwacht ik nog veel meer tablets. Steeds
voeten met mobile learning’ van het SURFnet/Kennisnet In-
meer leerlingen hebben een iPad of notebook. Dat ze er
novatieprogramma staat: “De vormen van mobile learning
games mee doen op school of MSN’en, vind ik geen probleem.
hebben één ding gemeen. Met de juiste combinatie van mo-
Dat houd je toch niet tegen!” En dat is precies waar het
biele toestellen, functionaliteiten en content is mobile lear-
om gaat: de opkomst van mobiele devices is niet te stuiten.
ning geen vervanging van traditionele onderwijssituaties,
Leerlingen verwachten min of meer dat ze hun smartphone,
maar juist een aanvulling die leerprocessen kan verrijken,
laptop of tablet mee naar school kunnen nemen. Dat wordt
veraangenamen en activeren.” Hoe dat in de praktijk werkt,
‘bring your own device’ (afgekort tot BYOD) genoemd.
laten de voorbeelden in de publicatie zien. Zo ontwikkelde de Digitale School uit Den Haag een mobiele versie van het
Geen vervanging, maar een aanvulling
overhoorprogramma Wrts.nl. Hierdoor kunnen leerlingen via
Scholen moeten zich de vraag stellen hoe ze om willen gaan
hun mobiele telefoon woordjes leren. Eén van de vele stappen
met dat ‘bring your own device’. Mogen leerlingen hun
richting het onderwijs van 2022!
mobiele telefoon aanhouden tijdens de les? En moeten ze hun laptop dichtdoen als een docent iets klassikaal wil uitleggen? Het belang van leren op afstand zal alleen maar
docentvo.kennisnet.nl/device
verder toenemen. Mensen maken steeds meer gebruik van
12 - vo zomer 2011
vo zomer 2011 - 13
Leermiddelenbeleid voor iedere school Steeds meer scholen denken na over hun leermiddelenbeleid. Zij krijgen de kans om leermiddelen anders te positioneren en daardoor te werken aan kwaliteitsverbetering van leren en onderwijzen. Er is behoefte aan digitale leermiddelen die op maat kunnen worden ingezet en gebruikt kunnen worden bij het ontwerpen van een schooleigen curriculum. Het Innovatieplatform van de VO-raad ondersteunt scholen bij het ontwikkelen van een leermiddelenbeleidsplan. In 2009 hebben 33 scholen een project leermiddelenbeleid uitgevoerd. In 2010 werkten ruim 200 scholen aan een eigen leermiddelenbeleidsplan. Naar verwachting zullen alle Nederlandse scholen voor voortgezet onderwijs in 2013 over leermiddelenbeleid beschikken. Trends en ontwikkelingen
zijn om maatwerk in leermiddelengebruik te realiseren.
lijk is en steeds intensiever gebruikt wordt op scholen. Stel
Scholen hebben een aantal argumenten om nieuwe afwegingen
Naast digitaal leermateriaal van de uitgeverijen is er dankzij
dat straks alle docenten en alle leerlingen een eigen laptop
in het leermiddelenbeleid te maken:
initiatieven zoals VO-content en Wikiwijs open digitaal
hebben, dan hebben ze continu toegang tot het internet. Dat
• nieuwe soorten leerresultaten, nieuwe leerprocessen en
leermateriaal beschikbaar. Door grote keuzeruimte uit
leidt tot nieuwe mogelijkheden om toepassingen te gebruiken
nieuwe onderwijsvormen vragen een ander soort leer
leermateriaal en diversiteit in de leermaterialenmix van
tijdens het leren en onderwijzen. Hierbij kan gedacht worden
materiaal;
scholen ontstaat binnen de school de noodzaak een flexibelere
aan Google Docs voor het opslaan en delen van bestanden.
• ontwikkeling en toename van digitaal leermateriaal en de
organisatie in te richten die diversiteit ook mogelijk maakt.
Cloud computing wordt meestal niet als zodanig benoemd in
integratie van ict-beleid eisen een plaats op in het school-
Hierbij kan gedacht worden aan meer taakdifferentiatie bin-
het ict- en leermiddelenbeleid. Het is wel belangrijk dat
beleid;
nen het personeel en variabele financiering van afdelingen,
scholen de mogelijkheden die cloud computing biedt, meene-
• docenten worden steeds vaker uitgedaagd uit al het be-
teams, secties of leergebieden. De scholen die deel hebben
men bij de ontwikkeling van een leermiddelenbeleidsplan.
schikbare (digitale) leermateriaal de juiste keuze te maken;
genomen aan het project geven aan dat de gesprekken
Het biedt mogelijkheden om meer variatie aan te brengen in
• een andere financiëringstructuur voor leermateriaal biedt
over leermiddelenbeleid bijdragen aan draagvlak voor
werkvormen en het samenwerken tussen leerlingen makkelijker
de toekomstige inrichting van het leren en onderwijzen.
te maken. Daarnaast kan het ook tot kostenbesparing leiden.
nieuwe kansen en dwingt tot heroverweging.
Leermiddelenbeleid vormt daarmee een knooppunt tussen Grotere keuzeruimte
schoolvisie en het primaire proces.
Een belangrijk aspect van de hiervoor genoemde ontwikke-
In 2011 kan het Innovatieplatform-VO 250 scholen voor voortgezet onderwijs voor de laatste maal kosteloos onder-
lingen is dat boeken steeds meer worden vervangen door
Ervaringen van scholen
steunen bij het ontwerpen van een integraal leermiddelen-
digitaal materiaal dat bij voorkeur multimediaal is en
Een groot deel van de scholen die in 2010 een leermiddelen-
beleidsplan dat het fundament biedt voor een eigentijdse
interactieve eigenschappen heeft. Dit ‘nieuwe’ leermateriaal
beleidsplan hebben ontwikkeld geven aan dat zij de komende
keuze van leermateriaal. Het ministerie geeft de VO-raad
spreekt leerlingen aan. Daarnaast kunnen digitale leermate-
jaren de ict-infrastructuur flink zullen aanpassen om de
hiervoor extra middelen.
rialen leiden tot activerende didactiek en meer variatie in
ict-ontwikkelingen te kunnen bijhouden. Driekwart van
werkvormen. Het maakt maatwerk mogelijk voor talentont-
de scholen wil nieuwe gebruiksapparatuur aanschaffen
wikkeling van leerlingen en sluit aan bij interesses en ict-
(bijvoorbeeld een laptop per leerling) en ongeveer de helft
vaardigheden die zij al bezitten of nog verder moeten ont-
geeft aan systeemtechnische aanpassingen te zullen doen.
wikkelen. Op scholen is er behoefte aan meer keuze
Het aanschaffen en verder in gebruik nemen van een ELO
Aanmelden
uit verschillende soorten (digitaal) leermateriaal die, waar
wordt vaak genoemd (51% van de scholen). Dit zijn aanwij-
Wilt u uw school aanmelden voor ondersteuning bij het
mogelijk, op maat door de docent ingezet en aangepast
zingen dat ontwikkelingen zoals cloud computing de te maken
ontwikkelen van een leermiddelenbeleidsplan? Ga naar
kunnen worden. Volgens scholen moeten leermiddelen in
keuzes in het leermiddelenbeleid van scholen beïnvloeden.
www.leermiddelenvo.nl en vul het formulier in.
voldoende hoeveelheid en in een grote variatie beschikbaar
Een ELO is immers een toepassing die via internet toeganke-
14 - vo zomer 2011
Er was al langer behoefte om op een meer integrale manier na te denken over leermiddelen. Deelname aan het project Leermiddelenbeleid heeft ervoor gezorgd dat de ‘sense of urgency’ is gegroeid en leermiddelenbeleid een belangrijk onderdeel van ons schoolbeleid gaat worden.”
vo zomer 2011 - 15
Nieuws Doe eens een online workshop!
De volgende workshops zijn beschikbaar:
Op onderwijstools.kennisnet.nl staan sinds korte tijd online
• Mediawijsheid
workshops. Deze workshops zijn bedoeld voor docenten. De
onlineworkshops.kennisnet.nl/mediawijsheidpo
workshop neemt eerst een vragenlijst met u door om uw
• Video in de les onlineworkshops.kennisnet.nl/videoindeles
beginniveau te bepalen over het onderwerp. Tevens wordt
• Digitaal leermateriaal
de workshop geïllustreerd met handige tips en nuttige voor-
onlineworkshops.kennisnet.nl/digitaalleermateriaal
beelden.
• Standaarden onlineworkshops.kennisnet.nl/standaarden
Inspiratie opdoen in de zomervakantie
programma wordt afgesloten bij Kennisnet, op de Verdieping;
Wilt u uw zomervakantie een extra dimensie geven? Meld
(innovatie.kennisnet.nl/de-verdieping).
u dan aan om deel te nemen aan de Summerschool 2011. De
Heeft u interesse? Aanmelden kan via het aanmeldings
thema’s zijn ‘21st century skills; leren en opleiden voor de
formulier op summerschool.kennisnet.nl. Daar vindt u ook meer
wereld van straks’ en ‘Ruimte voor ict; architectuur van het
informatie over de thema’s. Deelname is gratis. Met eventuele
(nieuwe) leren’. U krijgt de kans om een kijkje te nemen bij
vragen kunt u contact opnemen via
[email protected]
verschillende toonaangevende en innovatieve bedrijven. Het
of bel 0800-3212233.
Meer weten over cloud computing?
mogelijkheden en toepassingen van cloud computing in het
Dat kan! Kom naar het seminar Cloud Computing dat georga-
onderwijs. Verder is er aandacht voor privacy-, security- en
niseerd wordt door SURFnet en Kennisnet. Tijdens dit seminar
dataportabiliteitaspecten van cloud computing. Meer weten
kunt u presentaties verwachten over de ontwikkelingen,
of aanmelden: www.surf-academy.nl/programma/event/?id=392
Gratis Teleblik-poster voor in de klas! Voor het voortgezet onderwijs is de poster ‘Verliefd?!’ ontwikkeld voor in de klas en is bestemd voor de vakken Biologie en Verzorging. Het bijbehorende thema is voortplanting en seksualiteit. Verliefdheid, seksualiteit en voortplanting hebben
Verlliiefd
?!
allemaal met elkaar te maken. Tijdens de puberteit worden jongens en meisjes volwassen. Het lichaam gaat er anders uit zien, maar ook de gevoelens veranderen. Op de poster en in de bijbehorende handleiding staan allerlei video’s die aansluiten bij het onderwerp voortplanting en seksualiteit. Tevens is er een lesbrief beschikbaar met een kant en klare les.
Teleblik is gratis voor lingen! Vraag docenten én leerje toegang aan je ict-coördin ator kan krijgen kijk op www.teleb tot Teleblik, hoe of lik.nl/start
Van baby tot bejaarde: elke levensfase is anders. In welke levensfase bevind jij je? Kijk op www.teleblik.nl/levensfasen
Levensfasen Pube Puberr meisjes
Een meisje verandert in de puberteit tot een vrouw. Weet jij wat er verandert? Kijk op www.teleblik.nl/pubermeisjes
jongens ens Puber jong
Ga snel naar teleblik.nl/verliefd en bestel de poster!
Een jongen wordt in de puberteit een man. Kijk op www.teleblik.nl/puberjongens
it Puberte Puberteit en hormonen hormonen
Hormonen zorgen tijdens de puberteit voor veranderingen. Benieuwd welke veranderingen dat zijn? Kijk op www.teleblik.nl/hormonen
Voorbeh Voorbehoeds oeds middelen middelen
Het condoom en de pil bieden bescherming tijdens seks. Waarom is dat zo belangrijk? Kijk op www.teleblik.nl/voorbehoedsmiddelen
Zwangerschap Zwangerschap Veilig vrijen voorkomt geslachtsziekten. Kijk op www.teleblik.nl/geslachtsziekten
Geslachts Geslachtsziekten ziekten
De Wanneer ben je toe aan de eerste keer? Kijk op e www.teleblik.nl/eerstekeer eerstte eers keer?!
Relatiesen homoRelaties zijn hetero-
Er seksuele relaties. Kijk op www.teleblik.nl/relaties
Vrijen Vrijen
Wat is vrijen en wat gebeurt er dan in het lichaam? Kijk op www.teleblik.nl/vrijen
De ontwikkeling van bevruchte eicel tot baby. Weet jij hoe deze ontwikkeling verloopt? Kijk op www.teleblik.nl/zwangerschap
Rolpatronen Rolpatronen Zijn er typische mannenen/of vrouwendingen? Kijk op www.teleblik.nl/rolpatronen
Loverboys Voor loverboys moet je heel erg oppassen. Weet jij waarom? Kijk op www.teleblik.nl/loverboys
dan de Teleblik veel meer Natuurlijk biedt elk vak poster, voor bijna onderwerpen op deze Teleblik materiaal te vinden. is er veel geschikt matie met een schat aan infor biedt je namelijk uren gratis actuele toegang tot duizenden en radiouitzendingen, en historische televisiede publieke omroepen. voornamelijk van tools, met Teleblik handige eenBovendien biedt Teleblik knip je heel de snijmachine van je nodig het fragment dat voudig precies uitzendingen en fragmenhebt. Al je favoriete je ze later MijnMedia, zodat ten sla je op in kan vinden. gemakkelijk terug
Wat ku kuettn je me m
Toegan g
Maken
n Kijken Kijke te vinden, zoveel informatie bron voor In Teleblik is als informatie gebruik Teleblik een presentatie! of in je werkstuk
Colofon
Hoofdredactie: Petra Balk
Kennisnet inDruk VO is een gratis blad voor docenten werkzaam
Eindredactie: Jiska Verschoor
in het voortgezet onderwijs. Van de Kennisnet inDruk bestaat ook
Tekstbijdragen: Trea Scholten, Truus Groenewegen,
een aparte uitgave voor het basisonderwijs en het middelbaar
Edith van Gameren, Marie-Louise Schonewille, Bram Litjens,
beroepsonderwijs. Het blad is ook digitaal (pdf-file) beschikbaar op
Frans Schouwenburg, Mariëtte Siemons, Jiska Verschoor
indruk.kennisnet.nl.
Fotografie: Bastiaan van Musscher
Uit deze uitgave mag niks worden verveelvoudigd (waaronder
Vormgeving: The Public Group, Rotterdam
begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) of
Druk: OBT de Bink, Leiden
openbaar gemaakt, op welke wijze dan ook, behoudens in geval de
Issn: 1571-2427
verveelvoudiging van de inhoud van deze uitgave plaatsvindt onder
Reacties en suggesties:
[email protected]
de licentie “naamsvermelding, niet-commercieel, geen afgeleide
Op reportages en interviews, foto’s en illustraties berusten
werken” als gehanteerd door Creative Commons.
auteursrechten.
Bekijk de uitzendingen van Teleblik op school, in de les, op het digibord of gewoon thuis.
