Vertrouwenswerk & Cliëntenparticipatie
CLIËNTENPARTICIPATIE JEUGD Hoe je jongeren kunt betrekken bij jeugdhulp1 Bij de transitie van de jeugdzorg is inspraak van belang. Juist jongeren en hun ouders die te maken hebben gehad met hulpverlening kunnen de ‘nieuwe’ jeugdhulp helpen vormgeven. Maar hoe organiseer je deze participatie? Het is meer dan ooit van belang jongeren en hun relaties een podium te bieden voor hun ideeën over de inrichting van de jeugdhulp. Het stelsel gaat op de schop en de verantwoordelijkheden inzake jeugdhulp worden in 2015 overgeheveld van provincies en het rijk naar gemeenten. Juist om de jeugdzorg beter en efficiënter in te richten, moeten we luisteren naar degenen om wie het gaat. Zorgbelang, een landelijke organisatie met 13 regionale uitvoeringsorganisaties heeft beproefde methodieken om jongeren (en hun relaties) met hulpverleningservaringen een stem te geven. Empower jongeren De beleidsstukken laten geen twijfel: de eigen kracht van de jongere staat centraal in het nieuwe stelsel. Dat is een mooi streven, aangezien wij denken dat er een wisselwerking is tussen eigen kracht en inspraak op eigen zorg en ondersteuning. Door jongeren te betrekken bij beleidsvorming, de inrichting en toetsing van jeugdhulp wordt niet alleen het draagvlak ervan vergroot, maar ook de eigen kracht. Participatie draagt bij aan empowerment. Juist voor kwetsbare jongeren en hun ouders is het van belang te ervaren dat zij een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Koester verworvenheden In het concept van de nieuwe jeugdwet zijn diverse artikelen opgenomen die recht doen aan de participatie van jongeren en betrokkenen in de jeugdhulp. Gemeenten moeten er bijvoorbeeld op toezien dat jongeren die gebruik maken van jeugdhulp, een beroep kunnen doen op een wettelijk verplichte onafhankelijke vertrouwenspersoon. Gemeenten zijn tevens verplicht om cliëntervaringsonderzoeken te houden en de uitkomsten daarvan jaarlijks te publiceren. Ook dienen gemeenten burgers, instellingen en organisaties te betrekken bij de voorbereiding en opstelling van beleidsplannen. Luister naar ervaringsdeskundigen Als onafhankelijke cliëntenorganisatie, vinden wij dat zorg- en dienstverlening gebaseerd moeten zijn op zelfbeschikking, diversiteit en vraagsturing. Om dat te kunnen doen, zijn informatie, kennis, wensen en ideeën van ervaringsdeskundigen nodig. Maar hoe treed je in contact met jongeren? Het is best lastig om jongeren te vinden die kunnen en willen verwoorden hoe de jeugdhulp beter kan. Het is ook vaak een arbeidsintensieve bezigheid om ze te motiveren, binden en boeien. En heb je een groep jongeren die wil participeren, dan is dat altijd voor beperkte tijd.
1
Artikel in uitgebreidere vorm eerder verschenen in het tijdschrift Maatwerk 2013
Jongeren worden volwassen, verdwijnen uit de jeugdhulp en zijn dan niet meer representatief voor de vertegenwoordiging van de jongerendoelgroep. Bundel krachten Wij streven samen met de jongeren naar uitbreiding van de cliëntenparticipatie naar nieuwe beleidsterreinen en organisaties die straks een rol krijgen in jeugdhulp. Participatie moet volgens ons op álle relevante niveaus vorm krijgen. Dus op het niveau van beleidsvorming (ambtelijk, gemeenteraad, Wmo-raad), op het niveau van de coördinatie van de uitvoering (Centra voor Jeugd en Gezin, GGD’s, consultatiebureaus, etc.) en op het niveau van de verleners van zorg en ondersteuning (instellingen en opleidingen voor hulpverleners). Het concept voor de nieuwe jeugdwet maakt in grote lijnen duidelijk hoe het nieuwe stelsel vormgegeven gaat worden, maar het is aan de lokale politiek om het in de praktijk ten uitvoer te brengen. Dit kan leiden tot verschillen tussen gemeenten, hetgeen de couleur locale in positieve zin kan onderstrepen.. Het is daarom van groot belang dat burgers samen met jongeren, de krachten bundelen en de gemeenten voorzien van de nodige input. Dit betekent dat cliëntenparticipatie steeds meer opschuift naar burgerparticipatie dat vaak als doel heeft om maatschappelijke participatie van alle burgers te bevorderen. Deelbelangen worden dan collectieve belangen en worden eerder gehoord en gehonoreerd. Onderscheid participatieniveaus In principe kunnen alle jongeren participeren. Welke manier en welk niveau het meest passend is, wordt onder andere bepaald door de deskundigheid en vaardigheden van professionals en jongeren. Participeren kan al op het niveau van het informeren of raadplegen van de jongere. Interessanter wordt het echter als de jongere kan adviseren vanuit eigen ervaringen of nog beter kan coproduceren in beleid. Welke participatievorm je ook kiest, het moet aansluiten bij de wensen en capaciteiten van jongeren en hulpverleners. Hoe hoger het participatieniveau is, hoe meer participatie het vereist van professionals en cliënten in de zin van vaardigheden, betrokkenheid en tijd. Bied podium Wij willen daarbij meer doen dan alleen laten horen hoe het niet moet. Jongeren die verbonden zijn aan Zorgbelangorganisaties vinden het belangrijk dat zij op een positieve manier bijdragen aan verbetering van de jeugdhulp. Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door het organiseren van debatavonden of op de juiste momenten de stem van jongeren laten horen bij politieke gelegenheden. We tonen bijvoorbeeld films waarin jongeren laten horen, voelen en zien wat het voor hen betekent om jeugdhulp te krijgen. Ook laten we zien wat hun toekomstdromen zijn en wat zij nodig hebben om die waar te maken. En dat kan best confronterend zijn. Enkele methodieken om jongeren of hun relaties te betrekken, worden hieronder kort toegelicht.
Gastlessen Een manier waarop jongeren participeren, is door het geven van gastlessen aan hoge en middelbare scholen. Ze vertellen aan studenten en leerlingen welke ervaringen ze hebben: hun minder goede ervaringen, maar zeker ook hun goede ervaringen. De jongeren nemen geen blad voor de mond en geven een inkijk in hun leven. De verhalen zijn dan ook heftig en heel persoonlijk. Dat is niet makkelijk, niet voor hen maar ook niet voor de toehoorders. Wel boeiend en leerzaam. E-panel Via internet kunnen jongeren en/of hun verzorgers hun mening geven door het invullen van een digitale vragenlijst. Een prima instrument om
Van jeugdzorg naar jeugdhulp
cliëntervaringsonderzoek te doen. De uitvoering vraagt geringe inzet van de respondenten en de analyses kunnen direct worden uitgevoerd. Kidstour 3D (denken, doen en delen) Er zijn maar weinig instrumenten die specifiek voor jonge uithuisgeplaatste kinderen zijn ontwikkeld. De kidstour bestaat uit ‘doedagen’ voor jonge
‘Kijk naar mij, niet naar het dossier. Ik ben veel echter dan mijn dossier’. ‘Als ik staatsecretaris was, dan zou ik zorgen dat betrokken professionals met hart voor de cliënten behouden blijven’.
kinderen (t/m 12 jaar) in jeugdinstellingen. De speelse werkvormen in een veilige omgeving geven kinderen niet alleen een leuke alternatieve ‘speeldag’, maar levert ook de nodige informatie op hoe zij de hulp binnen
‘‘Hulp op maat werkt. Hulp volgens veel verschillende regels en voorschriften kost veel tijd en geld.’
een instelling ervaren. Dat kan waardvolle informatie opleveren voor het beleid binnen de instelling.
‘Maak meer tijd vrij voor de cliënten in plaats van rapporten schrijven.’
Signalering vertrouwenspersonen
Bron: Uitspraken over inspraak. Van jeugdzorg naar jeugdhulpvia www.praatmetons.nl/jongeren-in-beeld
Door contacten van vertrouwenspersonen met individuele cliënten en het zorgvuldig invullen van een cliëntvolgsysteem, is Zorgbelang in staat om uitspraken te doen over knel- en verbeterpunten op collectief niveau. Beleidsmakers kunnen nota nemen van de signalen en het beleid vanuit cliëntenperspectief optimaliseren. Sociaal diner Tijdens een sociaal diner in de wijk, komen de beleidsmakers, professionals
in de zorg en cliënten met elkaar in contact in een informele setting. Het doel is om ervaringen met jeugdhulp te verzamelen en verbeterpunten aan te dragen tijdens een gesprek aan tafel met beleidsmakers en professionals. De notulen worden op het tafelkleed geschreven. Undercover en shadowing Af en toe gaan jongeren met behulp van stagiaires undercover en onderzoeken ze de dienstverlening van bijvoorbeeld de Centra voor Jeugd en Gezin. Een andere manier om diep door te dringen in de wereld van de hulpverlening is om een jongere mee te laten lopen met een andere jongere in het zorgtraject: ook wel shadowing of schaduwen genoemd. Waar loopt hij of zij tegenaan en wat zou er beter kunnen?
Peerconsultatie Een andere manier om wensen en behoeften te verzamelen is om jongeren via peerconsultatie informatie te laten verzamelen. Het blijkt dat jongeren aan hun leeftijdgenoten veel meer vertellen dan dat ze zouden doen aan een volwassene in dezelfde situatie, omdat ze zich veel beter in elkaars belevingswereld kunnen verplaatsen. Jeugdzorg Award Jongeren en hun relaties kiezen de in hun ogen beste vrijwillige of professionele hulpverlener. Hierdoor wordt positief aandacht besteed aan de kwaliteiten van onze jeugdzorg en wat dit voor jongeren en hun toekomst oplevert. De Award geeft een heel goed beeld van wat jongeren, ouders en familieleden hele goede zorg vinden. Cliëntentoets Ook de meer ‘traditionele’ cliëntentoets in de vorm van een (digitale) enquête naar ervaringen van cliënten en relaties kan een goede manier zijn om de door cliënten ervaren kwaliteit van zorg in beeld te brengen. Bij voorkeur verbonden met activiteiten gericht op het verbeteren van de kwaliteit van zorg naar aanleiding van de uitkomsten van de cliëntentoets. Deze cliëntentoets kan gebruikt worden om de ervaren kwaliteit van zorg bij instellingen vast te stellen, maar ook de ervaren dienstverlening van een wijkteam of een Centrum Jeugd en Gezin, of aanbod door welzijnsinstellingen kan hiermee onder de loep genomen worden. Continuïteit en kwaliteit Participatie van jongeren en ouders met jeugdzorgervaringen is geen eenmalig iets: het gehele jaar door is er contact en zijn er activiteiten voor, met en door hen. Alleen zo kan er vertrouwen zijn en spreken jongeren en hun relaties zich open en eerlijk uit over de door hun ervaren kwaliteit van zorg en kunnen zij veilig meewerken aan verbeteringen daarvan. Voor jongeren en hun relaties is het van groot belang dat deze ondersteuning onafhankelijk is van zowel de zorgaanbieders als van beleidsmakers en financiers (gemeenten). Daarnaast gaat het om speciale groepen jongeren en ouders die niet in elke gemeente in dezelfde mate voorkomen. Zij vertellen hun verhaal het liefst in een kring van gelijkgestemden met dezelfde ervaringen. Er is specifieke deskundigheid nodig om hen te ondersteunen. Deskundigheid die niet gemakkelijk efficiënt op de schaal van elke gemeente te organiseren is. Zorgbelang organisaties kunnen u als gemeente deze kwaliteit en continuïteit qua participatieondersteuning op het gebied van jeugdhulp bieden.
In gesprek? Bent u geïnteresseerd in wat de Zorgbelang organisatie in uw regio op het gebied van participatieondersteuning jeugd kan bieden? Dan gaan wij gaan graag met u in gesprek. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Eveline Monteiro, manager jeugd van Zorgbelang (Brabant). Zij kan u deze informatie toelichten en met de juiste persoon voor uw gemeente / regio in contact brengen.
[email protected]/ 06-30409161
