Verlichtingsontwerp Openbare Verlichting:
ANNASTRAAT BINNENSTAD GELEEN
Versie: Opdrachtgever: Auteur: Datum:
5.0 gemeente Sittard Geleen Alex Smallegoor 27-01-2014
1
Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................................... 3 Belangen van openbare verlichting ......................................................................................................... 4 Oriënterend vooronderzoek.................................................................................................................... 5 Huidige openbare verlichting .................................................................................................................. 6 Verlichtingsontwerp met huidige materialen ......................................................................................... 7 Alternatief verlichtingsontwerp .............................................................................................................. 8 Verlichtingsontwerp - Algemene verlichting ......................................................................................... 11 Verlichtingsontwerp- Accentverlichting ................................................................................................ 17 Verlichtingsontwerp - Lichttechnische gegevens .................................................................................. 20 Verlichtingsontwerp - Materiaalspecificatie ......................................................................................... 21 Verlichtingsontwerp - 3D Visualisatie ................................................................................................... 22 Verlichtingsontwerp – Kostenraming .................................................................................................... 24
Inventariseren lichtmasten Plan van Aanpak Het Nederlands Licht Instituut (NLI) voert inventarisaties uit. Hierdoor krijgt u een actueel bestand met alle mogelijke gegevens omtrent uw verlichtingsinstallatie. U weet dan precies wat u heeft en wat u er mee kunt.
2
Inleiding Als een van de slotstukken van de reconstructie van de binnenstad van Geleen, die enkele jaren geleden is ingezet met de grootscheepse stedenbouwkundige verandering, staat de reconstructie van de Annastraat momenteel op het programma. Van oudsher is de Annastraat een van de meest kenmerkende woon- en winkelstraat van het centrum geweest. De terugloop aan winkelbezetting en de aflatende kwaliteit van de openbare ruimte zijn de reden om juist nu te kiezen voor de reconstructie van de gehele bovenbouw van de straat. Het profiel van de Annastraat wordt in eer en luister hersteld met brede trottoirs, een ruim middendeel waarop geparkeerd wordt, de kenmerkende curve in de straat en het toevoegen van een massieve groenstructuur in de vorm van bomen in het middendeel.
Locatie Annastraat in Geleen
Hierbij hoort een mooi, veilig en uitnodigend lichtbeeld die de straat extra cachet in het donker zal geven. Dit rapport behandeld achtereenvolgens de belangen voor de openbare verlichting, het oriënterend vooronderzoek, de huidige verlichting, het verlichtingsontwerp met hergebruik van materialen en tot slot het alternatieve verlichtingsontwerp.
3
Belangen van openbare verlichting In dit hoofdstuk worden de belangen van de openbare verlichting voor Geleen behandeld. Kwaliteit en belevingswaarde, economisch en commercieel perspectief Het economisch functioneren van stadscentra staat onder druk. Hieraan liggen allerlei ontwikkelingen ten grondslag. Er is leegstand en bezoekersaantallen blijven achter. Daarnaast vergt het veranderend koopgedrag van de consument naar de toekomst toe een andere benadering van winkelcentra. Het uitgangspunt zal hierbij verschuiven van ‘favourite place tot buy’ naar ‘favourite place to meet’. Het aspect beleving in een stadscentrum is van groot belang geworden. Verlichting speelt in de avonduren een grote rol binnen de beleving van de stadscentra. Het is noodzakelijk om verlichting in te zetten als sfeerdrager van de stad. Het zorgt voor een levendige uitstraling van het stadscentra en het draagt bij aan de positieve beleving van de stad voor haar eigen inwoners en bezoekers. Inwoners vormen de groep mensen die de gemeente duurzaam moeten blijven binden aan de stad. Bezoekers zijn de mensen die ervoor zorgen dat nu en later het economische hart van de stad kan blijven kloppen. In alle straten wordt een standaardverlichting toegepast zonder verbijzondering en extra’s. Juist deze verbijzonderingen, zoals het benadrukken van een bijzonder element, geeft cachet en herkenbaarheid aan de stad. Deze verfraaiingen kunnen, mits slim ingezet, ook problemen oplossen met betrekking tot de aandachtsgebieden veiligheid, beleving en duurzaamheid. Veiligheid Veiligheid in de gemeente en meer specifiek in de centra is altijd een punt van aandacht. Recentelijke tragische ontwikkelingen in het centrum van Geleen hebben ertoe geleid dat op 29 november 2012 de horecaondernemers, Koninklijke Horeca Nederland, OM, politie en gemeente het convenant Veilig Uitgaan hebben ondertekend om samen uitgaansgeweld tegen te gaan. Verlichting kan bijdragen in het beter functioneren van eventuele camerabewaking in de stad en het bijdragen aan een veilige gevoel. Duurzaamheid en milieu Openbare verlichting is met haar technische ontwikkelingen een uitermate geschikt middel om duurzaamheid uit te dragen op het gebied van energiebesparing, recyclebaarheid, levensduur en uitstraling. Bij reguliere IBOR-vervangingen en reconstructies wordt de openbare verlichting (indien mogelijk) vervangen voor LED-armaturen in combinatie met dimmen. Verder kunnen er duurzaamheidsdoelstellingen en lichtdoelstellingen behaald worden door het toepassen van duurzamer geproduceerde materialen, het toepassen van verlichting waarvan de levensverwachting langer is en het realiseren van duurzame verlichtingsstructuren die een duidelijke meerwaarde hebben voor de stad.
4
Oriënterend vooronderzoek In het voortraject van dit project is onderzoek gedaan naar de verschillende methoden om de Annastraat te verlichten. Naast het (her)gebruik van standaard paaltopmasten zijn tevens twee opties behandeld waarbij het voetpad langs de winkels vrijgehouden zal worden van obstakels door het toepassen van spandraden of wandarmaturen. Tussen laatstgenoemde alternatieven is de voorkeur uitgegaan voor wandarmaturen. Reden hiervoor is dat de wandarmaturen tevens de karakteristieke gevels op een decoratieve manier verlichten. Op onderstaande figuur is een voorbeeld te zien van het lichtbeeld wat kan ontstaan bij het toepassen van wandarmaturen.
Voorbeeld verlichting met wandarmaturen
Bij het alternatief waarbij gebruik gemaakt wordt van spandraden worden de overspanningen relatief groot door het brede wegprofiel van de Annastraat, wat resulteert in grote trekkrachten aan de afspanplaten op de gevels met een groter risico op beschadiging van de gevels dan bij het gebruik van wandarmaturen. In de volgende hoofdstukken worden de huidige openbare verlichting, het verlichtingsplan waarbij het huidige materiaal wordt hergebruikt (‘verlichtingsplan huidige materialen’) en het verlichtingsplan waarbij gebruikt wordt gemaakt van wandarmaturen (‘alternatief verlichtingsplan’) verder uitgewerkt.
5
Huidige openbare verlichting Onderstaande afbeelding geeft een impressie van de huidige verlichting van de Annastraat.
Sfeerimpressie huidige situatie Annastraat
De lichtmasten dateren uit het jaar 2009 en zijn gepositioneerd aan weerszijden van de rijbaan. Het gebruikte armatuur is van het type Philips CDS570 (Berlin) met lamp CDO-ET 70 Watt. De paaltop masten hebben een hoogte van 4 meter.
6
Verlichtingsontwerp met huidige materialen Voor het verlichtingsontwerp van de Annastraat kan gebruik worden gemaakt van de huidige materialen. Onderstaande figuur geeft een impressie van het straatbeeld bij hergebruik van de huidige lichtmasten.
Impressie verlichtingsontwerp met huidige materialen
Nadeel van dit ontwerp is dat er niet wordt voldaan aan de wens LED armaturen toe te passen (zie hoofdstuk ‘Belangen openbare verlichting – Duurzaamheid en milieu’). Reden hiervoor is dat de huidige armaturen niet zijn om te bouwen naar het zogenaamde ‘comfort’ model, omdat de huidige lamp niet kan worden vervangen voor een LED-unit. Tevens is de levensverwachting gelijk aan de huidige verlichting.
7
Alternatief verlichtingsontwerp Als alternatief op het verlichtingsontwerp waarbij gebruik wordt gemaakt van de huidige materialen is een ontwerp gemaakt waarbij aan de volgende eisen wordt voldaan.
Gebruik maken van energiezuinige LED-lampen; Gebruik maken van materialen met relatief lange levensverwachting; Verlichtingsontwerp met een esthetische meerwaarde voor de stad.
Het verlichtingsontwerp is opgebouwd uit twee componenten, de algemene verlichting en de accentverlichting. De algemene verlichting zorgt ervoor dat er voldoende verlichting van goede kwaliteit aanwezig is op de Annastraat. De algemene verlichting kan worden gezien als de hoofdverlichting. Naast de algemene verlichting wordt accentverlichting toegepast om typerende sfeerelementen van de Annastraat op een speelse wijze te versterken en de esthetische waarde hiervan bij nacht te verhogen. Voor de algemene verlichting is door de NSvV (Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde) de richtlijn ROVL2011 opgesteld om de kwaliteit van het verlichtingsontwerp te toetsen. Conform deze richtlijn is de kwaliteitseis voor de Annastraat als volgt. Criteria Gemiddelde verlichtingssterkte (Egem) Gelijkmatigheid (Uh)
Minimale waarde 10 lux 0,2
In de ROVL 2011 staat uitgelegd hoe men komt tot de juiste verlichtingsklasse. Eerst wordt aan de hand van onderstaande tabel bepaald wat de verkeerssituatie is.
8
Parameter Maximale toegestane snelheid Gebruikersintensiteit
Verkeerssamenstelling
Geparkeerde voertuigen Omgevingsluminantie
Optie Laag Heel laag Extreem druk Zeer druk Druk Normaal Rustig Extreem rustig Alle verkeer Alle voertuigen (brom)fietsen en voetgangers Alleen voetgangers Alleen (brom)fietsen Aanwezig Niet aanwezig Hoog
Gemiddeld
Zichtbaarheid omgeving
Laag Nodig Niet nodig
Beschrijving >30km/h <30km/h
Alle weggebruikers Alle weggebruikers m.u.v. voetgangers
Weegfactor 1 0 1 0,5 0 -0,5 -1 -2 2 1,5 1
In Nederland bestaat praktisch geen locatie die hier aan voldoet Voorbeeld: winkelstraat, sportveld, luchthaven ‘Normale’ situatie Additionele kwaliteitscriteria Geen additionele kwaliteitscriteria
1 0 0,5 0 1
0 -1
In bovenstaande tabel staan een aantal criteria die subjectief van aard zijn (bijvoorbeeld druk en rustig). In dit geval is gekozen voor: - Maximale toegestane snelheid: <30km/h; - Verkeersintensiteit: zeer druk; - Verkeerssamenstelling: alle weggebruikers; - Geparkeerde voertuigen: aanwezig (dit geld ook voor vakken buiten de rijbaan maar er wel tegenaan liggen); - Omgevingsluminantie: gemiddeld; - Zichtbaarheid omgeving: Niet nodig. Dit resulteert in een totale weegfactor van 1. Nu kan de verlichtingsklasse er bij gezocht worden. Dit wordt gedaan de laagste klasse (in dit geval P6) te verminderen met de weegfactor, dit wordt dan P6 – 4 is P2.
9
Klasse Gemiddelde horizontale verlichtingssterkte Egem (lux)
Minimum horizontale verlichtingssterkte Emin (lux)
Gelijkmatigheid Uh (Emin/Egem)
Gezichtsherkenning Ev* (lux)
Additionele eis: zichtbaarheid omgeving Ev (lux) 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3
3,0 0,2 0,5 P1 15 2,0 0,2 0,5 P2 10 1,5 0,2 0,5 P3 7,5 1,0 0,2 0,5 P4 5,0 0,6 0,2 0,5 P5 3,0 0,6 0,3 0,5 P6 2,0 *Tot 31-12-2016 is voor gezichtsherkenning een Ev van 0,3 lux toegestaan Indien uit de determineertabel een lagere verlichtingsklasse volgt dan P6 is het verstandig de keuze om te verlichten te heroverwegen.
10
Verlichtingsontwerp - Algemene verlichting Om de algemene verlichting te realiseren wordt bij het verlichtingsontwerp gebruik gemaakt van speciale wandarmaturen aan de gebouwen en paaltop armaturen. Wandarmaturen Door de toepassing van wandarmaturen aan de gevels van de bebouwing kan een goed lichtniveau gerealiseerd worden zonder masten toe te passen op de voetpaden. Het voetpad wordt op deze manier obstakelvrij gehouden, wat een ergonomisch effect heeft op de gebruikers hiervan ten opzichte van de huidige situatie.
Referentiebeeld wandarmatuur LunaVision
De wandarmaturen worden op de grens van de erfscheidingen gepositioneerd waarbij de stroomvoorziening middels een beschermende leiding omhoog wordt geleid. Door het toepassen van wandarmaturen wordt extra accent gelegd op de gevels van de winkels, wat een sfeer verhogende werking heeft. De wandarmaturen zijn voorzien van een LED-unit met een warme lichtkleur (3000K). Het toe te passen wandarmatuur LunaVision bevat de voordelen van LEDGINE en wit licht en is daarbij verder uit te rusten met intelligente dimsystemen, zoals CityTouch. Het optiek van de wandarmaturen is geoptimaliseerd voor wandbevestiging, waardoor het licht gelijkmatig wordt verdeeld over de straat. LunaVision is zeer eenvoudig te onderhouden zonder gereedschap.
Wandarmatuur LunaVision
Zuilkast
11
Posities wandarmaturen De wandarmaturen zullen ter plaatse van gevelscheidingen worden gemonteerd. Onderstaande foto geeft een impressie van het toepassen van de wandarmaturen bij gevelscheidingen.
Impressie wandarmaturen bij gevelscheidingen
In combinatie met de relatief kleine invalshoek zal er nauwelijks lichthinder zijn naar woningen toe. Opmerking hierbij is dat lichthinder bij de Annastraat kan voorkomen als men uit het raam rechtstreeks in de lichtbron van een armatuur kijkt (met name vanuit een aantal erkers). Op de volgende afbeeldingen is een indicatie van de locatie van de te monteren wandarmaturen opgenomen. Op de afbeeldingen is de hoogte indicatief weergegeven. In de praktijk moeten de armaturen op 6 meter hoogte worden gemonteerd. Hierbij is zoveel mogelijk rekening gehouden met ramen en andere obstakels aan de wanden. Het armatuur is zoveel mogelijk gepositioneerd op scheidingen of vlakken waar geen raam zit.
12
Wandarmatuur aan hoek blok huizen 52-64
Wandarmatuur aan scheiding tussen 42-46
Wandarmatuur aan hoek pand 38
Wandarmatuur scheiding pand 34-36
Wandarmatuur aan scheiding pand 22-24
Wandarmatuur aan scheiding pand 16-18
13
Wandarmatuur aan scheiding pand 10-12
Wandarmatuur aan scheiding pand 2-4
Wandarmatuur aan scheiding pand 1-3
Wandarmatuur aan scheiding pand 11-13
Wandarmatuur aan scheiding pand 17-19
Wandarmatuur aan scheiding pand 25-27
14
Wandarmatuur aan scheiding pand 29-37
Wandarmatuur aan hoek pand 49
Paaltoparmaturen Naast de wandarmaturen wordt een extra lijn met armaturen op 3,5 meter hoge paaltop masten (lichtpunthoogte 4,5 meter) toegepast op de centrale as van de Annastraat. Deze armaturen zijn voorzien van een extra lichteffect (projectiebeeld) om een levendig lichteffect te creëren op deze speciale middenberm.
Referentiebeeld armatuur Metronomis LED Fluid
De paaltoparmaturen worden voorzien van een LED-unit met een koele lichtkleur (4000K). Paaltoparmatuur Metronomis LED Fluid heeft de mogelijkheid om een palet van lichteffecten te bieden waarmee aan projecten een unieke contextuele of esthetische touch verleend kan worden.
15
Paaltoparmatuur Metronomis LED Fluid
Een innovatief spel van reflectie, licht en schaduw schept op de grond of in het armatuur een patroon voor extra sfeer. Overdag past het discrete, transparante ontwerp naadloos in zijn omgeving, terwijl het ´s nachts juist functioneel en decoratief overkomt.
De masten zullen worden aangepast met een aansluiting (Wieland) ten behoeve van de sfeerverlichting, zodat gedurende de feestdagen een sfeerelement in de masten kan worden gemonteerd.
16
Verlichtingsontwerp- Accentverlichting De accentverlichting zorgt voor extra cachet van de Annastraat. In het verlichtingsontwerp wordt accentverlichting toegepast bij kunstwerk Chemie en prominente bomen. Kunstwerk Chemie In het verlichtingsontwerp wordt kunstwerk Chemie op een dusdanige manier verlicht, dat het een aantrekkelijke eyecatcher wordt.
Kunstwerk Chemie
De lichtreflectie van het kunstwerk bevat grote contrasten, de witte zuil zal snel oplichten terwijl het donkere object op de top veel minder licht reflecteert en dus minder snel opvalt. Om het contrast wat te verzwakken wordt gebruik gemaakt van schijnwerpers waarbij de bundel strak wordt gericht op het object bovenin, en daarbij dus weggehouden van de zuil. Door het verschil in reflectie zal anders de zuil snel te helder zijn. De aanwezige algemene verlichting zal de zuil al voldoende oplichten. Voorstel is om het beeld aan te lichten met neutraal wit licht (4000K) vanwege de groene ondertoon bij brons. Eventueel een combinatie van wit licht met kleine teint groen kan samen een spannend beeld opleveren.
17
Het kunstwerk wordt aan één zijde verlicht, waarbij een spannende schaduwwerking ontstaat. De schijnwerpers worden bevestigd aan de gevel van een pand.
Voorbeeld van de instraalhoek impact voor de achtergrond
Exacte montageposities van de schijnwerpers zijn nog nader te bepalen afhankelijk van de lokale installatie mogelijkheden. Als basis voor de accentverlichting wordt gebruik gemaakt van schijnwerper ‘eW Burst’. Dit is een erg veelzijdig armatuur doordat de basis bestaat uit een robuuste schijnwerper met geïntegreerde driver, met daarbij de mogelijkheid om met behulp van losse lenzen de lichtbundels naar wens aan te passen.
Schijnwerper eW Burst met accessoires
Voor het verlichtingsontwerp wordt deze schijnwerper toegepast met verschillende bundelbreedtes. De keuze van lichtbundels is sterk afhankelijk van de uiteindelijke afstand tussen montagepositie en het aangelichte object.
18
Prominente bomen Er zijn enkele prominente bomen aanwezig op de Annastraat. Door deze bomen dicht bij de kruin te verlichten met 3 schijnwerpers op een hoogte van 6 meter is het mogelijk om een interessant schaduwspel te creëren. Het effect is dat de takkenstructuur verder wordt doorgezet als ondersteuning van het middenterrein. Deze effecten sluiten aan bij de levendige projectie uit de paaltoparmaturen.
Voorbeeld van referentiebeeld open bomen met spots
Voor het creëren van de accentverlichting bij de prominente bomen wordt, evenals bij kunstwerk Chemie, de schijnwerper eW Burst toegepast.
19
Verlichtingsontwerp - Lichttechnische gegevens Het verlichtingsontwerp is getoetst met een lichttechnische berekening en voldoet aan de kwaliteitseisen voor openbare verlichting conform ROVL2011.
Lichtberekening Annastraat
20
Verlichtingsontwerp - Materiaalspecificatie Om het verlichtingsontwerp te realiseren wordt gebruik gemaakt van de armaturen conform onderstaande specificatie. De leverancier van al deze materialen is Philips.
Materiaalspecificatie verlichtingsontwerp
21
Verlichtingsontwerp - 3D Visualisatie Onderstaande afbeeldingen geven een 3D-simmulatie van het verlichtingsontwerp bij nacht.
Helicopterview Annastraat
Entree Annastraat gezien vanaf de Elisabethstraat
22
Annastraat met kunstwerk Chemie
Algemeen beeld Annastraat
23
Verlichtingsontwerp – Kostenraming prijsindicatie reconstructie openbare verlichting Annastraat Levering materialen Wandarmatuur
LunaVision GRN48-2S 830 DM Stijgleiding, Fagetzuil, snoer, klein materiaal
Paaltoparmatuur
Metronomis LED Fluid BDS670 ECO30-2S/830 PSR-CLO I MDS FM GR Paaltop cilindrische lichtmast 3,5 meter t.b.v. sfeerverlichting MSN 2017711 Snoer, klein materiaal, Wieland-stopcontact
Aantralen kunstwerk Chemie
Schijnwerper eW Burst Powercore BCP463 19xLED-HB-4000 100-277V GR Afscherming t.b.v. schijnwerper ZCP462 GS D153 GR Lens t.b.v. schijnwerper ZCP462 BSP D153 A14 Stijgleiding, Fagetzuil, snoer, klein materiaal
Aantralen bomen
Schijnwerper eW Burst Powercore BCP463 19xLED-HB-4000 100-277V GR Afscherming t.b.v. schijnwerper ZCP462 GS D153 GR Lens t.b.v. schijnwerper ZCP462 BSP D153 A23 Paaltop lichtmast 6 meter met opzetstuk t.b.v. 3 schijnwerpers MSN 2017713 Snoer, klein materiaal
Verwijderingsbijdrage
Verwijderingsbijdrage armaturen
aantal 14 14 16 16 16 2 2 2 2 6 6 6 2 6 40
eenheid st st st st st st st st st st st st st st st
prijs €
1.215,00
€
350,00
€
1.135,01
€
400,00
€
200,00
€
625,00
€
50,00
€
106,00
€
350,00
€
625,00
€
50,00
€
106,00
€
300,00
€
50,00
€
0,42
totaal 17.010,00 4.900,00 18.160,16 6.400,00 3.200,00 1.250,00 100,00 212,00 700,00 3.750,00 300,00 636,00 600,00 300,00 16,80
€ € € € € € € € € € € € € € €
€
57.518,16
24
Werkzaamheden Opnemen
Opnemen, demonteren en afvoeren bestaande lichtmasten
Nieuwbouw
Monteren en plaatsen lichtmast Monteren extra schijnwerper in mast Afvullen grondstuk lichtmast met zand (inclusief levering) Monteren wandarmaturen en schijnwerpes aan muur Afstellen schijnwerpers
30 18 4 18 136 16
st st st st uur uur
€
80,00
€
100,00
€
30,00
€
15,00
€
60,00
€
60,00
€ € € € € €
2.400,00 1.800,00 120,00 270,00 8.160,00 960,00
€
13.710,00
Aansluitkosten Opnemen
Verwijderen aansluiting
Nieuwbouw
Nieuwe aansluiting
30 34
st st
€
235,00
€
421,00
€ €
7.050,00 14.314,00
€
21.364,00
Uren Projectbegeleiding Toezicht
8 36
uur uur
€
80,00
€
65,00
€ €
640,00 2.340,00
€
TOTAAL
2.980,00
€ 95.572,16
Prijsindicatie is exclusief BTW, dimsysteeem, opnemen / herstellen straatwerk en opnemen / herstellen puinverharding
25
