Versterken van sociale netwerken Een handreiking voor organisaties in de informele zorg
Mezzo Postbus 179 3980 CD Bunnik T 030 659 22 22 F 030 659 22 20
[email protected] www.mezzo.nl
Versterken van sociale netwerken.
Een goed sociaal netwerk leidt tot vriendschappen, goede gesprekken en plezierige activiteiten. Mensen met een ziekte of beperking en mantelzorgers zien soms alleen nog familie en zorgverleners. Uitbreiding van het sociale netwerk kan hun leven verrijken.
D52 12 11 00075
Deze handreiking adviseert organisaties voor Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten, Buddyzorg, Georganiseerde Burenhulp en Steunpunten Mantelzorg hoe zij hun cliënten daarbij kunnen helpen.
Versterken van sociale netwerken Een handreiking voor organisaties in de informele zorg
Sociale netwerken
3
4
Sociale netwerken
Een sociaal netwerk is belangrijk in ieders leven Deze handreiking is voor vrijwilligerscoördinatoren van de Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten, Buddyzorg, Georganiseerde Burenhulp en voor medewerkers van het Steunpunt Mantelzorg. Een goed sociaal netwerk is belangrijk in ieders leven. Het leidt tot vriendschap, je hebt mensen om leuke dingen mee te doen, interesses en hobby’s te delen, je kunt helpen en geholpen worden. Niet iedereen heeft vanzelfsprekend een goed of steunend sociaal netwerk. Het netwerk van bijvoorbeeld mensen met een ziekte, beperking of van mantelzorgers bestaat soms alleen uit familie en betaalde krachten. Toch hebben ook zij er behoefte aan om met anderen van buiten deze kleine kring leuke dingen te doen, een goed gesprek te voeren en ondersteuning te ervaren.
In deze handreiking is vanwege de leesbaarheid gekozen voor de term cliënt. Een cliënt is iemand die ondersteuning vraagt en krijgt van een organisatie in de informele zorg.
Er zijn voldoende redenen om binnen uw organisatie ondersteuning te bieden bij het opbouwen van een sociaal netwerk van mensen. Als u uw dienstverlening hiermee uitbreidt kunt u: • maatwerk leveren, vraaggericht werken en aansluiten bij wensen en mogelijkheden van de cliënt. • cliënten een bestendige oplossing bieden naast de vaak tijdelijke ondersteuning door vrijwilligers. • eenzaamheid en/of overbelasting voorkomen. • nieuw en interessant werk bieden aan vrijwilligers. • aansluiten op prestatievelden 1, 3, 4, 5 en 6 in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). • de aanwezige locale infrastructuur effectief benutten. • het dienstverleningsaanbod voor klanten verbreden. • aansluiten bij het kabinetsbeleid dat uitgaat van het ondersteunen van de eigen kracht van mensen hun netwerk.
Sociale netwerken
5
6
Sociale netwerken
Inhoud 1. Methodisch een netwerk opbouwen met Natuurlijk, een netwerkcoach!
8
2. Starten met versterken van sociale netwerken
16
3. Varianten om in uw organisatie te werken aan het versterken van sociale netwerken
20
4. Werving, selectie, matching en begeleiding van vrijwillige netwerkcoaches
24
5. Andere methoden om netwerken te versterken
28
6. Online netwerken
32
7. Aan de slag
35
Bijlage: voorbeeldplan invoering Natuurlijk, een netwerkcoach!
Sociale netwerken
7
TIP In deze handreiking wordt verwezen naar een aantal instrumenten uit de methodiek Natuurlijk, een netwerkcoach! De werkmap waarin de methodiek is beschreven, kunt u bestellen bij Mezzo. De werkbladen zijn via www.mezzo.nl/sociale_netwerken gratis te downloaden. Hier kunt u ook de training van Mezzo Natuurlijk, een netwerkcoach! vinden.
1. Methodisch een netwerk opbouwen met Natuurlijk, een netwerkcoach! De methode Natuurlijk, een netwerkcoach! van Mezzo is een leidraad voor deze handreiking. Deze methode bestaat uit een stappenplan die een netwerkcoach kan volgen bij het coachen naar meer waardevolle contacten, meer gezelschap en meer support van anderen. In deze handreiking vindt u adviezen hoe u kunt starten met de methodiek om netwerken te versterken en welk vrijwilligersbeleid daarbij past. Aan het eind wordt ingegaan op voorbeelden van enkele andere methodieken en de mogelijke rol van online netwerken. Taken van een coördinator Deze handreiking helpt u om methodisch te starten met het versterken van sociale netwerken. Dat wil níet zeggen dat u alles zelf uitvoert, wel dat u als coördinator degene bent die zorgt dat alles goed verloopt. De praktische ondersteuning van de cliënt wordt uitgevoerd door een netwerkcoach. Dit kunt u zelf zijn, een collega, maar ook een vrijwilliger of stagiaire van uw organisatie. Taken van de coördinator kunnen zijn: • werven van vrijwilligers (en stagiairs) die netwerkcoach worden • trainen of laten trainen van deze vrijwilligers • cliënten werven • vrijwilligers koppelen aan cliënten • vrijwilligers en cliënten zonodig ondersteunen
8
Sociale netwerken
U vindt op de volgende pagina’s een methodische aanpak voor netwerkcoaches om cliënten te ondersteunen bij de opbouw van hun sociale netwerk. Deze aanpak bestaat uit 10 stappen die onder te verdelen zijn in 3 hoofdfasen: 1. Oriënteren: de netwerkcoach maakt kennis met de cliënt. Zij brengen samen het netwerk in kaart en de cliënt krijgt waardevolle ideeën voor nieuwe contacten. 2. Denken: de nadruk ligt op het samen bedenken van mogelijkheden om het netwerk op te bouwen. 3. Doen: effectiviteit, daadkracht, positief denken en leren van de ervaring zijn voor het doen de belangrijkste krachten.
TIP Het doorlopen van de hoofdfasen oriënteren, denken en doen kost tijd. Ga uit van minimaal 6 maanden. De cliënt kan daarna zelf verder. Door doelen te stellen heeft u de cliënt gestimuleerd om verantwoordelijkheid te nemen. Vervolgens ziet u er op toe dat de cliënt zelf verder kan.
Kenmerk van methodisch werken is dat het stapsgewijs gaat, doelgericht, gestructureerd en systematisch. Dit wil niet zeggen dat de netwerkcoach alle stappen uit de drie hoofdfasen altijd in dezelfde volgorde moet uitvoeren. Wel dat hij of zij van tevoren nadenkt over keuzes, en steeds kan teruggrijpen op de essentie van de methode Natuurlijk een Netwerkcoach! Voor de cliënt is het prettig om met duidelijke stappen te werken. De cliënt bepaalt in welk tempo en hoe intensief een stap wordt doorlopen. In de praktijk blijkt bovendien dat het gebruik van de methode het stellen van soms moeilijke vragen legitimeert en gemakkelijker maakt. Hierdoor komen de cliënt en de netwerkcoach sneller tot de kern van wat aangepakt moet worden.
Sociale netwerken
9
10
Sociale netwerken
Sociale netwerken
10
Fase 1 Oriënteren Stap 1: De netwerkcoach brengt samen met de cliënt en eventueel de mantelzorger, wensen en ideeën van de cliënt over het sociale netwerk in kaart. Het leuke is dat bijna iedereen dromen heeft. Het maakt niet uit of je 75 bent en bijna niemand meer om je heen hebt, of 23 met een borderlinestoornis. Bovendien is dromen leuk en positief, het opent de deur naar wat haalbaar is, zelfs al vergt het inspanning. Om dromen en wensen in kaart te brengen kunt u bijvoorbeeld samen een tekening of collage met beelden en woorden uit een tijdschrift maken. Het gaat erom dat de netwerkcoach en de cliënt met frisse blik kijken naar de krachten en kansen, in plaats van te denken vanuit beperkingen. Stap 2: De netwerkcoach stelt samen met de cliënt een lijst op van alle personen die op een of andere manier een rol spelen in zijn/haar leven.
Praktijk Levensloop in beeld Bij Sara, een vrouw van rond de 30 met een autistische stoornis, leverde het doornemen van de levensloop (onderdeel van de oriëntatiefase) veel op. Bij Sara kwamen oude interesses boven die waren weggezakt. Daardoor was het makkelijker om haar droom te verwezenlijken. Het samen praten over vroeger heeft bovendien een verdieping aangebracht in het contact tussen Sara en de netwerkcoach.
Stap 3: De netwerkcoach en de cliënt kijken samen naar de sterke en zwakke plekken in het netwerk en naar de waarde ervan. Een klein netwerk kan confronterend zijn voor de cliënt. Maar ook in een klein netwerk zijn er altijd mensen die benaderbaar zijn. Het gaat om maatwerk. De ene cliënt is tevreden met uitbreiding van zijn netwerk met één persoon, terwijl een andere het liefst zijn netwerk zou willen uitbreiden met bijvoorbeeld vijf personen.
Sociale netwerken
11
TIP Vindt een vrijwilliger als netwerkcoach het moeilijk om een Team up te organiseren en te leiden? De vrijwilliger kan ook individuele gesprekken voeren met diverse mensen.
Fase 2 Denken Stap 4: De netwerkcoach en de cliënt gaan ‘het sociale verkeersplein’ verkennen, want ook in de directe omgeving, in wijk of buurt, liggen vele uitdagingen die aansluiten bij de interesses van de cliënt. Stap 5: Vervolgens brengt de cliënt zoveel mogelijk interesses, talenten, positieve eigenschappen en vaardigheden van zichzelf in beeld. Bij voorkeur samen met belangrijke personen uit zijn/haar omgeving. Het gaat erom met een positieve bril te kijken naar vaardigheden en eigenschappen die van betekenis zijn voor het opbouwen van een persoonlijk netwerk en het vormgeven van een bevredigend leven. Stap 6: Daarna is het tijd voor de ‘Team up’ met mensen die met de cliënt mee kunnen denken. Dit kan via individueel contact maar ook op een bijeenkomst met meer mensen. Zo’n Team up is de kortste weg naar praktische, emotionele en gezelschapsondersteuning door een sociaal netwerk. Een netwerkcoach kan hiervoor van doorslaggevend belang zijn. Niet iedere cliënt vindt het namelijk gemakkelijk om mensen te vragen. Zij vinden dat ze altijd al zoveel vragen aan anderen. De netwerkcoach kan helpen door de bijeenkomst te organiseren en te leiden maar ook door suggesties te geven hoe mensen benaderd kunnen worden. De meeste mensen zijn bereid om een keer mee te denken en kunnen zich zelfs gevleid voelen dat ze gevraagd worden.
12
Sociale netwerken
Fase 3 Doen Stap 7: Het is nu tijd om een persoonlijk actieplan te maken. Het gaat erom dat er een realistisch plan ontstaat waaraan de cliënt samen met de netwerkcoach en de sociale omgeving kan werken. Stap 8: Van de ideeën uit het actieplan kiest de cliënt de drie belangrijkste uit. Deze drie worden uitgewerkt naar concrete acties. Begin eenvoudig. Zorg dat er resultaten te boeken zijn. Houd steeds voor ogen dat het er uiteindelijk om gaat dat de cliënt en zijn/haar sociale omgeving hun eigen netwerk in stand kunnen houden. Probeer zoveel mogelijk uit te gaan van de aanwezige potentie. Stap 9: Voer de acties uit en bespreek ook samen met de cliënt de resultaten en vertel daarbij dat je successen en mislukkingen kunt gebruiken om van te leren. Stap 10: Tot slot evalueert u samen met de cliënt het hele traject en maakt u afspraken over de voortzetting of beëindiging van netwerkcoahing. Een netwerkcoach volgt het tempo en de mogelijkheden van de cliënt. Het is belangrijk te weten dat het geen zin heeft als de netwerkcoach zichzelf of de cliënt in een keurslijf perst. Wel is het goed een balans te vinden tussen tijd nemen en te veel tijd laten verstrijken waardoor de spirit verdwijnt.
Praktijk Het mannenkoor Een mantelzorgster die zorgt voor haar thuiswonende, dementerende man dreigt overbelast te raken. Ze kan geen moment weg, en haar leven speelt zich af in een heel klein kringetje. Met behulp van de netwerkcoach gaat zij het netwerk vergroten van haar man. Eén van de oplossingen wordt gevonden via het oude netwerk van haar man. Hij heeft ooit het plaatselijke mannenkoor opgericht. Als de netwerkcoach het koor benadert voor hulp wordt dat zonder problemen geregeld. Elke vrijdagochtend komt een lid van het koor de echtgenoot ophalen om een eindje te gaan rijden en onderweg een kopje koffie te drinken. Zijn vrouw krijgt op deze manier tijd voor haarzelf en haar man komt uit z’n isolement.
Sociale netwerken
13
14
Sociale netwerken
Onderlinge uitwisseling Uitwisseling met andere netwerkcoahes kunnen ook tot mooie dingen leiden. Netwerkcoaches Geraldine en Adith hebben hun ongeveer even oude cliënten Sara en Willemijn aan elkaar gekoppeld. Het bleek dat de beide dames heel graag met iemand samen de hond wilden uitlaten. Nadat Geraldine en Adith de eerste contacten hadden georganiseerd en hielpen om het ijs te breken, konden Sara en Willemijn het verder alleen af. En dan verder Na het doorlopen van de top drie ideeën uit het actieplan kan de netwerkcoach met de cliënt beginnen om een volgend idee uit het actieplan uit te werken. Als alle ideeën uit het actieplan zijn uitgevoerd is het belangrijk dat de netwerkcoach steeds meer het initiatief bij de cliënt en bij de personen in het netwerk laat. Zo kan de netwerkcoach zich geleidelijk terugtrekken en nieuwe cliënten ondersteunen. Het is niet voor alle cliënten haalbaar om te komen tot een zelfstandig sociaal netwerk. Dan is het de vraag of u door blijft gaan, of doorverwijst naar structurele ondersteuning door anderen (professioneel of vrijwillig). Daarnaast is het voor de netwerkcoach zelf ook goed om naar zijn/haar eigen functioneren te kijken. Zijn er vaardigheden die u verder wilt ontwikkelen? Wat en wie heeft hij/zij daarvoor nodig? Hiervoor is het praktijk- en theorieblad in de werkmap ‘Natuurlijk, een netwerkcoach! ’ te gebruiken.
PRAKTIJK Geen rechte lijn maar een kronkelpad ‘Toen ik voor het eerst de stappen zag, dacht ik dat we in een rechte lijn van A naar B zouden lopen. Maar het ging heel anders. Het proces kent zijn eigen dynamiek en het is niet erg om van dat rechte pad af te wijken. Het is meer een kronkelpad met afslagen die tot een andere uitkomst kunnen leiden dan jij en je cliënt in eerste instantie voor ogen hadden.’
Sociale netwerken
15
2. Starten met versterken van sociale netwerken Het is belangrijk dat de visie voor het versterken van sociale netwerken gedragen wordt in de organisatie. En dat er commitment is vanuit het management. Maar voldoende tijd is de belangrijkste voorwaarde om te starten. De investering zit vooral in de tijd van de persoon die het coördineert. Als professionals zelf als netwerkcoach optreden, is er uiteraard meer tijd van de organisatie mee gemoeid. Maar ook als vrijwilligers als netwerkcoach worden ingezet, gaat er veel tijd zitten in het werven, selecteren en begeleiden van vrijwilligers. Daarnaast kost het koppelen van de cliënt en de vrijwillige netwerkcoach tijd. Soms blijkt dat het niet klikt tussen vrijwilliger en cliënt; dan moet een andere vrijwilliger als netwerkcoach ingezet worden. Het werven van cliënten vraagt soms speciale aandacht, omdat het lastig kan zijn om duidelijk uit te leggen wat het inhoudt om ‘je netwerk te versterken’. Cliënten kunnen zich soms moeilijk voorstellen wat ze kunnen verwachten en waar het toe zal leiden. Besteed dus aandacht aan het overbrengen van de boodschap en zorg dat de verwachtingen reëel zijn. De drie fasen uit het vorige hoofdstuk zijn een vorm van ondersteuning die van alle betrokkenen tijd vraagt. Aan het eind van deze handreiking vindt u een tijdsschema per fase met een inschatting van de benodigde tijd.
16
Sociale netwerken
Financiering Sommige organisaties hebben in overleg met de gemeente de methodiek Natuurlijk, een netwerkcoach! opgenomen in hun aanbod voor cliënten. Dit is een aanbevelenswaardige strategie. Het maakt voor de gemeente zichtbaar dat het aanbod is afgestemd op de Wmo. Het geeft ook mogelijkheden extra middelen bij de gemeente te vragen voor de toepassing van de methode. Een andere mogelijkheid is om een startsubsidie of projectsubsidie aan te vragen bij de gemeente of de provincie. Zo kunt u bijvoorbeeld een start maken met het versterken van sociale netwerken door het (laten) trainen van enkele medewerkers. Er zijn organisaties die ervoor kiezen om het versterken van sociale netwerken te profileren als een nieuwe werkwijze voor de informele zorg in plaats van het meer gebruikelijke aanbod om cliënten te ondersteunen. Het past bij de landelijke en locale ontwikkelingen: inzetten op kracht van burgers, voorkomen van eenzaamheid, stimuleren van participatie. Kortom: het versterken van het maatschappelijk middenveld.
PRAKTIJK Subsidie De provincie Zeeland heeft het mantelzorgproject ‘Een sociaal netwerk werkt’ subsidie gegeven en tegelijkertijd uitgeroepen tot het project van de maand. Met de subsidie zijn beroepskrachten van lokale Steunpunten Mantelzorg getraind en zijn vrijwilligers geschoold als netwerkcoach.
Sociale netwerken
17
18
Sociale netwerken
Welke cliënten? Ondersteuning bij het opbouwen van een sociaal netwerk is belangrijk voor kwetsbare burgers. Bijvoorbeeld mantelzorgers, ouderen in isolement, mensen met een handicap die geen aansluiting hebben in de buurt, psychisch kwetsbare mensen of mensen met psychiatrische problemen en mensen die niet maatschappelijk actief zijn. Maar er zijn geen ‘harde’ indicatoren die uitwijzen of iemand gebaat is bij ondersteuning. Belangrijke indicatoren zijn vooral de motivatie en de draagkracht van de cliënt. Vragen die u vooraf met de cliënt bespreekt: • Hoe ziet de methode eruit en spreekt u dat aan? • Sluit het doel dat we willen bereiken aan bij uw wensen? • Kunt en wilt u tijd en energie in zo’n traject steken?
‘Als er een begeleider van de cliënt meekomt, ben ik extra alert op de motivatie van de cliënt. Komt hij omdat hij zelf wil, of is het de wens van de begeleider?’ Coördinator Gaston Royé, SMD Zaanstreek/Waterland
Bij de cliënt kan sprake zijn van een (jarenlange) opeenstapeling van problemen. Draagkracht en energie kunnen dan ontbreken om de methode succesvol te volgen. Dit kan een belangrijke indicatie zijn dat niet de cliënt zelf maar het gezin ondersteuning nodig heeft. Ook in een crisissituatie is dit niet de juiste methode. Enige stabiliteit in de situatie van de cliënt is noodzakelijk.
PRAKTIJK Leren omgaan met handicap‘ Een man van begin 20 met een progressieve ziekte deed een aanvraag voor een netwerkcoach. Hij had net het slechte nieuws gekregen over zijn ziekte. Hij wilde niets meer, was klaar met leven en lag alleen maar op de bank, hoewel hij fysiek meer zou kunnen. Met behulp van de coach heeft de man op een andere manier naar zijn beperking leren kijken. Hij heeft zijn schaamte over zijn handicap overwonnen. Samen hebben zij een scootmobiel aangevraagd, de coach heeft de man ermee leren omgaan en nu komt hij weer onder de mensen. En dit resultaat kun je bereiken met een vrijwilliger als netwerkcoach!’ Coördinator Rein Dekker van Steunpunt Zorg voor Welzijn Hoorn
Sociale netwerken
19
3. Varianten om in uw organisatie te werken aan het versterken van sociale netwerken In dit hoofdstuk volgen enkele varianten om in uw organisatie te starten met het versterken van sociale netwerken. Wie is netwerkcoach? Er zijn allerlei varianten mogelijk voor het inzetten van netwerkcoaches, afhankelijk van de beschikbare tijd en het budget, de kwaliteiten van de vrijwilligers en de zwaarte van de hulpvragen. Soms is de coördinator zelf netwerkcoach. Ook kunt u vrijwilligers inzetten voor het hele ondersteuningstraject. Of u kunt samen met een vrijwillige netwerkcoach gedeeltelijk optrekken. Als het vervolgens draait neem de vrijwilliger het van u over. Tenslotte zetten sommige organisaties ook stagiairs Pedagogiek, MWD (Maatschappelijk Werk en Dienstverlening) en SPH (Sociaal Pedagogische Hulpverlening) in als netwerkcoach. Een stagiair kan één of meerdere begeleidingstrajecten tegelijk uitvoeren, afhankelijk van de opleiding en de omvang van de stage. Samengevat zijn netwerkcoaches: • beroepskrachten die ook coördinator zijn voor het versterken van sociale netwerken • stagiairs • vrijwilligers
20
Sociale netwerken
Waar moet u rekening mee houden? • Begin kleinschalig en overzichtelijk en niet met de ‘meest complexe of meest kwetsbare’ cliënten. • Het werven, selecteren en koppelen van netwerkcoaches aan cliënten is maatwerk en geen routineklus. • Realiseert u zich dat het soms enige tijd kan duren om vrijwilligers en cliënten te vinden en te koppelen. • Een strategie om cliënten te werven kan zijn om eerst praktische hulp te bieden en vervolgens te bespreken hoe dit binnen het eigen netwerk opgevangen kan worden. • Zorg dat u voldoende draagvlak intern heeft. • Zorg dat u als coördinator hiervoor uren heeft. • Het aanbieden van een training of het volgen daarvan kost geld, evenals het aanschaffen van het materiaal, dus neem dit bijtijds op in de begroting en zoek naar eventuele financieringsmogelijkheden.
TIP Verwerk elementen uit de methodiek Natuurlijk een netwerkcoach! in andere trainingen die u al geeft aan vrijwilligers. Op die manier verbreedt u ook de blik van deze vrijwilligers en zoeken ze naar andere manieren om meer contacten te leggen samen met de cliënt. Mogelijk dat daarmee ook het afscheid na een jaar gemakkelijker wordt.
Varianten om invulling te geven aan het versterken van sociale netwerken Werken met enkelvoudige vragen In deze variant werken netwerkcoaches niet eerst alle methodische stappen door met hun cliënt, maar starten ze met een enkelvoudige vraag van de cliënt. Bijvoorbeeld: ik wil graag sporten, maar ik durf niet. Daar bedenken cliënt en coach dan samen een plannetje voor en dat voeren ze uit. Vervolgens kunnen ze desgewenst een volgende vraag oppakken. Als onderdelen of werkbladen uit de werkmap daarbij behulpzaam zijn, dan worden die gebruikt. De netwerkcoaches (vrijwilligers en stagiaires) krijgen in twee dagdelen de methodiek uitgelegd door de coördinator, en starten dan met een traject met een cliënt. Daarna hebben ze ca. één keer in de zes weken een intervisie-/supervisiebijeenkomst onder begeleiding van de coördinator. De coördinator houdt verder vinger aan de pols door tussentijds te vragen naar het verloop van de coaching. Uitproberen door te starten met één onderdeel uit de methode Ook kan worden gestart met één onderdeel uit de methodiek. Bijvoorbeeld de netwerkkaart. Gewoon om uit te proberen. Daarmee bouwt de organisatie ervaring op en ontdekt u al werkenderwijs of er behoefte is aan meer informatie, andere hulpmiddelen of een overzicht van mogelijke stappen. Zo kan desgewenst stapsgewijs verdere invoering van de methode plaatsvinden. De inspanningen voor het opstarten blijven zo wat meer beperkt.
Sociale netwerken
21
22
Sociale netwerken
Starten met professionals als netwerkcoaches en die langzamerhand vervangen door vrijwillige coaches Om in de organisatie eerst zelf kennis en ervaring op te doen over hoe de methodiek werkt, waar u op moet letten en wat bijvoorbeeld succesfactoren en valkuilen zijn, kunt u starten met professionele netwerkcoaches. Langzamerhand wordt dan op basis van deze kennis en ervaring toegewerkt naar het inzetten van vrijwilligers als netwerkcoaches. Ook dit is een manier om het invoeringsproces overzichtelijk te houden. Workshop versterken sociale netwerken voor mantelzorgers In dit geval biedt de organisatie een cursus aan voor mantelzorgers die willen werken aan het versterken van hun sociale netwerk. Onder leiding van een medewerker mantelzorgondersteuning gaan 5 à 6 mantelzorgers in 3 bijeenkomsten aan het werk. Na afloop hebben de deelnemers gedetailleerde plannen om hun netwerk uit te breiden. De medewerkers mantelzorgondersteuning bespreken vervolgens de voortgang met de deelnemers. De opbouw van de bijeenkomsten is onder andere gebaseerd op de methodiek van Natuurlijk, een netwerkcoach! Deze groepsgewijze aanpak biedt ook ondersteuning door de erkenning en herkenning van de andere deelnemers.
TIP Een heel andere manier om het sociale netwerk te versterken is de zogenaamde Vriendenkring van MEE. Een vriendenkring bestaat uit een groep mensen met een gedeelde interesse die regelmatig bij elkaar komt, bijvoorbeeld koken of klaverjassen. De vriendenkring start door matching dat gedaan wordt door een professional. En er vinden enkele bijeenkomsten plaats met professionele en/of vrijwillige begeleiding. Na verloop van tijd gaat de vriendenkring zelfstandig afspraken maken.
Coördinator bij beginfase De coördinator en een vrijwilliger werken samen met de cliënt aan de versterking van het netwerk. De coördinator voert de intake, de gesprekken over de dromen en wensen, het netwerk en de meedenkbijeenkomst uit, bij voorkeur samen met de vrijwillige netwerkcoach. Er is dan al een matchingsgesprek geweest tussen de cliënt en de netwerkcoach. Na de Team up trekt de coördinator zich terug en gaat de vrijwilliger als netwerkcoach met de cliënt verder met de actiepunten en het onderhouden van het sociale netwerk. Dit gebeurt onder supervisie van de coördinator.
Sociale netwerken
23
4. Werving, selectie, matching en begeleiding van vrijwillige netwerkcoaches Een netwerkcoach moet stevig in zijn of haar schoenen staan, graag met mensen werken, en kunnen plannen en organiseren. De netwerkcoach krijgt bij de uitvoering van het werk te maken met verschillende partijen, waaronder familie/verwanten en professionals. Hij/zij zal een dagdeel in de week, gedurende minimaal een half jaar, beschikbaar moeten zijn. Competentieprofiel Een vrijwilliger als netwerkcoach: • is geduldig en heeft incasseringsvermogen. • kan goed luisteren, is communicatief. • staat stevig in zijn/haar schoenen. • vindt het leuk om vanuit mogelijkheden en wensen van mensen te werken. • staat midden in de samenleving en kan ook werken in een cultuur die niet de eigen is. • is ondernemend en creatief. • is een betrokken en betrouwbare partner. • kan zelfstandig en planmatig werken en is in staat om te organiseren. • kan reflecteren op het eigen handelen.
24
Sociale netwerken
Werving Potentiële vrijwilligers kunt u werven via uw eigen vrijwilligersbestand, het netwerk van de cliënt of diens mantelzorger, contacten van uw organisatie, artikelen of advertenties in huis-aan–huis bladen, enzovoort. Vindplaatsen zijn ook HBO-scholen of universiteiten met sociaal werk studierichting of opleiding. U kunt mensen individueel benaderen maar ook wervingsbijeenkomsten houden. Maak duidelijk wat uw organisatie te bieden heeft, bijvoorbeeld begeleiding, training en een afgebakende activiteit. Wat levert het werken als netwerkcoach op voor de vrijwilliger? • Ze leren nieuwe vaardigheden. • Ze werken mee aan het stimuleren en ondersteunen dat iemand zelf actief wordt, zonder dat ze het zelf regelen. • Ze leveren een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van deze aanpak. • Ze krijgen goede ondersteuning, training en intervisie in de groep. • Ze kunnen werken aan leerdoelen. • Het is een afgebakende klus. Selectie In een selectiegesprek onderzoekt u in welke mate de vrijwilliger in staat is om als netwerkcoach te werken. Het kan zijn dat iemand niet aan alle criteria voldoet, maar dat u hem of haar toch geschikt vindt als netwerkcoach. U zult dan moeten nagaan wat dat betekent voor de coaching en begeleiding van deze vrijwilliger.
Sociale netwerken
25
26
Sociale netwerken
Praktijk Matching Kennismakings- en matchingsgesprekken vinden plaats met de cliënt en de netwerkcoach. Evalueer de kennismaking en besluit daarna over verdere samenwerking. Leg de afspraken vast in een samenwerkingsovereenkomst. Begeleiding Goede begeleiding van de vrijwillige netwerkcoaches is belangrijk voor de kwaliteit van uw dienstverlening, maar ook voor het behoud van ervaren vrijwilligers. Voer regelmatig begeleidingsgesprekken. Wees daarbij alert op wensen voor eventuele andere taken, bijvoorbeeld het samen optrekken met of inwerken van nieuwe netwerkcoaches, helpen bij werving of meedenken in nieuwe ontwikkelingen. Organiseer bijvoorbeeld elk kwartaal een (verplichte) intervisiebijeenkomst. De planning kan voor het gehele jaar gemaakt worden. De training, begeleiding en intervisie geven het gevoel dat iemand altijd met vragen bij u terecht kan. Reik na het volgen van de training een certificaat uit. Geef eventueel ook bij vertrek een inhoudelijk getuigschrift mee. Bied ondersteuning voor een goede afbouw van het contact. Voer evaluatiegesprekken met netwerkcoaches die stoppen. Zo kunt u goede punten en verbeterpunten verzamelen om uw beleid bij te stellen.
Stimulerende manier van werken ‘Het is voor mij een stimulerende manier van werken om met dezelfde groep vrijwilligers een tijd constant aan een gemeenschappelijk doel werken. In de organisatie moet het besef groeien dat dit een andere manier is om het tekort aan vrijwilligers op te lossen. Soms creëer je met deze methode in plaats van één, wel meerdere andere vrijwilligers rond een cliënt. Je bent dus bezig om een andere aanpak te introduceren bij de organisatie. De erkenning door het management daarvan is heel belangrijk. Het structureel beschikbaar zijn van uren is een noodzakelijke voorwaarde. Verder is het van belang dat je het werken volgens deze methode ziet als een leerproces.’ Coördinator Hilda Mossink, Stichting Ravelijn
Sociale netwerken
27
5. Andere methoden om netwerken te versterken De afgelopen jaren zijn door diverse organisaties een aantal methodieken ontwikkeld die heel direct of zijdelings gericht zijn op het versterken van sociale netwerken. Op de bladzijdes hierna vindt u een overzicht waarin deze methoden met elkaar worden vergeleken op een aantal onderwerpen. Hieruit blijkt dat de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! wat betreft algemene doelstelling het beste aansluit bij het werkveld van de informele zorg. De doelgroep van de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! is namelijk breed en algemeen. Alle organisaties kunnen daarom van deze methode gebruik maken ondanks de verschillende doelgroepen. De andere methoden zijn voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld alleen voor mensen met dementie of een beperking. Een belangrijke bron van informatie voor andere methoden is de databank Effectieve Sociale Interventies van Movisie (zie www.movisie.nl).
28
Sociale netwerken
Methode TIP
Doel
Doelgroep
Uitvoerders
Meer informatie
Natuurlijk, een netwerkcoach!
Het netwerk van een kwetsbare burger versterken en/of uitbreiden, waardoor zijn/haar participatiemogelijkheden in de samenleving toenemen.
Kwetsbare burgers, zoals mantelzorgers, sociaal geïsoleerde ouderen, mensen met een psychiatrische achtergrond, mensen met een langdurige ziekte of handicap en mensen die ingrijpende gebeurtenissen hebben meegemaakt waardoor het sociale netwerk grotendeels is verdwenen.
Professionals en/of vrijwilligers coachen een cliënt
www.mezzo.nl
Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers
Het bieden van ondersteuning met een vast team begeleiders aan mantelzorgers en mensen met dementie onder één dak, op een laagdrempelige plek in de wijk, zodat de persoon met dementie langer in de eigen woonsituatie kan blijven. Sociale integratie is daarbij één aspect, naast educatie, emotionele en praktische ondersteuning.
Mensen met lichte tot matig ernstige dementie en hun centrale verzorger.
Professionals
www.ontmoetingscentradementie.nl
Eigen Kracht-conferenties
Burgers maken samen met familie, vrienden en kennissen een plan om de situatie van een persoon, gezin of groep te verbeteren. De gemaakte plannen zijn leidend voor eventuele hulpverlening en zorgen ervoor dat de cliënt in samenwerking met zijn netwerk zoveel mogelijk zeggenschap en regie houdt over zijn eigen leven. Hoofddoel van de conferentie is meestal niet gericht op het versterken van het sociale netwerk, maar kan wel neveneffect zijn.
Individuen, families en groepen in situaties waar belangrijke beslissingen nodig zijn.
De onafhankelijke Eigen Kracht coördinator brengt netwerk bijeen en organiseert en faciliteert de conferentie met de cliënt en zijn netwerk.
www.eigen-kracht.nl
Sociale netwerken
29
Methode
Doel
Doelgroep
Uitvoerders
Meer informatie
Sociale Netwerkstrategieën
SNS betreft een (getrainde) werkwijze van MEE consulenten (‘professionals’) gericht op zelfwerkzaamheid en beslissen van de client. De cliënt zoekt samen met zijn familie en sociale netwerk in de vorm van een familienetwerkberaad oplossingen voor zijn problemen. De methode heeft niet als doel het anders inzetten en/of uitbreiden van het sociale netwerk maar het maken van een actieplan voor een probleem of kwestie.
Mensen met een beperking en/of hun gezin
Cliënt is eigenaar van de problemen en de oplossingen. Professional coördineert en begeleidt proces.
www.meeplusgroep.nl
Maatschappelijke Steunsystemen
(Formele en informele) ondersteuning van kwetsbare mensen en eventueel aanwezige mantelzorgers door een gecoördineerd netwerk van personen, diensten en voorzieningen. Psychisch kwetsbare mensen maken zelf deel uit van het MSS en het doel is participatie in de samenleving. Initiatief tot MSS ligt vaak bij Welzijnsorganisatie, GGz-instelling of gemeente.
Mensen met een psychische kwetsbaarheid
Regie bij de desbetreffende persoon, een belangenbehartiger of een hulpverlener.
www.movisie.nl www.trimbos.nl
Natuurlijk, een netwerk!
Vergroten en versterken van het netwerk rondom een kind of verwant met een verstandelijke beperking.
Mensen met een verstandelijke beperking
Ouders of naasten
www.philadelphiasupport.nl
Zin in vriendschap
Het verminderen of voorkomen van gevoelens van eenzaamheid onder oudere vrouwen, door hen te helpen bestaande vriendschappen te verbeteren of nieuwe vriendschappen op te bouwen.
Vrouwen van 55 jaar en ouder, die actief bezig willen zijn met het thema vriendschap.
Professionals o.a.welzijn en ouderenwerk
www.movisie.nl
30
Sociale netwerken
Sociale netwerken
31
6. Online netwerken
TIP Doe de quiz van Movisie over sociale media en maatschappelijke organisaties en ontdek wat u al weet. Zie www.movisie. nl. Zoek dan op ‘Maatschappelijke organisaties aan de slag met social media’.
Online contact leggen via diverse netwerken en social media hebben een belangrijke rol in onze samenleving gekregen. Het maakt het voor iedereen mogelijk om met elkaar in gesprek te raken. Of je nu vragen hebt, wilt discussiëren, informatie wilt zoeken, ervaringen wilt delen met lotgenoten of reacties wilt krijgen op persoonlijke verhalen. Voor elk doel zijn er online toepassingsmogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan Twitter, LinkedIn, Facebook, Hyves maar ook Skype, forums en chatboxen. Waarom online netwerken? Niet alleen burgers maken gebruik van de diverse online mogelijkheden, ook vrijwilligersorganisaties, steunpunten en bedrijven voeren steeds vaker online (strategisch) beleid. Om vrijwillige netwerkcoaches te werven is het inzetten van social media bijvoorbeeld een goede manier. U kunt via Twitter een oproep doen naar vrijwillige netwerkcoaches en via Hyves en Facebook met ze in contact blijven. Maar diverse netwerken en social media zijn ook in te zetten om cliënten in contact te brengen met anderen die online actief zijn. De netwerkcoach kan een cliënt bijvoorbeeld helpen een account te maken op een online platform en hem/haar daar wegwijs te maken. Zo kunt u, als iemand zijn sociale netwerk wil uitbreiden, de website www.schoolbank.nl raadplegen. Het is heel gemakkelijk om oude contacten nieuw leven in te blazen via deze website.
32
Sociale netwerken
Cijfers over het gebruik van Social media Om u een beeld te geven hoe social media in Nederland wordt gebruikt volgen hier enkele cijfers. Van de jongeren (16 tot 25 jaar) is 91% in 2010 actief op sociale netwerken zoals Hyves, Twitter en Facebook. Ze plaatsen berichten of nieuwtjes op een sociaal netwerk, nemen deel aan nieuwsgroepen of een online discussieforum en lezen weblogs. Hiermee lopen Nederlandse jongeren in de Europese Unie voorop. 54% van de mensen tussen de 25 en 55 jaar zijn ook actief op sociale netwerken. En van de leeftijdscategorie 55 tot 75 jaar is dat iets meer dan 30%. Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
Voorbeelden online netwerken Diverse vrijwilligersorganisaties en Steunpunten Mantelzorg zijn op verschillende manieren bezig contacten te leggen en te onderhouden via internet met cliënten. Hieronder volgende drie voorbeelden. Heeft u ook een ervaring die u graag met anderen wilt delen? Mail dan naar
[email protected] Online ondersteuning via chatgesprekken Humanitas Chat geeft online ondersteuning door middel van kortdurende één-op-één chatgesprekken. Chatgesprekken zijn er op gericht mensen te helpen zichzelf te helpen. Dit doet Humanitas door goed te luisteren, door te vragen, mee te denken en mee te leven. De gesprekken zijn gratis en anoniem. Deelnemers kunnen ook een langdurig contact aangaan met een vrijwilliger. Binnen dit project wordt een koppeling gemaakt tussen een vrijwilliger en deelnemer van ongeveer een jaar. Ze hebben wekelijks anoniem chatcontact met elkaar. Bij Humanitas Chat werken relatief veel vrijwilligers met een lichamelijke beperking, omdat dit vrijwilligerswerk vanuit huis kan worden gedaan. Doof of slecht ter been zijn, is geen bezwaar. Humanitas heeft een online training ontwikkeld die deze vrijwilligers volledig vanuit huis kunnen volgen. Kijk voor meer informatie op www.humanitas.nl
PRAKTIJK Bijzondere vraag, snel antwoord Een cliënt wil heel graag in een echte studio een zelfgemaakt lied opnemen. Via twitter wordt deze wens uitgezet, met het verzoek om het bericht te retweeten. Binnen 24 uur is op deze manier een contact gelegd met iemand die daarbij kan helpen. Inmiddels is het lied opgenomen.
Proefproject ‘Zie je zo!’ Het proefproject ‘Zie je zo!’ heeft tot doel dat meer Biltse ouderen het internetprogramma Skype, beeldcommunicatie, gaan ontdekken en benutten. Om het ze makkelijk te maken gaan scholieren van het ROC, in het kader van hun maatschappelijke stage, bij de ouderen thuis op bezoek om Skype op de computer te installeren. Ze sluiten een webcam aan, die de ouderen gratis ontvangen. Er wordt ter plekke contact gelegd met een beschikbare vrijwilliger of scholier elders om de verbinding te testen. En, heel belangrijk, er wordt een inventarisatie gemaakt van mensen waarmee de oudere eventueel Skypecontact zou willen maken. Al die contacten ontvangen vervolgens een briefkaartje met de uitnodiging mee te gaan doen in dit individuele netwerk. Met Skype is daarbij de verre vriend even dichtbij en even welkom als de goede buur. Kijk voor meer informatie op www.ziejezo.org
Sociale netwerken
33
Online agenda om contacten en hulp te mobiliseren. Met Helpjemee.nl kan de hulp aan een ander gemakkelijker met elkaar gedeeld en georganiseerd worden. Een cliënt of mantelzorger kan gratis een eigen online agenda aanmaken en daarin de (zorg)taken invullen. Vervolgens kunnen anderen (familie, vrienden, buren en collega’s) worden uitgenodigd om mee te helpen. Zo worden de taken in het netwerk uitgezet met de vraag wie wat zou willen oppakken. Ook is het mogelijk om zo elkaar op de hoogte te houden, en ervaringen en berichten uit te wisselen. Kijk voor meer informatie op www.helpjemee.nl
34
Sociale netwerken
7. Aan de slag! Mezzo hoopt dat deze handreiking u inspireert om te werken aan het versterken van sociale netwerken op een manier die past bij uw organisatie en bij de vragen van uw cliënten. U hoeft niet alles zelf te bedenken. U kunt putten uit de ervaringen van andere organisaties die bij Mezzo zijn aangesloten. Zie hiervoor het dossier Sociale netwerken: www.mezzo.nl/sociale_netwerken. Als u regelmatig deze site bezoekt, blijft u op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Heeft u vragen over deze handreiking of over mogelijke trainingen voor professionals of vrijwilligers? Neem dan contact op met Mezzo. In de bijlage vindt u ter ondersteuning een voorbeeldplan invoering Natuurlijk, een netwerkcoach! Wij wensen u veel succes bij het versterken van sociale netwerken!
Sociale netwerken
35
Bijlage Voorbeeldplan invoering Natuurlijk, een netwerkcoach!
Voorbereiding Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Intern draagvlak creëren (directie, collega’s, vrijwilligers)
Coördinator
Formeel en informeel contact, inbrengen in overleggen, overtuigen
4 dagdelen
0 - 2 maanden
Plannen maken
Coördinator
Projectplan/ werkplan opstellen (inclusief goedkeuring, ook geschikt voor fondsen)
8 dagdelen
4 – 6 weken
Financiering regelen (evt.)
Coördinator
Interne gelden Fondsenwerving
Bij fondsen duurt het vaak een aantal maanden voor zij uitsluitsel geven. Het is niet verstandig ‘alvast te beginnen’.
4 - 6 maanden
Totale doorlooptijd is niet een optelsom van alle afzonderlijke onderdelen, omdat een aantal van de activiteiten tegelijkertijd kunnen worden uitgevoerd.
36
Sociale netwerken
Kosten
Opstartfase Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Kosten
Werving en selectie vrijwillige coaches (evt.)
Coördinator
In eigen vrijwilligersbestand, netwerk van de mantelzorger en cliënt, netwerkcontacten van de organisatie (schriftelijk en mondeling)
4 dagdelen + 2 uur per kennismakingsgesprek
2 - 3 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Werving en selectie cliënten
Coördinator
In eigen bestand, steunpunt mantelzorg,via verwijzers, relevante organisaties (schriftelijk en met name mondeling)
4 dagdelen
2 - 3 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Training coaches en/of coördinatoren / consulenten
Coördinator / trainer
Training
4 dagdelen
1 - 2 maanden
Eventueel inhuren trainer (zie mezzo.nl voor de mogelijkheden) Evt. zaalhuur en catering
Sociale netwerken
37
Ondersteunings-traject per cliënt Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Kosten
Matching
Coördinator
Gesprek / koppelingsbezoek
gemiddeld 1 dagdeel per cliënt
1 - 2 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Huisbezoeken/Intake cliënten
Coördinator, eventueel met coach
IIntake/Huisbezoek
Gemiddeld 1 dagdeel per cliënt
doorlopend
Coördinator
Individuele gesprekken, intervisie
Gemiddeld 1 dagdeel per week
doorlopend
Activering sociale netwerk van cliënt
Coördinator
Stappen volgen uit Natuurlijk, een netwerk!
In het begin 1 dagdeel per week, later minder
6 - 12 maanden
Afronding traject
Coördinator en/of coach
Evaluatie gesprek
Gemiddeld 1 dagdeel
1 - 2 maanden
38
Sociale netwerken
Reiskosten Onkosten-vergoeding vrijwilligers
Colofon Deze handreiking is gebaseerd op de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! Van A naar Beter in tien stappen. Auteur: Martin van de Lustgraaf. Uitgever: Mezzo in 2011. Tekstschrijvers: Els Hofman en Roos Scherpenzeel van MOVISIE in opdracht van Mezzo (2007). Jeanet Bouw, Edificare (2011) Eindredactie: Mezzo Fotografie: Joost van Velsen Vormgeving: Ontwerpbureau Wrik BNO, Utrecht Drukwerk: Drukkerij Em. De Jong, Baarle Nassau De inhoud van de brochure is gebaseerd op de ervaringen van een aantal Mezzo lidorganisaties: • CZW Bureau Zeeland, Goes • Handjehelpen regio Utrecht, Utrecht • Informele Zorg Midden-Holland, Gouda • MEE Gelderse Poort, Nijmegen • Regenboog Groep, Amsterdam • SMD Zaanstreek Waterland, Zaandam • SZVW, Hoorn • Stichting Hulpdienst Nijmegen, Nijmegen • Stichting Ravelijn, Amersfoort • Versa Welzijn, Hilversum • Vriendendienst GGZ regio Breda, Breda • Vrijwillige Thuishulp Overijssel, Nijverdal • Vrijwilligers en Mantelzorgcentrale Almere, Almere
Sociale netwerken
39
