Virussen zonder grenzen
Prof. Eric Snijder Afdeling Medische Microbiologie Leids Universitair Medisch Centrum 1
Inferno, een kolfje naar mijn hand
2
1
2012... MERS
Nature, October 4, 2012
3
Ebola
4
2
Ebola... Nog nooit in Nederland
januari 2016 • Tientallen eerdere uitbraken
28.639 gevallen 11.316 doden
• Allemaal bedwongen met minder kennis en minder middelen • Eén Marburg-virus patiënt in NL (2008) • 5Verder alleen wat fictieve Ebola gevallen...
Ebola... Nog nooit in Nederland
januari 2016 • Tientallen eerdere uitbraken
28.639 gevallen 11.316 doden
• Allemaal bedwongen met minder kennis en minder middelen • Eén Marburg-virus patiënt in NL (2008) • 6Verder alleen wat fictieve Ebola gevallen...
3
2016... Zika
7
200.000 jaar geleden Migratie van de oermens vanuit Centraal Afrika
8
4
200.000 jaar op reis, maar nooit alleen Wereldbevolking (H. sapiens)
9
Wat virus-uitbraken sinds 1990 Schmallenberg virus, 2009 Ebola, 2014
Zika fever, 2016
Influenza A (H7N9), 2013
MERS coronavirus, 2012
Chikungunya, 2006
10
5
Ook virussen hebben grenzen!?
• Wat is een virus? • Hoe ‘werkt’ en verandert een virus? • Wat kunnen we tegen virussen doen? • Uitbrekende virussen (Ebola, MERS, Zika) • Kunnen we virussen namaken en veranderen?
Vragen stellen mag! 11
Virussen: onzichtbaar klein!
2 millimeter
Tienduizend op een rij ! ~25-500 nanometer groot 12
6
“Röntgen foto’s” van virussen
13
Ebola virus
virus envelop
14
7
Veel virussen zijn specifiek
• voor een gastheersoort • voor een weefsel- of cel-type Specificiteit vaak bepaald op het niveau van viraal envelop-eiwit en cellulaire receptor 15
Maar het gaat uiteindelijk om wat erin zit…
Het virus-genoom codeert voor de eiwitfuncties die zorgen voor nieuw genomen en nieuwe virus-eiwitten 16
8
Definitie van een virus Virussen zijn intracellulaire parasieten
Virusreplicatie is alleen mogelijk in een levende gastheercel 17
Hoe “werkt” een virus?
Virusreplicatie is alleen mogelijk in een levende gastheercel 18
9
Op de grens van leven en dood
inactief
replicatie
actief
19
Binnenkomen, vermenigvuldigen, inpakken & wegwezen
replicatie
virale kopieermachine!
20
10
Virussen veranderen voortdurend
• Snelle “slordige” vermenigvuldiging • Veel genetische variatie • Groot aanpassingsvermogen • Virus maakt van de nood een deugd!
21
Tussenstand: VIRUSSEN...
• zijn “onzichtbaar klein” • dringen cellen binnen • kopiëren zichzelf • misbruiken en beschadigen de cel • veranderen voortdurend
Vragen stellen mag! Wat kunnen we tegen virussen doen? 22
11
Wat kunnen we tegen virussen doen?
23
Wat kunnen we tegen virussen doen?
• Preventie & Diagnostiek • Antivirale geneesmiddelen • Vaccinatie
24
12
Antiviraal middel nr 1: het immuunsysteem
aangeboren
verworven
‘automatische’ herkenning van indringers
leert indringers herkennen
cytokinen
antistoffen
(bv. interferon)
Vaccin
afweercellen
25
Wat kunnen we tegen virussen doen?
• Vaccinatie: je doet iets voor een ander én wordt er zelf ook beter van!
26
13
Nog een tussenstand: VIRUSSEN...
• kun je maar beter niet oplopen • worden door meerdere onderdelen van het immuunsysteem bestreden
• zijn soms nog te bestrijden na de start van de infectie
• maar het is beter infectie te voorkomen met vaccinatie
Waar komen die virussen dan vandaan? 27
Waar komen virussen vandaan?
Altijd van een andere gastheer!
28
14
Waar komen virussen vandaan?
• door de lucht • door de mond • door de huid • seksuele overdracht • door “medische handelingen” 29
‘Nieuwe’ virussen: SARS-coronavirus
Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS)
30
2003 15
MERS-coronavirus, een neefje van...
31
2012
Risico-factoren: ziekenhuizen, kamelen en ?
32
16
MERS zonder grenzen
• Ziekenhuizen • Dromedarissen • Andere dieren? • Reizigers
33
The Koreaanse impact van MERS
34
17
2016... Zika!
35
Transmissie?
Z • Zoemt I • Infectieus K • Koloniseert A • Agressief
36
18
Oorsprong van Zika virus?
37
Voorgangers van Zika
chikungunya oerwoud Aedes aegypti
stad Aedes albopictus
Gele koorts, Knokkelkoorts (Dengue), West Nijl koorts, Chikungunya koorts 38
19
Maar hoe kwamen die muggen in Amerika?
Wereldbevolking (H. sapiens)
39
Zika infectie
• Milde symptomen (~80% asymptomatisch) • Koorts, uitslag, gewrichtspijn, conjunctivitis • Incubatietijd: dagen tot weken • Virus in het bloed: ~1 week • Een oorzaak van microcephalie? • Een oorzaak van Guillain-Barré syndroom ? (autoimmuunziekte met verlammingsverschijnselen)
• Maar harde cijfers/data ontbreken nog… 40
20
(geen) immuniteit
• Beste bescherming… een natuurlijk infectie? • Komt een vaccin op tijd?
41
Zika vragen
• Is het virus gemuteerd? • Wat is er nodig om een vaccin te maken? • Heeft muggenbestrijding nog zin? • Heeft vaccinatie (straks) nog zin? • Kan Zika inderdaad microcephalie veroorzaken? • Kan Zika inderdaad Guillan-Barré Syndroom •
veroorzaken? Wat komt er na Zika…?
42
21
…?
43
Knutselen aan virussen…
44
22
Is virusonderzoek ‘eng’ ?
45
Knutselen aan virussen… Functies uitschakelen
Functies toevoegen
46
23
Cerca trova! Wanneer wordt vogelgriep door de lucht overdraagbaar tussen mensen?
• Van groot belang voor virus surveillance • Van belang voor ontwikkeling vaccins/geneesmiddelen • Veiligheidsrisico? (misbruik, diefstal, ongelukken…) 47
Kunnen we nog iemand de schuld geven?
48
24
Elk voordeel heeft zijn nadeel…?
49
Elk voordeel heeft zijn nadeel…?
50
25
Uitbraak... Wat is de juiste reactie?
51
Dank voor jullie aandacht!
52
26
