VMRG Branchenieuws
Branchenieuws
H
et VMRG-katern richt zich tegenwoordig op één ontwerpthema. In onze katerns laten we een reeks ‘Inspirations’ aan bod komen, waarmee we architecten hopen inspiratie en mogelijkheden aan te bieden. De ‘Inspirations’ komen voort uit actuele ontwerpvraagstukken waar architecten tegenaan lopen tijdens het ontwerpproces.
In de vorige editie van GevelBouw stond het VMRGkatern in het teken van ‘Light Inspirations’; de betekenis van (dag)licht en hoe daar zo optimaal mogelijk mee te ontwerpen. De huidige editie is een overgangsnummer naar het nieuwe thema ‘Green Inspirations’ (groen & duurzaam). In het VMRG-katern vindt u
dit keer daarom projecten en visies die beide thema’s van daglicht en duurzaamheid combineren. Alle artikelen over Light Inspirations en Green Inspirations vindt u aangevuld met achtergrondinformatie en bonusmateriaal ook op de Themadossiers-pagina’s op www.vmrg.nl.
Winnende projecten
Daylight Award 2010 O
©Rene de Wit
p donderdag 28 januari 2010 is de Daylight Award 2010 uitgereikt. De Daylight Award is een initiatief van Stichting Living Daylights en wordt mede mogelijk gemaakt door de VMRG. De prijs wordt eens in de twee jaar uitgereikt aan projecten, waarin een optimum is bereikt tussen daglichttoetreding, toepassing van kunstlicht en het gebouw. In vrijwel alle tachtig ingezonden
34
maart 2010
projecten was een goed overwogen daglichtplan te herkennen. Hieruit blijkt dat daglichttoetreding voor opdrachtgevers, architecten en adviseurs tegenwoordig ‘serious business’ is. Wel wordt het kunstlichtconcept nog nauwelijks op het daglichtplan aangepast. Volgens de jury is er op dat vlak nog veel energiewinst te behalen.
Oostvaarders kliniek
Winnaar categorie utiliteitsbouw FPC de Oostvaarderskliniek Almere architect: Studio M10
S
tudio M10 heeft met het ontwerp van FPC de Oostvaarderskliniek Almere op onorthodoxe wijze invulling gegeven aan het vaak dichtgetimmerde programma van eisen van opdrachtgever Rijksgebouwendienst. Op zich is alleen dat al een prestatie van formaat. Daglicht is door het hele gebouw heen doelbewust als bouwmateriaal ingezet. Dat resulteerde samen met de conse-
quente herhaling van prefab elementen in een zonder meer prettig gebouw. Zowel gebruikers als bewoners roemen het fraaie daglicht en zien de meerwaarde ervan. Bij TBS-klinieken denkt eenieder al snel aan hoge muren, veel ijzerwerk maar niet aan glas. De hedendaagse glas- en geveltechniek heeft zich echter zo ver doorontwikkeld, dat deze TBS-kliniek als volledig transparante doos toch compleet uitbraakwerend is. Gevelbouwer Oskomera was verantwoordelijk voor de transparante elementengevels.
Winnaar categorie woningbouw privé-woning AL-light architect: Border Architecture
T
©Jeroen Musch
yperend voor de Liedsebuurt in Haarlem zijn de buitengewoon smalle straatjes. Niet de meest voor de hand liggende locatie om een woning te realiseren, waarin daglicht optimaal tot diep in elke woonverdieping moet kunnen toetreden. Toch heeft Border Architecture met vlag en wimpel invulling gegeven aan dit ingewikkelde ontwerpvraagstuk. Daglicht komt namelijk overal diep het pand in. Met daglicht uitsluitend via gevelopeningen in de voor- en achtergevel was dat nooit gelukt gezien de smalle straatjes. Maar Border Architecture loste dit probleem op met drie strategisch op het dak geplaatste lichtkokers waaromheen de woonruimtes op een slimme manier geschikt zijn. Het daglicht dringt nu tot diep in alle hoeken van de woning. Villa Haarlem
‘Energieke’ interactie tussen actief PV-dak en atrium
Samenwerking Brakel Atmos en Scheuten Solar
A
triumspecialist Brakel Atmos en solarspecialist Scheuten Solar zijn een samenwerkingsverband aangegaan. Gezamenlijk richten beide bedrijven zich op het realiseren van atria, die duurzaam, comfortabel en esthetisch verantwoord zijn. Door de krachtenbundeling ontstaat een marktpartij die alle
daarvoor benodigde specialismen in huis heeft.
Inzicht in duurzame atria Brakel Atmos en Scheuten Solar waren al goede bekenden van elkaar. Scheuten Solar produceert onder meer glasplaten met geïntegreerde zonnecellen, die Brakel Atmos
toepast in glazen daken. Dat beide bedrijven nu de krachten bundelen, heeft alles te maken met ‘duurzaam bouwen’: een begrip dat in de bouwwereld alleen maar aan belang wint. Wie zich op het vlak van ‘duurzaam bouwen’ weet te onderscheiden, heeft dan ook de toekomst.
maart 2010
35
Column Tekst: Bert Lieverse Beeld: VMRG
Jan Brouwer’s geveltrilogie ‘licht – lucht – zicht’ karakteriseert direct en treffend het belang van de gevel. Ontwerpers van gevels besteden van huis uit aandacht aan deze basiselementen, bij het ontwerpen van de gevel, delen van de gevel en alle toebehoren. Het licht dat de gevel buiten ophaalt en naar binnen brengt, de lucht die de gevel buiten ophaalt en naar binnen brengt zijn voorwaarden voor het leven dat zich binnen achter de gevel afspeelt. Dit afspelen leidt pas écht tot comfort, geluk en welbevinden als er sprake is van zicht op de buitenomgeving.
Licht bewijst het gelijk van de Licht, lucht en zicht bewegen en veranderen voortdurend. Ze zijn onderdeel van het leven buiten. Daarvan afgesloten zijn geeft sterke gevoelens van onbehagen en leidt, als het gaat over werkvertrekken, ook tot lagere productiviteit. Gevels worden door ontwerpers daartoe aangepast en in overeenstemming gebracht met de natuurlijke behoefte van bewoners en gebruikers.
Ze dragen ook sterk bij tot het scheppen van een binnenklimaat, niet kunstmatig maar verbonden aan de natuur buiten. Soms gaan we wel erg ver in het scheppen van een kunstmatig binnenklimaat. We denken het soms beter te kunnen dan de natuur dat doet. Maar ook hier wordt de mens door de natuur gecorrigeerd en worden we ons ervan bewust dat we deel uitmaken van de natuur waarin licht, lucht en zicht belangrijke levensvoorwaarden zijn. Het concept van de Levende Gevel® brengt ons ertoe om de moderne gevel net zo dynamisch en levend te maken
36
maart 2010
Levende Gevel als de natuur waarmee de gevel naar binnen en naar buiten toe verbonden is. Het bewijs voor de juistheid van deze innovatierichting voor de gevelindustrie en zijn ontwerpers wordt onder meer gevonden in het verschijnsel licht. Daglicht is onomwonden dynamisch van aard. De zon zorgt voor voortdurende variaties van licht. Dynamische gevels vernemen dat, reageren en besturen vervolgens lichttoetreding, reflectie, absorptie. Onze moderne technologie stelt ons in staat om gevelsystemen te maken, die exact passen bij de dynamische en veranderende natuur. Sensoren, gebouwbeheersystemen, besturing van
lamellen leiden tot lichtregulering en dit is pure toegevoegde waarde. De gevels en gevelelementen die vanuit deze innovatie beschikbaar komen, geven gebouwen een veel hogere waarde dan nu gebruikelijk is. En indien het ontwerp ook rekening houdt met upgrading door technologische vooruitgang en de gevel door frequente actualisatie bij de tijd wordt gehouden, dan is zij een duurzame bron van waarde. Over duurzaam bouwen gesproken. Of liever: het is het installeren van duurzame en dynamische gevels.
De Levende Gevel als transactiezone tussen buiten en binnen
maart 2010
37
Stichting Kwaliteit Gevelbouw Tegen inbraak een klasse voor ramen en deuren volgens nen 5096:
skg is erkende attestering- en certificatieinstelling voor de afgifte van het komo (attest-met-) Productcertificaat voor: metalen en kunststof ramen, deuren en puien inbraakwerende metalen en kunststof ramen deuren en puien, hang- en sluitwerk branddeuren ventilatieroosters veiligheidsbeglazing en structureel gelijmde beglazing metalen gevelbekleding systemen en panelen lijmen voor panelen e.a.
Voor de kwaliteit van hang-en sluitwerk een ster-aanduiding volgens nen 5089:
skg is testinstituut voor: water en winddichtheid van metalen- en kunststof gevelelementen inbraakwerendheid van metalen en kunststof gevelelementen inbraakwerende eigenschappen van hang- en sluitwerk bepaling van duurzaamheid en sterkteeigenschappen e.a.
SKG
bezoekadres Nieuwe Kanaal 9-f 6709 pa Wageningen postadres postbus 362 6700 aj Wageningen t 0317 - 421 720 f 0317 - 421 677 e
[email protected] i www.skg.nl
skg is notified body voor: de ce-markering de afgifte van het eg-conformiteitscertificaat voor alle hierboven genoemde producten in de gevelbouw (nb-nr.: 0960)
SKG
SKG
Kwaliteitsramen Fabrikant ramenstad Certificaatnr SKG’07.aaa.bb.cc
skg is lid van eota voor het opstellen van de eta voor de ce-markering.
38
skg is partner van skh en shr in cb&v.
maart 2010
skg is geaccrediteerd voor: * Productcertificatie en attestering * Managementsysteemcertificatie (iso 9001/vca) * Laboratoriumactiviteiten
2 SKG
Voor gecontroleerde kwaliteit hanteert skg het komo keurmerk. De kwaliteit van inbraakwerende ramen en deuren herkent u aan de klasseaanduiding volgens nen 5096. komo is maatgevend voor de bouw.
Column Tekst: Mr. Bettina Hertstein
Te zien of niet te zien: dat is de kwestie W
e gaan allemaal wel eens ondoordacht te werk bij de aanschaf van consumergoods. Of het nu gaat om een mobiele telefoon met allerlei onnodige toeters en bellen maar die in de aanbieding was, of een extra paar schoenen terwijl de kast uitpuilt: onze normaal zo heldere geest wordt regelmatig vertroebeld door emoties als begeerte, hebzucht of simpelweg haastige spoed. Ook bij de onroerende zaken komen ‘miskopen’ voor. Daarom is het uitermate aan te bevelen zowel voor de aannemer als de koper om bij een in wezen vreugdevolle gebeurtenis als de oplevering, de zakelijke aspecten en juridische implicaties zeer goed voor ogen te houden. Hadden partijen dat in onderstaande zaak gedaan, dan had de arbiter hier werkeloos kunnen blijven. Koper had een nieuwbouwwoning gekocht op basis van een koop- /aannemingsovereenkomst. Zoals bij (bijna) alle bouwprojecten komt er een moment dat het werk gereed is voor oplevering. De ondernemer had daartoe de koper uitgenodigd. Het was een drukke opleverdag voor de ondernemer en de woning van de koper stond gepland aan het einde van de dag. Gaandeweg tijdens de rondgang door de woning begon de zon onder te gaan. Omdat er nog geen kunstlicht aanwezig was in de woning werd besloten eerst die delen op te nemen waar geen daglicht toetrad. De woonkamer en de buitengevel kwamen daarom het laatst aan de beurt. Het proces-verbaal van de oplevering werd uiteindelijk bij reeds ingevallen duisternis door beide partijen gehaast ondertekend. De opleverpunten die de lijst hadden ‘gehaald’, werden keurig afgehandeld. Eén kwestie hield partijen echter verdeeld. Het betrof een grote streep op een woonkamerbrede ruit, een onvolkomenheid die, zoals de ondernemer stelde, de koper had moeten melden tijdens de oplevering. De ondernemer betwistte niet dat er een streep op het raam zichtbaar was, maar dat nu de streep niet tijdig – bij de oplevering – was gemeld, hij daar niet
meer voor kon worden aangesproken. Immers, met uitzondering van de punten op de opleverlijst, was het werk door ondertekening van genoemde lijst door de koper goedgekeurd en er was ten aanzien van de – duidelijk zichtbare – streep geen sprake van een verborgen gebrek.
M e e s te r s tu
Meesterstuk
De arbiter moest zijn licht laten schijnen over de kwestie. Hij constateerde op de voorruit van de woonkamer een duidelijke streep aan de binnenzijde van de binnenste ruit. Arbiter was van oordeel dat het zo kan zijn dat zo’n streep bij een bepaalde lichtval wel zichtbaar is en op andere momenten minder of niet zichtbaar. De invallende duisternis bij de oplevering vormde een voldoende aannemelijke verklaring waarom het gebrek niet was gemeld. Arbiter ging dus voorbij aan het verweer dat het gebrek niet bij de oplevering was gemeld en wees de vordering tot vervanging van de ruit toe. De oplevering is ook in juridische zin een uiterst belangrijke gebeurtenis. Behalve het markeren van het einde van de bouwtijd en daarmee het vaststellen van de betalingsverplichtingen, gaan het risico en de verzekeringsverplichtingen over van de aannemer op de opdrachtgever. Last but not least: de aansprakelijkheid van de aannemer neemt sterk af. Weersomstandigheden en tijdstip kunnen de opneming beïnvloeden. Arbiter zal deze bij de beoordeling van een geschil meenemen in zijn overwegingen. Zoals in de onderhavige zaak maar weer is gebleken, is haastige spoed zelden goed. Beter ware het geweest als partijen een nieuwe afspraak hadden gemaakt voor het afronden van de oplevering. Zoekt u een professionele partner die met u meekijkt? Neem dan contact op met de VMRG!
Mr. Bettina Hertstein www.bouwrechtbedrijf.nl maart 2010
39
Project Tekst: Paul van Schaik Beeld: Bart van Vlijmen Fotografie / DP6 architectuurstudio
De patio zorgt voor veel daglicht en geeft de werknemers het gevoel alsof ze zich buiten in het groen bevinden 40
maart 2010
Gevel als abstracte natuur Als een schilderij van Mondriaan
De gevels van Radix ogen als een schilderij van Mondriaan. ‘Natuurlandschap’ zou hij het gedoopt kunnen hebben. Met verdiepinghoog glas gevat in onregelmatig ingedeelde houten kozijnen en zonneschermen die alle kleuren van een lentebos vertonen. Radix lijkt wel gecultiveerde natuur. Drie functionele thema’s: energiezuinigheid, transparantie en flexibiliteit liggen aan de basis van het ontwerp.
‘De concentratie van techniek in de gevels en vloeren heeft het ontwerp bepaald’, verklaart architect Chris de Weijer, die samen met Robert Alewijnse leiding geeft aan DP6 architectuurstudio. Radix biedt 12.000 m² vrij indeelbaar vloeroppervlak. ‘De compacte gebouwvorm gecombineerd met de open ruimten maakt maximaal contact tussen medewerkers en studenten mogelijk. Ook de looplijnen tussen werkplekken en laboratoria blijven zo kort. Bovendien heeft een compact gebouw weinig gebouwomhulling en bespaar je daarmee op energieverliezen.’
Licht Met het vele glas in de gevels van het nagenoeg vierkante bouwblok wordt bespaard op kunstlichtgebruik. De extreme transparantie van Radix maakt dat de medewerkers en studenten van de
People and Facts Opdracht | Wageningen Universiteit en Researchcentrum, Wageningen Ontwerp | DP6 architectuurstudio, Delft Aannemer | Heijmans Bouw, Arnhem Gevel | Alvema Gevels, Tilburg Beton | Geelen Beton, Wanssum Advies | DGMR Bouw, Arnhem (bouwfysica) / Pieters Bouwtechniek, Almere (constructies) / Schreuder Groep, Apeldoorn (installaties)
Plant Sciences Group op alle werkplekken contact met het omringende groene landschap houden. Zelfs in de ruimten rond de twee ferme rechthoekige patio’s voelt het alsof je buiten bent. In de vides weert het Foiltec-dak met een screenprint van bolletjes de zon. Aan de buitengevels vormen schermen en vooral maart 2010
41
1 2
1 2
3
3
1- luifel - element: houten latten 2- luifel - element: framewerk RVS-staal gecoat in kleur 3- zonwering 4- kampmann unit 5- minerale wol 6- houten gril systeem plafond 1- luifel - element: houten latten 7- tapijttegels 5mm luifel vloer - element: 8-2Soluflex 120mm framewerk RVS-staal gecoat zonwering 280mm 9-3constructie-vloer 104-betonkernactivering kampmann unit 115-akoestisch mineralebeton wol 40 mm 12- prefab betonnen stengelkolom
4 5 6 7 8 9 10 11 12
in kleur
6- houten gril systeem plafond 7- tapijttegels 5mm 8- Soluflex vloer 120mm detail H-01 9- constructie-vloer 280mm 10- betonkernactivering 11- akoestisch beton 40 mm 12- prefab betonnen stengelkolom
4 5 6 7 8 9 10 11 12
Verticale doorsnede over hout-aluminium geveldetail met houten luifel en geïntegreerde luchtbehandeling
detail H-01
een tachtig centimeter diepe luifel van houten latten de zonwering.
Geluid ‘Om de vloeren voor de gebruiker maximaal indeelbaar te houden zijn installaties op of onder de vloer ongewenst’, vertelt De Weijer. Betonkern-activering (met ondergrondse warmte opslag) biedt dan een duurzame klimaatoplossing. Voor de geluidsdemping heeft DP6 architectuurstudio samen met ingenieursbureau DGMR, Geelen Beton en constructeur
De transparante gevel en het houten rooster versterken de met met het omringende groene landschap
Pieters Bouwtechniek een akoestische vloer ontwikkeld. Of meer precies gezegd: een geluidabsorberende poreuze onderlaag van een breedplaatvloer.
Lucht Luchtbehandelinginstallaties zijn innovatief ondergebracht in de gevels. Aan de hand van een dwarsdoorsnede van het geveldetail beschrijft de architect: ‘Lucht wordt aangezogen door een rooster en verwarmd of gekoeld in een Kampmann unit (vernoemd naar de Duitse leverancier Kampmann). De lucht spoelt vervolgens door de vertrekken en stijgt door de vides en trapgaten. Bovenin het gebouw wordt de warmte opgevangen en in het circuit van de ondergrondse opslag gebracht.’
Alvema Gevels Het geveldetail laat volgens De Weijer zien hoe functionaliteit tot schoonheid leidt. Met dank aan Alvema Gevels, dat de door de architect voorgestelde constructie aanzienlijk wist te verbeteren. De ranke, sierlijke staalplaten die de houten luifel dragen zijn mooier dan de hoekprofielen die de architect had bedacht. Het oppervlak om de luchtbehandeling langs de gevel te accommoderen meet nog geen veertig centimeter. De gebruikers complimenteren de architect vooral over het fabuleuze licht en uitzicht in Radix. Want alle inspanningen om de vloeren vrij te houden ten spijt, het blijkt voor veel gebruikers nogal wennen om niet meer in een privé-kantoorcel te werken. De Weijer: ‘Je verhuist van een kamer met twee man naar een volledig vrije vloer. Ineens hoort iedereen je praten als je de telefoon opneemt. Dat vergt enige gewenning.’ 42
maart 2010
Mede dankzij de patio’s wordt bespaard op kunstlichtgebruik maart 2010
43
NIEUWE PERSPECTIEVEN ZIEN Vouw-schuifpuien van Solarlux geven een bijzondere indruk. Individueel, subtiel en licht. Beleef de kracht van design, rust en ontspanning. Onze exclusieve woon- en leefwereld geeft harmonie met de natuur.
Solarlux Nederland BV Postbus 53 I 7440 AB Nijverdal 0548 - 631323
[email protected] I www.solarlux.nl
V is iOn ai
VisiOnAir VisiOnAir Tekst: Emile Quanjel
Emile Quanjel is programmamaker van Bouwen met Groen en Glas bij Stichting Living Daylights, senior architect en promovendus aan de TU/Eindhoven
De lens als wens All that’s dear and seen and living / Makes the same flight as before / Once the angel of the lens / Has your world beneath his wings – Arsenly Tarkovsky, 1957
Z
oekende naar een goed ‘Leitmotiv’ voor deze column kwam ik bovenstaand gedicht van de Russische regisseur Tarkovsky tegen. Het gedicht van Tarkovsky weet op een fantastische manier te verwoorden wat hij normaal met beelden doet. Hij schrijft – hoe de ‘engel van de lens’ – de verwondering over al die dingen die we zien, die leven voor ons en waarvan we houden, die eigenlijk vanzelfsprekend zijn, ons vleugels geven. De verwondering maakt dat we de werelden om ons heen in een positief licht kunnen blijven zien, de drijfveer van levensgeluk. Door de lens van de verwondering is de mens in staat bestaande dingen opnieuw te beleven en te zien en van daaruit nieuwe dingen te bedenken en te maken die nieuwe waarden toevoegen aan ons leven.
Gevelwens Zo is de metafoor van de lens ook te gebruiken voor de gevel. Wat zou er nou mooier zijn, dan dat de gevel de lens is die de wereld om ons heen steeds weer in een ander daglicht stelt. De gevel die het daglicht en lucht in al zijn nuances van de cyclus van de seizoenen en de dag stuurt, verstrooit, opneemt en ontsluit. De gevel die licht en lucht geeft aan de gebruikers die het beschermt, omhult en laat ademen en zien. De gevel die als een levend organisme alle positieve energie van het daglicht en daglucht koestert, doorgeeft, zeeft en bewaart. De gevel die energie geeft aan datgene wat het omhult en omringt. Is dat niet een perspectief dat we zouden willen zien? Zijn dat niet de dingen die het leven voor ons de moeite waard zijn? Als wens zou de gevel de mooiste lens voor onze gebouwde omgeving moeten zijn. maart 2010
45
Project Tekst: Aldus bouwinnovatie Beeld: Aldus bouwinnovatie
Wat inspireert
jonge ontwerpers? In het kader van ‘Light Inspirations’ is de VMRG op zoek naar de inspiratie van ontwerpers rondom het thema daglicht. Jonge architecten en gevelbouwers ontwikkelen nu ideeën voor de toekomst: hoe ziet die er volgens hen uit? Wat drijft deze nieuwe generatie ontwerpers en bouwers? Gast-inspirator Aldus bouwinnovatie heeft de twee groepen uitgenodigd voor een inspiratiesessie. De deelnemers vertegenwoordigden zeer verschillende bedrijven en architectenbureaus. Wat wensen ontwerpers en wat maken gevelbouwers?
De jonge architecten vertonen opvallende eenduidigheid in ideeën en inspiratie. Natuurlijk vinden ze esthetiek en sfeer belangrijk, maar in tegenstelling tot het dominerende beeld van geheel glazen gevels, hoeft licht niet altijd ‘veel’ te zijn. Juist filteren van licht, spelen met licht en schaduw, kan een ruimte bijzondere kwaliteiten geven. Dit thema kan nog jarenlang mee.
Over planten en high tech De natuur blijkt een grote inspiratiebron in hun schetsen; direct in beplante gevels, indirect in patronen. Het comfort van de gebruiker vinden ze belangrijk en de gebruiker
46
maart 2010
Visie op de gevel van de toekomst door Wouter Stoer (Onix)
krijgt een actieve rol toebedeeld in het configureren van de gevel. Een gevel moet in hun optiek op de seizoenen reageren. Een meerlaagse opbouw met eenvoudige flexibiliteit is hierbij populair, meer dan technisch vernuft. Zoals een deelnemer het treffend verwoordde: ‘Die hightech, daar hebben heel veel mensen hun buik van vol.’ Grote afwezige in de discussie was energetische duurzaamheid: voor de deelnemers vanzelfsprekend. Ook warmteoverlast door ongecontroleerde daglichttoetreding komt nauwelijks aan bod. Duurzaam materiaalgebruik wordt wel inspirerend gevonden en ingezet voor een dynamische gevel. Afsluitend kon eenduidig geconcludeerd worden dat het onderwerp daglicht leeft bij deze generatie architecten en dat daglicht veel meer lagen heeft dan men in eerste instantie zou vermoeden. Inspiratie voor hen en voor de gevelsector om hier straks op een goede manier invulling aan te geven.
Meer over functionaliteit De groep gevelbouwers praat minder over esthetiek en meer over functionaliteit, wat niet wil zeggen dat beleving niet belangrijk gevonden wordt! De dynamiek van zonlicht wordt door allen als belangrijke kwaliteit onderstreept: ‘De mens is net een plantje, die moet naar het licht toe.’ De invloed van daglicht op de gezondheid en het welbevinden wordt veel genoemd; een onderwerp dat de architecten haast niet genoemd hebben. Ook uit de schetsen van de gevelbouwers spreekt de invloed van de natuur: zoekend naar dynamische zon- en lichtregulering worden planten in de gevel opgenomen. Duurzaamheid (energiegebruik) en warmteoverlast
VMRG organiseert inspiratiesessies
SUMMER
AUTUM
WINTER
SPRING
SEASONAL TRANSITION IN THE FACADE
Visie op de gevel van de toekomst door Farhan Alibux (Zero Logic)
zijn hot items. De volledig glazen gevel voert de boventoon in hun schetsen en ze zoeken naar oplossingen voor het probleem van oververhitting. Zij zien grote kansen voor de toepassing van PV-cellen. De gevelbouwers signaleren dat met de toenemende aandacht voor duurzaamheid de praktijk voor zowel hun eigen bedrijven als voor architecten gecompliceerder wordt. De architect had altijd al verstand van bouwkundig detailleren en constructies. Daar kwam kennis van werktuigbouw bij en nu ook energietechniek. De gevelbouwers geven aan hierover
graag met de architect te willen meedenken. Om goed op het proces aan te kunnen sluiten, zouden ze graag een kijkje in de keuken van het architectenbureau nemen: hoe gaat een bureau te werk? Uit deze twee zeer inspirerende sessies blijkt dat ideeën en visies van architect en gevelbouwer veel minder ver uit elkaar liggen dan in eerste instantie aangenomen. Ze zouden in nauwe samenwerking goed in staat zijn om sneller en doeltreffender toekomstige gevelconcepten tot realiteit te brengen.
Deelnemers aan de inspiratiesessies: Architecten:
Gevelbouwers:
Farhan Alibux (Zero Logic) Joost Heijnis (cepezed) Kristof Houben (Mecanoo) Wouter Stoer (Onix)
Marcel Cromzigt (AGC/Flat Glass) Esther Hebly (Oskomera) Nico Kremers jr. (Kremers Aluminium / Alvema) Fred Mak (Solarlux) Tjibbe van der Werff (BRS)
maart 2010
47
Project Tekst: Patricia van der Beek Beeld: Werner Huthmacher Photography, Berlin
Een groene long Berlijn - Adlershof In de zomer filteren de gevels de zon. ’s Winters bieden zij juist het daglicht alle ruimte. Ze geven schaduw en verkoeling. En veranderen met de jaargetijden mee, als een natuurlijke schakel tussen binnen en buiten. De groene façaden die het ‘Physik Institut’ van de Berlijnse Humboldt-universiteit omhullen, zijn al meer dan zes jaar het toonbeeld van duurzame architectuur.
Planten zorgen voor daglichtregulering volgens de seizoenen, deze foto is één jaar na de oplevering in de lente genomen
48
maart 2010
Diagonale plantgeleiders of boomstammen?
Gebouwconcept gaat uit van besloten studeren rond groene patio’s
De bouw van het instituut maakte onderdeel uit van een wetenschappelijk ecologisch project in opdracht van de ‘Berlin Senate for Urban Development’. Doel was het ontwikkelen van een uitzonderlijk ecologisch stedenbouwkundig concept waarin diverse duurzame innovaties zijn toegepast. Augustin und Frank Architekten uit Berlijn verwierven de ontwerpopdracht door het winnen van een prijsvraag.
ject van verschillende klimaatregulerende lagen voorziet.’ Als voorbeeld noemt hij de betonnen balkons die van zonneschermen zijn voorzien en de steigers van staal en bamboe waarop per verdieping diverse plantensoorten zijn aangebracht.
Groene façaden
‘Een gebouw kun je het eigenlijk niet noemen’, vertelt architect Georg Augustin. ‘Liever spreek ik van een ensemble dat verschillende vertrekken – laboratoria, studieruimten en collegezalen – logisch met elkaar verbindt. Het ontwerp laat zich het beste omschrijven als een doosvormig geheel waar binnen een gecompliceerd ruimtelijk systeem met flexibele indelingsmogelijkheden is gerealiseerd. De opzet, met diverse binnenen buitenruimten en lange zichtlijnen, geeft het ensemble openheid en transparantie.’
De met planten begroeide gevels, negen in totaal, fungeren als de ‘longen’ van het instituut. Meer dan de helft van de warmte die zich rond het gebouw bevindt, wordt door het groen opgenomen en door middel van verdamping als water ‘uitgeademd’. Hierdoor blijft het binnen een stuk koeler. Voor de irrigatie van de beplanting is een ingenieus watermanagementsysteem ontwikkeld, waarvoor het regenwater als bron dient. Ditzelfde systeem wordt ‘s zomers ingezet voor het koelen van de lucht in het gebouw. Door dergelijke technische hoogstandjes in hun ontwerp te verwerken, voldeden Augustin en Frank aan alle economische en ecologische eisen van de opdrachtgever.
Binnen- en buitengevels
Bekoorlijke bloei
Als gevolg van de open patio’s beschikt het fysicagebouw, naast zijn vier buitengevels, over meerdere naar binnen gerichte façaden. Met uitzondering van de noordelijke buitengevel zijn die allemaal transparant. Een bewuste keuze van de architect, die in zijn ontwerpen graag met daglicht werkt: ‘Daglicht creëert ruimte en sfeer en maakt onlosmakelijk deel uit van de energiebalans van een gebouw.’ De gedachte dat alleen gesloten geveldelen bijdragen aan energiebesparing, verwerpt Augustin onmiddellijk: ‘Met glazen gevels kun je dit effect ook bereiken, het gaat erom dat je de buitenschil van het te bouwen ob-
Eén van de wetenschappers die in het instituut werken, is Dr. Ralf-Peter Blum. Voor hem had het ontwerp wel iets functioneler en minder ‘kunstzinnig’ gemogen. ‘Maar’, zegt hij, ‘het is wel een mooi gebouw en het vele groen laat je jezelf in een tuin of op een landgoed wanen.’ En volgens de inmiddels gepensioneerde Dr. Günther Wernicke zijn de studenten dol op de bijzondere façaden: ‘Vooral ‘s zomers, als de gevelbegroeiing op de binnenplaats in volle bloei staat.’ Na ruim zes jaar weet het ‘Institut Physik’ zijn publiek nog altijd te bekoren.
Doosvormig ensemble
maart 2010
49
De gevel is het visitekaartje van het gebouw. Het is het eerste wat men ziet als men naar het gebouw kijkt en mag dus zeker representatief zijn. Op deze pagina’s laten architecten, opdrachtgevers en gevelleveranciers hun visitekaartjes zien.
Visitekaartjes
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort People and Facts Architect | Baldeweg, Barcelona / ADP architecten, Amsterdam Opdrachtgever | Rijksgebouwendienst, Den Haag Gevelbouwer | Scheldebouw, Heerlen Glasleverancier | Scheuten Glas, Venlo De locatie van de Rijksdienst bij de middeleeuwse Amersfoortse stadsmuur inspireerde de Spaanse architect Juan Navarro Baldeweg tot een achteroverhellende glazen voorgevel die de Hollandse luchten weerspiegelt. Ronduit spectaculair is het atrium dat schuilgaat achter de dubbele huidgevel. De voorgevel helt niet alleen achterover, maar is ook verdeeld in verschillende meanderende gevelvlakken. De grote raampartijen (blanke, brandweerrode en zilverreflecterende) buigen telkens ritmisch een kwartcirkel naar binnen. Baldeweg heeft samen met gevelbouwer Scheldebouw en glasleverancier Scheuten een buitengewone, transparante gevel voor een buitengewoon gebouw verwezenlijkt.
Leerpark Presikhaaf, Arnhem People and Facts Architect | Broekbakema, Rotterdam Opdrachtgever | Arentheem College, Arnhem Gevelbouwer | De Groot & Visser, Gorinchem
©Menno Emmink
Het campuscomplex van het Arentheem College is ontworpen als een eenheid met het groen in de wijk Presikhaaf. Architect Broekbakema bedacht een groen talud op het schooldak aan de zijde van Park Presikhaaf en legde het gebouw 1,5 meter verdiept in een waterpartij. Er is gekozen voor zo transparant mogelijke gevels die door De Groot & Visser zijn geleverd en gemonteerd. Dankzij de verdiepte ligging kijk je vanaf straatniveau ver het complex binnen. Zo toont het onderwijs zich optimaal aan de buitenwereld.
50
maart 2010
Openbaar Ministerie, Lelystad People and Facts Architect | Hootsmans architectuurbureau, Amsterdam Opdrachtgever | Rijksgebouwendienst, Den Haag Gevelbouwer | Metaglas, Tiel
Het gebouw voor het Openbaar Ministerie is voorzien van zeer energiezuinige constructies. Zonnewarmte wordt afgezogen en opgeslagen vanuit de gevels met slanke verdiepingshoge ASH klimaatramen van Metaglas. Naast deze klimaatgevel zorgen betonkernactivering en warmte-/ koudeopslag in de bodem voor een energiebesparing van 45% ten opzichte van een traditioneel kantoorgebouw. De gevels zijn samengesteld uit een grid van geperforeerde zwarte stalen roosters. Achter deze roosters bevinden zich door Metaglas ontwikkelde luiken voor natuurlijke ventilatie. De gebruikers kunnen met deze luiken zelf invloed uitoefenen op het binnenklimaat.
De Woonplaats, Enschede People and Facts Architect | RAU, Amsterdam Opdrachtgever | Woningstichting De Woonplaats, Enschede Gevelbouwer | Rollecate, Staphorst
Het Enschedese hoofdkantoor van woningbouwvereniging De Woonplaats is een ontwerp van RAU. Geen gevel is hetzelfde: drie van de vier gevels verdraaien en springen per verdieping naar buiten of naar binnen waarbij slechts één gevel vlak blijft. Het stedenbouwkundig beeldkwaliteitplan verlangde gevels die licht van kleur en erg transparant zouden zijn. Opdrachtgever De Woonplaats vroeg echter om maximaal 30% doorzichtige geveldelen. De oplossing: Rollecate verzorgde een volledig glazen gevel met speciale Colorbel panelen in verschillende kleuren. Talloze dunne aluminium lamellen laten indirect licht de kantoren binnen, maar weren direct zonlicht. maart 2010
51
Projects Tekst: Patricia van der Beek Beeld: OVG Projectontwikkeling / De Groot & Visser
TNT gaat
Close up van zuidgevel met een innovatief zonweringsysteem van horizontaal geplaatste lamellen die het zonlicht tegenhouden, maar tegelijkertijd werken als reflector. Het binnenkomende licht wordt weerkaatst en bereikt indirect, via het plafond, alsnog de kantoorvloer
52
maart 2010
CO2-emissievrij opereren, een LEED Platinum certificaat en de hoogste GreenCalc+ score ooit bereikt in Nederland. Het zijn de eisen waaraan de ‘Green Offices’ van TNT moeten voldoen. Onmogelijk? Niet volgens ontwikkelaar en belegger OVG en Triodos, die in Hoofddorp een eerste ‘Green Office’ ontwikkelen. Boele & van Eesteren is als aannemer bij dit project betrokken, het in duurzaamheid gespecialiseerde architectenbureau Paul de Ruiter tekende voor het ontwerp.
voor platinum People and Facts Opdrachtgever | OVG, Rotterdam / Triodos, Utrecht Ontwerp | Architectenbureau Paul de Ruiter, Amsterdam Hoofdaannemer | Boele & Van Eesteren, Zoetermeer Gevelbouwer | De Groot en Visser, Gorinchem; Kingspan Duurzame Bouwsystemen, Tiel Om aan de opgelegde, strenge duurzaamheidseisen te voldoen, moet bij de bouw van het TNT-kantoor zo weinig mogelijk en liefst gerecycled materiaal gebruikt worden. Daarnaast dient het gebouw na oplevering hoog te scoren op het gebied van energie(gebruik), efficiënt watergebruik, binnenmilieu en omgeving. Het was aan het architectenbureau om deze criteria te
Naar elke zonrichting is de gevel compleet anders uitgewerkt. De plint met zijn vele vergaderkamers heeft veel licht nodig enis volledig in glas uitgevoerd maart 2010
53
versmelten met een ontwerp dat ook aan de esthetische en functionele wensen van de klant voldeed. ‘Gekeken vanuit de omgeving hebben we gekozen voor een transparante opzet met harde, schuine lijnen waarmee we het gebouw stevig in zijn context plaatsen’, aldus projectarchitect Chris Collaris. ‘We ontwerpen altijd van binnenuit. Het gaat er immers om dat de mensen in het gebouw zich prettig voelen, met elkaar verbonden zijn, voldoende daglicht hebben, van het uitzicht kunnen genieten en zich kunnen oriënteren.’
Optimaal gebruik van daglicht Het ‘groene kantoor’ omvat zes verdiepingen op een halfverdiepte parkeergarage. Absolute blikvanger is een imposant atrium met trappenhuis, dat middenin het gebouw is gepositioneerd. De gevel bestaat uit zowel open als gesloten gedeelten. ‘De transparante
De noordoostgevel met het minste zonlicht bestaat nagenoeg volledig uit glas. Het TNT-logo is niet te missen
54
maart 2010
‘façade grenzend aan het voetgangersgebied is de plek waar over de gehele gevelbreedte het TNT-logo subtiel in het glas verwerkt is”, stelt Collaris. ‘Voor de andere gevels hebben we de zonbelasting bepaald en daar architectonisch op ingespeeld. Dit heeft ertoe geleid dat de noordoostgevel, waar het minste zonlicht is, volledig van glas is. Ook de begane grond, die met zijn vele vergaderkamers veel licht nodig heeft, is in glas uitgevoerd. En de op de zon georiënteerde zuidgevel is voor een groot deel gesloten. Op laatstgenoemde gevel is tevens een innovatief zonweringsysteem van horizontaal geplaatste lamellen aangebracht. Deze lamellen houden het zonlicht tegen, maar werken tegelijkertijd als reflector. Het binnenkomende licht wordt zodanig weerkaatst dat het indirect, via het plafond, alsnog de kantoorvloer bereikt.’
Ruwbouw is in volle gang
Verschillende glassoorten Wie door de glazen gevels naar binnen kijkt, wordt in één oogopslag bekoord door de charme en openheid van het gebouw. Wat wellicht minder snel opvalt, is dat deze zelfde gevels deel uitmaken van een hoogwaardig duurzaamheidsconcept. Collaris: ‘Voor de transparante gedeelten gebruiken we in de verschillend georiënteerde gevels verschillende glassoorten, elk met een eigen U-waarde. Hiermee houden we het isolerend vermogen van de gevel overal zo optimaal mogelijk, zonder uiteraard afbreuk te doen aan de esthetische waarde en eenduidigheid ervan.’
All in One Façade De dichte geveldelen, die op de verdiepingen terugkomen als kozijnstroken en borstweringselementen, dragen eveneens bij aan een hoge GreenCalc+ en LEED-score. Voor de wandbekleding is namelijk een duurzaam systeem ontwikkeld waarbij veel gerecycled materiaal wordt gebruikt. Een gezamenlijke ontwikkeling van gevelbouwer De Groot & Visser en sandwichpanelenspecialist Kingspan. Anco Bakker was namens De Groot & Visser bij de ontwikkeling van
deze zogenoemde ‘All in One Façade’ (AOF) betrokken: ‘De basis voor de AOFgevel is een vliesgevelprofiel dat we hebben doorontwikkeld tot een zeer lank prefab raamwerk. Kingspan heeft een geïsoleerd en esthetisch aantrekkelijk gevelpaneel vervaardigd dat hier precies in past.’ Patrick Theelen van Kingspan voegt toe: ‘Deze constructie maakt snelle montage mogelijk en bespaart veel materiaal. Dankzij het raamwerk hoeven we bijvoorbeeld geen paneelprofielen meer te maken.’ In het behalen van de GreenCalc+ en LEED-certificaten speelt overigens niet alleen de gevel een rol; ook de technische installaties, waaronder een WKK-systeem op biobrandstof en een WKO-installatie met warmte- en koudebronnen in de grond, dragen een belangrijk steentje bij.
Integrale aanpak ‘Met dit project laten we zien dat duurzaamheid, architectuur en technische innovatie heel goed samengaan’, besluit Collaris. ‘Doordat we vanaf de beginfase met alle betrokken partijen rond de tafel hebben gezeten, kunnen we straks een fraai en ecologisch verantwoord gebouw opleveren dat aan alle wensen voldoet.’ maart 2010
55
