Verpleegkundige. revalidatierichtlijn. beroerte

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte

© Elsevier gezondheidszorg 2009

Bijlage 2 Evidentietabellen

Hoofdstuk 2 Revalidatie na een beroerte

Tabel B.2.1

De rol van de verpleegkundige in het revalidatieteam

Auteur Setting

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

n = 155

Experimentele groep: Positief effect.

Jaar Nir

Geriatrische

RCT

2004

revalidatieafdeling

Duur 6 mnd.

Subacute fase

Extra aandacht voor

Interventiegroep

onderwerpen

scoort significant

aangegeven door patie«nt en verpleeg-

beter op de FIM, depressie,

kundige.Van elk

zelfwaardering, het

onderwerp het doel

houden aan een

bepalen, hoe doel te

dieet en de perceptie

bereiken en feedback van de gezondheid te geven Strasser Revalidatie-units in

Prospectieve

46 revalidatieteams

10 schalen naar de

2005

observatiestudie

met leden van 6 disciplines

perceptie van de teamleden over het

Taakorie«ntatie heeft negatieve relatie met functieherstel;

n = 1688 pat.

functioneren

goede informatie

ziekenhuis Subacute fase

behandeld door deze

heeft een positieve

teams

invloed op het herstel van de patie«nt. Doeltreffendheid van het team: significante relatie met kortere ligduur


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.2.2 Auteur

3

Starten met revalidatie

Setting

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

3 homogene subgroepen, start

n = 135 (3 35)

Revalidatie Interventie

Positief effect van het vroeg starten

jaar Paolucci Revalidatiekliniek 2000

revalidatie:

met revalidatie.

1. kort: opname-

Bij vroeg beginnen,

interval, < 20 dagen;

significante kans op

2. medium: 21- 40

excellente uitkomst

dagen 3. lang: 41- 60 dagen Musicco Ziekenhuis

Cohortstudie

2003

Uitkomstmaten:

n = 1716

Revalidatie

Positief effect bij

Interventie

vroege start.

BI, kwaliteit van

Pat. bij wie de

leven, overlijden, na

revalidatie < 7 dagen

6 maanden

was gestart hadden een betere uitkomst

Salter

Retrospectieve

2006

studie Uitkomstmaten:

n = 435

Revalidatie

Positief effect

Interventie

De patie«nten die binnen 30 dagen de

ligdagen (LOS), FIM,

revalidatie begonnen,

verandering in FIM

hebben significant

en relatie met start

hogere scores en

van de revalidatie:

verandering van

0-15 dg, 15 - 30 dg

scores op de FIM

en > 30 dg. Maulden 2005

Retrospectieve studie

n = 969

Revalidatie Interventie

Positief effect Hoe eerder gestart

Uitkomstmaten:

met revalidatie, hoe

ligdagen, FIM,

beter de scores op

verandering FIM en

de FIM en hoe

relatie met start

minder het aantal

revalidatie

ligdagen

Teasell

Revalidatie-unit

Beschrijvend

2005

gespecialiseerd in ernstige patie«nten

onderzoek

n = 196

Revalidatie

Positief effect

Interventie Significante Intensief programma, verbetering op de

subacute fase

individuele

FIM en op

gem. 49 dagen na de

benadering

zelfverzorgingstaken

beroerte


4


Tabel B.2.3

fMRI-effect van training

Auteur Setting/ fase

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Effect van taakgericht trainen

n=4 Spierkracht MRC

6 taken voor de arm/ hand

Na de training: verhoging activiteit

op activatie in de

> 2, geen

in de aangedane

cortex zichtbaar

spasticiteit, geen

schorsgebieden en

gemaakt met fMRI

cognitieproblemen

vermindering van

jaar Jang 2003

Chronische fase

activiteit in de ipsilaterale schors Luft

Revalidatiecentrum

BATRAC is het

BATRAC induceert

2004

gemiddeld 50,3 maanden na de

ritmisch bewegen met auditieve cueing

reorganisatie in contralaterale

beroerte

Controle:

netwerken bij n = 6.

RCT

n = 21

standaardoefeningen


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.2.4a

5

Onderzoeken naar effect van Neurodevelopmental Treatment (Bobath-therapie) en Motor relearning program (MRP)

Auteur

Setting/fase

Onderzoeks-

Steekproef

Interventie

Conclusie

n = 324

Exp. groep

barthelindex

jaar

opzet

Hafsteins-do¤ttir Ziekenhuis

Prospectieve

2005

niet-gerandomi-

verpleegkundigen en QoL SA-SIP30

seerde parallelgroep

fysioth. op 6

na 12 mnd 27% in

studie

neurologische

de NDT-groep en

follow-up na

afdelingen

24% in de niet-NDT-

6 en 12 mnd

gebruikten NDT-

groep hadden een

methode vs

BI < 12.

6 afd. conventionele therapie

QoL geen significant verschil

(sub)acute fase

na 6 en 12 mnd. Langham-mer

Ziekenhuis

2000

(sub)acute fase

RCT

n = 61

Motor relearning

Motor Assessment

n = 33 MRP

program (MRP) VS

Scale (MAS),

n = 28 NDT

NDT

Sodring Motor Evaluation Scale, BI en Nottingham health profile. MRP groep minder ligdagen, beide groepen functioneel herstel, maar MRP significant meer. BI geen verschil.

Langham-mer

Idem

Idem

Idem

2003

Van Vliet

Revalidatiecentrum

RCT

n = 120

2005

Idem

Geen verschil tussen

Follow-up na 1en 4 jaar

de groepen in de follow-up

NDT vs Movement

Op Rivermead

science based

Motor Assessment

therapy

en MAS geen significant verschil

Platz

Revalidatiecentrum

RCT

n = 62

Armtraining:

Op Fugl-Meyer

3 weken - 6

3 groepen, 4 weken 1. geen extra

ARA en Ashworths geen verschil in

maanden na de

therapie

scores tussen de

beroerte

2. extra NDT

groepen

2005

3. extra arm basis training 5 dg/45 min Chan

Revalidatiecentrum

2006 - 12 mnd na de beroerte

RCT

n = 52

6 w/18 2 uur

BBS,TUG, FIM,

gematchte paren

MRP vs conventionele

IADL en community integrating

therapie

questionnaire. MRP groep op alle testen significant beter behalve de TUG.


6 Tabel B.2.4b

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Onderzoeken naar effect van Neurodevelopmental Treatment (Bobath-therapie) en Motor relearning program (MRP) ^ systematische reviews

Auteur

Onderwerp

Ge|« ncludeerde onderzoeken

Conclusie

Luke

Effect van de NDTop

8 onderzoeken: Dickstein 1983,

De onderzoeken verschillen in

2004

vermindering van stoornissen en

1986, Basmajian 1987,Wagenaar,

opzet, de therapie is soms slecht

verbeteren van functionele

1990, Partridge 1990, Butefisch

beschreven.

activiteit van de arm bij patie«nten

1995, Gelber 1995, Langhammer

na een beroerte

2000. Alle interventies werden

Op basis van deze review is er

gegeven onder dezelfde

geen evidence dat de NDT-

omstandigheden met dezelfde

interventie meer of minder

frequentie gedurende 5-20 weken

effectief is dan andere revalidatiebenaderingen.

jaar

Pollock e.a.

Is er verschil in herstel van balans

11trials werden ge|« ncludeerd

Geen enkele benadering gaf een

2003

en functie van de onderste

waaronder:

significant betere uitkomst ten

Cochrane

extremiteit bij behandeling met

4 neurofysiologische benadering

opzichte van een andere

Systematische verschillende therapie«n:

vs MRP,

benadering.

review

4 MRP vs andere benadering.

Conclusie:

orthopedische benadering, neurofysiologische benadering,

er is onvoldoende evidence om te

motor-relearningprincipes of een mix van therapie«n?

concluderen dat deØ ne benadering meer effectief is dan de andere.

Paci

Is er evidence dat de NDT therapie

15 onderzoeken

Geen evidence dat NDT-therapie

2003

effectief is en is NDT therapie

dezelfde onderzoeken als de

effectiever en beter zou zijn dan

meer effectief dan andere

review van Luke, plus enige

andere benaderingen.

benaderingen?

caseseries studies en nietgerandomiseerde trials: Lennon 2001, Salter 1991, Lewis 1986, Hesse 1993, 1884, 1995a, 1995b

Teasell

Evidence based review of stroke

9 onderzoeken:

Op basis van 4 RCT’s van goede

2006

rehabilitation

Logigian 1993, Lord 1986,

methodologische kwaliteit is er

Dickstein 1996, Basmajian 197,

sterk bewijs dat NDT niet beter is

Wagenaar 1990, Gelber 1995,

dan andere therapeutische

vanderLee 1999, Langhammer

benaderingen.

2000, 2003, vanVliet 2005


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.2.5

7

Onderzoeken naar manieren van leren

Auteur Setting/Fase

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Revalidatiekliniek RCT Chronische patie«nten

n = 24 3 groepen

Blocked practice, Random practice

De random practicegroep scoort

met een beroerte

Minstens 30 op de

hoger tijdens de

Fugl-Meyer

retentietrials.

jaar Hanlon 1996

Boyd

Revalidatiekliniek

2003

Beschrijvend

n = 10 pat. met een

Training impliciete

Expliciete informatie

onderzoek

beroerte in de art.

motorische taak met

was nadelig voor het

cerebri media regio,

expliciete instructie

impliciete leren

Opstaan uit een stoel en met force plate

Positief effect van MP.

n = 10 controle Malouin Revalidatiekliniek 2004

Beschrijvend onderzoek

n = 12 patie«nten met een beroerte

gem. 17,5 mnd. na de beroerte

krachtverdeling in de

Verbetering van

n = 6 gezonde

benen meten.

verdeling gewicht

personen

Mental Practice

16,2% bij opstaan en

7 stand and sit;

17,9% bij gaan zitten,

35 mental

ook na 24 uur.

imagery.


8 Tabel B.2.6

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Onderzoeken naar effect van een taakgericht trainingsprogramma

Auteur

Setting/

Onderzoeks-

jaar

fase

opzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Nilsson 2001

Revalidatiekliniek

RCT follow-up 10 mnd.

n = 73

Exp. groep: loopband met

Beide groepen verbeterden, geen

< 8 weken na de

BWS.

verschil op FIM,

beroerte

controlegroep:

loopsnelheid

looptraining op

10 m lopen, FAC,

basis van motor

Fugl-Meyer, BBS,

relearning programma. Richards 2004

Revalidatiekliniek

RCT

n = 63

Exp. groep: Conventionele

Loopsnelheid geen verschil. Het effect

therapie zoals de

laat zien dat

controlegroep

taakgeor|« nteerde

(NDTen MRP) plus

training niet

speciale training op

afhankelijk is van

de loopband.

technologie zoals de loopband.

Salbach 2004

Thuiswonend

RCT

n = 91 n = 44 exp.

Experimentele groep:

6 min looptest (SMWT), 5 m

n = 47 controle

18 sessies taakge-

looptest,TUG, BBS.

orie«nteerd oefenen 3 wk/6 wk

Positief effect van

Loopprogramma

Significante verbe-

oplopendin

tering op snelheid

moeilijkheid

en afstand bij pat.

Controlegroep: oefeningen arm

met matig ernstige loopstoornis

Salbach

Experimentele

Positief effect van

2005

groep:

taakgerichte

2e analyse

Balans gemeten

training:

met de 16 item

Significante

Activities balance

verbetering van het

Confidence scale

vertrouwen in de

1jaar na de beroerte

taakgericht trainen.

balanshandhaving Dean

Thuiswonend

Experimentele

Positief effect.

1997

1jaar na de

groep:

De exp. groep

beroerte

Training in reiken.

reikte verder en

Taken opklimmend

sneller, in de

in moeilijkheid

aangedane voet

RCT

n = 20

meer activiteit, verbetering van het gaan staan Dean

Revalidatiecentrum

2000

RCT pilotstudie,

n = 12

Experimentele

Positief effect.

met 2 mnd follow-

Chronisch stroke

groep:

Exp.groep

2 k/4 wk

significante

up

oefenen aangedane verbetering in been en functionele loopsnelheid, oefeningen in

uithoudings-

werkcircuit

vermogen, kracht

Controlegroep: Oefeningen arm

tijdens het gaan staan en de steptest.



9

Auteur

Setting/

Onderzoeks-

jaar

fase

opzet

Blenner-Hasset Revalidatiecentrum

RCT prospectief,

2004

enkelblind

Steekproef

Interventie

Conclusie

n = 30

Experimentele

Positief effect op 6

groep:

min walktest

Extra oefencircuit,

(SMWT),TUG,

hetzij voor de arm, hetzij voor het

Steptest. Arm: MAS, JebsenTaylor

lopen.

handfunctietest

Subacute fase

Meeste verschil werd gevonden op SMWT. Armgroep significante verbetering armtesten. Winstein

Revalidatiecentrum

2004

RCT

n = 64

Iedere groep: 1.

Positief effect.

niet geblindeerd.

indeling naar ernst

Standaard zorg, 2.

FTen KTsignificant

Meerdere

van de parese

functionele taken

betere uitkomst op

meetmomenten:

(FT)

Fugl Meyer en de

baseline, na de

3. krachttraining

kracht bij matig

interventie, follow-

(KT)

ernstige patie«nten.

up na 9 mnd

FT- en KT-groep

Follow-up:

extra therapie (20 uur)

functionele taken oefenen: significant betere uitkomsten op kracht.

Platz

Revalidatiecentrum

2001

Enkelblind

n = 74

Experimentele

Tijd om taken uit te

RCT

(n = 45 stroke)

groep:

voeren van de

Follow-up na 1jr, n

Taakgerichte

TEMPA verbeterde

= 37 patie«nten met

oefeningen voor de

(p = 0,0012), ook

een matige parese

fijne motoriek na 1jaar dagelijks gedurende Evaluant les 3 weken

Membres superieurs des Personnes agees (TEMPA)

Duncan

Revalidatiecentrum

2003

Enkelblind

n = 100

Experimentele

Positief effect.

RCT

Orpington

groep:

Verbetering in

prognostische Schaal 3 of 4

Gestructureerd, progressief, 36

balans, uithoudings-

90 min. trainings-

vermogen en

programma thuis

mobiliteit

3 - 28 dg na de beroerte

Woldag

Revalidatiekliniek

Prospectief,

Experimentele

Het repeterend

longitudinaal,

groep:

oefenen had geen

gem. 7 weken na

multiple baseline

huishoudelijke

toegevoegde

de beroerte

design

taken en

waarde.

2003

n = 21

repeterende zaagbewegingen en grijp/ verplaatsoefeningen


10


Tabel B.2.7 is vervallen

Tabel B.2.7

Onderzoeken naar de relatie tussen stoornis en functie is vervallen; verwijzing in boek-

tekst moet nog aangepast; er wordt hier niet omgenummerd want dan moeten in het boek te veel dingen worden aangepast



11

Onderzoeken naar intensiteit van oefentherapie

Auteur

Setting/

jaar

fase

Slade 2002

Ziekenhuis

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

RCT Uitkomst: LOS,

n = 141 Exp. n = 75


14 dagen reductie in LOS in de

Revalidatie-therapie

experimentele

67% meer therapie

groep.

barthel-index (BI)

Geen verschil in BI Rodgers

Stroke-unit

RCT

n = 123

Exp. groep:

Geen verschil in

2003

(sub)acute fase

enkelblind

stoornis van de arm

stroke unit zorg plus

uitkomst na 3 en 6

30 min/dg/5 dg/

maanden op: ARA,

6 w extra armtherapie

Frenchay armtest, pijn, BI

Controlegroep

Exp. groep geen

35 min/dg

significante

Glasgow

Revalidatieklinieken

Physio-

RCT

n = 70

Enkelblind

therapie

Acute fase

fysiotherapie.

verbetering op de

group

Follow-up 3 mnd

Exp. groep:

mobility milestones,

62 min/dg fysioth.

RMI en

Exp. groep meer

loopsnelheid

2004

actief met staan en lopen. lopen Vander

Systematische

13 onderzoeken

In 5/6 onderzoeken

Lee

review

6 positief effect op

was er een duidelijk

2001

Effect van de mate

armfunctie

verschil in de duur

van intensiteit van

van de therapie

armtherapie Davidson

Revalidatiecentrum

2005

Subacute fase

RCT

n = 41

Exp. groep: extra

Geen significant

therapie door verpleegkundigen in e¤e¤n-op-e¤e¤nsituatie

verschil op de MAS, barthel-index

gedurende het

ligdagen

en het aantal

weekend


12


Hoofdstuk 3 Mobiliteit en ADL na een beroerte

Tabel B.3.1a

Spierversterkende oefeningen

Auteur

Setting

jaar

Fase

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Dean 2000

Revalidatiecentrum Chronisch

RCT pilotstudie, met 2

n = 12 10 min. zelfstandig

2 wk/4 wk oefenen aangedane

Loopsnelheid, uithoudings-

> 3 mnd na de

mnd follow-up

kunnen lopen

been en functionele

vermogen

oefeningen in

krachtontwikkeling

werkcircuit

tijdens sit to stand

Controlegroep:

en de steptest.

Oefeningen arm

significante

beroerte

verbetering

Tabel B.3.1b Auteur

Spierversterkende oefeningen ^ systematische review

Onderwerp


Conclusie

Morris

Progressieve weerstandstraining

350 artikelen

Progressieve weerstandstraining

2004

na een beroerte

8 voldeden aan de criteria, 3 RCT’s,

heeft mogelijk effect op

overige pre-poststudie of tijdserie casus

stoornisniveau, relatie met functie onduidelijk.

jaar

Tabel B.3.2

Relatie tussen trainen en spasticiteit

Auteur

Setting

jaar

Fase

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Sterr e.a.

Revalidatie-kliniek

Herhaald meten voor en na de

Repeterend trainen,

Uitkomst: MAL en Wolf Motor

chronische fase

interventie

n = 29 Inclusie: min. 10 extensie pols en

2004

geconditioneerd,

Function test

gem. 3,8 jr na de

1vinger, Ashworth

mondelinge

(WMFT).

beroerte

>1

feedback en

Significante

positieve

verbetering op de

aanmoediging

MAL en WMFT, trend naar afname van spasticiteit

Tabel B.3.3

Mobility milestones

Auteur

Setting

jaar

Fase

Baer

(sub)acute fase

2003

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Herhaald meten d.m. n = 40 ervaren

Het scoren van de

Kappawaarde: goed

v. video door fysiotherap.

mobility milestones bij CVA-patie«nten

tot zeer goed voor 3 van de 4 milestones

fys. n = 20 senior n = 20 staf

(uitzondering: 10 sec. balanshandhaving) ICC 75%



Tabel B.3.4a

13

Positionering

Auteur

Setting

jaar

Fase

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Jones 2005

Revalidatieafdelingen

RCT follow-up

n = 120 n = 52 interventie

Training van verpleeg-kundigen

Geen verschil tussen de groepen.

ziekenhuizen

na 6 maanden

Follow-up n = 34

om een bepaalde

Uitkomsten: RMI,

(65%)

houding toe te

Ashworthscale,

passen

Frenchay armtest, 6m looppsnelheid, Sit to Stand.

Chatterton

Overzicht

Vragen aan 674

Specifieke positie

and Pomeroy

positionering door fysiotherapeuten

fysio-therapeuten. Respons 73%

werd aanbevolen door 98%, maar

2001

effect van de posities is onduidelijk.

Tabel B.3.4b Auteur

Positionering ^ systematische review

Onderwerp


Conclusie

Bhalla

Effect positionering na een

28 onderzoeken over het effect van

Het is waarschijnlijk dat

2005

beroerte op de fysiologische

positionering op zuurstofver-

verschillende strategie«n nodig zijn

homeostase

zadiging, bloeddruk, cerebrale

voor de verschillende fasen na een

jaar

doorbloeding en intracerebrale druk beroerte. Positionering moet gedurende de 1e wk na de beroerte. gekoppeld zijn aan de individuele 10 onderzoeken voldeden aan de pathofysiologische conditie. Er is criteria

geen bepaalde houding aan te bevelen.

Tabel B.3.5

Trunkcontroltest

Auteur jaar

Setting Fase

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Duarte

Revalidatieafdeling

Prospectieve studie

n = 28

Evaluatie

TCTsignificante

Correlatie met

gee«valueerd binnen 72 uur

Trunkcontroltest

correlatie met

2002 4 weken na de

ligduur, FIM,

beroerte

loopsnelheid en

FIM bij ontslag

afstand, BBS

(r = 0,738)

ligduur (r = 0,723),

Franchig-nonii Neurologieafdeling

Predictiewaarde

n = 49

TCT bij opname

1997

van deTCT, vergelijking met

postacuut

goede predictie motFIM

Gem. 46 dagen na de beroerte

FIM-score

TCT bij opname voorspelt 71% van de motFIM bij ontslag


14


Tabel B.3.6 Auteur

Studies naar effecten van het reiken

Setting

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Thuiswonend 1jaar na de

Voor- en nameting Blocked

n = 20

Training in reiken. De exp. groep reikte Taken opklimmend in verder en sneller,

beroerte

randomisatie

jaar Dean 1997

moeilijkheid

activatie aangedane voet groter en sit to stand verbeterde

Thielman Thuiswonend

Voor en nameting:

n = 12

Taakgeor|« nteerde

Rivermead MA,

2004

reiken naar doelen

met MAS at random

training en

kinematische

Testen in

ipsilateraal, in het

verdeeld in hoog en

weerstandstraining

analyse, MAS.

laboratorium

midden en contralateraal

laag niveau

Effect: pat. op laag functieniveau meer effect doorTRT

Winstein Revalidatiecentrum

niet-geblindeerde

n = 64

1. Standaardzorg. 2.

Functionele training

2004

RCT,

gerandomiseerd in 3

Functioneel reiken

en krachttraining

Opzet:

groepen

en armtraining (FT)

significant betere

Baselinemeting,

op basis van OPS

3. Krachttraining

uitkomst op Fugl

postinterventie,

(ST).

Meyer en spierkracht

meting na 9 mnd

2 en 3 extra therapie (20 uur)

in de minder ernstig gestoorde groep. In de follow-up (9 maanden) resulteerde functionele training significant beter op krachttesten.

Messier 2005

Revalidatie centrum > 3 mdn na beroerte

Vergelijkende studie

n = 15 pat. n = 15 gezonde

Doelen aanraken opgesteld onder

Symmetrische gewichtsverdeling

personen

verschillende

wordt bevorderd bij

hoeken.

reiken op 45 contralateraal aan de paretische zijde

Pollock

Ziekenhuis

RCT

2002

n = 19

Naast conventionele Geen verschil in

Inclusie: 1min. zitten, niet 10

fys. (NDT) extra oefeningen die de

stappen los lopen

pat. zelf moest

symmetrische gewichtsverdeling.

uitvoeren Wu

Ziekenhuis

Herhaald meten voor

n = 27

5 type drankjes:

Meest geliefde

2001

0,1- 9,4 mnd na de

en na de

(n = 7 met neglect)

meest geliefd-minst

drankje en hoogste

beroerte

interventie

geliefd, 4 condities:

conditie (drinken)

geen slok nemen,

snelste tijd

drinken, reactietijd en totale tijd

(uitgevoerd met goede arm)



15

Onderzoeken naar effecten van interventies voor het verbeteren van de balans

Auteur

Setting

jaar

Fase

Laufer 2000

Geriatrisch revalidatiecentrum

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Patie«nten met een beroerte,

n = 15 Ambulante

Testen van percentage

Plaatsen van het niet-paretische been

controlegroep

op een opstapje van

gezonde personen

Patie«nten n = 16

lichaamsgewicht

Gem. 8,9 weken na

verdeling bij

17 cm verhoogt

de beroerte

van dezelfde leeftijd

Gezonde personen

opstapjes van 10 en

lichaamsgewicht

17 cm.

paretische been met 23,3%

Monger

Thuiswonend

2002

beroerte > 1jr

Voor en nameting

n=6

Thuis trainingspro-

Na training

gramma: sit-standsit, opstapjes

MAS-score maximaal,

oefenen

loopsnelheid van

strekoefeningen

0,86 m/s naar 1,10 m/s

De Se¤ze

Neuro-

RCT

n = 20

Training met de BON Uikomsten op

2001

revalidatiecentrum

3 mnd follow-up

n = 10 interventie

Saint Come device,

balanstesten (TCT),

reiktaken

FIM en de Bells-test voor neglect verbeterden significant in de exp. groep

Eng

Revalidatiecentrum

Weight-bearing

Grote asymmetrie bij

2002

thuiswonend

gemeten met

STS:

> 1jr na de

ground reaction

296N vs 458N.

beroerte, matig

force, 5 taken: STS,

weightbearing

ernstig

staan en weightshift verschillende

ability correleerde in de 5 taken:

richtingen

r 0,56-0,94

Mudie

Revalidatiecentrum

2002

Prospectieve studie

n = 15

RCT pilotstudie

n = 40

Training

Na 2 weken Bobath

4 groepen

asymmetrische

symmetrische

meest effectief

gewichtsverde-ling

gewichtsverdeling

Na 12 weken:

1week meten, 2

Bobath,

83% van de BPM,

weken training,

taaakgericht,

38% van de

follow-up na 2 en 12 weken

Balance Performance

taakgerichte, 29% van de Bobath- en

feedback (BPM),

0% van de

controle

controlegroep was

(sub)acute fase

in staat tot symmetrische gewichtsverdeling Howe

Stroke-unit

Enkelblind

n = 35

Extra oefeningen om Uitkomst:

Acute fase

RCT Follow-up

Exp. n = 17

zijwaarts gewicht over te brengen bij

dynamisch reiken, sit to stand, balans

verschillende taken

bij het staan.

2005

8 weken

Geen verschil tussen beide groepen


16


Auteur

Setting

jaar

Fase

Cheng

Revalidatie-units

2001

ziekenhuis

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Prospectief

n = 54

n = 30 interventie;

Uitkomst:

biofeedbacktraining

valincidenten, STS.

trainen

Significant verschil

symmetrische gewichtsverdeling

lichaamsgewichtverdeling. na 6 mnd:

2 - 4 mnd na de beroerte

10/24 valincidenten in controlegroep, 5/ 30 in exp. groep Bonan

Revalidatiecentrum

Balanstraining

Alle pat.

Met of zonder

verbeterden, balans

> 12 mnd na de

visuele

verbeterde meer bij

beroerte

cue informatie

de pat. met visuele deprivatie

2004

Enkelblind

n = 20

RCT

(significant op onderdelen equitest) Morioka

Revalidatie-

2003

ziekenhuis

RCT

n = 28

Perceptietraining

Zwaaien romp

voetzolen door leren verminderde in discrimineren van

experimentele groep

ondergrond van verschillend materiaal Bayouk

Thuiswonend

2006 chronische fase

RCT

Taakgerichte balans

COP verplaatsing,

matched pairs

n = 16

oefeningen. Exp.:

(sign. p < 0,005)

pre-posttest

onder verschillende

Sit to Stand

sensorische

10 m lopen in beide

condities

groepen verbetering

6 mnd

0,48 naar 0,55 m/s exp 0,45 naar 0,51m/s contr. Katz-Leurer Revalidatiecentrum 2006

(sub)acute fase

RCT

n = 24

Bovenop normale

Beide groepen

fysiotherapie kreeg

gingen vooruit, maar

de exp. groep:

de exp. groep

dagelijks

significant betere

fietsergometer-

scores op de

training gedurende 3 wk.

Postural Assessment Scale for Stroke (PASS) en Fugl-Meyer.


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.3.7b

17

Onderzoeken naar effecten van interventies voor het verbeteren van de balans ^ systematische reviews

Auteur

Onderwerp

jaar

Ge|« ncludeerde

Conclusie

onderzoeken

Barclay-Goddard

Balanstraining in stand met

Van de mogelijke 1118 titels en

Geen effect op functionele

2004

behulp van feedback, visueel

abstracts konden 7

uitkomstmaten, alleen in het

Cochrane Stroke

en auditief, met een kracht

onderzoeken ge|« ncludeerd

laboratorium verbeterde de

Group

platform

worden, n = 246

symmetrische

Chen 2002, Geiger 2001, Lee

gewichtsverdeling in stand

1996, Sackley 1997, ShumwayCook 1998,Walker 2000,Wong 1997 van Peppen e.a.

Effect visuele feedback

Van 78 onderzoeken werden 8

Visuele feedback heeft geen

2006

therapie op balanscontrole in

ge|« ncludeerd, n = 214

meerwaarde ten opzichte van

stand

6 RCT’s: Shumway-Cook 1998, conventionele therapie. Het Sackley 1997,Walker, 2000,

blijft de vraag hoe symmetrie in

Grant 1997, Geidger 2001,

stand gerelateerd is aan

Chen 2002 en 2 CCT’s:

balanscontrole.

Winstein 1989, Cheng 2004


18


Tabel B.3.8 is vervallen

Tabel B.3.8

Onderzoeken naar deTimed Up and GoTest (TUG) is vervallen;er wordt niet omgenum-

merd



19

Onderzoeken met betrekking tot het gaan staan ^ het opstaan

Auteur

Setting

jaar

Fase

Onderzoeksopzet Steekproef

Interventie

Conclusie

Hesse 1998

Revalidatiecentrum

Herhaald meten voor en na de

Extra training STS Volgens NDT

Geen verbetering in symmetrie,

95 dg na de

interventie

n = 35

geen verbetering in

beroerte

tijd STS

Cheng

Revalidatie-units

Prospectieve

2001

ziekenhuis

studie

n = 54

n = 30 interventie;

Uitkomst:

biofeedbacktraining

valincidenten, STS.

tijdens trainen

Significant verschil

2 - 4 mnd na de

symmetrische

verdeling

beroerte

gewichtsverdeling

lichaamsgewicht. na 6 mnd: 10/24 valincidenten in controlegroep, 5/30 in exp. groep

Dean

Revalidatiecentrum

2000 chronische fase

2 wk/4 wk

Loopsnelheid,

met 2 mnd

oefenen aangedane

uithouding, kracht

follow-up

been en functionele

op het aangedane

oefeningen in werkcircuit

been tijdens gaan staan en bij de

Controlegroep:

steptest. Exp.groep

Oefeningen arm

significante

RCT

n = 12

verbetering Weiss

Revalidatiecentrum

2000 > 1jr na de beroerte

Monger

Thuiswonend

2002 > 1jr na de beroerte

12 weken

De tijd om 5

voor en na de

2 per week

achter elkaar op te

interventie

weerstands-

staan vanuit een

oefeningen

stoel daalde met 21%

Herhaald meten

Herhaald meten

n=7

Trainingsprogramma

MAS-score

voor en na de

n=6

thuis: sit-stand-sit

maximaal,

interventie

opstapjes oefenen

loopsnelheid van

strekoefeningen

0,86 m/sec naar 1,10 m/sec

Brunt

Laboratorium

2002

Biomechanisch

n = 10 gezond

STS onder 3

Het niet-aangedane

Experiment

n = 10 hemiplegie

condities: Plaatsen gezonde

been wordt meer gebruikt.Variatie in

convenience

been op

plaatsen van de

sample

verschillende

gezonde voet nuttig

manieren

om STS te oefenen

Gebruikte

Sommerfeld Stroke-unit

Prospectieve

2001

Geriatrische

studie

parameters: leeftijd,

RMI 4, gaan staan < 4 sec en blijven

revalidatie-unit

LOS en ontslag

partner, sensoriek,

staan 15 sec. Is

(sub)acute fase

setting

BI, RMI, blaasfunctie beste predictor 10 dagen na de

n = 120

beroerte voor ontslag naar huis


20


Tabel B.3.10a

Interventies voor arm en handfunctie ^ extra oefeningen, verhoging intensiteit

Auteur Setting jaar

Fase

Platz 2001

Revalidatiecentrum

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Enkelblind RCT

n = 74 (n = 45 stroke)

Taakgerichte oefeningen fijne

Evaluant les Membres superiuers

Bij patie«nten met een

Follow-up na 1jr

motoriek

des Personnes agees

matige parese

n = 37

n = 40 dg/3 wk met

(TEMPA) en

of zonder KR, n = 20

kinematiek. Tijd om

geen AAT

taken uit te voeren verbeterde (p = ,0012), ook na 1jr

Lincoln

Ziekenhuis

n = 282

Routine fysiotherapie Geen verschil tussen

1999

5 weken na de

follow-up

vs of extra

de groepen. De helft

beroerte

6 mnd

fysiotherapie

van de extra groep

10 uur extra in 5

voltooide de therapie

weken.

niet

RCT

Uitkomst: ARA, BI en Rivermead arm assessment Kwakkel Ziekenhuis 1999

3 groepen:

BI en ARA

14 dagen na de

RCT

n = 101

armtraining,

significant hoger in

beroerte

beentraining en

de groepen met de

alleen algemene

extra training

revalidatie. De extra therapie: 30 min/5 dd/wk/20 wk Kwakkel Follow-up na 1jr van 2002 de populatie uit het

RCT

n = 101

onderzoek in 1999

85% van de n = 101 assessment na 9 en

Gemiddeld behielden de pat. de

12 maanden

motorische winst,

BI, ARA, FAC,

maar sommige pat.

Nottingham Health

verbeterden of

Profile

verslechterden significant. Hogere intensiteit resulteert niet in significante winst in verbetering na 1jaar

Rodgers Stroke-unit

RCT

Experimentele

Geen verschil in de

2003

10 dagen na de

follow-up 3 en 6

groep: stroke-

groepen op de ARA,

beroerte

mnd

unitzorg plus extra

MI, Frenchay Arm

therapie

Test, BI, Nottingham

arm/hand

E-ADL

n = 123

30 min/dg/5 dg/wk/ 6 wk


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.3.10b

21

Interventies voor arm en handfunctie ^ bilateraal oefenen

Auteur

Setting

jaar

Fase

Dick-stein 1997

Revalidatiecentrum


Interventie

Conclusie

RCT

800 elleboogbewegingen in extra

Geen verschil tussen de groepen

n = 27 Exp. n = 15

therapiesessies Whitall

Revalidatiecentrum

Single groep

2000

> 1jaar na de

pilotstudie

n = 14

6 weken BATRAC-

Significante

training

verbetering op Fugl-

3 per week

Meyer,Wolf Motor

4 5 min.

Function test

n = 21

Meten fMRI-

Geen functieverschil

Exp n = 9 Standaard oefenen

activiteit in hemisfeer en

Significant verschil fMRI-activiteit

vs BATRAC

cerebellum

(hoewel bij 3 pat. in

beroerte

Luft

Revalidatiecentrum

2004

gem. 50 mnd na de beroerte

RCT

de BATRAC groep geen veranderingen) Des-rosiers Revalidatie-unit 2005

RCT

Subacute fase

n = 41

Extra unilaterale en

Geen vermindering

Exp. n = 20

symmetrische

stoornis en geen

bilaterale taken.

verbetering functie

15 - 20 45 min.

Tabel B.3.10c

Interventies voor arm en handfunctie ^ sensorimotorische training

Auteur

Setting

Onderzoeks-

jaar

Fase

opzet

Feys 1998

Ziekenhuis 2 - 5 weken na de

RCT

beroerte

Steekproef

Interventie

Conclusie

n = 100

Motorische en sensorische

Follow-up 6 en 12 mnd: 7,3 en 6,5

stimulatie hand en

hogere score Fugl-

Follow-up

arm door bewegen

Meyer

na 5 jr

van een

Effect bleef na 5 jaar

2004

schommelstoel

(studie in 2004). Geen verschil in BI. Meeste effect bij ernstige pat.


22


Tabel B.3.10d Auteur

Setting

jaar

Fase

Woldag 2003

Interventies voor arm en handfunctie ^ bimanueel, taakgericht trainen Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Revalidatiekliniek Patie«nten gem.

Prospectief, longitudinaal,

n = 21

Baseline fase huishoudelijke taken.

Het repeterend oefenen had geen

7 weken na de

multiple baseline

Repeterende

toegevoegde

beroerte

design

zaagbewegingen en

waarde.

grijp/ verplaatsoefeningen Rose

Revalidatiecentrum

2 groepen, 2

n = 30

Kinematische

In de pat.groep

oefeningen

beroerte

analyse: reactietijd,

asymmetrie van de

(unimanueel en bimanueel)

n = 30 Gezond

pieksnelheid, en relatie tussen de

armen: nietaangedane arm

activiteit van de

lagere pieksnelheid

twee armen

in bimanuele conditie

Arm en been

Verbetering

oefengroep

armgroep WMFT van

chronisch

Circuittraining

2,9 naar 3,1FMA

> 1jaar na de

Uitkomst:

40,8 naar 45,7

beroerte

WolfMotorFunctionTest

2005 Gem. 29 mnd na de beroerte

Pang

Thuiswonend

RCT

n = 63

2006

Fugl Meyer, MAL Byl

Revalidatiecentrum

RCT

Uitgebreide

> 20 % verbetering

2003

en thuis

cross-over

testbatterij:

Conclusie: plateau

chronisch

4 weken sensorisch

WMFT

niet bereikt,

6 mnd - 7 jr na de

en

loopsnelheid,

retraining heeft

beroerte

4 weken motorisch

handfunctie follow-

effect, ook na 3 mnd

up na 3 maanden

resultaat nog aanwezig

4 weken intensieve

Verbetering MAS,

training, met passief

Nine Hole Peg test,

12 mnd na de

en actief bewegen

bij 2 pat. werd fMRI

beroerte

en functionele taken

gemaakt, waarbij

Lindberg Thuiswonend

Pre-posttestopzet

2004

Geen follow-up

Chronisch

n = 21

n = 10

corticale activatie veranderd was Higgins 2006

Thuiswonend 12 mnd na de beroerte

RCT

n = 91

6 weken, 3 /week 90 minuten

Op de box en blocktest geen

taakgerichte training,

verschil met

relevante taken

controlegroep. In beide groepen 2 blokjes verschil


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.3.10e

23

Interventies voor arm en handfunctie ^ Constraint Induced Therapy

Auteur

Setting

jaar

Fase

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Taub 2006

Thuiswonend gem. 4,5 jaar na de

RCT follow-up

n = 41 Exp. n = 21

Intensieve training 6 uur per dag/10 dg.

Zeer grote verbetering in

beroerte

na 2 jaar

niet gebruiken

armfunctie. Ook het

gezonde arm 90%

gebruik van de arm

van de dag.

nam toe (Wolf Motor Functie test en Motor Activity Log (MAL)

Brogardh Thuiswonend 2006

Gecombineerd case control en RCT,

n = 16

CIT, 2 - 3 patie«nten per therapeut en 6

MAS, Sollerman Handfunctie test,

gem. 28,9 mnd na

metingen voor en na

uur groepstraining.

MAL significante

de beroerte

de interventie

90% van de dag niet

verbetering.

gebruiken gezonde

In follow-up geen

arm.

verschil in de groep

Na de trainings-

die nog 3 maanden

periode randomisatie een mitella droeg. in wel of niet dragen mitella

Tabel B.3.10f Auteur

Interventies voor arm en handfunctie ^ systematische reviews

Onderwerp


Conclusie

vanderLee

Oefentherapie op de armfunctie bij

13 RCT’s werden ge|« dentificeerd. 6

Trials met vergelijking tussen

2001

patie«nten met een CVA

toonden positieve resultaten, methodologische kwaliteit 5 - 15

therapie«n tonen geen verschil in effect. Meer intensieve therapie lijkt

(van 19 mogelijke punten)

meer effect te hebben.

vanPeppen SR naar fysiotherapie interventies

Voor de arm en hand werden de

Geen effect van traditionele

2004

volgende interventies beoordeeld:

neurologische oefentherapie,

oefentherapie 11RCT’s

oefenen van de arm,

CIT 6 RCT’s bilaterale training 1RCT, 1CCT

neurostimulatie met als doel functieverbetering.

Neuromusculaire stimulatie: 4

Geen effect krachttraining op

RCT’s met EMG, 4 RCT’s zonder

grijpkracht.

jaar

voor arm en handfunctie

EMG. krachttraining 2 RCT’s deKroon

Effect therapeutische elektrische

Van 11gevonden RCT’s voldeden 6

TES heeft mogelijk een positief

2002

stimulatie van de arm en hand

aan de methodologische criteria.

effect op de motorische controle

De methode vanTES verschilt: EMG getriggerd, neuromusculaire

van de bovenste extremiteit, maar effect op functie is niet

elekrische stimulatie enTENS.

aangetoond. Er is geen bewijs dat de ene vorm vanTES beter is dan een andere.


24


Tabel B.3.11a

Lopen ^ interventies looptraining

Auteur

Setting

jaar

Fase

Richards 2004

Revalidatiecentrum

Nilsson


Interventie

Conclusie

RCT

n = 63 Inclusie: subtest

De twee groepen kregen

Op Fugl-Meyer, BBS,TUG, barthel

45 - 90 dagen na

lopen BI minstens

conventionele

subambulant score,

de beroerte

10, loopsnelheid 10

therapie (NDTen

snelheid, geen

- 60 cm/s.

motor relearning).

verschil tussen de

De experimentele

groepen. Taak

groep bovendien

georienteerde

speciale

training is niet

loopbandtraining

afhankelijk van loopbandgebruik.

FT met BWS

FIM, loopsnelheid

treadmill,

10 meter, FAC,

controlegroep.

Fugl-Meyer, BBS,

looptraining op

followup 10 mnd.

basis van MRP.

Beide groepen

Revalidatiecentrum

RCT

n = 73

2001 Subacute fase

verbeterden, geen statistisch verschil Ada

Thuiswonend

RCT

Exp. n = 13

Positief effect

Placebo

30 min, treadmill

loopsnelheid, maar

> 6 mnd na de

gecontroleerd

3 /wk/4 wk

geen verandering

beroerte

trial met 3 mnd

Controle

handicap (SIP)

Follow-up

conventionele

2003

n = 29

looptraining Barbeau

Revalidatiecentrum

RCT

n = 100

n = 50 loopband

BWS-groep

27 - 148 dg na de

met BWS, n = 50 geen BWS 6 weken

scoorde significant beter op alle

beroerte

training

klinische

2003

uitkomstmaten. Pohl

Revalidatiecentrum

RCT

n = 60

4 weken training

Training met

1. loopband

opvoering snelheid

Gem. 16 weken na

2. snelheid

van de loopband:

de beroerte

veranderen van

significante

loopband 3. conventioneel

verbetering

2002

Eich

Revalidatiecentrum

2004 < 6 weken na de

RCT

n = 50

30 min. TTT

Tolerantie aerobe

Follow-up na

Inclusie: BI 50-80,

30 min fysio

training, verbetering

3 mnd

12 m lopen,

(NDT)

loopsnelheid.

cardiovasculair

Controle: 60 min

wk 1 - 6:

stabiel.

fysio

loopsnelheid

beroerte

n = 30 exp.

verbeterde. 31m/s en capaciteit 91m, significant verschil.

Lamontagne Revalidatiecentrum

Observationele

2004

studie

n = 12

Indeling in hoog of

Snellere condities

laag functioneren.

op de loopband

31 - 290 dg na de

Grens tussen hoog

gaan gepaard met

beroerte

en laag functioneren hogere loopsnelheid 45 cm/sec.

en verbetering spier/ gewrichtsuitslagen


Bijlage 2 Evidentietabellen Auteur

Setting

jaar

Fase

Peurala

Revalidatiecentrum

2005 Chronische fase

25 Onderzoeksopzet Steekproef

Interventie

Conclusie

RCT

Looptrainen met

Geen verschil

n = 45

Follow-up

enzonder elektrische 10MWT, 6MWT,

6 mnd

stimulatie en lopen

loopparameters,

op vaste grond 15 sessies 3 weken

FIM en motorische MAS.

plus 55 min/dg fysio Kwakkel

Revalidatiecen-tra

1999

en verpleeghuizen

RCT

n = 101

Eclectische

BI, FAC en ARA

Randomisatie in 3

benadering:

Beentraining groep

groepen: naast

been training gericht significante

(sub)acute fase,

standaard

op staan,

verbetering op BI en

binnen 14 dg na de beroerte

revalidatie: armtraining,

gewichtsverdeling, stabiliteitt

FAC. Ook ARA beter dan de

beentraining,

verbeteren en

controlegroep.

controle

loopsnelheid trainen

immobilisatie Kwakkel

Follow-up na 1jaar

Geen verschil in

2002

scores vanaf 6 maanden na de beroerte. Op groepsNiveau bleven de effecten gehandhaafd van de beentrainigsgroep.

Tabel B.3.11b Auteur

Lopen ^ systematische reviews Onderwerp


Conclusie

SR naar fysiotherapie interventies

10 RCT’s loopbandtraining met en

Geen effect van loopband-training

zonder gewichtsondersteuning

en FES.

5 RCT’s FES

spierkrachttraining: wel

6 RCT’s naar

verbetering van spierkracht maar

spierkrachtverbetering

niet functioneel.

11onderzoeken geincludeerd

Geen voldoende bewijs voorTTof BWSTT

jaar vanPeppen 2004

Moseley 2003 Cochranestudie

Loopband training met en zonder lichaamsgewichtsondersteuning

mogelijk effectief voor pat. die na 6 weken nog niet zelfstandig kunne lopen.


26


Tabel B.3.11c

Lopen ^ spierkracht verbeteren: progressieve weerstandsoefeningen

Auteur

Setting

jaar

Fase

Butefisch 1995

Revalidatie gem-8,4 weken na


Interventie

Conclusie

RCT

Weerstandsoefeningen pols en

Kracht en contractiesnelheid

vingers, flexie- en

verbeterde evenals

extensieoefeningen

piekkracht bij

met verschillende

isometrische

weerstand.

handextensie.

n = 27

de beroerte

2 dd/15 min/ 2 wk 6 weken, 3 /wk training programma,

Kracht van het been verbeterde in de

> 36 mnd na de

met feedback op de

beengroep. De

beroerte

geleverde kracht.

loopsnelheid

Hetzij de arm, hetzij

verbeterde. De

het been.

armgroep verschilde

Bourbonnais Thuiswonend 2002 chronisch

RCT enkelblind

n = 25

niet van de beengroep wat armfunctie betreft. Turton

Revalidatie

Exp. groep 30 min.

Geen significant

2005

< 4 weken na de

rekoefeningen

effect, de

beroerte

12 wk

oefeningen werden

RCT

n = 25

slecht verdragen, slechts 6 pat. volgden totale programma.


Bijlage 2 Evidentietabellen Tabel B.3.11d

27

Lopen ^ loophulpmiddelen

Auteur Setting

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Testen: zwaaien romp en

n = 30 CVA

Zwaaien tijdens In stand verbeterde balanshand-having in stabiliteit met

jaar Laufer 2003

Geriatrie revalidatie

symmetrische gewichtsverdeling

verschillende

vierpoot

n = 20 gezonde

condities, met 1stok

geen negatief effcet

ouderen

of met 4 poot

op symmetrische gew.verdeling

Maeda

Thuiswonend

2001

Vergelijkende studie

n = 41

Standaard Romberg- Zwaaien verminderde

Effect gebruik van

CVA-patie«nten n = 36 gezonde ouderen

positie

met gemiddeld 60%

op gravicorder zonder en met een

bij gebruik van een stok.

stok het meten van

Het verschil met

het zwaaien

gezonde leeftijd-

een stok op de balanshandhaving

genoten lag niet aan de verminderd spierkracht in het been

Tabel B.3.12

Sensorische training

Auteur Setting

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Thuiswonend

Crossoverstudie

n = 21

Sensorische training

Functionele

6 mnd tot 7 jaar na

4 weken sensorische training, 4 weken

Inclusie: kunnen lopen, arm kunnen

8 w. 1,5 uur /w. Uitkomstmaten:

onafhankelijkheid verbeterde > 20%

de beroerte

motorische training

optillen, elleboog

loopsnelheid, kracht,

buigen en

en ROM,WolfMotor-

gedeeltelijke

FunctionTest

jaar

Fase

Byl 2003

handfunctie


28


Tabel B.3.13

Onderzoeken naar dubbeltaakinterferentie

Auteur

Setting

jaar

Fase

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

Conclusie

Brown 2002

Research laboratorium

Niet gerandomiseerde,

n = 6 CVA-patie«nten n = 6 gezond

Verbale reactietijd bij uitvoeren

Reactietijd significant langer,

< 1jaar na de

vergelijkende studie

balanstaken: zit,

significant verschil

staan, staan met

bij moeilijkere taak

beroerte

gesloten voeten Bowen

Revalidatie

Observationele

Meten loopsnelheid

Loopsnelheid

studie

en balans (dubbel

verminderde

< 7 mnd na de

Lopen met en

support tijd)

significant bij

beroerte thuiswonend

zonder cognitieve taak

Haggard

Neurologische

Observationele

7% vermindering

revalidatie-unit

studie

n = 50 patie«nten met neurologische

Staplengte en

2000

coginite

staplengte bij

Interferentie lopen

aandoeningen (n =

performance bij een

dubbeltaak.

en cognitietaken

11stroke)

enkele taak en een

Significante

dubbeltaak

correlatie met BI

2001

n = 11

dubbeltaken

score, niet met 10 m looptijd Hyndham Thuiswonend

Prospectieve studie

Testen stop walking

n = 26 stopten

2004

Stop walking when

when talking in

tijdens het praten, n

Gemiddeld 20 mnd

talking als predictor

relatie met ADL-

= 16 had een

na de beroerte

voor vallen

taken

valincident. De

n = 63

(SWWT)

patie«nten die stopten waren significant meer afhankelijk in ADL. SWWT: specificiteit 70%, sensitiviteit 53%.

Cockburn Revalidatiecentrum

Observationele

1min lopen, 1min

7/10 patie«nten

2003

1maand na de

studie, follow-up na

woorden genereren,

reductie

beroerte

9 mnd

2 1min woorden

loopsnelheid bij

genereren en lopen,

dubbeltaken na 9

10MWT

mnd.

Canning

Thuiswonend

2006

n = 10

Observationele

n = 20 beroerte

Lopen onder

Loopsnelheid lager

studie

n = 20 ouderen

verschillende

bij 3 taken tegelijk

n = 20 jong

condities:

zowel bij gezonden

lopen met volle

als bij pat. met een

beker, plus

beroerte

chronische fase

cognitieve taak Yang 2007

Thuiswonend chronische fase

RCT

Exp. n = 13 Controle n = 12

Exp. looptraining met gebruik van

Sign. verbetering loopsnelheid van

ballen stuiten,

85,6 19,8 naar

dragen als 2e taak.

115,3 18 cm/sec

Contr. geen training


29

Mental Practice

Auteur

Setting

jaar

Fase

Page 2005

Revalidatiecentrum

Onderzoeksopzet

Steekproef

Interventie

RCT

n = 11 n = 6 dagelijks

Geselecteerde taken: Verbetering op de reiken en grijpen MAL, de pat.

> 1jr na de beroerte

Conclusie

mental practice ADL- kop, pagina omslaan

gebruiken de arm

taken

van een boek,

meer. ARA scores

gebruik pen.

significant hoger in

Oefenen volgens

MP-groep

protocol Dijkerman Thuiswonend

Herhaald meten

n = 20

Oppakken en

Alle groepen

2004

voor en na interventie

3 groepen

transporteren 10 blokjes

verbeterden, MP groep beter op

MP: repeteren taak

getrainde taak.

mentally. 3e groep:

Geen verschil BI

Gem. 2 jaar na de beroerte

mentaal visuele plaatjes oefenen Crosbie

Revalidatie-unit

Single case studies

n = 14

2004 10 - 176 dg na de beroerte

(n = 9 completed the study)

MP taak (reiken en

Verbetering op de

grijpen) plus

UL Motricity Index.

standaard therapie, taak op video, protocol: 2 10 fysiek oefenen, 2 10 MP

Liu

Revalidatie-unit

n = 46

15 sessies 1u/dg/3

Betere performance

MP-groep

wk of MP of

getrainde en niet-

12,3 5,3 dg na de

conventionele

getrainde taken

beroerte

therapie

p < 0,005 en p < 0,001

2004

RCT


30


Hoofdstuk 4 Vallen ^ risicofactoren en preventie

Tabel B.4.1

Valincidenten tijdens opname

Auteur

Setting/

Onderzoeks-

jaar

fase

opzet

Nyberg 1995

Revalidatiecentrum

Prospectieve studie

Steekproef

Resultaten

Conclusie

n = 161

39%, n = 62 patie«nten vielen.

Vallen komt veel voor, valpreventie

Aantal val-

zou prioriteit

incidenten 153.

moeten hebben

15.9/1000 pat. dagen n = 6 (4%) fracturen Tutuarima 1997

Ziekenhuizen (n = 23)

Beschrijvende studie

n = 720

14%, n = 104 viel ten minste 1 .

CVA-patie«nten hebben een hoog

Acute fase

Totaal 173

risico op een

Patie«nten opgenomen tussen

valincidenten

valincident

1991-92

8,9/1000 pat/dag

Incidentie: 25% gaf letsel, n = 3 heupfractuur

Ugur 2000

Stroke-unit

Retrospectieve beschrijvende

n = 293

studie

44%, n = 131 patie«nten met een

Relatie met lagere score barthel Index,

valincident

depressie en rechter

1992-1996 Sze

Revalidatie-unit

Beschrijvende

2001

1week na het CVA

cohortstudie

Teasell

Revalidatie-unit

2002

Retrospectieve

hemisfeer lesie n = 677

n = 238

11,5%, n = 78 viel.

Chinees onderzoek.

Geen letsel in 77%

Het valpercentage

Incidentie: 5,5/

is lager dan in

1000 pat. dagen n

westerse

= 3 heupfractuur

onderzoeken

37%, n = 88 viel 1

Incidentie hoog,

cohortstudie

maal, en van deze

serieus letsel gering.

gedurende 5 jaar

groep n = 45 2

BergBalanceScore

maal. Totaal 180

en FIM

valincidenten. Letsel lager bij vallers

Stolze

Neurologisch

2004

ziekenhuis

Suzuki

Revalidatie-unit

2005

Prospectieve studie

Beschrijvende

in 22%, 1fractuur

p < 0,01

n = 489

22%, n = 30

Vallen kwam het

waarvan n = 136 CVA-patie«nten

valincidenten /136 totaal 165

meest voor bij patie«nten met

valincidenten /489

loopstoornissen

273 valincidenten

Meeste

bij n = 121.

valincidenten 1e 4

138 valincidenten/

weken na opname,

10.000 pat.dagen

in de (bad)kamer

n = 5 fracturen

van de patie«nt.

4% een val tijdens 1e 5 dagen

Transfer aanleren belangrijk

n = 256

studie

Zdobysz 2005

Ziekenhuis

Retrospectieve cohortstudie

n = 1014

Holloway

Neurologische

Retrospectieve

n = 1440

12%, n = 173

Slechts 17% van de

2007

afdeling

beschrijvende

5,9 valincidenten/

valincidenten was te

studie

1000 pat.dagen

voorkomen geweest.



31

Auteur

Setting/

Onderzoeks-

jaar

fase

opzet

Czernuszenka Neuro-revalidatie2007

Prospectieve studie

Steekproef

Resultaten

Conclusie

n = 353

10%, 35 patie«nten

Relatie met ernst

unit

met een valincident

van de beperkingen

< 3 maanden na

5,02 (95% BI 3,7-

het CVA

6,5) valincidenten/ 1000 pat.dagen


32 Tabel B.4.2

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Valincidentie in de thuissituatie

Auteur

Setting/

jaar

fase

Forster 1995

Thuiswonend


Resultaten

Conclusie

Beschrijvend bij ontslag en na 8

73%, 79 valincidenten

Vallen groot risico, mantelzorgers meer

Val in het ziekenhuis

stress.Vallers

sign. predictor val

minder activiteiten

thuis, p = 0,004

buitenshuis en vaker

4 fracturen (1%)

depressief

n = 108

wk en 6 maanden

Jorgensen

Thuiswonende

Prospectieve studie

n = 111

23% van de

Relatieve Risico

2002

patie«nten gemiddeld 10 jaar na het CVA

4 maanden

n = 143 controle

patie«nten en 11% van de controlegroep viel 1

(RR) om te vallen

of vaker, 2/1000

1,2 - 4,3

valregistratie

voor patie«nten = 2,3; 95% BI

persoon-dagen vs 1/1000 Hyndham

Gemiddeld 50

Observationele

n = 23 re. hemisfeer

50%, n = 21vallers

Herhaaldelijke

2002

maanden na het

studie

n = 16 linker

van wie 10

vallers meer

hemisfeer

meerdere

gehandicapt en

n = 2 hersenstam

valincidenten 6% fracturen

sign. verminderde armfunctie

CVA

(p < 0,018) en ADL-score (p = 0,010) Yates

Thuiswonende

Prospectieve

51%, n = 142

Valrisico is niet

2002

patie«nten ge|« ncludeerd 14

cohortstudie

vallers. De

lineair gerelateerd

follow-up na 1, 3 en

onderzochte

aan het aantal

dagen na het CVA

6 maanden

beperkingen waren fysiologische

stoornissen.

n = 280

parameters (motorische, sensorische, zien/ vision) Lamb

Thuiswonend

Prospectieve studie

48%, n = 45 vallers

Bekende

2003

Vrouwen

naar valincidenten

19% 1val

risicofactoren voor

Follow-up 1jr

29% > 1val Aankleden

de algemene populatie geen

risicofactor

voorspellers.

Prospectieve cohort n = 56

46%, n = 26 vallers

Veel valincidenten.

studie

meeste

Slechts een klein

geen revalidatie

follow-up 6

valincidenten (63/

aantal pat. zoekt

meer

maanden

103) 1e 2 maanden

hulp.

Mackin-tosh Thuiswonende 2005 patie«nten

n = 124

na ontslag Harris 2005

Thuiswonende patie«nten 1jaar na het CVA

Prospectieve studie naar valincidenten

n = 108

50%, n = 49 vallers (totaal 117

Balans en mobiliteit op zich geen sign.

valincidenten

relatie met vallen.

20 (41%) een

Meer aandacht voor

verwonding,

het lopen is nodig.

waarvan 17 medische hulp zochten.



33

Incidentie (heup)fracturen

Auteur

Setting/

jaar

fase

Ramnemark Patie«nten 1998 opgenomen met een CVA

Onderzoeksopzet

Steekproef

Resultaten

Conclusie

Prospectieve studie Tot gemiddeld 2,9

n = 1139

154 fracturen bij 120 patie«nten na

Het is belangrijk te focussen op

gemiddeld 24

preventie van

maanden waarvan

valincidenten en

45% heupfracturen

osteoporose

jaar na het CVA

(17 heupfracturen/ 1000 persoonjaren). Vrouwen sign. meer p < 0,001. Meeste fracturen kant van de hemiparese p < 0,001. Ramnemark Patie«nten 2000 opgenomen na een

Retrospectieve studie n = 568

femurnekfractuur

Van de pat.

Femurnekfractuur is

opgenomen met een

een risico na een

femurfractuur was

CVA, zelfs nog jaren

16,4% - 38% (over

later. Het risico op

verschillende jaren), CVA-patie«nt. 62%

achteruitgang van de mobiliteit is groter

van de heup-

dan bij gezonde

fracturen bij CVA-pat. ouderen. was aan de paretische kant. 69% van de personen die onafhankelijk waren, konden mobiel naar huis vs 38% van de CVA-patie«nten Melton 2001

Patie«nten vanaf 3 maanden na het CVA

Retrospectieve

Na 25 jaar 71% van

Meer valincidenten

studie, follow-up 25

de CVA-patie«nten en

naar de paretische

1960-69

jaar

66% van de controle

kant, bij ambulante

n = 387

gematchte

groep had een

patie«nten (rankin heupfractuur. 11/1000 1-2). Fracturen niet

controlegroep

persoonjaren Fractuurrisico werd

gerelateerd aan ernstige handicaps

groter bij ouder

(rankin 3-5).

worden. Hazardratio per 10 jaar 1,6. Kanis 2001

Patie«nten opgenomen met een

Retrospectieve studie n = 237.288

Bij 9% van de bij

Het risico op een

CVA-patie«nten traden heupfractuur is hoog fracturen op.Van de (RR > 7) gedurende

CVA in 1987-1996 in Zweden

fracturen was 52% een heupfractuur.

het 1e jaar na het CVA en het laagst 4 jaar na het CVA.

Dennis 2002

Patie«nten opgenomen tussen

Prospectieve studie

4% = 88 fracturen < 2 jaar waarvan

Het voorkomen van

en analyse ontslag

1990-98

data

1,1% heupfracturen =

dan de Zweedse

1,4 (95% BI 0,92-

cijfers.

n = 2696

heupfracturen is lager

2,07) keer het aantal heupfracturen in de algemene populatie


34 Tabel B.4.4 Auteur

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Geloof in eigen kunnen, self-efficacy Setting

jaar Hellstrom e. a.

Geriatrisch revalidatiecentrum

2003

Design

Uitkomst

Steekproef

maten

Prospectieve observationele

Falls Efficacy scale FES (Swedish)

studie

Resultaten

Conclusie

Patie«nten met lage self-efficacy op de

In de revalidatie zou er meer aandacht

FES verbeterden

moeten zijn voor

FIM

minder op

verhoging van het

BBS

functionele testen.

vertrouwen in eigen

Follow-up na

Bij ontslag en na 10

Ingedeeld in 2

10 maanden

mnd significante

groepen: hoge en lage self-efficacy

IADL Functional

verschillen tussen beide groepen op

Ambulation

balanstest BBS

Category (FAC)

(p < 0,0001) en

n = 37 (66 - 89 jr)

kunnen

FIM (p < 0,0001). FES bij ontslag correleerde significant met follow-up scores: rho = 0,82 tussen FES(S) en IADL en FAC Belgen

Thuiswonende

2006

patie«nten > 1maand na het CVA

Cross-sectioneel

Valhistorie

n = 20 (40%)

Balans en self-

valincidenten

efficacy in verband

FES-S falls efficacy

n = 11meerdere

met vallen zijn

scale

valincidenten geassocieerd met relatie met vrees om valincidenten.

Stroke Impact

te vallen:

Score, mood

RR 2,4; 95% BI 1,1-

section

4,9 minder valgerelateerde self-

BBS, timed sit to

efficacy, p = 0,04,

stand,TUG

depressieve symptomen p = 0,02. meer valincidenten, meer vrees om te vallen: RR = 5,6; 95% BI 1,2-23 BBS niet-vallers 48,8 6,4, veelvallers 43,8 8,7



35

Interventies om vallen te voorkomen

Auteur

Setting

Design

jaar

Fase

Steekproef

Cheng 2001

Revalidatie-unit

Prospectieve studie n = 54

Interventie

Resultaat

Conclusie

n = 24 revalidatieprogr.

Sit to stand verbeterd. symm.

Training symmetrische

n = 30 rev.progr.

lichaamsgew.

gewichts-verdeling

plus symm. staan

verdeling verbeterde

vermindert het aantal

training

sign. p < 0,005.

valincidenten significant p < 0,05

Cheng

Revalidatiecentrum

2004

Prospectieve studie,

Conventionele

Balanstesten,

Dynamische balans

RCT

therapie/ ritmische

dynamisch en

sign. verbeterde.

n = 52

gewichtsverdeling

statisch. Valincidenten

Minder vallen maar niet sign.

Follow-up 6 mnd

p = 0,059

Hart

Thuiswonend

RCT

Tai-Chi vs

BBS

Controlegroep

2004

13 - 54 mnd na het

n = 18

oefentherapie

Romberg

verbeterde op

1uur/week/12

loopsnelheid

balanstesten niet

weken

Up and GoTest

sign. BBS = 0,01, de

Duke health Profile

Tai Chi-groep

CVA

verbeterde meer in algemeen welzijn, niet sign. Marigold Chronisch

RCT

Strekken/

2005

n = 30

balanstraining versus Houdingsreflexen

oefengroep bij

bewegingstherapie/

Valincidenten

testen op

behendigheid

follow-up 1jr

balansplatform, niet

thuiswonend

TUG, ABC,

Minder vallen in

significant Vearrier 2005

Chronisch thuiswonend

Single subject Multiple baseline

Massed practice 6 uur per dag/

Stabilisatietijd BBS

Stabilisatietijd verbeterde van 2,3

n = 10

2 weken

Valincidenten

naar 1,6.

70% takentraining

BBS gem. 3 punten.

25% gericht op

Valincidenten

stoornissen/

significant minder p

handicaps

<0,009

5% rust


36


Hoofdstuk 5 Voeding- en ondervoeding na een beroerte

Tabel B.5.1

Onderzoeken naar voedingstoestand en prevalentie van ondervoeding bij patie«nten met een beroerte

Auteur

Onderzoeksopzet en

jaar

steekproef

Uitkomstmaat

Meetmomenten

Conclusie

Yoo e.a. 2008


Voedingstoestand

Opname < 24 uur

Bij opname: 12,2%

n = 131

Gewichtsafname

1week na opname

1week: 19,8%

Se. albumine, Transferrineniveau Prealbumine Brynningsen e.a. Beschrijvend onderzoek

Voedingstoestand:

1week

Bij opname (1w) 35%

2007

Gewicht,

6 week

ondervoeding

body mass index (BMI), mid upper arm

3 maanden 6 maanden na beroerte

6 maanden 22% Sign. verhoging in se.

n = 89

circumference (MAC),

albumine van 1week tot

triceps skinfold

6 m (p < 0,0001), en

thickness (TSF), se.

sign. verhoging in

albumine en se.

transferrine van 5 w. tot

transferrine.

6 m. (p < 0,05). Geen

Ondervoeding: wanneer

significante verandering

pat. 2 uitkomstmaten onder normale waarde.

in gewicht of BMI van 1 w. tot 6 m.

Poels e.a.


Ondervoeding wanneer:

Opname

Bij opname

2006

n = 69

gewichtsverlies of lage

4 weken na beroerte

ondervoeding: 35%

BMI.

Na 4 weken 3%

Davis e.a.


Voedingstoestand

Opname

Bij opname: 16%

2004

(n = 185)

SGA

1maand

ondervoeding.

MRS

15% van de totale groep

NIHSS

overleed en 58% had slechte uitkomst Relatie tussen ondervoeding en slechte uitkomst (OR 3,4; 95% BI 1,3-8,7; p = 0,01) en tussen ondervoeding en mortaliteit (OR 3,1; 95% BI 1,3-7,7, p = 0,02)

FOOD-Trial

Gerandomiseerd

Voedingstoestand

Opname

Ondervoeding bij

collaboration

onderzoek (RCT)

Eenvoudige screening

6 maanden

opname = 9%

2003

(n = 2955)

verschillende niet

Ondervoeding na

gestandaardiseerde

beroerte werd in

methodes

verband gebracht met slecht herstel verhoogde mortaliteit



Onderzoeksopzet en

jaar

steekproef

Westergren e.a. 2001

37 Uitkomstmaat

Meetmomenten

Conclusie


Voedingstoestand

Opname

Bij opname: 32%

(n = 162)

BMI, SGA

ondervoeding

Revalidatiefase

Structurele observaties

Van de pat. die hulp

van eten en metingen van voedingstoestand

nodig hadden = 49% ondervoed.

SGA, decubitus en ADL

Van pat. die geen hulp

(katz-index)

nodig hadden = 13% ondervoed (p < 0,0005).

Choi-Kwon e.a.


Voedingstoestand

1998

n = 208.

3 biochemische

ICH-groep 62%

Acute fase

metingen en 5 antropocentrische

ondervoed (PEM) CI-groep 25%

Opname

Bij opname:

Contr.gr. 13% In de acute fase kwam ondervoeding significant vaker voor in de ICHgroep (62%) dan in de CI-groep (25 %) (p = 0,000) Gariballa e.a.


Voedingstoestand

Opname ( < 48 uur)

Bij opname:

1998a

(n = 201)

antropometrische,

Metingen herhaald na

31% = ondervoed

Acute fase

hematologische en

4 weken.

(BMI < 20), 49% = TST,

biochemische data: BMI

12% = MAC,

TST,

19% = Se. alb

MAMC, Se. albumine

Finestone e.a.


Voedingstoestand

Opname

Ondervoeding (PEM) bij

1995

(n = 49)

Biochemische en

1maand

opname: 49%

Acute en revalidatiefase

antropocentrische data

2 maanden

Na 1mnd: 34%

BW, BMI, MAMC

4 maanden

Na 2 mnd: 22 %

Se. albumine.

Na 4 mnd: 19%

Davalos e.a.


Voedingstoestand

Opname

Ondervoeding (PEM)

1996

(n = 104) Acute fase

TST, MMC, Se. albumine, o.a.

1week na opname 2 weken na opname

opname = 16% Na 1w. = 26%

.

voedingparameters (TST,

Na 2 w. = 35%

MAMC, se. alb., en

met significante

calorimeter)

vermindering van vet (p = 0,002). Ondervoede pat.: hoger stressreactie en meer complicaties dan bij de niet-ondervoede patie«nten


38


Auteur

Onderzoeksopzet en

jaar

steekproef

Uitkomstmaat

Meetmomenten

Conclusie

Unnosson e.a. 1994

(n = 50)

Voedingstoestand

Opname


> 70 jaar

Gewicht,

Na 2 weken

opname = 8%

TST, MAMC

Na 9 weken

Se. Protein, delayed hypersensitivity, body gemeten met Bioelectric impedance en functionele status is gemeten bij opname en na 2 en 9 weken Axelsson

(n = 100)

Voedingstoestand,

Opname


1988

Acute fase Ziekenhuis

antropocentrische variabelen (relatieve

Ontslag

opname = 16% bij ontslag = 22%

gewicht,TST, AMC), albumine, transferrine en prealbumine. BMI = Body Mass Index, PEM = protein energy malnutrition, MAMC = middenarmspieromtrek, AMC = middenarmomtrek, TST = tricept skinfold dikte, BW = lichaamsgewicht, SGA = Subjective Global Assessment, MRS = modified Rankin scale, NIHSS = National Institute of Health Stroke Survey = een neurologisch screeningsinstrument, RCT = randomized clinical trial.



39

Consequenties van ondervoeding op uitkomsten van patie«nten

Auteur

Onderzoeksopzet en

jaar

steekproef

Yoo e.a. 2008

Beschrijvend onderzoek n = 131

Uitkomstmaat

Meetmomenten

Conclusie

Voedingstoestand Gewichtsafname

Opname < 24 uur 1week na opname

Ondervoeding bij opname: voorspeller

Se. albumine,

voor a) ondervoeding na

Transferrineniveau

1-week (OR, 14,85; 95%

Prealbumine

BI 3,52-62,76; p < 0,001) en complicaties na een beroerte (OR 6,72; 95% BI 1,09-41,56; p = 0,04). Ondervoeding na 1week (OR 4,49; 95% BI 1,0718; p = 0,04) en 1-week NIHSS-score (OR 1,76; 95% BI 1,31-2,37; p < 0,001) zijn voorspellende factoren voor slechte uitkomst na 3 m.

Axelsson

Prospectief beschrijvend Voedingstoestand,

Opname en wekelijks tot

Ondervoeding 3 weken

1989

onderzoek

antropocentrische

3 weken na opname

na opname relateert aan:

(n = 32)

variabelen (relatieve

Slechte voedings-

Acute fase

gewicht,TST, AMC),

toestand,

Ziekenhuis

Albumine, transferrine en

Slechte zelfredzaam-

prealbumine.

heid bij opname, Verlamming rechterarm Eetproblemen bij opname Hogere leeftijd

Davis e.a.


Voedingstoestand

Opname

15% van de totale groep

2004

(n = 185)

SGA

1maand

overleed en 58% had

MRS

slechte uitkomst

NIHSS

Relatie tussen ondervoeding en slechte uitkomst (OR 3,4, 95% BI 1,3-8,7; p = 0,01) en tussen ondervoeding en mortaliteit (OR 3,1; 95% BI 1,3-7,7, p = 0,02)

Davalos e.a. 1996

Beschrijvend onderzoek (n = 104)

Voedingstoestand TST, MMC, Se.

Opname 1week na opname

Ondervoede patie«nten hadden:

Acute fase

albumine, o.a.

2 weken na opname

hogere stressreactie,

voedingsparameters

meer infecties,

(TST, MAMC, se. alb.,

meer risico op

en het bijhouden van

decubitus,

calorie«n)

meer risico op slechte uitkomst (functionele status < 50 bij 30 d. follow-up of overlijden) dan de niet-ondervoede patie«nten


40


Auteur

Onderzoeksopzet en

jaar

steekproef

Finestone e.a. 1996

Uitkomstmaat

Meetmomenten

Conclusie

Prospectief beschrijvend Functionele status (FS)

Opname (T-1)

Ondervoeding

onderzoek

m. barthel-index

1maand (T-2)

gerelateerd aan >

(n = 49)

Ligduur

Ontslag (T-3)

langer ligduur (p = 0,011), lager FS (p = 0,038) op T2

FOOD-Trial

Gerandomiseerd

Voedingstoestand

Opname

Ondervoede patie«nten

collaboration

onderzoek (RCT)

Eenvoudige screening

6 maanden

met een beroerte: a)

20033

(n = 2955)

verschillende niet

meer risico op long

gestandaardiseerde

ontsteking, infecties,

methodes

decubitus en darmbloeding. b) hoger risico op overlijden (37%) dan patie«nten met normale voedingstoestand (20%) (OR voor mortaliteit 2,32; 95% BI 1,78-3,02). Gecorrigeerde OR voor de ondervoede patie«nten vergeleken met de normaal gevoede patie«nten: 1,82; 95% BI 1,34- 2,47). (p = 0,0001). C) Ondervoede patie«nten vaker afhankelijk (rankinschaal 3-5) dan de normaal gevoede patie«nten (OR 1,52; 95% BI 1,05-2,21). (p = 0,003).



Onderzoeksopzet en

jaar

steekproef

Gariballa e.a. 1998b4

41 Uitkomstmaat

Meetmomenten

Conclusie

Prospectieve

Voedingstoestand

Opname (< 48 uur)


antropocentrische,

Metingen herhaald na 4

Ondervoede patie«nten (lagere se.alb.conc.)

(n = 201)

hematologische en

weken.

hadden meer risico op

Acute fase

biochemische Data:

infectieuze complicaties (p < 0,0001) en

BMI

slechtere functionele

TST,

status bij opname

MAMC,

(p = 0,021) en na 2

Se. Albumine

weken (p = 0,002). Voedingstoestand was gerelateerd aan ontslagbestemming (pt. met slechtere voedingstoestand had meer risico op weer opgenomen te worden in een instelling na ziekenhuisontslag. Se. albumine is een sterke voorspeller voor mortaliteit 3 maanden na acute beroerte: hazardratio 0,91; 95% BI 0,84-0,99).

BMI = Body Mass Index, MAMC = middenarmspieromtrek, AMC = middenarmromtrek,TST = tricept skinfold dikte, BW = lichaamsgewicht, SGA = Subjective Global Assessment, MRS = modified Rankin scale, NIHSS = National Institute of Health Stroke Survey = een neurologische screeningsinstrument, RCT = randomized clinical trial.


42


Tabel B.5.3a

Onderzoeken over symptomen van ondervoeding bij patie«nten met een beroerte

Auteur

Onderzoeksopzet

Setting

Onderwerp/

Jaar

Steekproef

Fase

Interventies

Conclusies

Finestone e. a.

Case studie (n = 1)

Ziekenhuis acute fase

Beschrijving en analyse Het belang van het van een casus van patie«nt observeren van

2003

patie«nt met een beroerte

met een beroerte en

symptomen van

slikproblemen;

ondervoeding en

beschrijving van

slikproblemen besproken

interventies en

m.b.t. casus

behandeling en resultaten daarvan Westergren e.a.

Beschrijvend onderzoek (n = 162)

2001

Revalidatiefase

Opname

Voedingstoestand BMI, SGA

Bij opname: 32% ondervoeding

Structurele observaties

Van de pat. die hulp

van eten en metingen van

nodig hadden = 49%

voedingstoestand SGA,

ondervoed.

decubitus en ADL (Katz-

Van pat. die geen hulp

index)

nodig hadden = 13% ondervoed (p < 0,0005).

Sullivan e.a.

Cross-sectioneel

Ziekenhuis

Bij opname: medisch,

83% van de ouderen

1993

onderzoek

Geriatrische afdeling

neuropsychologisch,

heeft problemen met hun

(n = 110)

voedingstoestand en

tanden.

oudere patie«nten

toestand van tanden

Slechte mondconditie is

gescreend (72 uur na

een belangrijke

opname,

voorspeller voor

na zes maanden

gewichtsverlies (niet

na een jaar.

gewenst gewichtsverlies) zowel binnen 6 en 12 maanden

Tabel B.5.3b

Klinische richtlijn

Auteur Interventie jaar

Setting

Onderwerp

Conclusies

Thomas Een voedingsrichtlijn voor

Ziekenhuis en verpleeghuis

De richtlijn bestaan uit

Geeft aanbevelingen aan

e.a.

ouderen om ondervoeding

twee delen; het ene voor

m.b.t. observatie van

2000

te voorkomen en/of

het verpleegkundigen en

symptomen van

behandelen.

voedingsdeskundigen. Het

ondervoeding

andere voor artsen, farmaceuten en voedingsdeskundigen.


(gewicht, lengte, armen

kuitomtrek), gewichtsafname,

algemene anamnese (leefstijl,

medicatie, mobiliteit)

zelfperceptie, leefstijl,

voedselanamnese, subjectieve anamnese.

klinimetrsiche kwaliteiten van

dit instrument. Ontwikkeling

beschreven in Vellas e.a.

1999. O.a. onderzocht door

Christensson e.a. 2002

Guigoz e.a. 1996 Gazzotti e.a. 1997

Klinimetrische eigenschappen Verpleeghuis

van de MNA bij ouderen

Ziekenhuis

Verpl.

Dietist

Verpl. Arts

Rater

specificiteit en sensitiviteit bij

Specificiteit: 98%, Voorsp. waarde 97%. MNA

Sensitiviteit: 96%,

MNA 17-23,5.

Mini Nutritional Assesssment

(MNA)

Soini

2004* (n = 178)

van de MNA bij ouderen in een verpleeghuis Chron. fase

Arts Dietist

bij ouderen

score (p = 0,0001).

slikproblemen nog lagere

MNA-score (p = 0,0001). Pat.droog mond+ kauwen

slikproblem: sign. lagere

Pat. met kauwen

MNA-score (p = 0,0011).


significant gerelateerd aan de

screenen van ondervoeding Aantal eetprblemen:

een instrument is dat goed gebruikt kan worden bij het

Dit geeft aan dat de MNA

en verminderde eetlust.

correlatie (p = 0,0001) BMI, de armomtrek en kuitomtrek,

MNA-vragen significante

gewicht of albumineniveau.

veranderingen optraden in

23,5), voordat ernstige

beroerte.

getest bij patie«nten met een

het instrument is nog niet

ouderen en andere groepen ^

validiteit, betrouwbaar-heid,

ondervoeding, MNA < 17; 3) risico voor onder-voeding,

uitgebreid getest, m.n. m.b.t.

24; 2) prote|« necalorie

Ook al zijn de klinimetrische eigenschappen van MNA

Conclusies

43

voedingstoestand: MNA

MNA differentieert tussen ouderen met: 1) een goede

schappen

Klini-metrische eigen-

identificeren (scores: 17-

18 vragen over screening

uitgebreid publicaties m.b.t.

In een onderzoek naar de klinimetrische eigenschappen

Fase

Setting

kon risico op ondervoeding

Mini Nutritional Assessment (MNA);

Vellas e.a. 1999*

steekproef

Onderzoeks-opzet

Vellas 1996

formaat

Pertoldi e.a. 1996

Meet-instrument en

Jaartal

Screeningsinstrumenten voor voedingstoestand

Auteur

Tabel B.5.4


De Malnutrition Universal

Screening (MUST)

Kyle e.a.

2005 pred. waarde 64,6 (95% BI 59,5-69,5) en negatieve

(95% BI 75,1-81,8), positief

56,2-66,1), specificiteit 75,1

Sensitiviteit 61,2 (95% BI


Christensson e.a. 2002

72,6-79,4).

voedingsafdeling

van een

medewerkers

Getrainde

schappen

Klini-metrische eigen-

voorspellende 76,1 (95% BI

Patie«nten in het ziekenhuis (n = 995)

Rater

BAPEN,

parameters

Fase

Setting

Klinimetrische eigenschappen Ziekenhuis

steekproef

Onderzoeks-opzet

Association (SIGN 2004).

Royal College of Nursing and the Registered Nursing Home

British Dietic Association,

2004, ESPEN 2002,

Aanbevolen door de SIGN

Conclusies


Malnutrition Advisory Group

Verdere onderzoeken verricht door:

formaat

Jaartal

Bestaat uit 3 klinische

Meet-instrument en

Auteur

44

(n = 164)

prospectief

onderzoek

e.a.

2001

Westergren Beschrijvend

1,1 - 7,8, p < 0,03).

45


maaltijd wordt opgegeten (OR 3,1 95% BI 1,1 - 8,7, p < 0,03), en langzaam eten (OR 3,0 95% BI

1,1 - 2.6, p < 0,04), Slikproblemen (OR 4,6, 95% BI 1,6 - 13,2, p < 0,006), 3/4 of minder van de

Alertheid (p = 0,005), langzaam eten (p = 0,005) o.a. De belangrijkste voorspellers voor slechte voedingstoestand waren: alertheid (OR 5,4, 95% BI

(p = 0,005),

Het openen van de mond (p = 0,005), Controle over eten in de mond (p = 0,005), Slikproblemen

Problemen met eten op het bord (p = 0,005), Eten naar de mond brengen (p = 0,005),

Zitten (p = 0,005),

Er was sign. verschil tussen onafhankelijke pat. en afhankelijke patie«nten in het:

^ Alertheid (9%).

^ Slikstoornissen (18%). ^ Openen/sluiten van de mond (16%).

^ Controle over eten in de mond (24%).

^ Onnatuurlijk eettempo(langzaam, snel) (26%).

^ Zithouding (29%).

^ Eten naar de mond brengen (46%)

^ Problemen met omgaan met eten op een bord (56%).

^ 3/4 of minder van de maaltijd wordt opgegeten (60%).

80% had moeite met eten en 53% had hulp nodig bij het eten. Problemen bij het eten:

Slechts 6 patie«nten zijn gewogen op een weegschaal en bij geen pat. was er een registratie van voedingstoestand.

Assessment

Instrument (RAI)

Verpleegkundigen hebben eet- en voedingsproblemen slecht/vaag beschreven en niet specifiek.

Resident

Ziekenhuis

^ Andere problemen zoals het te snel eten, te weinig eten, misselijk-heid, duizeligheid, labiliteit en

en registratie van de niet genoeg drinken.

^ Controle over eten in de mond.

verpleegkundigen

verpleegkundige/

^ Hanteren van eten op een bord.

Interviews met

80% van de patie«nten had hulp nodig bij het eten. Belangrijkste problemen:

2002

n = 40 patie«nten, n = 30 verpleegkundigen

verpleeghuis

Resultaat


Steek-proef

Kumlien e. a.

Setting

fase

Onderzoeksopzet

Onderzoeken naar problemen met eten na een beroerte

jaar

Auteur

Tabel B.5.5a



Beschrijvend

onderzoek

McLaren 1996

Unosson

e.a.


1994

onderzoek

2000

Ziekenhuis

Ziekenhuis Acute fase

Ziekenhuis (patie«nten)

Kwalitatief

Jacobson

Setting

fase

Onderzoeksopzet

jaar

Auteur

46

(n = 50)

(n = 79)

Patie«nten met een beroerte

n = 45

Steek-proef

(p = 0,01), hadden minder energie dan onafhankelijke pat. (p < 0,01)

Pat. die hulp nodig hadden bij het eten hadden lager se. alb. (p = 0,005), lower body cell mass

^ waar vaker vrouwen dan mannen.

^ waren ouder.

^ aten minder eten en dronken minder.

^ waren meer ondervoed dan zij die geen hulp nodig hadden (bij opname en na 2 en 9 weken).

die hulp nodig hadden:

18 (36%) had hulp nodig bij het eten tegenover 32 (64%) die geen hulp nodig had. De patie«nten

Als pat. meer handicaps had, werd minder gegeten (p = < 0,001)

Pat. met meer handicap kregen minder eten en hebben minder binnengekregen (p = < 0,001).

^ Slikproblemen (36%).

^ Moeite om de mond te sluiten (36%).

^ Problemen met kauwen (40%).

^ Communicatieproblemen (48%).

^ Moeite met rechtop zitten (84%).

Problemen bij het eten door: ^ Verminderde kracht in handen (89%);

^ Gevoel van wanhoop.

^ Moeite om hulp bij het eten te accepteren.

^ Schaamte voor eigen optreden/gedrag.

^ Veranderde smaak

denkt.

^ Verminderde eetlust die zich uit in misselijkheid zodra de patie«nt etenslucht ruikt of aan eten

droge mond en/of keel. ^ Dorst.

^ Onprettig gevoel in de keel en de mond dat de patie«nt beschrijft alsof de keel te smal is, pijn en

21patie«nten hadden de volgende problemen bij het eten: ^ Angst om te stikken.

Resultaat


onderzoek

1989

^ Afkeer van de behoefte aan hulp bij het eten 69%.

^ Eten lekt uit de mond 41%.

^ Niet in staat om de dingen van het dienblad te pakken 22%.

^ Eten in de mond verzamelen 66%.

^ Afasie 63%.

47


Eetproblemen: ^ Verminderde eetlust 55%. ^ Moeite met kauwen 63%.

krachtsvermindering re. arm (p = 0,005), en eetproblemen (niet sign.)

Ondervoeding 3 weken na opname gerelateerd aan minder zelfredzaamheid (p = 0,001),

27 (84%) patie«nten hadden een of meerdere problemen in relatie tot eten

Resultaat

interviews

n = 32

Steek-proef

observaties en

Acute fase

Ziekenhuis

Beschrijvend

Axelsson

Setting

fase

Onderzoeksopzet

jaar

Auteur


48


Tabel B.5.5b

Onderzoeken naar problemen met eten na een beroerte ^ meetinstrumenten voor het screenen van eetproblemen

Auteur

Onderzoeksopzet

Setting

jaar

Steekproef

Resultaat

fase

McLaren en

Cross-sectioneel in 2 fasen:

Ziekenhuis

Fase a. n = 60

Interbeoordelaarsbetrouw-

Dickerson

a) instrument ontwikkeling

Acute fase

Fase b. n = 75 die hulp nodig

baarheid kappa 0,65-0,95

2000

b) testen van klinimetrische

hadden bij het eten.

eigenschappen validiteit, betrouwbaarheid,

Tabel B.5.6

Onderzoeken naar interventies voor eetproblemen

Auteur

Onderzoeks-opzet

jaar

en steekproef

Jacobsson Casu|« stiek met e.a. 1997

Steekproef

Interventie

Resultaten

Ziekenhuis, revalidatie

Ge|« ndividualiseerd

Behoefte aan meer

voor eetproblemen

interventie-

concentratie

programma gegeven

verbeterd;

door trainers en familieleden

het snelle of langzame eten was verbeterd;

fase n = 15

meerdere metingen en (patie«nten) interviews met patie«nten en familieleden, notities

Setting

(o.a. van

Minder lekkage uit

telefoongesprekken),

mond

videotapes

Pat. heeft meer eten binnengekregen; Pat. drinkt meer en eet meer; Kan gewoon voedsel eten Verminderde hoest Verminderd risico op aspiratie


RCT

Food Trial

1998

e.a.

Gariballa

RCT

en steekproef

2005

Onderzoeksopzet

jaar

Patie«nten met een beroerte m. slechte voedingstoestand Acute fase

supplement vs. 21pat. gewone ziekenhuisvoeding

Interventie: 21pat. ziekenhuisvoeding met voedings-

49


relatief risico 0,29; 95% BI 0,07-1,21).

7 overleden (35%) in de controlegroep (p = 0,127,

na 3 m. in de interventiegroep 2 overleden (10%) vs.

ijzerconc. bij follow-up. Er was iets lagere mortaliteit

verschil tussen de groepen m.b.t. se.albumine en se.

21,0 g/d; 95% BI 11,7-30,3). Ook was er sign.

+/- 12,8 g/d (p < 0,001) Effect van de behandeling:

Effect van behandeling: 723 kcal/d; 95% BI 498947). Ook prote|« ne-inname: 65,1 +/- 13,8 vs 44,1

kcal/d (gemiddelde +/- SD; p < 0,0001).

interventiegroep: 1807 +/- 318 vs 1084 +/- 343

Energie-inname was sign. meer in de

uitkomst 0,7% (95% BI -2,3-3,8)

controlegroep normale ziekenhuisvoeding

n = 42

en een verhoogd risico op overlijden en slechte

(360 ml van 1,5 kcal/ml, 20 gr. prot/dag) en

risicoreductie van overlijden 0,7% (95% BI -1,4-2,7)

Het toedienen van extra voeding bij normale ziekenhuisvoeding was gerelateerd aan absoluut

Resultaten

ziekenhuisvoeding met voedings-supplementen

Patie«nten zonder slikproblemen < 30 opname verdeeld in: interventiegroep:

Interventie

15 landen

Ziekenhuis

Ziekenhuizen Acute fase

Fase

Setting

125 ziekenhuizen

n = 4023 Patie«nten met een beroerte

Steekproef

Onderzoeken naar het toedienen van extra voeding

Auteur

Tabel B.5.7a



extra voedsel

Cochrane-review meten van effecten van het toedienen van

Systematische review waarbij onderzoeken (RCT’s) zijn includeerd die zich richten op het

Milne e.a. 2005 Trials: 49

n = 4790 ouderen Ziekenhuis acute

fase Positief effect van het toedienen van extra voeding, de pooled weighted mean difference

Resultaten


BI -5,20-1,24).

sign. effect (10 trials) (WMD -1,98 dagen, 95%

status en ook voor ligduur was er geen stat.

aangetoond van extra voedsel op functionele

van de onderzoeken hebben positieve effecten

verschil (RR 0,95, 95% BI 0,81-1,11). Een paar

complicaties van 14 trials met geen sign.

BI 0,07-1,21) uit 32 trials. Er was geen verschil m.b.t. risico op

controlegroep (relatief risico (RR) 0,74, 95%

interventiegroep in vergelijking met de

Er was minder mortaliteit in de

trials.

verbetering van 2,3% (95% BI 1,9-2,7) van 34

normale ziekenhuisvoeding in de controlegroep [WMD], was in de interventiegroep

Interventiegroep: extra voeding toegediend bij normale ziekenhuisvoeding vs.

Interventie

en steekproef

jaar

Setting

Onderzoeksopzet

Auteur

Steekproef

Onderzoeken naar het toedienen van extra voeding ^ systematische review

Tabel B.5.7b

50


51

Ervaring van patie«nten met het eten na een beroerte

Onderzoeksopzet

Steekproef

jaar

Setting

Resultaten

fase

Carlson e.a.

Kwalitatieve casestudy, exploratief onderzoek

2004

Interviews en part. observaties

n=3

1,5 - 2 jaar na de beroerte

Patie«nten beschreven ervaringen als het streven naar een normaal leven. Zij voelden zich verlaten en beschreven gevoelens van verlies en afhankelijkheid. Het proces van het heropvatten van het leven zoals voor de beroerte werd ervaren als langdurig en heel hard werken.

Jacobsen Survey e.a. Observaties en interviews over


2000

n = 15 gezonde

andere wijze moeite met eten en

ouderen

gaven aan last te hebben van angst

beleving m.b.t. maaltijd en het eten.

Ziekenhuis

De meeste patie«nten met een beroerte (21) hadden op de een of

en schaamte met betrekking tot eten en de veranderde lichamelijke toestand. Dit had vooral te maken met het feit dat de patie«nten moeite hadden om eten in de richting van de mond te brengen en dat ze slikproblemen hadden. Deze patie«nten gaven aan dat ze bang waren om zich te verslikken, klaagden over het ongemak in de mond en keel en vonden het vernederend om hulp bij het eten nodig te hebben.


Meeste patie«nten herstellen snel van slikproblemen.

Screeningsmethode

Invloed van screening op uitkomst

2001


Videofluoroscopie slikonderzoeken: 65% (< 5 d) - 80% (< 1w).

aspiratie na een beroerte

26 artikelen en chronische fase

Acute, revalidatie-

Verschillende momenten

na 6 m. = 11%

na 1m. = 17%

dag 7 = 27%,

Smithard e.a. 1997 beschrijven reductie van: dag 0 = 51%,

67% (< 72 uur) ^ 43% (< 7 d);

A) Incidentie van dysfagie: clinische evalutatie met watersliktest

(RR 3,17; 95% BI 2,07-4,87)

Verhoogd risico op longontsteking bij pat. met slikstoornissen

Revalidatiefase klinische test: 40-81%

Acute fase/klinische test: 30-55 %

Acute fase/fluoroscopie: 64-78%

Incidentie

videofluoroscopie): 30-81%

Comprehensive SwallowingTest (Klinische test en/of

Dysfagie ontdekt met: slikscreeningtest: 25% - 67%

Incidentie en uitkomst van dysfagie en

revalidatiefase

Ziekenhuis SU, acute fase en

Binnen 24 uur van opname; tot 2 weken van opname

Love

n = 24 artikelen

Perry en

Resultaten

Systematische review Incidentie van slikstoornissen

Moment van screening

Martino e.a. 2005

fase

Setting

Doel

Artikelen

Onderzoeksopzet

jaar

Onderzoeken naar slikstoornissen van patie«nten met een beroerte ^ Systematische Reviews


Auteur

Tabel B.6.1

Hoofdstuk 6 Slikstoornissen na een beroerte

52

Doel

Systematische review Over niet-instrumentele en non -

invasieve screeningsmethodes voor

het diagnosticeren van eet- en

Westegren e.a. 2005

1. Standardised Bedside Swallowing

Assessment (SSA)

slikproblemen

sliktest voor detecteren van aspiratie

Moment van

Deze screeningstesten zijn niet goed in het detecteren van verborgen aspiratie. B) Videofluoroscopie geeft goede informatie over anatomie en slikfuncties

b) Videofluoroscopie

c) Fiberoptic Endoscopy

(FEES)


te ontwikkelen om de nauwkeurigheid ervan te verbeteren.

voor dysfagie en risico op aspiratie, is het belangrijk om deze testen verder

Conclusie: ondanks dat screening aan het bed belangrijk is bij het screenen

combinatie met een screening aan het bed.

(sensitiviteit, 73-87%; specificiteit 39-87%), maar is beter bruikbaar in

geen training is gegeven voor degenen die de testen hebben afgenomen). C) FEES kan aspiratie voorspellen (zuurstofdesaturatie bij het slikken) =

betrouwbaarheid is vaak laag (kappa = 0-0,75) (getest in situaties waar

ideale conditie, wat niet het geval is in de klinische setting, en

en kan gebruikt worden voor therapeutische middelen, maar is evaluatie bij

en herhaald, maar hebben sensitiviteit var|« rend (42-92%), specificiteit (5991%), en interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (kappa = 0-1,0).

53

A) Screeningtests aan het bed zijn veilig, en behoorlijk makkelijk uitvoerbaar

verschillende meetmethodes: a) Bedside Assessment of Swallowing

1994)

3. Andere instrumenten > BDST: goed getest instrument (DePippo 1992,

ontdekken van aspiratie.

Het combineren van pulsoxymetrie met sliktest verbetert de kans op het

Hoogste sensitiviteit 73-100%, specificiteit 62-76%, PPV = 55 %, NPV = 83-100% (Smith 2000, Lim 2001, Chong 2003.

2. Indien pulsoxymetrie gecombineerd met sliktest:

nauwkeurigheid 86% (Perry 2001)

Sensitiviteit/slikproblemen 97% en specificiteit 90%, PPV - 92%, NPV - 96,

Als het instrument gebruikt door verpleegkundigen:

kappa -0,88-0,94 (Perry 2001).

1. SSA- aanbevolen is goed getest in 6 onderzoeken: Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid tussen verpleegkundigen ^ na training:

Resultaten

SR naar voordelen en nadelen van Verschillend

of fase)

instelling

Aan bed (ongeacht

screening

2003

n = 45 artikelen

n = 17 artikelen

Artikelen

Ramsey e.a.

3. andere instrumenten nl. BDST

Screeningsmethodes voor

2. Pulsoxymetrie in combinatie met

slikproblemen na een beroerte

Onderzoeksopzet

Jaar

Slikscreeningsinstrumenten ^ systematische reviews

Auteur

Tabel B.6.2a


Incidentie en uitkomst van dysfagie en

Perry en Love 2001


Doel

Jaar

na 6 m. = 11%

na 1m. = 17%

dag 7 = 27%,

dag 0 = 51%,

Smithard e.a. 1997 beschrijven reductie van

Videofluoroscopie slikonderzoeken (VSS): 65% (< 5 d) - 80% (< 1w).

uur) ^ 43% (< 7 d);

A) Incidentie van dysfagie: klinische evaluatie met watertest 67% (< 72

Resultaten

Invloed van screening op uitkomst

momenten

Verschillende

screening

Moment van

Meeste patie«nten herstellen snel van slikproblemen.

26 artikelen

Artikelen


Screeningsmethode

aspiratie na een beroerte

Onderzoeksopzet

Auteur

54

n = 180

Revalidatiefase na een beroerte

Klinimetrisch onderzoek


Acute fase

Ziekenhuizen

Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid

n=9

90 ml watersliktest

Ellul en Barer

1993

Standardised swallowing

Assessment en gagreflex

Ellul en Barer

1996

Assessment


Klinimetrisch onderzoek

1997

longontsteking van 16%/60 pat. tot 3%/60 pat.

afnemen?

van slikproblemen screenen en de SSA-slikscreening

Kunnen verpl. de meest voorkomende symptomen

screenen.

slikproces van patie«nten met een beroerte te kunnen


0,17-1), getraind 0,66, ongetraind 0,61.

getrainde verpl. en d|« tisten. Kappa = 0,61 (spreiding

Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid tussen niet

nog beter screenen.

verpleegkundigen het slikvermogen van de patie«nt

gebruik en na goede instructie kunnen

Het SSA-screeningsinstrument is eenvoudig in

SSA

30% en 71% pat. met verminderd of geen risico op de

Pat. m. risico op aspiratie: 37%, pat. normale slik =

64%;

Interraterbetrouwbaarheid van gag reflex functie >

pat.

27% in de eerste groep tot 0% in de laatste groep van

Structureerde slikscreenining leidde ook tot vermindering van patie«nten met slikproblemen, nl. van

slikscreening was gerelateerd aan vermindering van

slikproblemen: 28%. Een gestructureerde

Longontsteking vanwege aspiratie:10%;

onderzoek.

aspiratie en die verwezen moeten worden voor verder

geobserveerd bij het slikken van 90 ml water.

Ontwikkeling van een screeningsinstrument om het

55

Deze test is een sensitief screeningsinstrument om patie«nten te identificeren die klinisch risico hebben op

(aspirerend) (sens: 94%; spec: 26%)

Het heeft ook patie«nten met ernstige slikproblemen

onderzoek (sens.:76%; spec.: 59%).

Een 90 ml (3-oz) watersliktest heeft 80% (16/20)

Een 90 ml (3-oz) watersliktest bleek een nauwkeurig screeningsinstrument om slikproblemen te screenen.

faryngeale fasen van het slikproces worden

gestructureerde slikscreening, waarbij de orale en

Een onderzoek naar de waarde van een

(videofluoroscopic modified barium swallow)

doorgestuurd voor een slikfilm.

Gottlieb e.a.

van pat. ge|« dentificeerd bij een vervolg met slikfilm

Patie«nten kregen 3-oz of 90 ml water. Zij die symptomen van aspiratie vertoonden, werden

Revalidatieafdeling

Revalidatiefase

90 ml (3-oz) watersliktest

Aantonen van de kwaliteit van het screeningsinstrument.

Klinimetrisch onderzoek n = 44

eigenschappen

DePippo e.a. 1992

Conclusies m.b.t. klinimetrische

fase

Doel

Onderzoeksopzet/Steekproef/

jaar

Slikscreeningsinstrumenten ^ klinimetrisch onderzoek naar meetinstrumenten

Auteur

Tabel B.6.2b


n = 234 patie«nten met een beroerte goed bij

bewustzijn.

Prospectief klinimetrisch onderzoek ^ validering

n = 115 patie«nten met een beroerte acute fase


Assessment

Hinds en Wiles

1998

Screening aan het bed gebaseerd op SSA vergeleken

en betrouwbaarheid.

Onderzoek van het screeningsinstrument op kwaliteit

97% pat. slikten water abnormaal.

93 pat. getest

geschieden beter en zinvoller door interdisciplinaire samenwerking (van teams).

behandeling van slikproblemen van de patie«nten

aangetoond door interdisciplinair team. Diagnose en

Kwaliteit en betrouwbaarheid van SSA-slikscreening

ziekenhuis (p < 0,001), en het opgenomen worden in

uitdroging werden geregistreerd.

vochtbalans werden onderzocht. Het behandeladvies werd besproken met de patie«nt en zijn/haar familie.

hulpafdeling onderzocht waarvan n = 123 hebben

deelgenomen (75%)


grondig neurologisch onderzoek, voedings- en

n = 165 patie«nten met een beroerte op spoedeisende

gebaseerd op SSA

Kwaliteit van het screeningsinstrument is getest. De patie«nten ondergingen de SSA-slikscreening, kregen

Screening aan het bed

Klinimetrisch onderzoek naar eigenschappen van de SSA-slikscreening door verpleegkundigen

fysieke beperkingen (p = 0,02), ligduur in het

Frequentie van aspiratiepneumonie, ondervoeding en

Perry 2001a (deel 1)

voedingstoestand (p = 0,001). Dysfagie was gerelateerd aan risico op overlijden (p = 0,001),

Stroke unit

0,92 en NPV = 0,96.

sensitiviteit = 0,97 en specificiteit = 0,90 met PPV =

De SSA-slikscreening bleek een heel betrouwbaar screeningsinstrument.

waarde voor slikscreening (bedside assessment).

detecteren van aspiratie heeft geen toegevoegde

Het gebruikmaken van videofluoroscopie in het

het ziekenhuis (p < 0,05).

longontsteking (p = 0,05) en slechtere De patie«nten kregen slikscreening aan het bed en er werd een slikfilm gemaakt.

Acute fase


Patie«nten met een afwijkend slikproces (dysfagie) bij een bedside assessment hadden hoger risico op

n = 121patie«nten met een beroerte

1996 met videofluoroscopie

Survey

Smithard e.a.

patie«nten te verwijzen naar logopedie.

slikproblemen te screenen en kan gebruikt worden om

Deze test is sensitief, specifiek en bruikbaar om op

Een logopedist heeft niet een interventie aanbevolen indien testresultaat normaal was.

sensitiviteit van 97% en een specificiteit van 69%.

heeft deTimed water swallowing methode een

slikstoornissen (sensitiviteit: 73%, specificiteit 67%),

met SSA

1997

eigenschappen


Vergeleken met de logopedische diagnostiek van

Audit van slikmanagement voor en na implementatie

Ellul e.a.

Doel

test

fase

jaar


Timed water swallowing


Auteur

56

(RAPIDS)

for Dysphagic Stroke

Acute fase


slikproblemen hebben op langere duur.

RAPIDS-test kan goed voorspellen of patie«nten

PPV: 72%

Sensitiviteit 90%, specificiteit 92%, NPV: 97%

voorspellen van langdurige dysfagie

Eigenschappen van instrument gemeten voor het

Index


voedingsmanagement bij patie«nten met acute beroerte ^ De screening leidde tot betere patie«ntenuitkomsten.

aanbevolen voor evidence-based richtlijnen voor

instrument waren nodig. Dit instrument wordt

slikproblemen. Niet alle componenten van het

Royal Adelaide Prognostic Ziekenhuis

Prospectief onderzoek,

verpleegkundigen training krijgen in het screenen van

= 97

2006

De resultaten geven aan dat het van belang is dat

Verpleegkundigen onder begeleiding (niet getraind) n

Broadley e.a.

klinische beoordeling van verpleegkundigen van slikfuncties met een kappa = 0,88, 95% BI 0,77-0,99.

instrument heeft goede overeenstemming met

onderzocht met screening Verpleegkundigen die training hebben gevolgd n = 76

gebaseerd op SSA

competente (getrainde) verpleegkundigen ^ het

verpleegkundigen.

In totaal zijn 68 screeningperiodes afgerond door

200 patie«nten met een beroerte van wie 123 werden

Onderzoek naar de eigenschappen van slikscreening

eigenschappen



Prospectief en longitudinaal onderzoek

Perry

Doel

gebaseerd op de SSA gebruikt door

fase

jaar

57

2001b (part 2)


Auteur



Controlegroep = 21

zoeksopzet

n = 61 chronische fase

Verpleeghuizen

Experimentele groep = 40

parallelle-clusteronder-

medische complicaties (0,73, 95% BI 0,6

supraglottische slik) en

Quasi-experimenteel

afhankelijkheid (1,05, 95% BI 0,8 - 1,3); een sign. vermindering in slik- en

Standaard hoge intensiteit sliktherapie: Slikoefeningen (krachtige slik,

voedingsadvies voor 1maand

2002

verpleeghuis (0,69, 0,4 - 11), en

begeleiding van logopedist 3 /w. gedurende 1maand

hoog-intensieve-therapie en

Lin e.a.

aanpassen van voedselconsistentie onder in lagere mortaliteit (0,80, 95% BI 0,5 1,3), opgenomen worden in een

(verlagen van snelheid van eten) en het

N-102 kregen standaard zorg met

omvang arm (p = 0,030), lichaamsgewicht (p = 0,045), tussen voor- en nameting van de experimentele groep waren significant hoger dan voor de controlegroep.

hoofd draaien), mendelson-manoeuvre, supraglottisch slikken b) indirecte therapie, fysieke handelingen en thermale stimulatie. Elk therapiesessie = 30 min/dag/6 Controlegroep: geen training.

dagen gedurende 8 weken.

seconde (p = 0,009), volume per slik (p = 0,008), hoesten/verslikken (p = ,000),

(positieve effecten) voor: volume per

verschillen tussen de exp. en controlegr.

Na sliktraining waren er significante

hersteld (p = 0,09) na 6 m.

eten (p = 0,04) en het slikken was

grotere groep pat. die normaal konden

patie«nten is de slikfunctie hersteld (1.41 95% BI 1,03 - 1,94) na 6 m. Hoog intensieve therapie was gerelateerd aan

BI 0,55 - 0,97); en bij significant meer

worden in een verpleeghuis (0,73, 95%

- 0,8), en overlijden of opgenomen

strategie«n, het aanpassen van dieet, het aanpassen van de omgeving, positie van de patie«nt aanpassen (kin omlaag en

a) directe therapie (compensatie-

Exp.groep: intensieve sliktherapie met

logopedist elke dag gedurende 1maand

voedselaanpassingen, met supervisie van - 0,9), longontsteking (0,56, 95% BI 0,4

was gerelateerd aan een niet-sign. trend

95% BI 0,98-1,45). Standaardsliktherapie

rechtop zitten; advies voor veilig slikken

de standaardzorg-pat. groep (RR 1,19,

over omgevingsfactoren zoals het

Na 6 maanden kon 67% van de intens. sliktherapie gr. normaal eten vs. 56% van

Resultaten

laag-intensieve-therapie

Standaard lage intensiteit sliktherapie: slikcompensatie strategie, ging met name

Interventie


N-102 kregen standaard zorg met

Ziekenhuis acute fase

N-306 N-102 kregen standaard zorg

Vergelijkend onderzoek niet gerandomiseerd

Setting

Carnaby e.a. 2006

Steekproef fase

Onderzoeksopzet

Onderzoeken naar sliktherapie

jaar

Auteur

Tabel B.6.3a

58

1997

n = 53 patie«nten met een beroerte Revalidatiefase

Revalidatieafdeling

Kong

Case series

Setting

Chua en

Steekproef fase

Onderzoeksopzet

jaar

Auteur


Intensieve sliktherapie

Interventie


(p < 0,05).

(25 %) urineweginfectie. Na training significante verbetering o.a. in slikken

(15%) hadden longontsteking en 13

aspiratie 16 (30%) incontinentie; 8

21 (40%): slikproblemen met risico op

Resultaten

59

beroerte en slikproblemen


2001


n = 21patie«nten met een

e.a.

Setting

Finestone Cohortonderzoek

Steekproef fase

Onderzoeksopzet

jaar

Auteur

Het aanpassen van consistentie van voeding ^ verdikt vloeibaar

Groep 2. Kregen alleen verdikt vloeibaar.

gewoon oraal voedsel

Groep 1. niet-oraal voedsel en gingen later op

Interventie

(p < 0,0001).

kregen

de patie«nten die niet-orale (i.v./sonde) voeding

sign. lager vochtinname dan de vochtinname van

van de dagelijkse behoeften voor vocht. Dit was

was 755 +/- 162 ml/d, en slechts 33% +/- 5%

(p < 0,0001). Gemiddelde vochtinname in gr. 2

Vochtinname in gr. 1sign. verminderd over 21d.

Resultaten

c) Medicatie (nifedipine) had geen effect op slikproblemen of mortaliteit.

1,66).

op slikproblemen (OR 0,55, 95% BI 0,18-

b)Sliktherapie heeft geen significant effect

(gewicht, se. albumine) meer dan NGF (2

verbetert de voedingstoestand van patie«nten onderzoeken, n = 49).

c) Medicatie als therapie voor slikproblemen

slikproblemen

a) PEG-sonde vermindert het risico op overlijden (OR 0,28, 95% BI 0,09-0,89) en

Resultaten

en m.b.t. het behandelen van dysfagie.

6 onderzoeken

a) PEG-sonde vergeleken met neussonde b) Sliktherapie voor patie«nten met

Interventie


patie«nten met een beroerte, in het bijzonder hoe en wanneer zij gevoed moeten worden,

Tabel B.6.4

review

Cochrane- a) Interventies voor slikstoornissen bij

n = 227 patie«nten met een beroerte Ziekenhuis Acute fase

Deze review heeft de effecten onderzocht van

Setting

Bath e.a. 2005

Steekproef fase

Onderzoeksopzet en steekproef

Onderzoeken naar sliktherapie ^ systematische review

jaar

Auteur

Tabel B.6.3b

60


61

Hoofdstuk 7 Dehydratie na een beroerte

Tabel B.7.1 Bronnen

Meetinstrumenten voor screenen van vochthuishouding Minimum Data Set (MDS) Meet-

Onderzoeksopzet

instrument

Validiteit en

Resultaten

betrouwbaarheid

Suhayda en Walton

MDS: Minimum

Minimum Data Set van informatie om snel en op

2002

Data Set

eenvoudige wijze vroegtijdig

kunnen het meetinstrument

een verstoring van de

gebruiken.

Geeft goede aanwijzingen.

Voor alle patie«ntengroepen. Alle verpleegkundigen

vochtbalans te signaleren. Gebruikt worden vragen en een checklist met 11items / aandachtspunten. Ritz 2001

BIA

Bio-elektrische Impedantie Analyse (BIA) is nuttig /

Betrouwbaarheid is aangetoond in meer dan 3

Te gebruiken voor alle patie«nten en is vooral

handig om de vochtbalans

onderzoeken. Recent

bewezen bij oudere

van de patie«nt te be|« nvloeden/regelen.

bewezen bij 169 patie«nten en patie«nten bij wie niet vergeleken met MFBIA en vertrouwd kan worden op

Is erop gebaseerd dat

metingen waren binnen 3%

het dorstgevoel.

vetvrije lichaams(cel)massa

van de totale hoeveelheid in

die meer vocht bevat dan

TBW en ECW.

Is goed voor patie«nten die behandeld moeten worden

vetmassa, beter geleidt dan vet. Elektroden worden op

wegens een verstoring van de vochtbalans.

de polsen en enkels van de patie«nt geplaatst en meten de stroomveranderingen / wisselstroom met verschillende frequenties. (voltage) tussen de elektroden. Olde Rikkert e.a. 1997

MF-BIA

Multi-frequency- Bio-

Gevoeligheid en

elektrische Impedantie

responsiviteit van de MF-BIA alle patie«nten-groepen. Is

Analyse (MF-BIA) is een wat

om dehydratie en

goed te gebruiken wanneer

snellere methode dan alleen

overhydratie vast te stellen is

het BIA.

erg goed.

een patie«nten het risico lopen op een verstoring van

BIA wordt aanbevolen voor

de vochtbalans. Is goedkoop, eenvoudig in gebruik, wel veel training nodig. BIA is een populaire methode om de vet- en vetvrije massa te bepalen, het gebruik van de technisch meer complexe multi-frequency-BIA (MFBIA) wordt als zeer noodzakelijk beschouwd als bepaling van de watercompartimenten van het lichaam nodig is. Iggulden

Vragenlijst, BMI, registratie

1999

vochtinname.

Op de grens

Voor oudere patie«nten. Zeer eenvoudig in gebruik. Verpleegkundigen kunnen het meetinstrument gebruiken.


62 Bronnen

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Meet-

Onderzoeksopzet

instrument

Validiteit en

Resultaten

betrouwbaarheid

Rosher,

Vulling

Betrouwbaar-

e.a.

beenaders

heidsonderzoek.

gebruik.Gemakkelijk in

Hoe snel en goed zwellen de

gebruik voor

kleine aderen in de voet? Gedrukt wordt op de aderen

verpleegkundigen.

2004

bovenop de voet met druk van de vingers. De druk is licht en de snelheid van de zwelling wordt gemeten en een waarde toegekend.


Op de grens

Eenvoudig en goedkoop in

Steekproef

patie«nten met slikstoornissen na een beroerte

n=4

Patie«nten met een beroerte en slikstoornissen

2001

Whelan

2001

Finestone Cohortonderzoek e.a. n =13

Onderzoeksopzet

Jaar

Vochtopname (hydration) Acute fase

63

dagelijkse behoefte van vergelijkbare patie«nten. Hun vochtbehoefte werd aangevuld met 740 ml

reeds vooraf verdikt vocht.


Patie«nten die de hele tijd verdikte dranken kregen, kregen bijna 100% meer vocht dan de anderen.

vochtbehoefte.

Totaal kreeg deze groep 1197 ml of 59% van de

andersoortig vocht (intraveneus, via de mond).

Patie«nten die voedsel kregen dat was verdikt met poeder kregen gemiddeld 455 ml of 22% van de

vocht binnen.

geen intraveneuze voeding ^ krijgen te weinig

Pat. met dysfagie die verdikt vochtdieet krijgen en

dan de pat. In gr. 1.

dagelijkse behoeftes. De pat. in gr. 2 kregen sign. minder vocht binnen

ml/d 162 ml/d ofwel 33% 5% van de

De gemiddelde inname van vocht in gr. 2 was 755

(p < 0,0001).

voedsel) was sign. meer dan in gr. 2 patie«nten

Vochtinname van pat. in groep 1 (niet-oraal

Vochtinname (fluid intake) groep. 1is sign. verslechterd van dag 7 tot dag 21 (p < 0,0001).

Conclusie

Per steekproef werden de patie«nten gekozen om vocht te krijgen dat of verdikt was met poeder of

voedsel voor patie«nten met slikproblemen.

na opname in het ziekenhuis

via de mond toen zij beter konden slikken.

Groep 1: 7 patie«nten uit groep 1kregen in het begin intraveneus vocht en later verdikt voedsel

Interventie

Groep 2: 6 patie«nten in groep 2 kregen uitsluitend

Ziekenhuis


Fase

Setting

Opname in zh. en na 21dag

Vochtinname (fluid intake)

Meetmomenten

Uitkomstmaat

Vochtbalans bij patie«nten met een beroerte

Auteur

Tabel B.7.2


hoeveel vocht patie«nten binnen kregen..

Groep 2 vooraf ingedikt vloeibaar.

Verdikt vloeibare drank

Groep 1.

slikproblemen kregen.

Acute fase

Ziekenhuis

Gedurende 14 dagen werd geregistreerd

patie«nten met een beroerte en slikproblemen

n = 24

vochtinname in gr. 2 was 755 +/- 162

Groep 2. Kregen alleen verdikt vloeibaar.

gekregen (p = 0,04).

gedronken dan pat. die verdikt (met poeder) vloeibaar voedsel hebben

vocht kregen, hebben bijna 100% meer

Unit zijn opgenomen, die vooraf ingedikt

vochtinname. Pat. die niet op een Stroke

heeft niet geresulteerd in voldoende

extra vocht van 742 ml/d (+/- 132). Dit

was 455 ml/d (SEM +/- 70) waarbij

Gemiddelde vochtinname in de groep

(p < 0,0001).

vochtinname van de patie«nten die nietoraal (i.v./sonde) voeding kregen

sign. lager vochtinname dan de

dagelijkse behoeften voor vocht. Dit was

ml/d, en slechts 33% +/- 5% van de

Vochtinname in gr. 1sign. verminderd over 21d. ( p < 0,0001). Gemiddelde

Resultaten


Groep 1. Niet-oraal voedsel en gingen later over op gewoon oraal voedsel

Interventie

het soort vocht dat patie«nten met

Onderzoeken van de vochtinname en


2001

Whelan

2006

Prospectief gerandomiseerd onderzoek


e.a.

n = 21patie«nten met een beroerte en slikproblemen

Setting

Finestone Cohortonderzoek

Steekproef Fase

Onderzoeksopzet

Interventies: het toedienen van verdikt vloeibaar

jaar

Auteur

Tabel B.7.3

64


65

Interventies met betrekking tot i.v.-infuustherapie en subcutaan hypodermoclysis ^ vochttoediening i.v.

Auteur Onderzoeksjaar

opzet

Bhalla

Prospectief

e.a.

beschrijvend

2000

onderzoek

Steekproef

Setting

Interventie

Resultaten

Ziekenhuis

Bij opname (dag 1, 3 en 7)

Hogere osmolaliteit bij opn.

Acute fase

werden bloedproeven genomen heeft sign. relatie m. lagere

fase n = 167

en werd de osmolaliteit in het

mortaliteit

serum gemeten.

(p < 0,0001) en hogere

Dit werd de 1e, 3e en 7e dag na

functionele status

de opname gedaan en

(barthelindex)

vergeleken met de uitkomst

(p < 0,0001)

(functionaliteit, mortaliteit o.a.) na 3 maanden.

3 maanden na de beroerte. Se. ureum was sign. gerelateerd

Vergeleken hoe het ging met

aan plasma-osmolaliteit

patie«nten die i.v.-infuushydratie kregen vs. diegenen die vocht

(coe«fficie«nt = 1,4 per mmol/l verhoging in se. ureum, 95% BI

dmv drinken kregen.

1,1-1,8; p < 0,0001). Leeftijd was ook sign. gerelateerd aan plasma-osmolaliteit (Coe«fficie«nt = 0,15 per jaar verhoging in leeftijd, 95% BI: 0,03 - 0,27; p < 0,02). Patie«nten die i.v.-infuushydratie kregen hadden o.a. een betere functionele status.

Tabel B.7.4b

Onderzoeken m.b.t. hypodermoclysis (subcutaan) versus i.v. toedienen van vocht

Auteur Onderzoeks-

Interventie

Resultaten

Ziekenhuis

Twee groepen:

Vochttoediening onder de

Ouderen

Groep 1subcutaan. Groep

huid in de buikstreek ter

onderzoek (RCT).

2 kreeg i.v.-therapie van

behandeling van

Doel was om de invloed

NaCl en/of glucose Patie«nten kregen de

vochtverlies bleek een even goede methode als

van vochttoediening in

interventies voor 6 d.

intraveneuze

jaar

opzet

Slesak

Prospectief

e.a.

gerandomiseerd

2003

Steekproef

Setting fase

n = 96

een ader (i.v., intraveneus)

vochttoediening.

en onder de huid (s.c.,

Geen verschil was tussen

subcutaan) te vergelijken

de groepen m.b.t.

bij oudere patie«nten die

voorkomen van

gediagnosticeerd waren

bijwerkingen (p = 0,68, p

met een tekort aan vocht. Bovendien het bestuderen

= 0,41, p = 1,0) Het toedienen van sc

van de klinische

vocht verdient wel de

veranderingen die zich

voorkeur als het gaat om

voordeden bij de

verwarde patie«nten of patie«nten bij wie het moeilijk is om een injectie

patie«nten.

te geven. Beide methoden zijn veilig en succesvol.


Controlled clinical interventietrial


Simmons e.a. 2001

2003

(incontinent)

n = 63 verpleeghuisbewoners n=2 vepleeghuizen

Verpleeghuisbewoners

Mentes en Culp

n = 49

fase

Setting

jaar

Quasi-experimenteel onderzoek

Onderzoeks-opzet

Auteur

Steekproef

Onderzoeken bij ouderen ^ extra drankjes

Tabel B.7.4c

66

lager incidentie van HLE’s dan de controle-groep (maar verschil was niet sign.).

Strategie«n gebruikt: a) standaard 180 ml bij medicatie, b) het aanbieden van drankjes elke ochtend en avond;

meer drinken toen zij favoriete drankjes aangeboden kregen. (fase 3). In de interventiegroep was er een sign. verlaging van indicatoren voor dehydratie in vergelijking met controlegroep.

(2) 8 weken waarbij mensen 8 /d. werden aangespoord om extra te drinken tussen maaltijden (3) 8 w. 8 keer/d. aangespoord om te drinken, + warden favoriete drankjes aangeboden.

(fase 1-2). Een groep van deelnemers (21%), ging pas

aangespoord om te drinken tussen maaltijden;

Interventie: 3 fasen gedurende 32 weken: (1) 16 w. waarbij mensen 1 /dag werden

De meeste (78%) deelnemers hebben meer gedronken tussen maaltijden als reactie op aansporing

cognitieve proglemen, waren meer verward en hadden

15 ml/kg voor de resterende kg.

c) happy hour/theetijd 2 keer/week laat in de middag

Deelnemers in interventiegroep hadden meer

de eerse 10 kg, 50 ml/kg voor de volgende 10 kg en

Geen verschil werd gevonden op Hydration Linkt Events (HLE) tussen de groepen.

Resultaten

standaard werd gebruikt: vochtdoel 100 ml/kg voor

Interventiegroep: richtlijn vochtinterventie waarbij de volgende

Interventie



67

Interventies m.b.t. sondevoeding bij patie«nten met een beroerte

Auteur

Onderzoeksopzet

Setting

jaar

Steekproef

Fase

FOOD Trial Collaboration

Gerandomiseerde trial N-859

Ziekenhuizen Acute fase

2005

Interventies

Resultaten

Groep 1neussondevoeding Groep 2 pegasondevoeding

Het vroegtijdig toedienen van sondevoeding had positief effect

Groep 3 geen sondevoeding

m.b.t. minder risico op overlijden (5,8% (95% BI -0,8-12,5, p 0,09) en vermindering in overlijden/slechte uitkomst (1,2’ (95% BI -4,2-6,6, p-0,7). Pegasondevoeding bleek gerelateerd aan verhoging in mortaliteit 1,0% (95% BI -10-11,9, p -0,9) en een verhoogd risico op overlijden of slechte uitkomst 7,8% (95% BI 0,0-15,5, p -0,05).

Tabel B.7.5b

Interventies m.b.t. sondevoeding bij patie«nten met een beroerte ^ Systematische review

Auteur

Onderzoeks-

jaar

opzet

Bath e.a.

Cochrane-review

n = 227

2005

over effecten van

Cochrane- a) Interventies voor

patie«nten met een beroerte

review

6 onderzoeken

slik-stoornissen van patie«nten met een beroerte.

Steekproef

Setting

Interventie

Resultaten

Ziekenhuis

a) Pegasonde versus

a) Pegasonde vermindert het

Acute fase

neussondevoeding

risico op overlijden (OR

b) Sliktherapie voor

0,28, 95% BI 0,09-0,89) en

patie«nten met slikproblemen

verbetert de voedingstoestand van patie«nten

c) Medicatie als

(gewicht, serum-albumine)

therapie voor

meer dan NGF (2

slikproblemen

onderzoeken

fase

n = 49). b)Sliktherapie heeft geen significant effect op slikproblemen (OR 0,55, 95% BI 0,18-1,66). c) Medicatie (nifedipine) had geen effect op slikproblemen of mortaliteit.


68


Hoofdstuk 8 Cognitieve stoornissen na een beroerte

Tabel B.8.1 Auteur

Prevalentie van cognitieve stoornissen en dementie Setting/fase

Steekproef

Prevalentie

Opmerkingen


n = 337 (uit een cohort

n = 107 (31,8%) enige vorm van dementie vastgesteld met

Correlatie dementie met: Dysfasie OR 5,6, 95% BI 2,2-

Cognitieve status

van

DSM-III

15,5, groot infarct dominante

jaar Pohjasvaara 1998

3 mnd na beroerte n = 486)

hemisfeer OR 5, 95% BI 1,914,1, cogn. status voor CVA OR 2, 95% BI 1-3,7, laag niveau educatie OR 1,1, 95% BI 1-1,2, leeftijd

Inzitari 1998

Zhu 1998


n = 339 (uit een cohort

Vergeleken met condities voor het CVA, werden 57 pat.

Dementie geassocieerd met: oudere leeftijd p < 0,001,

cognitieve status

van

dement na het CVA (16,8%).

atriumfibrilleren OR 2,35, 95%

1jr. na beroerte

n = 635)

Als meetinstrument werd een

BI 1,2-4,5.Voorspellers voor

interview gebruikt

dementie: afasie OR 3,2, 95%

(gevalideerd in onderzoeken)

BI 1,7-5,9, en de ernst van de

met een sensitiviteit van

mot. stoornissen OR 2,3, 95%

72,2%.

BI 1,2-4,1.

n = 153 met een beroerte Hiervan n = 49 met dementie

Een beroerte was geassocieerd met een OR van

(32%)

2,4 (95% BI 1,3-4,6) voor

Onderzoek in district van

n = 1810

Stockholm 75 jr

cognitieve stoornis.

Barba

Basismeting en

n = 327

n = 75 dement (30%)

Risico op dementie: leeftijd

2000

meting na 3 mnd

n = 251

na 3 mnd

OR 1,1, 95% BI 1,03-1,2,

geanalyseerd na 2e meting na 3

(DSM-IV)

mentale achteruitgang voor

(n = 10 al dement voor de

CVA: OR 1,2, 95% BI 1,1-1,4,

mnd

beroerte, vastgesteld met DSM-III)

lage score op Canadian neurological scale: OR 0,5, 95% BI 0,4-0,6.

Linden

Beschrijvend

n = 149

Dementie: 28% bij CVA

2000

onderzoek

thuiswonend

Controle: 7,4%

Dementie en CI

Controle n = 745

OR4,7 95% - BI 3,0 - 7,5

Hoffmann 2001

20 mnd na

Cogn. stoornissen 72%

beroerte

Controlegroep: 36% n = 607, 63%ØØ n of meer cognitieve stoornissen.

Cognitieve stoornissen komen voor zonder neurologische

Basismeting

Afasie 25,2%, apraxie 14,5%,

stoornissen in 137/607.

binnen 2 weken

amnesie 11,6%, frontaal

na opname

syndroom 9,2%

Beschrijvend onderzoek.

n = 1000

Madureira

Beschrijvend

55% stoornis in ten minste 1

Dementie geassocieerd met:

2001

onderzoek.

domein

oudere leeftijd p = 0,01,

Cognitieve status

6% dementie

vrouw zijn p = 0,01, lager

n = 237

3 mnd na de beroerte

opleidingsniveau p = 0,04

Lowery

Prospectief

Prevalentie dementie 23%

Ouderen boven 75 jaar een

2002

cohortonderzoek

< 65 jaar 7%

significante grotere kans op

3 meting

> 85% 53%

dementie

in 1jaar.

DSM-IV

OR 8,99, 95% BI 4,1-19,1


n = 360


69

Setting/fase

Steekproef

Prevalentie

Opmerkingen

Patie«nten met 1e beroerte in 1995

n = 645

n = 248 (38%)

Cogn. stoornissen

3 mnd na de

MMSE 24

geassocieerd met leeftijd.

(database)

beroerte

OR 2,5 95% BI 1,5-4,2. Cogn.

Follow-up na 4 jr

stoornissen meer kans na 4 jaar op overlijden en BI < 15

jaar Patel 2002

OR = 2,2 95% BI 1,1-4,5, sign. meer opname p = 0,01. Liebetrau

Prevalentie CVA

2003

en dementie bij ouderen tussen

n = 495 85-88 jaar

85-88 jaar

Prevalentie CVA op 85 jarige

Bij 20% tussen 85 en 88 jr.

leeftijd bij 18,8%

een CVA. Bij 57% van CVA

Incidentie 57,2/1000 persoon- pat. dementie en bij 23,5% jaren

van de 85 jarigen zonder CVA. OR 4,3 95% BI 2,7-6,9

Srikanth

Thuiswonende

n = 99

Een beroerte is geassocieerd

Risico op een globale of

2003

pat. 3 mnd na een

n = 99

met een risico op cognitieve

cognitieve achteruitgang

beroerte, geen

controle

stoornissen RR 1,5, 95% BI

RR 1,2 95% BI 0,8-1,9.

1,1-2,1

specifieke domein stoornissen

afasie

RR 2,8, 95% BI 1,4-5,3. Srikanth

Follow-up na 1jr.

n = 88,

Geen cogn. stoornissen: 50%,

89% van de pat. met cogn. st.

2004

van onderzoek uit

drop-out 11

controle 67%.

had dit al bij basismeting.

2003

n = 91controle

n = 11progr. dementie. n = 24 (12,5%) focale cogn. stoornis.

Stemmingstoornis bij de basismeting is geassocieerd

Stoornis in uitvoerende functie met cogn.st. na 1jr. OR 1,2 kwam alleen voor bij pat. en

95% BI 1,-1,4. Dementie

niet in de controlegroep.

geassocieerd met hogere leeftijd (p = 0,05) en basisscore MMSE (p = 0,001)

Lin

Cohort onderzoek n = 283

2003

dementie na 3 mnd

Gem. leeftijd 64,4 jr

(Taiwan)

Dementie n = 26 (9,2%) diagnose gesteld volgens de criteria van de 10e editie van

Dementie geassocieerd met: hogere leeftijd OR 6,6 95% BI 1,6-26,6, niveau educatie lage opleiding OR 3,3 95% BI 1,1-

de International classification

9,9, ernst van de beroerte

of diseases

> 7 score NIHSS OR 3,4 95% BI 1,1-10,9, score MMSE (15) OR 4,5 95% BI 1,2-16,6

Stephens

Cohort uit

2004

strokeregister > 75 jr 3 mnd na beroerte n = 60 controle

n = 384

n = 259 geen cognitieve

Geheugen (p < 0,0001) en

stoornissen. n = 92 VCI, n = 33 dementie.

or|« ntatiestoornissen (p < 0,0001) komen significant meer voor in dementiegroep.

Sachdev

Sydney Stroke

n = 170

2004

Study Cohort

n = 96 controle

MMSE bij basismeting lager na Enige voorspeller voor bescherming van een beroerte, na 1

Verandering in

Follow-up: n =

achteruitgang gemiddeld 0,83

achteruitgang was de hoogte

cognitieve status

123 en

van het opleidingsniveau.

na 1jaar. Cohort uit n = 1050

n = 78 controle

punt. Controle: vooruitgang 0,76. 2e CVA (n = 14): achteruitgang van 2 punten.

Cristina

Cohortst-

n = 212

Dementie ontwikkelde zich in

Pat. na een CVA meer

2004

onderzoek

19,3% van de pat. met een

vasculaire dementie.

10 jaar volgen pat. Controle

CVA en in 11% van de

The Framingham

na een 1e CVA

controlegroep. Het risico voor

study

n = 1060 controle

dementie verdubbelt in de pat.

groep

groep2,0 95% BI 1,5-3,1

n = 1060

p = 0,04

geen CVA


70 Auteur

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Setting/fase

Steekproef

Prevalentie

Opmerkingen

Mok

Cognitieve status

n = 75

52% heeft cognitieve

De functionele uitkomst is

2005

van patie«nten met

symptomen, vooral stoornis in

afhankelijk van de ernst van

lacunair infarct

uitvoerende functies,

de neurologische stoornissen

3 mnd na begin beroerte

geheugen en taal. MMSE gem. 24,8

en problemen met uitvoerende functies.

Cognitieve stoornissen:

Stoornis:

n = 89 (55%) in eerste 3

uitvoerende functies39%

weken: 74% van de pat. met

visuele perceptie en

jaar

Nys

Ziekenhuis

2005a

Stroke-units 1-3 weken

n = 168 follow-up n = 111

een corticale beroerte, 46% bij constructie:38% een subcorticale beroerte.

neglect 31% abstract redeneren 25,6% Uitvoerende functies links vs rechts laesie; p = ,03 abstract redeneren p = ,001

Tang

Cognitieve status

2006

3 mnd na de beroerte

n = 179 uit cohort van n = 455

n = 39 (21,8%)

Cognitieve stoornissen totale

cognitieve stoornissen

cohort significant

gemeten met MMSE. In cohort met 1e CVA n = 125,

geassocieerd met: vrouw zijn,

cognitieve stoornissen bij n =

incontinentie en atrium

23 (18%)

fibrilleren.

mate van educatie, dysarthrie,

Fure

Prevalentie

Uit een cohort

58% scoorde beneden

2006

cognitieve

van n = 279 ,

afkappunt op tenminste 1

Patie«nten met lacunaire infarcten hebben vaak

stoornissen bij

n = 71met een

neuropsychologische test OR

cognitieve problemen. vooral

een lacunair

lacunair infarct

4,41 95% BI 1,4-13,4.

mannen, terwijl MMSE score

Sensitiviteit MMSE bij

boven afkappunt is.

infarct

afkappunt 28/29 was resp.0,69 en 0,67.



71

Onderzoeken naar het beloop van cognitieve stoornissen Setting/fase

Steekproef

Prevalentie

Opmerkingen

Basismeting 3 maanden

n = 151

Na 1jaar was 12,5% (n = 19) verbeterd

Verbetering geassocieerd met: li.laesie OR 5,57 95% BI 1,06-

na het CVA

waarvan n = 53

29,25.

follow-up

cognitieve

diabetes negatieve correlatie:

na 1, 2, 3 jaar

stoornissen

OR 0,12 95% BI 0,02-0,63

Tham

Basismeting

n = 252

n = 140, geen cognitie

Na 1jr: 77% (n = 120) geen

2002

binnen

follow-up

probleem

verandering, n = 19 veranderd

6 maanden

na 1jaar

n = 102 (40%), cogn.

van VCI naar geen cogn.

na het CVA

n = 155

stoornissen n = 10 (4%) dementie

problemen. 10% verslechterde van geen stoornissen naar CI.

jaar Desmond 1996

Patie«nten zonder stoornissen: jonger p < 0,01, meer opleiding p < 0,01, hogere MMSE p < 0,01 Ballard

Incidentie

n = 115

Na 15 mnd: 9% (n = 10)

Behalve stoornis in

2003

dementie na een

> 75 jr

ontwikkelde een dementie.

taalexpressie (p = 0,01) geen

beroerte. follow-up na 3 en

Geen dementie

50% (n = 57)verbetering op de MMSE, waarvan n = 18

neuropsychologische voorspellers voor het

(16%) een verbetering van > 2

ontwikkelen dementie

15 mnd.

punt. Patel 2003

Patie«nten met 1e beroerte in 1995

n = 294

Na 3 mnd 39% (n = 64)

Herstel geassocieerd met

na 3 maand:

cogn. stoornis. MMSE 24

roken OR 3,7, 95% BI 1,2-11,8,

n = 179

Van deze 64 pat. verbeterden

negatieve associatie met

na 1jr n = 154

in de loop van de 3 jaar 17 pat.

neglect OR 0,27, 95% BI

na2 jr n = 140 na3 jr n = 125

0,08-089. Kans op overlijden sign. hoger bij cogn. stoornissen.

Hochstenbach

Cohortonderzoek

n = 65

Verbetering in alle cognitieve

Pat. met re. laesie betere

2003

thuiswonende

Assessment:

domeinen. Het meest in het

scores (geheugen 27% beter

patie«nten.

na 2,3 en 27,7

attentie- en taaldomein, het

dan pat. met li.laesie) en meer

mnd

minst in geheugen.

verbetering.

Rasquin

Beschrijvend

n = 196

65% enige vorm van

Pat. met cognitieve

2004

onderzoek cognitieve status

MMSE 15, Controle gezonde

cognitieve stoornissen. Na 6 mnd: n = 172 (61% cogn.

achteruitgang: ouder (p = 0,01) en lagere beginscore

na beroerte

ouderen

stoornissen). Na 12 mnd n =

MMSE. (p = 0,01). Het vaakste

Follow-up na 6

159 (51% cogn. stoornissen).

gestoord: rekenen en

mnd en 1jr.

12% dement n = 30

denksnelheid. Dementie sign.

verslechterden in cogn.

meer bij linker laesie

functies, n = 38 absolute cogn. verbetering. Rasquin 2005

2 jr follow-up pat. met milde

n = 118 Assessment

20% herstelt volledig. Inclusie voor de basismeting:

Onafhankelijke voorspellers herstel: Hogere score MMSE

cognitieve

1, 6, 12 en 24 mnd

MMSE 15

bij basismeting en vrouw zijn.

stoornissen

na de beroerte

20,3% permanente cognitieve stoornissen


72 Auteur

Verpleegkundige revalidatierichtlijn beroerte Setting/fase

Steekproef

Prevalentie

Opmerkingen

Appelros

Prospectief

n = 81basismeting MMSE gem. na 1mnd 27,6

2005

onderzoek: 5 jaar

na 1mnd

Na 5 jr n = 9 MMSE < 24.

zijn: lage MMSE OR 0,55,

vervolgen van

follow-up

n = 14 verbetering 1-2 punten.

herhaald CVA OR 84.

patie«nten met een lacunair infarct

na 5 jr n = 46

n = 29 verslechtering. Mortaliteit 19%, opnieuw een

Gemiddelde achteruitgang niet veel verschil met populatie

CVA 30%, 36% functioneel

gebaseerde scores.

jaar Voorspellers voor afhankelijk

afhankelijk Nys

Prognose van

n = 111pat.met

Basismeting binnen 3 weken. n Follow-up na 6-10 mnd:

2005b

acute cognitieve

een beroerte

= 111: 49% stoornis in 1of

Aantal stoornissen van 3,0

stoornissen na een

n = 77 gezonde

meer domeinen, 32% visuele

naar 1,3. Slecht herstel

beroerte

ouderen

perceptie en constructie

geassocieerd met leeftijd

gestoord, 31,5% uitvoerende functies, 21% verbaal

p < 0,01, verbaal vermogen voor de beroerte p < 0,005 ,

geheugen, 16,2% visueel

volume van de laesie p

geheugen.

0,001en diabetes p < 0,01.

Del Ser

Prospectief

n = 193

Dement na 3 mnd n = 36.

Leeftijd OR 1,05 95% BI 1,01-

2005

onderzoek

(niet dement voor

Follow-up na 24 mnd:

1,1, mentale achteruitgang voor

Cogn. status na 3

het CVA)

Stabiel n = 151 (78%)

de beroerte OR 1,1, 95% BI

Verdere achteruitgang n = 27

1,02-1,27, aantal medicijnen

(14%) en verbetering bij n = 15 7 pat. werden dement en 5

OR1,34, 95% BI 1,05-1,72.

mnd en 24 mnd

dementen werden niet dement. Srikanth

Follow-up na 2

n = 79

jaar van het cohort

Controlegroep

Patie«nten met 2e CVA meer kans op dementie: RR 4,5,

Dementie geassocieerd met:

2006

uit een onderzoek

n = 78

95% BI 1,9-10,6. Bij de

0,001, niveau educatie p =

van 2003 (eerste

basismeting al cognitieve

0,02, cognitieve status bij

follow-up in 2004)

achteruitgang meer kans op

basismeting p < 0,001,

dementie. Resp. RR 10,4, 95% BI 3,3-

basisscore NIHSS p = 0,004 en depressie p = 0,005.

32,9, p < 0,001en RR 6,5, 95% BI 1,8-23,1, p = 0,002.


2e CVA p = 0,04, leeftijd p =


73

De invloed van cognitieve stoornissen op revalidatie-uitkomsten

Auteur

Setting

jaar

Fase

Heruti 2002

Revalidatie Subacute fase

Design

Steekproef

Interventie

Conclusie

Prospectief onderzoek relatie

n = 336 n = 174 (55,2%)

Revalidatie-programma

Motorische FIM-scores pat. met cognitieve

cognitieve status

cognitieve

stoornissen lager.

en revalidatie-

stoornissen

Wel absolute verbetering

uitkomst

MMSE en

op de FIM na revalidatie

cognitieve FIM McKinney Ziekenhuis

RCT

n = 228


Geen verschil in

2002

Follow-up 3 en 6

Follow-up 50%

uitgebreide

functionele uitkomst.

cognitietesten plus uitleg aan mantelzorger en

Niet-significante trend naar verlichting

behandelaars

lastendruk voor de

Acute fase

mnd

mantelzorger Pasquini

Prospectief

2006

onderzoek:

n = 165

Na 3 jaar leefde

Meer kans op opname:

Leeftijd en cognitieve

16,4% in een

OR voor elk jaar ouder =

stoornissen zijn

3 jaar vervolgen

Follow-up na 3

instituut. n = 27

1,08, 95% BI 1-1,1,

belangrijke voorspellers

van n = 165,

jaar

waren dement.

cognitieve stoornissen

voor instutionalisering.

gem. 73 jr, met een 1e beroerte

n = 110

Walker

Relatie tussen

n = 17

n = 5 lukt het

Bij deze 5 pat. significant

Het belang van cognitie

2004

het herleren

analyse zelf

zonder hulp

minder apraxie en visuo-

op aanleren

van zichzelf

aankleden

spat|« le stoornissen

compensatiestrategie.

p < 0,05

Deze conclusie

aankleden en

95% BI 1-1,06

cognitieve

be|« nvloedt het design

stoornissen

voor een revalidatietherapie.


Validiteitsstudie

Kagan e.a.

Noorwegen. Acute fase

Validiteitsonderzoek van de


Ullevaal Aphasia Screening.

Stroke-unit in

standaard van SLT.

1999

De conversatie-interactie bij afasie is op eenvoudige en valide wijze te meten met

Kappa: 0,83 Sensitiviteit: 0,75 Totale overeenkomst: 86%

Specificiteit: 0,90

Negatieve test: 0,93 Lijkt op de Frenchay Aphasia Screening Test (Enderby e.a. 1987)

Positieve test: 0,67

voor afasie in de acute fase.

UAS is een korte en valide screening

researchdoelen.

communicatie. Duur: 5-15 minuten.

reeks woorden, schrijven en vrije

repetitie, lezen, reproductie van een

Screening van taal, expressie, begrip,

(r = 0,65-0,96)

Bij MPC n = 20 (10 afasie en 10 partners

Patie«nten met een beroerte n = 37

meetinstrumenten is voldoende tot hoog

5 partners)

de MPC en MSC voor zowel klinische als

delaarsbetrouwbaarheid van de

De validiteit en interbeoor-

Bij MSC n = 10 (5 afasie en

MSC en MPC

0,90-0,94

Interne consistentie: Cronbachs alfa:

Beide versies zijn bruikbaar en valide meetinstrumenten.

r = 0,90, p < 0,001).

Afasiepatie«nten na een beroerte en conversatiepartners

n = 24

chronische fase Klinisch

Partners

Postacute en

therapeut

ALQI 2 versies

getrainde professionals waren hoog

(FCP), afgenomen door een spraak/taal

Afasiepatie«nten na beroerte n = 26

De scores tussen ongetrainde en

de Functional Communication Profile

(FASTen FCP:

versie heeft vergelijkbare uitkomsten.

spraak/taal specialisatie vergeleken met

en voor researchdoelen. De verkorte

De FAST is klinisch bruikbaar om afasie te screenen, het herstelproces te volgen

Conclusie

Controles: n = 123

De FAST, afgenomen door gezondheidsprofessionals zonder

Interventie


na de beroerte

Patie«nten met een beroerte: n = 50. Gemiddelde meting 8 dagen

of onderwerp

Steekproef

Universiteitsziekenhuis

Thommessen e.a. Vergelijkend met de gouden

2004

Validiteitsonderzoek

postacute fase

(FAST)

Engell e.a. 2003

Klinisch Acute en

Validiteitsonderzoek van de Frenchay Aphasia ScreeningTest

Enderby e.a. 1987

Setting Fase

Onderzoeksopzet

Interventieonderzoek en meetinstrumenten

jaar

Auteur

Tabel B.9.1

Hoofdstuk 9 Communicatiestoornissen na een beroerte

74

en behandeling van schriftelijke

2004

onderzoeks)

over behandeling van alexie (26

samenvatting van de literatuur

Divers

Singlecaseonderzoek in een overzichtsartikel, inclusief

Klinisch

Cherney 2004

Follow-uponderzoek

Cappa e.a.

(22 weken)

(Post)acute fase

Acute fase

singlecaseonderzoek

2005

1997

Longitudinaal

Beeson e.a.

communicatie-problemen (agrafie)

Overzichtsartikel over kenmerken

Beeson e.a. Divers

Revalidatiefase (9 mnd. na beroerte)

Singlecase, pilotonderzoek

Bartolo e.a. 2003

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

Auteur

jaar

Interventieonderzoek

Tabel B.9.2


betekenis en pantomime.

mannen, 20 vrouwen), gem.

Alexie

vrijwilligers n = 10

Controlegroep van gezonde

Programma hardop lezen en computergebruik

CT-scan of MRI.

n=8 Gem. leeftijd 64,8 jaar

PET-meting

Neuropsychologisch onderzoek

Patie«nten met afasie na beroerte (linker hersenhelft)

(Leessnelheid: d = 2,69 onbehandeld versus


versus 61, schrijven 48,5 versus 51,5)

Programma hardop lezen is effectief (voor en na behandeling testscores WAB: lezen 51

de rechter hersenhelft.

onbeschadigde hersengebieden, met name

fase door functionele overname vanuit

Taalherstel van afasie vindt plaats in de acute

d = 9,21behandeld, correct lezen: d = 0,82 onbehandeld versus d = 2,18 behandeld).

worden op grond van spontaan herstel.

Verbeteringen zijn groter dan verwacht kan

alternatieven.

vaardigheden en compenserende

worden, gericht op versterking zwakke

Therapie dient i.h.k.v. functionele behoeften en vanuit cognitief perspectief aangeboden te

totale communicatiesucces.

Schriftelijke communicatie ondersteunt het

hersenhelft)

Programma hardop lezen

fonetische oefening

(Copy And Recall Treatment) en

specifieke beperking van het werkgeheugen.

pantomime te imiteren komt door een

gebarentaal. Een ge|« soleerd defect om

verantwoordelijk voor elke categorie

Binnen het cognitieve model zijn verschillende en specifieke routes

Conclusie

agrafie na beroerte (linker

Pat|« nt met alexie, anomie en

vaak in combinatie met afasie

Agrafie na hersenbeschadiging, Feedback

gebaren, gebaren zonder

Gezonde controles: n = 36 (16 leeftijd: 67,8 jaar

Gebarentaal, 3 diverse categorie«n: betekenisvolle

Interventie

Vrouw, 66 jaar met afasie na beroerte (linker hersenhelft)

of onderwerp

Steekproef

75

(vragenlijst per post)

analyses en systematische

literatuurrreviews

Case-controlonderzoek

Langhorne

2002

Harciarek e.a.


2006

Beschrijvend onderzoek meta-

Greener &

1998

Veldonderzoek Schotland

Grant

(< 15 dagen na beroerte)

beroerte

Greener &

Acute fase

sensorische beperkingen na een

Organisatie van emoties in rechter hemisfeer

controles n = 31

Nvt

Spraak/taaltherapie

Spraak/taaltherapie voor afasie

Boston NamingTest: anomie

FAST: afasie

screeningsinstrumenten

na beschadiging in rechter hemisfeer

emotionele stimuli (zowel visueel als auditief)

over beperkingen van herkenning van

Bevestiging van voorgaande onderzoeken

stand van kennis, ondanks beperkingen.

Systematische reviews belichten huidige

Langzaam herstel heeft negatief effect op moreel van de therapeut.

zijn o.a.: tijdgebrek, vervoer, compliance.

effectiviteit. Belemmerende therapiefactoren

75% vindt therapie goed maar twijfelt aan de

beperkingen.

van detectie cognitieve en sensorische

Screening toont significante verbetering aan

gedocumenteerde beperkingen, 6% na screening geen beperkingen.

35% na screening meer dan 3, niet

0,005) en 97% anomie (p < 0,01).

Klinische rapportage mist 79% afasie (p <

patie«nten met ernstige afasie te meten.

Gebruik van korte

Met AAC is de besluitvaardigheid van

stapsgewijs aangeleerd.

en oogbeweging.

Het beste werkten kaarten met korte zinnen

afasie centraal.

daarvan op het dagelijks functioneren staat bij

Begrip voor individuele problemen en effect

Conclusie


Communicatietechnieken (AAC)

Aanvullende

Diverse Augmentatieve en

worden beschreven.

vaardigheden en voorwaarden

Allerlei communicatieve

Interventie

Patie«nten met beroerte in rechter hemisfeer n = 30 en normale

Afasie

n = 589, respons 94%

Spraak/taaltherapeuten

72% rechter hemisfeer

n = 53, 49% vrouw Gem. leeftijd: 64,8 jaar

taalstoornis

Patie«nten na beroerte, zonder ernstige motorische of

stroke-unit

naar detectie van cognitieve en

Academische

Quasi-experimenteel onderzoek

2006

na beroerte

Man, 70 jaar met ernstige afasie

Edwards e.a.

Chronische fase

Verpleeghuis n=1

Singlecaseonderzoek

2004

Bischof-Rosario

Diener &

dysartrie

communicatieproblemen en

1998

Communicatieproblemen: afasie, cognitieve

Divers

Overzichtsartikel

of onderwerp

Steekproef

Halper

Cherney &

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

jaar

Auteur

76

getraind

Conversatiepartners van afasiepatie«nten n = 40, 20 getraind en 20 niet

Verpleeghuis Chronische fase

Verpleegkundigen n = 14 (52%)

Rehabilitatiefase

afasiepatie«nten

Experimenteel onderzoek naar het trainingseffect van

Kagan e.a. 2001

Patie«nten met een beroerte en hun mantelzorgers n = 10.

Stroke-unit in Noord-Engeland

conversatiepartners van

Kwalitatief onderzoek (grounded theory )

Training van conversatiepartners van afasiepatie«nten

reactief van aard. Ontkenning en


zonder directe interventies voor de patie«nt.

Training van conversatiepartners verbetert de communicatie met afasiepatie«nten, ook

erkenning, toerusting en beloning.

succesvolle behandeling. Aanbevolen wordt:

op de relatieopbouw die vitaal is voor

onderwaardering hebben negatieve invloed

maar verzorging van hyg|« ne. Acties zijn

organisatorische context)

Rehabilitatie en actieve behandeling worden niet als verpleegkundige rollen beschouwd,

frequent (3%).

(9,2%). Overige categorie«n zijn minder

(rol, persoonlijke kwaliteiten en

Communicatie tussen personeel en patie«nten op een stroke-unit

gevolgd door apraxie (14,5%), amnesie

n = 1000

(11,6%) en frontale netwerksyndromen

patie«nten met een beroerte. De meest voorkomende categorie is afasie (25,2%),

Beperkingen vanØ n of meerdere hogere hersenfuncties komen voor bij 63,5%

van juli 1992 tot juli 1998

Nvt

tot deelname aan educatie.

voor verbetering van zorg. Hoe minder kennis des te minder bereidheid

miljoen inwoners) in de periode

Patie«nten met een beroerte in een bepaalde regio in Zuid-Afrika (8

Respons 79%

overig)

spraak/taaltherapeut, 10,4%

maatschappelijk werker, 0,8%

casemanager, 2,2%

77

disciplines. Richtlijnen belangrijke eerste stap

artsen is na educatie groter dan van andere

Kennis over richtlijnen voor behandeling van

Conclusie

beroerte en de etiologie.

Klinisch Acute fase

(richtlijnen AHRQ Post-Stroke Rehabilitation Guidelines)

verpleegkundige, 9% fysiotherapeut, 3,7% ergotherapeut, 2,8%

behandeling van een beroerte

schriftelijk informatiepakket over

1uur mondelinge educatie en een

Interventie

n = 598 (59% arts, 11,4%

andere disciplines

Artsen en professionals uit

of onderwerp

Steekproef

cognitieve stoornissen na een

Epidemiologisch: case-control naar het aantal en de aard van

Jones e.a. 1997

Hoffmann 2001

6 mnd. na educatie

Vragenlijst naar de kennis voor en

2003 n = 38

Ziekenhuizen

Pre-posttest

Heineman e.a.

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

jaar

Auteur


competentie van afasiepatie«nten

Follow-up onderzoek naar de

prognose van acute, cognitieve

Nys

2005a

depressieve symptomen,

2005b



eerste beroerte, na 6 maanden Klinisch revalidatiefase

cognitieve en functionele

Paolucci e.a. 2000

Acute fase

het effect van trombolyse op

uitkomsten bij patie«nten met een

3 ziekenhuizen

Gecontroleerd onderzoek naar

2006

Multicenter:

Acute fase

Ziekenhuis

Acute fase

Ziekenhuis

Fase

Setting

Nys

neuropsychologisch functioneren en de hersenbeschadiging

Correlatieonderzoek tussen

Nys

stoornissen na een broerte

Overzichtsartikel over de

2002

Onderzoeks-opzet

Marshall

jaar

Auteur

78

tekenen, gebaren, gebruik van alternatieve hulpmiddelen en hulp durven vragen zijn belangrijke competenties. Een grotere

voor specifieke behoeften.

De subgroep met vroege spraak/taaltherapie heeft een aantoonbaar hoger behandeleffect dan de groepen die na 20 dagen starten. (OR = 6,11; 95% CI, 2,03-18,36)

40 dagen en tussen 40 en 60 dagen na de beroerte

n = 145

op de cognitieve uitkomsten.

activiteiten. Echter geen invloed is gevonden

algemene en functionele dagelijkse

van positieve invloed op het herstel van

Trombolyse binnen 3 uur na de beroerte is

0,005)

depressie na een beroerte dan bij patie«nten zonder of met een milde depressie (p =

voor bij patie«nten met matige en ernstige

Cognitieve beperkingen komen 3 maal vaker

95% CI =3,7-129,9)

voorspeller van taalvaardigheden (OR = 39,9;

voortduren. Abstract redeneren is een sterke

blijft bij ongeveer de helft van de patie«nten

van uitvoerende functies op lange termijn. Beperkingen in abstract redeneren en taal

voorspellen sterke cognitieve beperkingen

Cognitieve stoornissen in een vroeg stadium

succes.

Ook familieondersteuning draagt bij aan

Spraak/taaltherapie binnen de eerste 20 dagen, tussen 20 en

patie«nten

beroerte, bij 27% van de

Trombolyse, binnen 3 uur na de

inclusief taaldomeinen

van cognitieve hersendomeinen,

Neuropsychologisch onderzoek

met een interval van 6 tot 10 maanden

neuropsychologisch onderzoek

Longitudinaal,

communicatie. Tijd en moeite nemen voor

Communicative Effectiveness (Wilcox, 1985). Compensatie

onafhankelijkheid vergroot het zelfvertrouwen

risico’s te nemen voor compenserende

Promoting Aphasic

Moed is nodig om met afasie te leven en

Conclusie

op lingu|« stische doelen.

Gericht op communicatie en niet

Interventie

Patie«nten met een eerste beroerte:

Gezonde controles: n = 75

n = 92


n =126 Gezonde controles: n = 75


n =111 Gezonde controles: n = 77


Afasiepatie«nten na een beroerte en hun naasten

of onderwerp

Steekproef


meer complex) is van belang. De bijdrage van afzonderlijke stoornissen (apractisch of syntactisch) t.o.v. de totale communicatie dienen onderscheiden en geprioriteerd te

prosodische aspecten en alternatieve communicatietechnieken (alfabetbord en gebarentaal).

vertonen vooruitgang op de getrainde woorden enØ n patie«nt vertoont meer

maar op verschillend niveau. Twee patie«nten

Alle patie«nten profiteren van de behandeling,

generalisatie van de behandeling.

zelfevaluatie ondersteunt herstel en

de patie«nt leidend is. Stimulatie van

behandeling is nodig, waarbij het gedrag van


99,4; 48,1, p < ,001).

woonachtig in Kopenhagen n = 3 (57, 68 en 71jaar)

H|« rarchie in de behandeling (van minder naar

ritmische, temporale of

Computerprogramma

gecombineerd voorkomt.

articulatie, positie en transitie, op

worden. Spraakloze bewegingen zijn nodig als spraaktaken niet haalbaar zijn. Intensieve

Behandeling van apraxie van spraak wordt be|« nvloed door afasie, wat vaak

Divers, o.a. feedbackmethoden en benaderingen gericht op

4,22, 95% BI 1,90-9,38).

therapeutische respons voor ADL (OR =

Bijv. een 4 maal hogere kans op lage

algemene vooruitgang. (Cochran’s Q: 166,5;

Vooruitgang van mondeling benoemen dmv

Patie«nten met een beroerte in de linker hersenhelft met anomie,

Apraxie van spraak

79

groepen en een negatieve behandelprognose.

computerprogramma.

Revalidatiefase

cross-overopzet.

2001

dan bij uitgestelde behandeling (p < 0,001). Afasiepatie«nten met cognitieve beperkingen hebben bij aanvang ernstiger neurologische en functionele beperkingen dan de andere

fase (start binnen 20 dagen) is 6 maal groter

en zonder cognitieve beperkingen. n = 240

behandeling. Kans op profijt tijdens de acute

Alle patie«nten gaan significant vooruit na

Conclusie

groepen: niet-afatisch, afasie met

Spraak/taaltherapie

Interventie

Patie«nten met een beroerte in de linker hersenhelft in drie gelijke

of onderwerp

Steekproef

ongesuperviseerd

opname

Drie singlecaseonderzoeken,

Pedersen Thuis na klinische

Overzichtsartikel, gebaseerd op literatuurreviews

Peach 2004


Klinisch

2005

Paolucci e.a.

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

jaar

Auteur


kwalitatief en kwantitatief.

1999


Pre-posttest, combinatie van

Sacchet

Chronische fase

tekenen met een individuele en een groepssessie (5 personen)

n=7

12 weken therapie van interactief

contact

Ernstige afasiepatie«nten minimaal 1jaar na de beroerte

van therapie

stimulatietechnieken.

fMRI-metingen en corticale

afasiepatie«nten na een beroerte; inzichten, vragen en de betekenis

Device (meer iconen dan tekst),

n=1

Herstelmechanismen van

Augmentative Communication

hersenhelft)

longitudinale onderzoeken met

gedurende 4 weken.

een beroerte (rechter

gericht op behoeften, informatieoverdracht en sociaal

ondersteuning van communicatie

Computerprogramma voor

en beperkte leesvaardigheid na

Man, 61jaar, met ernstige afasie

Overzichtsartikel, gebaseerd op Divers

Thuis

2006

Singlecaseonderzoek

individuele therapie.

- combinatieprogramma van groeps- en

- medewerking en training van verzorgers;

conversatie;

- gestructureerd en systematisch programma; - niet leren tekenen, maar tekenen als

Succesfactoren:

communicatiestrategie«n (tekenen).

op het ontwikkelen van alternatieve

Patie«nten met ernstige afasie kunnen profiteren van relatief korte therapie, gericht

factor voor herstel en reorganisatie.

leerprocessen bij gezonde individuen. De locatie van de beschadiging is een belangrijke

bestaande systeem te vergelijken met

communicatie-mogelijkheden in het

proces, inclusief de ontwikkeling van nieuwe

beroerte, is een sterk (biologisch)dynamisch

Reorganisatie in de hersenen, na een

leesproblemen relevant.

worden.Vooral voor patie«nten met

pictogrammen en spraakoutput ontwikkeld

communicatiesysteem met hoge kwaliteit

Met de computer kan er een individueel

uitkomsten.

Opnameduur < 89-241dagen >

zijn individuele verschillen t.a.v. verloop en

zeer ernstige afasie kan herstel bevorderen. Er

Intensieve behandeling van patie«nten met

Conclusie

n = 9 (3 vrouwen, 6 mannen) Leeftijd < 42-77 jaar >

taaltherapie

Intensieve, dagelijkse spraak-

Interventie


hersenhelft).

Patie«nten met ernstige vorm van afasie na beroerte (linker

of onderwerp

Steekproef

Rijntjes

1996

Rostron

Follow-up casestudie

Klinisch

1999

Rappaport

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

jaar

Auteur

80

Kwalitatief onderzoek naar de

functionaliteit van dagelijkse communicatie bij o.a.

Worall e.a.

2002

afasiepatie«nten

Begrijpen en begrepen worden.

2003 werkervaring tussen 4 en 12 jaar) en patie«nten met afasie na een

Revalidatiefase

Klinisch

n = 5 (tussen 27 en 64 jaar,

in Zweden.

Patie«nten met afasie: n = 15 Gezonde controles: n = 15

n = 3 (62, 79 en 80 jaar)

verlamming.

beroerte, inclusief apraxie,

communicatie

van ziekenhuis

beoordeeld als succesvol in

Verpleegkundigen, door collega’s

revalidatieafdeling

hermeneutisch

Janssons

Beroerte-

Kwalitatief, fenomenologisch,

Sundin &

Afasie na ischemische (80%) en hemorragische beroerte

Divers

Overzichtsartikel

of onderwerp

Steekproef

2000

Shisker

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

jaar

Auteur


Observatie: communicatie is


Vraag wat patie«nt en verzorgers willen bereiken met SLT.

context.

Observatie van communicatie in de dagelijkse

dieren/kinderen en kaarten) zijn belangrijk. Aandachtspunten voor SLT:

communicatietaken (computer, omgaan met

leven is essentieel. Passieve

cultuurgebonden. Observatie van dagelijks

multidimensioneel, interactioneel en

Meetinstrumenten worden besproken.

communicatie

dagelijks leven, is valide en bruikbaar voor spraak-taaltherapie (SLT).

ICIDH-2 sluit aan bij communicatie in

atmosfeer

- Steunende houding en ontspannen

die onmiddellijk begrepen moeten worden)

- Streven naar coo«peratie (geen opdrachten

(respect)

- Stille dialoog (aanraking) - Begrip en mediatie middels lichaamstaal

Subthema’s:

staat centraal.

Wederkerigheid tussen verzorger en patie«nt

Hoofdthema: creatieve samenwerking

kwaliteit van rehabilitatie en bevorderen.

taaltherapie kan het herstel van afasie en de

Dagelijkse observatie van

WHO-classificatie (ICIDH-2) Bestaande instrumenten

Drie bronnen:

tijdens de ochtendwasbeurt

Video-opname van communicatie

Medicatiebehandeling in de acute fase met neurobeschermende middelen, gevolgd door farmacotherapie en intensieve spraak-

taalinterventies is veelbelovend.

beroerte

Combinatietherapie met spraak-

Conclusie

en preventie van afasie na een

Medicatie voor de behandeling

Interventie

81


waaronder een beroerte

informatie en ademhalingsoefeningen

van de dysartrie varieert sterk in deze populatie

psychologische benadering,

Gedragsinterventies,

dysartrie na diverse hersenbeschadigingen,

Patie«nten met dysartrie (meestal bilateraal) na een beroerte of

Interventie

traumatisch hersenletsel. De ernst feedback, accoustische

literatuur en klinische expertise

1996

of onderwerp

Steekproef

naar het behandeleffect van

Divers

Overzichtsartikel, gebaseerd op

Yorkston

Setting Fase

Onderzoeks-opzet

jaar

Auteur

82

Een effectieve hulpmiddel is een alfabetbord.

de beroerte verbeteringen te bereiken zijn.

Er zijn sterke aanwijzingen dat vele jaren na

Conclusie


Evaluatie van bestaande evidence van

klinische effectiviteit van behandeling van onder andere afasie en apraxie

Effect van cognitieve rehabilitatie bij

spraak/taalproblemen: interventies,

Cappa e.a.

2005

Cicerone e.a.

2000

Het effect van medicatie op taal bij

afasiepatie«nten na een beroerte.

Greener e.a.

2001

sterfte).


0,3-0,7), maar nog onvoldoende veilig (meer

Journal of Disorders of Communication van 1969-1998 (handmatig)

Piracetam mogelijk effectief (OR = 0,46, 95% BI

Cinahl van 1982-1998, International

Medicatie (6 soorten). Effect niet bewezen.

mei 2001, Medline van 1966-1998,

10 trials

als onderdeel van een interventieprogramma.

emotionele, ondersteunende

Cochrane Stroke Group Register tot

specifieke taalproblemen en probleemoplossende strategie«n. Een optie vormen computertechnieken

counseling- en computerprogramma’s.

lingu|« stische therapie, cognitieve interventies voor

effectief. Aanbevolen worden cognitieve-

Diverse vormen van cognitieve rehabilitatie zijn

structurerende activiteiten.

behandeling van apraxie mbt functionele,

Graad A aanbeveling voor compenserende

Graad B aanbeveling voor afasietherapie na beroerte.

Richtlijn aanbevelingen:

gedurende 22,9 weken = 1,37, p = 0,001.

negatieve onderzoeken (n = 574), 2 uur per week,

week, gedurende 11,2 weken = 15,1versus

lezen, schrijven, specifieke taalproblemen, alternatieven gericht op

spraak/taalproblemen

41onderzoeken binnen de categorie

Apraxie: 11onderzoeken

Afasie: 9 onderzoeken

na een beroerte bevorderen. PICA uitkomst

n = 327

positieve onderzoeken (n = 259), 8,8 uur per

Kortdurende, intensieve therapie kan de uitkomsten van spraak-taaltherapie voor patie«nten met afasie

Conclusie

83

10 onderzoeken n = 864, var|« rend tussen n = 10 en


gericht op begrip, expressieve taal,

referentielijsten en experts

Medline en relevante artikelen vanuit

Medline en bestaande richtlijnen

Medline, RCT’s Jan. 1975-mei 2002

Relatie tussen intensiteit van afasiebehandeling en herstel van afasie

Bhogal e.a. 2003

Database Periode

Onderwerp

Literatuurreviews en richtlijnen

jaar

Auteur

Tabel B.9.3


hersenhelft

Factoren die van invloed zijn om

succesvol te leven met chronische

1998

Hinckley

2006

apraxie en dysartrie na een beroerte

Op participatie gebaseerd zorgsysteem

voor afasiepatie«nten na een beroerte

2006

Kagan &

LeBlanc


2002

Behandeling en herstel van afasie,

Jordan & Hillis

afasie na een beroerte.

neglect na beschadiging rechter

Toronto Stroke Network)

Aphasia Institute en West Greater

Richtlijn (samenwerking tussen

2005 tot 2006

Klinisch relevante publicaties in het jaar

afasiepatie«nten via bibliografische databases en websites

Gepubliceerde autobiografie«n van

Niet beschreven

gevonden artikelen

Communicatieproblemen en visueel

direct tot 17 jaar na de beroerte en in

(handmatig), Referentielijsten van

steun of geen therapie.

Cherney

Het interventieaanbod varieert van

Journal of Disorders of Communication van 1969-1998

met niet-professionele, ongetrainde vrijwilligers, versus andere vormen van

Halper &

n = var|« rend van 12-191deelnemers per

Cinahl 1982-1998, International

34 referenties

50 referenties

28 autobiografie«n, waarvan 20 geschikt voor analyse

functies). Er zijn trainingseffecten gevonden, maar vooral vanuit klinische ervaring en niet op basis van

ambulante zorg en mantelzorg.

voor opname en IC, acute zorg, revalidatie,

^ Klinisch pad met kort- en langeretermijndoelen,

^ Veranderingen documenteren;

van afasie, sociale participatie, individu en omgeving;

^ Interventiedoelen, gericht op levenslange impact

Aanbevelingen:

taaltherapie

belangrijke toevoegingen zijn voor spraak- en

magnetische stimulatietechnieken kunnen

de methode. Sommige geneesmiddelen en

De intensiteit van behandeling is belangrijker dan

^ regie over eigen communicatie-verbetering.

nieuwe doelen te stellen;

^ vermogen om toekomstgericht te denken en

^ zelfinzicht;

^ sociale steun;

Succesvol leven met afasie is afhankelijk van:

empirisch onderzoek.

pragmatiek en hogere cognitieniveaus (executieve

14 onderzoeken visueel neglect

gericht op aandacht, perceptie, geheugen, or|« ntatie,

Verschillende behandelprogramma’s zijn gevonden,

spraak-taaltherapeut of vrijwilliger.

evidence. Geen verschil aangetoond tussen aanbod door

Besluitvorming baseren op andere vormen van

vanuit RCT’s.

Effect van spraak-taaltherapie niet aangetoond

Conclusie


beschadiging rechter hersenhelft

communicatieproblemen na

14 onderzoeken

duur en intensiteit.

trial met gemiddelde leeftijd tussen 65 en 75 jaar.

gerandomiseerd.

12 trials, waarvan 3 duidelijk

maart 1999, Medline 1966-1998,

Cochrane Stroke Group Register tot

1999


afasiepatie«nten, aangeboden door professionele therapeuten vergeleken

Het effect van spraak/taaltherapie bij

Greener e.a.

Database Periode

Onderwerp

jaar

Auteur

84

Periode: onbeperkt

hersenhelft), zowel in de acute (binnen

relevante tijdschriften

methodologische kwaliteit van

singlecaseonderzoeken (opzet, data,

Behandeling van afasie na een beroerte

op grond van evidence-based literatuur

Salter e.a.

2005

2005

Richtlijn, laatste update: december

handmatige zoekstrategie van

van afasiepatie«nten, gebaseerd op de

1999

effectgrootte en analyse).

Science Citation Index Systematische,

De interpretatie van behandeleffecten

Robey e.a. Embase, Eric, Medline, PsychLit en

Bibliografische literatuur

bij afasiepatie«nten (meestal linker

1994

4 maanden) als de chronische fase

O.a. Eric, Medline en PsychLit

Behandeleffect van spraak-taaltherapie

Robey

Database Periode

Onderwerp

jaar

Auteur


Het onderscheid tussen behandelde en onbehandelde populaties heeft een gemiddelde

nul-hypothese (soms geldt het effect voor meerdere nul-hypothesen)

80 referenties

63 onderzoeken

= 0,52 in de chronische fase);

effect voor de meta-analyse van elke


communicatie verbeteren.

taalvaardigheden en kunnen de functionele

^ Computerinterventies verbeteren

en familieaanpassingen.

^ Educatie aan afasiepatie«nten en hun (mantel) verzorgers verbetert kennis, sociale participatie

verbetert de conversatievaardigheden.

^ Ondersteunende conversatie voor afasiepatie«nten

lingu|« stische vaardigheden verbeteren.

^ Groepstherapie kan communicatieve en

bijdrage aan SLT.

^ Getrainde vrijwilligers leveren een effectieve

^ Intensieve spraak-taaltherapie (SLT) in de acute fase (eerste 3 maanden) is aantoonbaar effectief.

Belangrijkste conclusies:

overdesigns.

experimenteel, hypothesegericht en met cross-

De onderzoeksopzetten daarvan zijn quasi-

kwantificeerbaar.

Behandeleffect lijkt groot, maar slechts 19%

onbehandelde populaties in de chronische fase heeft een kleine tot gemiddelde waarde.

Het onderscheid tussen behandelde en

acute fase is gestart;

waarde en benaderd een hoge waarde indien in de

Behandeling na de acute periode bereikt een aanzienlijk kleiner maar toch aantoonbaar effect (d

alleen spontaan herstel (d = 1,25 versus d = 0,65);

herstel is tweemaal zo groot als het effect van

Het effect van behandeling in de acute fase van

Conclusie

caseonderzoeken b.v. Elk onderzoek heeft niet meer dan 1

(statistische berekening), geen

Geschikt voor meta-analyse

21onderzoeken


85

1960-2005

Cochrane Stroke Group, Specialized Registers of Controlled Trials en Cochrane Rehabilitation and Related Therapies Field tot december 2001,

screeningsinstrumenten

Effectiviteit van spraak-taaltherapie bij

volwassenen (> 16 jaar) met dysartrie

na niet progressief hersenletsel, waaronder beroertes

Sellars e.a.

2003


en handmatig de referentielijsten

door middel van

2006

referentielijsten

handmatig van 1966-2002 en

and Communication Disorders,

1983-oct. 2001, Handmatig: International Jpournal of Language

and Language Behavior Abstracts

PsycInfo 1974-feb. 2002, Linguistics

dec. 2001, PsycLit 1974-2000,

Embase 1980-dec. 2001, Cinahl 1983-

2002, Medline 1966-dec. 2001,

The Cochrane Controlled Trials register

PubMed,Web of Science en CINAHL

Identificatie van afasie na een beroerte

Salter e.a.

Database Periode

Onderwerp

jaar

Auteur

86

0 onderzoeken (RCT’s)

verpleegkundigen, minder sensitief en meer

6 screeningsinstrumenten

Andere evidence gebruiken, zoals casestudies en expertopinies.

spraak-taaltherapie bij dysartrie aan te tonen.

Geen evidence vanuit RCT’s om de effectiviteit van

validiteit van screeningsinstrumenten is nodig.

specificiteit = 90%).Verder onderzoek naar

specifiek dan de FAST (sensitiviteit = 75%,

ge«valueerd in de onderzoeksliteratuur (sensitiviteit = 87%, specificiteit = 80%). De Ullevaal Aphasia Screening is ontwikkeld voor

meest gebruikte instrument en ook het meest

Frenchay Aphasia ScreeningTest (FAST) is het

dextroamfetamine.

herstel van afasie. In mindere mate geldt dit voor

^ Combinatie van SLTen piracetam bevordert

^ Taakspecifieke therapie voor alexie verbetert taalfuncties;

fonologische taalactiviteiten.

therapie verbetert respectievelijk semantische en

^ Taakspecifieke semantische en fonologische

Conclusie

screeningsinstrumenten. Alleen research en vrij verkrijgbare publicaties.

bruikbaarheid van

betrouwbaaarheid/validiteit en

Onderzoeken over de ontwikkeling,



mei 2004, Cochrane Central Register of Controlled Trials, 2003, Medline

interventies voor apraxie van spraak na

een beroerte

2005

2004, Handmatig referentielijsten

Current Controlled Trials Register, mei

2004

The National Research Register, apr.

PsycInfo 1974-apr. 2004

1966-apr. 2004, Embase 1980-apr. 2004, Cinahl 1982- apr. 2004.

Cochrane Stroke GroupTrials Register,

Effectiviteit van therapeutische

West e.a.

Database Periode

Onderwerp

jaar

Auteur


0 onderzoeken (RCT’s)



interventies voor apraxie van spraak aan te tonen.

Geen evidence vanuit RCT’s om effectiviteit van

Conclusie

87

0,77 0,91

25

10

15/16

0,80 IC

0,80 IC

0,80 IC

SCL-90

BDI

HADS-D

87

0,71 1,00 0,73

11

12

10

5/6

10/11

0,80 IC

0,80 IC

< 70 IC + AP

0,80 IC

HADS-T

HDRS

CES-D

ZDS

0,73 0,72

16

21

0,88

0,70

?

0,68

Alle fasen

0,84

0,84

0,84

Rev en Chronische

Alle fasen

Alle fasen

? ?

Rev en chronische fase

Rev. fase

Rev. fase

fase

Rev en chronische

Acute fase

Acute fase

Acute fase

0,75

?

1,00

0,80

0,92

0,94

0,93

Acute fase

Chronische fase

Chronische fase

Acute fase

chronische fase

Alle fasen, mn

Acute fase

Acute fase

Setting

fase

Rev. en Chronische

3

0,93

0,85

?

0,80

0,82

1,00

0,88

0,60

0,59

0,45

0,55

0,96

?

0,92

0,91

?

0,91

0,95

NPW

0,80 IC Agrell

?

?

0,94 0,96

?

?

0,90 1,00

?

?

0,99

?

0,86

0,84

0,84

0,91

1,00

0,93

0,70

0,78

0,28

?

0,26

0,51

?

0,38

0,44

PPW

fase

0,76

0,86

16

45

0,56

20

0,87

0,86

0,76

?

?

0,83

0,69- 0,84

0,79

0,85

AUC*

+ AP


CPRS-D

0,81

0,78

3/4

0,53

0,75 ICC

0,88

6/7

0,79

0,80 IC

0,80

0,44

0,79

6/7

0,83

4/5

0,56

0,65

0,66

Sp

0,75 IRB

0,73

8

0,88

punt

Se

Afkap-

baarheid

Meetinstrumenten en klinimetrie

Betrouw-

Instrument

Tabel B.10.1

Hoofdstuk 10 Depressie na een beroerte

88

?

20

20

17

14

7

21

90

items

Aantal

?

10 min

ERS

> 10 min

ERS

ERS

ERS

ERS

SRS

ERS

> 10 min

10 min

SRS

ERS

SRS

SRS

SRS/ ERS

SRS/ ERS

SRS

nemers

Af-

10 min

< 10 min

10 min

> 10 min

tijd

Afname

43%

43%

?

41%

?

43%

34%

34%

43%

25%

25%

23%

17%

19%

26%

25%

?

25%

25%

lentie

Preva-

Agrell e.a. 1989

Agrell e.a. 1989

Parikh e.a. 1988

Shinar e.a. 1986

Parikh e.a. 1988

Agrell e.a. 1989

Naarding e.a. 2002

Naarding e.a. 2002

Agrell e.a. 1989

Aben e.a. 2002

Aben e.a. 2002

Tang e.a. 2004b

Tang e.a. 2004a

O’Rourke e.a. 1998

Johnson e.a. 1995

Aben e.a. 2002

Lincoln, 2003

Aben e.a. 2002

Aben e.a. 2002

Auteur

B/C

B/C

B

B

B

B/C

B

B

B/C

B

B

A2

A2

A2

A2

B

B

B

B

MK


8

9

AP+

0,75 IBB

Cornell

ADRS

PHQ-9

WDI

0,80 IC

SADQ-H

+ AP

+ AP

split-half rs = 0,74)

( = 0,82;

0,91

0,78

minor

0,86

?

?

0,70

major

10

20/21

?

?

0,80 IC

SADQ-21

0,80 IC

14

0,75 IC

SADQ-10

0,81

0,80

0,78

11/12

?

0,83

0,44

5/6

8/9

+ AP

GHQ-28

?

GHQ-30

0,75 IBB

PSDRS

0,75 TRB

10/11

0,80 IC

GDS-15

0,64 0,89

0,84

10

0,80 IC

GDS

5/6 6/7

0,88

punt

baarheid

Se

Afkap-

Betrouw-

Instrument


0,96

0,89

0,50

?

?

0,77

0,76

0,68

0,81

?

0,71

0,64

0,83 0,73

0,66

0,64

Sp

0,96

0,96

0,69-0,84

?

?

?

0,69- 0,84 ?

?

?

?

?

0,76 0,90

?

?

AUC*

?

?

?

?

?

?

?

?

?

?

9

9

ringen

Revalidatie-fase

12 bewe-

chronische fase

21

21

Alle fasen, mn

Acute fase

Chronische fase

< 10 min

?

?

?

SRS/ ERS

SRS

ERS

46%

?

?

?

B

B

B

B


Williams

Lincoln e.a. 2003

Lincoln e.a. 2000

Sutcliffe e.a. 1998

B Leeds e.a. 2004 73% ERS

10

Revalidatiefase

?

?

ERS

A2

O’Rourke e.a. 1998

19%

?

SRS

30

Chronische fase

B

A2

C

B

B/C

A2 A2

A2

B/C

MK

Lincoln e.a. 2003

Gainotti e.a. 1997

Benaim e.a. 2004

Agrell e.a. 1989

Tang e.a. 2004b Tang e.a. 2004c

Johnson e.a. 1995

Agrell e.a. 1989

Auteur

Johnson e.a. 1995

Chronische fase

SRS

74%

58%

43%

23% 15%

26%

43%

lentie

Preva-

?

?

28

ERS

ERS

ERS

ERS ERS

SRS

nemers

Af-

26%

> 10 min

?

?

< 10 min

10 min

tijd

Afname

10 secties

9

?

15

30

items

Aantal

Alle fasen, mn chronische fase



Rev en Chronische fase

Acute en rev fase Acute en rev fase

Chronische fase

fase

Rev en chronische

Setting

?

?

0,94

?

?

0,61

0,88 0,98

0,90

0,88

NPW

?

?

0,50

?

?

0,47

0,53 0,37

0,53

0,58

PPW

89


* Volgens norm Salter e.a. (2005)

ERS: examiner-rating scale

SRS: self-rating scale

TRB: test-retestbetrouwbaarheid

IBB: interbeoordelaarsbetrouwbaarheid

IC: interne consistentie (split-half of Cronbach’s alpha) ICC: intra-classcorrelatie

MK: Methodologische kwaliteit van het betreffende onderzoek

+ AP: alleen bij andere populatie positief beoordeeld

Afkortingen:

90

Adequaat: 0,70- 0,89

Adequaat: 0,4- 0,74

Adequaat: 0,70- 0,79

Volgens norm klinische bruikbaarheid (Bot e.a. 2004)

Excellent: 0,80

Interne consistentie (split-half of Cronbachs alfa):

Excellent: 0,75

Test-retest of interobserver (ICC; kappa statistics):

AUC: Excellent: 0,90

Matig/zwak: < 0,70

Matig/zwak: < 0,4

Matig/zwak: < 0,70


prepost comparison

2006

bespreken)

design

of dit voor alle participanten gelijk was

achtereenvolgende dagen. Onduidelijk

Min. 3 dagen, sessies op drie

behandeling (video’s kijken en

post test only

Life-reviewtherapie versus alternatieve

maatschappelijk werkers

Nazorgprogramma door

Pilotstudie; n = 14

n = 28

een gespecialiseerde verpleegkundige

contacten en 1huisbezoek in de 10 -14e week na ontslag uit het ziekenhuis door

verpleegkundigen: 3 telefonische

Nazorgprogramma door

vragen. Interviews zijn opgenomen op de band

2004

Revalidatiefase

Revalidatiefase

interviews aan de hand van een

te verwoorden.

n = 536

ervaren en hoe zij ermee omgaan m.b.v

met beroerte en in staat hun ervaringen

Davis

group design

Gerandomiseerd

Claiborne

Revalidatiefase

depressieve patie«nten met beroerte

in de zorg voor depressieve patie«nten

(p < 0,01).

B

B

A2


interventiegroep dan de controle groep

Significant lagere depressiescore in de

symptomen (p = 0,03)

Significante daling van depressieve

een beroerte

Geen significant effect op depressie na

nauwelijks gebruikt,

van de eigen observaties, worden

Meetinstrumenten, als ondersteuning

vaardigheden ontbreekt.

symptomen van depressie als moeilijk, omdat het hen aan kennis en

^ ervaren het inschatten van

reactie op een beroerte.

stemmingstoornissen vooral als een

^ duiden depressie en

geobserveerd gedrag,

stemmingstoornissen in termen van

RCT

2004

verpleegkundigen de problemen van

verpleegkundigen (n = 28) met ervaring

91

Bewijs-

Boter

Inzicht krijgen in de wijze waarop

random getrokken uit het hele team van

interviewschema met open en gesloten

Rol van verpleegkundigen:

n = 14 gekwalificeerde verpleegkundigen ad Verpleegkundigen ^ beschrijven depressie en

Conclusie

C

Revalidatiefase

Interventie/onderwerp

Kwalitatief onderzoek

Steekproef

Bennett e.a. 1995

Fase/Setting kracht

Onderzoeksopzet

Niet-medicamenteuze interventies

jaar

Auteur

Tabel B.10.2


Case series,

kwantitatieve opzet

Pretest- posttest

opzet

Gillen

2006

Johnson &

Pearson


1998

Hewison

Knapp &

Prospectieve opzet

vergelijkende opzet

1997

2000

Beschrijvend,

Fukunishi e.a.

2000


Chronische fase

Revalidatiefase

Chronische fase

chronische fase

Revalidatie/

n = 30

n = 41

n = 16

n = 96

n = 141

Interviews

Sociale steun

de depressie na een beroerte.

Beschikbaarheid van dergelijke relaties vo¤o¤r de beroerte is een voorspeller voor

relaties beschermt tegen depressie.

De beschikbaarheid van hechte, intieme

patie«nten ouder dan 60

effectmeting 1week na be«indigen interventie.

Patie«nten jonger dan 60 hebben lagere depressiescores na de interventie dan

(p < 0,036) ^ de gematchte paren (p < 0,051).

^ de controle- en de interventiegroep

4 weken 2 uur per week met

Gestructureerde scholing versus geen scholing

Educatie

beroerte en met welke frequentie. Significant verschil in depressie tussen

dan de niet-depressieve patie«nten.

Inzicht krijgen in welke copingstijlen worden gebruikt door patie«nten met een

Patie«nten die depressief zijn gebruiken vaker niet-adaptieve copingstrategiee«n

Coping

steun

controlepatie«nten.

(p < 0,002) dan gezonde

en hebben minder sociale steun

Patie«nten met beroerte worden vergeleken met gematchte gezonde vrijwilligers voor wat betreft het vo¤o¤rkomen van depressie en sociale

Patie«nten met een beroerte zijn significant meer depressief (p < 0,001)

significant)

geassocieerd met depressie (niet

Vermijdende copingstijlen zijn

Conclusie

Sociale steun

angst, relatie tussen copingstrategiee«n met lesielokatie.

tussen copingstrategiee«n en depressie +

Copingstrategiee«n vergelijking t.a.v. patroon van copingstrategiee«n, relatie


Bewijs-

B

A2

B

B

B

Andersson

Vergelijkende opzet

Steekproef

Finset &

Fase/Setting kracht

Onderzoeksopzet


jaar

Auteur

92

analyse

Longitudinale opzet

2006

Robinson e.a.

1999

RCT; secundaire

Lai e.a.

2000

Alle fasen

Chronische fase

vaardigheden ontbreekt.

Interviews van 1uur, opgenomen op de band met vragen over

n = 50

n = 93; 19 depressieve patie«nten

omdat het hen aan kennis en

en stemming beschrijven en ervaren.

over CVA-zorg: 5

achteruitgang significant gecorreleerd

en de chronische fase na een beroerte.

B

B


voorspeller voor depressie (p = 0,05).

werksituatie een significante

na beroerte zijn belemmeringen in de

(p = 0,06). In de periode 1tot 2 jaar

sociale activiteiten is een bijna significante voorspeller voor depressie

met depressie (p = 0,03), verminderde

beroerte is angst voor economische

deze elementen verschillen in de acute

p = 0,05). ^ In de periode 3 tot 6 maanden na de

depressie en verminderd herstel en of

depressie (resp. p = 0,04 en

sociaal functioneren gerelateerd zijn aan

verstoorde relatie voorafgaand aan de beroerte significant gecorreleerd met

^ Bij opname zijn sociale activiteiten en

stoornissen en handicap.

Patie«nten met beroerte worden gevolgd om na te gaan welke elementen van het

Sociale steun

fysiotherapeut of een ergotherapeut.

onder begeleiding van een

echter geen effect op het niveau van

de controlegroep (p < 0,01). Er was

extremiteiten 36 sessies (3 maal per week een sessie)

interventie significant minder depressiesymptomen in vergelijking met

Depressieve patie«nten hebben na de

gericht op kracht, balans, uithoudingsvermogen en de bovenste

Progressief bewegingsprogramma

in de zorg, kennis over de zorg

zorgbehoeften, interventies, ervaringen

symptomen van depressie als moeilijk,

patie«nten met beroerte en de zorg aan deze groep met betrekking tot cognitie geobserveerd gedrag, ^ ervaren het inschatten van

Vaststellen hoe verpleegkundigen de stemmingstoornissen in termen van

^ beschrijven depressie en

Verpleegkundigen

geregistreerd verpleegkundigen: 7 jaar, aantal verpleegkundigen met opleiding

Rol van verpleegkundigen

mediaan aantal jaren werkervaring als

leeftijd: 41jaar,

n = 30 verpleegkundigen gemid. C

verpleeghuis

Fase onbekend:

93 Bewijs-

onderzoek

Conclusie

Kwalitatief


Axelssonn

Steekproef

Kumlien &

Fase/Setting kracht

Onderzoeksopzet

jaar

Auteur



Smith e.a. 2004

RCT


vergelijkende opzet

Desrosiers

2002

Revalidatiefase.

Beschrijvende

Rochette &

tijd na beroerte:

Chronische fase;

1jaar

onderzoek

Smith

2002

Kwalitatief

Robinson-

2000

n = 170

n = 76

als copingstrategie door depressieve

en depressie: hoe hoger de depressiescore, hoe meer het gebruik van de stijlen hopen op een wonder (p

potentieel, depressie en handicaps worden aan elkaar gerelateerd.

maanden

uitwisseling Effectmeting na 3 en 6

mondelinge discussie en informatie-

tweewekelijkse bijeenkomsten met

Geen significante verschil tussen de groepen ten aanzien van depressie

= 0,004) en vermijding (p < 0,001)

vermijding, en de ernst van handicaps

zoals hopen op een wonder en gemeten als optimaal gebruik van eigen

Educatieprogramma versus standaardzorg

C

A2

Relatie tussen vermijdende copingstijlen, B

beroerte.

gebed verbetert zelfvertrouwen na een

Copingstijl, mate van veerkracht

Coping

patie«nten met beroerte in het omgaan met de gevolgen van een beroerte

Inzicht krijgen in het gebruik van bidden

in eerder onderzoek.

Coping

Contact met God door middel van het

minder depressief de patie«nt is.

gerelateerd.

groter de zelfzorg self-efficacy, hoe

leven, functionele onafhankelijkheid en depressie worden aan elkaar

efficacy en depressie (p < 0,01); hoe

Positieve relatie tussen zelfzorg self-

zelfzorg self-efficacy, kwaliteit van

zelfzorg self-efficacy

die bidden als copingstrategie noemden

doelgerichte steekproef van patie«nten

n=8

n = 63 B

revalidatiefase

Acute en

Bewijs-

correlationele opzet

Conclusie

Longitudinale


Smith e.a.

Steekproef

Robinson-

Fase/Setting kracht

Onderzoeksopzet


jaar

Auteur

94


RCT

Williams e.a. 2007

n = 188

n = 411

(p = 0,03)

Bewijs-

vergelijking met de controlegroep.

1. stimuleren tot het begrijpen en en de behandeling

behandeling

3. monitoren van het effect van de

2. start behandeling

95

A2


(p = 0,01in de interventiegroep in

die depressief zijn in accepteren van de diagnose depressie

Significant lagere depressiescores (p = 0,005) en remissie van depressie

Nazorgprogramma Verpleegkundigen begeleiden patie«nten

stimuleren.

en het optimisme en de self-efficacy te

ambivalenties en door te ondersteunen

door in te gaan op hun dilemma’s en

en de ervaren belemmeringen daarbij,

oplossingen te vinden voor hun doelen

Ook beschermt MI tegen depressie

achtereenvolgende dagen. Patie«nten worden gestimuleerd hun eigen

standaardzorg op depressie (P = 0,03)

MI geeft significant voordeel boven

Conclusie

4 individuele sessies in 4

Motivational Interviewing (MI)


A2

revalidatiefase

Acute en

2007

RCT

Steekproef

Watkins e.a.

Fase/Setting kracht

Onderzoeksopzet

jaar

Auteur


Steekproef

Beschrijvend n = 68

Beschrijvend

n = 70

Giaquinto e a. 2003

Choi-Kwon

en Kim


2002

Onderzoeksopzet

jaar


Patie«nten met een beroerte/ partners

Patie«nten /partners

1maand na beroerte 1jaar na beroerte

Meetmoment

ADL-metingen.

Neurologisch onderzoek 2 jaar follow-up.

Enqu“te, gestructureerd interview. 3 maanden na de beroerte en

partners.

Interview met patie«nten en

Lab tests.

Klin. onderzoek Cumulative illness rating scale.

Meetinstrumenten

Onderzoeken naar seksuele stoornissen en prevalentie na een beroerte

Auteur

Tabel B.11.1a

Hoofdstuk 11 Seksuele stoornissen na een beroerte

96

(coital frequency) (p < 0,005) en meer erectieproblemen (p < 0,005).

(p < 0,005), verminderde seksfrequentie

verminderd verlangen naar seks (libido)

zijn (emotionele incontinence) gerelateerd aan

^ 2 jaar na de beroerte was het emotioneel labiel

frequency) en 20% had erectieproblemen

49% had verminderde seksfrequentie (coital

44% v.d. pat. had verminderd verlangen naar seks,

2 jaar na de beroerte:

26% waren er erectieproblemen.

65% had verminderde seksfrequentie en bij

seks (libido),

26% v.d. pat. had verminderd verlangen naar

34% v.d. pat. was emotioneel labiel,

^ 3 m. na de beroerte:

activiteiten (tussen 3 en 6 m. na de beroerte)

^ 83% was weer begonnen met seksuele

zijn voor terugval.

^ Zo’n 25% van de partners geeft aan bang te

^ 3% had verhoogde seksuele activiteit.

beroerte (geen seksuele activiteit).

^ 50% van de patie«nten had geen seks na de

^ Vermindering in seksuele activiteiten was gemiddeld 83%.

Resultaten (%)


naar seks. patie«nten met seksuele problemen waren sign.

Hamilton Rating Scale for Depression (HAM-D)

Pat. met een afasie grote problemen met het


leven zou verbeteren.

4/6 vond dat betere communicatie hun seksuele

uiten van verlangen.

seksuele leven be|« nvloedde.

Het elkaar aanraken, knuffelen en kussen, 2/6 gaven aan dat emotioneel labiel zijn het

95% BI 1,20-2,01).

seksuele problemen na een beroerte (OR 1,55;

Depressie was een voorspellende factor voor

beperkingen in ADL (p = 0,0009).

p = 0,0005) en mannen hadden meer fysieke

n = 6 partn.

Thuissituatie

97

meer depressief, (mannen p = 0,007 en vrouwen

44% van de vrouwen had verminderde seksuele

n = 6 pat.

Een gestructureerde vragenlijst afgenomen door een logopedist.

24% van de vrouwen had verminderd verlangen

(MMSE)


naar seks.

Mini Mental Status Examination

Beschrijvend n = 12

27% van de mannen had verminderd verlangen

interview.

Lemieux e.a. 2001

functies na beroerte.

(SFE) semi gestructureerd

25 vrouwen

beroerte.

Social Functioning evaluation

59% van de mannen: ontevreden met seks na

75 mannen

Follow-up

n = 100

Opname in ziekenhuis

onderzoek

Beschrijvend

seksuele activiteit.

Patie«nten waren terughoudend m.b.t. seks en waren bang voor complicaties als gevolg van

tijdens seks.

27% van de patie«nten had minder voldoening

had minder vaak orgasmes,

20% van de vrouwen en 46% van de mannen

25% van de vrouwen en 52% van de mannen werd in mindere mate opgewonden (arousal)

44% had verminderde seksfrequentie

(libido),

54% had verminderd verlangen naar seks

Resultaten (%)

2001

Neurologisch en psychiatrisch

> 6 maanden na de beroerte

Meetmoment

Kimura M e.a.

43 vrouwen


Vragenlijst m.b.t. seksueel beroerte


Meetinstrumenten

63 mannen

Beschrijvend

Cheung 2002


functioneren voor en na de

Steekproef

jaar

n = 106

Onderzoeksopzet

Auteur


Bij partners 32% resp. rate.

n = 192 pat.

n = 94 partners

Beschrivend

n = 50 pat.

n = 50 partn.

Beschrijvend

n = 12 pat.

n = 9 partners

e.a.

1999

Korpelainen

e.a.

1998

Edmans Judi

1998


Patie«nten met een beroerte en partners

Beschrijvend

Korpelainen



Steekproef

jaar


Onderzoeksopzet

Auteur

98

B) Verminderde seksfrequentie Voor beroerte was 79% van patie«nten en 84% van de partners seksueel actief en na de beroerte was 45% van de pat. en 48% v.d.

c) seksueel opgewonden raken, d) seksuele voldoening.

van de mannen had erectieproblemen en 55% van de vrouwen had vaginale droogheid.

Geriatic Depression Scale (GDS).

beroerte.

activiteiten voor en na de

Vragenlijst m.b.t. seksuele

(GDS).

(revalidatieafdeling)

gecorreleerd aan seksuele problemen (0,005).

Sensorisch hemisyndroom is significant

het opgewonden raken.

interesse, fysieke problemen en problemen met

seks na de beroerte. Belangrijkste problemen waren verminderde

33% van de partners was heel ontevreden over

seksfrequentie.

50% van de patie«nten had verminderd

leven

Depressie werd gemeten met de Geriatic Depression Scale

55% van mannen had erectieproblemen 42% waren na 6 m. ontevreden met hun seksuele

14% geen seks na 6 maanden

28% geen seks na 2 maanden na beroerte

bespreken van seksuele problemen.

Een van de belangrijkste problemen was het

partners was ontevreden over hun seksleven.

beroerte, correlatie tussen pat. en partner



Na ontslag uit het ziekenhuis

C) het opgewonden raken was verminderd. 75%

Depressie werd gemeten met de

D) 49% van de patie«nten en 31% van de

33% van de patie«nten en 27% van de partners had geen seks meer na de beroerte.

de Rankin Scale (RS).

Functionele status gemeten met

partners seksueel actief.

(libido),

A) 57% van de patie«nten en 65% van de partners had verminderd verlangen naar seks

Resultaten (%)

a) verlangen naar seks (libido), b) hoe vaak seks,

Thuis

maanden.

Gemiddelde tijd na beroerte, 23

Meetmoment

beroerte. Metingen verricht naar:



Meetinstrumenten


Steekproef

Beschrijvend

n = 50

jaar

Korpelainen

e.a.

n = 72

Exploratief

n = 15 pat.

1997

Aloni e.a.

1993

Beschrijvend n = 62

Beschrijvend

n = 113

Boldrini P e.a. 1991

Monga e.a.

1986

n = 15 partn.

Beschrijvend

Buzzelli S e.a.

1998

Onderzoeksopzet

Auteur


partners).

Patie«nten met een beroerte (75 zijn ge|« nterviewd met de


Patie«nten met een beroerte en partners.


Patie«nten met een beroerte en partners.


activiteiten.

Vragenlijst over seksuele

Vragenlijst m.b.t. seksuele activiteiten.

Na de beroerte ^ 26% van de mannen tevreden met seksleven


invloed op seksleven na de beroerte.

^ Complicaties na de beroerte hadden de meeste

^ 37% van de vrouwen tevreden met seksleven

^ 60% van de vrouwen tevreden met seksleven 1jaar na de beroerte Poliklinisch

^ 84% van de mannen tevreden met seksleven

Voor beroerte

in seks.

Bij mannen en vrouwen was er minder interesse

orgasme.

41% van mannen had verandering in ejaculatie. 33% van de vrouwen had problemen met

seksuele activiteiten en had men plezier in seks.

Ondanks problemen had men wel verlangen naar

6 maanden na de beroerte

3 maanden na de beroerte

4 weken na de beroerte

8 maanden na de beroerte Thuis

verlaagd Erectie: 60% van mannen had erectieproblemen.

Verlangen: bij 3 personen verhoogd, bij 1

bevrediging.

na de beroerte

Algemeen vermindering in seksuele activiteiten

erectieproblemen, ejaculatie en

seksuele verlangens,

Gestructureerd interview m.b.t.

1e interview: 3,7 m na beroerte. 2de interview: 9,8 m. na beroerte

seksueel functioneren na een beroerte.

Depressie gemeten met de Beck Depression Scale (BDDS).

Psychologische factoren zijn belangrijk voor

gemeten met de FIM schaal.

Functionele status en ADL

Gestructureerd interview.

83% van de patie«nten had minder seks (a decline in sexual performance).

maanden na de beroerte.

maanden na de beroerte (3

1jaar na de beroerte

erectieproblemen. 42% was ontevreden met hun seksuele leven 6

nachten achter elkaar).

55% van de mannen had 2 m. na de beroerte

14% was gestopt met seks na 6 m.

28% was 2 m. na de beroerte gestopt met seks.

Resultaten (%)

Evaluation of depression. Erectie bij mannen gemeten 2

1maand na de beroerte

6 maanden na de beroerte.

2 maanden na de beroerte.

Meetmoment

beroerte



Meetinstrumenten

99

Beschrijvend

n = 52

Beschrijvend

Hawton Keith

1984

Sjo«gren en Fugl-Meyer

Patie«nten met een beroerte partners


Patie«nten met een beroerte (mannen)


^ 64% van de mannen seksuele problemen.

Functionele status en ADL.

huid ge«valueerd.

Sensorische gevoeligheid van de

Gestructureerd interview met patie«nten en partners.

HCG-stimulatie).

activiteit.

72% van de pat. had minder seks na de beroerte. ADL-afhankelijkheid is gerelateerd aan seksuele

^ 75% van de vrouwen seksuele problemen.

onderzocht (LH, FSH, prolactine, serumtestosteron en reactie tot

Na de beroerte had:

was significant minder na de beroerte.

Interesse in seks, hoe vaak, hoe lang en voorspel

^ 12% had geen interesse in seks na de beroerte.

^ 28% had verminderde interesse.

seks.

^ 60% had weer volledig herstel m.b.t. zin in

Resultaten (%)

Verschillende hormonen

> 2 maanden na de beroerte (thuis)

(thuis)

> 2 maanden na de beroerte

3-6 maanden na de beroerte

Meetmoment

Steekproef

Literatuuroverzicht

(narrative)

Kautz

2007


Onderzoeksopzet

jaar




beroerte in de hersenen.

MRI-onderzoek m.b.t. plek

Gestructureerd interview

aanpassingen na de beroerte

over seksleven en seksuele

Semi-gestructureerd interviews

Meetinstrumenten

patie«nten met een beroerte en andere literatuur

Richt zich op onderzoek van

Meetinstrumenten

Na de beroerte (ongeacht fase)

Meetmoment

praktijk.

Geeft veel goede adviezen en tips voor de

Veel praktische adviezen op basis van literatuur.

Resultaten (%)

Onderzoeken naar seksuele stoornissen na een beroerte en verpleegkundige interventies ^ Literatuuronderzoek

Beschrijvend n = 102

Auteur

Tabel B.11.1b

1982

Sjo«gren en Fugl-Meyer

1983

Steekproef

jaar

n = 51

Onderzoeksopzet

Auteur

100

Onderzoeksopzet

Niveau C; Kwantitatief beschrijvend

Choi-Kwon e.a. 2005

Niveau C;

Kwalitatief, grounded theory

Garret e.a.

2005

onderzoek, vragenlijsten

Niveau van evidence;

jaar

n = 16 patie«nten en hun naasten

n = 50 patie«nten en 80 professionals

Steekproef

Informatiebehoeften van patie«nten en naasten

Auteur

Tabel B.12.1

2, 20 en 90 dagen na beroerte

Ziekenhuis, acute fase, eerste vragenlijst 2 weken na beroerte

Setting/fase

Hoofdstuk 12 Voorlichting aan patie«nten en hun naasten


ondersteund met plaatjes, etc.


behandeling.Willen informatie van medische staf, mondeling en

schriftelijk. Naasten willen informatie over onderzoeken en

bespreken met maatschappelijk werker.Willen informatie ook

Patie«nten willen meer informatie over de medische onderwerpen. Willen gevolgen op langere termijn en financie«le gevolgen

20 dagen na beroerte:

mondelinge informatie over diagnose en prognose.

met verpleegkundige bespreken. Naasten willen schriftelijke en

en schriftelijk, van medische staf.Willen omgaan met symptomen

onderzoek en te verwachten herstel.Willen informatie, mondeling

Behoeften van patie«nten: informatie over diagnose, uitslagen


beweging en seksuele activiteit (p < 0,01voor elk item).

patie«nten aan item dieet na beroerte (p < 0,05). Jongere patie«nten gaven hogere scores voor de items: medische kennis,

Vrouwelijke patie«nten gaven hogere score dan mannelijke

na beroerte (p < 0,05).

stressmanagement (p < 0,01), medische kennis (p < 0,05), dieet

patie«nten (p < 0,01voor beide groepen). Patie«nten gaven hogere score dan artsen aan de items: mogelijkheid van medicamenteuze behandeling (p < 0,01),

De gemiddelde score van belangrijkheid van verschillende items van voorlichting was bij verpleegkundigen hoger dan bij artsen en

Resultaten

101

-

Een survey, vragenlijsten

Niveau C;

Kwalitatief beschrijvend

Niveau C;

Prospectieve beschrijvende studie

Wiles e.a.

1998

Hanger e.a.

1998


Niveau C;

2003

(2 jaar na beroerte)

n = 60 patie«nten (2 weken na beroerte), n = 111patie«nten (6 maanden na beroerte), n = 72

n = 21patie«nten en 12 naasten

n = 50 patie«nten

ouder.

34,5% van de vragenstellers was jonger dan 65, 16,2% was 75 of

2 jaar na beroerte

2 weken, 6 maanden en

Patie«nten met een beroerte houden tot twee jaar na de beroerte onbeantwoorde vragen.

beroerte. Dit nam af na verloop van tijd.Vragen over psychische aspecten namen toe na verloop van tijd.

Meest gebruikelijk waren vragen over basisaspecten van de

problemen te bespreken.

tot 1jaar na ontslag

herstel. Na ontslag behoefte om met professional juist praktische

1maand na ontslag, 2 maanden

Vooral behoefte aan klinische informatie en informatie over

behandeling.

50% van de patie«nten wist oorzaak van beroerte, 54% wist

hand van de wensen van de patie«nten en naasten.

Informatie moet gegeven worden op individuele basis aan de

Patie«nten en naasten geven aan weinig kennis te hebben over preventie en ontstaan beroerte.

informatie willen.

Observationele onderzoeken tonen aan dat veel patie«nten met een beroerte en hun naasten de informatie niet begrijpen en meer

tijdstippen: tijdens opname,

Eerste jaar na beroerte op drie

revalidatiecentrum

Revalidatiefase,

4 weken na ontslag

vragenlijsten

48 uur na opname eerste gesprek, volgend gesprek

onderzoeken

Niet vermeld hoeveel

Alle fasen

n = 110 patie«nten en Een survey, semi-gestructureerde 109 naasten

Niveau C;

Niveau C; Literatuuroverzicht

Stein e.a.

1994

Wellwood e.a.

2001

Rodgers e.a.

gesteld door 1397 personen.

In totaal werden 1908 vragen

hebben dezelfde behoeften in deze fase.

over mogelijke ondersteuning van naasten. Patie«nten geven aan ge|« nteresseerd te zijn in ervaringen van andere patie«nten. Naasten

maken over motorisch herstel.Willen dit bespreken met fysiotherapeut.Willen ook informatie van maatschappelijk werker

Patie«nten geven aan meer na te denken waarom hen beroerte trof.Willen meer uitleg met bijv. video. Geven aan zich zorgen te


Resultaten

door naasten.

Beschrijvend, 18 weken

1993

Setting/fase

15,9% van de vragen werd gesteld door de patie«nten zelf, de rest

Niveau C;

Hanger & Mulley

Steekproef

Stroke Association Advice Centre werden gesteld

Onderzoeksopzet

jaar


bijgehouden welke vragen aan


Auteur

102

Onderzoeksopzet

Niveau D;

Opinie van onderzoeker

jaar

Wachters-Kaufmann

e.a.

n = 45 patie«nten en

43 professionals


Vragenlijsten

103


Naasten gaven aan vooral informatie te willen over het voorko¤men van een nieuwe beroerte en het omgaan met stress.

Patie«nten gaven aan voornamelijk informatie te willen over het voorkomen van een nieuwe beroerte en het omgaan met stress.

patie«nt in mindere mate genoemd als informatiebron. Door hulpverleners werd verpleegkundige twee keer zo vaak genoemd.

informatiebron de arts is. De verpleegkundige werd door de

Zowel patie«nten als naasten gaven aan dat de meest gewenste

n = 35 patie«nten, 39 naasten en

Niveau C;

feitelijke en meest gewenste informatiebronnen.

De huisarts, neuroloog en fysiotherapeut worden gezien als

1996

2 tot 60 maanden na beroerte

Revalidatiefase

dagelijkse activiteiten, lotgenotencontact.

Chronische fase: na eerste halfjaar, praktische informatie over

gevolgen van beroerte.

klinische informatie. Revalidatiefase: eerste halfjaar, behoefte aan omgaan met

Acute fase: eerste twee weken na beroerte, behoefte aan

fasen worden opgedeeld.

Wat betreft informatiebehoeften kan periode na beroerte in drie

Resultaten

Van Veenendaal e.a.

45 naasten

^

Setting/fase

Patie«nten en naasten geven aan binnen 24 uur informatie te willen, zowel mondeling als schriftelijk.


e.a.

^

Steekproef

2005

Niveau C;

Wachters-Kaufmann

2004


Auteur


Onderzoeksopzet

Niveau C; Exploratieve,

O’Connell e.a. 2003

Exploratieve, beschrijvende studie

2001


Niveau C;

Van der Smagt e.a.

beschrijvende studie


jaar

n = 104 naasten

n = 28 naasten

Steekproef

De specifieke informatiebehoeften van naasten

Auteur

Tabel B.12.2

104

Acute fase

Acute en chronische fase

Setting/fase

minder hoog onder hoger opgeleiden (p = 0,032).

Vrouwen hadden meeste behoefte aan informatie (p = 0,001). Behoefte aan counseling was

toegankelijkheid. 98% vond het erg belangrijk dat de tijd werd genomen vragen te beantwoorden.

Behoefte aan informatie kan verdeeld worden in behoefte aan informatie, counseling en

Alle naasten geven aan informatie te willen die is toegespitst op het individu.

veranderingen en hoe hiermee om te gaan.

Ook in chronische fase gebrek aan informatie.Weinig informatie gehad over emotionele

gegeven. Informatie dient in niet-technische termen gegeven te worden.

Naasten geven aan behoefte te hebben aan specifieke informatie die zo snel mogelijk wordt

Veel naasten ervaren gebrek aan informatie. In acute fase veel onzekerheid. Op spoedeisende hulp wordt al gebrek aan informatie ervaren.

Resultaten


Prospectieve,

Exploratieve,


Niveau C;

Kwalitatief,

Duinstee e.a.

2001

Garret & Cowdell

2005

grounded theory

Niveau C;

Van der Smagt-


Niveau C;

en hun naasten

n = 16 patie«nten

n = 104 naasten

en 45 naasten

n = 45 patie«nten

vragenlijsten

2002

43 professionals

Niveau C; Beschrijvende studie,

Van Veenendaal e.a. 1996

Von Renteln e.a.

n = 35 patie«nten, 39 naasten en

Onderzoeksopzet

Steekproef


jaar

Feitelijke en gewenste informatiebronnen

Auteur

Tabel B.12.3


beroerte

2, 20 en 90 dagen na

Acute fase


2 tot 60 maanden na beroerte

Setting/fase

patie«nten. Naasten hebben dezelfde behoeften in deze fase.


maatschappelijk werker. Patie«nten geven aan ge|« nteresseerd te zijn in ervaringen van andere

fysiotherapeut. Willen ook informatie over mogelijke ondersteuning van naaste van

Patie«nten geven aan meer na te denken waarom hen beroerte trof.Willen meer uitleg met bijv. video. Geven aan zich zorgen te maken over motorisch herstel.Willen dit bespreken met

ondersteund met plaatjes, etc. 90 dagen na beroerte:

over onderzoeken en behandeling.Willen informatie van medische staf, mondeling en

maatschappelijk werker.Willen informatie ook graag schriftelijk. Naasten willen informatie

Patie«nten willen meer informatie over de medische onderwerpen.Willen gevolgen op langere termijn bespreken.Willen gevolgen op langere termijn en financie«le gevolgen bespreken met


informatie over diagnose en prognose.

Behoeften van patie«nten: informatie over diagnose, uitslagen onderzoek en te verwachten herstel.Willen informatie mondeling en schriftelijk, van medische staf.Willen omgaan met symptomen met verpleegkundige bespreken. Naasten willen schirftelijke en mondelinge


minder hoog onder hoger opgeleiden (p = 0,032).

Vrouwen hadden meeste behoefte aan informatie (p = 0,001). Behoefte aan counseling was

98% vond het erg belangrijk dat de tijd werd genomen vragen te beantwoorden.

toegankelijkheid.

Behoefte aan informatie kan verdeeld worden in behoefte aan informatie, counseling en

Patie«nten hadden bij ontslag meer behoefte aan informatie over prognose en preventie.

Meeste informatie werd gegeven door artsen.

Patie«nten gaven aan voornamelijk informatie te willen over het voorko¤men van een nieuwe beroerte en het omgaan met stress. Naasten gaven aan vooral informatie te willen over het voorko¤men van een nieuwe beroerte en het omgaan met stress.

hulpverleners werd verpleegkundige twee keer zo vaak genoemd.

Zowel patie«nten als naasten gaven aan dat de meest gewenste informatiebron de arts is. De verpleegkundige werd door de patie«nt in mindere mate genoemd als informatiebron. Door

Resultaten

105

Niveau B; RCT

Niveau B;

Gerandomiseerd

Hoffmann e.a. 2007

Lowe, e.a.

2007

Niveau B; RCT


1998

Mant e.a.

Onderzoeksopzet

pilotonderzoek


jaar

en 49 naasten

n = 71patie«nten

n = 200 patie«nten

n = 133 patie«nten

Steekproef


en chronische fase

Acute, revalidatie-

Ziekenhuis; acute fase

Setting/ fase

publicaties van Stroke Association

Informatiepakket met verschillende

hadden betere psychische gezondheid (p = 0,04)

verschil was niet significant. Naasten in interventiegroep

Kennis van patie«nten en naasten was toegenomen, maar

meer kennis (p < 0,05 en p < 0,005).

Na 3 en 6 maanden hadden patie«nten in interventiegroep

(p = 0,003) en met presentatie van informatie (p < 0,001)

patie«nt Ge|« ndividualiseerd informatiepakket

Angst nam meer af in controlegroep (p = 0,003). In interventiegroep meer tevredenheid met informatie zelf

Resultaten


Computerprogramma dat schriftelijk materiaal afstemde op behoefte van

Interventie

Voorlichtingsinterventies: schriftelijk materiaal ^ Experimentele studies

Auteur

Tabel B.12.4a

106

Revalidatie en

beantwoord waren in het ziekenhuis.

75% van de respondenten geeft aan dat hun informatiebehoeften niet

Niveau C; Beschrijvende studie, bijeenkomst met

professionals en vragenlijsten

Hoffmann e.a.

2007

^ Gebruik van relevante afbeeldingen

^ Gebruik van witte ruimtes

^ Gebruik van groot en standaard lettertype

^ Gebruik eenvoudige woorden en zinnen

uit stroketeam

n = 20 professionals

Ziekenhuis

folders met maatregelen hadden gelezen.

Maatregelen die werden genomen:

Participanten konden met meer zekerheid vragen beantwoorden als zij

na beroerte

kwaliteit van het schriftelijk materiaal.

107


Professionals geven aan dat er behoefte is aan het verbeteren van de

90% van professionals geeft aan dat patie«nten en naasten zelden voldoende informatie ontvangen.

materiaal.

70% van professionals geeft 25 % of minder van de patie«nten schriftelijk

van de informatie.

gemiddeld 3 maanden

effectiviteit van maatregelen voor afasiepatie«nten.

Participanten die folders met maatregelen kregen, begrepen 11,2% meer

chronische fase,

Niveau B; Patie«nten werden gematcht op leesniveau, voor- en nameting, beoordelen

Gemiddelde niveau respondenten: 7e-8e.

Gemiddelde niveau materiaal: 9e niveau

lettertype, kleur en diagrammen).

n = 12 patie«nten

Chronische fase

Literacy in Medicine)

en 14 naasten

Patie«nten met afasie geven aan meer behoefte te hebben aan hulp bij het lezen en begrijpen van schriftelijk materiaal (eenvoudige taal, groot

gestandaardiseerde meetinstrumenten voor

2003

2003

Gemiddelde moeilijkheidsgraad folders: 11e niveau.

22,7% van patie«nten en 41,7% van naasten had schriftelijke informatie ontvangen.

leesniveau respondenten en moeilijkheidsgraad materiaal: REALM (Rapid Estimate of Adult

Niveau C; Beschrijvende studie, interviews en

Eames, e.a.

Rose e.a.

n = 20 patie«nten

voor ontslag

Ziekenhuisfase, maximaal twee dagen

Resultaten

Leesniveau van patie«nten met afasie significant lager dan van overige patie«nten (4e ^6e niveau, p = 0,001)

leesniveau respondenten en moeilijkheidsgraad

2006

n = 15 patie«nten en 12 naasten

Setting/ fase

Gemiddelde leesniveau respondenten: 7e-8e niveau.

Niveau C; Beschrijvende studie, interviews en gestandaardiseerde meetinstrumenten voor

Hoffmann & McKenna

Steekproef

Literacy in Medicine) en SMOG-formule

Onderzoeksopzet

jaar

materiaal: REALM (Rapid Estimate of Adult


Auteur

Tabel B.12.4b Voorlichtingsinterventies: schriftelijk materiaal Niet-experimentele studies


Niveau C; Voor- en nameting

Niveau B; RCT

Louie e.a. 2006

Rodgers e.a.

nameting

2000


n = 35 patie«nten

Niveau C; Voor- en

Rimmer e.a. patie«nten met milde gevolgen van beroerte

Chronische fase,

revalidatiefase

Revalidatieafdeling,

n = 267 patie«nten en hun

naasten

Niveau B ; RCT

2004

Smith e.a.

Thuissituatie,

chronische fase

Acute, revalidatie- en

Revalidatieafdeling, revalidatiefase

Setting/ fase

revalidatiefase

n = 97 naasten

studie veel uitval

naasten, gedurende

n = 204 patie«nten en 176

n = 54 patie«nten en 32 naasten

Steekproef

2005

Larson e.a.

Niveau B; RCT

Onderzoeksopzet

1999


jaar

Voorlichtingsinterventies: groepsinterventies

Auteur

Tabel B.12.5

108

kwaliteit van leven ervoeren (p = 0,01).

^ cholesterol (p < 0,05) ^ gewicht (p < 0,01)

gezondheidsbevorderend gedrag, samen oefenen

^ sociale relaties (p < 0,05 en p < 0,01)

^ mogelijkheden zelfzorg (p < 0,05)

^ tevredenheid over leven (p < 0,01)

^ kracht (p < 0,001) ^ flexibiliteit (p < 0,001)

voor:

sporten, voorlichting over voeding en

Gezondheidspromotieprogramma:

revalidatie doelen. Significante effecten gevonden in interventiegroep

3 maanden (p = 0,034) en 6 maanden (p = 0,021).

achtergrondinformatie, vooruitgang patie«nt bespreken, vragen beantwoorden, ontwikkelen gemeenschappelijke

interventiegroep na

multidisciplinair team. Doelen:

Significante afname van angst bij patie«nten in

significant hoger niveau van welzijn (p = 0,02) en

Ruimte voor lezingen en discussie. Bijeenkomsten met leden van

6 bijeenkomsten aanwezig waren geweest een

door gespecialiseerd verpleegkundige.

Bij subanalyses werd gevonden dat naasten die 5-

Aantal sociale contacten nam juist af onder naasten in interventiegroep (p = 0,04).

patie«nten (p = 0,02) en naasten (p = 0,01) in interventiegroep.

Significante effecten gevonden voor kennis

maakten programma af.

bijeenkomsten in 6 maanden.Werd geleid

Ondersteuning- en educatiegroepen. 6

bijeenkomsten na ontslag.

51% van patie«nten en 20 % van de naasten

interventiegroep.

middelen. Bijeenkomsten in kleine groep. Eerste bijeenkomst vo¤o¤r ontslag, andere

Significant effect op kennis van patie«nten (p < 0,01) en naasten (p < 0,01) in

Resultaten

Educatiegroepen, sessies van 2,5 uur. Lezingen met gebruik van audiovisuele

Interventie


Ziekenhuis en thuissituatie, acute en

Niveau B; RCT

naasten


2000

Mant e.a.

varieert tussen p = 0,004 en p = 0,03) en


(p = 0,04) van naasten in interventiegroep.

tevredenheid

(gemeten op verschillende items, p-waarde

diensten

activiteiten (p = 0,03), kwaliteit van leven

steun en ondersteuning bij het regelen van

revalidatiefase

Significante effecten gevonden voor sociale

herstel aan (gemeten op verschillende items, p-waarde varieert tussen p < 0,01en p < 0,05).

interventiegroep (p < 0,05). Patie«nten in interventiegroep gaven significant beter sociaal

patie«nten (p < 0,001) als naasten (p < 0,05). Significant betere functionele status in

Significant effect op functioneren familie zowel bij

van p = 0,01tot p = 0,03)

ook meer tevreden met informatie (op verschillende items gescoord, p-waarde varieert

0,01en 0,04) Naasten in interventiegroep waren

items gescoord, p-waarde varieert tussen de p =

contactpersoon: informatie, emotionele

Contact met gezinsondersteunende

maatschappelijk werker

Informatiepakket en drie bezoeken

p = 0,001).

109

Patie«nten in de interventiegroep waren significant meer tevreden met informatie (op verschillende

moesten nemen voor informatie (p = 0,001en

diensten

Patie«nten in interventiegroep wisten na 4 en 9 maanden significant beter met wie ze contact op

Resultaten

steun en ondersteuning bij het regelen van

Contact met gezinsondersteunende contactpersoon: informatie, emotionele

Interventie

thuissituatie, acute en

Ziekenhuis en

revalidatiefase

Thuissituatie,


naasten

2003

Niveau B; RCT

n = 250 patie«nten en hun naasten

Setting/ fase

Clark e.a.

Niveau B; RCT

Lincoln e. a.

Steekproef

revalidatiefase

Onderzoeksopzet

2003


jaar

Voorlichtingsinterventies: steunprogramma’s voor families

Auteur

Tabel B.12.6


110


Tabel B.12.7

Voorlichtinginterventies: internet

Auteur Niveau van evidence;

Steekproef

Setting/fase

Resultaten

Niveau C; Onderzoek naar

n = 11patie«nten, 4 naasten,

Thuissituatie

30 Sites waren in onderzoek beoordeeld. De meeste sites (29) waren goed toegankelijk. Het

websites over beroerte

11professionals

jaar

Onderzoeksopzet

Griffin e.a. 2004

leesniveau van de sites was hoog.

Patie«nten, naasten en professionals

12 Respondenten gaven aan het internet een

beoordeelden sites op

genoemde onderwerpen voor informatie waren:

design, inhoud,

ervaringen van anderen (10), leven in de

gebruikersvriendelijkheid

maatschappij (9) en revalidatie (8).

waardevolle informatie bron te vinden. De meest

Alle hulpverleners vinden internet een waardevolle bron, maar 4 hebben ooit patie«nt geholpen bij het vinden van informatie via internet. Pierce

Niveau D;

2002

Mening van onderzoeker

^

^

Criteria om internetsites te beoordelen: ^ Wie is auteur van de informatie? ^ Wordt het doel van de website duidelijk gemaakt? ^ Beantwoordt de website aan gestelde doel? ^ Is de website relevant? ^ Kan de informatie nagezocht worden? ^ Wanneer is de website gepubliceerd? ^ Wordt de informatie op een bepaalde manier vertekend? ^ Behandelt de website verschillende keuzes die gemaakt kunnen worden? ^ Alle gebruikers van het internet moeten alert zijn dat informatie van het internet ongeschikt, misleidend kan zijn, zorgen kan baren of kan leiden tot gevaarlijke claims.


Verpleegkundige. revalidatierichtlijn. beroerte

Recommend Documents