Verslag, evaluatie en afrekening

Verslag, evaluatie en afrekening

INHOUD VOORWOORD

3

1. 1.1 1.2 1.3 1.4

INTERNATIONALE KOORBIËNNALE HAARLEM Uitgangspunt Het thema vertolkt: zingen anno nú Evaluatie van de doeleinden De Koorbiënnale in feiten en cijfers

4 4 5 6 9

2. 2.1 2.2

PROGRAMMA EVALUATIE Evaluatie concertprogramma (Luisteren) Evaluatie Participatieprogramma (Leren en Zingen)

10 10 15

3. 3.1 3.2 3.3 3.4

MARKETING & COMMUNICATIE Terugblik Evaluatie marketing doelen Doelgroepen Gerealiseerde uitingen

18 18 18 19 20

4. 4.1 4.2 4.3 4.4

ORGANISATIE & FINANCIËN Ontwikkeling Organisatie Partners Koorbiënnale 2015 Financieel

21 21 22 22 23

BIJLAGEN: -Samenvatting publieksonderzoek -Overzicht programmaonderdelen en bezoekersaantallen -Enkele knipsels uit de geschreven pers -Exploitatie overzicht en accountantsverslag (apart)

Internationale Koorbiënnale Haarlem p/a Veilingweg 3 2678 LN De Lier Kristien Jansen, festivalmanager/zakelijke leiding tel: 06 51 57 55 45 e: [email protected] BTW nummer: NL 8098 02 168 B01 inschrijving KvK: 34148910 IBAN: NL36 ABNA 0597 5315 52 www.koorbiennale.nl

1

Voorwoord Geachte lezer Met ruim 15.000 bezoeken kan de Koorbiënnale met trots terugblikken op een gedenkwaardige achtste editie. In totaal vonden er tussen vrijdag 26 juni en zondag 5 juli 2015 zeventien betaalde concerten plaats, waren er 50 gratis toegankelijke Hofjesconcerten en 2 splashmobs te zien en vonden er 4 verschillende workshops plaats, plus het meerdaagse educatieproject met het Koorbiënnale Festivalkoor. De workshops – met respectievelijk aandacht voor muziek uit Corsica, Zuid-Frankrijk, LatijnsAmerika en koorregie – trokken een kleine tweehonderd deelnemers. Een ander belangrijk leertraject bood het Festivalkoor, waar 49 goede amateurzangers aan deelnamen. Dit koor bracht samen met de vocalisten van het wereldvermaarde professionele ensemble The Sixteen (UK) tijdens het openingsconcert op vrijdag 26 juni in de Grote of St Bavokerk, de Missa Salisburgensis van Heinrich Ignatz von Biber. De zangers, bijgestaan door vier uitgebreide instrumentengroepen van Concerto d’Amsterdam, bezongen en bespeelden in een wijdse opstelling de prachtige ruimte van de Grote of St Bavokerk. Dit concert en het a cappella concert van The Sixteen van zaterdag 27 juni werden opgenomen door Omroep MAX en in de festivalweek uitgezonden in het MAX Avondconcert. ‘Waarom zingen mensen samen?’ – zo vroeg het team zich af bij het samenstellen van deze editie. ‘Om hun levens te vieren, om hun doden te herdenken, om elkaar te verleiden of verhalen te vertellen’. Al deze aspecten kwamen uitgebreid aan bod op de binnen- en buitenlocaties in Haarlem en Amsterdam. De mooiste locaties in beide steden vormden het decor voor muzikale gebeurtenissen van het allerhoogste niveau, waarbij de grenzen tussen uitvoerenden en publiek met opzet vervaagden of zelfs werden opgeheven, zoals het geval was in de finale van het festival, het twee keer totaal uitverkochte human hequiem in het Amsterdamse Muziekgebouw aan ’t IJ. Rundfunkchor Berlin gaf een uitvoering van Johannes Brahms’ Ein Deutsches Requiem in de versie voor piano vierhandig en een semiscenische regie door Jochen Sandig en Sascha Waltz. Toonaangevende vocale ensembles uit binnen- en buitenland gaven concerten op diverse locaties in Haarlem en Amsterdam: The Sixteen, het Nederlands Kamerkoor, Cappella Amsterdam, ensemble amarcord, Wishful Singing, Música Temprana, het Schotse Choir of St. Salvator’s Chapel, Cunfraterna di a Serra uit Corsica, Lo Cór de la Plana uit Frankrijk en het Rundfunkchor Berlin. Verder is het NTR zomerprogramma Podium on Tour bij de Koorbiënnale te gast geweest, wat resulteerde in een vijftig minuten durende reportage, uitgezonden op zondag 5 juli 19.15 uur op NPO2. Het beeld van een veelzijdig en actueel festival is hiermee tot in vele Nederlandse huiskamers (200.000 kijkers) doorgedrongen. Meer dan tevreden blikken wij in deze evaluatie terug. Met een programma dat doordrong tot in de ziel, een spannend gebruik van locaties en het opheffen van de grenzen tussen professionals, amateurs en publiek heeft de Koorbiënnale haar weg naar een sterk groeiend publiek gevonden. Een groot woord van dank daarom, aan allen die met raad, daad of financiële steun de Koorbiënnale 8 tot een succes hebben gemaakt. Zonder uw inspanning was dit niet mogelijk geweest. Wij kijken er naar uit u in 2017 andermaal te verrassen en hopen dat u ook dan onderdeel wilt zijn van Koorbiënnale 9. Stichting Internationale Koorbiënnale Haarlem

2

1. Internationale Koorbiënnale 1.1

Uitgangspunt (uit: projectplan)

Missie De Koorbiënnale wil een internationaal brandpunt voor koormuziek zijn, hét kruispunt in Europa waar vocale ensemblemuziek van wereldniveau, koorpedagogie en vooruitstrevende presentatievormen elkaar ontmoeten. Het festival confronteert de verschillende vocale tradities met een actuele visie en brengt dat tot uitdrukking in een programma waarin luisteren, leren en zelf zingen centraal staan. Uit alle activiteiten van de Koorbiënnale blijkt direct of indirect het grote maatschappelijke belang van het samen zingen. Met uitgesproken programma’s en producties presenteert de Koorbiënnale het millennium-oude genre koormuziek en draagt het bij aan de ontwikkeling en kwaliteitsversterking ervan. Daarmee weet het een groeiend publiek te bereiken. Vanuit deze missie is een zestal artistieke doelen geformuleerd: 1. Kwaliteit en internationalisatie: het ontdekken en in Nederland presenteren van de wereldtop in de koormuziek voor het grootst mogelijke publiek. 2. Levendigheid en traditie: Hoewel er gewerkt wordt vanuit het erfgoed van meer dan 1.000 jaar gezongen muziekliteratuur, zet de Koorbiënnale koormuziek altijd neer als een fris en geëngageerd muzikaal genre én in al haar culturele diversiteit. 3. Vernieuwing: de Koorbiënnale verstrekt compositie-opdrachten, verzorgt (wereld)premières en brengt verwaarloosd repertoire onder de aandacht. 4. Uitdagende presentatievormen: innovatief gebruik van repertoire, ruimtes en locaties zorgt voor verrassende en nieuwe ervaringen voor zowel bezoekers als musici. 5. Pedagogie, participatie, talentontwikkeling: De Koorbiënnale biedt zangers, van toptalent tot de enthousiaste amateurzanger of nieuwsgierige buurtbewoner, kansen om zich bezig te houden met (samen)zingen en met dirigeren; het festival is daarmee tevens een etalage voor de nieuwste en belangwekkendste dirigenten en (beroeps)koren in Nederland. 6. Lokale worteling: het festival is duidelijk aanwezig in de stad en stemt de programmering mede af op de aldaar aanwezige infrastructurele en artistieke mogelijkheden. Deze editie werd aangegrepen om een aantal ontwikkeldoelen voor het festival te realiseren: 1. Metropoolregio: Na een succesvolle pilot in 2013, wordt een wezenlijk onderdeel in Amsterdam toegevoegd. Daarmee draagt het festival bij aan de ambitie van Amsterdam en Haarlem om zich meer als metropoolregio te profileren, wordt een omvangrijk nieuw publiek aangesproken, en ontstaan partnerships die bijzondere artistieke projecten mogelijk maken. Blijkens de al toegezegde substantiële bijdrage van de Gemeente Amsterdam (AFK) kan deze uitbreiding op bijval rekenen. 2. Internationaal: Met Ballroom Dreams gaat het festival haar eerste internationale coproductie aan met een keur aan binnen- en buitenlandse partners. Daarmee ontstaat de mogelijkheid om de artistieke visie ook op andere podia in binnen- en buitenland te presenteren. 3. Talent: Door de rol van coproducent, kan het festival bijdragen aan de (internationale) doorbraak van talentvolle gezelschappen als Wishful Singing. 4. Participatie: Meer en meer wordt de kwalitatieve samenwerking tussen amateurs en professionals uitgewerkt. De hoofdprojecten, human requiem en Missa Salisburgensis, kennen beide een dergelijk element.

3

1.2

Het thema vertolkt: Zingen anno nú

Eigenlijk was al zomer 2013, tijdens Koorbiënnale 7, duidelijk waar het met de 8e editie naar toe zou gaan. Het gerucht over de indrukwekkende human requiem productie van Rundfunkchor Berlin had ook Haarlem bereikt. Díe productie moest naar de Koorbiënnale komen - wat vervolgens leidend is geweest bij de verdere vormgeving van Koorbiënnale 8. Met de voorstellingen in het Muziekgebouw aan het IJ achter de rug is het eenvoudiger weer te geven wat de impact van het human requiem was, waarom het zo’n vèrgaande invloed had. De semi-scènische voorstelling van Brahms’ Ein Deutsches Requiem door het Rundfunkchor Berlin was een ultra modern vormgegeven productie die een heel nieuwe laag in het alom vertrouwde en geliefde werk blootlegde: zangers die niet op een podium maar in de zaal onder het rondwandelend publiek zingen; die de tekst ook middels aanraken van elkaar en van bezoekers vertolken en die persoonlijk contact met de toehoorders zoeken; dirigenten die van plaats en positie wisselen omdat het werk daar om vraagt; tekstuitbeelding van hoop en wanhoop, vreugde en troost die letterlijk wordt opgevat en expressie vindt in lichaamstaal en gezichtsuitdrukking van elke zanger individueel; tekstuitbeelding ook mét elkaar in plaats van dit alleen te laten klinken in relatie tot een ‘oppermachtige’ dirigent zoals bij koorzang gangbaar is; sober en effectief gebruik van de hele zaalruimte en van decors. Dit alles zowel tot op de millimeter geregisseerd als open en kwetsbaar omdat de zaalruimte door musici en toehoorders gezamenlijk met leven en onvoorspelbaarheid werd gevuld. Zelden verlieten zoveel bezoekers elkaar omarmend na een voorstelling de zaal, tot op het bot geraakt door deze intense en tegelijk humane benadering van de muziek. Dit was dus mogelijk, hier was behoefte aan, hier reageerde het publiek op – zo grensverleggend als het was en in de wetenschap dat het ging om een klassiek koorstuk waarvan de kaders doorgaans vast liggen. Ziedaar in een notendop wat de Koorbiënnale altijd al wil: een grote publieksbetrokkenheid, een ander gebruik van de ruimte, de koormuziek van zijn statische imago bevrijden. Wat de Koorbiënnale altijd al wil……..het samen zingen van mensen terugbrengen van een geïsoleerd fenomeen naar een expressiemiddel in het hart van de samenleving, de rol die zingen altijd en overal heeft gehád. Omdat het samen zingen een afspiegeling is van samen leven leek het lange tijd alsof het samen zingen de laatste decennia gemarginaliseerd was, gezien de individualisering en digitalisering. Maar er is wel degelijk nieuwe aandacht voor ensemblezang, voor het zingen als vorm van samen uitdrukken, ervaren en ontwikkelen. Daar lift het festival op mee; het kiest er zelfs voor om brandpunt te zijn voor nieuwe mogelijkheden, nieuwe vormen waarin ensemble zingen vanzelf spreekt en tegelijk nieuw ontdekt of ontwikkeld kan worden. Specifiek voor de Koorbiënnale is daarbij de aandacht voor hoge kwaliteit en professionaliteit, de diepe wens een kwaliteitsimpuls te geven aan een algemeen menselijk cultuurgoed. Dat het festivalthema in de loop van het voorbereidingsjaar transformeerde van to boldly sing….naar zingen anno nú om uit te monden in de vlag het avontuurlijkste vocale festival op internationaal topniveau zegt iets over het genuanceerde denkproces en identiteitsproces dat Koorbiënnale doorloopt in het zijn van ‘hoeder’, ‘ontwikkelaar’ en ‘onderzoeker’ van de vraag naar (samengevat) de betekenis van de vocale ensemble zang in de hedendaagse samenleving.

4

1.3

Evaluatie van de doeleinden

Kwaliteit en internationalisering Samengevat presenteert de Koorbiënnale de wereldtop van vocale ensembles. The proof of the pudding: het publiek waardeert de hoge kwaliteit van het aanbod, de prettige sfeer, de aantrekkelijke locaties en de internationale klasse van de Koorbiënnale. Het festival meent zelf dat het ook verder moet nadenken over de aspecten grootschaligheid en diversiteit: kunnen er nog meer kleinschalige ensembles en producties een plek krijgen zodat het aanbod nog gevarieerder wordt, en hoe bewaren we dan de samenhang. En juist het onmiskenbare succes roept de vraag op hoe onszelf in volgende edities te overtreffen. Levendigheid en traditie, vernieuwing en uitdagende presentatievormen Ofwel ensemble zingen als levend cultuurgoed, met relevantie, variatie, kleur, vele betekenissen en vormen. De onderscheidende doeleinden bleken deze festivaleditie meer dan ooit onderling verbonden. De traditie is geen doel op zichzelf maar een onontkoombaar muzikaal reservoir waar het festival uit put om een staalkaart van vocale talen te kunnen laten horen. Het variëren van de context zorgt daarbij voor de levendige, nieuwsgierig makende ervaring van de muziek. Door gebruik te maken van de ruimte (een 7-koren opstelling voor Biber) of de combinatie van zingen en voedsel (Diner Chantant met de Cunfraterna di a Serra uit Corsica) of het samen fietsen van locatie naar locatie in de zomeravond. Levendigheid is daarmee zowel doel als effect. Het festival presenteerde in beperkte mate nieuwe muziek en er zijn geen grote opdrachtcomposities of (Nederlandse) premières uitgevoerd. Een paar uitzonderingen: nieuwe composities/jazz improvisaties van Marc van Vugt in Ballroom Dreams en de verrassend heldere kleine koorstukken van twee leden van het St Salvator’s Chapel Choir. De vernieuwing zat vooral in de presentatievormen: het opheffen van de barrière tussen publiek en uitvoerenden in het human requiem, de improviserende regie in Ballroom Dreams, het ter plekke kiezen uit beschikbaar repertoire in This is your life aansluitend bij levensverhalen van aanwezige concertbezoekers. Het element fysiek contact kwam verrassenderwijze meermalen naar voren en bleek een ogenopener: in Ballroom Dreams werd door de musici gedanst of uitgenodigd en uitgedaagd tot dans, wat de voorstelling heel spannend maakte. In het human requiem was er licht fysiek contact tussen zangers en publiek (oogcontact, een hand op een schouder) en er waren omarmingen tussen zangers. De normale afstandelijkheid tussen uitvoerenden en ontvangers werd zo overbrugd, waarmee een ongekende directe tastbaarheid van de muzikale en menselijke ervaring ontstond. Voor de toekomst is het interessant dit pad nader te onderzoeken.

5

Pedagogie, participatie, talentontwikkeling De Koorbiënnale beoogt een brug te slaan tussen de wereld van de professionele vocale ensembles en die van amateurkoorzangers, mede door middel van educatie en participatie. Die mooie gedachte blijkt steeds weer een kwestie van balans tussen hoge festivalaspiraties en het enthousiasme waarmee amateurzangers de kans grijpen te zingen en te leren. De clou voor educatie zit in de overtuiging dat ensemble zingen een vak apart is, dat dit te leren is, waaraan te slijpen en te schuren valt bovenop het plezier in zingen. Dat geschoolde mensen met liefde voor hun vak iets kunnen leren aan minder geschoolde mensen die daar voor open staan. Daarbij gaan stemtechniek, muzikaliteit, kunnen luisteren, begrijpen en toepassen hand in hand, met als gevolg een rijker palet aan mogelijkheden van het betrokken ensemble, of dat nu ad hoc is of een al jaren bestaand gezelschap. Het Koorbiënnale Festivalkoor is op het gebied van educatie het meest ontwikkelde onderdeel dat ook een steeds prominentere plek krijgt binnen het festival. Voor het Festivalkoor zijn duidelijke stappen gezet, zie ook hieronder. Het festivalkoor past het meest bij de Koorbiënnale, maar de kleine workshops wereldmuziek zijn eveneens onmisbaar, omdat ze deelnemers laten proeven van een ander type stemgebruik, een andere muzikale taal, diversiteit dus. Meer ‘ad hoc’ dan een workshop voor individuele zangers is er niet, maar het element ensemble klank staat er toch centraal. Wel heeft deelnemen hier een meer incidenteel karakter, een fijne krent in de pap. De eigenlijke inzet van het festival is meer lijn, minder incident – daar moeten nog stappen in worden gezet. Bij de Hofjesconcerten mag elk ensemble dat zich aanmeldt komen zingen en dit jaar waren er meer ensembles dan ooit tevoren. Daar zijn vraagtekens bij te zetten: het zangplezier is overduidelijk, de beperkte kwaliteit soms ook. Het publiek geniet van alles wat het krijgt voorgeschoteld. “Ontroerende muziek in de Hofjes” kopte het Haarlems Dagblad. De vraag is of we een subtiele ‘opkrikmethode’ kunnen ontwikkelen, waardoor het niveau van aanmeldingen stijgt of dat er toch een lichte vorm van selectie moet gaan plaatsvinden, dan wel dat het geheel vooral moet blijven gaan zoals het gaat – daarover nadenken is een volgende investering.

De hofjesconcerten zijn elk jaar weer een feest in het Haarlemse. De manier waarop jullie amateur en professional binnen jullie festival weten te koppelen is prachtig en uniek. Natuurlijk zullen we alle informatie via onze website en nieuwsbrief aan onze leden kenbaar maken.

Lokale worteling De lokale worteling is er en groeit, af te lezen aan de groeiende schare gemotiveerde en goed inzetbare vrijwilligers en aan de belangrijke inzet van de Philharmonie (nu ook coproducent!). Er wordt volop gebruik gemaakt van de ruimtelijke mogelijkheden van de stad, waarbij nog steeds nieuwe ontdekkingen worden gedaan en in gebruik worden genomen (zoals de recent herstelde crypte van de Nieuwe Bavo). De Korennacht, met 240 luisteraars op de fiets liet de bezoekers kennismaken met verborgen locaties van Haarlem en werd als een avontuur beleefd. …..je/jullie hebt het super gedaan. De opvolging met ons met het online/offline media plan, de interactie, de communicatie etc, etc. Het was echt super en de resultaten bewijzen dit. Vele evenementen organisatoren kunnen hier een voorbeeld aan nemen. Heel veel dank voor dit cadeau voor Haarlem !

Lokale partners zijn ietwat schaars. De banden met de Haarlemse Koorfederatie zijn aangehaald met als doel om een hechtere samenwerking te smeden. Door de Hofjesconcerten is er in de aanloop naar het festival een stevige, zij het tijdelijke, band met tal van regionale vocale ensembles. De samenwerking met de Kathedrale Koorschool behoeft een nieuwe impuls gekoppeld aan een plan op lange termijn. Dat gebeurt het komende najaar. 6

Ambities 2015 Metropoolregio Het succes van Koorbiënnale 8 is voor een belangrijk deel gelegen in de keuze het human requiem in Amsterdam te laten plaatsvinden, het enthousiaste onthaal daar en de weerspiegeling daar weer van op de Koorbiënnale als geheel. Het Metropoolbeleid van de regio AmsterdamHaarlem maakte deze side step mogelijk. Maar essentiëler is dat in Amsterdam een ander publiek werd bereikt dan in de regio Haarlem. Internationaal Dat de Koorbiënnale uit het internationale (en evenzeer nationale) aanbod van ensembles en programma’s put, is niets nieuws maar wel belangrijk. Nieuw is wel de rol van het festival als initiator. Ballroom Dreams is de eerste eigen productie van de Koorbiënnale, gebaseerd op internationale samenwerking en bestemd voor een bereik ook buiten Haarlem en Nederland. Het is ook de realisatie van de al langer levende wens om meerdere top-ensembles met elkaar te confronteren en te laten samenwerken. Dit work in progress begon zijn bestaan in Haarlem, de daar bereikte vorm wordt verder uitgewerkt in Rotterdam en Leipzig (2016) en wordt aangeboden aan nog andere Duitse zalen, om in 2017 terug te keren bij Koorbiënnale 9. Talent Wishful Singing, het succesvolle jonge vrouwenensemble van Nederlandse bodem, is zelf steeds op zoek naar interessante muziekvormen en –stijlen om zich verder te ontwikkelen. De Koorbiënnale droeg daar met Ballroom Dreams graag aan bij. Het al oudere plan voor een op te richten gemengd koor van jonge professionele zangers wacht nog op nadere uitwerking en aandacht.

Participatie Het begrip participatie is hier ingezet als samenwerking tussen amateurs en professionals en de kwaliteitsontwikkeling daarvan. Op grond van eerdere ervaringen zijn hier bewust stappen in gezet. Zo is er welbewust ‘geïnvesteerd’ in de ontwikkeling van het Koorbiënnale Festivalkoor door het instellen van audities. In 2013 was de conclusie dat audities onvermijdelijk waren, nadat het festival zich bijna had verslikt in het verschil tussen het niveau van de festivalkoordeelnemers en dat wat er eigenlijk aan kwaliteit en klank nodig was. Dat moest beter. Een projectkoor van écht gevorderde amateurzangers zou bovendien meer kunnen profiteren van zo’n zeldzaam aangeboden samenwerking met professionele zangers. Behalve audities was er een tweedaagse coaching/ensemble training. Het onmiddellijke resultaat was een koor met een prachtige, sonore klank, dat goed getraind en zeer gefocust was.

7

1.4

De Koorbiënnale in feiten en cijfers

Cijferoverzicht Internationale Koorbiennale 2015

Realisatie 2015

Prognose Realisatie 2015 2013

€ 436.623

€ 460.000

€ 316.691

Activiteiten Concerten Betaalde Concerten Gratis Concerten Radio Concertuitzendingen TV Uitzendingen

17 55 3 1

17 33 1 0

19 50 4 0

Activiteiten Leren en Zingen Koorbiënnale Festivalkoor (educatiesessies) Workshops Hofjesconcerten Overige amateurconcerten Lezingen, inleidingen, interviews

9 11 49 4 7

5 4 30 5 8

13 20 42 10 10

3.739 1.200 10.523 nvt 15.462

5.050 1.200 6.000 nvt 12.250

2.006 4.157 2.463 8.626

1180 641 955 1.596

987 700 1285 1.985

1.262 868 2.130

Geschat bereik Radio uitzendingen 27,5 k per uitz Geschat bereik TV uitzending

73.000 200.000

nb nb

n.b. n.b.

Totaal bereik :-)

290.058

14.235

10.756

Budget

Bereik concerten* Betaalde concerten Betaalde concerten nog te realiseren Gratis concerten & lezingen Mahler Amsterdam, Rotterdam (2013) Totaal concertbezoek Bereik deelnemers Unieke deelnemers Betaalde onderdelen (bezette plaatsen) Onbetaalde onderdelen (bezette plaatsen) Totaal participatie

*) Conform opgave inclusief 1200 bezoekers bij 4 nog uit te voeren concerten in Rotterdam en Leipzig. Wij bezoeken eigenlijk nooit kooruitvoeringen, maar waren enthousiast geworden naar aanleiding van een prachtig artikel van Peter van der Lint in Trouw. ….uitverkocht…..de tip van de openbare generale repetitie. We hebben geen moment geaarzeld om daar 5 kaarten voor te bestellen en hebben met 3 vrienden een onvergetelijke avond gehad. Het Requiem van Brahms is één van onze favoriete klassieke stukken en dat hebben we twee maal in het concertgebouw mogen bijwonen, maar niet zo intens als afgelopen vrijdag terwijl de zangers langs je lopen.

8

2. PROGRAMMA EVALUATIE 2.1

Evaluatie concertprogramma (Luisteren)

Openingsconcert 26 juni Grote of St Bavokerk Haarlem The Sixteen & Koorbiënnale Festivalkoor & Concerto d’Amsterdam dirigenten Harry Christophers & Béni Csillag Biber - Missa Salisburgensis à 53 voci Spectaculaire, zeer ruimtelijk gedachte, feestelijke, barokke mis met een groots maar niet ingewikkeld kooraandeel en virtuoze solistenpartijen. Het kruisgedeelte van de Bavo werd gevuld met twee achtstemmige koren (Festivalkoor), solisten van The Sixteen, en vijf instrumentale ensembles (strijkers, hout- en koperblazers, pauken, continuo) gevormd door Concerto d’Amsterdam. Harry Christophers stond centraal en het publiek zat grotendeels rondom en tussen de musici. A wall of sound, zoals was beloofd. Om te kunnen horen was deze opstelling ook echt nodig, publiek dat verder weg in het schip zat had daar duidelijk meer moeite mee. Dat was ook de enige droefenis, het geheel liep verder vlekkeloos. Omroep MAX maakte een voortreffelijke opname. Mooie aanvullingen waren Bruckners Locus Iste door het Festivalkoor en een werk van Guerero door The Sixteen. De overgang naar de Missa werd geheel in sfeer aangekondigd door alle muzikanten in processie. Alsof de tijd had stil gestaan.

Soelaas en hoop 27 juni Grote of St Bavokerk Haarlem The Sixteen o.l.v. Harry Christophers; werk van Palestrina, MacMillan, Harris en Sheppard Adembenemend a cappella concert door The Sixteen, van 16 en 17e eeuwse muziek met als 20e eeuwse tegenhanger werken van James MacMillan. In de klassieke opzet met koor-op-hetpodium-publiek-in-de-zaal en van grote kwaliteit. Prachtige radio registratie van Omroep MAX. Lief en leed uit Corsica 27 juni Waalse Kerk Haarlem Cunfraterna di a Serra Deze lekenbroederschap is een van de gezelschappen die proberen het oude cultuurgoed op Corsica én de sociale samenhang overeind en levend te houden tegen alle desintegratieprocessen en het daarbij horende geweld in. Mooi concert, uitmondend in een echte gezongen processie. Goed gevulde kerk.

9

Diner Chantant 27 juni Philharmonie Van Beinum Zaal Haarlem Bouillabaisse, goede wijn, salades, oerbrood. Catering door de cateraar van de Philharmonie, en muziek van de Cunfraterna en Lo Cor de la Plana. Behalve dat het diner echt tegenviel was er veel sfeer, een variatie aan zangstijlen, mooie samenhang. De Philharmonie heeft later de betalende gasten voor de gebrekkige maaltijd een deel van de toegangsprijs teruggegeven. Occitaanse bouillabaisse 27 juni Philharmonie Kleine Zaal Haarlem Lo Cór de la Plana Presentatie van de levendige zangcultuur in de streektaal van Marseille. Niet perse beroepszangers, maar wel geschoold in de directe taal van de straat, kleine slaginstrumenen, stampen en klappen. Hartstochtelijke bonte muziek, vol vuur overgedragen aan de zaal die los ging.

Night for the Unknown Soldier 27 juni Philharmonie Grote Zaal Haarlem St Salvator’s Chapel Choir, St Andrews Schotland o.l.v. Tom Wilkinson Huib Ramaer – verteller, Tessa Joosse – film, Göksel Yilmaz - zang, saz Werken van o.a. Da Victoria, Yelland, Guest, Mcnaul, MacMillan, Brahms, Villiers, Stanford Dit late night concert was een multimediale herdenking van de slag bij Gallipoli in Turkije, precies honderd jaar geleden. Relatief onbekende uitvoerders op een laat tijdstip waren de drempels voor dit indrukwekkende concert met een klein publiek. Een film toonde beelden van de plek waar de slag zich afspeelde, gecombineerd met archiefmateriaal. Ramaer deed als een ooggetuige verslag van de keuzes op hoog politiek niveau en hun gevolgen in het veld. Het Salvator’s Chapel Choir was een ensemble van goed getrainde soepele jonge stemmen, van gemiddeld dezelfde leeftijd als indertijd de Britse en Turkse soldaten. Als contrapunt was daar de melancholie van de Turks/Arabische zanger Göksel Yilmaz, met drie liederen en instrumentale stukken. Missa Criolla en de echo uit de barok, zondag 28 juni, Philharmonie Grote Zaal Haarlem coproductie met Philharmonie in de serie Tapasconcerten Música Temprana, Adrián van der Spoel, dirigent Kleurrijk, feestelijk, melancholisch, met liederen van slaven en kinderen, uitmondend in de ‘volkse’ mis van Ramirez. Hoog niveau. De zaal was niet uitverkocht, wat wel de hoop was.

10

Ballroom Dreams donderdag 2 juli Philhamonie Grote Zaal Haarlem ensemble amarcord (d), Wishful Singing (nl), Duo Marc van Vugt – compositie & gitaar/Ineke Vandoorn – zang, Sanne van der Put – choreografie, Vincent Wijlhuizen – regie In de klassieke koorwereld is de combinatie van muziek en bewegen uitzonderlijk. Elders spreekt ze vanzelf, zie de musicalwereld, zie de steeds belangrijker rol van choreografieën bij amateurkoren. Het Haarlemse concert was het begin van een work in progress met als inspiratiebron de vooroorlogse ballroom-scene. In dit project ‘verleidden’ topvocalisten elkaar zingend met standards en nieuwe jazzmuziek. De Grote Zaal was omgebouwd tot een dansvloer met publiek rondom, waarop ontmoetingen en omhelzingen (letterlijke en meer vocale) plaatsvonden, na drie dagen repeteren waarin de ensembles leerden de ruimte te gebruiken, muziek en bewegen te verweven en om te zetten naar een spannend spel dat zich tússen de ensembles afspeelde. Het publiek zat er ook letterlijk met zijn neus boven op en genoot zichtbaar van deze nieuwe vorm op hoog niveau.

This is Your Life vrijdag 3 juli Philhamonie Grote Zaal Haarlem Cappella Amsterdam, Daniel Reuss - dirigent, m.m.v. Lex Bohlmeijer - presentator/interviewer Kan ensemblemuziek dienen als direct antwoord op of weerspiegeling van individuele levensverhalen? Wat is de goede vorm ervoor binnen een festival als de voorwaarden zijn: eerlijk, rijk, niet sentimenteel? Het uitvinden van die goede vorm is balanceren geweest en kreeg tegelijk onder de Haarlemse bezoekers de hoogste waardering. Ook bij dit concert werd de zaalruimte gebruikt, met Cappella Amsterdam ten dele toch op de rand van het podium in kooropstelling, het publiek in een grote cirkel daar omheen op de vlakke vloer. Bohlmeijer bevroeg van mensen die zich aangemeld hadden (in een laat stadium, de drempel was toch behoorlijk hoog) of die door ons gevraagd waren. Cappella Amsterdam antwoordde aansluitend met een ‘toepasselijke’ compositie, van Pärt tot Brahms tot een Bachkoraal. Het mooiste was een gesprek met een ter plekke reagerende bezoeker. De andere gesprekken waren enigszins voorbereid (ook uit voorzichtigheid: waarméé kwamen de aanmelders?) en misten wat de spontane kracht, terwijl ze wel degelijk uitnodigden tot meeleven.

11

Korennacht – late fietstocht langs vier concerten op geheime locaties en middernachtelijk slotconcert in de Grote of St Bavokerk vrijdag 28 juni Ensemble Quatre Bouches, The Tallismen, Doulce Mémoire/Felix van den Hombergh dirigent, studenten van Codarts Rotterdam/Hans Cassa dirigent en het Nederlands Kamerkoor/Peter de Groot dirigent “Het voelt zo saamhorig” vatte een fietser samen. Deelnemers: 240 fietsers verdeeld over vier groepen met ieder een eigen route door het centrum van Haarlem langs vier kleine concerten van steeds 15 à 20 minuten. Die boden een variatie aan muziekstijlen en –benaderingen en gebruik van de ruimte: romantiek en vroeg 20e eeuw (Quatre Bouches, met de zangers deels tussen het publiek), Tallis door de vier Tallismen in de net geopende crypte onder de nieuwe Bavo (processie, zangers in zij- en vooropstelling), swing en jazz door twintig zangers van Codarts, mét choreografie (wisselende opstellingen), Pärt en Rachmaninov door Doulce Mémoire op de trappen en in de gang van Muziekschool Hart. Om na middernacht, met nog steeds de overvolle terrassen buiten zoemend op de achtergrond en bínnen in de Oude Bavo waar kaars na kaars uitgeblazen werd door het Nederlands Kamerkoor dat de Lamentaties van Patoulet en White uitvoerde - in het totale duister te eindigen. Het bleek een zeer werkbaar concept dat enthousiast werd ontvangen, het publiek wordt hier blij van: variatie, hoge kwaliteit, goede organisatie, het inderdaad samen beleven. Mogelijk dat een vergelijkbare vorm voor water en bootjes is te ontwikkelen.

human requiem – zaterdag 4 en zondag 5 juli Muziekgebouw aan het IJ Amsterdam geënsceneerde uitvoering van Joh. Brahms – Ein Deutsches Requiem (versie piano vierhandig) Rundfunkchor Berlin o.l.v. Gijs Leenaars m.m.v. Malin Christensson – sopraan/Konrad Jarnot – bariton/Philip Mayers & Markus Hadulla – piano/Nicolas Fink - tweede dirigent/Jochen Sandig – regie/Brad Hwang – decor/Jörg Bittner – lichtontwerp/Benjamin Weiss & Simon Amann technische regie/Sasha Waltz & Ilka Seifert – dramaturgie/Davide Camplani & Claudia de Serpa Soares - choreografie “De opera die Brahms nooit schreef”- ook hier als samenvatting een onderwijl gehoorde uitspraak. Wat als klassieke grondvorm is bedoeld - koor, solisten, pianisten, dirigent op het podium, publiek in de zaal - werd een opera, muziektheater. Met als hoofdthema de troost van de nabijheid, een laag die muzikaal ineens tot leven kwam en in de enscenering alle ruimte kreeg. Het waren twee fantastische uitvoeringen, topniveau, waar alles klopte dank zij de ideale omstandigheden in het Amsterdamse Muziekgebouw – precies de goede maat voor dit werk (met méér dan 600 bezoekers wordt de werking van het stuk heel anders), een ruime vlakke vloer, een beweegbare achterwand plus balkon, goede belichtingsmogelijkheden, de uitstekende uitvoerders en het publiek dat zijn rol als deelnemer volstrekt serieus nam. Men wist waarvoor men kwam, waar de landelijke pers uitgebreid over de voorstelling had geschreven – met twee uitverkochte uitvoeringen als resultaat 12

13

2.2

Evaluatie Participatieprogramma (Leren en Zingen )

Koorbiënnale Festivalkoor - Missa Salisburgensis Hoewel Eamonn Dougan (een van de dirigenten van The Sixteen) was aangekondigd, is bij nader inzien gekozen voor Béni Csillag als repetitor voor het project en begeleider van de audities voor Biber – zoals hij ook was voor Mahler in 2013. Béni Csillag heeft echt de normen voor het festivalkoor uitgewerkt en hoog gehouden in de voorbereidingstijd, en was zo ook een gesprekspartner voor Harry Christophers en de organisatie van het festival.

Na n dag vol openbaringen, van Béni's verleiding en

vervoering, niet in de laatste plaats in Locus Iste, ….. en Jaap Zoals bij de doeleinden aangegeven is na de Jans apocalyptische lezing, die n terra nova deed opengaan, en ervaringen van 2013 gekozen voor het invoeren van de saamhorigheid bij het koor intern, waarin brownies al dan audities voor het festivalkoor. Aldus geschiedde. niet bijdragen, en de te vergeten noch te versmaden Asa Olsen, Potentiële deelnemers konden kiezen voor deelname zo bekwaam als stralend opbouwend, ten overvloede mn aan de live auditie van een ruime 10 minuten of het respect en compliment maar bovenal dank, wéér, voor mogen insturen van een opname. Er waren 75 participeren in zulk n project waarin gedeeld wordt in plezier aanmeldingen, waarvan 63 voor de live auditie. De oudste auditant was 77, de jongste 33, de en muziek, zang en blijdschap……. gemiddelde leeftijd 57. Er is beoordeeld op stemkleur en muzikaliteit, maar vooral op het vermogen aan te passen, mee te kleuren en te leren.

Na de audities was er een festivalkoor van 45 zangers en zijn nog 4 jonge beroepstenoren aangetrokken, om de zwakst bezette partij op sterkte te brengen. Er zijn, zoals te verwachten was, door de audities óók mensen afgehaakt: sommigen die niet door de auditie kwamen of eerdere deelnemers die er niet aan begonnen en ons soms verontwaardigd vroegen wat we aan het doen waren, waarom dit nodig was. Het project heeft zich verder ontrold zoals aangekondigd: zelfstandige instudering door de zangers gevolgd door 5 voorbereidende repetities o.l.v. Béni Csillag verdeeld over 3 dagen, waarvan 2 dagen met stemcoaching (Ǻsa Olsson) plus een achtergrondlezing, zodat men de muziek beter zou kunnen plaatsen. Bij Concerto d’Amsterdam deden 6 studenten koper mee van het Conservatorium van Amsterdam, in de voorbereiding ervoor begeleid door hun docent. De opnames van de NTR voor Podium on Tour (met één van de sopranen in een aansprekende) hoofdrol, voor het verhalende element) bepaalden mede de sfeer en verhoogden de opgewekte spanning die er was. Het festivalkoor heeft als mooi bij-effect de lange-adem spanningsopbouw: er wordt geworven, gestudeerd, er ontstaan onderlinge contacten en gevoelens van betrokkenheid bij het festival. Men was trots, dacht mee en toonde veel inzet. Het is fijn op die manier een focuspunt te zijn voor een groep mensen. Bij de generale bleek het koor te laag te staan. Dat dit door de organisatie werd opgelost kreeg veel waardering en men voelde zich ook gewaardeerd als koor. Het openingsconcert was daardoor wat het moest zijn: een feest, met een belangrijk aandeel voor het Koorbiënnale Festivalkoor van echt goede kwaliteit.

14

human requiem - Korenaanval Voor de binding tussen festival en de stad Amsterdam en met als aanleiding de uitvoeringen van het human requiem op 4 en 5 juli was het idee ontstaan om Amsterdamse amateurensembles uit te nodigen mee te werken aan een flashmob project. Coaching (ensembleklank, presentatie) door zangers van het Rundfunkchor Berlin hoorde erbij. De werving voor de flashmobs ging van start zodra het festival zijn ‘go’ binnen had, half maart. Meer dan zestig koren zijn benaderd, op kwaliteit gekozen uit een bestand van honderdvijftig Amsterdamse koren. Een groot deel kreeg een algemene mail, een klein deel liep via bij het festival bekende contactpersonen. Het resultaat was nul. Geen reacties. Navraag bij contactpersonen wees uit: wel leuk, maar niet handig zo vlak voor de vakantie. De Koorbiënnale is geen onbekende in de Amsterdamse koorwereld, gezien ook de deelname van 7 ensembles aan de Hofjesconcerten. Wel is het altijd wat moeizaam om hele ensembles te werven voor iets dat iets langer duurt en voor deze actieve deelname over meerdere dagen was het festival klaarblijkelijk aan het overvragen. Half mei is besloten dit traject stop te zetten en te kijken of een kleiner opgezette splashmob- versie (zangers op rondvaartboten) haalbaar zou zijn. Een tijd lang was er meer animo voor, vier Amsterdamse koren, plus twee van buiten (Haarlem en Castricum). Uiteindelijk bleven alleen de niet Amsterdamse ensembles over – en díe hadden dan ook een heerlijke dag met aandacht en muziek in de grachten en op de Amstel op 4 juli. Het blijft een interessante noodoplossing, om zangers en water te combineren en we gaan er op door bij de volgende editie. human requiem - Participatie kinderen Bij beide voorstellingen was er een figurantenrol weggelegd voor 2 x 12 kinderen, die de onschuld en de toekomst verbeeldden aan het eind van het Requiem. Hoewel het de nodige moeite heeft gekost om de kinderen te werven –ook vanwege wat wel en niet mocht van de arbeidsinspectie -, was iedereen (en dus ook de kinderen en hun ouders) uiteindelijk zeer enthousiast en betrokken. De kinderen hebben met het Rundfunkchor gerepeteerd op de avond voorafgaand aan de voorstellingen. Hofjesconcerten zondag 28 juni, binnenstad Haarlem, 12.30-17.00 uur Vijftig aanmeldingen door amateurensembles groot en klein van heinde en ver, voor 6 hofjes met elk min of meer hun eigen muzikale specialisme: pop, romantisch, oude muziek, wereldmuziek. Dit onderdeel voegt onmiskenbaar een laagdrempelig en enthousiasmerend element toe aan het festival, met een steeds groter bereik (deelnemers kwamen van Texel tot Nijmegen). De Hofjesconcerten kregen ook de meeste aandacht in de NTR documentaire, als voorbeeld van de gezelligheid op festival. Dat geeft wel aan dat sfeer en verhalen soms eerder beeldbepalend zijn dan de kwaliteit waar de Koorbiënnale voor staat. Om de kwaliteit ook van de Hofjesconcerten te versterken kan het helpen ensembles niet langer in te delen naar muziekstijl, maar (iets meer en steeds voorzichtig) naar hun kwaliteitsniveau. Dat betekent vooraanmelding, insturen en beoordeling van opnames – maar dat is de moeite waard?

15

Workshops Er vonden 10 workshops plaats voor amateurzangers en ensembles, meer dan beoogd: Corsicaanse zang: veel belangstelling en met 35 aanmeldingen uitverkocht, de behoefte aan het zelf zingen van oer-muziek is overduidelijk en meerdere deelnemers hadden al meer ervaring met deze muziek. De warmhartige aanpak van de Corsicanen doet de rest. Zuid-Franse muziek/Lo Cor de la Plana: is relatief onbekend, er waren 15 deelnemers. Zij kregen een les evenzeer in zingen als in handenklappen en ritmisch stampen. Misa Criolla: over dit project is door de organisatie met de deelnemers te weinig gecommuniceerd, waardoor docenten (we gaan uitleggen, zingen en een processielied instuderen) en deelnemers (we komen alleen om te zingen) andere verwachtingen hadden. Daarbij kwam ook nog de wens van de NTR opnames te maken, als voorbeeld van publieksparticipatie, waar de groep niet echt op voorbereid was. Het festival heeft het boetekleed aangetrokken en excuses en een compensatie aangeboden. Koorregie (7x): workshops ten behoeve van ensembles van de Hofjesconcerten. Marijke de Wit werkte met 7 koren, elk een half uur, op het repertoirestuk naar eigen keuze, ook gebruik makend van het niet zingende koor in de zaal dat mee commentaar kon geven.

Verdieping Er zijn zeven inleidende lezingen gehouden en één interview, opdat het publiek goed geïnformeerd het daarop volgende concert zou kunnen bijwonen. Sprekers: Saskia Törnqvist (2x), Jaap Jan Steensma (2x), Neil Wallace (3x). Neil Wallace interviewde ook Huib Ramaer over zijn uitgebreide research naar het materiaal over de slag bij Gallipoli. Elk onderdeel had zijn eigen programmaboekje met daarin waar zinvol een toelichtende tekst, naast liedteksten. Schrijvers: Martyn Imrie, Jaap Jan Steensma, Huib Ramaer, Adrian van der Spoel (uitgeschreven interview), Saskia Törnqvist, Ineke Vandoorn en Marc van Vugt (interview), Clemens Romijn. Saskia Törnqvist had de eindredactie. Steeds meer ook, worden duiding en verdieping ook onderdeel van de concerten zelf, zoals in de Night of the unknown soldier, waar met gesproken woord en film de gebeurtenis waar het concert over ging geduid werd, of This is your life, waarin live vertelde ervaringen van het publiek uitgangspunt werden voor de muziekprogrammering.

16

3. MARKETING & COMMUNICATIE 3.1

Terugblik

We kijken tevreden terug op het gehele marketing, communicatie en PR traject van deze achtste editie. Ondanks een kortere leadtime (kaartverkoop start eind april i.p.v. begin april in 2013) is het toch gelukt om een substantieel hoger bezoekersaantal te halen dan 2 jaar geleden. Naast de bekende kanalen die ook in voorgaande edities succesvol zijn ingezet zoals het maken en verspreiden van folders, flyers en posters, advertenties, sociale media, online bannering, nieuwsbrieven, hebben we deze edities ook geprobeerd nieuwe en specifieke acties uit te zetten om een nieuwe doelgroepen te bereiken zoals een kraam op de Eropuit markt in Haarlem, acties en aanbiedingen via diverse partners. We weten steeds beter over te brengen wat de Koorbiënnale is en wat er te doen is voor bezoekers. Zoals al eerder vermeld zijn we van het festivalthema to boldly sing…. in de voorbereidingen getransformeerd naar zingen anno nú om uit te monden in de vlag het avontuurlijkste vocale festival op internationaal topniveau. Ook hebben we onze huisstijl en uitstraling verder doorgevoerd en bewaakt om de herkenbaarheid te vergroten. En die herkenbaarheid is gelukt, want ruim de helft van onze bezoekers geeft aan al een eerdere editie te hebben bezocht. Ruim 90% geeft aan de volgende Koorbiënnale ook weer te bezoeken. Deze editie is voor het eerst de mogelijkheid aangeboden om combinatiekaarten te kopen. De respons was goed. Deze editie hebben we voor het eerst publieksonderzoek gedaan. Dit geeft ons nu een nog beter inzicht in de samenstelling van ons publiek en de waardering van het publiek. De Koorbiënnale kreeg voor het festival in z’n algemeen een 8,3 van de respondenten. 3.2

Evaluatie marketing doelen

Het maximaliseren van de bezoekersaantallen bij de voorstellingen Deze Koorbiënnale telde ruim 15.000 bezoeken, substantieel meer dan de beoogde 12.250. Dat betekent een toename van meer dan 5.000 bezoekers ten opzichte van 2013. Met name de populaire Hofjesconcerten werden zeer goed bezocht (9.000 bezoeken). Verder was een aantal producties geheel uitverkocht, namelijk 2 voorstellingen van Human Requim, de Korennacht en het Diner Chantant. Het openingsconcert met The Sixteen en het Festivalkoor was met een zaalbezetting van ruim 90% ook bijna vol. PUBLIEKSBEREIK

Prognose Realisatie

Totaal: Betaalde concerten * Gratis concerten Participatie

12.250 6.250 6.000 1.985

15.462 4.939 10.523 1.596

*) Conform opgave inclusief 1200 bezoekers bij 4 nog uit te voeren concerten in Rotterdam en Leipzig. Overzicht deelnemers Hofjesconcerten Workshops presentatie Workshops wereldmuziek Biber Flashmobs 5 à 25 Kinderkoor Coaching kleinkoor castricum Totaal

PROGNOSE deelnemers

sessies

aantal

600

1

600

100

1

100

50

2

100

100

5

500

125

5

625

12

5

60

987

19

1985

17

REALISATIE deelnemers sessies 825 122 78 49 47 24 35 1180

aantal 1 7 3 9 3 2 1 26

825 122 78 441 47 48 35 1596

Het werven van deelnemers voor de participatieprojecten Via onze nieuwsbrieven en diverse persberichten is in de periode januari tot en met april 2015 geworven voor de verschillende participatie onderdelen tijdens de Koorbiënnale. En met succes want we hebben nog nooit zoveel aanmeldingen voor de Hofjesconcerten gekregen. Opvallend was wel dat voor het traject in Amsterdam zeer moeilijk animo werd gevonden, zie ook eerder. Het bereik van de workshops was goed. Het bereiken van een nieuw publiek voor zowel het koor-genre in het algemeen, als voor de Koorbiënnale in het bijzonder. Naast de gebruikelijke marketing & communicatie kanalen hebben we deze editie ook geprobeerde gericht bepaalde (nieuwe) doelgroepen te bereiken. Zoals bijvoorbeeld bij The Night of the Unknown Soldier hebben we ons gericht op liefhebbers van geschiedenis en gezorgd dat we op bepaalde sites stonden en in nieuwsbrieven naar deze doelgroep werden opgenomen. Uit het publieksonderzoek blijkt dat 45% van de bezoekers de Koorbiënnale voor de eerste keer heeft bezoekt. Door het programma NTR Podium on Tour, dat een 50 minuten durende reportage van de Koorbiënnale maakte hebben we ook nog een bredere doelgroep bereikt die kennis hebben gemaakt met de Koorbiënnale via de televisie. Het uitbouwen van de achterban: vergroten bezoekersdatabase en volgers op social media De Koorbiënnale heeft een trouw publiek. Ruim 90% geeft aan de volgende Koorbiënnale weer te bezoeken. Toch is bijna de helft van de bezoekers voor de eerste keer gekomen. Dus dat zou betekenen dat we voor de volgende edities een nog grotere database van geïnteresseerden hebben. Op social media gebied hebben we deze editie veel bereikt. We zijn verviervoudigd in volgers op Facebook van 150 naar 730 volgers. Door regelmatig posts te plaatsen en ook posts die een (re)actie oproepen, zien we dat onze achterban steeds actiever en meer betrokken is. Versterking van de positie van de Koorbiënnale bij publiek, professionals, podia en pers De Koorbiënnale als merk wordt steeds steviger en bekender. De grafische Koorbiënnale-vogel wordt meer en meer doorgevoerd in de verschillende uitingen, aankleding en merchandising van de Koorbiënnale. Een beeld wat steeds meer herkend wordt onder het publiek en onze partners. De partnerships uit 2013 zijn in deze editie versterkt. Door goede bewaking van huisstijl en uitingen hebben we een meer eenduidige boodschap en beeld naar buiten gebracht. 3.3

Doelgroepen

De programmering van klassieke muziek, wereldmuziek en muziektheater gecombineerd met nieuwe presentatie vormen (o.a. Korennacht, human requiem) zorgden ervoor dat specifieke doelgroepen konden worden aangesproken en bereikt. Doelgroepen waren professionals, muziekliefhebbers, amateurzangers, geschiedenis liefhebbers en alle geïnteresseerde passanten. Met het educatieve programma met participatie onderdelen zijn veel amateur zangers bereikt. Opvallend, en tevredenstellend, is dat het festival steeds meer een trouwe schare fans aan zich weet te binden, wat blijkt uit de respons op social media, het sterk toenemende aantal vrijwilligers (en hun inspanning!) en uiteraard het sterk toegenomen bereik. 18

3.4

Gerealiseerde uitingen

De verschillende doelgroepen zijn enerzijds benaderd via kanalen die ook in voorgaande edities succesvol zijn ingezet zoals het maken en verspreiden van folders, flyers en posters, advertenties, sociale media, online bannering, nieuwsbrieven, anderzijds door nieuwe en specifieke acties zoals een gedeelde kraam op de Eropuit markt in Haarlem, acties en aanbiedingen via diverse partners zoals het Haarlems Dagblad, Omroep Max, City Marketing Haarlem, Philharmonie, Biliotheek Zuid Kennemerland, Boekhandel de Vries en de Heemsteedse Kunstkring. Verder werden er 325 posters geplaatst in Haarlem, Bloemendaal, Heemstede en Amsterdam. Naast driehoeksborden en hotspots is ook gebruik gemaakt van MUPI-posters en een grote poster op het station van Haarlem. Media aandacht Er is veel geschreven over de Koorbiënnale en we waren veelvuldig te beluisteren en te bekijken op radio en televisie. Mediapartners waren Omroep Max, NTR Podium on Tour en het Haarlems Dagblad. Twee concerten werden door Omroep Max opgenomen en later uitgezonden op radio. Het nieuwe NTR zomerprogramma Podium on Tour was bij deze editie van de Koorbiënnale te gast, wat resulteerde in een vijftig minuten durende reportage, deel één van de serie Podium on Tour, uitgezonden op zondag 5 juli 19.15 uur, NPO2. Ook in aanloop naar het festival waren er verschillende interviews en optredens op de radio en met de geschreven media. In verhouding tot 2013 genereerde de Koorbiënnale in 2015 veel meer free publicity in de landelijke dagbladen en magazines. Dat had veel te maken met de spraakmakende productie human requiem. Diverse journalisten kregen de mogelijkheid om de voorstelling human requiem in maart in Berlijn te zien. Dit aanbod werd breed opgepakt, zowel Volkskrant, Telegraaf, Trouw en HDC Media (o.a. Haarlems Dagblad, Noord Hollands Dagblad, Gooi en Eemlander) gingen er naartoe. Daarnaast publiceerde Zing een 4 pagina’s lang artikel over de Koorbiënnale. Verder verschenen diverse recensies in de kranten. Er verschenen artikelen en foto’s in NRC, NRC Next, Volkskrant, Telegraaf, Trouw, Algemeen Dagblad, Nederlands Dagblad, Haarlems Dagblad, Noord Hollands Dagblad, Gooi en Eemlander, IJmuider Courant, Dagblad van het Noorden, Haagsche Courant, Amersfoortse Courant, Leidsch Dagblad, en in de magazines Zin, Villa d’Arte, Zing, Libelle, Avrobode, Vara Gids, Max Magazine en NCRV Gids. Lokale media zoals de Haarlemmer, Haarlem dit Weekend , Haarlems Weekblad, de Heemsteder, Heemsteedse Courant schreven met regelmaat over de Biënnale. Website De website van de Koorbiënnale was zeer aan vervanging toe. In april ging de geheel vernieuwde website live. Bij de nieuwe website is meer ruimte voor nieuwsberichten, beeld kreeg een prominentere plek en het gehele foto archief van deze editie kan bekeken worden. Uit het publieksonderzoek blijkt dat de website goed werd bezocht door de bezoekers van de Koorbiënnale. De site werd zelfs genoemd als belangrijkste informatiebron voor de bezoeker. Nieuwsbrief De nieuwsbrief is een belangrijk en veel gelezen communicatiemiddel. Uit het publieksonderzoek blijkt dat het na de website de belangrijkste informatiebron is voor onze achterban. Vanaf januari tot begin juli 2015 werden 12 nieuwsbrieven verstuurd. Sociale media De Koorbiënnale heeft een groei doorgemaakt op het gebied van Social Media in aanloop naar de achtste editie. Op Facebook, Twitter en YouTube is het aantal personen dat actief bezig is geweest met materiaal van de Koorbiënnale sterk gegroeid. Op Facebook zijn we van 150 volgers naar 730 volgers gegroeid. Het organisch bereik van de posts was het grootst tijdens het festival, met het hoogtepunt op zaterdag 27 juni in het openingsweekend. 19

4. ORGANISATIE & FINANCIËN 4.1 Ontwikkeling Met de 8e editie lijkt de ontwikkeling van de Koorbiënnale naar een volwassen en niet meer weg te denken festival voor vocale ensemble muziek een cruciale fase te hebben bereikt. We hebben ons wel eens getroost met de gedachte dat ‘Utrecht’ er vele jaren over gedaan heeft om het toonaangevende oude muziekfestival te laten worden dat het nu is, of dat Oerol pas na 20 edities de belangstelling van de televisie trok en uit de marge kwam. Onze geleidelijke ontwikkeling van een op professionals gericht festival waar een beperkt publiek voor te interesseren was naar een open kwaliteitsfestival duurde meerdere edities, maar beleefde wel een voorlopig hoogtepunt in 2015: aandacht trekkende producties, volop interesse van publiek en media, een omvangrijker budget dan ooit te voren, een serieuze commerciële sponsor en overduidelijk een rondzingen van daar moet je zijn. Het festival werd gerealiseerd in het besef van meerdere risicofactoren. Een internationale coproductie, over de 8e editie heen. Een selectieronde voor het Festivalkoor. Het human requiem als slotconcert niet in Haarlem maar met twee voorstellingen in Amsterdam - op de rand van de vakantie en met veel mensen al vertrokken. Een budget dat voor ons doen aanzienlijk was. Een ongekend hoge doelstelling voor kaartverkoop, wat altijd al een vorm van Russische roulette is. Grote producties, met afzonderlijke financiering die, als ze afzónderlijk niet gehonoreerd zouden worden, het einde zouden betekenen van deze festivaleditie. De fondsenwerving verliep daardoor noodzakelijkerwijs gefaseerd, waardoor pas laat het groene licht gegeven kon worden. Om maar een paar veranderingen te noemen, die we welbewust zijn aangegaan, juist om de slag te maken naar een versterking van kwaliteit én relevantie – en die gelukkigerwijs ook goed uitpakten, verstandig bleken en van realisme getuigden. De ongekend positieve reacties van de fondsen, groot en klein, ondersteunden ons wel degelijk in de aanloop naar het festival. ‘Goed om internationale ambities te hebben, het ondersteunen waard’. ‘Mooie, interessante programmering’. Uw sympathieke festival’. ‘Avontuurlijk’. ‘Wat een gedegen aanpak’. In de fondstoezeggingen was nooit eerder van dergelijke loftuitingen sprake geweest – en nooit eerder waren de bijdragen zo omvangrijk en kwamen ze van zoveel kanten. Op advies van het VSBfonds heeft het festival voor het eerst een publieksonderzoek uitgevoerd (online, multiple choice versie, i.s.m. Hendrik Beerda Brand Consultancy). Gemiddelde waardering door het publiek: 8,3. Zie ook de bijlage bij dit verslag.

20

4.2 Organisatie Het team heeft zich, na het groene licht door het festivalbestuur, door de druk van een relatief korte voorbereidingstijd heen gebeten. De programmering was afgerond en de logistieke uitwerking en de werving van publiek en deelnemers waren weliswaar al achter de schermen voorbereid, maar konden nu pas uitgewerkt en de wijde wereld in gestuurd worden. Ook intern moesten de communicatielijnen opnieuw uitgedacht en bijgesteld worden: wie met wie en wat – het zijn van een biënnale betekent dat de organisatie in het festivaljaar opnieuw moet ontstaan. In een goed half jaar een hecht team worden is dus een uitdaging. Voor het eerst had het festival een stagiaire – ook dat is een vorm van volwassenheid. Dank zij deze studente musicologie was het festival op de social media aanweziger dan ooit. Het ruime aanbod van vrijwilligers (40!) was een verrassende luxe. Zo kon het extra werk dat de aanwezigheid van de NTR met zich meebracht deels opgevangen worden door een competente vrijwilliger en werd de hele aankleding van het festival, het halen en brengen van musici en de noodzakelijke catering ook door verschillende ‘ploegen’ verzorgd. Dank zij een graficus als vrijwilliger werd het ontwerp van de programmaboekjes een stuk mooier dan voorheen. Kernteam Neil Wallace Kristien Jansen Saskia Törnqvist Claire Reeves Judith Evens Marijk Kuijt Dirk Evers Antje Ehrenburg Eline Snoek Onno van Ameijde Knip & Film Aimee Jansen 40 vrijwilligers Overig:

Artistiek leider Zakelijk leider Curator kleine ensembles Marketing, communicatie en PR campagneleider Marketing & communicatie stagiaire Marketing & communicatie ondersteuning en secretariaat Fondsenwerving Producent Haarlem/ coördinator vrijwilligers algemeen Producent human requiem en flashmobs Amsterdam Fotografie en film Festivalaankleding Fotografie Diverse taken Diverse diensten van de Philharmonie en Muziekgebouw aan ‘t IJ ondersteunen bij kaartverkoop en techniek.

4.3 Partners Koorbiënnale 8 De Philharmonie Muziekgebouw aan ’t IJ Conservatorium Amsterdam Rundfunkchor Berlin Federatie Haarlemse Koren Jazz International Rotterdam A Cappella Festival Leipzig NTR Radio 4 en Omroep MAX Haarlems Dagblad City Marketing Haarlem Bibliotheek Zuid Kennemerland Boekhandel de Vries (Haarlem) Heemsteedse Kunstkring Grote Zaal Overleg TENSO

- Locatie festival voor concerten, workshops en kantoor; promotiepartner; Coproducent Misa Criolla - Co-programmeur human requiem - Programmapartner Biber - Programmapartner human requiem, participatietraject - Programmapartner Hofjesconcerten - Coproducent Ballroom Dreams - Coproducent Ballroom Dreams - Mediapartner, opname en uitzending Podium on Tour - Mediapartner, opname en uitzending concerten - Mediapartner - Promotiepartner - Promotiepartner - Promotiepartner - Promotiepartner - Netwerkpartner (netwerk zalen van Nederland) - Netwerkpartner (Europese beroepskoren netwerk) 21

4.4 Financieel In financieel opzicht beleefde de Koorbiënnale een even turbulente als succesvolle editie. Turbulent, omdat grote bewegingen in de programmering hun eigen planning met zich meebrachten en vaak afzonderlijke fondsenwerving vroegen. Zo ontpopte Ballroom Dreams zich gaandeweg tot internationale coproductie met uitvoeringen in drie steden, twee landen, en met een keur aan partnerships en lokale, nationale en internationale financiers. En met het human requiem werd een zo omvangrijk project toegevoegd, dat het wegvallen ervan de hele Koorbiënnale onderuit had kunnen halen. Bovendien nam het zo serieus omarmen van Amsterdam als tweede speelstad, naast programmatische en financiële ook zo haar gevolgen mee voor productie, educatie en marketing. De Haarlemse Misa Criolla was alleen mogelijk omdat de Philharmonie bereid was garant te staan. Dit is een van de meerdere signalen dat de Philharmonie steeds meer bereid is mee te denken en mee verantwoordelijkheid te nemen. Het geheel leverde een complex proces op waar de veelheid aan projecten, financieringsbronnen en partnerships lange tijd voor onzekerheid zorgden. Voor de volgende editie moeten we ons bezinnen over hoe hier eerder lijn in aan te brengen is. Tot onze grote vreugde werden onze ambities gedeeld en ondersteund door een keur aan partners, fondsen en sponsors en viel stukje voor stukje de financiële puzzel op zijn plaats zodat groen licht kon worden gegeven voor de organisatie van het volledige festival. Het eindresultaat laat zien dat de ambitieuze doelstelling voor publieksinkomsten die ‘meekomt’ met de organisatie van dergelijk grootschalige producties precies gehaald is; een teken aan de wand voor het publieke draagvlak. We realiseerden een toename in publieksinkomsten van € 46.247,- in 2013 naar maar liefst € 72.527,- in 2015. Verschillende overheden en overheidsfondsen droegen substantieel bij. De Gemeente Haarlem legde het eerste financiële fundament. Vervolgens omarmde Amsterdam het festival met een substantiële bijdrage van het AFK voor het human requiem. Bijzonder is de samenwerking met het Fonds Podiumkunsten, die uit twee regelingen een bijdrage deed; programmering en internationalisering (Ballroom Dreams). Waar het aandeel ‘sponsors en partners’ in de begroting tot op heden hoofdzakelijk ingevuld werd door culturele partners en coproducenten, heeft de Koorbiënnale deze editie voor het eerst succesvol samengewerkt met een commerciële sponsor, namelijk het bedrijf NEN dat de eerste uitvoering van het Human requiem sponsorde. Tot slot zijn daar de particuliere fondsen die gezamenlijk de essentiële impuls gaven waarmee het festival zich op deze manier kon ontluiken en haar groeiende ambities kon realiseren. De toename van het aantal speelsteden, de producties en hun bijzondere kwaliteit waren aanleiding om verschillende -voor ons- nieuwe partijen aan te schrijven, wat zichtbaar werd in een aanzienlijke lijst van fondsen, groot en klein, die het festival steunden. Een groot woord van dank en waardering is hier op zijn plaats: DANK! Dankzij dit zeer brede draagvlak heeft de Koorbiënnale het festival 2015 kostendekkend kunnen afsluiten. Een aantal partijen heeft (ook) bijgedragen aan Ballroom Dreams, dat nog doorloopt tot 2016 met residenties en uitvoeringen in Rotterdam en Leipzig. Uiteraard houden wij u op de hoogte van de vorderingen en zal het projectverslag van dit project na afronding worden toegestuurd.

22

Bijlage 1: Samenvatting publieksonderzoek De Koorbiënnale heeft deze editie voor het eerst publieksonderzoek afgenomen om een beter beeld te krijgen van het profiel van het publiek en de waardering van het publiek voor het festival. Er is gebruik gemaakt van een online vragenlijst die met een link per email is verstuurd. Verder zijn er tijdens de Hofjesconcerten emailadressen verzameld. Het onderzoek is bij 2 verschillende groepen afgenomen, namelijk: bezoekers van de Koorbiënnale in Haarlem en bezoekers van het Human Requim in Amsterdam. In de groep Haarlem hebben 243 mensen de online enquête ingevuld . In Amsterdam waren dat er 260. Bij beide een respons van bijna 50%. Gemiddeld is de respons 40%. Dus daar zit de Koorbiënale boven. Koorbiënnale wordt met een 8,3 gewaardeerd! Respondenten hebben een rapportcijfer van 8,3 gegeven voor het festival als geheel, Als meest positieve punten van het festival noemen bezoekers de hoge kwaliteit van het aanbod, de prettige sfeer, de aantrekkelijke locatie(s) en de internationale klasse. In Amsterdam wordt ook ‘vernieuwend aanbod’ hoog gewaardeerd. Eén derde van de respondenten geeft aan geen verbeterpunten te hebben voor de Koorbiënnale. De overige respondenten geven o.a. twee verbeterpunten voor de Koorbiënnale aan, namelijk: betere informatievoorziening tijdens het bezoek en redelijker prijzen. Merkpersoonlijkheden Uniek, creatief, gedurfd, sympathiek en opgewekt zijn de belangrijkste merkpersoonlijkheden van de Koorbiënnale volgens de respondenten uit zowel Haarlem als Amsterdam. 93% van de bezoekers verwacht Koorbiënnale volgende keer weer te bezoeken De meeste bezoekers (93%) geven aan van plan te zijn de volgende Koorbiënnale (waarschijnlijk) weer te bezoeken. 65% is naar eigen zeggen zeker van plan dit te doen. Deze aantallen zijn vergelijkbaar met de cijfers uit de sector ‘festivals’. Verder blijkt dat meer dan de helft van de bezoekers (55%) ook eerdere edities van de Koorbiënnale heeft bezocht. 45% van de respondenten heeft de Koorbiënnale voor de eerste keer bezocht. In Amsterdam ligt het aantal bezoekers dat de Koorbiënnale voor het eerst bezoekt hoger, namelijk 83%. Bezoekers zowel uit Haarlem als van buiten Haarlem Bijna de helft van de bezoekers (42%) is afkomstig uit Haarlem. 58% komt van buiten Haarlem. Het merendeel van de bezoekers (79%) komt uit Noord Holland. De overige 20% komen uit verschillende provincies verspreid door Nederland. Het is onduidelijk of we ook buitenlandse bezoekers hebben aangetrokken, want de enquête is alleen in het Nederlands opgezet. De bezoekers van het Human Requiem in Amsterdam komen voor 28% uit Amsterdam en 72% uit Nederland. Noord Holland is het best vertegenwoordigd en daarna Zuid Holland. De belangrijkste verschillen in bezoekersprofiel tussen Haarlem en Amsterdam zijn: - Meer vrouwen in Amsterdam (63%) dan in Haarlem (58%) - Meer gepensioneerden (65+) in Amsterdam (37%) dan in Haarlem (31%) - Veel meer bezoekers uit de eigen plaats in Haarlem (42%) dan in Amsterdam (28%) - Hoger opleidingsniveau (hbo+) in Amsterdam (74%) dan in Haarlem (64%) - Veel minder mensen die in een koor zingen in Amsterdam (36%) dan in Haarlem (52%) - Nog meer 'cultuurvreters' in Amsterdam dan in Haarlem (te zien aan het hoge percentage bezoekers van toneel, moderne dans en filmhuisfilm onder de Amsterdamse bezoekers) Bijna de helft van de bezoekers (40%) komt met zijn of haar partner naar de Koorbiënnale. Ruim een kwart (27%) komt met vrienden naar het festival. Opvallend is dat 2 op de 10 mensen (19%) alleen naar de Koorbiënnale komt. Dit aantal is hoger dan het sector ‘festival’ gemiddelde van 11%. De aantallen voor Amsterdam komen ongeveer overeen met bovenstaande percentages voor Haarlem. 23

De fiets is het meest gebruikte vervoersmiddel Bijna de helft van de bezoekers (48%) is met de fiets naar het festival gekomen. Een kwart van de bezoekers (24%) kwam met de trein en een ander kwart van de bezoekers (23%) kwam met de auto. 11% kwam te voet naar de Koorbiënnale en slecht 2% met de bus. In Amsterdam zijn de verhoudingen iets anders, namelijk: trein 35%, auto 35%, fiets 29%, te voet 13%, tram 12%. Gemiddelde duur van het bezoek is 3,5 uur De gemiddelde duur van een bezoek aan de Koorbiënnale is circa 3,5 uur. Dit aantal is beduidend lager dan de gemiddelde lengte van een bezoek in de sector “festivals”. Deze is namelijk ruim 13 uur. Bij veel deelnemende festivals bestaat deze duur uit hele dagen of meerdere dagen en ook overnachtingen, waardoor het gemiddelde zo hoog uitkomt. Uitingen van de Koorbiënnale zelf belangrijkste informatiebron Respondenten hebben aangegeven via welke media men heeft gehoord of gelezen over het festival. De uitingen van de Koorbiënnale (nieuwsbrief, drukwerk en website) worden in dit kader het vaakst genoemd. Een kwart van de bezoekers (25%) is via familie of vrienden over de Koorbiënnale geïnformeerd, 21% heeft het gelezen in een artikel of recensie in krant of tijdschrift. De affiches op straat zijn voor 15% van de bezoekers de informatiebron geweest. 1 op de 10 respondenten (10%) geeft aan via een advertentie in krant of tijdschrift geïnformeerd te zijn over de Koorbiënnale. De mensen die aangeven via VVV Haarlem of de website www.haarlem.nl geïnformeerd te zijn over de Koorbiënnale is laag. Verder geeft 13% aan dat het koor een belangrijke informatiebron is om geinformeerd te worden over de Koorbiënnale. Bij de respondenten die Human Requiem in Amsterdam hebben bezocht was twee derde op de hoogte gekomen van de voorstellingen door een recensie in een krant. In alle grote landelijke dagbladen heeft een artikel over het Human Requiem gestaan. Koorbiënnale van belang voor de stad Haarlem Respondenten is gevraagd in hoeverre de Koorbiënnale een rol speelt in zijn of haar woonplezier in Haarlem. Bijna twee derde van de respondenten (61%) woonachtig in Haarlem geeft aan dat de Koorbiënnale een belangrijke rol speelt in zijn of haar woonplezier in Haarlem. 35% vindt dat het geen belangrijke en geen onbelangrijke rol speelt. Voor het merendeel van de bezoekers die van buiten Haarlem komen (82%) is het bezoek aan de Koorbiënnale de reden voor een bezoek aan Haarlem. In Amsterdam ligt dat aantal lager op 75%. Bezoekers besteden naast de gemiddelde kosten voor het toegangskaartje van € 36 (deze is hoger dan gemiddelde prijs omdat men vaak meerdere kaarten koopt) ook gemiddeld circa € 30 per persoon aan overige kosten tijdens hun bezoek aan de Koorbiënnale en de stad Haarlem (met name horeca en parkeerkosten). Dit aantal is lager dan bij andere festivals binnen de sector. Daar ligt het gemiddelde op circa € 60 per person naast toegangskaartje van gemiddeld € 60. Veel van onze bezoekers zingt ook in een koor Ruim de helft van de bezoekers (52%) zingt zelf in een koor. 21% van de bezoekers heeft ooit in een koor gezongen, maar doet dat nu niet meer. De aantallen bij de respondenten van het Amsterdam-onderzoek is lager. Daar zingt één derde in een koor en geeft een kwart aan ooit gezongen te hebben in een koor. Één derde geeft aan nooit in een koor gezongen te hebben.

24

De helft van de bezoekers promoot de Koorbiënnale spontaan 50% van de bezoekers in Haarlem is zo enthousiast over de Koorbiënnale dat hij/zij het festival spontaan promoot bij vrienden en familie. Dit aantal is lager in Amsterdam , namelijk 36%, maar dat komt ook doordat de bezoekers in Amsterdam eerder een voorstelling hebben bezocht dan naar een festival/Koorbiënnale zijn gekomen. Koorbiënnale bezoekers zijn een cultuur-geïnteresseerd publiek Respondenten is gevraagd welke culturele activiteiten ze nog meer in hun vrije tijd ondernemen. Bijna alle Koorbiënnale bezoekers (98%) geeft aan ook een museum en/of tentoonstelling te bezoeken. Daarnaast zijn het bezoeken van een concert met klassieke muziek of een (arthouse)film ook activiteiten die onze bezoekers graag in hun vrije tijd ondernemen. 84% bezoekt met regelmaat toneel voorstellingen. Jazz muziek en musical worden het minst bezocht door de Koorbiënnale bezoeker. Geslacht, leeftijd en opleiding van de bezoekers Tabel 1 geeft een overzicht van de bezoekerskenmerken geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en de huishoudsamenstelling van het onderzoek in Haarlem. Ruim de helft van de bezoekers (58%) is vrouw. Driekwart van de bezoekers is 55 jaar of ouder. Twee derde van de respondenten (62%) is hoger opgeleid. Driekwart woont in een huishouden waarbij de kinderen het huis uit zijn.

Tabel 1: Bezoekerskenmerken Kenmerken Geslacht Leeftijd

Opleiding Huishouden

man vrouw 18-40 jaar 41-55 jaar 56-65 jaar >65 jaar laag midden hoog alleenstaand zonder kinderen in huis alleenstaand met kinderen in huis samenwonend zonder kinderen in huis samenwonend met kinderen in huis anders

25

% 42 58 4 22 44 31 4 32 64 30 16

2 46 4

Bijlage 2: Overzicht programma en bereik Onderdeel

Datum

Repetities Festivalkoor Coaching kleinkoor castricum Workshops Splashmobkoren Concertinleiding door Jaap Jan Steensma Openingsconcert Biber Workshop Lief en leed Corsica Concertinleiding door Neil Wallace Soelaas en hoop Concertinleiding door Saskia Törnqvist Lief en leed uit Corsica Diner Chantant UITVERKOCHT Concertinleiding door Saskia Törnqvist Occitaanse bouillabaise Concertinleiding door Neil Wallace Night for the Unknow Soldier Workshop lo cor de la plana Workshop koorregie Hofjesconcerten Workshop misa criolla Música Temprana - Misa Criolla Ballroom Dreams Human Requiem (openb repetitie, betaalde toegang) This Is Your Life Korennacht Fietstocht Splashmobs Amsterdam Concertinleiding door Neil Wallace Human Requiem Kinderen Human Requiem Concertinleiding door Neil Wallace Human Requiem Kinderen Human Requiem Nog te realiseren seizoen 2016/2017 4 concerten Ballroom Dreams Rotterdam / Leipzig Totaal

Bezoekers Deelnemers 441 35 47

26-6-2015 26-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 27-6-2015 28-6-2015 28-6-2015 28-6-2015 28-6-2015 28-6-2015 2-7-2015 3-7-2015 3-7-2015 3-7-2015 4-7-2015 4-7-2015 4-7-2015 4-7-2015 5-7-2015 5-7-2015 5-7-2015

116 452 36 65 192 75 134 80 80 143 35 70

8852 247 61 83 66 1089 1000 150 547

24 150 575 24

1200 15462

26

11 122 825 31

1596

Bijlage 3: Enkele knipsels uit de pers Volkskrant 25 juni 2015

Volkskrant 29 juni 2015

27

Volkskrant 26 juni 2015

28

NRC 29 Juni 2015

Haarlems Dagblad 29 juni 2015

29

Trouw 30 juni 2015

30

Max Magazine 10 juli 2015

IJmuider Courant 25 juni 2015

31