Verkenning opleidingen voor loopbaanprofessionals december 2015

Verkenning opleidingen voor loopbaanprofessionals december 2015 1. Inleiding Euroguidance heeft in opdracht van het ministerie van OCW in 2014 een start gemaakt met een verkenning naar opleidingen voor (toekomstig) loopbaanprofessionals in onderwijs en arbeidsmarkt(toeleiding). In 2015 is aan deze opdracht vervolg gegeven en zijn een aanzienlijk aantal opleiders in Nederland bevraagd over het aandeel loopbaanbegeleiding1 binnen hun opleiding(en). In onderstaand verslag wordt een beeld geschetst van de uitkomsten van de verkenning.

Doel verkenning Loopbaanbegeleiding is een steeds belangrijker thema binnen onderwijs en arbeidsmarkt(toeleiding). De vraag is hoe loopbaanprofessionals worden toegerust om rollen en taken rondom loopbaanbegeleiding uit te voeren. Immers hangt de kwaliteit van loopbaanbegeleiding voor een groot deel af van de competenties van de loopbaanprofessionals in de organisatie. Doel van deze verkenning is dan ook om helder in beeld te brengen welke opleidingen er zijn op hbo- en wo-niveau met een loopbaancomponent en op welke wijze loopbaanbegeleiding bij lerarenopleidingen aan bod komt. Vragen die in de verkenning centraal staan: 

Wat is het huidige aanbod aan opleidingen met een loopbaancomponent?



Hoe ziet het component loopbaanbegeleiding eruit binnen de opleidingen? Aan welke competenties wordt gewerkt? Op welke manier maakt loopbaanbegeleiding deel uit van de stage?



Welke visie hanteren de opleidingen op loopbaanbegeleiding?



Op welke theorieën, kaders en competentieprofielen baseren de opleidingen zich?



In hoeverre vindt er samenwerking plaats tussen opleidingen met een loopbaancomponent?

Aanpak en uitgangspunten verkenning Voor deze verkenning is enkel gefocust op door de overheid bekostigde instellingen voor hoger onderwijs (hbo en wo). Het gaat om het aanbod van initiële opleidingen, het aanbod van post-hbo of post-master opleidingen is niet meegenomen. In de verkenning maken we een tweedeling tussen lerarenopleidingen en andere opleidingen met een loopbaancomponent. Binnen beide groepen is een selectie gemaakt van instellingen die vervolgens zijn bevraagd via telefoon of indien dat niet mogelijk was, via e-mail. Alle telefonisch geraadpleegde personen hebben een gespreksverslag2 via de mail ontvangen en zijn op de hoogte dat de verstrekte informatie is meegenomen in deze verkenning. In de verkenning is eveneens informatie afkomstig van brochures over de opleidingen en informatie van de Keuzegids hbo en wo verwerkt.

In dit verslag wordt gesproken over loopbaanbegeleiding, daar waar het gaat om het brede spectrum van loopbaanleren, loopbaanoriëntatie, loopbaanontwikkeling en loopbaanbegeleiding. In verschillende sectoren worden verschillende termen gebruikt, voor de helderheid en leesbaarheid is in dit verslag gekozen voor één term: loopbaanbegeleiding. 2 Niet alle geraadpleegde personen hebben al akkoord gegeven op de inhoud van het gespreksverslag. De informatie uit deze verkenning kan dan ook nog niet worden gepubliceerd of vrijgegeven. 1

1/12 Verkenning opleidingen voor loopbaanprofessionals - december 2015

Van belang is dat de informatie in deze verkenning niet volledig is of van toepassing is op álle instellingen met opleidingen met een loopbaancomponent of op álle lerarenopleidingen: het gaat hier om een steekproef op basis waarvan voorzichtige conclusies kunnen worden getrokken. In 2016 staan een aantal vervolgstappen gepland om de verkenning verder te verbreden en verdiepen. In deze verkenning is opgenomen: 

een overzicht van geraadpleegde personen;



een overzicht van opleidingen in tabelvorm;



antwoorden op de onderzoeksvragen gericht op de opleidingen met een



antwoorden op de onderzoeksvragen gericht op de lerarenopleidingen;



conclusies t.a.v. de bevindingen.

loopbaancomponent;

2. Geraadpleegde instellingen Bij de lerarenopleidingen zijn een of meerdere personen geraadpleegd van de volgende opleidingen: 

lerarenopleiding Gezondheidszorg & Welzijn en Lerarenopleiding Economie, Windesheim;



lerarenopleiding Nederlands – HvA;



lerarenopleiding Engels – HvA;



opleider bij het PDG-traject - Fontys Hogeschool;



secretaris van de Interuniversitaire Commissie Lerarenopleidingen (ICL);



secretaris van de Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten (ADEF).

Bij hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent zijn de volgende personen geraadpleegd: 

opleider opleiding HRM – Fontys Hogeschool;



opleidingsmanager opleiding HRM – Fontys Hogeschool, tevens voorzitter van het Landelijk



opleider opleiding HRM – Windesheim;



team opleiding HRM – Windesheim (schriftelijke vragenlijst);



opleider opleiding HRM – Saxion;

Overleg Opleiding (LOO) voor de HRM-opleidingen;



opleidingsmanager Toegepaste Psychologie – HAN: o Tevens deelnemer aan het Landelijk Overleg Opleidingen (LOO) voor toegepaste psychologie.



opleider Toegepaste Psychologie – Fontys Hogeschool;



decaan in het vo en oud-student van de master SEN bij Fontys Hogeschool;



NOLOC.


3. Overzicht opleidingen

hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent Opleiding

HRM

hbo of wo

hbo

Uitstroomrichtingen

Verschilt per instelling.

Loopbaan-

Loopbaan-

component in

component in

opleiding

stage

Ja

Ja

Saxion: Human Talent

Uitstroom naar

Studieloopbaanbegeleider, decaan, HRadviseur, UWV-consultent.

Development en Human Resource & Business Management. Toegepaste

hbo

psychologie

Voor bevraagde opleidingen

Ja

Ja

HR-functies, begeleider bij re-integratie

nvt. Per instelling

trajecten, coach/begeleider bij

verschillend.

teamontwikkeling, loopbaancoach, studentpsycholoog, studieloopbaanbegeleider en decaan.

Opleidingskunde

hbo

Nvt

Nee

Nee

Nvt

Special Educational

hbo-master

Domeinen (specialisaties):

Ja, in het domein

Nee, de opleiding

Opleiding met specialisatie is geschikt

gedrag, leren en begeleiden.

begeleiden

veronderstelt wel

voor mensen die werkzaam zijn in po,

dat men al

vo, mbo, hbo en zich bezig houden met

werkzaam is in het

begeleiden van leerlingen, collega’s en/of

veld.

veranderingsprocessen binnen de school.

Nee

Nvt

Needs

Begeleidingskunde

hbo-master

Nvt

Nee, opleiding is gericht op begeleiden van


veranderkundige processen. Pedagogiek

Wo

Nvt

Nee

Nee

Nvt

Psychologie,

Wo-

specialisaties:

Ja

Ja

Organisatieadviseur/consultant bij een

arbeids- en

(bachelor

personeelsselectie en

organisatieadviesbureau; hoofd

organisatie-

en -

-ontwikkeling, sociale

opleiding, training & development; hoofd

psychologie

master)

processen in organisaties,

of medewerker van een afdeling P&O;

arbeid en gezondheid.

selectiepsycholoog bij een psychologisch adviesbureau; medewerker bij een arbodienst.

Loopbaanmanageme

Wo-master

Nvt

nt

Ja, voornamelijk

Nee, de opleiding

Opleiding is geschikt voor HRM-

op strategisch

vereist wel dat

medewerkers, loopbaan-coördinatoren,

niveau.

men al werkzaam

decanen: mensen die op strategisch

is in het veld.

niveau meedenken in de organisatie waar zij werkzaam zijn.

Lerarenopleidingen Lerarenopleidingen

hbo

vo en bve

Vanaf 2016/2017: aparte

Ja, veelal module

Soms verplicht,

uitstroomrichting voor vo en

mentoraat en/of

vaak optioneel,

mbo.

gesprekstechniek

naar gelang

en.

wensen en

vo en bve

mogelijkheden stageschool. PDG-traject

Post-hbo

Nvt

Ja, een dagdeel

Niet verplicht

mbo

Nee, geen aparte

Niet voor zover

Voornamelijk bovenbouw vo.

module

bekend.

binnen een traject van 14 bijeenkomsten. Universitaire

Post-wo

Nvt

Lerarenopleidingen (ULO)


4. Bevindingen hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent Wat is het huidige aanbod aan hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent? Er is een breed aanbod aan opleidingen waar toekomstige loopbaanprofessionals op bachelor- en masterniveau terecht kunnen. De mate waarin binnen een opleiding gericht gewerkt wordt aan competenties die voor loopbaanprofessionals in onderwijs en arbeidsmarkt(toeleiding) relevant zijn verschilt per opleiding. Ook binnen eenzelfde opleiding welke door verschillende instellingen wordt aangeboden, verschilt de mate waarin wordt gefocust op loopbaanbegeleiding. Initiële opleidingen voor het hoger beroepsonderwijs met een loopbaancomponent zijn: de opleiding HRM en de opleiding Toegepaste Psychologie. Op hbo-masterniveau heeft de Master SEN een behoorlijk aandeel loopbaanbegeleiding in zich. De hbo master Begeleidingskunde, waarvan de naam veronderstelt dat de opleiding zich mede richt op loopbaanbegeleiding, richt zich juist op begeleiden bij veranderkundige processen. Componenten gericht op loopbaanbegeleiding komen hier niet terug. Op universitair niveau heeft de opleiding psychologie een afstudeerrichting arbeids- en organisatiewetenschappen waarbinnen loopbaanbegeleiding als thema terug komt. De master Loopbaanmanagement van de Open Universiteit i.s.m. NOLOC richt zich op professionals die op strategisch niveau bezig willen zijn met loopbaanmanagement en -begeleiding. Hbo-opleiding HRM Er zijn ongeveer 17 instellingen (inclusief NCOI en NTI) die HRM opleidingen aanbieden op 21 locaties. Aan het Landelijk Overleg Opleidingen (LOO) voor de HRM-opleidingen nemen alle HRMopleidingen deel. Hier worden trends vastgesteld en is een competentieprofiel voor de opleiding geschreven waarin loopbaanbegeleiding terug komt. Het competentieprofiel voor 2016 t/m 2020 wordt half januari 2016 gepubliceerd. Twee HRM-opleidingen (Fontys, Saxion) focussen nu en van oudsher op de mensgerichte kant van HRM. Loopbaanbegeleiding is een behoorlijke component in deze opleidingen. Windesheim heeft recent het aandeel loopbaanbegeleiding in de opleiding vergroot. De meeste andere HRM-opleidingen richten zich meer op de bedrijfskundige kant van het HRM-vakgebied. Mede door invoering van het competentieprofiel, is de ontwikkeling dat de opleidingen in de basis meer naar elkaar toegroeien en het aandeel loopbaanbegeleiding wat groter wordt. Uitstroommogelijkheden bij de opleiding HRM zijn: decaan, LOB-coördinator, HRMmedewerker, intake-consulent, etc. Hbo-opleiding Toegepaste Psychologie Er zijn 10 hbo-instellingen die de opleiding Toegepaste Psychologie aanbieden (inclusief NTI, NCOI en LOI). Deze instellingen én drie opleidingen Toegepaste Psychologie uit België nemen deel aan het Landelijk Overleg Opleidingen (LOO) voor de opleiding Toegepaste Psychologie. Ook binnen dit overleg is door de curriculumwerkgroep een competentieprofiel ontwikkeld voor de opleiding. Dit wordt de komende maanden gepubliceerd. Loopbaanbegeleiding komt in alle opleidingen in meer of mindere mate aan bod, iedere opleiding heeft ook een eigen focus afhankelijk van ontwikkelingen in de regio en de geschiedenis van het instituut. Bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen ligt de focus op begeleiden van mensen, loopbaanbegeleiding heeft hierin een behoorlijk aandeel.


De opleiding Toegepaste Psychologie is een relatief nieuwe opleiding, voor het werkveld is niet altijd bekend welke achtergrond studenten hebben. Uitstroommogelijkheden zijn: HR-functies, begeleider bij re-integratie trajecten, coach/begeleider bij teamontwikkeling, loopbaancoaches, studentpsychologen en functies zoals studieloopbaanbegeleider en decanen kunnen tevens vervuld worden. Hbo-master Special Education Needs (master SEN) Ongeveer zes instellingen bieden de hbo-Master SEN aan. In deze verkenning is enkel de master SEN van Fontys Hogeschool onderzocht, welke op acht locaties in zuid- en midden-Nederland wordt aangeboden. Deze master heeft drie specialismen; gedrag, leren en begeleiden. Het specialisme begeleiden heeft een behoorlijke loopbaancomponent waar veel (ongeveer 50 %) decanen, mentoren en LOB-coördinatoren zich op inschrijven. Wo-master arbeids- en organisatiepsychologie De master arbeids- en organisatiepsychologie op universitair niveau wordt door ongeveer vier instellingen aangeboden na afronding van de opleiding psychologie met in de bachelor de specialisatie arbeids- en organisatiepsychologie voor deze master. NCOI en LOI bieden de opleiding arbeids- en organisatiepsychologie op hbo-niveau aan. Arbeids- en organisatiepsychologen houden zich bezig met personeelsselectie, loopbaanontwikkeling, training, coaching, management, werkstress, ziekteverzuim, counseling, sociale werkvoorziening en beroepskeuze; kortom met alles wat met arbeid te maken heeft. Zij zijn deskundigen op het gebied van mens, werk en organisatie. Na een tweejarig postuniversitaire studie kunnen zij zich laten inschrijven als registerpsycholoog. Deze opleiding is niet de meest voor de hand liggende opleiding door loopbaanprofessionals zoals decanen en LOB-coördinatoren in het onderwijs of bij leerwerkloketten, maar de opleiding heeft wel een loopbaancomponent waardoor de opleiding wel thuishoort in deze verkenning. Er is niet bekend hoeveel arbeids- en organisatiepsychologen uiteindelijk in bijvoorbeeld een eerste- of tweedelijns functie terecht komen binnen het onderwijs. Wo-master Loopbaanmanagement Deze driejarige deeltijdopleiding wordt aangeboden door de Open Universiteit i.s.m. NOLOC en is vooral gericht op mensen die op strategisch niveau met (implementatie van) loopbaanmanagement en loopbaanbegeleiding bezig willen zijn. Dat maakt de opleiding vooral geschikt voor mensen in het bedrijfsleven. Daarnaast kan de opleiding ook geschikt zijn voor beleidsmakers met LOB in portefeuille of LOB-coördinatoren in het mbo of hbo die strategisch invloed hebben.

Hoe ziet het component loopbaanbegeleiding eruit binnen de opleidingen? Aan welke competenties wordt gewerkt? Op welke manier maakt loopbaanbegeleiding deel uit van de stage? HRM-opleidingen en opleiding Toegepaste psychologie De opleidingen die geraadpleegd zijn geven aan dat loopbaanbegeleiding onderdeel is van de opleiding. De HRM-opleidingen geven aan dat de volgende onderwerpen deel uitmaken van de opleiding: loopbaantheorieën, loopbaanbegeleiding, coaching/gespreksvoering, re-integratie, training (preventie) en diagnostiek; gebruik maken van assessments en psychologische testen. Hierbij is er tevens aandacht voor arbeidsmarktontwikkelingen en arbeidsmarktcommunicatie. Veelal worden deze onderwerpen aangeboden middels vakken of modules. Windesheim geeft aan dat zij vroeger werkten met een Minor waarin loopbaanbegeleiding een plaats had, maar dat dit nu in de hele opleiding verweven zit via de opleidingslijn ‘talent development’.


Studenten van de HRM-opleidingen lopen op allerlei plaatsen stage, waaronder binnen scholen bij decanen en/of LOB-coördinatoren. Loopbaanreflectiegesprekken voeren maakt deel uit van de stageopdrachten. Binnen de opleidingen toegepaste psychologie die zijn geraadpleegd komen de volgende onderwerpen aan bod: coachen en begeleiden (hieronder vallen vaardigheden als oplossingsgericht coachen en empoweren), psychodiagnostiek (competentie: assessments afnemen en resultaten interpreteren). Studenten wordt geleerd een onderzoekende houding aan te nemen. Met behulp van bovengenoemde vaardigheden worden zij in staat geacht loopbaangesprekken te voeren. Tevens zijn studenten bekend met bijvoorbeeld beroepskeuzetests en persoonlijkheidsvragenlijsten. Binnen de opleidingen Toegepaste Psychologie die zijn geraadpleegd is ook aandacht voor preventie, voorkomen van uitval en het maken van keuzes. Afhankelijk van de stage en het afstudeeronderwerp dat studenten kiezen is er in de laatste fase van de opleiding meer of minder focus op specifiek loopbaanbegeleiding. Studenten Toegepaste Psychologie kunnen stage lopen bij een decaan en/of binnen leerwerkloketten. Master SEN De hbo-master SEN, specialisatie begeleiden, biedt via een modulair systeem vakken aan. Vakken op het gebied van loopbaanbegeleiding zijn: ‘communicatie en coaching bij begeleidingstrajecten’, ‘visie en basisbegrippen arbeidsmarkttoeleiding/loopbaanbegeleiding’, ‘faciliteren van talentontwikkeling, werkvormen en methodieken’, ‘coördinatie en afstemming van begeleiding op school en werk’, ‘toeleiding arbeidsmarkt, arbeidsmarktmakelaar en job coaching’. Deze vakken zijn tevens los te volgen door geïnteresseerden uit het veld. De verbinding met de dagelijkse praktijk van cursisten staat centraal. Master arbeids- en organisatiepsychologie Binnen de bachelor psychologie is er in het derde jaar de mogelijkheid een keuze voor de richting arbeids- en organisatiepsychologie te maken, wat de instroomeis vormt voor het masterprogramma arbeids- en organisatiepsychologie. Vakken en onderwerpen die in de bachelorfase aan bod komen binnen deze uitstroomrichting zijn: recruitment, selectie en werkhouding, leiderschap, motivatie en werkhouding, arbeid, gezondheid en werkstress, MODA methodologie (Operationaliseren, ontwerpen, analyseren). Competenties waaraan gewerkt wordt binnen de master fase zijn: 1. Kennis van specialistische onderwerpen uit de A&O-psychologie; 2. Toepassen van geavanceerde methoden en technieken die in de A&O-psychologie worden gebruikt; 3. Vaardigheid in het onderkennen en analyseren van complexe en specialistische A&Opsychologische problemen in de praktijk, en in het formuleren en (mede) uitvoeren van wetenschappelijk gefundeerde oplossingen; 4. Vaardigheid als onderzoeker van theoretische en praktische problemen op het terrein van de A&O-psychologie; 5. Professionele vaardigheden (zoals samenwerken, overtuigen, argumenteren, presenteren, adviseren) van belang voor A&O-psychologen in de praktijk. Master loopbaanmanagement De master loopbaanmanagement richt zich op kennis en expertise op vlak van begeleiden van mensen, organiseren van loopbaanbegeleiding, loopbaanbeleid ontwikkelen, toegepast onderzoek


doen binnen de organisatie. Programma’s zijn gericht op context van veranderingen, en over werkelijk strategisch advies m.b.t. loopbaanmanagement, voorafgaand aan thesis-fase.

Welke visie hanteren de opleidingen op loopbaanbegeleiding? Zowel de HRM-opleidingen als de opleidingen Toegepaste psychologie die deelnamen aan het onderzoek hebben, voor zover bekend, in hun visie opgenomen dat zij zich richten op het zelfsturend vermogen van de mens, mensen moeten op zodanige wijze begeleid worden dat zij daarna zelfsturend worden en eigen keuzes kunnen maken. Binnen de opleiding Toegepaste psychologie aan de HAN is bekend dat het onderdeel loopbaanbegeleiding zich met name richt op begeleiden van volwassenen (18+). De vaardigheden die hierbij geleerd worden kunnen uiteraard wel ingezet worden bij het begeleiden van jongeren. Van de overige opleidingen is niet bekend welke visie op loopbaanbegeleiding zij hanteren.

Op welke theorieën, kaders en competentieprofielen baseren de opleidingen zich? Voor de geraadpleegde HRM-opleidingen en de opleidingen Toegepaste Psychologie verschilt de mate waarin zij zich richten op de theorie van Marinka Kuijpers en Frans Meijers. In de ene opleiding komt dit gedachtengoed wel aan bod, bij andere opleidingen weer niet. Andere theorieën die genoemd wordt, met name bij de opleiding HRM zijn: het gedachtegoed van Dave Ulrich (toegespitst op Human Talent Development werkveld), Holland, Arnold, Inkson (Understanding Careers) en het boek Dynamische Loopbanen van Vianen worden genoemd. Annelies van Vianen is per 2 september 2005 bijzonder hoogleraar Loopbaancompetenties in arbeids- en leerloopbaan aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen binnen de UvA. De eerdergenoemde competentieprofielen welke binnen het LOO worden ontwikkeld vormen over het algemeen een basis voor de opleidingen Toegepaste Psychologie en HRM. De HRM-opleiding van Fontys Hogeschool maakt bij het bouwen van het curriculum ook gebruik van het competentieprofiel van NOLOC en heeft voor de bachelor een eigen competentieprofiel geschreven. Het ‘Kwalificatiedossier docent MBO’ en de publicatie van de VO-raad ‘LOB en professionaliseren  in verschillende vormen en maten’ is niet bekend bij de ondervraagde opleidingen. Van de overige opleidingen is niet bekend op welke theorieën, kaders en competentieprofielen zij de opleiding baseren.

In hoeverre vindt er samenwerking plaats tussen opleidingen met een loopbaancomponent? Via het LOO zien we dat er samenwerking plaatsvind tussen dezelfde opleidingen, opleiders die hieraan deelnemen zijn erg positief over de samenwerking binnen het LOO. Samenwerking tussen verschillende opleidingen binnen eenzelfde instelling lijkt nog minimaal. Men is vaak op hoofdlijnen op de hoogte van het curriculum van een verwante opleiding. De opleiding Toegepaste Psychologie en de mensgerichte opleiding HRM vist deels in dezelfde vijver studenten als het gaat om loopbaanbegeleiding, daar de mogelijkheden voor uitstroom voor beide opleidingen deels gelijk zijn. Tussen opleidingen HRM en/of Toegepaste Psychologie en lerarenopleidingen is nauwelijks samenwerking op het gebied van loopbaanbegeleiding. Wel biedt de HRM-opleiding binnen Saxion modules aan voor loopbaanbegeleiders binnen Saxion.


De opleiding Loopbaanmanagement van de Open Universiteit is in samenwerking met NOLOC opgezet, tevens zijn de Fontys Hogeschool en Saxion betrokken bij deze opleiding.

5. Bevindingen lerarenopleidingen Voor deze verkenning is gesproken met de voorzitter van ADEF, de secretaris van het ICL, met een aantal vakcoördinatoren of opleidingsmanagers van lerarenopleidingen voor het vo en de bve en van een PDG-traject voor zij-instromers in het mbo.

Hoe ziet het component loopbaanbegeleiding eruit binnen de opleidingen? Aan welke competenties wordt gewerkt? Op welke manier maakt loopbaanbegeleiding deel uit van de stage? Alle lerarenopleidingen die zijn geraadpleegd geven aan dat er een onderdeel loopbaanbegeleiding in het curriculum van lerarenopleiding voorkomt. Veelal is dit aparte module of een apart vak over het mentoraat of studieloopbaanbegeleiding. Studenten (aankomend leraren) leren daar bijvoorbeeld over leerlingbegeleiding, gesprekstechnieken en de invulling van het mentoraat. Het gaat dan om generieke vakken die op alle lerarenopleidingen van de betreffende instelling aan bod komt. Bij Windesheim is dit generieke vak over mentoraat ontwikkeld in samenwerking met docenten van de opleiding onderwijskunde. Bij de HvA is momenteel een beroepsopdracht (verdiepen van kennis geleerd op de opleiding binnen de stage) ‘leren in de context van de school’ in ontwikkeling, waar loopbaanbegeleiding deel van uitmaakt. Ook komt bij de lerarenopleiding van de HvA het vak Adolescentenpsychologie aan bod in het eerste jaar en het vak Leerlingbegeleiding in het derde jaar, waarbij het onder meer gaat over keuzebegeleiding van leerlingen in het vo. Deze lerarenopleidingen zijn dan ook vooral gericht op uitstroom naar het vo en in veel mindere mate naar de bve. Meerdere lerarenopleidingen geven aan dat het niet altijd gemakkelijk is om loopbaanbegeleiding een (stevige) plek in het curriculum te geven. Bij de PDG-opleiding van Fontys Hogeschool, is in het curriculum een dagdeel over loopbaanbegeleiding opgenomen, waar de competenties van Marinka Kuijpers aan bod komen en de dialoog volgens de theorie van Frans Meijers. Verder is er in het programma van de PDG-opleiding ruimte voor individuele leervragen over bijvoorbeeld het mentoraat. Bij de Universitaire Lerarenopleidingen is het beeld dat er geen aparte modules worden aangeboden over loopbaanbegeleiding, wel komen in deze opleidingen de competenties aan bod zoals ze door SBL vastgesteld zijn, en zal begeleiding van leerlingen dus een plek hebben in de opleiding. De lerarenopleidingen geven allen aan dat er aan de studieloopbaanbegeleiding van de eigen studenten ook bewust aandacht wordt gegeven. Zo krijgen de aankomende leraren via de teachwhat-you-preachmethode ook informatie en inspiratie mee over loopbaanbegeleiding. De HvA geeft daarbij aan dat ze een persoonlijke benadering en een betrokkenheid van de mentoren belangrijk vinden en dat zij ook terugkrijgen van studenten, dat dat een sterk punt is van de opleiding. Bovendien geeft de HvA oudejaars een rol als begeleider van eerstejaars, om ervaring op te doen met de rol van mentor en om de eerstejaars extra ondersteuning en begeleiding te kunnen bieden. De PDG-opleiding geeft aan dat zowel bij de begeleiding van de eigen studenten als de begeleiding van de studenten richting hun leerlingen, de veranderende samenleving en meer flexibiliteit vragende arbeidsmarkt belangrijke uitgangspunten zijn.


Voor alle bevraagde lerarenopleidingen geldt: in de stage komt loopbaanbegeleiding in elk geval aan de orde wanneer de student zijn LIO-stage uitvoert in het vierde jaar; daar werkt hij immers min om meer zelfstandig en komen ook zaken als oudergesprekken aan de orde. In de eerste drie jaar van de opleiding zijn er bij de lerarenopleiding van Windesheim verplichte stageopdrachten gericht op het mentoraat. Studenten interviewen een mentor en observeren mentorgesprekken. Bij de HvA is er binnen één van de beroepsopdrachten een onderdeel over loopbaanbegeleiding, maar verder kent de stage geen verplichte opdrachten of ervaringen rondom loopbaanbegeleiding. Niettemin komt het voor dat een student bij een stage in de eerste drie jaar al mentortaken kan krijgen toebedeeld, dit is afhankelijk van de wensen en mogelijkheden van de stageschool, de lerarenopleidingen bij de HvA hebben sturen hier niet bewust op. Bij de PDG-opleiding zijn geen richtlijnen voor de begeleider op de werkplek (de mbo-instelling waar de student werkzaam is) betreffende loopbaanbegeleiding. Of er op de werkplek ook aandacht is voor of taken zijn op het gebied van loopbaanbegeleiding is dus van de coach van de werkplek afhankelijk.

Welke visie hanteren de opleidingen op loopbaanbegeleiding? De lerarenopleidingen welke zijn geraadpleegd geven aan geen echte visie op loopbaanbegeleiding te hebben ontwikkeld, wel is er vaak een visie op onderwijs waarin loopbaan-elementen te herkennen zijn. Dat is vaak voornamelijk gericht op de eigen begeleiding van de studenten, maar veel minder op wat de opleiding zelf als visie heeft op competenties betreffende loopbaanbegeleiding die de student zou moeten opdoen tijdens de opleiding. Wel geven een aantal lerarenopleidingen aan dat de richting is dat er meer ruimte komt voor loopbaanbegeleiding en loopbaanbegeleiding een meer integraal deel van de opleiding zou moeten vormen. Dit vanuit wensen van het afnemend veld (de scholen) en de studenten die als docent aan de slag zijn gegaan en teruggeven aan de opleidingen leervragen op het gebied van loopbaanbegeleiding te hebben.

Op welke theorieën, kaders en competentieprofielen baseren de opleidingen zich? Bij het opnemen van loopbaanbegeleiding in het curriculum gaan de bevraagde lerarenopleidingen uit van de Generieke Kennisbasis (GKB) en ook van het recent uitgebrachte ‘Kwalificatiedossier docent MBO’ van de MBO Raad. ADEF geeft overigens aan dat de GKB momenteel wordt herzien door een werkgroep en dat daarbij het addendum, geschreven door het ecbo, als input dient. Loopbaanbegeleiding krijgt hiermee waarschijnlijk een stevigere positie in de GKB. Bij de PDGopleiding wordt aangegeven vooral uit te gaan van de SBL-competenties en de rollen die daar benoemd worden. Het ‘Kwalificatiedossier docent MBO’ is er bekend maar omdat het geen wettelijke eis is maar meer een handreiking, worden de taken die er staan wel met interesse gelezen maar niet als basis voor het curriculum gezien. Ook de ULO’s baseren zich op de SBLcompetenties. Enkele lerarenopleidingen geven verder dat de loopbaancompetenties van Marinka Kuijpers bekend zijn en terugkomen in de studieloopbaanbegeleiding van de eigen studenten. Alleen bij de PDGopleider die bevraagd werd, bleek dat in het onderwijs aan de studenten over loopbaanbegeleiding van hun toekomstige leerlingen, de theorie van Frans Meijers en Marinka Kuijpers uitgangspunt is. Wellicht heeft dat te maken met de duidelijke status van de vijf loopbaancompetenties van Kuijpers in het mbo en de doelgroep van het PDG-traject (allen mbo-docenten, hoewel de vijf loopbaancompetenties in het vo ook bekend zouden moeten zijn).


Andere literatuur of theorieën waar vanuit wordt gegaan: transactionele analyse, als basis voor modules gesprekstechnieken, model van Bateson, als het gaat om motievenreflectie, het boek Identiteitsontwikkeling van Jos van de Wal, waar het onder meer gaat over adolescentenpsychologie en begeleidingsvraagstukken.

In hoeverre vindt er samenwerking plaats tussen opleidingen met een loopbaancomponent? Over samenwerking met andere opleidingen binnen de instellingen geven de bevraagde lerarenopleidingen aan dat bijvoorbeeld het vak mentoraat is vormgegeven door docenten onderwijskunde (Windesheim), dat dat vak bij alle lerarenopleidingen van de instellingen aan bod komt, en dat er contact is met het werkveld, bijvoorbeeld door regelmatige overleggen, waar ook loopbaanbegeleiding ter sprake kan komen. Alle geraadpleegde opleiders geven aan dat generieke modules voor mentoraat of SLB bij alle lerarenopleidingen binnen de eigen instelling worden aangeboden. Een belangrijke ontwikkeling die de lerarenopleiding van Windesheim noemt, is de ontwikkeling van een minor voor Producten en Dienstverlening, het nieuwe programma binnen het vmbo. Samen met lerarenopleidingen van Fontys Hogeschool, Stoas Vilentum en de HvA houdt Windesheim zich bezig met het ontwikkelen van deze minor. De minor gaat 30 ec omvatten en studenten die deze minor volgen kunnen een bevoegdheid behalen voor het lesgeven binnen de ‘uitstroomrichting’ Dienstverlening en producten in het vmbo. Loopbaanbegeleiding neemt een belangrijke plek in binnen de te ontwikkelen minor, zie ook de publicatie van het Platform Dienstverlening en Producten, waarin gesteld wordt: “Loopbaanbegeleiding is de essentie van een DenP-concept.” In januari 2016 gaat de ontwikkeling van de minor van start. Dan wordt er bepaald op welke literatuur men zich baseert en wat er ontwikkeld gaat worden. Op de langere termijn is het idee dat dat wat er aan loopbaanbegeleiding in deze minor voorkomt, zich als een olievlek gaat verspreiden over de andere lerarenopleidingen, zodat ook daar loopbaanbegeleiding meer geïntegreerd is in het onderwijs van de lerarenopleiding. Bij de ontwikkeling van de minor is het Platform vmbo Dienstverlening en Producten betrokken, waar 280 vmbo-scholen bij zijn aangesloten.

6. Conclusies Conclusie hbo- en wo-opleidingen met een loopbaancomponent Er zijn verschillende opleidingen op hbo- en wo-niveau die in meer of mindere mate gericht zijn op competenties die loopbaanprofessionals nodig hebben in hun functie in onderwijs of arbeidsmarkt(toeleiding). Opvallend lijkt te zijn dat geen enkele initiële opleiding een gericht en compleet pakket biedt voor loopbaanprofessionals in het onderwijs en arbeidsmarkttoeleiding, maar dat veel verschillende opleidingen componenten aanbieden die voor loopbaanprofessionals relevant zijn. De hbo-opleidingen (zowel bachelor als master) bieden vakken of modules aan gericht op het aanleren van vaardigheden als coachen, begeleiden, psychodiagnostiek en inzicht in de arbeidsmarkt. Veelal zijn dit algemene vaardigheden gericht op het begeleiden van volwassenen welke ook ingezet kunnen worden bij het begeleiden van jongeren. Er zijn bij alle relevante hbo opleidingen mogelijkheden om stage te lopen op scholen of bij arbeidsmarkttoeleiders, ofwel men wordt geacht werkzaam te zijn binnen dit werkveld (bij de hbo-master SEN). 11/12 Verkenning opleidingen voor loopbaanprofessionals - december 2015

De universitaire masters arbeids- en organisatiewetenschappen en loopbaanmanagement richten zich op meer specialistisch en/of strategisch niveau. Een voorzichtige conclusie is dat opleidingen met componenten van loopbaanbegeleiding niet erg herkenbaar naar voren komen in het initieel onderwijs, dat het aanbod wat modulair van aard lijkt te zijn en dat het aanbod zich vooral richt op het loopbaanbegeleiding van volwassenen en minder op de loopbaanbegeleiding van jongeren. Binnen het LOO werken de hbo-opleidingen samen en wordt momenteel een competentieprofiel ontwikkeld voor de komende vier jaar. De ontwikkeling hiervan is interessant in het kader van dit onderzoek.

Conclusies lerarenopleidingen De geraadpleegde lerarenopleidingen schetsen het beeld dat loopbaanbegeleiding veelal nog niet een integraal onderdeel is van de opleiding. In de te ontwikkelen minor Producten en Dienstverlening zal loopbaanbegeleiding een meer nadrukkelijk aanwezig en meer integraal onderdeel van de opleiding zijn. Bij alle bevraagde lerarenopleidingen komt loopbaanbegeleiding of een vak dat daaraan gerelateerd is, in elk geval als module aan bod in het onderwijs. De wijze waarop loopbaanbegeleiding in de stage van de lerarenopleiding terugkomt kent grote verschillen per lerarenopleiding. Bij sommige lerarenopleidingen is dit pas (min of meer bewust) het geval bij de LIO-stage, bij andere lerarenopleidingen zijn er in de eerste jaren al verplichte stageopdrachten rondom mentoraat. Alle lerarenopleidingen geven aan dat zij de eigen studieloopbaanbegeleiding van de studenten belangrijk vinden en bijvoorbeeld bewust inzetten op een grote mate van persoonlijke aandacht. De voorbeeldwerking van de studieloopbaanbegeleiding van de studenten wordt ook genoemd door een aantal lerarenopleiders: als zij zelf goed zijn begeleid in hun loopbaan, inspireert en informeert dat de studenten om zelf als docent ook een goede loopbaanbegeleiding te bieden. Een bewuste visie op loopbaanbegeleiding bij de lerarenopleiding is bij de geraadpleegde personen veelal niet bekend. Dat wil niet zeggen dat deze er niet is, maar kan wel iets vertellen over de manier waarop de visie wordt uitgedragen. Kaders en bronnen voor het vormgeven van loopbaanbegeleiding als onderdeel van de lerarenopleiding zijn over het algemeen bekend, al lijken sommige lerarenopleidingen vooral gericht op ofwel mbo ofwel vo als uitstroomrichting, en zijn bijvoorbeeld het Kwalificatiedossier docent MBO of de publicatie over LOB van de VO-raad minder bekend. Binnen ADEF is er uiteraard wel kennis van alle (wettelijke) kaders en is momenteel een werkgroep bezig om de generieke kennisbasis te herzien, waar loopbaanbegeleiding ook een (meer prominente) plek heeft. Een voorzichtige conclusie kan zijn dat lerarenopleiders zich wel bewust zijn van het (groter wordende) belang van loopbaanbegeleiding, dat een aantal opleidingen zich bewegen richting meer integraal aanbod van loopbaanbegeleiding, maar dat er nu vooral sprake is van modulair aanbod gericht op de rol van de mentor of studieloopbaanbegeleider.


Verkenning opleidingen voor loopbaanprofessionals december 2015

Recommend Documents