GRIEP ZONDER GRENZEN

AFT 9-09 :aft_08_09

10-12-2009

17:15

Pagina 18

GENEESMIDDELENWIJZER

GRIEP ZONDER GRENZEN A NTWERPS FARMACEUTISCH T IJDSCHRIFT 09/09

Info achter de schermen (Lotte Veraart en Gert Laekeman)

18

Algemene doelstelling Deze geneesmiddelenwijzer is een instrument voor informatie van het publiek in verband met (pandemische) griep.

Doelpubliek van deze geneesmiddelenwijzer Deze geneesmiddelenwijzer richt zich tot mensen die meer willen weten over de Mexicaanse griep en wat ze kunnen doen om deze te voorkomen.

Objectieven van de geneesmiddelenwijzer Deze geneesmiddelenwijzer handelt over de pandemische griep. Na het lezen van de tekst verwachten we volgende resultaten bij de lezer: • hij weet wat de kenmerken en symptomen zijn van de griep; • hij kent de mogelijkheden en beperkingen van verschillende producten die de weerstand kunnen verhogen; • hij begrijpt hoe hij moet handelen indien hij de griep toch heeft opgelopen; • hij weet dat hij zich kan laten vaccineren.

Inhoudelijke aanvullingen …Rode zonnehoed of Echinacea purpurea… of het werkelijk helpt is nog altijd onduidelijk … Wanneer we de publiciteit mogen geloven verhoogt Echinacea purpurea de lichaamsweerstand tegen bacteriële en virale infecties. Het bevordert bovendien de activiteit van de witte bloedcellen, voorkomt dat infecties zich uitbreiden en stimuleert het lymfesysteem.

In hoeverre worden deze beloften in de praktijk ook verwezenlijkt? Een meta-analyse geeft Echinacea een positief rapport. Onder meta-analyse verstaan we het groeperen van patiënten uit afzonderlijke studies alsof het één groot onderzoek betrof. In deze studies namen gezonde volwassenen en kinderen Echinaceapreparaten gedurende kortere of langere tijd om zich te beschermen tegen verkoudheden. Verkoudheden kwamen via de normale natuurlijke weg of patiënten werden geïnoculeerd met rhinovirussen. Echinacea werd ook curatief gebruikt wanneer de infectie was opgetreden. Patiënten namen ofwel E. purpurea, E. angustifolia of E. pallida in vaste of vloeibare vorm. Zowel de incidentie van verkoudheden verminderde als de ernst en de duur van de symptomen. Tot daar het positieve nieuws. De resultaten van de meta-analyse zijn immers moeilijk te vertalen naar de dagelijkse realiteit omwille van de talrijke variabelen: leeftijd van de patiënten (kinderen en volwassenen), gebruikte soort en deel van de plant, aard van het preparaat, posologie en duur van inname. Preklinisch onderzoek wijst op mogelijke afname van de beschermende activiteit wanneer Echinacea te langdurig wordt ingenomen. We hebben dus een sleutel maar vinden het juiste slot niet onmiddellijk. In afwachting van meer concrete instructies doen we er goed aan om Echinacea gedurende korte perioden te gebruiken (bijvoorbeeld 5 dagen per maand). Echi-

AFT 9-09 :aft_08_09

10-12-2009

17:15

Pagina 19


iging

ta

De weers

: inacea purpurea ehoed of ech • Rode zonn twintig tot starten met of r in het najaar tuu inc els moedert dertig drupp dat één dag. We doen perssap per t werkelijk he Of d. an week per ma lijk. ide altijd ondu helpt is nog entosa: of uncaria tom w lau tsk Ka • ssupplement. n als voeding t op bestaat allee infecties steun bij ik bru ge Het ies. kaanse tradit Zuid-Ameri ine am C: twee gram vit ur en de • Dagelijks ttig om de du nu n hie ssc mi perken. erken infectie te be De kenm ernst van de gdur ige chtvo lan via van d t ec rei rdt versp zeker. • Het eff • Gr iep wo en, ademen nkuren is on niezen, hoest multivitamine biotica kunnen het druppels bij en. egevoegde pro nstige zin. kk To dru nd ha en ijn en n in gu eheid, spierp verschil make ssische • Koorts, mo n overvallen ons. reaanse en Ru me • Propolis, Ko lijk interessant, maar ademproble nde me ko ge bij mo or es do nseng: ati Gi lic k rproeven. rlij mp die de Co in rra n • g allee ecties zijn ve voorlopig no bacteriële inf nditie t in pr ima co nie e wi or vo ducten ouwen op pro bestaat kan verkeert. id heeft Te lang vertr itend bewijs ne verkoudhe en dan arvan geen slu en. • Een gewo uss wa vir re de an ad t id sch te maken me de gezondhe influenza.

GEN

ELEN EESMIDD

De verded

, wone’ gr iep tegen de ‘ge Buiten kijf: septembervaccinatie in een jaarlijkse dode kiemen maakt de de oktober. Op offen. gastheer antist is maximaal na twee ing . erm De besch maanden aan udt een zestal weken en ho toch aanslaat is ze oniep Indien de gr verwikkemet minder schuldiger en lingen. n een extra se var iant ka De Mexicaan maken. dig vaccinatie no

p van In de gree

rs, koortsremme ' in rust met • 'Uitzieken letten op y en keeltab n me ko e een neusspra W er. de apothek aanraden van uit de str ijd. erkt glon nadien verst ts, koor s met hoge s • Bij infectie nkere fluimen zal de art do gereutel en ven. rij sch or vo antibiotica riftplichtige n de voorsch rkorten de • Nieuw zij ddelen. Ze ve antivirale mi len met anderhalve nse gr iepverschij dag. dosis en aangegeven t We volgen de omen we he ze. Zo voork . respecteren mm nte sta en iste res van ontstaan

nacin® is als geneesmiddel geregistreerd. Het is het concentraat van perssap uit de bovengrondse delen van Echinacea. Daarnaast beschikken we over moedertincturen van Echinacea. Moedertincturen worden vervaardigd met de verse plant. Ze bevatten een hoog gehalte aan alcohol (meestal 60%). In het geval van Echinacea wordt de tinctuur gemaakt als een mengeling van bovengrondse delen (95%) en de wortel (5%). Moedertincturen zijn grondstoffen voor homeopathische bereidingen, maar worden ook onverdund gebruikt zowel voor curatieve als preventieve doeleinden. Het is niet duidelijk of Echinacea ook tegen griep beschermt. Het werkingsmechanisme steunt op de zogenaamde ‘para’-immuniteit of cellulaire immuniteit. Echinacea (vooral E. purpurea) preparaten activeren macrofagen om lichaamsvreemde elementen ‘op te peuzelen’. Pilootstudies met gezonde vrijwilligers wijzen op grote individuele spreidingen wat het immunologische antwoord betreft. Hoogstwaarschijnlijk reageert niet iedereen even sterk op Echinacea. Specifieke vaccinatie blijft de beste bescherming tegen griep, maar dan wel alleen tegen griep; niet tegen verkoudheden en pneumonie bijvoorbeeld.

nappen?

Hoe onts

veel mensen tlopen waar • Plaatsen on n. zij aar elk bij , refters, chte ruimten • Slecht verlu enbaar vervoer op en ren kanto vermijden. wassen. g de handen • Regelmati n en de masker drage te niezen nd mo n Ee • or remmen do verspreiding doek. zak n in ee of te hoesten

IES VAN EEN ADV

WIJZER

72

de griep

ever: Gert woordelijke uitg

Verant

er iddelenwijz S e Geneesm In volgend gepr ikkeld of PD De darm

JE

rmacoloog Apotheker-fa Laekeman - Wetensch. K.U. Leuven Fac. Far m. 9/3286/11 Kava D/200

ER APOTHEK isatie: Redactie en realmacotherapie Comité Far.Ver. Antwerpen Kon. Apoth

…Katsklauw of Uncaria tomentosa… Katsklauw, Uncaria tomentosa of meer algemeen Cat’s claw, is een houtachtige lianenplant die in de bomen van het Peruviaans tropisch regenwoud in de Amazone omhoog kruipt. Onderzoeken hebben uitgewezen dat Cat's Claw alle eigenschappen van Echinacea, Ginseng, Pan d'Arco en andere natuurlijke producten samen in zich zou verenigen ter versterking van de natuurlijke immuniteit. Cat's Claw bevat 3% alkaloïden, die het natuurlijke afweersysteem aanzienlijk versterken. Deze plant heeft een positieve invloed op de kwaliteit van de witte bloedlichaampjes. Katsklauw heeft een antioxidatieve werking en bevordert de bloedcirculatie. Merkwaardig is wel dat deze botanische soort in twee chemische varianten voorkomt: een variant met een tetracyclisch oxindolalkaloïde (rhynchophylline) en één met een pentacyclische oxindolalkaloïde (mitraphylline). De Ashaninka-indianen herkenden deze varianten en gaven er totaal verschillende waarden aan. De pentacyclische Uncaria werd door de hoger vermelde genezers gebruikt en ‘Saventaro’ of krachtig kruid genoemd, terwijl de tetracyclische variant als minderwaardig werd beschouwd. Door het populariseren van deze plant werd

Echinacea: toch het proberen waard om gedurende de endemische periode een mogelijke bijkomende immunteit op te bouwen. [Bron: Shah SA., Sander S., White M., Coleman CI. Evaluation of Echinacea for the prevention and treatment of the common cold: a metaanalysis. Lancet Infect. Dis. 2007; 7: 473-480]

Mitraphylline

Rhinchophylline

A NTWERPS FARMACEUTISCH T IJDSCHRIFT 09/09

ef. nd tot een ze nselijke celwa iging zwak. maken de me is onze verded Viruseiwitten en ep. nn gri s pa en on ens t e griep sam t vele zieken virus bezorg Het influenza p, varkensgriep en menselijk spreidt. Een ‘pandemie’ me elgrie griep. reldwijd ver Wanneer vog een ouderwetse virus zich we bij het als t zo da es ot eci De kans is gro t op de loer. Pr ook doden lig jammer genoeg nd

19

AFT 9-09 :aft_08_09

10-12-2009

17:15

Pagina 20



20

er steeds minder onderscheid tussen de twee varianten gemaakt en zelfs met andere Uncaria-soorten vermengd, met als gevolg dat de werking zeer wisselend werd. Door het onderzoek van de Oostenrijkse wetenschapper Keplinger is nu duidelijk geworden dat er wel degelijk een verschil bestaat tussen deze varianten en dat we bij de verwerking van de plant gebruik moeten maken van de pentacyclische Uncaria-soorten.

• Starten met vitamine C wanneer de symptomen al aanwezig zijn, heeft geen therapeutisch effect ten opzichte van placebo. We kunnen met vitamine C geen griep of Mexicaanse griep voorkomen. Vitamine C zal ook de kans op verkoudheden niet verminderen. Het tempert mogelijks het catarrale stadium van verkoudheden. Het curatieve effect op griep is niet bewezen.

[Bron: Orthica, productinformatie; Wagner H., Kreutzkamp B., Jurcic K. Die Alkaloide vonUncaria tomentosa und irhe Phagozytose-steigerende Wirkung. Planta Medica 1985; 51: 419-423]

[Bron: Farmamozaïek via www.ipsa.be: raadpleging op 01/12/2009 ; Hemilä H., Chalker E., Treacy B. Douglas B.Vitamin C for preventing and treating the common cold. The Cochrane Library 2009, Issue 4]

Ingeven van Uncaria tomentosa (Willd) G.C. in PubMed geeft 112 referenties. De pentacyclische variëteit heeft een biologische activiteit gericht op ontsteking en immuniteit. We beschikken niet over klinische studies en kunnen enkel verwijzen naar preklinisch (meestal in vitro) onderzoek.

…Het effect van langdurige vitaminekuren is onzeker.

Uncaria tomentosa: spijts hoopvolle resultaten van experimenteel onderzoek nog wat prematuur en niet direct een kanditaat met een overtuigende palmares in de strijd tegen griep. [Bron: García Giménez D, García Prado E, Sáenz Rodríguez T, Fernández Arche A, De la Puerta R. Cytotoxic Effect of the Pentacyclic Oxindole Alkaloid Mitraphylline Isolated from Uncaria tomentosa Bark on Human Ewing's Sarcoma and Breast Cancer Cell Lines. Planta Med. 2009 Sep 1. (Epub ahead of print)]

…Dagelijks 2 gram vitamine C… Citaat uit de Farmamozaïek: ‘Vitamine C heeft bij een globale populatie geen noemenswaardige invloed op de incidentie van verkoudheden. Profylactisch gebruik van vitamine C zal wel de duur en de ernst van verkoudheden verminderen...’ Wat we neerschreven in de Farmamozaïek blijft overeind wanneer we de recentste Cochrane meta-analyse erbij nemen. Wat vertelt dat onderzoek waarin resultaten van 11.350 patiënten gegroepeerd werden ? • Het gaat over dagdoses van 200mg en meer. • De kans op een verkoudheid is net niet minder met vitamine C ten opzichte van een controlegroep: relatief risico 0,96 met betrouwbaarheidsinterval 0,92 tot 1,00 (het betrouwbaarheidsinterval mag het cijfer 1 niet bevatten om significant te zijn). • Bij bepaalde subgroepen treedt verkoudheid wel significant minder frequent op. Het ging om marathonlopers, lopers in het algemeen, skiërs en militairen tijdens subarctische training in extreme koude. De frequentie van verkoudheden kon met een factor 2 teruggedrongen worden. • Er was een consistent gunstige beïnvloeding van de duur van verkoudheden bij de totale groep. Deze reductie bedroeg gemiddeld 8% voor volwassenen en 13,6% voor kinderen.

Vitamines hebben een gunstige invloed op de gezondheid. Hoe vertalen we dit gunstige gegeven? Epidemiologisch onderzoek pleit voor een goede vitaminestatus. Hierbij komt de voeding op de eerste plaats. Inname van extra's kadert dikwijls in de antioxidatie-hypothese. Klinische studies zijn niet steeds eensluidend wanneer het over monopreparaten gaat. Daarom verdienen combinaties van beperkte dosis voorlopig de voorkeur. Met het verouderen verandert de regularisatie van het immuunsysteem. Het vaker voorkomen van infecties van de bovenste luchtwegen, gordelroos, tuberculose en kanker bij ouderen en een trager herstel na een periode van ziekte, laten een verslechtering van het immuunsysteem veronderstellen. Verschillende onderzoekers suggereren dat de voedingsstatus van sommige ouderen niet optimaal is. Een nietadequate voedselinname kan te wijten zijn aan chronische ziektes, economische, psychosociale, fysische en geneesmiddel-gerelateerde problemen. Dit zou kunnen bijdragen tot immunologische veranderingen. Tal van vitaminen en mineralen spelen een regulerende rol in het

AFT 9-09 :aft_08_09

10-12-2009

17:30

Pagina 21



immuunsysteem. Vandaar de interesse om aan ouderen mulitvitaminen en mineralen te supplementeren. Hierdoor hoopt men de immunologische functies te verbeteren en de kans op infecties te verminderen. Maar is dit wel zo ? Er zijn slechts heel weinig placebo gecontroleerde studies gepubliceerd die het effect van multivitaminen en mineralen op de immuunfunctie van ouderen weergeven. De resultaten van deze studies lopen uiteen waardoor het heel moeilijk is om een duidelijk standpunt in te nemen over het al dan niet promoten van vitaminen- en mineralensupplementen bij ouderen. [Bron: Farmamozaïek raadpleging op 30/11/2009 via www.ipsa.be]

…Toegevoegde probiotica kunnen het verschil maken in gunstige zin… Toevoegen van Lactobacillus gasseri, Bifidobacterium longum en Bifidobacterium bifidum aan een polyvitaminen- en mineralenpreparaat (Omnibionta Plus) resulteert in het verkorten van de verkoudheidsperiode met ongeveer twee dagen over een studieperiode van drie maanden. Faryngeale en bronchiale klachten en ook koorts verminderden in het voordeel van het Omnibionta Plus ten opzichte van Omnibionta zonder probiotica. Primaire uitkomst was de totale score met alle symptomen. Die verschilde net niet significant tussen beide groepen (P = 0,056). [Bron: De Vrese M. Winkler P., Rautenberg P. et al. Effect of Lactobacillus gasseri PA 16/8, Bifidobacterium longum SP 07/3, B. bifidum MF 20/5 on commonn cold episodes: a double blind, randomized, controlled trial. Clin. Nutrition 2005; 24: 481-491]

…Propolis, Koreaanse en Russische ginseng… We beschikken niet over krachtige klinische studies met Propolis. Onderzoek heeft meestal een preklinisch laboratoriumkarakter. Propolis treffen we meestal aan in mengpreparaten; Zo is er een studie uitgevoerd met een samenstelling waarin zowel propolis, vitamine C als Echinacea gegeven werd aan kinderen. Deze studie besluit dat een preparaat met Echinacea, propolis en vitamine C kinderen tussen één en vijf jaar tegen infecties van de luchtwegen beschermt. Aangezien het om een zeer specifieke groep kinderen gaat, kunnen deze resultaten niet worden geëxtrapoleerd. Daarbij komt dat het preparaat in België niet beschikbaar is. Een gelijkaardige studie met een monopreparaat (propolis) en patiënten die vergelijkbaar zijn met kinderen in de eerste lijn, kan meer duidelijkheid scheppen. [Bron: Laekeman G. Beschermt fytotherapie jonge kinderen tegen infecties? Minerva 2005; 4 (1): 9-11]

Voor Ginseng onderscheiden we de Aziatische (Koreaanse) Panax ginseng C.A. Meyer en de Noord-Amerikaanse Panax quinquefolius L. Bescherming tegen infecties van

21

de bovenste luchtwegen werd onderzocht in vier klinische Canadese studies met een welomschreven extract van de Noord-Amerikaanse Ginseng. Een andere studie werd uitgevoerd met extract G115 van Aziatische Ginseng. Vergeleken met placebo daalde het aantal infecties van de bovenste luchtwegen, maar niet significant (relatief risico = 0,70 met 95% betrouwbaarheidsinterval 0,48-1,02). Noord-Amerikaanse Ginseng schijnt wel de duur van de verkoudheden te verkorten bij preventieve inname over een periode van 8 tot 16 weken. [Bron: Seida JK., Durec T., Kuhle S. North American (Panax quinquefolius) and Asian Ginseng (Panax ginseng) preparations for prevention of the common cold in healthy adults: a systematic review. Evidence based complementary and alternative medicine 2009; July 10 (Epub ahead of print)]

De eigenschappen van Russische Ginseng of Eleutherococcus senticosus (Rupr. et Maxim.) Maxim., syn. Acanthopanax senticosus (Rupr. et Maxim.) Harms staan uitgebreid beschreven in een evaluatierapport van de Herbal Medicinal Product Committee, werkzaam binnen EMEA (European Medicines Agency). Het is vrij raadpleegbaar via: http://www.emea.europa.eu/htms/human/hmpc/mono graph/eleutherococci_radix.htm Klinische studies beogen vooral een adaptogene werking (stress), met eventueel een bescherming tegen Herpes

AFT 9-09 :aft_08_09

11-12-2009

13:06

Pagina 22


infecties. De gebruikte extracten zijn niet steeds voldoende duidelijk beschreven. Extrapolatie naar de praktijk blijft dus speculatief.


…De Mexicaanse variant kan een extra vaccinatie nodig maken…

22

Ondertussen is het bekend dat er een extra vaccin op de markt is gekomen: Pandemrix. De dokters bepalen de risicopatiënten en die worden in groepjes van tien gevaccineerd. Er werden echter al verschillende bijwerkingen gemeld: • Gezwollen en rodere huid op de plaats van injectie; • moeheid, lichte temperatuursverhoging, hoofdpijn, gewrichtspijn of spierpijn; • pijnlijke zwelling in de oksel, hals of lies aan de kant waar u gevaccineerd werd; • een allergische huidreactie die verder gaat dan de gevaccineerde bovenarm; • slapeloosheid, tintelingen, duizeligheid, misselijkheid, braken, diarree, huiduitslag of jeuk. [Bron: www. Influenza.be: raadpleging op 23/11/2009]

Met de groeten van de redactie Gert Laekeman (Hoofdredacteur) Karin Bovy, Nico Carpriau, Bea Cools, Luc Coppens, Pieter Jan De Jonghe, Erik De Troch, Williame Keyenberg, Nathalie Machiels, Johan Penne, Lotte Veraart, An-Katrien Vynckier en Lidwine Wanzeele.

Correctie bij vorige info achter de schermen (AFT 8/2009, p.18 – 1e kolom) ‘Minoxidil is vrij verkrijgbaar als een lotion van 2 of 5%’ wordt aangepast: Minoxidil is inderdaad voorschriftplichtig vanaf 3%. In België is de 5% niet gecommercialiseerd als specialiteit, maar kan wel voorgeschreven worden. Meestal wordt wel de 2% gebruikt wegens moeilijke oplosbaarheid van meer geconcentreerde preparaten. Correctie bij vorige info achter de schermen (AFT 8/2009, p.18 – 2e kolom) ‘Minoxidil komt niet in aanmerking voor behandeling van zwangeren.’ moet zijn: ‘Finasteride komt niet in aanmerking voor behandeling van zwangeren.’

Nieuwe jaargang! Abonneer u nu aan de prijzen van 2009!

Schimmels woekeren op de opperste tasten ze die laag van de per gelegen huid en op organen aan senioren en nagels zoa zieken met verzwakte afw ls nieren, longen of her en haren. Uitzonderlijk senen. Sporter eer zoals kan s en suikerzie ker- en aidspa ken, tiënten zijn meer vatbaa r.

Ook in 2010 belicht de Geneesmiddelenwijzers vijf interessante thema’s. Drie van de vijf thema’s staan al vast: de darm geprikkeld of PDS, opmars van de schimmels en geneesmiddelen bij zwangerschap.

Lokaal be

Wenst u ook duidelijke informatie in zakformaat mee te geven aan uw patiënt en hebt u nog geen abonnement? Abonneer u dan in 2009 op de Geneesmiddelenwijzer. Tarieven:

50 exemplaren per editie aan € 38,00 / jaar 100 exemplaren per editie aan € 68,50 / jaar 150 exemplaren per editie aan € 90,00 / jaar 200 exemplaren per editie aan € 113,00 / jaar Prijzen incl. 6% BTW U ontvangt 5 edities per jaar

Abonneren kan eenvoudig en snel via de kava webshop, op www.kava.be/webshop. U kan zich ook nog steeds abonneren via mail [email protected]. Vermeld dan naast uw naam, apotheekgegevens en APB nummer, ook het aantal geneesmiddelenwijzers dat u wenst te ontvangen per editie.

strijden

• Mondinfe cties spoeling, gel kan je verhelpen me t • Huid beh of in te nemen capsul andele es. of crème. Ga n met spray, poeder steeds iets verder dan aangetaste zone. de • Behaarde huid: masser en met schimmeld Zichtbar ode e letsels In geval van nde shampoo. besmette haa kunnen cap • Mondinfe rzakjes sul ctie: voorgeschrev es worden rode plekke kleine witte of gladde en. n op tandvl • Nagelver ees, tong of de mondh zorgin oek in Darmgassen door innam g: meest doeltreffen • Ringworm en (perlèche). en -krampen d e van genees (ka darmletsels. , nu diarre Behandeling middelen. afschilferende trienewiel): He e, duurt even ronde vlekke groeifase van onverklaarb t prikkelbare darmsyn dan verstopt.gez lang als de n op rvet,len hald, aar een nagel. s, rom droom (PDS• Veich maar p ofgee ongeveer ach Dat is lednematen. Ka genoemd, tre na enkele jaren kan islkn eenage‘ve l: wit t ma verdwijnen. )nag te stre rschij ft vrouwen and en. nsepen lotions dri l’ daopt de PDS,elp driemaal me ngen meesta Crèmes en vrolaat harding ege, ver er dan mann van r ‘sp l onvoldoen doorheen loson kom de nagelplaat de en. de nagel. astischofcol ’ en • Vaginaal: . • Vaginaal: crème toename van of meerdaag s en ovules voor een slijmafschei ding, brande se kuren zijn righeid en Paniek• on schikking. ter jeuk. Voetsc benohim digmel (atleet Bij terugkere nde infectie voet): natte, zal de arts Bij veertigglimmende denken aan s plussers zal , schilfe ach de arts ren oor de naar achtertussen de ter zak stro liggende op zoek gaa en, bijvoor ken liggend aan tenen of lets beeld • Voetbeha doeningen els aan den zijkantene van ndeling: me suikerziekte. de voet. . t poeder en Vragen aan Vooraf de zalf. dacht: voe • Aanslepe ontsmettende ten met water en een nde koorts zee p reinigen. of diarree. • Bloedverli es bij stoelg ang. • Familiaal voorkomen van dar mz • Ongewild N ten. ver maGE geren. EESMiek ID • Suikerzie DELEN kte • Ontwaken . WIJZER door dar mp ijnen. Kunnen aan Verklarin het licht komen: gen • Lastige ma andstonden. voor darm • Wormbes gerommel me • Nevenwe tting na een tropenver • Ophouden rking van van stoelgang geneesmid blijf. • Vo edingsallergi delen. van laxeer mid of gebruik e. delen. • Stress, ang st en pieker en over een ‘lastige bui Maar wa k’. t gedaan • Moeilijk ? vertere Een echte beh melkproduct n van bijvoorbeeld persoonlijke andeling is er niet. De en. • Een ove klachten gev rmaat aan. De apo en de richti theker zal teveel of tek aan kruiden, met een je wijzen op ng het belang ort aan vez • Restant van leef- en van een dar els. eetgewoon Hij hel pt minfectie. je kiezen tus ten. sen de vele geneesmid delen en zal je een bez de arts aan oek aan bevelen.

74

GENEESM IDDELEN

73

WIJZER

GRIEP ZONDER GRENZEN

Recommend Documents