Vergadering:
Onderwerp: Datum: Contactpersoon: Telefoonnummer:
10 september 2015
Projectbeschrijving Roadmap Next Economy 31 augustus 2015 B. Duursma 06-21550781
1. Aanleiding De economische groei en werkgelegenheid van de regio Rotterdam Den Haag blijft achter ten opzichte van andere regio’s in Nederland en Europa. Ondanks de nabijheid en complementariteit van veel sterke economische sectoren komen samenwerking en crossovers echter nog onvoldoende tot stand. Dit komt onder andere door een gebrek aan samenhang in de markten voor arbeid, kennis, huisvesting, onderwijs en voorzieningen. De ruimtelijke versnippering en suboptimale economische samenhang in de regio maken dat potentieel onbenut blijft. Dit sluit aan op de voorlopige bevindingen van het onderzoek dat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) uitvoert naar de economische prestaties en samenhang in de regio, en de wijze waarop onze bestuurlijke structuur hier invloed op heeft. Tijdens de vergadering van de BCEV op 10 september worden de voorlopige bevindingen, zoals hieronder beschreven, van het nu nog vertrouwelijke OESO onderzoek nader toegelicht. De definitieve onderzoeksresultaten en aanbevelingen komen in het najaar beschikbaar. Het OESO-rapport wordt op 1 februari door minister Plasterk, burgemeester Aboutaleb en burgemeester Van Aartsen ten tijde van het Nederlandse EU-voorzitterschap gepresenteerd. De eerste conceptrapportage van het OESO-rapport verschaft de gemeenten van de metropoolregio al waardevolle inzichten. Een belangrijke bevinding is dat verdere ruimtelijkeconomische integratie van de Haagse en Rotterdamse regio vanuit internationaal economisch perspectief onontbeerlijk is, om drie redenen: 1. in de eerste plaats is het van belang om de gezamenlijke massa van de twee naastgelegen stedelijke regio’s in de praktijk ook daadwerkelijk te verbinden, zodat de samenhang in markten voor arbeid, kennis huisvesting, onderwijs en voorzieningen beter tot stand komt; 2. ten tweede is het noodzakelijk om een sterkere economische integratie van het gebied rondom Rotterdam en het gebied rondom Den Haag tot stand te brengen, onder meer door in samenhang de economische transitie tussen de belangrijkste economische sectoren vorm te geven; 3. ten derde is een vernieuwend beeld op het terrein van economie noodzakelijk om nu en in de toekomst werkgelegenheid te creëren. Dit vernieuwende beeld moet worden ontwikkeld op regionaal niveau. Met betrekking tot het eerste punt ontwikkelt de MRDH op dit moment, samen met provincie en private partners, een regionale ruimtelijk-economische investeringsstrategie. Deze strategie inventariseert de publieke en private ruimtelijke investeringsprojecten die nu en op korte en middellange termijn gepland staan om tot uitvoering te worden gebracht. De regionale investeringsstrategie brengt de huidige investeringsambities in kaart, analyseert de fase waarin de planvorming van projecten zich bevindt en biedt door zijn overzicht een 1
middel tot sturing aan deelnemende partijen. De investeringsprojecten zijn geordend aan de hand van de volgende invalshoeken: • verbetering interne en internationale verbindingen; • economische vernieuwing; • transitie naar toonaangevende duurzaamheid; • aantrekkingskracht op talent en investeerders. Op 3 juli 2015 heeft het Algemeen Bestuur van de MRDH ingestemd met de verdere ontwikkeling van de investeringsstrategie, in nauwe samenwerking met de provincie ZuidHolland, de Economische Programmaraad Zuidvleugel en overige private partners. De resultaten en kennis uit de RNE zullen richtinggevende input voor deze investeringsstrategie opleveren. Met betrekking tot het tweede punt van de OESO geldt dat de urgentie om in onze regio te innoveren hoog is. De afgelopen jaren is het aantal patenten dat wordt aangevraagd lager dan in andere vergelijkbare regio’s. Ook het aantal vernieuwende innovaties loopt achter. De ontwikkeling van nieuwe producten en business modellen door ongedachte combinaties tussen verwante sectoren kan hier de gewenste innovatie opleveren. Binnen de regio Rotterdam Den Haag komen verbindingen tussen verwante sectoren vaak nog onvoldoende tot stand. Dit wordt door OESO onderschreven. Dat maakt de metropoolopgave van groot strategisch belang. Door het vergroten van de connectiviteit en bereikbaarheid binnen de metropoolregio en het stimuleren van meer functionele integratie kan de agglomeratiekracht worden versterkt. De RNE is een gezamenlijke uitvoeringsstrategie voor economische transitie, ook gericht op het verbinden van de aanwezige economische sectoren, en kan zorgdragen voor de benodigde economische integratie en werkgelegenheid. Met het doorlopen van een proces om te komen tot een RNE wordt invulling gegeven aan het derde punt, de noodzakelijke vernieuwende visie om werkgelegenheid te creëren. De RNE geeft het vernieuwende beeld op de economie op regionaal niveau met een concreet handelingsperspectief om klaar te zijn voor de toekomstige verandering. De afgenomen werkgelegenheid in onder andere de overheidssector vraagt om nieuwe verdienmodellen die zorgen voor een toename van de werkgelegenheid. De diversiteit aan economische sectoren biedt de regio daarvoor een goede uitgangspositie. Op 11 juni jl. is door een groot aantal partijen, waaronder de MRDH, een Letter of Intent getekend. Met de Letter of Intent is een eerste stap gezet om te komen tot een RNE in samenwerking met Jeremy Rifkin en zijn Third Industrial Revolution Consulting Group (TIR CG). De keuze voor ondersteuning door Rifkin bij dit traject wordt bepaald door zijn wereldwijde bekendheid als schrijver en denker over economische transitie, maar vooral vanwege zijn invloedrijke positie als adviseur van o.a. de EU en China. Zijn memorandum ‘A Smart Green Digital Europe’ heeft aan de basis gelegen voor de Digital Europe agenda van Jean Claude Juncker, één van de bepalende beleidsdocumenten van de Europese Commissie voor de komende jaren en het afwegingskader voor verschillende grootschalige investeringsprogramma’s. De ondersteuning van Rifkin en diens TIR CG wordt ook in andere Europese regio’s gehanteerd, zoals eerder al in Nord Pas-de-Calais (NPC) en straks ook in NoordRijnWestfalen (NRW). Contacten met beide regio’s zijn gelegd. Door als drie belangrijke industriële regio’s in Noord-West Europa gezamenlijk op te trekken met een aanpak op basis van Rifkin’s visie en uitgangspunten – die door de EU zijn omarmd – stellen we ons in ‘pole position’ om maximaal te kunnen profiteren van de Europese geldstromen voor economische transitie en om zo koploper in Europa te worden.
2
De MRDH neemt samen met Rotterdam en Den Haag het initiatief om in een open proces en nauwe samenwerking tussen de 23 gemeenten, het bedrijfsleven en kennisinstellingen een RNE voor de regio te ontwikkelen. Indien de BCEV besluit tot het ontwikkelen van een RNE, stellen de colleges van Rotterdam en Den Haag daarvoor ambtelijke capaciteit en financiële middelen voor beschikbaar. Andere gemeenten worden uitgenodigd actief te participeren en naar vermogen bij te dragen. 2. De Roadmap De noodzakelijke gemeenschappelijke agenda gericht op de economische transitie wordt geleverd door het optellen van de Roadmap Next Economy. Het proces om te komen tot een RNE en de inhoud wordt gedurende het traject en in samenspraak tussen alle betrokken stakeholders vorm gegeven. Bij de start van het traject om te komen tot een RNE worden drie sporen geïdentificeerd die van grote invloed zijn op de economische ontwikkeling: digitalisering van informatie, energie en mobiliteit. Deze elementen vormen met elkaar het Internet of Things dat de infrastructuur biedt voor de next economy. Dit framework wordt gebruikt om de impact van digitalisering van de economische structuur van de regio in kaart te brengen, waarbij het goed denkbaar is om daarbij de drie ruimtelijk economische pijlers ‘stedelijke (kennis-)as’, ‘haven industrieel cluster’ en ‘greenport’ als vertrekpunt te hanteren. De ruimtelijk-economische pijlers vertegenwoordigen de (sterke) economische clusters in de regio zoals agro-food, safety & security, cleantech, logistiek, vrede & recht, maritiem & offshore, medisch, aerospace, etc. De RNE gaat in op de effecten van een groeiende deeleconomie als gevolg van de toenemende digitalisering. Daarbij wordt gekeken naar de benodigde infrastructuur zoals een smart grid als infrastructuur van de netwerk economie. Het doel van de RNE is aan te geven hoe we als regio moeten inspelen op trends als klimaatverandering, grondstoffenschaarste, digitalisering, robotisering en de vervanging van menselijke arbeid, reshoring, 3D-printing, zelfsturende voertuigen, enz. Deze trends hebben tot gevolg dat het zwaartepunt van de next economy steeds meer verschuift naar stedelijke regio’s als de regio Rotterdam Den Haag. Deze digitale, circulaire netwerkeconomie biedt grote kansen voor nieuwe bedrijvigheid en werkgelegenheid. Om die te laten floreren is een hoogwaardig innovatie ecosysteem noodzakelijk waarmee de regio zich internationaal kan positioneren als aantrekkelijke toplocatie voor de koplopers in de ‘next economy’. Een regionale Roadmap Next Economy, opgesteld door alle relevante triple helix stakeholders in de regio, met ondersteuning van Jeremy Rifkin, zorgt ervoor dat we bovenstaande uitdagingen op sociaal economisch gebied gezamenlijk, in samenhang en tijdig adresseren. De RNE brengt concreet in kaart wat er voor de regio noodzakelijk is aan acties en investeringen om op middellange en lange termijn in te spelen op de mondiale economische (en sociale) ontwikkelingen. De RNE levert een concreet uitvoeringsprogramma met bijbehorende noodzakelijke publieke en private investeringen om de economische structuur van de regio te versterken. Het is geen beleidsdocument, maar een breed gedragen publiekprivate uitvoeringsagenda met projecten, deliverables, planning en commitment van de key stakeholders. De RNE biedt directe input voor de middellange en lange termijn voor de investeringsstrategie en verbindt zo visie, middelen en breed publiek-privaat commitment voor de verdere sociaal- en ruimtelijk economische ontwikkeling van de regio Rotterdam Den Haag. Dit komt in de vorm van een meerjarenprogramma dat de regio klaar maakt voor toekomstige ontwikkelingen en nu en op termijn de noodzakelijke werkgelegenheid creëert. Op basis van de analyse worden de noodzakelijk geachte investeringen en projecten geïdentificeerd die in triple helix verband moeten worden opgepakt. Het is van belang te benadrukken dat het initiatief van de RNE niet uit de lucht komt vallen, maar wordt ingezet als katalysator om voort te bouwen, te versnellen en op te schalen wat er in de regio al aan innoverend, organiserend en investerend vermogen aanwezig is. Er gebeurt al veel, maar de urgentie is hoog, het gaat niet snel genoeg en er is onvoldoende schaalgrootte en kritische 3
massa. De RNE leidt tot een massief pakket aan investeringen en projecten waarmee een fundamentele economische transitie van de regio tot stand komt en werkgelegenheid wordt gecreëerd. Daarvoor is het engagement en de investeringsbereidheid van alle stakeholders vereist. Het proces van de RNE wordt zo ingericht, dat maximaal commitment en medeeigenaarschap van alle betrokken partijen wordt gegarandeerd. De persoon van Rifkin wordt vooral ingezet als boegbeeld en katalysator om alle partijen aan het traject te verbinden en de uitkomst van het traject nationaal en internationaal goed te positioneren. 3. Procesplanning Tijdens de regio bijeenkomsten op de World Expo in Milaan wordt op 25 september een symposium Next Economy georganiseerd. Rifkin is de key-note spreker op het symposium. Alle ondertekenaars van de Letter of Intent zijn uitgenodigd om hierbij aanwezig te zijn. Alle leden van de BCEV worden van harte uitgenodigd om aanwezig te zijn bij het symposium en daar deel te nemen aan het gesprek met Rifkin. De gemeenten worden ambtelijk uitgenodigd om op 25 september in de middag in Milaan deel te nemen aan een werksessie om het traject van RNE verder vorm te geven. De formele startbijeenkomst vindt in het najaar in de regio plaats, waarschijnlijk op dinsdag 3 november. Voor deze bijeenkomst worden alle regionale stakeholders (bestuurders, bedrijven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, etc.) uitgenodigd. 4. Processtructuur RNE De MRDH is vanuit de BCEV de opdrachtgever van de Roadmap Next Economy. Hiermee wordt de vernieuwende visie op de economie op het noodzakelijke regionale niveau ontwikkeld. De governance van het traject wordt weergegeven in het onderstaande diagram. Het is de nadrukkelijke wens om naast de kern die wordt gevormd door Rotterdam, Den Haag en de MRDH alle gemeenten actief te laten participeren in het traject en een plek te geven in deze structuur. Projectstructuur RNE
4
De Stuurgroep wordt gevormd door de voorzitter en vicevoorzitter van de MRDH, burgemeester Aboutaleb en burgemeester Van Aartsen, en de wethouders economie van Rotterdam en Den Haag, Maarten Struijvenberg en Ingrid van Engelshoven. Er is ook een plek in de stuurgroep beschikbaar voor een Rotterdamse en Haagse wethouder met een portefeuille die direct raakt aan de RNE zoals bijvoorbeeld duurzaamheid of innovatie. De Secretaris-Generaal van de MRDH heeft zitting in de Struurgroep. De projectdirecteur treedt op als secretaris van de Stuurgroep. In de stuurgroep is ook plaats voor andere actief participerende gemeenten van de MRDH. Daaronder hangt een ambtelijk directieteam bestaande uit Paula Verhoeven (directeur SO Rotterdam), Peter Jägers (directeur DSO Den Haag) en Lucas Vokurka (directeur Economisch Vestigingsklimaat MRDH) plus de projectdirecteur. De voortgang van de Roadmap Next Economy wordt een vast agendapunt op de agenda van de Bestuurscommissie Economisch Vestigingsklimaat, de voorbereidende Ambtelijke Coördinatiecommissie en de Directieraad Economisch Vestigingsklimaat van de MRDH. De standplaats van het projectteam RNE is het kantoor van MRDH. De overige partijen die op 11 juni de LoI hebben ondertekend maken deel uit van een Raad van Advies. Deze Raad zal de komende maanden nog in omvang kunnen toenemen, als meer partijen zich aan het traject verbinden en een actieve rol gaan vervullen. De doorlooptijd van het traject is 9 maanden, wat bij start in het najaar neerkomt op afronding begin zomer 2016. Het proces wordt zodanig ingericht dat de belangrijkste uitkomsten van de RNE in grote lijnen beschikbaar zijn voor de gemeentelijke midterm reviews of voorjaarsnota’s in 2016, zodat die kunnen worden meegenomen in de besluitvorming over meerjarige investeringen en daaruit voortkomende werkgelegenheid. 5. Opzet van de projectorganisatie De kwartiermaker en beoogd projectdirecteur wordt geleverd door de gemeente Rotterdam. Het salaris van de projectdirecteur wordt in gelijke delen opgebracht door de MRDH, Rotterdam en Den Haag. Op basis van de ervaringen in Nord Pas-de-Calais (NPC) wordt uitgegaan van een klein projectteam van 6 tot 8 full time mensen (projectdirecteur, enkele inhoudelijke strategen, financieel expert, communicatie strateeg, projectsecretaris, administratieve ondersteuning). De gemeente Rotterdam en Den Haag stellen personele inzet voor de projectgroep ter beschikking. De MRDH stelt 2 fte voor de projectorganisatie beschikbaar. Voor de overige personele inzet wordt actief naar invulling uit de overige MRDH gemeenten gezocht. Het benodigde budget voor procesgeld, communicatie, externe inhuur en huisvesting wordt nog nader gespecificeerd op basis van een nog te maken kostenraming. De benodigde middelen voor de proceskosten komen uit de begrotingen 2015 en 2016 van in ieder geval Rotterdam en Den Haag. De kosten voor de inhuur van de TIR CG worden met een maximum van € 775.000 door de MRDH gedragen. Er komen daar bovenop geen BTW-kosten ten laste van de MRDH begroting. Voor de MRDH past dit binnen de budgetten van de begroting van 2015 en 2016 zonder dat dit ten koste gaat van al gestarte projecten. Reis en verblijfkosten van TIR CG komen met een maximum van € 50.000 ten laste van de procesgelden. 6. inrichten van de procesarchitectuur (“tweede ring”) Gezien de complexiteit van het proces is externe hulp noodzakelijk bij het ontwerpen van een écht goede procesarchitectuur. Bezien wordt welke partijen bereid zijn om vanuit hun betrokkenheid bij de RNE inhoudelijke en personele inbreng te leveren. Alle gemeenten worden uitgenodigd om naar vermogen personele en financiële bijdragen te leveren.
5
- organiseren van resources van de LoI partners In Nord Pas-de-Calais is gewerkt met een core team van ca. 20 inhoudelijke experts vanuit de coalitiepartners die de workgroups trekken. Die workgroups zullen naar verwachting worden gevormd voor de thema’s energie, mobiliteit en communicatie/ICT (mogelijk aangevuld met urban development, health, etc.). Inzet van deze mensen (precieze aantal nader te bepalen) is niet full time en dient te worden beschouwd als ‘in kind’ bijdrage door de LoI partners. Ook wordt nadrukkelijk de verbinding gezocht met de leden van de Economische Programmaraad Zuidvleugel. Daarbuiten wordt een groot aantal mensen vanuit de deelnemende partijen beschikbaar gesteld voor diverse werkzaamheden op verschillende momenten gedurende het proces (in Nord-Pas-de-Calais zijn in totaal ca. 150 mensen betrokken geweest). - engagement key stakeholders Er moet in kaart worden gebracht welke partijen nodig zijn in dit proces. Partijen die door Rifkin zelf werden genoemd zijn Philips, Unilever en Kema. Verder naast Eneco en KPN (die al getekend hebben) ook partijen als DSM, Akzo, CB&I, Fugro en ook buitenlandse bedrijven actief in NL, zoals Cisco, Siemens, e.d. Voormalig premier Jan Peter Balkenende wordt gevraagd om de bedrijven te benaderen die zijn betrokken bij het door hem opgezette netwerk Dutch Sustainable Growth Coalition (DSGC), zoals Akzo, Philips, Unilever, DSM, etc. Naast gevestigde bedrijven wordt ook nadrukkelijk gezocht naar deelname van vernieuwende en innovatieve ondernemers uit de regio. - studenten, start up community en SME’s Samen met EUR, TU Delft, Universiteit Leiden en partijen als VNO-NCW, RDM Campus, HSD-campus, ECE, CIC, YesDelft! etc. worden starts ups en mkb aangehaakt. Hier speelt IQ als LoI partner een centrale coördinerende rol. - relevante professionele netwerken Bijvoorbeeld Clean Tech Delta, Security Delta, Medical Delta, Food Delta, Maritime Delta, Deltalinqs, RCI en Holland Instrumentation. Dit wordt verder geïnventariseerd als onderdeel van de procesarchitectuur. Daarnaast betrokkenheid van netwerken van young professionals, zoals JongMRDH. - community engagement Van belang is ook om gedurende het proces inwoners te betrekken, de sociaal-economische component. De MRDH gemeenten spelen hierin een cruciale rol, maar wel vanuit een gecoördineerde, samenhangende aanpak. Bijvoorbeeld door een virtuele omgeving te maken (website, tumblr, social media, etc.) en een ‘live’ circuit van meet ups, bijeenkomsten, e.d. waar inwoners kunnen meepraten.
6
