Vlak ons niet uit! schetsen voor de toekomst van basisschoolgebouwen. Bellingwedde en Loppersum

Vlak ons niet uit! schetsen voor de toekomst van basisschoolgebouwen

Bellingwedde en Loppersum

Stichting Scholenbouwmeester Noord Nederland, juli 2011

Mogelijk gemaakt door steun van: Energieconvenant Groningen Ministerie van OC&W

versie ©

definitief, 30 juni 2011 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

‘Vlak ons niet uit!’ - Schetsen voor de toekomst van basisschoolgebouwen in Bellingwedde en Loppersum Stichting Scholenbouwmeester Noord Nederland © definitief - 30 juni 2011 - pagina 2 van 99

inhoudsopgave

inhoudsopgave ........................................................................................................................................................ 3 lijst met figuren .................................................................................................................................................... 5 lijst met grafieken ................................................................................................................................................ 6 lijst met tabellen .................................................................................................................................................. 6 overwegingen vooraf ............................................................................................................................................... 7 het exploiteren van een kleine school ............................................................................................................. 7 kunnen rekenen op kwaliteit ........................................................................................................................... 9 een gezamenlijk punt op de horizon ............................................................................................................. 11 leven als vrienden, rekenen als vijanden ...................................................................................................... 11 ‘tilsterschool’ ................................................................................................................................................. 13 intermezzo: wat berekeningen............................................................................................................................... 14 vierkante meters bruto vloeroppervlak (BVO) ............................................................................................... 14 vergoeding per m2......................................................................................................................................... 15 last van de energielast .................................................................................................................................. 16 een duivels dilemma ..................................................................................................................................... 17 samenwerking als oplossingsstrategie ......................................................................................................... 18 wat nou als ………................................................................................................................................................. 19 we beseften dat het uiteindelijk om één huishoudboekje gaat ...................................................................... 19 wat geven we dan nu als maatschappij uit? ................................................................................................. 19 kleine scholentoeslag ................................................................................................................................... 20 BEB (Berekende Extra Bekostiging) en BVV (Berekende Vaste Voet)......................................................... 21 ontwikkelingen simuleren .............................................................................................................................. 21 gewichten en andere toeslagen .................................................................................................................... 22 het blijven benaderingen ............................................................................................................................... 23 fusiefaciliteiten .............................................................................................................................................. 24 schoksgewijze veranderingen door staffeling ............................................................................................... 27 en de kosten? ............................................................................................................................................... 28 wat is er nodig om tot een transitie te komen ............................................................................................... 30 onder welke condities lijkt een transitie haalbaar?........................................................................................ 35 bouwen voor krimp: maar … welke krimp? ....................................................................................................... 37 scenario’s Bellingwedde ........................................................................................................................................ 41 drie onderwijskernen ......................................................................................................................................... 41


locatie 1: Oost ................................................................................................................................................... 43 locatie 2: West................................................................................................................................................... 46 locatie 3: Zuid .................................................................................................................................................... 48 optie 1: niets doen ........................................................................................................................................ 48 optie 2: zo snel mogelijk een nieuwe ‘tilsterschool’ realiseren voor de drie dorpen ...................................... 49 optie 2: de school voor de locatie Zuid als laatste van de drie locaties realiseren ........................................ 49 optie 4: patroonvolgend bouwen ................................................................................................................... 50 mogelijke fasering ............................................................................................................................................. 51 scenario’s Loppersum ........................................................................................................................................... 61 inleiding ............................................................................................................................................................. 61 Middelstum (Kantens, Huizinge) ....................................................................................................................... 65 Loppersum ........................................................................................................................................................ 69 Stedum .............................................................................................................................................................. 74 Loppersum Oost: Eenum, Leermens, Oosterwijtwerd,’t Zandt, Zeerijp, Zijldijk ................................................ 77 Loppersum Zuidoost: Garrelsweer, Wirdum, Wirdumerdraai ............................................................................ 82 Garsthuizen ....................................................................................................................................................... 85 Westeremden .................................................................................................................................................... 86 scenario-ontwikkeling ........................................................................................................................................ 88 nabeschouwing: scenario’s voor de toekomst ....................................................................................................... 95


lijst met figuren figuur 1: figuur 2: figuur 3: figuur 4: figuur 5:

berekening van de (zeer) kleine scholentoeslag ...................................................................................................... 20 model betreffende onderlinge relaties ontwikkeld in kader LvDO ............................................................................ 32 kaart bestaande en nieuwe onderwijslocaties in Bellingwedde ................................................................................ 41 kaart kindgerelateerde voorzieningen in Bellingwolde ............................................................................................. 43 kaart kindgerelateerde voorzieningen in Blijham ...................................................................................................... 46

figuur 6: kaart geschat aantal kinderen Loppersum in basisschoolleeftijd per kern ............................................................... 61 figuur 7: kaart geschat aantal kinderen per kern en kinderen op de basisscholen in Loppersum oktober 2010 .................... 62 figuur 8: kaart vermoedelijke bewegingen van kinderen naar scholen buiten de gemeente Loppersum ............................... 62 figuur 9: kaart huidige schoollandschap van Loppersum en omgeving .................................................................................. 63 figuur 10: kaart plaatsen in de buurgemeenten van Loppersum waar vrijwel zeker scholen blijven ........................................ 63 figuur 11: kaart locatie scholen in Middelstum.......................................................................................................................... 66 figuur 12: kaart plan zuidrand Middelstum. In fase 1 zijn 17 nieuwe woningen gepland .......................................................... 66 figuur 13: kaart mogelijke locatiekeuzes te Middelstum en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied ............... 67 figuur 14: kaart locatie scholen in Loppersum .......................................................................................................................... 70 figuur 15: kaart met indicatie van te verwachten leerlingenstromen naar Loppersum bij 3 resterende locaties ...................... 71 figuur 16: kaart nieuwbouwplan ‘over de Wijmers’ Loppersum ................................................................................................ 72 figuur 17: kaart mogelijke locatiekeuzes te Loppersum en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied ................ 73 figuur 18: kaart bestemmingsplan Stedum, woonlocaties aan de noordkant, uitbreidingsplan Hilmaarweg ............................ 74 figuur 19: kaart locatie scholen in Stedum ............................................................................................................................... 75 figuur 20: foto hofje Weemweg, Klokkenpad, Singel te Stedum .............................................................................................. 76 figuur 21: mogelijke locatiekeuzes te Stedum en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied .............................. 76 figuur 22: kaart schatting gerealiseerd potentieel van de scholen in Loppersum Oost ............................................................ 78 figuur 23: kaart huidige onderwijslocatie ‘t Zandt ..................................................................................................................... 78 figuur 24: afstanden over de weg tussen de dorpen in Loppersum Oost ................................................................................. 79 figuur 25: afstanden tot dorpen voor ‘tilsterschool’ aan kruising Leermensterweg Tolweg ...................................................... 80 figuur 26: mogelijke locatiekeuzes voor een school in Loppersum Oost en de gevolgen voor de bereikbaarheid ................. 81 figuur 27: kaart met kinderen en scholen in Loppersum Zuidoost ............................................................................................ 83 figuur 28: van Overschild (A) over de weg naar de Wirdumerdraaischool (B) ........................................................................ 83 figuur 29: mogelijke locatiekeuzes voor een school in Zuidoost en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied ... 84 figuur 30: mogelijke locatiekeuze voor een ‘tilsterschool’ ten zuiden van Uithuizen en de gevolgen voor de bereikbaarheid 85 figuur 31: ligging Westeremden t.o.v. gebied .......................................................................................................................... 86 figuur 32: mogelijke locatiekeuzes in het gebied en gevolgen voor Westeremden .................................................................. 87 figuur 33: invulling locatie keuze Stedum en Middelstum ........................................................................................................ 89 figuur 34: scenario voor de komende tien jaar voor Zuidoost Loppersum................................................................................ 90 figuur 35: scenario Loppersum variant 1a /b ........................................................................................................................... 91 figuur 36: scenario Loppersum variant 1a in de tijd gezet ........................................................................................................ 91 figuur 37: scenario Loppersum variant 1b in de tijd gezet ........................................................................................................ 91 figuur 38: scenario Loppersum variant 2a1 .............................................................................................................................. 92 figuur 39: scenario Loppersum variant 2a1 in de tijd gezet ..................................................................................................... 92 figuur 40: scenario Loppersum variant 2a2 .............................................................................................................................. 93 figuur 41: scenario Loppersum variant 2a2 in de tijd gezet ..................................................................................................... 93 figuur 42: scenario Loppersum variant 2b ............................................................................................................................... 94 figuur 43: scenario Loppersum variant 2b in de tijd gezet ....................................................................................................... 94


lijst met grafieken grafiek 1: leerlingencijfers Bellingwedde volgens de SBO-prognose ....................................................................................... 10 grafiek 2: leerlingencijfers Loppersum volgens de SBO-prognose .......................................................................................... 10 grafiek 3: relatie tussen toename percentage BVO per leerling en hoogte percentage voor gebouwgebonden uitkering ....... 15 grafiek 4: overzicht opbouw boekwaarde van de schoolgebouwen in Bellingwedde ............................................................... 33

lijst met tabellen tabel 1: bruto vloeroppervlak schoolgebouwen Bellingwedde .................................................................................................... 7 tabel 2: bruto vloeroppervlak schoolgebouwen Loppersum ....................................................................................................... 7 tabel 3: uitkering uit het gemeentefonds voor basisschoolleerlingen Bellingwedde op basis van meicirculaire 2011 ............... 8 tabel 4: genormeerd BVO van basisscholen en vergoedingen ................................................................................................ 14 tabel 5: overzicht van vergoedingen voor gebouwgebonden kosten aan schoolbestuur ......................................................... 15 tabel 6: bij afnemende bezetting neemt het beschikbare geld per m2 snel af........................................................................... 16 tabel 7: feitelijke energielast gebouwen Bellingwedde ............................................................................................................. 16 tabel 8: bekostiging en extra bekostiging i.v.m. kleinere omvang van de school .................................................................... 21 tabel 9: simulatie van de gemiddelde BEB voor de leerlingen in Bellingwedde ....................................................................... 22 tabel 10: berekenening van BVV en BEV over 2010/2011 en 2011/2012 gebaseerd op Bellingwedde. ................................. 23 tabel 11: benaderingsoverzicht totaal aan vergoedingen aan schoolbesturen Bellingwedde in 2011 .................................... 24 tabel 12: grove simulatie van de ontwikkeling van de BEB over 2011 tot 2017 als er wel scholen gaan fuseren.................... 24 tabel 13: mutatie totale uitkering bij fusies van scholen ........................................................................................................... 26 tabel 14: door fusie daalt totale uitkering scherp ...................................................................................................................... 26 tabel 15: tweemaal fusie van staffel 1 en staffel 2 naar staffel 3 – de percentages zijn vrijwel hetzelfde ................................ 28 tabel 16: overzicht van alle gebouwgebonden vergoedingen aan het schoolbestuur .............................................................. 29 tabel 17: gebouwgebonden uitgaven en inkomsten voor gemeente en schoolbestuur in Bellingwedde 2011. ....................... 29 tabel 18: gebouwgebonden inkomsten en kosten voor de schoolbesturen als er niets gebeurt .............................................. 30 tabel 19: overzicht boekwaarde en WOZ waarde schoolgebouwen Bellingwedde .................................................................. 33 tabel 20: overzicht van het totaal aan transitiekosten .............................................................................................................. 34 tabel 21: mutatie leerlingen op de scholen in Blijham 2006-2010 ............................................................................................ 37 tabel 22: mutatie leerlingen in Bellingwolde en Rhederbrug 2006-2010 .................................................................................. 37 tabel 23: mutatie leerlingen in Veelerveen, Vriescheloo, en Wedde ........................................................................................ 38 tabel 24: vergelijking prognoses meicirculaires 2009-2011 ...................................................................................................... 40 tabel 25: onderlinge afstanden scholen in Bellingwedde Oost ................................................................................................. 43 tabel 26: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Middelstum...................................................................................... 68 tabel 27: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Loppersum ...................................................................................... 73 tabel 28: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Stedum ........................................................................................... 76 tabel 29: totaal aantal reiskilometers voor de kinderen in Loppersum Oost ............................................................................. 80 tabel 30: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Loppersum Oost ............................................................................. 80 tabel 31: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Loppersum Zuidoost ....................................................................... 84 tabel 32: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Westeremden.................................................................................. 87 tabel 33: ‘lek en trek’ in Bellingwedde ...................................................................................................................................... 96


overwegingen vooraf Bellingwedde en Loppersum hebben vergeleken met de rest van Nederland nu heel veel basisscholen

Landelijk is er ongeveer één basisschool op 225 à 250 kinderen, in Bellingwedde en Loppersum is dat op dit moment ongeveer één basisschool op 75 kinderen. Dat betekent dat er in beide gemeenten ongeveer drie keer zoveel basisscholen zijn als gemiddeld over Nederland. Waarom is dat een probleem? Dat heeft te maken met enerzijds de bekostiging van scholen en anderzijds de onderwijskwaliteit.

het exploiteren van een kleine school een kleine school exploiteren kost relatief veel geld

Als je een gebouw neerzet voor een basisschool horen daar een aantal vaste voorzieningen bij. Een speellokaal voor de kleuters en een ruimte voor de Intern Begeleider bijvoorbeeld. Je zou kunnen zeggen dat dat de vaste overhead van een school is. Die kosten moeten ‘verdiend’ worden op de leerlingen en net als met een gewoon bedrijf worden ze ‘omgeslagen’ per leerling. Dat maakt een groot verschil bij 225 of bij 75 leerlingen. Nu begrijpt het ministerie dat ook wel en worden er daarom bij minder dan 145 leerlingen een ’kleine scholentoeslag’ en andere bekostigingsaanvullingen (zie pagina 20) uitgekeerd.

tabel 1: bruto vloeroppervlak schoolgebouwen Bellingwedde

tabel 2: bruto vloeroppervlak schoolgebouwen Loppersum

zeker bij daling van het aantal leerlingen

Een toeslag ontvangen en kostendekkend kunnen draaien, zijn in de praktijk echter twee verschillende dingen. Zeker als ook nog eens het totaal aantal leerlingen terugloopt. Immers: het gebouw krimpt niet mee en de kosten voor de verwarming nemen zelfs alleen maar toe, als er minder kinderen en dus minder ‘kacheltjes’ in het gebouw zijn. Al zit er bij voortgaande daling een relatief voordeel: de vergoeding vindt plaats op basis van de teldatum van het jaar daarvoor. Maar ook ondanks deze ‘verzachting’ is het vooral bij sterk krimpende scholen met veel te grote gebouwen moeilijk om de eindjes aan elkaar te blijven knopen (zie tabel 1 en 2).

de bovenschoolse organisatie teert dan in

Anders gezegd: als de school kleiner wordt nemen de gebouwgebonden kosten per leerling niet in dezelfde proportie af, en dat verschil wordt niet goedgemaakt door een gelijke tred houdende toename van de inkomsten. Dit is helemaal het geval als


een kleine school in stand wordt gehouden als dislocatie of nevenvestiging van een hoofdvestiging elders. Er is dan geen sprake van een zelfstandige school en daardoor kan er maar beperkt een beroep gedaan worden op vergoedingen zoals een ‘kleine scholentoeslag’. Soms houden schoolbesturen een dergelijke vestiging met het oog op de onderwijsspreiding in stand, maar dus met hoge kosten voor henzelf. omdat aantal m2 per leerling scherp toeneemt

De schoen wringt dus vooral door het verschil dat ontstaat omdat het aantal m2 per leerling scherp toeneemt. De toeslagen voor kleine scholen compenseren wel voor het afnemen an sich, maar niet voor het feit dat we het gebouw niet ongestraft ‘te heet kunnen wassen’. Een manier om zo’n verschil tijdelijk op te vangen is door de kosten te verdelen over alle scholen onder het schoolbestuur. Of door bijvoorbeeld te bezuinigen op onderhoud, of de aanschaf van nieuw meubilair even uit te stellen. Maar uiteindelijk zijn dat natuurlijk noodgrepen die vroeg of laat toch weer op het bord van het bestuur terugkomen. Kortom zo’n verschil tussen kosten en inkomsten kan een bovenschoolse organisatie wellicht een tijdje creatief dragen, maar daarmee wordt uiteindelijk wel ingeteerd op de reserves.

tabel 3: uitkering uit het gemeentefonds voor basisschoolleerlingen Bellingwedde op basis van meicirculaire 2011 Opvallend is dat de totale vergoeding over de komende vijf jaar constant blijft. waarom dan geen ander gebouw gezocht?

Ook de gemeente ontvangt geld uit het gemeentefonds op basis van het aantal kinderen binnen de gemeentegrenzen. Dus ook daar betekent dalende kinderaantallen dalende inkomsten, tenzij de vergoeding per hoofd van de bevolking stijgt . Nu blijkt de stijging van deze vergoeding voor Bellingwedde op dit moment gelijke pas te houden met de verwachte daling. Als we kijken naar de getallen van de meicirculaire 2011 (de circulaire van het Rijk die voor de gemeenten de hoogte van de uitkering uit het gemeentefonds aangeeft) en die gebruiken als input voor een rekenmodel ontwikkeld van de PO Raad, ontvangt de gemeente per saldo op dit moment nog het zelfde totaalbedrag (zie tabel 3).

ook de gemeente heeft kosten aan bestaande gebouwen

Net als voor ieder ander geldt ook voor de gemeente dat elk gebouw groot onderhoud en kapitaalslasten met zich meebrengt. De gemeente draagt daarnaast ook de lasten voor de OZB – maar dat is in zekere zin vestzak-broekzak omdat de gemeente ook de OZB-inkomsten geniet, het gaat om een verschuiving van begrotingsposten – en voor de opstalverzekeringen. Het is dus niet zo dat zodra een gebouw er eenmaal staat en het schoolbestuur de exploitatie draagt de gemeente daar geen kosten meer aan heeft.

verlies boekwaarde

Bij het afstoten van een bestaand gebouw moet de waarde waarvoor dat gebouw nog op de balans staat ineens worden afgeboekt. Nu hoeft dat geen probleem te zijn in een gebied waar de gemeente vervolgens het gebouw of het vrijkomende terrein kan verkopen voor bijvoorbeeld woningen: dan staan er inkomsten tegenover de kosten, soms zelf zoveel dat daar nieuwbouw uit gefinancierd kan worden. Maar in krimpgebieden ligt dat niet zo makkelijk. Dan heeft de gemeente dus vaak al te


maken met (forse) kosten voordat überhaupt gesproken kan worden over de kosten van nieuwbouw.

kunnen rekenen op kwaliteit onderwijskwaliteit staat voorop

Naast de vraag van de bekostiging is er ook de – vanuit het oogpunt van schoolbestuur en ouders veel belangrijker – vraag naar de onderwijskwaliteit. In Noord- en Oost- Groningen zijn er relatief veel kleine scholen: ruim 2/3 van de scholen is kleiner dan die grens van 145 voor de kleine scholentoeslag, en meer dan de helft zelfs kleiner dan 100 leerlingen. Ook zijn er in dit gebied de laatste jaren relatief veel zwakke tot zeer zwakke scholen geweest. Is daar een duidelijk verband?

klein maakt garanderen kwaliteit lastiger

Tot nu toe is een dergelijk verband nooit ‘hard’ aangetoond, maar de inspectie en andere deskundigen achten dat wel waarschijnlijk: de facto constateerde de inspectie april 2011 dat meer kleine scholen zwak zijn (www.onderwijsinspectie.nl). Want al hoeft een kleine school niet slecht te zijn, het is wel lastiger om kwaliteit te garanderen omdat de kwaliteit zo enorm afhankelijk wordt van een paar individuen. Het is dus niet zo dat een kleine school ook noodzakelijk een slechte school is, maar het is wel zo dat het met een kleine school moeilijker is om als schoolbestuur kwaliteit te garanderen. Anders gezegd: het risico dat een school een (zeer) zwakke school wordt is groter bij kleine dan bij grotere scholen. Er wordt immers veel meer van de individuele leerkracht gevraagd!

maximaal 2 groepen per klas

Als het aantal leerlingen in de groepen afneemt, neemt voor de leraren het aantal leerniveaus dat zij moeten bedienen scherp toe. Binnen één groep zijn er normaal gesproken ongeveer drie leerniveaus. Bij een gecombineerde groep zijn dat er dus al zes, en als er drie groepen in één klas zitten heeft een docent te maken met negen verschillende niveaus die in dezelfde tijd als die eerste drie instructie moeten krijgen. Daarnaast moeten met een veel kleinere club mensen ook alle algemene taken gedeeld worden: de schoolreis, de schoolberichtgeving, Sinterklaas, enzovoort. Vandaar dat de schoolbesturen uit Noord- en Oost-Groningen gezamenlijk aangeven dat er om onderwijskwaliteit te kunnen garanderen er niet meer dan twee groepen in één klas zouden moeten zitten.

voldoende leeftijdsgenootjes

Daarnaast is er het perspectief van de kinderen. Voor een gezonde sociaalemotionele ontwikkeling moet een kind in staat zijn te leren acteren in een groep van leeftijdsgenoten. Voldoende vriendjes en vriendinnetjes van de eigen leeftijd hebben om mee te leren en te spelen. Vanaf een gemiddelde van 10 kinderen per leerjaar lukt dat. Dat betekent immers voor ieder kind dat er gemiddeld rond de 5 jongens en 5 meisjes van zijn leeftijd zijn. Overigens kan dit in de praktijk nog wel heel vreemd uitpakken. Het ene leerjaar veel groter dan het andere, ineens veel meer jongens dan meisjes of omgekeerd. In zulke gevallen kan de verdeling van twee groepen over één klas toch weer moeilijk worden.

gewenste schoolomvang van 75 op peildatum

Daarmee komen we op een schoolomvang op peildatum (1 oktober) van 5 leerlingen in groep 1 – groep 1 groeit in de loop van het jaar altijd uit als er steeds meer kinderen 4 worden – en 10 in de groepen 2 tot en met 8. Een school kortom van 75 leerlingen op peildatum en van 80 aan het einde van het jaar biedt de


kinderen door de bank genomen voldoende leeftijdsgenoten en de leerkrachten een aanvaardbare belasting. en dan komt ‘de krimp’

In Bellingwedde en Loppersum is evenals in de rest van het platteland van Groningen de verwachting dat het aantal 0-12 jarigen de komende jaren verder af zal nemen door een combinatie van allerlei demografische effecten zoals ontgroening en vergrijzing. De voorspellingen hieromtrent lopen zeer uiteen afhankelijk van het soort van modellen dat men heeft gehanteerd. In de onderzoeksagenda Noorderland wordt hier nader op in gegaan. In deze scenario’s wordt verder gewerkt met de SBO-voorspellingen.

grafiek 1: leerlingencijfers Bellingwedde volgens de SBOprognose

grafiek 2: leerlingencijfers Loppersum volgens de SBOprognose

voorlopig rekenen met 20% krimp

In grafiek 1 wordt duidelijk dat voor Bellingwedde de komende jaren de daling nog vrij hard zal gaan maar dat in de periode na 2020 de verwachting is dat het aantal kinderen min of meer stabiliseert. In Loppersum zien we een wat ander patroon (grafiek 2). Daar daalt het aantal leerlingen tot 2015 nog scherp door maar vlakt dan af en blijft min of meer stabiel tot 2020. In beide gevallen is de afname over de


periode 2010-2020 in de orde van een 20 tot 25%. Op zich is dit zoals gezegd een prognose, en er zijn voor deze gebieden recentelijk vrij veel prognoses gemaakt die onderling nogal uiteenlopen. Maar rekening houden met een afname van zo’n 20% lijkt een vrij veilige optie: het heeft immers ook weinig zin nu een structuur te ontwerpen die bij oplevering gelijk weer om noodlokalen vraagt. Dat betekent dat voor de planvorming een school nu minimaal 100 leerlingen moet hebben om er op termijn nog de gewenste 80 te houden.

een gezamenlijk punt op de horizon evenwichtige spreiding

Een gemeente wil een evenwichtige spreiding van de scholen over het gebied zodat alle leerlingen liefst binnen een straal van 5 tot 6 kilometer wonen van een basisschool van hun keuze. Dat beperkt ook de vervoersstromen binnen het gebied. Volgens de regels is het zo dat indien binnen een straal van 10 kilometer geen school van de gewenste richting aanwezig is, ouders de gemeente om een door hen gewenste school kunnen vragen, mits voldaan wordt aan de wettelijke stichtingsnormen. Bij onvoldoende aantallen leerlingen en een afstand van meer dan 6 kilometer is leerlingenvervoer een alternatief. Voor ‘duurzame’ voorzieningen is 10 kilometer echter vrij ver: zeker met kleine kinderen is meer dan 5 km fietsen een grote belasting.

leerlingenkannibalisme

De schoolbesturen willen binnen die lokale spreiding enerzijds voldoende onderwijskwaliteit kunnen borgen, maar anderzijds ook zorgen voor onderwijs dat aansluit bij de levensovertuiging van de ouders. In principe laat dat nog twee strategieën: door sterke profilering er voor zorgen dat de eigen school voldoende groot blijft, in de wandelgangen wordt dit wel ‘leerlingenkannibalisme’ genoemd. De ene school groeit immers ten koste van de ander.

thuisnabij en eigen identiteit vraagt om gebiedsgerichte samenwerking

punt op de horizon: gezamenlijk onderwijs voor de ouders van morgen

De duurzame strategie is echter gezamenlijk te kijken op welke manier per locatie het beste in de behoefte aldaar kan worden voorzien. Afhankelijk van de hoeveelheid kinderen in een bepaald gebied zal dat betekenen dat er – in ieder geval vooralsnog – soms meerdere scholen met een eigen identiteit naast elkaar kunnen blijven bestaan, al dan niet onder één kap om voorzieningen te kunnen delen. Of als daarvoor te weinig kinderen zijn moeten de diverse identiteiten nu al volledig samenwerken binnen één schoolgebouw. Niet als buren maar als huisgenoten, als één geïntegreerde aanbieder die meerdere identiteiten kan bedienen VCO Oost Groningen en de SOOOG, de beide schoolbesturen die gezamenlijk alle scholen in Bellingwedde onder hun hoede hebben, hebben aangegeven op deze duurzame samenwerkingsstrategie te willen inzetten, evenals de schoolbesturen Marenland en Noordkwartier dat in Loppersum hebben gedaan. In Loppersum is er buiten de scholen van Noordkwartier en Marenland nog één particuliere school en een school van de gereformeerde VGPONN. Ook met de VGPONN wordt gesproken over integratie van hun aanbod in het nieuwe weefsel dat voor Loppersum zal moeten ontstaan.

leven als vrienden, rekenen als vijanden


een gezamenlijke huishouding?

Een schoolbestuur ontvangt een uitkering op basis van het aantal leerlingen gekoppeld aan een school (BRINnummer). Dat werkt eigenlijk volstrekt vergelijkbaar als bij de sociale dienst. Een school is pas een school als zij volledig zelfstandig in haar eigen huishouding voorziet. Dus als twee kleine scholen samen in een pand gaan en gezamenlijk dingen gaan doen – samen sporten bijvoorbeeld – gaat het net als bij twee vrienden met een uitkering die voor de gezelligheid en de kosten samen koken. Dit wordt gezien als het voeren van een gezamenlijke huishouding wat leidt tot korting, en, net als door de sociale dienst, wordt hier streng op gecontroleerd. Samenleven onder één dak met behoud van het eigen BRINnummer kan wel, ook kunnen aula’s en sportzalen rustig gedeeld worden, maar dan moeten de kinderen wel strikt gescheiden les hebben en dat was nu juist bij hele kleine scholen uit het oogpunt van sociaal-emotionele ontwikkeling ongewenst.

samenwerken met andere voorzieningen

Een voor de hand liggende manier om kosten te delen – zeker van gebouwen – ontstaat door met meerdere organisaties tot samenwerking te komen. Combinaties met kinderopvang en voorschoolse educatie zijn uiteraard aangewezen, maar er zijn veel meer mogelijkheden. Het dorpshuis kan in de avonduren gebruik maken van de aula van de school bijvoorbeeld. De ouderen van het computerlokaal voor een pccursus. De bibliotheek kan haar steunpunt in het dorp integreren met de schoolmediatheek, waar de conciërge of een vrijwilliger op gezette tijden de via internet bestelde boeken uit kan geven. Ouderen en leerlingen kunnen een busje delen voor WMO en leerlingenvervoer.

zorgvuldig toekomstige beheerskosten afwegen

doorlopende leerlijnen en taalen leerachterstanden

geïntegreerde kindvoorzieningen

Hiermee is overigens niet gezegd dat het altijd verstandig en voordelig is om met allerlei partijen een dak te delen. In de onderzoeksagenda Noorderland wordt ingegaan op de factoren die daarbij een rol spelen. Het komt er in het kort op neer dat de risico’s van de extra investering bij de bouw, maar vooral die van exploitatie en beheer duidelijk in kaart moeten worden gebracht. Het mag niet zo zijn dat de school uiteindelijk met de rekening blijft zitten voor allerlei voorzieningen voor derden, ook niet als dat het eigen dorp betreft. Wel kan zo het voorzieningenniveau in en rond de school direct ook afgestemd worden op de lokale situatie. Juist in de gebieden van Noord- en Oost Groningen is er regelmatige sprake van leer- en taalachterstanden. Dat vraagt enerzijds om zorgvuldige afstemming van het aanbod van zorg en onderwijs op de lokale behoeften en anderzijds om goed contact tussen de diverse betrokken instellingen. De integratie van alle voor- en naschoolse voorzieningen tot één – ook fysiek één – centrum zou deze afstemming en daarmee de effectiviteit zeer kunnen bevorderen. In Noord-Groningen wordt in Loppersum en de Marne bij wijze van experiment daarom door gemeenten, schoolbesturen, instellingen voor kinderopvang en de provincie gewerkt aan een zogenaamde ‘geïntegreerde kindvoorziening’ waar zorg en onderwijs van 0 tot 12 als één doorlopend pakket worden aangeboden. Deze samenwerking, die veel verder gaat dan een dak en een deur delen, vraagt wel om gebouwen die dit ook effectief kunnen ondersteunen. In Stedum bijvoorbeeld is men al vrij ver met de organisatorische voorbereiding van deze geïntegreerde kindvoorziening, echter geen van de bestaande gebouwen biedt de mogelijkheid om deze kindvoorziening als één centrum in onder te brengen.


‘tilsterschool’ te weinig kinderen in het eigen dorp

Natuurlijk wordt bij het kijken naar clusters van voldoende omvang om een duurzame voorziening voor kinderen aan te bieden eerst gekeken naar de dorpen zelf. Alleen zal het voor sommige dorpen nu al, en voor andere dorpen op termijn, niet meer haalbaar blijken. In de jaren dertig, tijdens de crisis, stuurde onderwijsminister Marchant een circulaire rond om er bij dorpen op aan te dringen hele kleine scholen samen te voegen met het oog op de personeelslasten. Zo zijn in Loppersum twee scholen ontstaan, die beide drie dorpen bedienen.

ook in de jaren ’30 al samenvoeging

De ene is de school in Wirdumerdraai voor Wirdum, Wirdumerdraai en Garrelsweer. De andere ’t Dieftil voor Eenum, Oosterwijtwerd en Leermens. Beide scholen bestaan op dit moment nog en hebben buiten de architectuur ook nog de verwijzing naar een brug gemeen: de draaibrug over het Damsterdiep en de ‘til’ over de Eenumermaar. In het eerste geval staat de school in een dorpje dat midden tussen de twee andere ligt, in het andere geval ligt de school op een kruising van wegen, maar in beide gevallen slaan ze voor de drie omliggende dorpjes een brug naar de toekomst. Deze beide scholen bleken zelfs een heel robuust antwoord te geven: 75 jaar later zijn ze beide nog open.

weideschool, boerderijschool, buitenschool

In de scenario-ontwikkeling wordt deze mogelijkheid om door een geschikte locatiekeuze een brug te slaan voor meerdere dorpjes uitdrukkelijk meegenomen. En daar waar eenmaal een brug is ontstaat ook vaak meer: kijk maar naar de vele plaatsnamen in Noord-Nederland die verwijzen naar allerlei typen bruggen zoals Balkbrug, Oosterhogebrug, Steentil, Rhederbrug en Fraamklap. Om naar dergelijke locaties te verwijzen is een woord nodig. Woorden als boerderijschool, buitenschool en weideschool komen niet in aanmerking door hun specifieke context: leren op het land tussen dieren en gewassen, leren in de buitenlucht vanwege de gezondheid.

‘tilsterschool’

Als eerbetoon aan deze oudere scholen, maar ook vanwege de vele betekenissen van ‘til’ is gekozen voor ‘tilsterschool’. Een ‘til’ is het Noord-Nederlandse woord voor een brug die er is als je hem nodig hebt. Het verwijst ook naar optillen. Of naar een huis waar je veilig kunt verblijven en dan weer uit kunt vliegen.


intermezzo: wat berekeningen vierkante meters bruto vloeroppervlak (BVO) genormeerd BVO volgens VNG

Om helder te krijgen hoe de situatie nu concreet in elkaar zit volgen wat voorbeeldberekeningen. Ten eerste: hoe zit het eigenlijk met de relatie tussen de omvang van het gebouw en het aantal leerlingen? Sinds 2008 werkt de VNG met een modelverordening waarmee de huisvestingsnorm wordt vastgesteld op basis van een vaste voet van 200 m2 Bruto Vloer Oppervlak (BVO) voor de algemene voorzieningen en 5,03 m2 per leerling. Als we dit uitzetten in een tabel zien we dat vooral als we onder de 150 leerlingen komen het aantal m2 BVO per leerling steeds scherper gaat stijgen (tabel 4).

tabel 4: genormeerd BVO van basisscholen en vergoedingen

verschillende methoden

Deze genormeerde m2 BVO zijn de getallen op basis waarvan de omvang van nieuwbouw van een school wordt vastgesteld. Het zijn echter niet de getallen op basis waarvan de vergoedingen voor exploitatie tot stand komen. Die gaan nog terug op het systeem dat de commissie Londo bij de vorming van het basisonderwijs voorstelde en dat is gekoppeld aan het aantal groepen.

Londo en de VNG-norm

De commissie Londo kwam op basis van een groot praktijkonderzoek tot een systeem waarbij er op onderwijsinhoudelijke gronden een BVO per groep tot stand kwam van 115m2 en de exploitatiekosten kostendekkend zouden worden vergoed. In de praktijk is die 115m2 nooit ingevoerd omdat ook in de periode van invoering er sprake was van bezuinigingen. Er is gewerkt met een systeem van 105m2. In 2002 is in de modelverordening van de VNG de norm voor de bouw alsnog gewijzigd in de voorgestelde 115 m2 per groep en in 2008 is de VNG met de nieuwe – vereenvoudigde – berekeningsmethode gekomen die in tabel 4 wordt getoond. Er is zodoende enige spanning tussen de m2 BVO die een school krijgt toegewezen en de exploitatievergoedingen.


tabel 5: overzicht van vergoedingen voor gebouwgebonden kosten aan schoolbestuur Duidelijk zichtbaar is de schoksgewijze toename doordat de bekostiging is gebaseerd op groepen. BVV staat voor Berekende Vaste Voet (zie pagina 21)

vergoeding per m2 vergoeding houdt gelijke tred met theoretische toename kosten

grafiek 3: relatie tussen toename percentage BVO per leerling en hoogte percentage voor gebouwgebonden uitkering (Londo) op basis van de gegevens uit tabel 4.

Als we doorrekenen hoe de exploitatievergoeding toeneemt zien we echter zoals eerder al aangegeven dat het aantal vierkante meters en de vergoeding redelijk gelijke tred houdt, de vergoeding neemt zelfs iets scherper toe (zie grafiek 1). Heel duidelijk is ook te zien dat de vergoedingen voor gebouwgebonden kosten per groep gaan en daardoor een gestaffeld verloop hebben. 250 toename BVO/llg (in procenten)

200 150 100

toename gebouwgebonden uitkering/llg (in procenten)

50 0 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 23

maar niet met de praktijk van de krimpende school

rekenvoorbeeld: van 140 naar 80 in hetzelfde gebouw

Als een school langzaam aan kleiner wordt krimpt het vloeroppervlak uiteraard niet mee. Zeker in krimpgebieden is het ook niet zo eenvoudig om direct een andere partner te vinden die de vrijgekomen ruimte op kan vullen. Zoals iedereen weet gaat de kwaliteit van een onverwarmd gebouw snel achteruit en met minder kinderen zijn er zoals gezegd ook nog eens minder kacheltjes om het gebouw te verwarmen. Dat betekent dat het aantal m2 BVO per leerling scherp toeneemt, dat de kosten per m2 BVO toenemen, terwijl het totaal van de exploitatievergoeding juist áfneemt omdat het aantal leerlingen daalt. Stel we nemen als rekenvoorbeeld een school ontworpen voor 140 leerlingen die krimpt naar 80 leerlingen. Dan beginnen we met een school van 200 + 140*5,03 = 804 m2 genormeerd BVO. Maar dat blijft ook zo terwijl het totaal van de vergoeding daalt. Kortom hoewel dus in de situatie waar de school krimpt van 140 naar 80 de vergoeding per leerling wel degelijk stijgt – zelfs met ongeveer 35% – stijgt het aantal m2 per leerling dramatisch – met ongeveer 75% - en neemt het beschikbare geld per m2 snel af (met ongeveer 23%)!


tabel 6: bij afnemende bezetting neemt het beschikbare geld per m2 snel af

last van de energielast

.

de genormeerde energielast …

Een belangrijke kostenpost waar het schoolbestuur als huurder weinig greep op heeft is de energielast van het gebouw. Het gebouwgebonden energiegebruik is voor een groot deel afhankelijk van de mate van isolatie en de ventilatie. Veel van de huidige plattelandsscholen zijn oudere gebouwen en als zodanig meestal slecht geïsoleerd. Nog enkel glas, geen dak- of vloerisolatie, veelal ongeïsoleerde leidingen onder de vloer. De meeste van deze gebouwen worden natuurlijk geventileerd, en dat betekent dat door de open ramen de warmte weer naar buiten vliegt. In de benadering die de commissie Londo in de jaren ’80 voorstond zou de vergoeding voor het energiegebruik gekoppeld zijn aan dit feitelijk gebruik. De vigerende berekeningen gaan echter uit van theoretische waarden en komen zo tot een normering voor de vergoedingen per m2 voor de energielast van rond de € 8/m2.

… en de feitelijke energielast

De werkelijke kosten per m2 liggen echter bij dit soort oude gebouwen veel hoger (zie tabel 7). Dat betekent dat ook bij een volledige bezetting van het gebouw een schoolbestuur al achteruit boert. Als er dan ook nog sprake is van een relatieve ‘overmaat’ van het gebouw leggen de schoolbesturen daar jaarlijks behoorlijk op toe: in Bellingwedde legt VCO daar al € 9.000,= per jaar en SOOOG € 21.250,= per jaar bij. In totaal wordt er in deze gemeente op 10 scholen jaarlijks bijna € 30.350,= meer uitgegeven aan energie dan waar men vergoeding voor krijgt en ligt het energiegebruik met 129/per leerling bijna op het dubbele van het landelijk gemiddelde van € 67,67*. En die situatie wordt exponentieel erger: de energieprijzen blijven stijgen en de leerlingenaantallen dalen. *

Vergelijk de benchmark gegevens op:

http://www.energiebenchmark.nl/~uploads/paragraph/file/energiebenchmarktabellen.pdf.

tabel 7: feitelijke energielast gebouwen Bellingwedde


economisch en juridisch eigenaar

Waarom worden er dan geen energiebesparende maatregelen getroffen? De gemeente is verantwoordelijk voor het casco van het gebouw en zou derhalve in theorie dergelijke energiebesparende maatregelen kunnen nemen. Echter omdat zij niet voor de exploitatielast staat, verdient zij deze maatregelen vervolgens niet terug: wel de lasten niet de lusten. Het schoolbestuur heeft geen budgetten om dit soort maatregelen te nemen. Sterker nog in 2008 kwam er vanwege de minister een brief dat het schoolbestuur haar lumpsumfinanciering niet aan mocht wenden voor gebouwgebonden maatregelen. Hier zit al een belangrijke patstelling. Het is een situatie vergelijkbaar met de woningbouwcoöperaties: de gemeente is economisch eigenaar en het schoolbestuur juridisch eigenaar en die tweedeling helpt duurzame investeringen redelijk effectief om zeep.

stimuleringsgelden 2010

Maar er is toch in 2010 100 miljoen aan stimuleringsgelden beschikbaar gesteld om het binnenklimaat en de energieprestatie van scholen te verbeteren? Dat is wel zo, maar ten eerste moest de gemeente daar 40% cofinanciering bijleggen en dat geld moet er dan wel zijn. En ten tweede waren die stimuleringsgelden alleen bedoeld voor speciale maatregelen. Zo kon enkel glas door dubbel glas worden vervangen, maar de kozijnen die dan meestal ook vervangen moeten worden werden niet uit de stimuleringsgelden gefinancierd. Waardoor de facto voor de gemeente de cofinancieringslast nog verder opliep.

een duivels dilemma een onbedoelde wurggreep

De gemeente krijgt voor de schoolgebouwen een jaarlijkse vergoeding per ingeschreven inwoner van 0 tot 19. Daarvoor moet zij de schoolgebouwen en gymnastiekzalen stichten en in stand houden, de OZB betalen en de opstalverzekeringen afsluiten. Als er onder de gebouwen relatieve leegstand is, zoals in het geval van krimpende scholen, nemen de kosten per hoofd van de bevolking nemen toe. Dat kan alleen opgebracht worden als de vergoeding per inwoner ook stijgt (in het geval van Bellingwedde lijkt dat volgens de meicirculaire 2011 goed te lukken zie tabel 3). Want als die constant blijft is er sprake van een dalend budget. Dus óf het Rijk middels de uitkeringen uit het gemeentefonds, óf de gemeente zelf, legt op deze gebouwen toe – en in beide gevallen betaalt uiteindelijk de burger. Daarnaast is het in dit soort gemeenten steeds moeilijker om bestaande gebouwen en/of grond te gelde te maken (leegstand) dus ook die eventuele inkomsten waarmee nieuwbouw gefinancierd zou kunnen worden dalen.

een duivels dilemma waar in ieder geval de maatschappij niet bij is gebaat

En zo komen we in een duivels dilemma terecht: de schoolbesturen zitten in te grote gebouwen die ze niet kunnen onderhouden. Het ministerie betaalt daar enorme vergoedingen voor die toch niet kostendekkend zijn. De gemeente kan geen nieuwbouw financieren omdat ze al moeite heeft de oudbouw in de lucht te houden en met zijn allen verstoken we veel te veel energie waar het milieu niet bij is gebaat. De eigenaren van de energieleveranciers zijn mogelijk de enigen die hier lachend bij staan, want ook de onderwijskwaliteit en de leefbaarheid zijn bij deze klem niet gebaat.


samenwerking als oplossingsstrategie samenwerking als oplossingsstrategie

1 tussen schoolbesturen

2 met andere maatschappelijke partijen

3 bestuurlijk

De enige manier om uit deze onbedoelde gordiaanse knoop te komen lijkt om hem resoluut door te hakken, en dat vraagt om samenwerking. Ten eerste moeten we toe naar een situatie waar de schoolbesturen een gezamenlijk aanbod realiseren goed gespreid over de regio en afgestemd op het gemeentelijk beleid. Ten tweede is het handig daarbij samenwerking te zoeken met andere maatschappelijke aanbieders zoals de kinderopvang, het dorpshuis, de steunstee en dergelijke om zo een zo optimaal mogelijk rendement van het vastgoed tot stand te brengen. Ten derde is er samenwerking nodig tussen bestuurlijke partijen om een weg te vinden uit de financiële knoop: het ministerie van OC&W, de gemeente en de schoolbesturen hebben maatschappelijk bezien niet drie verschillende problemen – betalen, vastgoed, onderwijskwaliteit – maar staan gezamenlijk voor één vraagstuk. Goede en duurzame onderwijsvoorzieningen op het dunbevolkte platteland.


wat nou als ……… we beseften dat het uiteindelijk om één huishoudboekje gaat stel even dat het om één maatschappelijke partij zou gaan

Als het hele vraagstuk nu eens door één partij zou moeten worden opgelost, en het niet zoals nu in gedeelten over allerlei verschillende partijen zoals schoolbesturen, gemeente en Rijk zou zijn verdeeld. Hoe zou zo’n partij deze situatie dan aanpakken? De eerste stap zou moeten zijn om in overleg met de betrokken burgers – huidige en toekomstige ouders – uit het gebied te kijken hoe er het beste een nieuwe verdeling van het onderwijsaanbod zou kunnen ontstaan, waarbij enerzijds de belangen van de onderwijskwaliteit zouden zijn gegarandeerd en de kinderen voldoende ruimte zouden krijgen voor sociaal-emotionele ontwikkeling, en er anderzijds zoveel mogelijk thuisnabij de keuze zou kunnen worden gemaakt voor onderwijs volgens de eigen levensovertuiging. Bovendien zou deze structuur robuust moeten zijn voor de te verwachten demografische ontwikkelingen en aan moeten sluiten bij de andere zorgen voorzieningenstructuren die in het gebied gewenst zijn. Nadat deze gewenste structuur was uitgedacht zou moeten worden gekeken of die ook te realiseren is middels het bestaande vastgoedaanbod en tot slot zou er dan een transformatieplan moeten worden vormgegeven.

welke kosten zouden dan meegenomen moeten worden?

Er zou een plan ontwikkeld moeten worden samen met ouders, gemeente, schoolbesturen en andere betrokken instellingen. Er zou onderzoek gedaan moeten worden naar het bestaande vastgoed. Er zouden kosten ontstaan doordat een deel van het bestaande vastgoed moet worden afgestoten. Er zouden kosten ontstaan voor het samenvoegen van scholen: er moet verhuisd worden, voor de leerlingen moeten de leermiddelen en de meubels op elkaar afgestemd worden, de docenten moeten worden bijgeschoold en een deel van de docenten zal moeten afvloeien omdat de groepsgroottes veranderen, er moeten speciale docenten komen in samenwerkingsscholen om vorm te geven aan parallelle lessen in levensovertuiging. De besturen moeten goede afspraken met elkaar maken en die vast laten leggen in contracten. Kinderen moeten vervoerd worden. En zo’n proces zal enige jaren in beslag nemen dus zullen er in de tussentijd extra kosten zijn voor nog niet geschikte huisvesting, moet er ambtelijk capaciteit vrijgemaakt of ingehuurd worden om het traject te begeleiden. Al deze kosten zijn nodig om een transitie door te voeren waarna er opnieuw een ‘gewone’ situatie is ontstaan.

wat geven we dan nu als maatschappij uit? tegen welke kosten zou je dat af moeten zetten?

Stel even een theoretische gemeente vergelijkbaar met de situatie in Bellingwedde. Eerst is er sprake van 750 leerlingen op scholen met een gemiddelde omvang van 75 leerlingen. Per leerling krijgt een school van dergelijke omvang ongeveer €1000,= per leerling per jaar meer, omdat ze klein zijn. Dat betekent dat in de beginsituatie er door het ministerie zo’n € 750.000,= per jaar aan extra bekostiging moet worden uitgekeerd. Stel we maken een plan op waarbij in een aantal jaren deze 10 scholen van 75 leerlingen worden omgevormd in 5 scholen van 150 leerlingen. Dan hebben we aan het einde van het traject een situatie waarin er geen


kleine scholentoeslag en andere extra bekostiging meer hoeft te worden uitgekeerd. en wat is daarop de invloed van krimp?

let op 1: we gaan er van uit dat de ‘normale’ vergoedingen kostendekkend zijn

Onze theoretische gemeente ligt echter in een krimpgebied en heeft dus te maken met teruggang in het aantal leerlingen. Stel er is sprake van een regelmatige krimp van 30% gedurende de transitie. We gaan dan dus niet van 10 scholen van 75, naar 5 van 150, maar naar bijvoorbeeld 3 scholen in totaal ( 2 van 150 en 1 van 225 ) omdat er nog maar 525 leerlingen over zijn. Dan daalt de toeslag die het ministerie over die periode kwijt zou zijn van 750 x € 1000,= naar 525 x € 1000,= . Gemiddeld is dat over de transitieperiode 637,5 x € 1.000,= is € 637.500,= per jaar. Dit vormt onze eerste grove schatting. Hier past echter wel een waarschuwing. Let op: al deze berekeningen gaan er van uit dat de standaardvergoedingen voor het onderwijs kloppen. Daar is hier en daar wel twijfel aan, maar om deze vraag middels benchmarking te kunnen beantwoorden is meer onderzoek nodig. Een dergelijk onderzoek loopt voor de gebouwen inmiddels in de provincies Groningen en Drenthe waar in 2 jaar tijd door een provinciaal expertiseteam de helft van alle basisscholen (320) wordt opgenomen. Met die gegevens wordt een database aangelegd die kan gaan fungeren als een ‘Londo 2’ praktijkonderzoek.

kleine scholentoeslag let op 2: we hanteren een BVV en BEB en een vaste gemiddelde leeftijd van het personeel

In de lumpsumfinanciering waarmee de bekostiging voor scholen wordt geregeld is voorzien in een kleine scholentoeslag en zelfs in een zeer kleine scholentoeslag (zie figuur 1). Deze regeling geldt voor scholen met minder dan 145, respectievelijk minder dan 21, leerlingen en gaat uit van de gewogen gemiddelde leeftijd van het personeel (GGL). Variatie in die gemiddelde leeftijd heeft direct gevolgen voor de hoogte van de uitkeringen. Om getallen vergelijkbaar te houden is bij alle voorbeelden hier verder gerekend met de landelijke GPL van 40,14. Daarnaast is er sprake van staffeling in de andere posten van de bekostiging. Voor de simulaties die hier worden gedaan is het nodig eerst een globaal beeld te krijgen van de bekostiging. Daarom wordt er gewerkt met twee door ons voor dit onderzoek geïntroduceerde theoretische eenheden: de BEB (Berekende Extra Bekostiging i.v.m. kleine omvang van de school) en de BVV (Berekende Vaste Voet).

figuur 1: berekening van de (zeer) kleine scholentoeslag


GPL: leeftijdsafhankelijke gemiddelde personeelslast

BEB (Berekende Extra Bekostiging) en BVV (Berekende Vaste Voet) berekening van de BEB en BVV

Door een overzicht te maken van de bekostiging voor verschillende schoolomvang met de basisaannames gelijk (dezelfde gewichten, dezelfde gemiddelde leeftijd van docenten, dezelfde verdeling van kinderen over de groepen) kunnen de vergoedingen per schooljaar op worden berekend en onderling vergeleken. Scholen groter dan 145 leerlingen komen niet in aanmerking voor een kleine scholentoeslag. Daarom is in tabel 8 de vergoeding voor die scholen gemiddeld (160 tot en met 220) en dat is het bedrag van de BVV (berekende vaste voet). Met dat bedrag per leerling en een bij de omvang van de school passend gebouw moet een school sluitend kunnen draaien (echter: zie ‘let op 1’). Het meerdere dat een school per leerling krijgt uitgekeerd noemen we de BEB en die neemt exponentieel toe als het aantal leerlingen daalt. De BEB omvat dus de kleine scholentoeslag en alle andere extra bekostigingsfaciliteiten die een school krijgt omdat zij minder dan 145 leerlingen heeft.

tabel 8: bekostiging en extra bekostiging i.v.m. kleinere omvang van de school Doordat de groepsafhankelijke PvE’s gestaffeld zijn verlopen de bedragen soms schoksgewijs. Voor de berekening van een ‘normale’ bekostiging (BVV) is daarom uitgegaan van gemiddelden over 160 – 220 leerlingen. Dit vormt een eerste ruwe benadering omdat er op geen rekening is gehouden met gewichten, toeslagen, enz.. dat is leuk in theorie, maar nu de praktijk

Als we kijken naar de ruwe benadering van het bedrag voor de BEB in tabel 8 dan zien we dat deze laag begint: bij 140 leerlingen is dat ongeveer 100 euro per leerling extra, bij 100 loopt dat op tot 200 en dan begint het scherp te stijgen: bij 80 is het al 450, bij 60 1200 en bij 40 zelfs 2500. We kunnen van deze getallen een grafiek maken. Door de natuurlijke logaritme te nemen van die reeks getallen die hoort bij de toenemende kleine scholentoeslag ontstaat een vrijwel rechte lijn. Daaruit is afgeleid dat de BEB bij een specifiek leerlingenaantal zich voor een eerste benadering dus redelijk laat voorspellen door een formule (namelijk die van de bijbehorende e-macht).

ontwikkelingen simuleren we kunnen de ontwikkelingen simuleren

Als we die benaderingsformule toepassen op de voorspelde ontwikkeling van de scholen in Bellingwedde, waarbij we de scholen die onder de 23 komen samenvoegen met de meest waarschijnlijke andere kandidaat (in dit geval de


leerlingen van CBS de Bron met CBS de Loopplank) dan krijgen we een simulatie van de gemiddelde en totale bedragen die de komende 10 jaar met de BEB gemoeid zouden zijn (zie tabel 9). Hieruit blijkt dat het benaderingsgetal van € 1000,= per leerling heel aardig lijkt te kloppen, ook bij andere voorspellingen van de ontwikkeling van de leerlingcijfers, en dat bij een gemiddeld aantal leerlingen van ongeveer 624 over de komende tien jaar de gemiddelde BEB ongeveer op € 634.500,= per jaar komt. tabel 9: simulatie van de gemiddelde BEB voor de leerlingen in Bellingwedde op basis van twee verschillende voorspellingen voor de jaren 2010-2020 Deze simulatie is gebaseerd op prognoses SBO.

Deze simulatie is gebaseerd op de cijfers van de dorpsraden.

gewichten en andere toeslagen toeslagen

als voorbeeld baseren op situatie Bellingwedde

Tot nu toe zijn dit allemaal hele grove benaderingen. De werkelijkheid van de uitkering aan de scholen zit complex in elkaar en houdt rekening met allerlei vormen van toeslagen. Zo zijn er toeslagen voor anderstaligen. Toeslagen voor het opleidingsniveau van de ouders (gewichtenregeling). Toeslagen voor de gemiddelde leeftijd van de leerkrachten. Toeslagen gebaseerd op de verhouding tussen het aantal kleuters en het aantal oudere kinderen, enzovoorts enzovoorts. Al deze zaken hebben invloed op de uiteindelijke uitkering. Bovendien houden de tot nu toe gehanteerde getallen geen rekening met veranderingen van de vergoedingen in de tijd. Soms stijgen vergoedingen, soms dalen ze, regelingen en toeslagen worden veranderd. In tabel 10 zien we een verfijndere benadering van de uitkeringen voor twee achtereenvolgende schooljaren min of meer gebaseerd op de situatie in


Bellingwedde. Er is bij dit voorbeeld uitgegaan van de gemiddelde gewichten van de leerlingen in Bellingwedde, maar rugzakleerlingen zijn bijvoorbeeld niet meegenomen. En zoals eerder gezegd is uitgegaan van een gemiddelde landelijke leeftijd van de leerkrachten. Het blijft dus een benadering, al is hij wat preciezer. De berekeningen zijn gedaan voor dit schooljaar en voor schooljaar 2011/2012 . We zien dat in die twee jaar de uitkeringen voor personeel dalen, terwijl de uitkeringen voor materiële instandhouding zijn geïndexeerd en stijgen. Als we dan kijken naar de BEB bij 75 leerlingen is die nu met gewichten en toeslagen geen € 1000,= maar gemiddeld over beide jaren ongeveer € 1.275,= per leerling.

tabel 10: berekenening van BVV en BEV over 2010/2011 en 2011/2012 gebaseerd op de omstandigheden in Bellingwedde.

het blijven benaderingen geen gewichten en weer andere getallen

Het blijkt als we nu de totale uitkering aan de schoolbesturen voor de 10 scholen in Bellingwedde benaderen (tabel 11), dat we op een totale uitkering per leerling komen van € 5.407,= per leerling. In tabel 11 wordt verder getoond dat de standaarduitkering voor een leerling in 2010/2011 ongeveer € 4.250,= per leerling is. Kortom bij uitgaand van deze berekeningen komt er een gemiddelde toeslag van € 1.150,= per leerling naar voren. Deze ligt weer wat lager dan de € 1275,= van daarnet omdat in deze berekeningen de gewichtenregelingen niet zijn


meegenomen. De kinderen zijn half/half verdeeld over onder- en bovenbouw. tabel 11: benaderingsoverzicht totaal aan vergoedingen aan schoolbesturen Bellingwedde in 2011 (op basis leerlingentellingen 2010) Voor al de berekeningen is voor het gemak even uitgegaan van een evenredige verdeling van de leerlingen over onder- en bovenbouw en is geen rekening gehouden met de gewichtenregeling

fusiefaciliteiten fusiefaciliteiten

als voorbeeld een met de huidige gebouwen uitvoerbaar scenario in Bellingwedde

In de simulaties van tabel 9 zijn we er vanuit gegaan dat we de scholen pas zouden sluiten als het echt niet anders kon. Wat gebeurt er als we daar een wat realistischer beeld naast zetten, en van jaar tot jaar een aantal scholen laten fuseren? De besturen ontvangen dan voor zo’n school gedurende twee jaar een fusietoeslag, waarmee de kosten gecompenseerd kunnen worden voor bijvoorbeeld personeel dat moet afvloeien. Ook hiervan kunnen we een simulatie maken (tabel 12) die ook weer slechts een benadering geeft van wat er werkelijk zal gebeuren: er is in deze simulatie geen rekening gehouden met allerlei toeslagen, de afname van de kinderen is gelijk over alle scholen verdeeld, en er is voor alle jaren gerekend met de vergoedingen van 2010/2011. Dit is overigens een scenario dat uitgevoerd kan worden zonder dat er nieuwbouw hoeft te worden gepleegd om de kinderen onder dak te brengen. Als in 2012 alle kinderen die dan op de Bron zitten naar de Loopplank zouden gaan levert dat in het begin een 33m2 ruimte tekort op, dus dat wil met enige moeite. Bovendien zal door krimp dit ruimtetekort zich snel opheffen. De Zuidvenne in 2013 bij ’t Vrieske Honk voegen levert geen problemen op. En in 2015 past de Rhederbrug ook in de Westerschool.

tabel 12: grove simulatie van de ontwikkeling van de BEB over 2011 tot 2017 als er wel scholen gaan fuseren


fusie leidt tot snelle daling BEB

Wat we zien is dat als scholen gaan fuseren er zo ongeveer na het tweede jaar een duidelijke daling optreedt van de BEB (tabel13). Dat is ook logisch omdat de fusie voorziet in een jaar volledige compensatie en nog een jaar halve compensatie en de


resulterende school een hoger aantal leerlingen heeft en dus per leerling minder toeslag krijgt. We zien ook dat daardoor, hoewel het gemiddeld over de periode van 6 jaar weer ongeveer 650.000 is, het totaal van de uitkering tussen 2011 en 2017 ongeveer is gehalveerd. In de eerdere berekening (zie tabel 9) schommelde het totaal van de uitkering veel minder en was er geen sprake van een scherp dalende trend. tabel 13: mutatie totale uitkering bij fusies van scholen

na fusie daalt totale uitkering

De gevolgen hiervan zijn goed zichtbaar als we deze situatie doorzetten over 10 jaar zoals in tabel 14. Dan zakt de gemiddelde uitkering over de periode terug van 650.000,= naar 600.000,= , ook al dalen de leerlingaantallen per school wel weer doordat er vanaf 2015 niet meer wordt gefuseerd en stijgt zodoende de BEB per school. Per saldo betekent echter een fusie dat er na een jaar minder geld naar de betreffende leerlingen gaat. Maar is dat erg?

tabel 14: door fusie daalt totale uitkering scherp

maar die daling wilden we ook bereiken!

Denkend vanuit ons gemeenschappelijk huishoudboekje – het geld van de schoolbesturen, de gemeente en de ministeries komt per slot van rekening uit een beurs, die van de burger – was een van de zaken die bereikt moest worden het keren van het gorgelend weglopen van het maatschappelijk geld in een bodemloze


put (zie: een duivels dilemma pagina 17). Het feit dat het totaal aan uitkeringen daalt is dus juist goed. De belangrijke vraag is natuurlijk: is het dan ook kostendekkend en wie betaalt de transitiekosten om van de situatie voor tot de situatie na te komen?

schoksgewijze veranderingen door staffeling Voor individuele scholen pakken die dalingen verschillend uit. Dat heeft te maken met de bekostigingscategorieën waar de scholen eerst in zaten en in welke categorie de uiteindelijke school terecht komt. In grafiek 3 (pagina 15) werd heel duidelijk dat die vergoedingen schoksgewijs gaan en dat de duikeling tussen de bekosting van de staffel van leerlingen tot 63 van 233% terug valt naar 158% terwijl een overgang van staffel 2 naar staffel 3 een overgang betekent van 158% naar 134%.

Als we de individuele fusies nader bekijken zien we dat heel helder terug. De fusie van de Zuidvenne met ’t Vrieske Honk levert een grote duikeling op omdat van tweemaal een ‘staffel 1 school’ eenmaal een ‘staffel 2 school’ ontstaat. Bij de Bron met de Loopplank gaan we van ‘staffel 1’ en ‘staffel 2’ naar ‘staffel 3’, waardoor de daling minder heftig is. Hetzelfde geldt voor de Rhederbrug met de Westerschool. De percentages voor deze laatste twee fusies zijn dan ook vrijwel gelijk.


tabel 15: tweemaal fusie van staffel 1 en staffel 2 naar staffel 3 – de percentages zijn vrijwel hetzelfde

Deze verschillen zijn goed te begrijpen als we even terugdenken aan de berekeningen rond het bruto vloeroppervlak uit het begin: met 20 kinderen heb je 10 m2 vaste voet per kind en met 200 is dat maar 1 m2.

en de kosten? De belangrijkste vraag is natuurlijk: hoe zit het nu met de kosten. Dekken de vergoedingen ook de kosten? Om daar enigszins een beeld van te krijgen is er die tweedeling gemaakt in een theoretische ‘vaste voet’ (BVV) en een BEB. Tabel 16 geeft een overzicht van alle vergoedingen in de huidige bekostiging die te maken hebben met gebouwen. Zoals eerder gezegd zijn deze vergoedingen gestaffeld omdat ze gebaseerd zijn op aantallen groepen en niet op aantal leerlingen. Er vanuit gaande dat de vergoedingen van groepen gebaseerd op leerlingenaantallen van 150 en hoger de vergoedingen zijn waarbij er normaal kostendekkend gedraaid kan worden is daarover een gemiddelde uitgerekend, dat blijkt € 147,57 per leerling te zijn.


tabel 16: overzicht van alle gebouwgebonden vergoedingen aan het schoolbestuur

inkomsten en uitgaven in 2011

In een dynamische spreadsheet zijn alle gebouwgebonden kosten en inkomsten voor Bellingwedde gemodelleerd. Daarmee kan voor elk transitiescenario het verschil tussen inkomsten en uitgaven voor een willekeurig jaar tussen 2010 en 2025 worden berekend. Tabel 17 toont dit verschil tussen inkomsten en uitgaven voor het jaar 2011. Het blijkt dat er dan een tekort is van bijna een ton. Dat wil zeggen: er is een tekort van € 98.000,= als we als inkomsten nemen voor de gemeente de bedragen op basis van de meicirculaire (zie tabel 3) en voor de schoolbesturen de inkomsten uit zowel BVV als BEB. De inkomsten zijn dan dus per school te berekenen middels {aantal leerlingen * (BVV + BEB)} waarbij de hoogte van de BVV en de BEB dus afhankelijk is van het aantal leerlingen op de school.

tabel 17: gebouwgebonden uitgaven en inkomsten voor gemeente en schoolbestuur in Bellingwedde 2011.

deel wat wordt gedekt door de BEB uitsplitsen

Als we alleen de vaste voet (BVV) meenemen vallen de inkomsten voor de schoolbesturen lager uit. De inkomsten in het voorbeeld zijn nu € 124.581,= + € 49.792, = € 174.373,=. Daarvan is het deel vaste voet 724 (aantal leerlingen) x € 147,57 is € 106.841,=. Het verschil daartussen is € 67.532,= en dat deel van de bekostiging wordt dus gedekt uit de BEB. Om een beeld te krijgen of we überhaupt met onze berekende BEB van ongeveer € 650.000,= per jaar uit kunnen komen moeten we in jaar 2011 rekenen voor extra kosten gebouwen in verband met overmaat en slechte isolatie: € 98.143,= + € 67.532,= is € 165.675,=. Dit bedrag van extra kosten wisselt van jaar tot jaar en is bijvoorbeeld sterk afhankelijk van de snelheid waarmee kinderen samen in een gebouw kunnen worden gezet. Maar ook van de vraag of als de kinderen onder een dak zijn gebracht het dan ook mogelijk is een gebouw tijdelijk echt te delen. In het begin werd uitgelegd dat onder de huidige regelgeving kinderen van twee BRINnummers niet samen mogen ‘hokken’ zonder direct op hun ‘uitkering’ te worden gekort.


tabel 18: gebouwgebonden inkomsten en kosten voor de schoolbesturen als er niets gebeurt

Tabel 18 laat zien dat als er niets gebeurt aan de gebouwen de komende jaren de inkomsten dalen, de uitgaven stijgen en de kosten per kind schrikbarend toenemen, precies zoals in het begin al was voorspeld. Dat dat tekort per kind toeneemt maakt het ook steeds lastiger om er een creatieve oplossing voor te vinden: een klein bedrag per kind loop je nog wel dicht. Wellicht uit je renteopbrengsten of met een sponsorloop of inzamelactie. Maar deze tekorten worden daarvoor te groot.

wat is er nodig om tot een transitie te komen welke kosten zijn er

proces burgers

proces schoolbesturen

In samenspraak is tijdens de LvDO vergaderingen een eerste lijst samengesteld van alle kosten die meegenomen moeten worden om de transitie te kunnen maken. Dit zijn dus kosten die gedekt zouden moeten worden uit de BEB. Het zijn kosten die niet gedekt worden uit de structurele financiering. Een eventuele daling van de BEB in de toekomst zou zo gepland moeten worden dat deze transitiekosten er door worden afgedekt. Sommige van deze kosten zullen elk transitieproces opnieuw gemaakt moeten worden, andere zijn eenmalig en hebben te maken met het opstellen van nieuwe conceptcontracten, het uitdenken van passende regelingen enzovoorts. Er moeten plannen gemaakt worden voor de vorm en de plaats van de nieuwe onderwijslocaties. Dat vraagt overleg en afstemming met de ouders en de dorpen. De schoolbesturen moeten tot een gezamenlijk onderwijsaanbod komen. Daarvoor is bestuurlijke afstemming nodig, in het geval van Bellingwedde om te kijken of het mogelijk is om te komen tot een gezamenlijke onderwijscoöperatie. Juridische ondersteuning om zo’n coöperatie of andere samenwerkingsvorm ook daadwerkelijk vorm te geven. En er moet overeenstemming komen over de te hanteren onderwijsconcepten in de uiteindelijk te realiseren onderwijslocaties, waarbij ook moet worden gekeken naar integratie van de levensbeschouwelijke component.


proces gemeente

Voor de gemeente is er allereerst de coördinatie en aansturing van het gehele proces. De gemeente moet tevens zorgen dat er een accommodatiebeleid ontstaat waarin de ontwikkelingen op het gebied van onderwijs een plaats hebben. Daarnaast is zij vanuit ruimtelijke ordening direct betrokken omdat de gebouwen en de benodigde infrastructuur op het accommodatiebeleid moeten zijn afgestemd. En tot slot is er de afstemming en communicatie met de burgers.

beleidsondersteunend provincie

Voor de provincie ligt een beleidsondersteunende rol in de uitwerking van de demografische gegevens op dorpen wijkniveau. Juist dit lokaal maatwerk zou door de provincie geleverd kunnen worden omdat zij enerzijds dicht bij de lokale overheden staat, en anderzijds in staat is over de gebieden heen te kijken.

beleidsondersteunend ministerie

Bij het ministerie ligt zeker voor de eerste processen de rol om mee te denken over weten regelgeving en alternatieve financieringsmodellen. Zowel voor de korte termijn, bij de eerste pilottransities. Als voor de langere termijn om eventueel te komen tot een heroverweging van de bestaande financieringsstructuur meer afgestemd op plattelandsomgevingen. Voor een dergelijke heroverweging is het nu nog te vroeg: het zou ten eerste het proces teveel vertragen, maar ten tweede bestaat het risico dat als zoiets ontworpen wordt zonder dat er een aantal praktijkervaringen aan ten grondslag liggen het een instrument wordt dat niet goed aansluit op de bestaande praktijk.

beleidsondersteunend Stichting Scholenbouwmeester Noord Nederland

Voor de Stichting Scholenbouwmeester ligt in ieder geval de taak van het begeleiden van het proces om te komen tot de opzet en inrichting van een Schoolschap. Het daadwerkelijk draaien van een Schoolschap ligt noodzakelijk bij anderen, om de onafhankelijkheid van controlefuncties en uitvoerende functies te kunnen waarborgen (zie figuur 2). Daarnaast is er de ontwikkeling van de benodigde instrumenten. En als vaste taak het monitoren en analyseren van verbouw- en nieuwbouwprocessen.


figuur 2: model betreffende onderlinge relaties ontwikkeld in kader LvDO

transitiekosten personeel

In de overgang van meerdere kleine naar een aantal grotere scholen zal een deel van de staf van functie veranderen en/of afvloeien. Voor personeel dat zal gaan werken in de nieuwe samenwerkingsverbanden is een inhoudelijke bijscholing nodig zowel op de levensbeschouwelijke component als op het nieuwe onderwijsmodel dat gehanteerd gaat worden. Daarnaast zullen de teams ook gedurende langere tijd begeleid moeten worden om hun weg te vinden binnen de nieuwe structuren.

transitiekosten vastgoed

De bestaande vastgoedportfolio moet herontwikkeld worden tot een die past bij de nieuwe structuur. Dat betekent dat de niet langer geschikte gebouwen afgestoten moeten worden. Er nieuwe gronden aangekocht en ontwikkeld moeten worden. Er moeten mogelijk aanpassingen aan de infrastructuur gedaan worden zoals de aanleg van fietspaden of –tunneltjes. Er tijdens de transitieperiode nog noodzakelijk onderhoud, of zelfs investeringen in later af te stoten gebouwen gedaan moeten worden. Er extra kosten – in de zin van niet gedekt door de standaardvergoeding – zijn tijdens de transitie voor te grote en / of in de exploitatie te dure gebouwen.

NB kosten nieuwbouw en het Schoolschap

In het model dat gehanteerd wordt, wordt uitgegaan van een te realiseren Schoolschap. Ook als dat niet gerealiseerd mocht worden als praktische optie – schoolbesturen en gemeenten kunnen het niet eens worden bijvoorbeeld, of er blijken te grote juridische belemmeringen te zijn, de minimum omvang kan vooralsnog niet worden gehaald – dan nog kan er heel goed met een Schoolschap gerekend worden als theoretische optie. Op die manier worden namelijk de kosten voor de nieuwbouw inzichtelijk apart gezet. De kosten voor het nieuwe vastgoed voor gemeente en schoolbesturen zijn dus ook gelijk aan het bedrag van de totale vergoedingen. Of het Schoolschap met deze vergoedingen ook in staat zal blijken


de gebouwen te realiseren en onderhouden moet blijken, maar de eerste simulaties lijken bemoedigend (zie onder scenario’s Bellingwedde). boekwaarde oude panden

Eenmalig zal er een zeer grote hoeveelheid bestaande gebouwen afgeschreven moeten worden voor de onderwijsfunctie. Dit blijkt niet alleen voor Bellingwedde, maar ook voor Loppersum en andere gemeenten waar al onderzoek is gedaan (zoals Delfzijl) het geval. Deze gebouwen zijn maar zeer ten dele te herontwikkelen voor andere bestemmingen en liggen sowieso in een gebied waar panden moeilijk te verkopen zijn. Veel zal dus afhangen van de huidige boekwaardes.

tabel 19: overzicht boekwaarde en WOZ waarde schoolgebouwen Bellingwedde

grafiek 4: overzicht opbouw boekwaarde van de schoolgebouwen in Bellingwedde

als benadering taxatiewaarde de WOZ waarde

Om hier een goede inschatting van te maken is nadere taxatie nodig maar voorlopig is er van uitgegaan dat als het totaal aan boekwaardes over een serie panden minder dan de helft bedraagt van het totaal aan WOZ-waarden, het in principe voor de betreffende gemeente mogelijk moet zijn deze panden budgetneutraal af te stoten. In Bellingwedde is dit zo: het totaal aan WOZ waarde op de panden bedraagt 4,8 miljoen en het totaal aan boekwaarde 2,4 miljoen (zie tabel 19). Het pand van de Wiekslag neemt een aparte plaats in omdat in de scenario’s die nu voorliggen in ieder geval het terrein herontwikkeld zal worden.


kosten van samenvoeging

Om de scholen ook fysiek samen te voegen zijn er kosten voor verhuizing en herinrichting. Verder moeten de leermiddelen op elkaar afgestemd worden en zijn er wellicht voor kortere of langere tijd kosten voor leerlingentransport.

tabel 20: overzicht van het totaal aan transitiekosten De posten waarbij staat ‘ontwikkelen’ zullen voor de eerste pilot duidelijk meer inspanning vragen. De kosten gelabelled met ‘in simulatie’ zijn reeds opgenomen in het prototype GES systeem (GebiedsEffect Simulator)

nauwkeurig simuleren: het GES systeem (Gebieds Effect Simulator)

Om tot een goede inschatting te komen of het totaal van de kosten te dekken is uit de vergoedingen is het nodig om tot een redelijk nauwkeurige simulatie te komen van de kosten die gemoeid zijn met de totale transitie. Hiervoor is een dynamisch model ontwikkeld waarin de verschillende scenario’s kunnen worden gemodelleerd. Dit GES (Gebieds Effect Simulator) wordt nu gebouwd middels rapid prototyping. Het is de bedoeling dit op den duur uit te werken tot een instrument dat gemeenten en schoolbesturen kan helpen de lange termijn effecten van bepaalde maatregelen door te rekenen. In het volgende hoofdstuk worden twee scenario’s voor Bellingwedde besproken en die zijn ook gesimuleerd.


onder welke condities lijkt een transitie haalbaar? transitie financieren door een periode de BEB te behouden

In alle voorgaande berekeningen is duidelijk geworden dat de huidige last van de BEB voor Bellingwedde voor het ministerie, zonder rekening te houden met toeslagen, ergens boven de € 1000,= per leerling uitkomt en rond de € 650.000 per jaar ligt. Die toeslagen moeten eigenlijk ook niet meegenomen worden omdat bijvoorbeeld gewichtenregelingen vooral gericht zijn op investeringen in personeel en leermiddelen ten behoeve van het wegwerken van sociale achterstanden. Wil vanuit maatschappelijk oogpunt deze hele transitie uiteindelijk budgetneutraal kunnen verlopen dan zouden we een periode lang dit bedrag nog moeten uitkeren en inzetten voor de overgang. Hierbij moet dan wel aangetekend dat als eerste – als experiment gebied – Bellingwedde wel te maken heeft met eenmalige extra kosten zoals het uitdenken en ontwikkelen van een Schoolschap.

voor nieuwe bekostigingsstructuur eerst meer praktijkonderzoek

Het meest elegant en het meest passend bij de trend die ook andere schoolbesturen inzetten is de gedachte om op termijn de BEB niet meer te koppelen aan individuele scholen maar aan gebieden. Het wordt dan een leerlinggebonden toeslag in plaats van een BRIN gebonden toeslag. Om een dergelijke transformatie op de zeer korte termijn te realiseren is niet realistisch. En het is ook te vroeg. Het is beter om voordat een dergelijke ingrijpende wijziging wordt ingezet er eerst voor een aantal gebieden in detail wordt gekeken naar het bestaande vastgoed, een nieuwe grid, nieuwe onderwijsconcepten enzovoorts en van daaruit de bekostigingsstructuur wordt bedacht die daar bij past.

overgangsregeling

Voor de korte termijn zou een overgangsregeling gerealiseerd kunnen worden langs de volgende lijnen.

1 ontkoppel het vraagstuk van het bestaande portfolio en leg die vraag bij de gemeente neer

Ontkoppel het vraagstuk van de bestaande schoolgebouwen en de schoolgebouwen die nodig zijn na de transitie. Er is nu een bestaand portfolio en dat deugt niet. Redenen om dat zo hard te stellen zijn er te over, te beginnen bij de kabinetsvisie binnenmilieu scholen uit 2008. Maak dit tot een apart vraagstuk dat neergelegd moet worden bij de gemeente. Zij is ook de economisch eigenaar van de panden. Voor de gemeente is het belangrijk dit dan ook als een totale vraag te zien: we moeten in één keer een groot aantal gebouwen afstoten. Dat biedt immers de ruimte om over het hele portfolio de bedragen te middelen. Op het ene schoolgebouw kan zo wellicht worden terugverdiend wat op een aantal andere tekort wordt gekomen (zie tabel 19). Voor eventuele tekorten zal eenmalig een oplossing moeten worden gezocht, wellicht met gelden van bijvoorbeeld de Reserve Leefbaarheid Krimpgebieden. Het is niet de bedoeling het vraagstuk voor de gemeenten hiermee te bagatelliseren, maar het betreft een wezenlijk ander vraagstuk dan de vraag naar goede onderwijshuisvesting en zolang die twee hopeloos met elkaar vermengd blijven wordt er geen vooruitgang geboekt.

2 het Schoolschap krijgt de integrale vergoedingen en zorgt voor huisvesting

Maak een duurzaam plan met de daarbij behorende ruimtebehoefte en draag voor die kinderen als gemeente en schoolbesturen de volledige gebouwgebonden vergoeding over aan een (al dan niet theoretisch) Schoolschap. Dit Schoolschap is dan in staat goede huisvesting te ontwikkelen, want het heeft niet langer te maken met de kunstmatige scheiding tussen economisch en juridisch eigendom en het is


niet belast met de financiële missers uit het verleden. Mocht het Schoolschap die huisvesting met de bestaande financiering niet kunnen realiseren dan wordt dat direct duidelijk. Dit maakt ook een einde aan het zinloze zwartepieten over lantarenpalen en oppotten. 3 voer als gemeente en schoolbesturen een gezamenlijk huishoudboekje tijdens de transitie

Simulaties van alle kosten en opbrengsten laten zien dat het goed mogelijk is om tot een passende oplossing van de kosten van de transitie te komen, zolang partijen maar bereid zijn om het als een gezamenlijk vraagstuk op te pakken. Gemeente en schoolbesturen zouden voor de transitieperiode een gezamenlijk huishoudboekje moeten voeren waarbij gekeken moet worden naar de kosten die er gemaakt moeten worden en inkomsten die er zijn, los van wie die kosten maakt of waar die geldstroom binnenkomt. Anders gezegd: het transitievraagstuk is een vraagstuk voor de maatschappelijke beurs en daar komen we alleen uit als we het met zijn allen ook als zodanig willen zien.

4 tijdelijke ruimte bieden door BEB wat langer door te laten lopen middels fusiegelden

In voorgaande berekeningen is duidelijk laten zien dat het herstructureren van te kleine scholen tot duurzame plattelandsvoorzieningen uiteindelijk ook voor de maatschappij voordeliger is. Zoals de regelingen nu in elkaar zitten is de ‘val’ in de bekostiging zo snel, dat partijen niet de financiële mogelijkheden hebben om die transitie ook daadwerkelijk tot stand te brengen. De oplossing is eigenlijk simpel: als die overgang wat meer geleidelijk kan verlopen biedt dat partijen wel de mogelijkheid tot transitie en neemt de maatschappelijke last toch al direct af. In tabellen 14 en 15 blijkt dat zelfs met 100% uitkering van de fusiegelden de totale maatschappelijke last al direct terugvalt met 5 tot 10% (afhankelijk van welke bekostigingsstaffel van toepassing is).

eerste berekeningen laten zien dat het kan

Op dit moment zijn de fusiegelden voor het eerste jaar 100%, en het tweede jaar 50% en daarna 0%. Door hier een meer getrapt verloop in aan te brengen en door als gemeenten en schoolbesturen een gezamenlijk boekje bij te houden laten eerste berekeningen voor de situatie in Bellingwedde zien dat het mogelijk is de transitie geheel te bekostigen. Anders gezegd: als ministerie, gemeenten en schoolbesturen samen met elkaar aan tafel gaan zitten om dit plan vorm te geven zullen alle partijen er per direct financieel op vooruit gaan terwijl ook mens en milieu zijn gediend.

lokaal maatwerk

Hiermee is niet gezegd dat dit ook noodzakelijk voor alle gebieden een oplossing kan zijn. Veel hangt af van de lokale situatie en de lokale situatie is in Bellingwedde en Loppersum redelijk vergelijkbaar: veel kleine scholen in grote gebouwen. Gebouwen die ook nog eens sterk verouderd zijn en niet meer de ruimte bieden die in de toekomst nodig is. Maar twee witte zwanen maakt nog niet dat alle zwanen wit zijn. Belangrijker is echter dat de oplossing niet zit in het verhogen van de fusiegelden: de oplossing zit in het daadwerkelijk samenwerken tussen de verschillende partijen! Dat vraagt om veel inzet en betrokkenheid. Om met die inzet ook daadwerkelijk iets tot stand te brengen is een dergelijke eenmalige uitkering nodig, maar een eenmalige uitkering op zich is geen garantie voor samenwerking.


bouwen voor krimp: maar … welke krimp? tabel 21: mutatie leerlingen op de scholen in Blijham 2006-2010

de ontwikkelingen in Blijham

Als we met eerste blik naar de ontwikkelingen van de aantallen kinderen op de beide scholen in Blijham kijken, lijkt de voorspelde ernstige krimp in Bellingwedde wel aannemelijk. In 4 jaar tijd is het aantal kinderen op de basisschool afgenomen met maar liefst 23%. Als we daar echter de gegevens naast leggen van CMO die aangeven hoeveel kinderen er in Blijham wonen begin 2010, blijkt echter de situatie toch wat anders te liggen. Er zijn maar liefst 230 kinderen in de basisschoolleeftijd waarvan er slechts 199 in Blijham op school zitten: 13% heeft kennelijk een school elders gevonden. Stel even dat in 2006 alle kinderen uit Blijham ook in Blijham op school zaten, dan is er dus niet een krimp van 23% zoals eerst leek, maar van 11%.

Bellingwolde en Rhederbrug

Dan de situatie in Bellingwolde en Rhederbrug. Op eerste blik lijkt daar helemaal geen sprake van krimp maar zelfs van een groei van 12% tussen 2006 en 2010. En de eerste vraag die dan opkomt: is de 11% krimp in Blijham verantwoordelijk voor de groei in Bellingwolde en omgeving? In beide gevallen gaat het om ongeveer 30 kinderen. Bovendien blijkt uit de cijfers van CMO dat in Bellingwolde en Rhederbrug begin 2010 in totaal 303 kinderen in de basisschoolleeftijd wonen terwijl er 347 op school zitten!

tabel 22: mutatie leerlingen in Bellingwolde en Rhederbrug 2006-2010

gesprekken met de directeuren uit Bellingwolde en Rhederbrug

De interviews met de verschillende directeuren geven hier achtergrondinformatie. De Westerschool geeft aan de afgelopen 8 jaar steeds tussen de 80 en de 95 te hebben gelegen.

Ook op de Oosterschool is de laatste 8 jaar het aantal autochtone leerlingen stabiel


tussen de 90 en 100.

De Wegwijzer heeft in 8 jaar bijna een verdubbeling doorgemaakt. De vraag is dan waar deze kinderen vandaan zijn gekomen?

De Rhederbrug school is in de afgelopen acht jaar eigenlijk gegroeid. In 2003 waren er nog 25, de afgelopen 5 jaar lag dat tussen 36 en 42.

Kortom: op basis van de leerlingaantallen op de scholen in Bellingwolde lijkt er geen duidelijke reden om te denken in grote krimpgetallen. Het lijkt eigenlijk min of meer stabiel al verschillen de aantallen per school wel sterk. tabel 23: mutatie leerlingen in Veelerveen, Vriescheloo, en Wedde

de siutatie in Veelerveen, Vriescheloo en Wedde

En dan de laatste vier scholen in het zuidelijk gebied. Daar lijkt de school in Wedde eigenlijk heel stabiel – alleen is wel opvallend dat van de 117 kinderen in de basisschool leeftijd er maar liefst 21% elders op school gaat. Uit het interview komt geen duidelijke hypothese naar voren.


Van de scholen in Vriescheloo lijkt de Bron de afgelopen jaren eigenlijk redelijk stabiel te zijn geweest. Maar een school van rond de 30 leerlingen is altijd kwetsbaar voor grote schommelingen zodra er gesprekken komen over sluiting.

’t Vrieske Honk laat over de afgelopen jaren grote schommelingen zien. Ook hier geeft de directeur aan geen verband te zien met bevolkingskrimp. De school heeft een zeer uniek onderwijsconcept dat in 2003/2004 bekroond werd en ook nationaal in de aandacht kwam te staan. Wellicht dat daar ook een deel van de groei aan te danken is geweest?

Al met al wonen er begin 2010 in Vriescheloo 74 kinderen en zitten er ongeveer net zoveel op school. In 2006 zaten er nog 82 kinderen op beide scholen gezamenlijk. Hier lijkt dus wel weer sprake van een krimp van ongeveer 10%. En tot slot de Zuidvenne in Veelerveen. Hier is het aantal kinderen op de school in 5 jaar met maar liefst 25% afgenomen. Als we echter kijken naar het aantal kinderen in het dorp zijn dat er 66 en zit dus maar 2/3 van de kinderen in het eigen dorp op school. grote afwijking in SBO-prognose

voortschrijdend inzicht in de meicirculaire

Als we nu nog even teruggaan naar de SBO-voorspellingen, dan lieten die in 2009 een verwachte daling zien van ongeveer 10% naar 2010. In 2010 zouden er op de scholen nog 695 leerlingen zitten. Het zijn er echter ruim 50 meer. Dat is voor één jaar voorspelling een afwijking met maar liefst 7%! En als we naar de gegevens van de meicirculaire kijken van drie achtereenvolgende jaren, dan zien we dat in 2009 voor 2010 als inwoneraantal werd voorspeld 9528 inwoners terwijl het jaar daarna wordt gerekend met 9270 inwoners. In absolute aantallen is dat een verschil van 258 en in procenten bijna 2,5 %. Ook kunnen we constateren dat van 2009 tot 2011 men optimistischer is gaan denken over de teruggang van het aantal jongeren.


tabel 24: vergelijking prognoses meicirculaires 2009-2011

er is een overzicht nodig van voor welke vraag welke prognose een goed instrument biedt

conclusie: ook voor prognoses is maatwerk nodig op wijken dorpsniveau

Deze voorbeelden zouden nog veel verder uitgebreid kunnen worden. Wat duidelijk wordt is dat de verschillende prognose modellen verschillende uitgangspunten hanteren en daarmee ook geschikt zijn voor andersoortige vragen. Een prognose die op landelijk niveau is ontwikkeld kan niet zonder meer worden vertaald naar een individuele gemeente laat staan tot een individueel dorp. Iets dergelijks zagen we met alle berekeningen voor de bekostiging: een eerste grove schatter geeft je wel een indicatie van in welke richting er gedacht moet worden, maar om echt te kunnen gaan rekenen is veel nauwkeuriger en gedetailleerder informatie nodig. Concluderend is het dus essentieel dat voor het maken van definitieve plannen er goede gegevens nodig zijn op dorps- en wijkniveau. Maatwerkprognoses die lokaal zijn getoetst op het realiteitsgehalte van hun premissen. Daarbij moet voor de scholen dan ook het voedingsgebied in kaart worden gebracht. En een zo goed mogelijk beeld van welke bewegingen de ouders met hun kinderen zullen gaan maken, gegeven de diverse nieuwe scenario’s. Waar zullen ze dan voor kiezen. Want ook zonder beoogd leerlingenkannibalisme kan de krimp van de een nog wel de groei van de ander betekenen.


scenario’s Bellingwedde drie onderwijskernen van 10 afzonderlijke naar 3 gezamenlijke onderwijslocaties

De schoolbesturen SOOOG en VCO, de dorpsraden van Wedde, Vriescheloo en Veelerveen en de gemeente en de politieke partijen in de raad van Bellingwedde waren het er op de informerende raadcommissievergadering van 31 maart 2011 unaniem over eens dat er voor de toekomst drie onderwijskernen moeten worden ontwikkeld. De voorkeur van de schoolbesturen ging daarbij uit naar het gezamenlijk aanbieden van onderwijs op deze drie locaties. Of dat mogelijk is, en zo ja, hoe dat dan precies georganiseerd moet worden zal het komend schooljaar (2011-2012) uit moeten wijzen.

figuur 3: kaart bestaande en nieuwe onderwijslocaties in Bellingwedde

voor Oost en West zijn er hoe dan ook voldoende kinderen

Op twee van deze drie locaties – Oost en West (zie illustratie), respectievelijk Bellingwolde en Blijham – zijn op dit moment zowel voor het christelijk als openbaar onderwijs voldoende kinderen om ook met meer dan 50% krimp naar de toekomst toe een zelfstandige school veilig te stellen. Een krimp van maximaal 20% lijkt in dit gebied realistischer. Mocht de samenwerking niet tot stand komen, dan kunnen daarom waarschijnlijk per gebied twee scholen op één locatie worden gerealiseerd. Ruimtelijk kunnen zij dan onder één dak als het ware als ‘communicerende vaten’ het gebouw vullen.


voor Oost en West overeenstemming over de locaties

Voor zowel Oost als West bestaat er ook grote overeenstemming over de locatie waar de nieuwe onderwijsvoorziening zou moeten ontstaan. In beide gevallen gaat het om uitbreidingen van bestaande onderwijslocaties. Vanuit procesoogpunt en met het oog op logistieke ontwikkeling van het gebied maakt dat de procedures daar relatief eenvoudig. De twee belangrijkste procesmatige zaken vormen voor deze locaties daarmee het overleg tussen de schoolbesturen (en op de achtergrond de ouders) over de vorm waarin onderwijs moet worden aangeboden. Gaat men samen als één school verder? En ten tweede de begeleiding van docenten, ouders en kinderen bij het (eventueel) daadwerkelijk samenvoegen van de scholen.

voor Zuid een ‘tilsterschool’?

Voor Zuid ziet men op den duur mogelijkheden om één geheel nieuwe school te realiseren ergens in de driehoek Wedde, Vriescheloo, Veelerveen. Op dit moment zijn er in dit gebied nog vier scholen, waarvan drie openbaar en een christelijk. Hier zal het proces om tot een locatiekeuze te komen aanzienlijk lastiger zijn. Van de huidige schoolgebouwen is er geen enkele geschikt om alle kinderen in het gebied in onder te brengen. Bovendien liggen zij alle excentrisch vanuit de verdeling van de kinderen over het hele gebied bezien.

voor Zuid meer cijfers nodig

Voor de toekomstplannen voor deze locatie is de betrouwbaarheid van de prognosecijfers en de informatie over voedingsgebieden van de scholen én de mogelijke alternatieve ‘bewegingen’ die ouders zullen gaan maken, direct al erg belangrijk. De kinderaantallen zijn hier relatief laag en de hoeveelheid kinderen die niet in het eigen dorp op school zit is relatief hoog. In Wedde is dat ruim 20% en in Veelerveen zelfs meer dan 30%. Het is belangrijk zo snel mogelijk uit te zoeken wat hiervan de achterliggende oorzaken zijn en of die door bepaalde scenario’s wel of niet ondervangen zouden kunnen worden.


locatie 1: Oost van vier gebouwen nu naar één gezamenlijke locatie straks

tabel 25: onderlinge afstanden scholen in Bellingwedde Oost

Dorpsplein de aangewezen locatie

Op dit moment liggen in en vlak rond de langgerekte kern Bellingwolde 4 scholen. Drie openbare en één christelijke, waarbij één van de openbare scholen een klas van ongeveer 30 leerlingen met anderstaligen heeft. De openbare school in Rhederbrug heeft op dit moment nog 38 leerlingen en valt daarmee op dit moment al ruim onder de kwantitatieve grens van 80 die de schoolbesturen met het oog op kwaliteit voor een toekomstbestendige oplossing stellen. De drie scholen in Bellingwolde zelf kennen nu een bezetting van tussen de 80 en 100 leerlingen en zitten daarmee als individuele school rond of net onder die grens voor levensvatbaarheid op de lange duur. Door de vier scholen te combineren zou echter een zeer toekomstbestendige situatie kunnen ontstaan. schoolnaam

plaats

OBS Westerschool CBS de Wegwijzer OBS Oosterschool

Bellingwolde Bellingwolde Bellingwolde

afstand tot Westerschool in m1 o 650 2000

OBS Rhederbrug

Rhederbrug

2800

aantal leerlingen

schoolbestuur

84 100 126 waarvan 94 lokaal en een klas van 29 anderstaligen 38

SOOOG VCO Oost Gr SOOOG

SOOOG

Qua afstand ligt dan een locatie bij het gebouw van de huidige Westerschool voor de hand. Ten eerste is deze het meest centraal ten opzichte van de huidige vier scholen, de grootste afstand is dan 2,8 km vanaf de school in Rhederbrug. Bovendien ligt de Westerschool aan een grote open ruimte waar zich nu ook al het Dollard College, de bibliotheek, een sporthal en het dorpshuis met parkeervoorzieningen bevinden en waar door de gemeente ook verdere centrale zorgen dorpsfuncties zijn gepland. En verder komen een aantal van de kinderen die nu OBS Rhederbrug bezoeken uit Duitsland en worden dus toch al vervoerd.

figuur 4: kaart kindgerelateerde voorzieningen in Bellingwolde

Oudeschans

Voor de 10 kinderen uit Oudeschans is de dichtstbijzijnde school nu de Oosterschool op 2,7 km. Bij verplaatsing van alle onderwijsfuncties naar het gebied


rond de Westerschool zou dat 5,6 km. worden. Eventueel zou hier onderzocht moeten worden of (tijdelijk) een busje kan worden ingezet om de kinderen te halen en te brengen. Dat zou overigens alleen spelen als die 10 kinderen nu daadwerkelijk op de Oosterschool zitten. gebouw OBS de Oosterschool

Het gebouw van de huidige Oosterschool ligt weliswaar op een prachtige locatie bij de kerk, maar het schoolgebouw zelf is verworden tot een breiwerk van uitbreidingen. Hierdoor is het zowel energetisch als wat betreft het binnenklimaat slecht. De kwaliteit van het gebouw is inmiddels zodanig dat het onverstandig is er nog in te investeren.

gebouw CBS de Wegwijzer

CBS de Wegwijzer had oorspronkelijk een charmant onderkomen, maar dit gebouw is inmiddels door de vele ad-hoc uitbouwen – gevolg van snelle groei – het totaalconcept kwijtgeraakt. In tegenstelling tot vrijwel alle andere schoolgebouwen in de omgeving is dit gebouw te klein voor de huidige school en wordt uit nood de naastgelegen kerk voor onderwijsactiviteiten gebruikt.

gebouw OBS Rhederbrug

De school in Rhederbrug is een functionele houtskeletvoorziening in goede staat van onderhoud maar ongeschikt – te klein en te excentrisch – om een grote groep te kunnen bedienen.

gebouw OBS Westerschool

De Westerschool ligt niet alleen centraal maar is ook een gebouw met duidelijke architectonische waarde dat op den duur goed zou kunnen worden herontwikkeld voor andere activiteiten.

afstoten Rhederbrug

Vanuit economisch opzicht zou de meest aantrekkelijke strategie zijn om op korte termijn de kinderen uit Rhederbrug alvast onder te brengen in OBS de Westerschool en daarmee de scholen te fuseren. Daarvoor is in het pand van OBS De Westerschool ruimte genoeg en de kosten van een eventueel in te stellen – al dan niet tijdelijke – pendeldienst worden ruimschoots gedekt door het afstoten van een gebouw. De Rhederbrug-locatie zou dan desgewenst kunnen fungeren als opstaplocatie en/of voor andere maatschappelijke activiteiten. Een andere mogelijkheid is het gebouw te verkopen. In dat geval zou het huidige dorpshuis/steunsteegebouw zo nodig als opstaplocatie kunnen functioneren. Door deze samenvoeging nemen de exploitatielasten van de Westerschool ook af (betere bezetting).

nieuwbouw aan het Dorpsplein Bellingwolde

Bij het Dollard College en het huidige MFC zou dan op (korte) termijn nieuwbouw plaats kunnen vinden waarbij een schoolgebouw wordt gerealiseerd van dusdanige omvang dat in 2020 alle kinderen uit Bellingwolde en omgeving daar terecht zouden kunnen. Zodra deze is opgeleverd zouden alle drie de openbare scholen daar naartoe kunnen verhuizen. En als op dat moment het totale kinderaantal nog te hoog zou zijn om in zijn geheel onder te brengen in de nieuwbouw zou dan eerst de Wegwijzer naar het huidige pand van de Westerschool kunnen verhuizen. Een andere optie, als het samengaan van openbaar en christelijk onderwijs al eerder een feit mocht zijn, is om bijvoorbeeld de onderbouw zolang dat nodig is onder te brengen in het huidige pand van de Westerschool en de bovenbouw op dezelfde campus in de nieuwbouw.


afstemmen met Dollard College

Het verdient aanbeveling de ontwikkeling van de locatie goed af te stemmen met het naastgelegen Dollard College. Op dit moment heeft een daling van het aantal basisschoolleerlingen ingezet. Deze daling zal uiteraard zich later ook bij het voortgezet onderwijs voordoen. Stel dat de daling van de basisschoolleerlingen afvlakt dan zou een overgangssituatie met extra ruimtebehoefte wellicht kunnen worden opgevangen door tijdelijke gebruikmaking van leegstaande ruimten van het Dollard College.

nu investeren in gebouw Westerschool

Op deze wijze kunnen zo snel en zo efficiënt mogelijk gebouwen die nu minder geschikt zijn en/of duur in exploitatie worden afgestoten. Omdat in dit scenario het gebouw van de huidige Westerschool nog wel enige jaren in gebruik zal blijven, en het bovendien een pand is dat goed kan worden herontwikkeld, loont het de moeite om hier op korte termijn nog te investeren in klimaatverbeterende maatregelen. Die zullen zich voor een groot deel nog terug verdienen, zorgen voor klimaatverbetering en zeker hun waarde opbrengen bij latere verkoop van het pand.

grote cultuurverschillen tussen de verschillende scholen

Uiteraard vormen de gebouwen slechts een deel van het totale verhaal. Daarnaast zal er een grote organisatorische operatie plaats moeten vinden waarbij er hier ook sprake van verschillende ‘culturen’ die bij elkaar gevoegd moeten worden. Bellingwolde ligt op de rand van veen en Oldambster klei – wat ook nu nog duidelijk is terug te zien in grote verschillen in de bebouwing langs de hoofdweg en de dwars daarop staande zijwegen. Rhederbrug is een voormalige veenkolonie. Niet alleen het samenvoegen van openbaar en christelijk onderwijs, maar ook de samenvoeging van de drie openbare scholen tot één school zal derhalve enige tijd kosten en goede begeleiding vragen.

voorzieningenplein

Het ligt voor de hand deze locatie dan ook direct uit te breiden met voorschoolse educatie, kinderopvang, buitenschoolse opvang en huiswerkbegeleiding. Daarmee komen alle voorzieningen dan op één plein samen. De peuterspeelzaal ’t Beertje zit nu in een eigen onderkomen, een huisje naast de kerk vlakbij de Oosterschool. Er is nu gastouderopvang via de Stichting Kinderopvang Oost Groningen (KIOG). De ouders van de Wegwijzer hebben sinds 31 maart al aangegeven een dergelijke uitbreiding van functionaliteit op prijs te stellen.


locatie 2: West voldoende kinderen

In het westelijk gebied ligt één grote kern, Blijham, met op dit moment twee qua omvang vergelijkbare scholen die elk in een eigen pand gehuisvest zijn. Beide scholen hebben nu rond de 100 leerlingen en zijn dus ook met 20% krimp nog levensvatbaar. Zeker als men op den duur samen in één pand zit, zodat een aantal functies gedeeld kunnen worden, men het gebouw dynamisch kan vullen en voor de toekomst de mogelijkheid open blijft geheel samen te gaan werken, is dit ook op de lange duur een levensvatbare en duurzame combinatie.

figuur 5: kaart kindgerelateerde voorzieningen in Blijham

gebouw CBS de Loopplank

Geen van de huidige panden is op dit moment geschikt om beide scholen in onder te brengen. Het gebouw van CBS de Loopplank ligt op een klein kavel dat relatief vol is geworden met alle uitbouw en verbouw die het pand in zijn geschiedenis heeft ondergaan. Juist ook door al die verbouwingen is het een pand geworden dat niet meer tegen reële kosten is op te knappen, en nu exploitatietechnisch zeer onvoordelig is. Ook verkeers(parkeer!)technisch ligt het pand niet goed en met name het plein voor de grotere kinderen is klein.

gebouw OBS de Wiekslag

Aan het huidige gebouw van OBS de Wiekslag is een MFC verbonden waar redelijk veel in is geïnvesteerd. De grond om de Wiekslag biedt wel mogelijkheden om uit te breiden en toch ruim voldoende speelruimte te houden. Ook verkeerskundig bezien ligt de Wiekslag goed. Door naast het huidige pand eerst nieuwbouw te plegen, daar de huidige Wiekslag naartoe te verhuizen, vervolgens het bestaande gebouw te vervangen en daar dan als dat gereed is de huidige Loopplank naartoe te brengen kan nieuwbouw plaatsvinden zonder dure tijdelijke huisvesting.

nieuwbouw gunstiger dan renovatie

De uiteindelijke totale vervanging van de Wiekslag is op de lange termijn financieel gunstiger dan renovatie. Dat heeft deels te maken met de vermindering van energielasten die dan kan worden gerealiseerd en met de mogelijkheid van 40-jarige


afschrijving van nieuwbouw ten opzichte van 25 jaar bij verbouw. complex met voorzieningen

Het zo resulterende complex biedt direct ook voorschoolse educatie, kinderopvang, een bibliotheek en zaalruimte middels het MFC.


locatie 3: Zuid 3 qua sfeer totaal verschillende dorpen

Verreweg de lastigste casus vormen de drie dorpen Wedde, Vriescheloo en Veelerveen. Qua karakter 3 totaal verschillende dorpen. Vriescheloo op de smalle uitlopers van een zandrug tussen veen en Oldambster klei. Wedde door iedereen omschreven als een gezellig zanddorp en Veelerveen echt op het veen met nog een grote mate van saamhorigheid en zelfredzaamheid. Zo op het oog geen dorpen die direct een samenwerking zouden zoeken.

ook qua omvang verschillend

Ook qua omvang zijn ze verschillend. In Wedde waren in 2010 117 kinderen in de basisschoolleeftijd, in Vriescheloo 74 en in Veelerveen 66. De aantallen kinderen die feitelijk in de dorpen op school zaten waren respectievelijk 93, 79 (verdeeld over openbaar en bijzonder onderwijs) en 45.

ieder voor zich of samen?

Hemelsbreed liggen ze echter vlak bij elkaar en ieder voor zich hebben ze naar alle waarschijnlijkheid niet echt de mogelijkheid naar de toekomst een stabiele school te realiseren. De Zuidvenne in Veelerveen is daarvoor nu al te klein. De Bron en ’t Vrieske Honk in Vriescheloo samengenomen komen op dit moment ook al niet verder dan genoemde 79 leerlingen – waarbij de scholen dan ook nog geheel verschillende onderwijsconcepten hanteren. En in Wedde zijn op dit moment dus nog 93 leerlingen en ook dat is krap als ‘de krimp’ doorzet. Dit zou dus nader onderzocht moeten worden en bovendien moet hierbij dus worden aangetekend dat er zowel in Wedde – een vijfde – als in Veelerveen – een derde – relatief veel kinderen niet op een school in het eigen dorp lijken te zitten!

de huidige gebouwen zijn ongeschikt

De toestand van de huidige gebouwen maakt het nog ingewikkelder. De school in Veelerveen zit in een oud gebouw waar nog veel aan zou moeten gebeuren. Te klein voor alle kinderen uit het gebied – en ook te excentrisch – maar het zit vast aan een fantastisch nieuw MFC met peuterspeelzaal, dorpshuisfunctie en sporten theaterzaal. ’t Vrieske Honk zit in een gebouw dat ‘af’ is en veel te groot, en daarmee exploitatietechnisch zeer onvoordelig. Het gebouw van de Bron heeft architectonisch wel enige allure, al zou er energetisch wel het een en ander moeten gebeuren, maar is te groot voor de huidige bezetting en te klein voor alle kinderen samen. Rest de school in Wedde die als ontwerp met de zes hoeken wel leuk oogt, maar slecht gebouwd is. En ook hier: voor een redelijk bedrag krijg je de school niet opgeknapt en het resultaat is te klein voor alle kinderen. De ernaast gelegen gymzaal is ook aan vervanging toe.

optie 1: niets doen bij niets doen vallen de scholen een voor een om en verdelen de kinderen zich

Dit lijkt op een patstelling en dat vormt direct ook het eerste scenario: gewoon niets doen. Dan zal in de komende jaren de ene na de andere school omvallen en zullen de kinderen zich verdelen over de omgeving. Ouders van de Bron geven volgens de CMO-enquête aan dan bijvoorbeeld naar Blijham te zullen vertrekken, maar ook in de buurgemeenten zoals Vlagtwedde gaan nu al kinderen op school. Van de gemeente uit bezien is dit in financieel opzicht de ‘voordeligste’ strategie, maar als


het gaat om leefbaarheid voor de bevolking de armoedigste! geen ‘sterfhuisstrategie’

Gemeente en schoolbesturen zijn het erover eens dat een dergelijke ‘sterfhuisstrategie’ niet wenselijk is en dat het zeer de moeite waard zou zijn te proberen te komen tot een gezamenlijke oplossing waarbij álle vier de scholen en álle drie de dorpen betrokken worden. De kern van de uitdaging zit daarbij hoe breng je drie zo verschillende sferen bij elkaar? En de gedachte is dat dát misschien juist het uitgangspunt zou kunnen zijn. Daar waar zand, veen en klei bij elkaar komen, op een punt ergens tussen de drie dorpen een school te stichten die het hele gebied duurzaam kan bedienen.

optie 2: zo snel mogelijk een nieuwe ‘tilsterschool’ realiseren voor de drie dorpen ‘tilsterschool’ met voorrang realiseren?

Een dergelijke school zou dan ofwel met voorrang gerealiseerd moeten worden, ofwel juist als laatste in de rij. Als de school met voorrang gerealiseerd wordt zou de nieuwbouw augustus 2013 open moeten gaan en zouden tegelijk alle huidige verouderde en geldverslindende panden dicht kunnen. Bijkomend voordeel is dat voor de ouders snel duidelijk is hoe de situatie verder gaat zodat zij zich niet gedwongen hoeven voelen andere keuzes te maken.

of juist niet

Maar er zijn een aantal andere overwegingen. Ten eerste zou er goed gekeken moeten worden naar een geschikte locatie. Tussen de oostkant van Wedde en de westkant van Vriescheloo is nog een vrij ruim gebied van enkele kilometers. Voor de gevonden locatie moet dan een bestemmingswijziging worden doorgevoerd. Bovendien moeten de schoolbesturen de organisatorische vorm nog ontwikkelen. Er moet een manier worden ontwikkeld om het geld beschikbaar te krijgen. En er dient met alle ouders te worden gesproken.

hoe gaat het met de voorzieningen

En er moet goed gekeken worden naar het aanbod aan andere voorzieningen: Veelerveen heeft zoals aangegeven een gloednieuw MFC met peuterspeelzaal, sport-, toneel- en dorpshuisfunctie. De school die eraan vast zit is echter ‘af’. Maar Wedde beschikt op een centrale locatie in het dorp bijvoorbeeld ook over een MFC met peuterspeelzaal en bibliotheek.

optie 2: de school voor de locatie Zuid als laatste van de drie locaties realiseren schep ruimte om de ‘tilsterschool’ te ontwikkelen

Het lijkt dus waarschijnlijk dat het realiseren van een goed en uitvoerbaar plan om tot een school op de locatie Zuid te komen mogelijk meer tijd in beslag zal nemen dan voor de andere locaties. Van daaruit geredeneerd zou er ook wat voor te zeggen zijn om juist te beginnen met herontwikkelen in Oost, vervolgens West en daarna Zuid. Bijkomend voordeel is dat de ontwikkeling van de krimp tegen de tijd dat de school in Zuid wordt gerealiseerd dan meer duidelijk is geworden.

demografisch onderzoek

Bovendien is het voor dit gebied nodig om op voorhand in kaart te brengen hoe de scholen gevoed worden en welke bewegingen de ouders zullen gaan maken. Ook dat is een proces dat tijd kost. Daarnaast moet op dorpsniveau gekeken worden


naar de demografische ontwikkelingen. het proces wel met voorrang opstarten

Dit betekent overigens in het geheel niet dat de ontwikkelingen in Zuid stil zouden moeten worden gezet. Integendeel. Er zou dan direct volgend jaar door de schoolbesturen een gezamenlijk model kunnen worden ontwikkeld zodat de samenvoeging van de Zuidvenne, ’t Vrieske Honk en de Bron september 2012 alvast gerealiseerd kan worden met het huidige Vrieske Honk als tijdelijke locatie.

tussentijds investeren in de bestaande panden

Een punt van aandacht is hierbij hoe voor de tussenliggende jaren toch een verantwoorde huisvesting kan worden geboden. Dit zal op korte termijn om een stevige investering vragen in de huidige panden van de Vlonder en van ’t Vrieske Honk.

optie 4: patroonvolgend bouwen ontwerpen voor herbestemming

In het kader van de experimenteergelden van de Reserve Leefbaarheid Krimpgebieden is onderzoeksgeld aangevraagd voor het beoordelen van de realiseerbaarheid van ‘patroonvolgend bouwen’. De idee hierbij is dat er bijvoorbeeld nu een casco wordt neergezet dat later kan worden herontwikkeld tot een andere functie, met als bijkomend voordeel voor de nieuwe functie dat de ‘kop’ van de afschrijving er al af is (zie verder onderzoeksagenda Noorderland 3.3).

nu een school, over een jaar of acht herbezien

Vanuit deze gedachte zou nu bijvoorbeeld op de locatie van ’t Vrieske Honk vrij snel een school neergezet kunnen worden die door bijvoorbeeld gebruik te maken van prefabricage ook nog eens met een korte bouwtijd zou kunnen worden gerealiseerd (kinderen met Pasen uit ’t Vrieske Honk en na de zomer in het nieuwe gebouw). Deze school zou dan in ieder geval voor een generatie een gezond en goed antwoord kunnen bieden en daarna afhankelijk van de demografische ontwikkelingen omgevormd kunnen worden tot bijvoorbeeld appartementen voor starters of ouderen. Bijkomend voordeel is dat er dan alle tijd is om bestemmingsplanprocedures te doorlopen.

de keuze is tussen 2, 3 of 4

De uitspraak van alle partijen op 31 maart tijdens de Raadscommissie is duidelijk: nietsdoen is geen optie. De keus zal dus gaan tussen optie 2, 3 of 4. Daaraan zitten inhoudelijke overwegingen voor schoolbesturen (het proces) en gemeente (locatie en geld) – waarbij voortdurend de belangen van ouders en dorpen moeten worden meegenomen. Hieronder worden de financiële gevolgen uitgewerkt in drie basisstrategieën.


mogelijke fasering proces in de tijd zetten

uitgangspunten bij fasering

Voor de berekeningen moet er worden uitgegaan van een fasering. Hieronder zijn daarvan twee voorbeelden uitgewerkt. Deze voorbeelden zijn echter zeker niet dwingend. Met alle betrokkenen zal als eerste het proces goed moeten worden doorgesproken. Er is een dynamische spreadsheet ontwikkeld waarmee vervolgens de financiële gevolgen van een bepaald scenario globaal kunnen worden doorgerekend. Het verdient aanbeveling de definitieve planvorming voor alle locaties in ieder geval af te ronden vóór de volgende gemeenteraadsverkiezingen. Uitgangspunten die bij de fasering zijn gehanteerd: - slechte dure gebouwen zo snel mogelijk afstoten; - voor de gemeenten niet teveel ontwikkelingstrajecten tegelijk laten lopen, maar deze na elkaar opstarten; - voor de schoolbesturen niet te veel integratietrajecten tegelijk laten lopen. variant 1: eerst Oost, dan West, dan Zuid (optie 2) Argumenten voor: - Oosterschool is relatief slecht; - de Wegwijzer is te klein; - bij makkelijke trajecten beginnen geeft voorbeeldfunctie; - organisatorisch (schoolbesturen) vraagt in Zuid veel voorbereiding - Zuid vraagt veel overleg met de dorpen/onderzoek onder ouders; - Zuid kost tijd om locatie te ontwikkelen; Argumenten tegen: - ouders in Zuid kiezen in de tussentijd mogelijkerwijs voor een school elders, wellicht ook buiten de gemeente; - investeren in ’t Vrieske Honk en de Vlonder.

variant 2: eerst Zuid, dan West, dan Oost (optie 3) Argumenten voor: - op korte termijn 4 slechte gebouwen vervangen door nieuwbouw; - houdt vaart in het proces in Zuid;


Argumenten tegen: - erg korte tijd voor proces samenwerken schoolbesturen; - heel weinig tijd voor relatief veel onderzoek en procesbegeleiding; - met moeilijkste proces beginnen heeft verhoogd afbreukrisico; - Oosterschool en Wegwijzer aantal jaar in weinig ideale situatie. variant 3: eerst Zuid, dan Oost, dan West, dan weer Zuid (optie 4) Argumenten voor: - Oosterschool is relatief slecht; - de Wegwijzer is te klein; - bij makkelijke trajecten beginnen geeft voorbeeldfunctie; - Zuid demografisch nog onduidelijk; - locatie Zuid met bestemmingsplan aanwezig; - snel afstoten drie oude panden; Argumenten tegen: - eerst moet onderzocht worden of dit patroonvolgend bouwen wel kan en omdat het geen bewezen technologie is bestaat het risico van uitstel komt afstel; - kan er bestemmingsplan technisch op termijn op die plek worden herontwikkeld?










scenario’s Loppersum inleiding

figuur 6: kaart geschat aantal kinderen Loppersum in basisschoolleeftijd per kern

Het hier volgende stuk geeft geen blauwdruk voor een herontwikkeling van de schoolgebouwen in de gemeente Loppersum. Wel tracht het op basis van de feiten, zoals die ons nu bekend zijn, een inperking te geven van de ruimte waarbinnen de uiteindelijke oplossingen gevonden zullen kunnen worden. Bij die inperking is rekening gehouden met beleidsuitgangspunten en wensen zoals verwoord door gemeente en schoolbesturen.

wat doen de ouders straks?

Om uiteindelijk tot definitieve keuzes binnen deze probleemruimte te kunnen komen is het bovendien belangrijk dat een goed beeld ontstaat van wat de bewegingen van ouders zullen zijn als zij geconfronteerd zouden worden met een veranderd aanbod. Er is op dit moment al wel voldoende informatie beschikbaar om ouders middels een gerichte enquête te kunnen bevragen. Deze informatie kan ook van dienst zijn mocht er alleen geënquêteerd kunnen worden binnen de gemeentegrenzen.

voedingsgebied van de huidige scholen

CMO heeft in het kader van de ontwikkeling van de Woon- en Leefbaarheidsplannen Eemsdelta de opdracht een analyse te maken van het voedingsgebied van de huidige scholen: waar wonen de kinderen die op dit moment op een van de bestaande scholen zitten. Deze gegevens zullen helpen per locatie een goed overzicht te krijgen van het aantal kinderen dat er woont en dat af te zetten tegen het gegeven of ze wel of niet een school direct in de buurt bezoeken en wat daarvan de achterliggende redenen zijn. En met name of die redenen veranderen met een nieuw te realiseren aanbod. Ouders die bijvoorbeeld het liefst bewust kiezen voor christelijk onderwijs zullen hun kind wellicht niet naar de openbare school in het dorp brengen maar mogelijk wel naar een nieuw op te richten school met een duidelijke levensovertuigingscomponent.


figuur 7: kaart geschat aantal kinderen per kern en kinderen op de basisscholen in Loppersum oktober 2010

per kern wordt meestal volledig potentieel gerealiseerd

voor Oost ligt dat anders

Figuur 8 geeft een overzicht van hoeveel kinderen er oktober 2010 ongeveer woonden in de verschillende woonkernen van Loppersum en hoeveel kinderen er op de diverse basisscholen zitten. Opvallend is dat per kern/groepje dorpen eigenlijk telkens het volledige potentieel wordt gerealiseerd, en voorzover het er meer zijn dat ook niet veel meer zijn dan men met meetelling van de omliggende dorpen zou verwachten. Zo heeft Middelstum samen met Toornwerd, Westerwijtwerd en Huizinge ongeveer 245 kinderen en zitten er op de OBS de Wilster en CBS de Wicher Zitsema samen 247. GBS de prof. Holwerdaschool vormt een uitzondering op dit beeld omdat dit een school is met een streekfunctie. In het oostgebied zijn met de sluiting van CBS de Wegwijzer in ’t Zandt een aantal kinderen uit de gemeente op school gegaan naar Spijk (gemeente Delfzijl). Van de ongeveer 10 kinderen in Eenum is bekend dat er nog maar 1 op de Dieftil zit. De rest van de kinderen gaat waarschijnlijk naar het westen richting Zeerijp en Loppersum. Uit het zuidoostelijke gebied kunnen we op basis van deze aantallen al concluderen dat een deel van de kinderen zeer waarschijnlijk naar school gaat in Appingedam

figuur 8: kaart vermoedelijke bewegingen van kinderen naar scholen buiten de gemeente Loppersum


figuur 9: kaart huidige schoollandschap van Loppersum en omgeving

hemelsbreed 2.5 km. is in de praktijk maximaal zo’n 4 km. fietsen

Figuur 9 geeft een overzicht van het huidige schoollandschap van Loppersum en omgeving. Langs de wegen is aangeduid de afstand over de weg tussen de verschillende scholen. Op deze kaart kunnen de locaties bij de buurgemeenten waar met vrij grote zekerheid ook de komende jaren scholen – in welke vorm dan ook – zullen blijven, worden ingekleurd. Hierbij is rond de school een cirkel met een straal van 2.5 km. getrokken (figuur 10). Voor de praktijk betekent dat dat binnen die straal het eigenlijk nooit meer dan 4 km. fietsen is naar de school. De afstanden over de weg en de afstand hemelsbreed kunnen in dit gebied behoorlijk verschillen.

figuur 10: kaart plaatsen in de buurgemeenten van Loppersum waar vrijwel zeker scholen blijven

uiteenlopende prognoses

De prognoses over de precieze ontwikkeling van de kinderaantallen in Loppersum


lopen nogal uit elkaar. Met name de voorspellingen van de provincie Groningen laten een behoorlijk somber beeld zien. Er is hier gekozen om de gulden middenweg te bewandelen: wanneer er wordt gerekend met te optimistische cijfers dan wordt er ontwikkeld voor leegstand en het volgende optimaliseringsvraagstuk, (idem) te pessimistisch en er worden straks onnodige reiskilometers gemaakt . Een behoudend prognose die enigszins in het midden uitkomt vormen de SBO-cijfers die zich baseren op de cijfers van het CBS. SBO laat stabilisering krimp vanaf 2015 zien

De SBO-cijfers (grafiek 2, pagina 10) laten de komende jaren nog een vrij scherpe daling zien en daarna een stabilisering. Als dit een redelijke voorspelling is van de werkelijke ontwikkeling dan is 2011/2012 een gunstig moment om te starten met herontwikkeling. Vastgoedontwikkeling heeft altijd een doorlooptijd van meerdere jaren en de gebouwen kunnen zich dan richten naar het aantal van een kleine 800 leerlingen dat er volgens de voorspelling van 2015 tot 2025 met enige schommeling zal zijn. De vierjarigen van 2015 worden dit jaar immers geboren, dus de geboortestatistieken van de komende jaren kunnen het beeld van afvlakking bevestigen.

voor ruimtebehoefte rekenen met modelverordening VNG

Voor de ruimtebehoefte per leerling wordt gebruikt gemaakt van de VNG modelverordening die uitgaat van 200 m2 vaste voet en 5,03 m2 per leerling. Voor de ruimtebehoefte voor een kindvoorziening worden de uitgangspunten van Marenland gehanteerd. Een kindvoorziening heeft een derde meer kinderen dan een basisschool (0-12 in plaats van 4-12). Voor de nieuwe bijkomende groep hoeven geen extra basisvoorzieningen worden getroffen dus de vaste voet van 200 blijft en per kind komt er 3,5 m2 bij. De resulterende formule wordt dan: 200 + (5,03*#llg) + (3,5 * (#llg/3)). Dit laat zich vereenvoudigen tot 200 + (6,2 *#llg).

kijken naar transitieproces

In het nu volgende stuk zullen per gebied en per school de bevindingen en overwegingen worden weergegeven. Een belangrijke aanname is dat het zowel voor de schoolbesturen als voor de gemeente een te zware last is alle ontwikkeltrajecten gelijktijdig te laten lopen. Er is dus niet alleen gekeken naar geschikte toekomstige locaties en naar de positie van de huidige gebouwen daarin, maar met name ook naar hoe dit geheel vormgegeven zou kunnen worden in een transitieproces van ongeveer tien jaar vanaf de zomer van 2012. Er is van uitgegaan dat schooljaar 2011/2012 nog nodig zal zijn om enerzijds de schoolbesturen en kindgerelateerde voorzieningen intern de tijd te geven te komen tot een meer concrete uitwerking van het kindvoorzieningentraject en anderzijds extern gemeente, instellingen en burgers de tijd te geven tot overeenstemming te komen. Daarnaast moet er op een aantal punten overleg worden gevoerd met buurgemeenten en naburige schoolbesturen.


Middelstum (Kantens, Huizinge)

gebouw GBS prof. Holwerdaschool

Het gebouw waar nu de gereformeerde professor Holwerdaschool in is ondergebracht is een monumentaal pand op een eigen ‘eiland’ vlakbij het hart van Middelstum. Door zijn vormgeving en ligging zijn de mogelijkheden tot herontwikkeling tot een moderne basisschool / kindvoorziening beperkt. Zeker is het niet mogelijk hier alle kinderen van Middelstum in onder te brengen en voor de gereformeerde school alleen is het pand juist weer te groot. Het is kortom beter dit pand te herontwikkelen tot bijvoorbeeld appartementen en op die manier zowel pand als terrein als beeld voor Middelstum te behouden maar de schoolfuncties naar elders te verplaatsen.

gebouw OBS de Wilster

In het gebouw van de Wilster is recentelijk erg veel geïnvesteerd – hierop is dus ook nog maar weinig afgeboekt – en herbergt nu ook voorzieningen voor kinderopvang. Daarmee is het voor de komende tien jaar een geschikt gebouw, maar het blijft te klein – ook op termijn – om het openbaar en christelijk onderwijs samen in onder te brengen, laat staan ook nog plek te bieden aan het gereformeerd onderwijs. De locatie biedt nog wel ruimte voor herontwikkeling en ligt aan de gunstige kant van Middelstum voor kinderen uit Kantens, mocht de school daar op termijn moeten sluiten.

gebouw CBS Wicher Zitsema

Het gebouw van CBS Wicher Zitsema is niet best , maar zou met een onderhoudsinvestering nog tien jaar overeind gehouden kunnen worden. Dan zou het ook aanbeveling verdienen te kijken naar de energie- en klimaataanbevelingen uit het gebouwonderzoek met een terugverdientijd tot maximaal tien jaar. Achter de school ligt een gymzaal die slecht is. Deze gehele locatie zou ruimte kunnen bieden aan een school die groot genoeg is, ook voor alle drie de huidige scholen, mits er in


anderhalve bouwlaag wordt gebouwd en zo nodig de Wicher Zitsema gefaseerd wordt gesloopt. Dan zou – een deel van – de locatie van de huidige school die later vrijvalt gebruikt kunnen worden voor woningbouw en hoeft er geen tijdelijke huisvesting plaats te vinden. figuur 11: kaart locatie scholen in Middelstum

Het gebied ten zuiden van de Vlaslaan waar nu de Wicher Zitsema ligt is een toekomstige woningbouwlocatie dus daar zou ook op andere plekken uitruil plaats kunnen vinden. Bovendien, daar waar nieuwe woningen komen zijn ook vaak kinderen. Dit gebied ligt ook dichter bij de sportvelden. Nadelen van deze locatie zijn de bereikbaarheid voor Middelstum zelf – midden in een woonwijk en excentrisch ten opzichte van het dorp – maar ook voor het gebied. De locatie van de Wilster ligt aan de doorgaande weg. Alleen voor Onderdendam is de locatie aan de zuidkant iets gunstiger, maar Onderdendam ligt even ver van Bedum als van Middelstum (beide 4 km.) en op ongeveer 5 km. van Winsum. figuur 12: kaart plan zuidrand Middelstum. In fase 1 zijn 17 nieuwe woningen gepland

bron: www.loppersum.nl


wat zijn toekomstige ontwikkelingen gereformeerd onderwijs

Vooral voor de gereformeerde school is de bereikbaarheid voor het gebied belangrijk, zij heeft een streekfunctie. Tot nu toe volgden de gereformeerde scholen duidelijk een eigen grid over het hele gebied. De laatste jaren komt er meer toenadering tussen het gereformeerd onderwijs en de andere scholen, al blijft er een duidelijk cultuurverschil. Dat zou kunnen pleiten voor bijvoorbeeld een campusmodel, waarbij een aantal voorzieningen als een gymzaal gedeeld kunnen worden. Daarmee kan bijvoorbeeld ook makkelijker gefaseerd gebouwd worden op de locatie van de Wilster zonder dat er noodvoorzieningen hoeven te worden ontwikkeld. Dit is uiteraard sterk afhankelijk van zowel de inhoudelijke ontwikkeling van het gereformeerd onderwijs als van de leerlingaantallen.

figuur 13: kaart mogelijke locatiekeuzes te Middelstum en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied De beide cirkels geven een gebied aan met een straal van 2.5 km. Als centrum voor de beide cirkels zijn de locaties van de Wicher Zitsema en de Wilster genomen.

Middelstum kan wat later in de tijd worden gezet

De ontwikkelingen rond het gereformeerd onderwijs, de hoge boekwaarde op dit moment van de Wilster door de recente verbouwing en de afstemming met de gemeente Eemsmond en het schoolbestuur van Lauwers en Eems over Kantens maken dit tot een locatie waar niet direct als eerste met nieuwbouw begonnen zou moeten worden. De huidige situatie kan met enige investeringen nog een schoolgeneratie gerekt worden maar daarna zou er wel een andere oplossing moeten komen in verband met de hoge lasten van met name de Holwerda en de Wicher Zitsema.


tabel 26: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Middelstum


Loppersum

het gebouw van CBS de Roemte

locatie met beperkte mogelijkheden

sluiten Garrelsweer leidt mogelijk tot overbezetting

locatie Roemte geschikt voor inbreiding

het gebouw van de OBS Prinses

CBS de Roemte is ondergebracht in een oorspronkelijk uit 1922 stammend gebouw in het hart van het dorp Loppersum. Het schoolgebouw heeft inmiddels vele uitbreidingen en verbouwingen ondergaan en vult op dit moment de locatie maximaal. Hierdoor is de buitenruimte op dit moment al krap. Ook is de ontsluiting en parkeergelegenheid niet optimaal – zeker voor een school met een streekfunctie. En zijn er in de achterste lokalen veel ventilatieproblemen doordat de oorspronkelijke gangenstructuur is dichtgemaakt. Verdere uitbreiding op deze plek zou alleen kunnen als er op een of andere wijze meer buitenruimte wordt gevonden bijvoorbeeld door het terrein erachter aan te kopen. Daarmee wordt echter het verkeersvraagstuk niet opgelost en wordt het resulterende gebouw nog meer een ‘breiwerk’ dan het nu al is. Op zich kan de school op deze plek nog wel een jaar of tien vooruit als de huidige bezetting niet verder toeneemt. Het eventueel sluiten van de school in Garrelsweer zou direct tot overbezetting van deze school kunnen leiden, de voorkeur zou zelfs eerder uitgaan naar iets minder kinderen op de huidige locatie. De plek zelf is op zich geschikt voor inbreiding: deze ligt mooi centraal in het dorp in een omgeving met allerlei appartementen. Invulling met twee en een half laags bebouwing zou goed aansluiten bij de omgeving. De markt is op dit moment echter ongunstig. Ook dat pleit voor even wachten met een invulling van de locatie. Het oorspronkelijke gebouw is stelselmatig te zeer verbouwd om in zijn huidige vorm herontwikkeld te worden voor ander gebruik. Het gebouw van OBS Prinses Beatrix ligt aan de noordrand van Loppersum


Beatrix

locatie te beperkt voor kindvoorziening Loppersum

ongeveer tegenover het zoutwaterbad. De oorspronkelijke school uit 1956 is nog vrij gaaf en goed herkenbaar en in 2004 uitgebreid met een gedeelte voor kinderopvang. De kwaliteit van het kinderopvanggedeelte is op dit moment goed, al zijn er bij de bouw veel bouwtechnische detailfouten die op termijn een verhoogd risico op forse onderhoudskosten met zich meebrengen. De eerste tien jaar kan het nog prima vooruit. Het schoolgebouw heeft slechte ventilatiemogelijkheden, maar door de relatieve onderbezetting is dat minder bezwaarlijk dan het bij volledige bezetting zou zijn: minder kinderen betekent minder kubieke meters luchtverversing per uur. Met een redelijk beperkte investering, die zich voor wat betreft de isolatiemaatregelen in ongeveer tien jaar terugverdient, zou het voor de komende 10 jaar dienst kunnen blijven doen. De locatie is te klein voor een combinatie met de Roemte tot één school voor Loppersum (bezetting rond de 300) en zeker voor een combinatie tot een ‘Loppersum en Oost’-school (bezetting rond de 450).

figuur 14: kaart locatie scholen in Loppersum

toekomst Loppersum afhankelijk van Oost en Zuidoost

De vraag hoe de toekomst voor het dorp Loppersum moet worden ingevuld is vooral afhankelijk van de vraag hoe het verder zal gaan met de scholen in Oost en Zuidoost. Vanuit West is geen grote toestroom van kinderen naar het dorp Loppersum te verwachten. Het aantal kinderen in Stedum is voldoende om daar ook op termijn een voorziening te handhaven en vanuit Westeremden is over de weg Stedum aanzienlijk dichter bij (er is binnendoor wel een fietpad).

zoeken naar nieuwe locatie

Als het dorp Loppersum alleen zichzelf en mogelijk een deel van Zeerijp bedient zal er op termijn een school ontstaan van zo’n 250 leerlingen (kindvoorziening van 330). Gecombineerd met een kindvoorziening is die ruimtebehoefte al te groot om in te vullen op het huidige terrein van de Roemte. Het huidige schoolgebouw van de Beatrix – de oudbouw – is op zich de moeite waard om eventueel te behouden als beeldbepalend element. De investeringen om er een toekomstbestendige kindvoorziening van te maken zijn te hoog. Bovendien loopt de nieuwbouw verhoogd risico op hoge onderhoudskosten en is de locatie te krap voor de gecombineerde scholen.


bij zoutwaterbad te excentrisch

Andere locatiemogelijkheden zijn de plaats van het huidige zoutwaterbad dat mogelijk op termijn dicht moet (in 2011 moet het bad bewijzen zichzelf te kunnen dekken). De locatie is echter eigenlijk excentrisch voor alle groepen: voor het dorp zelf en voor alle buitenlocaties. Dan blijven twee andere mogelijkheden over: aan de westkant van Loppersum bij de nieuwbouw, of aan de noordoostkant bij de sportvelden. Voordeel van de nieuwbouw als locatie is dat daar waarschijnlijk ook vrij veel kinderen zullen zijn.

aan noordoostkant bij sportvelden

De andere mogelijkheid zou zijn om de school te combineren met de sportvelden, bijvoorbeeld door de ijsbaan te verplaatsen. Een relatief nadeel van deze oplossing is dat alle kinderen over het spoor moeten wat wellicht een psychologische barrière vormt. Daar staat tegenover dat diezelfde kinderen met de schoolsport en in de middag zelf ook al naar dat sportveld gaan voor tennisles of voetbal en dat de combinatie van kindvoorziening en sportvelden het wellicht mogelijk maakt te werken met een geïntegreerd aanbod dat werkende ouders zeer kan ontlasten.

of aan de westkant bij nieuwbouwlocatie

Om definitief voor een locatie in Loppersum te kiezen is het zeer belangrijk dat eerst duidelijk wordt in hoeverre de school ook een streekfunctie heeft voor Zuidoost en/of Oost. Als er geen school komt in Zuidoost en wel een in Oost zou de locatie aan de westkant wellicht de voorkeur hebben in verband met de bereikbaarheid: de Wijmersweg vormt een directe verbinding tussen Garrelsweer en de westkant van Loppersum en sluit direct aan op de grotere doorgaande verbindingen. Komt er (ook) geen school in Oost dan heeft een locatie bij de sportvelden absoluut de voorkeur. De Wirdumerweg doortrekken zou dan helemaal mooi zijn maar het spoor en een parkje blokkeren dit. Eventueel zou een tunnel onder het spoor wel een optie kunnen zijn.

figuur 15: kaart met indicatie van te verwachten leerlingenstromen naar Loppersum als er slechts op drie locaties in de gemeente Loppersum scholen over zouden blijven, te weten Middelstum Loppersum en Stedum

De vermelde leerlingenaantallen bij de scholen zijn de aantallen leerlingen van de betrokken scholen in 2010. Daaronder vallen ook leerlingen die al naar Loppersum op school gaan vanuit de buitendorpen. De exacte gegevens hieromtrent zijn bij het opstellen van dit rapport niet bekend.


figuur 16: kaart nieuwbouwplan ‘over de Wijmers’ Loppersum

bron: www.loppersum.nl wellicht toch twee locaties als er geen scholen komen in buitengebied

Tot slot: mocht er zowel in Oost als in Zuidoost geen school komen dan zal uiteindelijk een school ontstaan met rond de 450 leerlingen (kindvoorziening van 600). Voor een dorp is dit een vrij groot complex. Er zou ook overwogen kunnen worden dan toch met twee locaties te werken, zeker als het openbaar en het christelijk onderwijs zelfstandige scholen blijven vormen. In dat geval zou eventueel de Prinses Beatrix als een kleine kindvoorziening voor het dorp gehandhaafd kunnen blijven.

Loppersum laat faseren

Juist omdat de realisatie in Loppersum zo afhankelijk is van wat er in andere gebieden gebeurt ligt het voor de hand Loppersum als laatste te ontwikkelen. In de tussenliggende jaren zou afhankelijk van de mate van samenwerking tussen de schoolbesturen overwogen kunnen worden de ruimte van de Roemte en de Beatrix meer als communicerende vaten te beschouwen en bijvoorbeeld de onderbouw op de Beatrix onder te brengen om zo het relatieve ruimtetekort bij de Roemte op te vangen.


figuur 17: kaart mogelijke locatiekeuzes te Loppersum en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied De drie cirkels geven een gebied aan met een straal van 2.5 km. Als centrum voor de drie cirkels zijn de locaties van de Beatrixschool, het sportveld in noord en de nieuwbouwlocatie ‘over de Wijmers’ genomen.

tabel 27: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Loppersum


Stedum

gebouw OBS de Bongerd

Het gebouw van OBS de Bongerd ligt aan de noordkant van Stedum in een gebied waar uitbreiding is gepland voor woningbouw (zie figuur 18) en waar de bestaande bebouwing wordt gesaneerd. Het gebouw is een van drie vrijwel identieke ‘catalogusscholen’ die op zich geen bijzondere cultuurhistorische waarde heeft. De staat is matig.

figuur 18: kaart bestemmingsplan Stedum, woonlocaties aan de noordkant, uitbreidingsplan Hilmaarweg

bron: www.loppersum.nl gebouw CBS de Crangeborg

Het oorspronkelijke gebouw van CBS de Crangeborg is fraai gedetailleerd en ondanks de latere aan- en verbouwingen nog goed herkenbaar. Het is zeer de


moeite waard dit gebouw te bewaren voor de toekomst. Als locatie voor een kindvoorziening die heel Stedum moet gaan bedienen is het echter ongeschikt. Het gebouw is duidelijk opgezet voor klassikaal onderwijs. Het ligt aan een uitvalsweg waar geen kinderen van buiten verwacht kunnen worden. Het ligt excentrisch ten opzichte van het dorp en wel precies aan de andere kant dan waar woningbouw vernieuwing en uitbreiding gepland is. figuur 19: kaart locatie scholen in Stedum

bestaande locaties niet geschikt

Geen van beide huidige gebouwen zijn geschikt om een kindvoorziening in onder te brengen en/of groot genoeg voor het samenvoegen van beide huidige scholen. Een enquête onder ouders zal uit moeten wijzen of er – op termijn – nog instroom van buiten te verwachten is. Het grootste aantal hiervan zou te verwachten zijn als in de toekomst de school in Westeremden zou moeten sluiten. Dan is Stedum de meest nabije locatie. Op dit moment zitten in Stedum ongeveer 110 kinderen op school en in Westeremden 35. Van de 35 in Westeremden komt een beperkt aantal uit het noorden, uit Garsthuizen, en die zitten vooral in de hogere groepen. Al met al lijkt er ook voor de toekomst nog genoeg potentieel om hier een zelfstandige kindvoorziening in stand te houden tussen Loppersum en Middelstum.

mogelijke locatie: uitbreidingsplan Hilmaarweg

Voor de locatie voor een toekomstbestendige kindvoorziening ligt het gebied aan de Hilmaarweg voor de hand, aan de noordkant van Stedum. Dan zou vooruitlopend op de woningontwikkeling de kindvoorziening op een reeds gereed terrein kunnen worden geplaatst en later het terrein van de Bongerd voor woningbouw worden ontwikkeld zodat er geen tijdelijke huisvestingskosten ontstaan. De excentrische ligging ten opzichte van de kern hoeft niet echt een probleem te zijn: op dit moment fietsen de kinderen ook al van de ene naar de andere kant van het dorp om naar de school van keuze te gaan en de afstanden zijn beperkt (maximaal 800 m.).

mogelijk alternatief inbreiding

Een andere optie zou kunnen zijn te kijken naar inbreidingsterreinen. Bij visuele inspectie leek het er bijvoorbeeld op dat het hofje Weemweg, Klokkenpad, Singel wordt herontwikkeld. Een dergelijke keuze neemt niet teveel voorschot op de nieuwbouwontwikkeling van Stedum en komt qua ligging ten opzichte van het gebied vergelijkbaar gunstig uit.


figuur 20: foto hofje Weemweg, Klokkenpad, Singel te Stedum

fasering

Stedum kan vroeg in het traject gefaseerd worden. De inhoudelijke ontwikkeling is hier al vrij ver en het betreft vooral de kinderen uit eigen dorp en eventueel op termijn een toestroom uit Westeremden. Als Stedum inderdaad vroeg in de transitie gerealiseerd zou worden terwijl Westeremden nog wel open is kan eventuele teruggang op de leerlingenaantallen in Stedum, op termijn ruimte maken voor die kinderen uit Westeremden.

figuur 21: mogelijke locatiekeuzes te Stedum en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied De beide cirkels geven een gebied aan met een straal van 2.5 km. Als centrum voor de beide cirkels zijn de locaties van de Crangeborg en de Bongerd genomen.

tabel 28: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Stedum


Loppersum Oost: Eenum, Leermens, Oosterwijtwerd,’t Zandt, Zeerijp, Zijldijk

scholen in Loppersum Oost (rood), Delfzijl (geel) en Eemsmond (groen)

Om een plan te maken voor het oostelijk gebied in Loppersum is het zeer belangrijk een goed beeld te krijgen van hoe de kinderen zich nu al verdelen over de verschillende scholen en welke keuzes ouders zouden maken als er verschillende scenario’s voorliggen. In theorie zijn er een aantal verdelingen van schoollocaties mogelijk, maar de belangrijke vraag is of er op termijn voldoende kinderen zullen zijn om die theoretische mogelijkheden ook te ondersteunen.

slechts voldoende kinderen voor één school in Oost

Uitgaand van de cijfers van oktober 2010 is het hooguit mogelijk één robuuste kindvoorziening in stand te houden. Voor een robuuste voorziening op termijn zijn op dit moment minimaal 100 kinderen nodig. In figuur 22 is de orde van grootte van de huidige scholen in het gebied weergegeven. Met die minimale omvang van 100 laat deze figuur vrij snel zien dat er op termijn maximaal drie stabiele clusters mogelijk zijn: Spijk (gemeente Delfzijl), ergens in het gebied Zandeweer, Oldenzijl (gemeente Eemsmond) en ergens in het gebied ’t Zandt, Leermens e.o. en Zeerijp.

afhankelijk van keuzes ouders

Bovendien is de daadwerkelijke realiseerbaarheid daarvan sterk afhankelijk van de keuzes die ouders maken. Gegeven dat ’t Zandt zo’n 720 inwoners heeft zouden er naar verwachting een 72 kinderen in de basisschoolleeftijd moeten zijn: over de buitengebieden in de provincie Groningen en Drenthe bedraagt het kinderaantal in de basisschoolleeftijd ongeveer 9,5 % van de bevolking. Dat betekent dat op dit moment ongeveer 15 kinderen elders op school gaan, of dat ’t Zandt in een relatief kinderarme periode zit. Zeker in dorpen met grote uitbreidingswijken die in relatief korte tijd zijn neergezet zien we golfpatronen in het aantal kinderen: de wijken gaan door een cyclus van gezinnen met jonge kinderen naar bewoning door ouderen en weer terug naar een met jonge kinderen.

wat is het huidige voedingsgebied van Zeerijp?

Hetzelfde geldt voor het gebied Leermens, Eenum, Oosterwijtwerd. Terwijl juist in Zeerijp meer kinderen op school zitten dan op grond van het bevolkingsaantal zou


worden verwacht. Dit grotere aantal kan deels te maken hebben met de specifieke samenstelling van Zeerijp – relatief veel gezinnen – maar het kan ook zijn dat bijvoorbeeld ouders uit Loppersum bewust kiezen voor een kleinere school. Als dat laatste het geval is zou dat bijvoorbeeld het argument voor een school in het oostelijk buitengebied versterken. figuur 22: kaart schatting gerealiseerd potentieel van de scholen in Loppersum Oost

cijfers leerlingenaantallen telling oktober 2010 cijfers bevolking 2009 CBS

boerderijschool Zijldijk

In Zijldijk ligt een kleine particuliere school op antroposofische grondslag. Deze school heeft een streekfunctie en trekt kinderen tot uit de stad Groningen. Samenhangend met de speciale onderwijsvisie, die niet door iedereen onderschreven wordt, maakt slechts een beperkt aantal kinderen uit het dorp gebruik van deze school. De overige kinderen gaan ofwel richting ’t Zandt, maar waarschijnlijker in grotere getale richting Uithuizermeeden gegeven de onderlinge relaties van de dorpen en gegeven het feit dat vanuit Zijldijk Uithuizermeeden ongeveer even dichtbij is als ’t Zandt .

figuur 23: kaart huidige onderwijslocatie ‘t Zandt

gebouwen van OBS de Zandplaat en CBS de Wegwijzer, ‘t Zandt

Relatief aan de noordkant van ’t Zandt liggen de twee schoolgebouwen naast elkaar, gescheiden door een gymzaal. Direct erachter liggen de overige sportvoorzieningen van ’t Zandt. Het gebouw van de Wegwijzer is van de twee relatief het best maar


niet meer als school in gebruik: de Wegwijzer is vorige zomer precies op haar eeuwfeest gesloten. Voor ’t Zandt zelf is een dergelijke locatie op zich zeer geschikt als onderwijs- en sportvoorzieningenplein. Er zijn echter te weinig kinderen in ’t Zandt – zelfs als alle kinderen naar de lokale school zouden gaan – om voor de toekomst een stabiele school en/of kindvoorziening in te richten. waarschijnlijk geen instroom vanuit noorden

Zoals boven aangegeven valt er geen grote instroom vanuit Zijldijk te verwachten. Daarvoor liggen de huidige gebouwen nu juist ook weer teveel naar het zuiden. Beide gebouwen zijn niet de moeite waard om verder in te investeren en hoewel dus de Wegwijzer wat beter is, wegen de kosten en inspanning van verhuizing niet op tegen de te realiseren verbetering.

gebouw van OBS de Wilgenstee Zeerijp

Het gebouw van de Wilgenstee in Zeerijp is op dit moment al enigszins te klein voor de huidige bezetting. Het ligt ook relatief te dicht bij Loppersum en te excentrisch ten opzichte van het hele oostelijke gebied om een goede locatie te bieden voor een school die geheel Oost kan bedienen.

gebouw van OBS Dieftil voor Eenum, Leermens en Oosterwijtwerd

Het gebouw van de Dieftil is op zich cultuurhistorisch hoog te waarderen. Om het te handhaven als schoolgebouw zou er echter in moeten worden geïnvesteerd. Het is te klein en ligt te excentrisch om zich zinvol te kunnen ontwikkelen voor het oostelijk gebied. Hoewel de school 75 jaar geleden zelf is ontstaan uit een samenvoeging van de schoolvoorzieningen voor drie dorpen en al die tijd een antwoord heeft geboden op een vergelijkbaar vraagstuk, lijkt de rol van dit gebouw als school nu uitgespeeld. Het verdient wel aanbeveling het gebouw als zodanig een nieuwe bestemming te geven.

dorpen als uitgangspunt nemen?

We kunnen de keuze van een geschikte locatie voor het gebied vanuit verschillende invalshoeken benaderen. Als we zoeken naar een locatie in een dorp dan zijn er in feite drie gegadigden: Zeerijp, ’t Zandt en Leermens, waarbij er in ’t Zandt evenveel kinderen wonen als in Leermens en Zeerijp samen. Dat is dus de eerste mogelijkheid: kijken waar de meeste kinderen wonen. Daar moet echter wel onmiddellijk bij gezegd worden dat niet elk dorp bereid is om naar een ander dorp te trekken. Tussen de dorpen onderling kunnen immers grote cultuurverschillen bestaan.

figuur 24: afstanden over de weg tussen de dorpen in Loppersum Oost

nieuwe ‘tilsterschool’ tussen Leermens, ’t Zandt en Zeerijp

Een tweede invalshoek is om te gaan optimaliseren vanuit de kilometers reisafstand die totaal door de kinderen afgelegd moeten worden. Dan wordt al snel duidelijk dat


een locatie ergens in de driehoek Leermens, ’t Zandt en Zeerijp de beste oplossing zou bieden (zie tabel 28). Een dergelijke oplossing zou mogelijk ook ruimte bieden aan kinderen uit Godlinze. Ook psychologisch heeft dat waarschijnlijk voordelen: de school hoort bij geen enkel dorp en dus bij alle dorpen. Vandaar dat als zoeklocatie is gekeken naar de kruising tussen de Leermensterweg, de Tolweg, de Schatsborgerweg en de Godlinzerweg. Eerder dan bijvoorbeeld dichter tegen het ’t Zandt aan in de hoek Terhornseweg en de Hoofdstraat. tabel 29: totaal aantal reiskilometers voor de kinderen in Loppersum Oost

figuur 25: afstanden tot dorpen voor ‘tilsterschool’ aan kruising Leermensterweg Tolweg

tabel 30: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Loppersum Oost


figuur 26: mogelijke locatiekeuzes voor een school in Loppersum Oost en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied De cirkels geven een gebied aan met een straal van 2.5 km. Als centrum voor de cirkels is van noord naar zuid de noordkant van ’t Zandt, de locatie van de Zandplaat, het kruispunt tussen Zeerijp, ’t Zandt en Leermens en Leermens zelf genomen.


Loppersum Zuidoost: Garrelsweer, Wirdum, Wirdumerdraai

Damsterdiep en Rijksweg gevoelsmatige barrière

De zuidoostkant van Loppersum wordt door de Rijksweg en het Damsterdiep gevoelsmatig nogal afgesneden. Over de oude weg langs het Damsterdiep is het van Ten Post, waar nu nog 2 scholen zijn, een kleine, kronkelende 9 kilometer tot aan de rand van Appingedam, waar 5 scholen zijn. In het langgerekte tussengebied bevinden zich, op 1,3 km van elkaar, nog twee scholen

Ten Post en Winneweer

De openbare en christelijke school in Ten Post zijn elk ongeveer 45 leerlingen in omvang. Het zal de vraag zijn of daar op termijn een school gehandhaafd kan blijven, of dat de kinderen uit Ten Post op termijn naar het op 2 km. gelegen Ten Boer zullen gaan. In dat geval zouden eventueel nog kinderen uit Winneweer naar het oosten kunnen trekken omdat dat dan relatief gunstiger wordt, nu zullen ze eerder naar Ten Post gaan. Psychologisch ligt een trek naar het oosten niet voor de hand omdat de Rijksweg een aantal keren gekruist moet worden (al zijn er wel tunnels).

gebouw van CBS de Klimop

Het gebouw van CBS de Klimop stamt oorspronkelijk uit 1957 en heeft nog veel van de oude charme bewaard. Het bezit een aantal prachtige details (zoals het monumentale glaskunstwerk) die zeker de moeite van het bewaren waard zijn. Met de huidige 616 m2 bruto vloeroppervlak zou het maximaal 80 leerlingen kunnen bergen. De school is echter zeer traditioneel van opzet – gang met daaraan lokalen – en biedt weinig mogelijkheden tot zelfstandig werken. Voor een kindvoorziening zouden zeer grote ingrepen nodig zijn en ook energetisch moet er wel het een en ander gebeuren. Het lijkt meer voor de hand te liggen dit gebouw af te stoten en te kijken naar herbestemming al zal dat mede gezien de locatie lastig zijn. Een nieuwe eigenaar zal er veel aan moeten doen en de indeling is lang niet voor elk doel geschikt.

gebouw van OBS Wirdumerdraai

Het gebouw van OBS Wirdumerdraai is evenals de Dieftil eind jaren ’30 ontstaan als reactie op een oproep om tot samenvoeging van scholen te komen. Waar de Dieftil al sinds 1935 een antwoord biedt, doet deze school dat sinds 1939. Het is een


eigenzinnig ontwerp dat in 2000 nog is aangepast aan de modernere onderwijsinzichten. Op dit moment wordt een deel van het pand verhuurd, maar zeker als die huurders zo nodig een onderkomen aan zou worden geboden in bijvoorbeeld de Dieftil of de Klimop heeft het pand voldoende bruto vloeroppervlak om alle kinderen uit dat gebied te bergen. Er zouden dan wel enige aanpassingen aan het pand plaats moeten vinden. figuur 27: kaart met kinderen en scholen in Loppersum Zuidoost

locatie Wirdumerdraai optimaal t.o.v. gebied

Vanuit de verdeling van het aantal inwoners over het gebied zou voor het totale gebied Zuidoost een locatie van een school in de buurt van de huidige Wirdumerdraaischool optimaal zijn. Als we verder kijken naar de aantallen leerlingen die er op school zitten en het totaal aantal leerlingen dan lijkt het erop dat de kinderen uit Garrelsweer en Wirdumerdraai op dit moment naar school gaan in het eigen gebied en dat de kinderen uit Wirdum voor een derde naar het zuiden en voor tweederde naar Loppersum gaan.

weinig instroom van buiten te verwachten

Eventuele sluiting van de Dieftil zal wellicht nog tot een enkele extra leerling leiden. In het zuiden ligt nog Overschild met een kleine school die mogelijk gaat verdwijnen. Hemelsbreed is dat op een paar kilometer van Garrelsweer. Over de weg is de afstand Overschild Garrelsweer echter 9 km. omdat het Eemskanaal ertussen ligt. Ten Post op 6 km. – hoewel dus ook ver – ligt dan meer voor de hand.

figuur 28: van Overschild (A) over de weg naar de Wirdumerdraaischool (B) is een kleine 10 km. waar ze hemelsbreed dicht bij elkaar liggen.

als ouders het steunen eerst tijdelijke ‘tilsterschool’ in

Onderzoek zou uit moeten wijzen of als er een gecombineerde school blijft ouders


Wirdumerdraai

dorpsraden steunen samengaan

daar dan ook voor zouden (blijven) kiezen. Op dit moment lijkt het erop dat veel ouders de kinderen van school halen omdat de scholen zo klein zijn geworden. Mocht er onder de ouders voldoende animo zijn dan zou een goede strategie kunnen zijn de huidige Wirdumerdraaischool voor 10 jaar op te knappen en daar de beide scholen vooralsnog in samen te voegen. Dat kan mogelijk ook de Roemte wat ontlasten. Na die periode is dan duidelijk of er een nieuwe voorziening Zuidoost tot stand moet komen óf dat deze kinderen toch op zullen gaan in de omringende scholen van Appingedam, Loppersum en Ten Boer afhankelijk van de werkrichting van de betreffende ouders. Een zeer positief punt hierbij is dat de dorpsraden van Wirdum, Wirdumerdraai en Garrelsweer al het initiatief hebben genomen om tot een dergelijk samengaan van de scholen te komen.

figuur 29: mogelijke locatiekeuzes voor een school in Zuidoost en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied De cirkels geven een gebied aan met een straal van 2.5 km. Als centrum voor de cirkels zijn de huidige locaties van de scholen in Garrelsweer en Wirdumerdraai gekozen.

tabel 31: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Loppersum Zuidoost


Garsthuizen Garsthuizen heeft geen eigen school

Garsthuizen beschikt al niet meer over een zelfstandige basisschool en valt eigenlijk buiten alle cirkels die op dit moment zijn te trekken. De huidige ouders kunnen kiezen om of naar het noorden te gaan richting Zandeweer of Oldenzijl (2,6 en 4,5 km.) als dichtstbijzijnde opties, of om naar het zuiden te gaan naar Westeremden (ruim 4 km.). Men kiest volgens Marenland op dit moment ongeveer met 1/3 voor Westeremden en 2/3 voor het noorden.

trek richting noorden ligt meer voor de hand

Hoe de ontwikkelingen in het gebied van de gemeente Eemsmond in de toekomst zullen verlopen is niet bekend. Mogelijk komt er een grote nieuwe school aan de zuidkant van Uithuizen (4,5 km.) Dat zou een alternatief kunnen zijn als Zandeweer en Oldenzijl op termijn ook dicht zouden gaan. Het is ook mogelijk dat Eemsmond zou denken aan een ‘tilsterschool’ bijvoorbeeld in Eppenhuizen voor het gebied Zandeweer, Garsthuizen en Oldenzijl. Dat zou voor Garsthuizen een goede oplossing kunnen zijn. De geplande nieuwe school in Uithuizen is in ieder geval geen verslechtering ten opzichte van de huidige situatie. Naar Middelstum, Loppersum of bijvoorbeeld een locatie Oost is telkens een reisafstand van ongeveer 7 km. De gemeenten Loppersum en Eemsmond zouden eventueel de leerlingenbewegingen van Kantens en Garsthuizen met gesloten beurzen kunnen oplossen.

figuur 30: mogelijke locatiekeuze voor een ‘tilsterschool’ ten zuiden van Uithuizen en de gevolgen voor de bereikbaarheid vanuit het gebied


Westeremden

figuur 31: ligging Westeremden t.o.v. gebied

Westeremden neemt een speciale positie in omdat bij welke cirkel er tot nu toe ook besproken is, Westeremden steeds wat ongelukkig aan de rand ligt. Waarbij nog moet worden aangetekend dat die rand zoals figuur 31 laat zien een wat optimistisch beeld geeft van de feitelijke afstanden over de weg. Met 330 inwoners en 34 leerlingen op de school lijkt het er op dat eigenlijk alle kinderen ook in Westeremden op school zitten. De vraag is dus niet zozeer een van de aantrekkelijkheid van de school te vergroten, de crux zit hem in het aantal inwoners zelf. Zoals het dorp al aangaf met de ludieke ‘dorp zoekt vrouw’ actie waarbij vrijgezelle inwoners op zoek gaan naar geschikte dames (http://www.youtube.com/watch?v=1K-yrNEgE0w).

gegeven de huidige trends zijn er in de toekomst te weinig kinderen

De tendens lijkt op dit moment landelijk toch te zijn dat de ondergrens van de scholen omhoog moet van 23 naar ongeveer 50 leerlingen. In de kamercommissie onderwijs van 9 juni 2011 was dit het advies dat klonk vanuit de diverse krimpgebieden – en zoveel kinderen krijgt Westeremden er vanuit het dorp alleen niet bijeen. Een ‘tilsterschool’ te beginnen met omliggende dorpen is gezien de ligging en de onderlinge afstanden van de verschillende dorpen ook niet erg makkelijk (zie figuur 31).

gebouw van OBS Abt Emo

Het huidige gebouw van OBS Abt Emo voldoet voor de huidige bezetting. Er is relatief veel overcapaciteit in het pand waardoor ventilatieproblemen wat minder urgent zijn. Met een beperkte investering kan dat ook al verbeterd worden en die verdient zich binnen vijf jaar terug. Waarschijnlijk is de beste optie de school de komende paar jaar open te houden en te kijken hoe de beleidsvisie vanuit het ministerie op kleine scholen zich ontwikkelt. In ieder geval zal er goed overleg moeten komen op het moment dat de nieuwe school in Stedum in de ontwerpfase zou komen. Voordat deze open gaat zijn er toch al gauw vijf jaar verstreken (zie scenario’s).


figuur 32: mogelijke locatiekeuzes in het gebied en gevolgen voor Westeremden

tabel 32: benodigd en beschikbaar bruto vloeroppervlak Westeremden


scenario-ontwikkeling overal op termijn nieuwbouw

Op basis van de verkenningen die hierboven zijn gedaan zijn een aantal algemene lijnen uit te zetten waarbinnen dan afhankelijk van het uiteindelijke masterplan definitieve keuzes moeten worden gemaakt. Zoals in de inleiding aangegeven is dit geen blauwdruk, maar probeert het een aantal richtingen aan te geven waar mogelijk voor gekozen zou kunnen worden. Een belangrijke constatering is dat dit in alle gevallen op termijn tot nieuwbouw zal gaan leiden.

tijd een belangrijke factor

Een belangrijke factor hierbij is de tijd die het proces zal nemen. Zelfs al zou het benodigde budget direct beschikbaar zijn én zou iedereen het over alle plannen eens zijn én zou er een grote hoeveelheid extra staf bij de gemeente zijn om alle trajecten te begeleiden, dan nog zou minimaal 5 jaar nodig zijn totdat alle sleutels zouden kunnen worden overhandigd. In de praktijk is dit volstrekt niet reëel. Dat betekent dat er niet alleen plannen moeten komen voor de eindsituatie, maar ook voor de transitie en wat er met de verschillende locaties moet gebeuren in de tussenliggende tijd. In de verschillende scenario’s is gekeken naar hoe lang een gebouw nog in gebruik zal zijn en wat dat betekent voor de maatregelen op de korte termijn.

plan integrale kindvoorziening

Ten eerste loopt er het project integrale kindvoorziening waarbij volgens betrokken partijen begin 2012 de eerste blauwdruk voor zo’n kindvoorziening er kan liggen. Vandaar dat in alle opzetten 2011-2012 is genomen als jaar om die planontwikkeling af te ronden. Het is in onze ogen essentieel dat die planontwikkeling voor een kindvoorziening eerst helemaal is afgerond en er een duidelijke visie ligt op de manier van werken en de daarbij benodigde ruimten voordat tot concrete planontwikkeling voor nieuwe gebouwen wordt overgegaan.

overleg met buurgemeenten en schoolbesturen

Voor een aantal randgebieden is het belangrijk een helder idee te krijgen wat de plannen en planningen van de naburige schoolbesturen en gemeenten zijn.

draagvlak onderzoeken

Belangrijk is na te gaan welke ouderbewegingen de verschillende scenario’s tot gevolg zullen hebben en of die ouderbewegingen dan ook de voorgestelde scenario’s ondersteunen. Een goede manier om dit te onderzoeken zou zijn middels een gerichte enquête waarbij de verschillende varianten ook goed uitgevraagd worden. Dat geeft ouders de mogelijkheid in anonimiteit te reageren. Daarnaast is het goed om ook in de openbaarheid draagvlak te creëren bij de dorpen.

de Roemte, Garrelsweer en de Wirdumerdraaischool

Een urgente kwestie vormt de nu al overbezetting van de Roemte en de dreigende sluiting van de school in Garrelsweer. De kinderen uit Garrelsweer kunnen niet zonder meer bijgeplaatst worden in het gebouw van de Roemte, daarvoor zou dan een extra lokaal gezet moeten worden maar daarvoor is op het terrein eigenlijk geen plaats. Een noodlokaal plaatsen kost ongeveer € 150.000,= . Voor ± een derde van dit bedrag is het mogelijk de Wirdumerdraaischool aan te passen en 10 jaar exploitatieverschil te betalen. Dit biedt tevens de mogelijkheid om te kijken of een school in Zuidoost ook op den duur levensvatbaar is.

begin met Stedum

Door het project integrale kindvoorziening loopt de planontwikkeling voor Stedum


voor op de rest van het gebied. Stedum is daarin een van de pilots. Dat betekent dat een nieuwe locatie in Stedum het eerste ontwikkeld kan, en moet, worden. ‘Moet’, om te kijken of de modellen voor de kindvoorziening in de praktijk ook werken. Op zijn vroegst zou met locatieontwikkeling kunnen worden begonnen ergens na afronding van het vormgevingsproces dat gepland is begin 2012. Dat betekent op zijn allervroegst een oplevering in 2014/5. De doorlooptijd van het hele proces van ontwerp tot bouw kost minimaal 2 jaar en daarvoor moet eerst een locatie worden gezocht, eventueel grond aangekocht en bestemmingsplan gewijzigd met bijbehordende bezwaarprocedures en de grond worden voorbereid op de bouw. locatie noordkant i.v.m. Wersteremden

Middelstum

In 2014 is de krimp in Stedum mogelijk nog niet op zijn hoogtepunt. Dat betekent dat er waarschijnlijk dan nog enige overcapaciteit in het gebouw zal zijn die later eventueel ingevuld kan worden door Westeremden, mocht de school daar op termijn verdwijnen. Een tweede reden om met Stedum te beginnen. In ieder geval zal het ontwerp van de kindvoorziening Stedum zo moeten zijn dat er altijd zonodig 1 à 2 lokalen bijgebouwd kunnen worden. De voorkeurslocatie is dus aan de noordkant en de school uit Westeremden moet ook nauw betrokken worden bij het ontwerpproces. Voor het voltooien van de ontwikkeling in Middelstum is het verstandig eerst de ontwikkelingen met het gereformeerd basisonderwijs goed af te stemmen. Daarnaast zou er gezamenlijk met Eemsmond en het schoolbestuur Lauwers en Eems afgestemd moeten worden over de schoolvoorziening in Kantens. Bovendien is door te faseren na Stedum de ergste krimp achter de rug en kan er een gerichte capaciteit worden gerealiseerd voor de toekomst. De eerste voorkeur voor een locatie is ook hier aan de noordkant in verband met de omliggende dorpen.

figuur 33: van alle mogelijke locaties voor basisonderwijs / kindvoorzieningen kunnen Stedum en Middelstum waarschijnlijk het beste aan de noordkant worden ingevuld

Lopperum en Oost/Zuidoost

Voor de lange termijn zijn er een aantal mogelijkheden. De eerste is te komen tot


een school voor Loppersum en het buitengebied. Dan ligt een locatie aan de oostkant bij de sportvelden voor de hand. Omdat dit een vrij grote school zou worden ten opzichte van het gebied zou dan ook gekeken kunnen worden naar twee scholen: een aan de westkant en een aan de oostkant van Loppersum. Als we echter naar een school Oost buiten Loppersum gaan ligt een locatie voor de school in Loppersum aan de westkant meer voor de hand. Daarnaast speelt voor de tussenliggende tijd de kwestie van de overbezetting van de Roemte. figuur 34: voor Zuidoost en ter ontlasting van de Roemte in Loppersum is voor de komende tien jaar het verstandig Garrelsweer en Wirdumerdraai samen te voegen in Wirdumerdraai

‘t Dieftil

De kinderen van de Dieftil zullen zich bij sluiting van de school verspreiden over het gebied. Als er geen school in Oost komt en de Wirdumerdraaischool wel wordt opgeknapt ligt het voor de hand de Dieftil zomer 2012 te sluiten. Nu komen eigenlijk alle leerlingen alleen nog uit Oosterwijtwerd en Leermens. Een aantal daarvan zullen dan naar Wirdumerdraai gaan en een aantal naar Appingedam of wellicht Loppersum afhankelijk van waar de ouders werken. Komt er wel een school in Oost dan is het wellicht beter de Dieftil tot die tijd open te houden om niet te veel met de kinderen heen en weer te gaan. Voorlopige samenvoeging met Zeerijp is geen optie omdat die school al kampt met overbezetting. Tijdelijk busvervoer is ook nog een mogelijkheid. Dit is absoluut een punt dat nader afgestemd zou moeten worden met de betrokken ouders.


figuur 35: scenario Loppersum variant 1a /b Wirdumerdraai blijft in ieder geval 10 jaar open (oranje cirkel), eventueel daarna te vervangen door nieuwbouw (1b). In Oost komt een school en een aan de westkant van Loppersum

figuur 36: scenario Loppersum variant 1a in de tijd gezet

figuur 37: scenario Loppersum variant 1b in de tijd gezet


figuur 38: scenario Loppersum variant 2a1, situatie 2020, geen school in Oost of Zuidoost en één schoollocatie aan de oostkant van Loppersum

figuur 39: scenario Loppersum variant 2a1 in de tijd gezet


figuur 40: scenario Loppersum variant 2a2, situatie 2020, geen school in Oost of Zuidoost en twee schoolgebouwen in Loppersum. Een aan de oostkant en een aan de westkant

figuur 41: scenario Loppersum variant 2a2 in de tijd gezet


figuur 42: scenario Loppersum variant 2b situatie 2020. Een school in Zuidoost en een schoollocatie aan de oostkant van Loppersum

figuur 43: scenario Loppersum variant 2b in de tijd gezet


nabeschouwing: scenario’s voor de toekomst de huidige staat van de gebouwen is geïnventariseerd

Er is door de Stichting Scholenbouwmeester Noord Nederland in opdracht van de schoolbesturen en met instemming van de gemeenten, Kids2Be en het Oude Ambt de afgelopen maanden in Bellingwedde en Loppersum onderzoek gedaan naar de huidige staat van al de schoolgebouwen. Er is daarbij gekeken naar de culturele waarde, de functionele geschiktheid voor het huidige onderwijs, de ligging, de bouwkundige staat, het energiegebruik en de gezondheid van het gebouw voor leerlingen en leraren. Er is gekeken naar de staat van onderhoud, de exploitatielast en de mogelijkheden om de gebouwen naar de toekomst toe te herontwikkelen voor onderwijs en/of andere bestemmingen. Per gebouw is hier apart verslag van gedaan.

in combinatie met een gebiedsstudie levert dat mogelijke toekomstscenario’s

Daarnaast is de geschiedenis van het gebied en het ontstaan van de huidige onderwijsvoorzieningen bekeken. Is er een cultureel-geografische studie gedaan. Is gesproken met betrokken bestuurders van gemeenten en instellingen. Onderzoek gedaan naar demografische voorspellingen. Gekeken naar andere voorzieningen. Vervolgens zijn de uitkomsten van dit gebiedsonderzoek verbonden met de evaluatie van het bestaande gebouwenportfolio. Hieruit komen mogelijke scenario’s naar voren, die vervolgens zijn doorgesproken met gemeente en schoolbesturen.

alle maatschappelijke kosten meewegen

Bij deze scenario’s zijn berekeningen gemaakt waarbij alle gebouwgebonden kosten samen zijn genomen, ook al komen ze op dit moment nog uit twee budgetten. De gemeente is namelijk verantwoordelijk voor het gebouw als vastgoed object (grond, bouw, groot onderhoud van de schil) en draagt dus ook de kapitaalslast. Zij is economisch eigenaar. Terwijl de schoolbesturen de exploitatie dragen: gas en licht, schoonmaak, lopend onderhoud. Zij zijn juridisch eigenaar. Maar uiteindelijk komt het allebei uit het grote budget van de maatschappelijke kosten.

gezond en goed

En daarmee is ook een belangrijke reden gegeven om goed na te denken over duurzame oplossingen: wij betalen immers als maatschappij met zijn allen de lasten van kinderen die een leven lang astma hebben door ongezonde gebouwen. Van leraren die ziek zijn door slechte akoestiek. Van te hoge CO2-uitstoot. Van slecht onderwijs. Uitgangspunt voor de berekeningen is dus geweest dat er niet alleen gebouwen moeten komen die de gewenste spreiding mogelijk maken. Maar dat dat ook gezonde gebouwen zijn, met een goed binnenklimaat, veilige materialen en een laag energiegebruik.

voorbereid op de toekomst

win-win-win-win strategie

En die schoolgebouwen moeten op de toekomst zijn voorbereid. Dat betekent dat demografische bewegingen kunnen worden opgevangen (krimp en groei) en daarnaast dat het voor de schoolbesturen ook mogelijk moet zijn in de toekomst tot verdergaande of zelfs volledige samenwerking te komen zonder dat ze daarbij door hun gebouw gehinderd worden. Stel dit lukt dan zou er aan alle kanten gewonnen kunnen worden. Ten eerste zou er een robuuste structuur ontwikkeld kunnen worden die goed gespreid door de regio garant kan staan voor een thuisnabij breed onderwijspalet. Deze scholen zouden


minder kwetsbaar zijn op het punt van de onderwijskwaliteit en voor de kinderen mogelijkheid bieden tot betere sociaal-emotionele ontwikkeling. Er zou gezorgd kunnen worden voor integratie met kinderopvang en voor doorlopende leerlijnen. De ongezonde en in klimaattechnisch opzicht onder de maat functionerende schoolgebouwen die functioneel vaak ook uit de tijd zijn geraakt zouden kunnen worden vervangen door gezonde en duurzame nieuwbouw waarbij direct ook de overige voorzieningenstructuur in de dorpen meegenomen zou kunnen worden. En het zou op termijn een aanzienlijke besparing voor de schatkist op kunnen leveren. Gezond, kwalitatief goed, beter voor de planeet en nog goedkoper ook! de rol van de ouders

Een belangrijke factor om dergelijke duurzame strategieën ook metterdaad gestalte te kunnen geven ligt in de keuzevrijheid van de ouders. Onder art. 23 van de grondwet is vrijheid van onderwijs in Nederland een grondrecht. In de uitvoeringspraktijk zijn het uiteindelijk de ouders die – terecht – bepalen waar hun kinderen onderwijs zullen genieten. Dat betekent dat als er een school in een dorp is, het zeker nog niet gezegd is dat alle kinderen die ook zullen bezoeken. Om redenen van werk, voorzieningen, onderwijskwaliteit of levensovertuiging kunnen ouders voor een school op een andere plaats kiezen. In tabel 24 wordt voor Bellingwedde duidelijk gemaakt hoe die cijfers op dit moment liggen.

tabel 33: ‘lek en trek’ in Bellingwedde. Verdeling van de huidige kinderen over de dorpen in Bellingwedde volgens onderzoek van CMO – afgezet tegen bezetting van de basisscholen per laatste teldatum (1 oktober 2009). De totale ‘lek’ van ongeveer 3% kan op zich heel goed verklaard worden uit de kinderen die nu naar het speciaal onderwijs gaan.

‘lek en trek’

In een Zeeuws onderzoek wordt gesproken van ‘lek en trek’cijfers ( Onderwijs ons goed. Afnemende leerlingaantallen in Zeeland): sommige scholen blijken leerlingen uit de omgeving te trekken, terwijl op andere plaatsen juist relatief meer kinderen dan er wonen de scholen bezoeken. Als we naar de totale gegevens voor Bellingwedde kijken zien we dat op dit moment ongeveer 97% van de kinderen van Bellingwedde ook in Bellingwedde een school bezoekt. – Of eigenlijk is dat niet helemaal correct: het kan best dat er 50 kinderen van buiten de gemeente op school zitten en dat er 25 buiten de gemeente op school zitten. Nauwkeuriger zou zijn om te zeggen dat 97% van het potentieel is gerealiseerd. – We zien ook dat de cijfers per dorp/kern nogal verschillen. Zo heeft Bellingwolde-Rhederbrug veel meer kinderen op school dan er wonen (15%) en heeft Veelerveen er juist veel minder


(bijna een derde). Dit vormt een belangrijke factor bij het ontwikkelen van scenario’s: het is niet voldoende om kinderen te tellen, er moet ook met de ouders worden gesproken over hun voorkeuren! wat moet er dus nog gebeuren

beleidsmatig per gebied

Er is op basis van de huidige gebouwen, de spreiding van de scholen en de aanwezige leerlingen, een eerste inventarisatie van de wensen van de ouders en de ideeën van gemeente en schoolbesturen scenario’s ontwikkeld voor de toekomst van het basisonderwijs in Bellingwedde en Loppersum. Maar dit zijn scenario’s en nog geen daadwerkelijke plannen. Om nu tot daadwerkelijke plannen te komen is het beleidsmatig per gebied nodig dat: - er goed en veelvuldig overleg komt met de ouders. Zowel de ouders van nu als de ouders van morgen moeten bij het proces betrokken worden; - er actieve steun is vanuit de dorpen en de Dorpsraden; - er een gedeeld beleid is bij de gemeenteraad en de schoolbesturen als het gaat om het punt op de horizon; - er een transitieplan komt waar ouders, dorpen, Raad en schoolbesturen zich in kunnen vinden. Onderwijs voor de ouders van morgen, maar ook zorg voor de ouders van nu!

voor alle gebieden gezamenlijke vragen

Meer algemeen is er nodig dat (zie ook Onderzoeksagenda Noorderland): - er in samenspraak met het ministerie van OC&W voor de korte termijn een goed financieel transitiemodel tot stand komt, en voor de lange termijn er gekeken wordt naar de alternatieve financieringsmodellen voor plattelandsgebieden; - goed uitgewerkt wordt hoe schoolbesturen gezamenlijk voor een gebied een onderwijsaanbod aan kunnen bieden; - structuren ontwikkeld worden die kunnen garanderen dat komende nieuwbouw ook daadwerkelijk gezond en goed is. Het lijkt dat de gedachte van een ‘Schoolschap’ waarbij gemeenten en schoolbesturen middels een gezamenlijke coöperatie de schoolgebouwen ontwikkelen en beheren daar een vruchtbaar uitgangspunt biedt; - en er nieuwe onderwijsmodellen ontstaan.

hoe krijgen we dat voor elkaar

Dit zijn vragen die te groot zijn voor één gemeente alleen. Die niet even opgelost kunnen worden door een of twee schoolbesturen. Hiervoor is steun nodig. Zo hebben gemeente en schoolbesturen van Bellingwedde contact gezocht met de provincie Groningen. Wellicht kunnen uit de Experimentgelden die in het kader van de Reserve Leefbaarheid Krimpgebieden beschikbaar komen procesgelden vrijgemaakt worden om te komen tot antwoorden op de genoemde gezamenlijke vragen, die noodzakelijk zijn om te komen tot een uitvoerbaar transitieplan. Daarnaast zal er een verzoek ingediend moeten worden bij het ministerie van OC&W om een experiment plaats te laten vinden met alternatieve financiering. Wellicht dat binnen de beleidsruimte krimp mogelijkheid gevonden kan worden dit te


ondersteunen. Een dergelijk transitieplan zou immers ook in andere gebieden toegepast kunnen worden. samen verder

Om ook de lasten van het totale traject te delen is het goed om samenwerking te zoeken met andere gebieden waar vergelijkbare vraagstukken spelen. Gedacht wordt aan gefaseerde uitbreiding: het eerste experiment zou plaats moeten vinden in Bellingwedde. Voor deze burgers, dorpen, gemeente en schoolbesturen is al in grote lijnen duidelijk wat gerealiseerd moet worden. Dit geldt voor Loppersum deels: vooral het grensgebied met Delfzijl, maar ook dat met Eemsmond, vraagt nog om nader contact met de ouders en met de buurgemeenten. In het kader van de onderzoeken in Bellingwedde en Loppersum zijn nu ook contacten ontstaan tussen de beide gemeenten en wellicht dat dit uit kan groeien tot een ‘intervisie’ groep waarbij gemeenten, schoolbesturen en andere betrokken partijen ervaringen uit kunnen wisselen en verder kunnen ‘leren voor duurzame ontwikkeling’.

figuur overzichtskaartje afgeronde en geplande onderzoeken

gebouwonderzoek:

0: voorstudie uitgevoerd voor gebouwonderzoek 1: gebouwonderzoek in schooljaar 2010-2011 2: op dit moment gepland gebouwonderzoek in schooljaar 2011-2012 gebiedsstudie: C: cultureel-geografisch onderzoek groen: afgerond blauw: in uitvoering geel: ingepland

natuurlijke fasering

Bourtangermoor

De processen blijken van gemeente tot gemeente een eigen tempo te hebben. Vooral in Noord speelt daar ook het proces van de ontwikkeling van de Woon- en Leefbaarheidplannen een rol in. Inmiddels zijn de gebouwonderzoeken in Delfzijl afgerond en lopen daar en in Loppersum de inventarisaties door bureau Weusthuis in het kader van die Woon- en Leefbaarheidplannen. In Emmen worden de gebouwonderzoeken en aanvullende cultureel geografische studie deze zomer afgerond. Vanuit Emmen zijn contacten met het noorden en oosten richting Vlagtwedde en Borger Odoorn, maar wordt ook gekeken naar het Duitse grensgebied. Dit gebied sluit ook weer aan bij Stadskanaal, Bellingwedde en Oldambt. Gegeven de voortgang in Emmen lijkt op dit moment inzetten op het ‘Bourtangermoor’ gebied als eerste opschaling een natuurlijke keuze. Het Bourtangermoor is het gebied langs de Oostgrens dat begint ten zuiden van Emmen ‘Vlak ons niet uit!’ - Schetsen voor de toekomst van basisschoolgebouwen in Bellingwedde en Loppersum Stichting Scholenbouwmeester Noord Nederland © definitief - 30 juni 2011 - pagina 98 van 99

en eindigt boven Bellingwolde. Lange tijd was dit de natuurlijke grens tussen Nederland en Duitsland: een groot en onherbergzaam moeras gebied waar aan de noorden zuidkant op de zandruggen die erdoorheen liepen – de in onze ogen nu prachtige – vestingen lagen. Nu betreft het in eerste ‘linie’ de gemeenten Bellingwedde, Vlagtwedde en Emmen, en in tweede linie Oldambt, Stadskanaal, Borger Odoorn. nunc aut nunquam: nu of nooit!

Dit is ook het gebied waar ooit in de Tachtigjarige Oorlog de victorie begon, toen Graaf Adolf is gebleven in de slag bij Tranendal bij Heiligerlee op 23 mei 1568. Nu vlak bij het water van het Oldambstermeer en Blauwestad. Het devies op de vaandels was toen: Nunc aut nunquam (nu of nooit!). En dat lijkt ook nu weer een goed devies. Als we niets doen zal het vraagstuk zich vanzelf ook oplossen. Scholen zullen omvallen en kinderen zullen zich verdelen. Maar dan zullen we niet in staat zijn om daar een gericht plan onder te leggen, maar ons voort laten dobberen op de stroom van de tijd. Om te zorgen voor een lokaal maximum – het beste te halen uit de omstandigheden – is geboden dat er nu wordt begonnen met plannen te ontwikkelen en ze ook uit te gaan voeren. De gebouwonderzoeken voor deze gebieden staan in ieder geval voor volgend schooljaar in de planning!


Vlak ons niet uit! schetsen voor de toekomst van basisschoolgebouwen. Bellingwedde en Loppersum

Recommend Documents