Villa “Antoinette” te Oudshoorn
Een oude foto van ons ouderlijk huis aan de Oudshoornseweg vormt de aanleiding voor de zoektocht naar Antoinette. Mijn ouders kochten in 1983 het huis aan de Oudshoornseweg waar toen de naam “Antoinette” op prijkte. Aangezien de overleveringen niets vertelden over de naamgeefster en omdat het balkonnetje geschilderd moest worden is ervoor gekozen om de naam tijdelijk te verwijderen totdat meer duidelijk zou zijn. Helaas heeft dit nogal een poosje geduurd en is die foto op tijd gekomen, waardoor de zoektocht is gestart. We schrijven over de periode vanaf 1880 in het dorpje Oudshoorn. Langs de Oude Rijn zien we boerderijen, pannenindustrie, steenfabrieken, een weeshuis en uiteraard de monumentale Oudshoornsekerk. Daartussen staan echter ook veel oude arbeidershuisjes, veelal bewoond door grote gezinnen in te kleine ruimte. Deze huisjes worden in deze tijd vaak afgebroken om plaats te maken voor grotere en modernere woningen. Sanitair en hygiëne worden belangrijk. De Woningwet van 1901 is in voorbereiding en zal de contouren aangeven van de nieuwe bouwwijze. De heer Hendrik Niekerk koopt in 1889 via een veiling – zoals toentertijd gebruikelijk – een aantal huisjes te Oudshoorn. Deze huisjes staan naast de hoeve Groen-Oord die hij voor zichzelf koopt en waar hij na een verbouwing gaat wonen. De huisjes worden na sloop vervangen door een tweetal zogeheten “Burgerhuizen” en door een villa in een stijl die we tegenwoordig Eclecticistisch noemen. Dit houdt in dat er verschillende bouwstijlen in één ontwerp herkenbaar zijn. De eigenaar van de villa is zeker voor de oud-Alphenaren geen onbekende: hij was oprichter – en nam later zijn zwager G. van den Boom in de zaak – van firma Niekerk & Van den Boom. Deze firma noemde zich indertijd “Mode-Bazar”. Van 1867 tot 1898 was hij eigenaar van dit bedrijf en daarna heeft hij zijn goedverdiende vermogen in stenen omgezet. Aangezien het huis een beleggingsobject was, moest hij dit verhuren en dit lukte mede dankzij advertenties in vele dagbladen. De lijst van bewoners is helaas net niet volledig te krijgen, maar we zien wel dat de villa in het begin bewoond is door steeds weer tijdelijk bewoners.
Villa Antoinette - Oudshoorn
Pagina 1
De eerste bewoner is de heer Pieter Hendrik Cockuijt (1851 Leiden – 1927 Haarlem), pianofabrikant uit Leiden. Hij komt in 1889 uit Leiden naar Oudshoorn en huurt de villa. Pieter is in 1880 op 29-jarige leeftijd weduwnaar geworden en wordt alleen ingeschreven. In de gemeentearchieven is geen spoor te bekennen van een vriendin, maar we zien dat Pieter per januari 1890 binnen het jaar alweer naar Leiden gaat voor enkele maanden. Hij trouwt immers op 14-08-1890 in Leiden met Antoinette Elizabeth Maria de Haan. Inderdaad, de naam heeft hij op de gevel geschreven en villa “Antoinette” is een feit. Antoinette de Haan ( 1851 Amsterdam – 1915 Haarlem) is ook jong weduwe geworden: in 1885 overleed haar echtgenoot David van Velzel. Haar wijlen echtgenoot David is een neef van Pieter Cockuijt, terwijl er nog een andere link is via de apothekerswereld: de oom van Pieter is apotheker in Delft terwijl de opa van Antoinette apotheker is in Amsterdam. Mooi fenomeen: de eerste huurder heeft er nog geen jaar gewoond maar de naam van zijn vriendin staat nu nog op de gevel! Nadat Pieter is vertrokken staat de villa een jaar leeg waarna de familie Wendel – van Berestein de huurder wordt voor enkele jaren. Gerrit Wendel (1861 Groningen – 1934 Haarlem) en Jonkvrouw Anna Gerarda Geertruida van Berestein (1865 Bodegraven – 1919 Den Haag) zijn in 1888 in Den Haag getrouwd en komen in 1891 vanuit Schiedam in Oudshoorn. Eind 1893 vertrekt het echtpaar naar Gorinchem. Kort daarop komen de kinderen van familie Formijne-Verweij in de villa wonen. Vader Formijne is op 39-jarige leeftijd overleden toen de kinderen nog jong waren, namelijk 1 tot 6 jaar. Nadat moeder Formijne is overleden in 1892 te Zaandam, komen de kinderen naar Oudshoorn. Barend, Maria Adriana en Maria Dirkje zijn 28 tot 31 jaar oud als ze in de villa Antoinette komen wonen. Op 18 januari 1896 is een heuglijke dag: zowel Barend als Maria Dirkje trouwen en vertrekken naar Almelo resp. Berlijn. Maria Adriana vertrekt naar Amsterdam en daarmee is ook de familie Formijne weer weg uit Oudshoorn. De reden dat deze drie kinderen naar Oudshoorn zijn gekomen is wellicht dat Barend per 1894 inspecteur der directe belastingen te Alphen is geworden. Hendrik Niekerk moet daarna weer op zoek naar huurders en adverteert in De Rijnbode: “ Te Huur: de villa “Antoinette” voorzien van diverse gemakken: leiding voor licht- en kookgas, electrische schellen, enz. Zeer aangenaam gelegen aan den Rijn, waarop een fraai uitzicht.” De eerste bewoners die we dan weer tegenkomen is de familie Prakke-van Abshoven. Hubertus Hendricus Prakke (1871 Leeuwarden – 1957 Assen) en Maartje van Abshoven (1867 Alphen – 1946 Alphen aan den Rijn) zijn in Alphen gehuwd in 1897 en trekken een jaar later in de Villa Antoinette voor de duur van een jaar. Hubertus is directeur van de Gasfabriek en gaat in 1899 naar Aarlanderveen. Direct aansluitend is er weer een huurder gevonden die wellicht gereageerd heeft op de advertentie van 7 mei 1899 in de Rijnbode: “Te huur: te Oudshoorn met 1 Juli a.s., de Villa Antoinette. Te bevragen bij den heer H. Niekerk”. Heerlijk eenvoudige advertentie zonder telefoonnummer, website en e-mailadres! Blijkbaar wist iedereen wie “den heer H. Niekerk” was. Het is het echtpaar Van Daalen Wetters – Tydeman. De heer van Daalen Wetters had gesolliciteerd naar de functie van kantonrechter te Oudshoorn en is op 6 september 1899 geïnstalleerd. De heer N.H.C. van Daalen Wetters (geboren 01-07-1849 te Poederoijen) was eerder gehuwd met Henriette Elisabeth Anna Crol waarvan hij na vijf jaar scheidde. Nog geen acht maanden later huwt hij op 26-07-1883 in Aarlanderveen met Laurina Frederica Theresia Tydeman, geboren op 21-07-1854 in Pijnacker. Na hun verhuizing naar Villa Antoinette hebben ze helaas niet lang van hun plek in Oudshoorn genoten: Villa Antoinette - Oudshoorn
Pagina 2
Laura overleed al in oktober 1901 en Hugo overlijdt kort daarna september 1902, oud 53 jaar. In de Rijnbode van maart 1936 schrijft de archivaris van Alphen aan den Rijn W.M. C. de Regt het volgende: “Nog heden ligt op het kerkhof een grafzerk met alleen de namen Hugo en Laura. De meeste bezoekers weten niet te vertellen wie daar rusten. Het was Kantonrechter Van Daalen Wetters met zijn gade, die omstreeks 1900 op villa “Antoinette” woonden. Het was een buitengewoon gelukkig huwelijk geweest, en uit verdriet over haar afsterven, overleed de man kort na haar dood.” Uit de plaatselijke archieven kom ik niet te weten wie tussen 1902 en 1910 in Antoinette gewoond hebben. Nu is het voor het onderzoek ook wel lastig. Zoals in de huuradvertentie van hierboven vermeld staat was het adres niet van belang. Dorpen zijn opgedeeld in wijken met een wijknummer en de huizen hadden een nummer, zonder dat de straten vermeld werden. Eens per tien jaar werd het huisnummer gewijzigd omdat er weer nieuwe huizen tussen bestaande bebouwing werden gebouwd. Antoinette heeft zodoende de volgende adressen gekend: Oudshoorn wijk 2 nr 76, Oudshoorn wijk 2 nr 77, Oudshoorn wijk 2 nr 91, Oudshoornscheweg 91, Oudshoornseweg 91, Oudshoornseweg 102. Heerlijk dat de naam altijd Antoinette bleef! De eigenaar van de villa, Hendrik Niekerk, was ondertussen in 1902 weduwnaar geworden en woonde nog steeds in de hoeve Groenoord. Zelf komt hij in de laatste dagen van 1910 te overlijden en worden de bezittingen verkocht aangezien hij kinderloos stierf. De erfgenamen verkopen de villa aan Wouter den Hertog en Jansje den Hertog - van Dam. Wouter (geboren 19-03-1841 Oudshoorn) en Jansje (geboren 26-03-1846 Woubrugge) genieten van hun pensioen, aangezien Wouter bij het betrekken van de woning al gepensioneerd was. Wouter was een druk mens. Zoals later in een in memoriam zou staan: “Wouter den Hertog Czn, rustend bouwman, oud-wethouder der gemeente Woubrugge en Dijkgraaf van den Vierambachtspolder. Hij was een waardig vertegenwoordiger van den Rijnlandschen boerenstand. Zeer gefortuneerd en begaafd met een helder verstand en goed oordeel, is hij onze Oudshoornsche kerk en menigen dorpsgenoot tot groote steun geweest.” Hoewel veel familieleden in de Ridderbuurt gevestigd waren, was de familie van Wouter den Hertog blijkbaar erg gecharmeerd van de villa en van het plekje langs de Rijn. Na het overlijden van Wouter in 1917 bleef zijn vrouw Jansje van Dam daar wonen. Jansje overleed tenslotte in 1928 in de villa “Antoinette” waarna het pand werd verkocht aan zoon Cornelis Adrianus den Hertog die gehuwd was met Neeltje Kroes. Deze verkoop is overigens via een “Openbare Verkooping” gegaan. Wist Cornelis niet dat hij dit pand wilde kopen of was dit de wijze om een eerlijke prijs vast te stellen? Hij moest immers de erfenis delen met veel zussen en broers. Vanaf 1928 waren Cornelis de Hertog en Neeltje Kroes de trotse eigenaren en zij zouden dit blijven tot het overlijden van Neeltje in 1953 en Cornelis in 1955. Tot nu bekend is de woning niet verbouwd en nog in dezelfde staat als bij oplevering in 1890. Dan komt in 1955 het pand te koop en gaan de nieuwe eigenaren, Hendrik Hazebroek en Adriana Margje (roepnaam Sjaantje) Hazebroek - van Leeuwen er wonen. Hendrik Hazebroek (1898-1979) – zoon van de bakker Cornelis Hazebroek - was eigenaar van de drogisterij annex sigarenzaak ”Avanti” in de Van Mandersloostraat naast de poort naar de Rijnkade. Hendrik was de broer van Jan Hazebroek die opereerde onder de naam “Rijnlandsche Delicatessenhandel”. Later is Hendrik gisthandelaar geworden. In 1955 kocht hij de Villa Antoinette en liet direct de woning flink verbouwen. Zozeer dat hij pas in begin 1957 er is gaan wonen. In september 1955 vraagt hij een vergunning aan om de Villa Antoinette - Oudshoorn
Pagina 3
woning beschikbaar te maken voor dubbele bewoning. De architect die dit begeleidde was de bekende Alphenaar W.B. Kroon. Naar verluidt was de reden van dubbele bewoning de woningnood: hij zou geen woonvergunning krijgen om met zijn vrouw het pand te bewonen. Op 2 september 1955 wordt Hazebroek door de gemeente gewezen om bij de bouwplannen rekening te houden met de wens van de gemeente om de sloot tussen woning en dijk op termijn te dempen. Wat is Hazebroek allemaal van plan? Dat is heel wat. Om de dubbele bewoning mogelijk te maken wordt de binnenkant drastisch gewijzigd. Vanuit de lange gang worden de deuren naar het rechterdeel dichtgemaakt. De villa telde 4 kamers en een opkamer waaronder een beloopbare kelder. Deze opkamer wordt verwijderd door de vloer te laten zakken, en tevens de trapopgang te verleggen. Hierdoor wordt een nieuwe “en suitekamer” gevormd met dubbele deuren en is de trapopgang naar zolder op een logischer plek terechtgekomen, namelijk zodanig dat boven extra slaapkamers worden gemaakt. In het rechterdeel wordt de achterkamer met serre opgeofferd om een trap, de keuken, een toilet, de hal met nieuwe buitendeur en een schuur te vormen. Tot zover de binnenkant; buiten werd zichtbaar dat de nieuwe tijd zich aandiende. De heer Hazebroek was in het bezit van een automobiel en hiervoor werd in de tuin een drietal garages gebouwd. Om er te komen moest echter de poort worden vrijgemaakt. De serre aan de achterzijde stak uit tot halverwege de poort, waar naast een poortdeur was gemaakt. Deze serre werd ingekort tot de buitenmuur zodat de auto precies door de poort kon rijden. Echt ruim werd het niet, maar het was en is nu nog zeker te doen. Het veranderen van de functie van de opkamer, het maken van een extra entree en het vormen van vele slaapkamers had direct gevolgen voor de muren van Antoinette. Zo werd een venster verplaatst en een extra venster gemaakt en werden op de bovenverdieping 6 kleine dakkapellen aangebracht. De voorgevel blijft ongewijzigd. Dat deze verbouwing een tijd heeft geduurd blijkt wel. Hazebroek werd eigenaar van de villa op 1605-1955 maar is daar, volgens het bevolkingsregister, pas op 7 februari 1957, dus ruim anderhalf jaar later komen wonen. Hij heeft er verder zijn hele leven gewoond tot zijn overlijden in 1979. Zijn vrouw leeft dan nog, maar wordt ruim een jaar later opgenomen in verpleeghuis Oudshoorn waar zij op 27 juli 1979 komt te overlijden, 81 jaar oud. Hoe zat het nu met de sloot waarvan de gemeente reeds in 1955 heeft aangegeven dat er iets mee gaat gebeuren? Wel, eindelijk wordt in 1964 de akte getekend met Hazebroek waarin staat: “in het belang van de volkshuisvesting”. De Oudshoornseweg werd ondertussen een doorgaande weg naar Koudekerk/Leiden en het autoverkeer moest er veilig overheen. Nadat de verbouwing klaar was, is er in het woongedeelte aan de kant van de kerk ruimte gekomen voor huurders. Het huisnummer werd 100-a. Allereerst heeft de familie Wille - de Jeu er gewoond van 1956 tot 1977, waarna familie Landaal - van Willigen er woonde tot 1984. In deze periode is er meer veranderd. De aanleg van de Dr. Albert Schweitzerbrug, geopend op twee september 1976 door minister Westerterp, had grote gevolgen: de hoeve Groenoord is gesloopt en de sloot tussen Groenoord en Antoinette is gedempt. De Henry Dunantweg werd aangelegd en verpleeghuis Oudshoorn gebouwd. In 1977 is Oudshoorn geopend, maar inmiddels alweer gesloopt. Villa Antoinette - Oudshoorn
Pagina 4
Van 2010 tot 2014 is het verpleeghuis volledig vervangen: een groot project met grote gevolgen voor de buurt. Ondertussen is het eigendom tweemaal overgegaan: na het overlijden van mevrouw Hazebroek hebben mevrouw Dörsch en de heer Griffioen de woning gekocht per juni 1983, maar zij zagen spoedig in dat het opknappen van het pand te lang zou duren. In de zomer van 1983 heeft de familie van Doorn, het tabakswinkeliersgezin uit de Van Nesstraat, Antoinette gekocht. De verbouwing werd voortvarend aangepakt: de woning werd aan de binnenkant volledig opgeknapt: de oude keuken met een prachtige plavuizenvloer werd compleet vernieuwd; helaas is deze vloer vanwege de overhelling van het pand gesneuveld. In de woonkamer bleek het afvoerkanaal van de gashaard poreus en is de binnenwand volledig vervangen. Hierbij is de en suiteopstelling verdwenen, alsmede een deel van een gipsen plafond met ornamenten, omdat het riet –waarop de gipsen ornamenten waren bevestigd, te ver in verval was geraakt. Toen in 1984 mevrouw Landaal vertrok is de dubbele bewoning weer ongedaan gemaakt en is de doorgang vanuit de gang weer opengemaakt. Aan die oostzijde zijn de dubbele en suitedeuren en ook de ornamentenplafonds bewaard gebleven. De buitenkant is op grond van adviezen van een heraldicus in kenmerkende kleuren geschilderd: de vier balvormige ornamenten zijn hard blauw, roestbruin en goudkleurig geschilderd. De blauwe kleur is weer teruggekomen in de kleur van de voordeur. Laatste weetje: de voordeur is afkomstig van het afgebroken Oudshoornsche Weeshuis. Samenvatting: helaas weet ik niets over de architect en de aannemer, maar wel veel over de zeer grote groep bewoners van villa “Antoinette”.
Maart 2014 - Alphen aan den Rijn, Menno van Doorn
Villa Antoinette - Oudshoorn
Pagina 5
