Verschillende culturen op het Friesland College. Fekadu Toussaint
Verschillende culturen op het Friesland College. Hoe gaan wij om met verschillende culturen op het Friesland College?
Fekadu Toussaint Sociaal Maatschappelijke Dienstverlening Maart 2016
1
Voorwoord Tijdens het schijven van mijn onderzoek ben ik niet tegen dingen aangelopen. Dit is mede mogelijk gemaakt door mijn collega Berber, studenten van de entree opleiding en docenten van deze opleiding. Ik wil ook graag mijn andere collega’s van lis bedanken voor het advies geven en het door lezen van mijn onderzoek. Als laatste wil ik mijn stage begeleider Hans Jantzen bedanken voor het begeleiden tijdens het schrijven van mijn onderzoek.
2
Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 2 Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 3 Inleiding ................................................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 1: hoe gaan we op het Friesland College om met verschillende culturen. ........................... 5 Hoofdstuk 2 :Hoe gaan ander scholen om met verschillende culturen? ................................................ 7 Wat zouden de misverstanden kunnen zijn door een ander cultuur voor leerkrachten? .................. 8 Hoofdstuk 3: Cultuurverschillen ............................................................................................................ 10 Hoofdstuk 4: Groepsidentificaties en sociale identiteit ........................................................................ 13 Hoofdstuk 5: wat te doen om tot een schoolsucces te komen ............................................................ 15 Hoofdstuk 6: Samenvatting en conclusie .............................................................................................. 16 Samenvatting..................................................................................................................................... 16 Conclusie ........................................................................................................................................... 16 Suggesties vervolgonderzoek ............................................................................................................ 16 Aanbevelingen ....................................................................................................................................... 17 Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 18 Bijlagen .................................................................................................................................................. 18
3
Inleiding Ik loop stage bij LIS, daar heb ik afgelopen jaar een project mogen doen. Dat project hete De week van de ROOTS en duurde 4 dagen. Wat hield de week van de ROOTS in? Dat er met name gekeken werd naar wat de gewoontes en cultuur verschillen zijn in verschillende culturen. Wat anders was dan de vorige jaren is dat we nu dichter bij de persoon zelf bleven. We wouden graag dat de studenten een kijk kregen in ander culturen. We wouden de studenten helpen met vragen over hoe, wat, waar en wanneer gebeurd er iets in andere culturen. Er zijn zoveel verschillende culturen op school, dat je soms niet eens wist dat die cultuur bestond en daar wouden wij graag een verandering in brengen. Ons doel was in de week van de ROOTS dat je als student heel veel zelf zou ondergaan, door dingen te doen en ervaren. We hoopten dat we de studenten een ander kijk hebben kunnen geven in de week van de ROOTS qua culturen die aanwezig zijn op het Friesland College. Ik kwam na deze 4 dagen er achter dat er eigenlijk heel veel studenten op het Friesland College heel weinig af weten van ander culturen. Niet alleen student maar ook docenten wisten nog lang niet de helft qua culturen op het Friesland College, ze vonden deze week daarom ook erg leuk en leerzaam. Dat was dan ook mijn aanleiding van het schijven van dit onderzoek. Het woord Cultuur zegt iedereen wel wat maar of iedereen de definitie cultuur goed kan verwoorden is de tweede vraag. Of als je vraagt wat zou een cultuurverschil zijn voor iemand die uit China komt in Nederland komt dan krijg je snel te horen het eten maar echt diep liggende antwoorden zal je niet snel krijgen . Aangezien het Friesland College meer dan 97 culturen kent is het wel mooi dat de studenten daar ook iets van mee krijgen. Mijn hoofdvraag: Hoe gaan we om met verschillende culturen op het Friesland College? Deelvragen: -
Hoe gaan ander scholen met andere culturen om? Wat zouden misverstanden kunnen zijn voor leerkrachten? Wat houdt cultuurverschillen in? Hoe voelt iemand zich in de Nederlandse schoolcultuur? Wat te doen om tot een schoolsucces te komen?
4
Hoofdstuk 1: hoe gaan we op het Friesland College om met verschillende culturen. Zoals ik in de inleiding al heb verteld, heeft het Friesland College meer dan 97 culturen. Als student krijg je daar niet echt veel van mee. Het is dat LIS een projectweek heeft over verschillende culturen anders kom het weinig tot niet aan bod. Als je kijkt hoe docenten tegen andere culturen aankijken zijn ze in de meeste gevallen erg positief. Als je dan kijkt wat het verschil is voor een docent, is dat iemand uit de Nederlandse cultuur of uit een andere cultuur vaak verschillende gewoontes en normen en waarden hanteren. Als je naar de horeca entree opleiding kijkt, komt daar meer dan de helft uit een ander cultuur. Juist daar is het verschil in culturen en gewoontes het grootst. Vaak komen de studenten uit een heel andere leefomgeving dan de Nederlandse entree studenten. Hoe gaan de docenten daar eigenlijk mee om? Ik heb docenten geïnterviewd en ik vertel in het kort wat de docenten hebben ervaren. Mij viel op dat ze erg positief over hun studenten spraken. Het is een verrijking dat studenten uit een ander cultuur komen. Het zijn heel vaak slimme en leergierige studenten. De docenten waren het wel met elkaar eens, dat de taal vaak toch nog wel tot een barrière kan zorgen. De lesstof wat ze krijgen is soms te talig. Daar wil ik het verder in mijn onderzoek over hebben, in het hoofdstuk: Wat te doen om tot een schoolsucces te komen? Ik heb ook studenten uit andere culturen geïnterviewd hierbij in het kort wat hun bevindingen zijn en hoe zij het Friesland college ervaren . Zij vonden eigenlijk dat het Friesland College bijna niets mee doet. Terwijl de studenten er juist wel voor openstaan om wat van hun cultuur te delen met onze cultuur. Aan de andere kant gaven de studenten ook aan dat ze toch ook wel veel zich moesten aanpassen aan de groep . Kortom dat hun eigen gewoontes een beetje op de achtergrond laten, om niet op te vallen of anders te zijn dan de andere klasgenoten. De studenten willen liever erkent worden en respect krijgen. Daar ga ik verder in het onderzoek over hebben, waarom de studenten deze keuze toch maken. Dan heb ik het ook nog aan een Nederlandse studenten gevraagd. Zei zeiden eigenlijk ook hetzelfde als de buitenlandse studenten, dat ze vinden dat het Friesland college meer zou kunnen doen om de studneten van de school meer kennis te laten op doen over ander culturen. In de bijlage staat wat zij zouden doen voor dit probleem.
5
Kortom het Friesland College kan er veel meer mee doen dan de school nu doet. Uiteindelijk zie dat als je projecten over verschillende culturen doet, dat dat voor een soort verbroederingen kan zorgen. Als je kijkt naar de week van de ROOTS zag je vaak na een activiteit dat de studenten helemaal opgewekt waren, want ze hadden wat nieuws geleerd, gezien of geproefd. Dat kan zorgen voor respect of voor waardering in iemand anders cultuur. Bovendien voelen de buitenlandse studenten zich ook gehoord en trost dat ze eindelijk iets kunnen vertellen over hun cultuur.
6
Hoofdstuk 2 :Hoe gaan ander scholen om met verschillende culturen? Als je kijkt naar wat ander scholen doen en hoe ze om gaan met de verschillende culturen op hun school is dat erg wisselend . Bijvoorbeeld dit artikel : ONGELUKKIG GEFORMULEERD 'CULTUURVERSCHIL' LEIDT TOT MISVERSTAND In het artikel 'Jasmine moest zich "invechten" in blanke school' in de Volkskrant valt te lezen dat een Marokkaans-Amsterdamse aspirant student voor de opleiding Allround schoonheidsspecialist niet is toegelaten tot de opleiding omdat ze niet past binnen de cultuur van het Nova College. Dit is uitgelegd alsof het om de persoonlijke culturele achtergrond gaat van 'Jasmine'. Dat heeft geleid tot veel verontwaardigde reacties. Terecht wat ons betreft. De term cultuur was hier door ons zeer ongelukkig gekozen en leidt gemakkelijk tot misverstanden. 24 juni 2015 Het gaat hier echter niet om de persoonlijke achtergrond van Jasmine, maar om het verschil tussen de culturen van twee soorten onderwijs. Particulier en regulier. Jasmine heeft haar opleiding Schoonheidsspecialist gevolgd in het particulier onderwijs. Uit ervaring weten we dat de overstap van particulier onderwijs naar regulier schools mbo vaak niet succesvol verloopt. Dit hebben wij nader met haar besproken tijdens het tweede gesprek dat naar ons gevoel goed is verlopen. Tijdens dit gesprek hebben wij haar alsnog een plek op de opleiding aangeboden. Jasmine zou daarover nadenken en inmiddels weten we dat ze ervoor heeft gekozen de opleiding op een andere school te gaan volgen. Wij wensen Jasmine oprecht veel succes met haar opleiding. Zoals je in dit artikel wel kunt zien, ligt het woord cultuur erg gevoelig in de samenleving. Scholen willen geen slechte naam hebben of bekend staan doormiddel van discriminatie. Zo hebben verschillenden MBO en HBO scholen zich ingedekt door ruimtes binnen school in te richten voor een ander geloof . Een voorbeeld is een ROC in Utrecht waarbij de school een ruimte heeft gemaakt waarbij de moslimse studenten op de ROC kunnen bidden. Dat is een manier hoe je met ander culturen om kunt gaan. Dit is een mooi voorbeeld waarbij de moslim cultuur samen gaat met de cultuur van de school en ander culturen. Dit voorbeeld wordt door meerdere scholen in Nederland nagedaan .
7
Windesheim is een HBO school in Zwolle en heeft het al eerder genoemde voorbeeld ook op haar locaties toegepast, maar de school heeft nog iets anders. Zij hadden een dag georganiseerd waarbij andere geloven elkaars geloven beter leren kennen. Wat houdt god in elk cultuur in? Buiten de studenten van de school werdt er ook gesproken over dit onderwerp tussen verschillende generaties.
Wat zouden de misverstanden kunnen zijn door een ander cultuur voor leerkrachten? Botsing thuiscultuur en schoolcultuur Onderzoek van Abreu laat ook zien hoe de thuiscultuur met de schoolcultuur kan botsen. Zij deed onderzoek naar kinderen in Portugal en Brazilië. In haar onderzoek beschrijft ze hoe kinderen uit sommige gezinnen de volledige verantwoordelijkheid voor de boodschappen kregen van hun moeders. Al vroeg leerden zij hoe ze om moeten gaan met geld, hoe ze zo voordelig mogelijk inkopen kunnen doen en kortingen kunnen berekenen. Deze kinderen beschikten hierdoor over meer wiskundige vaardigheden dan de kinderen die deze verantwoordelijkheid niet van hun ouders hadden gekregen. Toch werden deze kinderen door de leerkracht lager ingeschat dan de kinderen die nooit zelf hadden leren omgaan met getallen. Dit kwam omdat hun manier van rekenen niet overeenkwam met de manier die ze op school leerden. Hun kwaliteiten werden dus niet gewaardeerd door de leerkracht.
8
Dat is een voorbeeld van zoveel misverstanden tussen culturen. Een van de docenten die ik heb geïnterviewd vertelde ook dat hij in het begin van zijn loopbaan als docent van horeca entree opleiding vaak tegen cultuur verschillen aan liep. Een voorbeeld was dat zijn studenten altijd ja knikken ook al snappen ze de uitleg of stof niet. Wat bleek dat de studenten in hun eigen cultuur hadden geleerd dat je dat uit beleefdheid zei en maar moest doen alsof je het snapte. Als docenten loop je daar erg tegen aan vertelde de docent me. Hij wil graag dat de studenten het snapte maar de studenten was het zo in gepeperd dat de gewoonte niet van zelf weg zou gaan. Na uitleg van de docent dat het in Nederland juist goed is dat je het aangeeft als je iets niet snapte en dat dat helemaal niet erg is, snapten de leerlingen de docent beter. De leerlingen durfden daarna “nee” te zeggen als de docent de vraag opnieuw stelde. Een ander voorbeeld wat mij is verteld tijdens het interview was dat sommige studenten alles met hun vingers doen. Dat houdt in dat de studenten tijdens het koken of tijdens het proeven met hun vinger in de soep gingen of met hun vingers gingen eten. Dat was voor de docent ook wennen vertelde hij me. Uiteindelijk zijn er altijd wel oplossingen, alleen in het begin staan de docenten er wel even naar te kijken en de medestudenten ook. Als je de studenten dan met respect uitlegt hoe het in Nederland gaat, dan was de ervaring van de docenten dat ze het willen leren hoe het hier aan toe gaat.
9
Hoofdstuk 3: Cultuurverschillen Hoe zou je eigenlijk het begrip cultuurverschil het beste kunnen verwoorden. Volgens onderzoeker Shadid hebben cultuurverschillen te maken met kernwaarden, bijvoorbeeld het mensbeeld, voorstellingen van de ideale gemeenschap, centrale normen en waarden, omgangsvormen taal, gebaren, lichamelijk contact en gedrag. In onze samenleving delen wij dit op in nationale culturen, vaak vergeleken aan de hand van de vijf dimensies van Hofstede oftewel Machtsafstand. Wat houd machtastand in en hoe gaan wij er in Nederland mee om . Het woord machtafstand betekend dat de dimensie aangeeft over machtsafstand/ongelijkheid in de cultuur, dit kan zijn tussen ouder en kind, baas en werknemer of man en vrouw. Onze samenleving is vaak ingesteld op deze mate van machtsafstand. Landen als Nederland, Scandinavië, België en Duistland hebben een kleine machtsafstand . Als je dan naar deze plekken op aarde kijkt zoals de Arabische, Latijns-Amerikaanse en Aziatische werelddelen is daar juist weer een groot machtafstand. De hoogte/laagte van deze dimensie geeft de mate aan waarin individuen geïntegreerd zijn in groepen en hoe ze zich daar in bewegen in hun doen en laten.
10
Wat er nog meer bij komt kijken is het proces van individualisme. Wat houdt dat in? Dat houdt in dat de samenleving de nadruk legt op de ruimte voor het belang van de individu tegen het belang van de groep oftewel het collectief. Kortom dat het eigen belang hoger staat dan het belang van de groep. Kenmerken hiervan zijn: •
Inhoud is belangrijker dan de relatie
•
Je eigen mening naar voren brengen wordt gewaardeerd, zelf als het leidt tot conflicten
•
Je status wordt bepaald door je eigen prestaties
•
Je bent verantwoordelijk voor je eigen gedrag
•
De communicatie is expliciet, direct, zakelijk, eerlijk en verbaal
Een andere filosofie op het gebied van omgaan met cultuurverschillen is bedacht door David Pinto. In de filosofie van David Pinto zijn er twee soorten Culturen. David maakt onderscheid tussen de zogenaamde G-culturen en F-culturen. In een G cultuur dienen mensen in de eerste plaats de verantwoordelijkheid voor hun eigen daden te nemen. Mensen dienen hun eigen gedrag bij te sturen naarmate de maatschappij ,of één individu ervan, op één of meerdere wijzen aangeeft dat één of meerdere gedragingen niet aanvaardbaar is. Een G Cultuur wordt ook grofmazige cultuur genoemd. Omdat er in een G cultuur algemene gedragsregels vooropgesteld worden. De G cultuur wordt ook wel de ik-cultuur genoemd. In een F cultuur hoor je als het ware binnen een groep en worden de groepsregels per individu aangeleerd zodat ieder lid van de groep als het ware afhankelijk wordt van de regels van de groep. Hierdoor gaat ieder lid zich automatisch aan deze regels houden zolang ze zich maar voldoende verbonden houden met leden van de groep. Een F cultuur wordt ook fijnmazige cultuur genoemd. Omdat er in een F cultuur meer gedetailleerde gedragsregels vooropgesteld worden. De F cultuur wordt ook wel de wij-cultuur genoemd.
11
Anders dan Hofstede geeft Pinto hiermee aan dat vooral subculturen op basis van etnische groep, sociale klasse of religie een rol spelen in omgangsvormen tussen mensen. Andere kritiek op de dimensies van Hofstede is dat nationale culturen geen statisch en collectief geheel vormen. Globalisering en asielzoekers leiden ertoe dat er in de culturele diversiteit binnen iedere samenleving toeneemt. Dus eigenlijk kunnen we zeggen dat er culturele kaders bestaan maar dat mensen zich met meerdere groepen verbonden voelen. Mensen ontwikkelen meerdere identiteiten en identificeren zich met uiteenlopende culturele contexten. Onderzoeker Vedder schrijft dat “de grenzen tussen etnische groepen en nationaliteiten minder helder zijn dan de gebruikte labels suggereren. Jongeren voelen zich verbonden met verschillende culturen, afhankelijk van het moment en de setting waarin ze zijn.” Een meer dynamische oriëntatie op culturele identiteit waarin meer wordt gekeken naar de brede cultuurkenmerken, dit lijkt beter te passen. Dan heb het eigenlijk over diversiteit.
12
Hoofdstuk 4: Groepsidentificaties en sociale identiteit "Het opgroeien in twee werelden met een verschillende sociale status, met afwijkende opvattingen, die weinig begrip voor elkaar hebben en soms zelfs vijandig tegenover elkaar staan, maar die beide een beroep doen op loyaliteit, plaatst deze generatie voor grote identiteitsproblemen; een zekere normloosheid kan daarvan het resultaat zijn." (WRR rapport "Etnische minderheden" uit 1979; pag XIV, geciteerd door Verkuyten,
Onderzoeker Verkuyten zet in zijn stelling vorming van de sociale identiteit van allochtone kinderen en jongeren centraal. In de loop van de afgelopen jaren is een verschuiving gekomen in aandacht voor problemen die allochtone jongeren veroorzaken volgens verkuyten. Ze hebben naar aandacht voor problemen die zij veroorzaken. Wat dan juist naar voren komt, is dat de jongere last krijgen van identiteitsproblemen. Waardoor de jongere in een negatieve spiraal terecht kunnen komen en kunnen blijven hangen in het proces waar ze in zaten op school. Processen van identiteitsvorming kunnen theoretisch vanuit meerdere perspectieven worden bekeken: Socialisatietheorieën leggen de nadruk op het belang van etnische socialisatie in gezin of familie voor de vorming van een stabiele etnische identiteit, deze benadering kan leiden tot (psychologisering' van sociale verschijnselen, waarbij kinderen en ouders persoonlijk bewuster worden gehouden voor meerderen sociale en economische gebeurtenissen die hun leven bepalen). Een andere benadering gaat uit van groepsidentificatie: Het gaat niet echt om wat iemand onderscheidt als uniek individu, maar juist om wat met anderen wordt gedeeld. Kinderen en jongeren hebben te maken met twee persoonlijke vragen: 1. Waar hoor ik bij ? Wat is mijn plaats? 2. Hoe ga ik daarmee om?
13
Om antwoord te kunnen geven op de bovenstaande vragen (de sociale identiteitsvraag) , laat ik eerst zien dat hierbij drie thema's een rol spelen. 1. Behoefte aan ordening en houvast. 2. Affectieve binding. 3. Sociale erkenning
Iedereen heeft behoefte aan houvast en zoekt dat dan ook op wanneer die gene zich in tijden van onrust en onzekerheid bevindt. Dat zal doorgaans binnen hem of haar eigen groep zijn. Deze gevoelens kunnen vaak voorkomen bij discriminatie op school of de student kan zich niet gewenst voelen op school door dat de student zich niet erkent voelt qua cultuur. Dan blijkt de oriëntatie op de eigen groep sterker te worden. De gevolgen daarvan kunnen zijn dat een open houding naar anderen minder wordt. De gevoelens van verbondenheid worden opgeroepen door symbolen en rituelen die de eigen gemeenschap vorm aan iets geeft . Bijvoorbeeld Sociale erkenning, iedereen wil meetellen. Jongeren vragen zich dus ook af of zij door anderen worden erkend en gewaardeerd voor wie ze zijn. Dat telt sterk mee op school, want het gaat eigenlijk om respect te krijgen van de medemens. Dan kunnen sommige studenten in een spagaat vallen. “Blijf ik mijn eigen cultuur trouw” of “pas ik me aan.”
14
Hoofdstuk 5: wat te doen om tot een schoolsucces te komen Zo wel de docenten als de buitenlandse studenten zouden het anders doen dan dat het Friesland college het nu doet. Zij vinden dat het lespakket voor de horeca entree te talig is. Daarbij is het ene jaar dat ze voor de studie hebben eigenlijk te kort. De ideeën van de docenten waren dat de lessen met meer met plaatjes moeten worden ingevuld dan dat het nu is. Na de meningen van de docenten blijven beelden en audiogeluiden beter hangen dan tekst op papier. Waardoor hun motivatie omhoog gaat. Een ander aandachtspunt is bijvoorbeeld met een meertalige docent in de klas te zitten of vooral de begin periode te begeleiden om de achterstand niet al te groot te maken. Waarom een meertalige docent die niet uit Nederland komt kiezen? Dit is omdat deze docent de situatie van de buitenlandse student beter begrijpt, door eigen ervaringen. Dat waren twee aandachtspunten waarbij de school de studenten uit een ander cultuur te gemoed kan komen . Wat de buitenlandse studenten vooral wouden zien was dat de tekst die zij krijgen voor en opdracht minder lang is. Ze gaven wel aan dat ze zich vaak aan moesten passen aan de regels van school. Met ander woorden ze wilden graag hun cultuur ook aan de ander studneten laten zien, daar zijn ze tenslotte erg trots op. Ze wouden dus graag zien dat school meer doet om aandacht te geven aan anderen culturen op het Friesland college. Ik denk als er goed werd gekeken naar wat de wensen zijn van zowel de docenten en de Studenten uit een ander cultuur is dit zeker haalbaar. Als tweede stap is echt het geen verkeerd idee dat andere culturen vaker aan bod komen en dan niet alleen bij Loopbaan en burgerschap, maar dat het onderwerp centraler word behandeld .
15
Hoofdstuk 6: Samenvatting en conclusie Samenvatting Uit mijn onderzoek komt er naar voren dat zowel de docenten als de leerlingen graag iets meer willen doen omtrent het onderwerp Cultuur. Voor een docent is het niet altijd makkelijk om op de hoogte te zijn wat de gewoontes zijn voor iemand uit een ander cultuur. Daarbij komt kijken dat culturen heel erg kunnen verschillen met de cultuur die wij in Nederland hebben. Ook is te lezen hoe je de verschillende culturen kunt verdelen over verschillende filosofieën bijvoorbeeld die filosofie van David Pinto of de machtsafstand bereidingen. Wat er ook uit het onderzoek naar voren komt is dat studenten in Groepsidentificaties en sociale identiteit problemen terecht kunnen komen . Dat kan een aandachtspunt zijn voor docenten om ander culturen te kunnen begrijpen. Want als student wil je graag ergens bij horen en geaccepteerd worden. Verder is er te lezen dat er onbewuste cultuurverschillen zijn tussen een leerkracht en een student uit een ander cultuur. Om dat de studenten uit een ander cultuur komen en andere normen en waarden hebben dat dat de mensen in Nederland hebben, kan dat is soms nog wel voor opheffing zorgen. Al met al zijn de studenten, zowel de Nederlandse studenten als docenten erg blij met diversiteit op het Friesland College.
Conclusie Cultuurverschillen Kunnen voor grote problemen binnen het Friesland College zorgen. Niet alleen de gebrekkige motivatie om zich aan te passen aan een bepaalde cultuur, maar ook de misverstanden tussen mensen uit verschillende culturen kunnen in de weg staan. Wat kan hier aan gedaan worden? Leerkrachten kunnen bijvoorbeeld meer leren omgaan met de verschillen tussen leerlingen. Wanneer zij meer begrip hebben voor verschillende culturen zullen zij ook beter op de verschillen kunnen reageren. Studenten kunnen worden aangemoedigd om ook de vaardigheden die ze meekrijgen vanuit hun eigen cultuur op school in te zetten. Friesland College zou er misschien toch meer aandacht aan kunnen geven en dan niet alleen LIS. Als er voldoende rekening mee wordt gehouden, hoeft het helemaal geen probleem te vormen dat er binnen één klas meerdere culturen aanwezig zijn.
Suggesties vervolgonderzoek Een vervolgonderzoek op mijn onderzoek, zou kunnen gaan over hoe laten wij meer cultuur activiteiten op school komen. Ook zou het kunnen een evaluatie onderzoek kunnen zijn, de persoon zal dan mijn aanbevelingen uit moeten voeren en hier een onderzoek over moeten schrijven.
16
Aanbevelingen Wat ik zou willen aanbevelen: -
Dat er meer activiteiten op school komen zoals de week van de ROOTS. Dat dan vooral het initiatief is van school zodat LIS haar eigen project behoud. Ik stel dan voor dat elke keer een ander opleidingen een activiteit bedenkt over verschillende culturen desnoods heeft het te maken met de opleidingen.
-
Voor de Horeca entree opleiding is het erg verstandig om het veel meer met plaatjes te gaan werken wanneer het kan. Ze zouden hun opdrachten misschien ook kunnen aanpassen zodat minder talig word voor de studenten.
17
Literatuurlijst
Bijlagen
18
