Verslag Leernetwerk Anders Werken georganiseerd door Factor Vijf op 29 september 2015 over Organizonderen Te gast bij FNV in Utrecht
De tweede bijeenkomst in 2015 vindt plaats in de Alida de Jong zaal; een van de vele ruimtes van het FNV kantoor te Utrecht. Guurtje van Sloten heet alle deelnemers hartelijk welkom en dankt Fred Polhout, onze gastheer bij het FNV voor de ontvangst. Organizonderen: hoe krijgen we meer voor elkaar met minder regels en met slim gebruik van nieuwe technologieën? Het FNV is een bijzonder geschikte locatie om daarover met elkaar in gesprek te gaan, omdat zij, net als vele werkgevers, slimmer organiseren hoog op de agenda heeft staan. Fred Polhout vertelt dat het FNV vaak wordt aangesproken op reorganiseren. De FNV brochure hierover noemt naast de stappen van een reorganisatieproces (waaronder ‘actie voeren’), ook dat werken aan je duurzame inzetbaarheid de beste manier is om jezelf te wapenen tegen baanverlies. Qua technologie is het social media platform “Yammer” een manier om daaraan bij te dragen. Echter, maar weinig mensen gebruiken dat platform. Ligt het misschien aan naam die klinkt als ‘jammer’? Fred vergelijkt dit met een goede bekende van hem: de heer Worst. Deze hoogleraar ontwierp decennia geleden een revolutionaire implantlens: ‘de Lens van Worst’. In het Engels was deze benaming echter zeer ongelukkig! Terug naar het thema Organizonderen, waar Martijn Aslander vandaag verhaal over houdt. Martijn schreef onlangs een column voor het FNV magazine, “Klagen en zeuren” genaamd, vertelt Fred. Daarin staat: “soms wordt klagen zeuren en dan gaat het mis”. En verderop “Je legt de verantwoordelijkheid en schuld bij een ander en je steekt je energie intussen niet in oplossingen om de zaken te keren”. Dat is Fred uit het hart gegrepen. Hij dankt Martijn voor deze wijze woorden en wenst alle deelnemers vandaag veel oplossingsgerichtheid toe. Als Martijn Aslander het woord neemt, vraagt hij eerst wat de deelnemers willen horen vandaag. Een greep uit de reacties: “Hoe kunnen we oplossingen bieden aan lastige vraagstukken zoals demotie, zonder terug te vallen op regels?”. “Hoe kunnen grote bedrijven toch goede overlevingskansen creëren?”. “Hoe houd je energie bij veel betrokkenheid en weinig invloed?”.
1 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
En ook: “Verras me met nieuwe informatie!” “Wie van jullie werkt volgens het nieuwe werken?” vraagt Martijn. Daar gaat volgens hem namelijk wat mis. Het is een marketingtrucje van KPN en Microsoft geweest, die een woord vergeten zijn. Het zou namelijk het nieuwe werkplekken moeten heten. Want in de praktijk komt HNW neer op het verkleinen van de kantoorruimte en wat hippe nieuwe meubels, met leuke kleurtjes. Vervolgens laat je mensen thuis werken, waardoor ze meer uren gaan draaien. Volgens Martijn laten we zo veel kansen en mogelijkheden van de nieuwe netwerksamenleving liggen. Want juist het bevorderen van digitale skills is belangrijk in een wereld die draait om informatie, netwerken en exponentiële technologische ontwikkelingen. Meer doen in minder tijd, met minder stress. Het valt Martijn op dat ‘digitale vaardigheden’ (het vermogen om te jongleren met brokjes informatie) niet op de strategische agenda van organisaties terug te vinden zijn. Martijn laat ons zien hoe hij met een computerprogramma van 15 euro razendsnel allerlei mensen individueel antwoord geeft via LinkedIn. Met dit programma bespaart hij zichzelf maar liefst 40 werkuren per jaar. ‘Leer filteren’, zo vertelt Martijn ons, want de overvloed aan informatie is zo groot, dat je zonder filters niet meer weet waar je het zoeken moet. Zelf maakt hij handig gebruik van zogeheten RSS feeds, die hem automatisch op de hoogte houden van thema’s die hij zelf belangrijk vindt. Dat scheelt hem zoektijd op het internet. Weet je niet wat een RSS-feed is? Zoek maar eens op youtube, en je vindt er zo een instructiefilmpje over. (https://www.youtube.com/watch?v=0klgLsSxGsU) Er zijn heel veel manieren om dingen leuker, slimmer, goedkoper en sneller te ‘fixen’. De kennis is er, de ideeën zijn er en ook de wil, de passie en de noodzaak. Maar daartussen zitten politiek gedrag en een raar systeem: bureaucratie staat onze ontwikkeling in de weg. Martijn signaleert dat de politiek-bestuurlijke wereld steeds meer wegdrijft bij wat er in de maatschappelijk-technologische werkelijkheid allemaal gebeurt. Met snelle technologische ontwikkelingen kunnen burgers ‘van onderop’ dingen vaak sneller regelen dan overheid en bestuurders kunnen bijhouden. Een voorbeeld is GeenStijl: zij kregen in korte tijd iets voor elkaar wat de overheid jaren en miljoenen euro’s zou hebben gekost. Namelijk een beveiligde website bouwen, waar je online met je vinger op een touchscreen een digitale handtekening voor een referendum kunt zetten. De referendumwet eist dat al die handtekeningen op papier worden aangeboden. GeenStijl loste dit slim op, door een paar mensen uit hun achterban in slechts drie weken tijd een computercode te laten schrijven, waarmee een digitale handtekening rechtsgeldig wordt. Zodoende lukte het GeenStijl om met GeenPeil binnen zes weken, meer dan 300.000 benodigde stemgerechtigde kiezers te mobiliseren voor een referendum. GeenPeil heeft de computercode online gezet, zodat iedereen voortaan een
2 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
soortgelijk initiatief kan nemen. Het gaat Martijn niet zozeer om de inhoud van het referendum – iets met Europa en Oekraïne – maar om de illustratie van het fenomeen dat burgers en ondernemers sneller handelen dan de politiekbestuurlijke wereld kan bijbenen. De kloof tussen die twee werelden wordt dan ook steeds groter… Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit het verhaal van Esther Jacobs, die zoveel reist, dat ze slechts vier maanden per jaar in haar woning te Amstelveen verkeert. Daardoor werd ze de dupe van gemeentelijk beleid, dat stelde dat je toch echt minstens de helft van de tijd in je huis moet slapen om inwoner van de gemeente te zijn. Ze werd daarom uitgeschreven bij de gemeentelijke basisadministratie. En ze kon zich nergens anders inschrijven, want alle Nederlandse gemeenten hanteren deze regel. En daardoor mocht Esther ook geen eigen bedrijf meer hebben in Nederland, waardoor ze werd uitgeschreven bij de KvK. Er zat niets anders op dan wereldburger te worden. Over hoe suffe regels het leven van goedbedoelende burgers onmogelijk kunnen maken. En toch: alle bureaucratie en regeldrift van politici en bestuurders ten spijt, is Martijn ervan overtuigd dat we in een nieuwe renaissance leven. En daarna komt, net zoals na de vorige renaissance, de Gouden Eeuw. Nederland staat er goed voor: we zijn enorm dichtbevolkt (onze ‘interconnectiviteit’ is hoger dan waar ook ter wereld), bijna iedereen heeft breedband en we hebben geen barrières in taal of cultuur. De machtsafstand en het analfabetisme zijn relatief laag, en we zijn heel goed in samenwerken en polderen. Met die eigenschappen samen zijn we goed uitgerust om de veranderingen in de komende jaren goed op te vangen of zelfs om gidsland te zijn. Maar wel is het tijd voor ‘polderen 5.0’: radicaal nieuwe manieren van co-creëren waardoor we de kloof tussen politiek en maatschappij kunnen dichten. Dat technologische ontwikkelingen hard gaan, blijkt bijvoorbeeld uit een nieuwste wetenschappelijke vondst: informatie kan al in DNA opgeslagen worden. En in dat DNA past veel, heel veel informatie: wel een half miljoen DVD’s vol data past er op 1 gram DNA, aldus wetenschappers. Dat maakt de opslagcapaciteit van een lieveheersbeestje maar liefst 30 terrabite. Data die in de toekomst een stuk lastiger af te schermen is, waardoor informatie overal en voor iedereen toegankelijk zal zijn volgens Martijn.
3 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
En dat betekent een enorme verschuiving in machtsverhoudingen. Daarover is te lezen in het boek ‘Abundance’ van Diamandis en Kotler. Zij beweren dat dankzij exponentiële technologische ontwikkelingen er niet langer meer schaarste is, maar overvloed. De auteurs ervan staan – samen met Google, NASA en Tesla - aan de wieg van de Singularity University, waar men continu zoekt naar interdisciplinaire oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken, zoals zeewater ontzilten opdat het drinkbaar wordt. Of elektriciteit zodanig gemakkelijk kunnen opwekken, dat het gratis wordt, wat sommigen al voorspellen voor het jaar 2030. Het boek ‘Exponentiele Organisaties’, lange tijd nummer 1 in de ranglijst van managementboeken op Amazon, beschrijft hoe bedrijven die slim inspelen op digitalisering, een exponentiele groeicurve laten zien. Digitalisering betekent dematerialisatie: Bezit (materiaal) wordt steeds minder belangrijk, toegang steeds meer. En dus ontlenen we status ook niet meer aan het hebben van spullen, maar aan onze attitude. Hoe we met elkaar omgaan, elkaar behandelen, is volledig transparant in deze tijd van Google en Facebook. En dus gaan we als vanzelf attitude-gebaseerde organisaties bouwen. Daarin gaat alles makkelijker en sneller en heb je minder met regels te maken. Ieders reputatie is immers zichtbaar op internet. Het netwerk en vertrouwen dat je opgebouwd hebt, worden de nieuwste facetten waarop je je kunt onderscheiden. In de nieuwe renaissance is je attitude belangrijker dan je expertise. Kennis en vaardigheden zijn namelijk altijd te leren: Hire for attitude, train for skills. Digitalisering maakt het ook mogelijk om te gaan werken in ‘zwermen’. We hoeven onszelf niet meer in organisaties te organiseren, en zelfs niet meer in netwerkorganisaties of losse netwerken. De zwerm is volgens Martijn de organisatievorm van nu en de toekomst is. ‘Een zwerm is een netwerk zonder knooppunten’, aldus Martijn. Martijn is ambassadeur van ‘Part-up’: sociale zwerm-technologie. Part-up faciliteert het snel samenstellen van tijdelijke teams door met allerlei algoritmes uit te rekenen welke skills en samenwerking nodig zijn. Daarmee maak je goed gebruik van de kwaliteiten in je organisatie. Als in de toekomst blijkt dat de zwerm heel veel dingen beter kan dan grote organisaties, dan worden de laatsten overbodig. Martijn voorspelt dan ook het einde van de grote bedrijven en instellingen.
4 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
Belangrijk in de netwerksamenleving is de ‘Wet van Metcalfe’: de waarde van een verbinding tussen twee knopen in een netwerk stijgt kwadratisch bij elke extra knoop. Denk maar na: de eerste persoon met een fax had niets aan het apparaat. Pas toen nog iemand een fax had, werd die waardevol. Bij een stijgend aantal faxeigenaren in het netwerk, neemt de waarde en de kracht van dit netwerk kwadratisch toe. En dit principe is nu juist de belangrijkste reden dat alle ontwikkelingen nu zo snel gaan dat we ze niet meer bij kunnen houden. Binnenkort hebben we zo snel toegang tot zoveel informatie, dat alle spelregels waarmee we nu georganiseerd zijn, helemaal op de kop komen te staan. Martijn somt nog eens alle nieuwe ontwikkelingen op – te veel om ze hier te herhalen. Maar er gebeurt heel veel op het gebied van biotechnologie, nanotechnologie, neurotechnologie, sensortechnologie, robotica, domotica, deep learning, kunstmatige intelligentie, open source, big data, etc. etc. etc. En het bijzondere van al deze vrij nieuwe vakgebieden is, dat ze multi-disciplinair zijn. Want zo langzamerhand ervaren wetenschappers, uitvinders en techneuten dat de beste oplossingen altijd uit een ander vakgebied komen. En dat er heel vaak serendipiteit in het spel is – denk aan hoe post-its ooit zijn uitgevonden. Martijn is, zoals hij zelf zegt, ‘manisch positief’ over de vooruitgang die momenteel plaatsvindt in de wereld. Ook al zou je het misschien niet meteen geloven, de wereld is nog nooit zo veilig geweest als nu. De kans dat je hoofd wordt afgehakt, is nog nooit zo klein geweest. De kans dat de rest van de wereld daar acuut achter komt, is nog nooit zo groot geweest. De ellende is echter dat wij mensen nog steeds zodanig genetisch geprogrammeerd zijn, dat we veel meer oog hebben voor slecht nieuws en ellende dan voor wat er allemaal goed gaat. Goed nieuws verkoopt niet, daarom staan kranten bol van ellende. Maar dat maakt ook dat we alle goede ontwikkelingen van de afgelopen eeuw totaal over het hoofd zien. Wat ook niet helpt, is dat we van bovenaf de zaak veelal laten besturen door economen. Economen bestuderen schaarste. En weten met twee fenomenen totaal geen raad: met overvloed en met altruïsme. En dat terwijl digitalisering tegenwoordig juist voor overvloed zorgt – zo kan dankzij Spotify iemand met slechts een bijstandsuitkering meer muziek luisteren dan een rijkaard in de jaren tachtig. En altruïsme is wat mogelijk en nodig is nu we dankzij internet en technologie steeds makkelijker van onderop, decentraal, dingen – diensten, producten, kennis, etc. – met elkaar kunnen uitwisselen.
5 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
Martijn werkt met heel veel mensen in ‘zwermen’ samen. Waar hij op let, is niet zozeer intelligentie, maar vooral ook wijsheid. En dan de wijsheid van het type zoals Barry Schwartz die omschrijft in een TED-talk: ‘Only the wise men know the exception to the rule’. Wijze, vooral ook praktisch wijze mensen, kijken dus niet naar regels, maar naar wat ieder uniek mens nodig heeft. Martijn vertaalt wijsheid naar zes kenmerken waarop hij mensen met wie hij graag samenwerkt: die zijn snel, flexibel, nieuwsgierig, open-minded, hebben lef en zijn lief. Leeftijd, sekse, afkomst e.d. zullen in de nieuwe renaissance steeds minder belangrijk worden: digitalisering bevordert het verbinden dwars door de samenleving heen. Door ‘veel geven zonder daarvoor geld te vragen’, bouw je veel sociaal kapitaal op. Dan treedt een mechanisme van asynchrone wederkerigheid in werking. Dit houdt in dat je geeft aan anderen zonder dat je er direct iets voor terug verwacht. Vaak komt dan veel later, en van heel anderen mensen dan aan wie je hebt gegeven, wel weer iets terug. Asynchrone wederkerigheid draait dus niet zozeer om geven en nemen, maar om geven en ontvangen. Juist door moeiteloos alles met zoveel mogelijk mensen te delen, valt je uiteindelijk, op de lange termijn, veel toe. En ontstaat er loyaliteit en vertrouwen tussen mensen. Dat lukt des te beter wanneer je ‘geld’ uit de puzzel sloopt. En dat is precies wat er gebeurt in de zwerm die Permanent Beta heet. Dit is een zwerm waar nu zo’n 3.000 mensen bij zijn aangesloten (www.permanentbeta.nl). Het betreft de digitale voorhoede van Nederland, tezamen met de sociale pioniers. Als je die twee typen mensen bij elkaar zet, dan gebeurt er veel. Dan ontstaat een community vol van asynchrone wederkerigheid, prosociaal gedrag, en zogeheten ‘organizonderen’: met zo weinig mogelijk geld en papier toch heel veel dingen voor elkaar krijgen.
6 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
Na Martijns lezing gaan we in gesprek over vraagstukken die de lezing van Martijn in ons heeft opgeroepen. Zoals het vraagstuk over performance management: vooral de grote organisaties hebben daarvoor vaak prachtige systemen ingericht, die in de praktijk vooral veel tijd kosten en soms alleen maar blijken te demotiveren. Kan dat ook anders? Of instrumenten voor duurzame inzetbaarheid: hoe komt het dat die nauwelijks worden gebruikt door werknemers in organisaties? En dan de vraag hoe organisaties van vandaag veel slimmer dan nu kunnen innoveren. En tot slot de vraag hoe je als organisatie de boel zo kunt reorganiseren, dat je overleeft. De deelnemers gebruiken hiervoor intervisie-achtige werkvormen, maar krijgen eerst ook onorthodox advies van Martijn, zodat ze meteen de boel kunnen ‘omdenken’ of verder verdiepen. Zo adviseert hij een van ons om toch vooral een zwerm van beste leidinggevenden te faciliteren. ‘Zorg dat je de mavens, connectors en salesmen een podium en de ruimte geeft. De Mavens, dat zijn de vakidioten. De connectors, dat zijn de mensen die verbindingen maken. En de salesmen, die kunnen alles enthousiast verkopen. Als je die types bij elkaar zet en helpt om iets op te zetten, dan kan een organisatie gaan schuiven in precies die richting die je wilt’, aldus Martijn, en: ‘zet daarbij vooral niets op papier, hou het informeel’. En performanemanagementsystemen? Die schaf je toch gewoon af? Spreek gewoon je vertrouwen in al je mensen uit. Pas als ze dat beschamen, grijp je – achteraf dus pas – in. En tot slot Martijns tip om slimmer te reorganiseren, zoals bij een van de organisaties van onze deelnemers, waar 40 procent van het werk gaat verdwijnen. Hoe zorg je dat zo’n reorganisatie soepel verloopt? Martijn beveelt aan om het speels te houden, bijvoorbeeld door samen ‘op safari’ te gaan, of door feestneuzen uit te delen. Okay, dat kan natuurlijk faliekant verkeerd vallen. Maar in Martijns wereld is fouten maken en falen helemaal niet erg, maar juist de bedoeling. Het betekent dat je leert, en de dingen met vallen en opstaan steeds beter in de vingers krijgt.
7 t
035 5394615
e
[email protected]
www.factorvijf.eu
