Vereniging tot behhoud van de Rexona Beleidsplan Rexona 2014-2017 ANBI kenmerk 8104.65.668 Het Europese verhaal van een Deense kotter.
Doelstelling Inleiding De Rexona is nog een van de weinige zeilende Deense kotters, die herinnert aan de bloeiperiode van de Deense en de Europese visserij op de Noordzee. De huidige eigenaar, Vereniging t.b.v.d. Rexona, wil uitgebreid stilstaan bij de betekenis van de zeevisserij, de schepen en de relaties tussen Europese landen in de periode 1850-1920. Historisch belang van de Rexona De Rexona is de laatste generatie zeilkotters vóór de mechanisatie en eeuwenlange kennis, ervaring en traditie komen tot uiting in haar uitmuntende zeilcapaciteiten. Zij vind haar orsprong is de zeevaart met vikingschepen (zie fig 1) en symboliseert eeuwenoude scheepvaartbouwkunde, visserijtechniek en zeemanskunst.
Figure 1 doorsnede van vikingschip anno 1042 Figure 2 de Alvilde 1897 (foto 2012) De eeuwwisseling (1900) stond in het teken van industrialisatie, verstedelijking en snelle bevolkingsgroei en dit leidde tot een grote vraag naar vis. De verbeterde transport- en distributiemogelijkheden maakten afzet over grote afstanden mogelijk, waarbij landsgrenzen vervaagden. Denemarken zou vanaf 1850 vooroplopen in het ontwikkelen van nieuwe, effectieve visserijmethoden en het bouwen van moderne zeilkotters. Landen in Noord - West Europa, met name Noorwegen, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Ierland en Nederland volgden het Deense voorbeeld. De ‘Rexona’ is samen met het zuster schip de Alvilde uit 1897 Fig. 2 (www.alvilde.dk) het laatste nog steeds zeilende vissersschip uit deze periode. De Vereniging wil de Rexona weer in haar oude glorie herstellen, de zeevaartroutes herbevaren en de dynamische en belangrijke rol van de zeevisserij en de duurzame visserij van het Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
Snurrevaad vissen (Snurrevod in het Deens) onder de aandacht brengen. Het belang van de Rexona is erkend door verschillden instanties zoals het Nationaal Register Varende Monumenten en de Fiskeripuljen (samenwerkende visserij musea in Denemareken)(Zie bijgaande brief van de Fiskeripuljen) Vereniging Rexona Sinds 1997 wordt het schip beheerd door Vereniging Rexona (www.verenigingrexona.nl). In 2002 is het schip in eigendom gekomen van de Verdniging tot behoud van de Rexona. Daarnaast is er een Vereniging van financiers van de rexona. Deze laatste verenigign bestaat uit particulieren die geld hebben geleend aan de rexona. De drie verenigingen werken samen en behartigen uiteindelijk het zelfde doel ieder van uit zijn eigen rol als beheerder, eigenaar en financier van de Rexona. De vereniging bestaat uit liefhebbers van klassieke houten zeilschepen, die zich sterk maken voor het behoud van dit unieke schip én voor het behoud van kennis van bouw, onderhoud en het bevaren van klassieke houten zeilschepen voor de visserij. Doel van Vereniging Rexona is het behoud en het in de vaart houden van de Rexona. De inkomsten van de vereniging komen uit lidmaatschapsgelden, donaties en bijdragen voor zeildagen door de leden. Deze inkomsten zijn voldoende voor de jaarlijkse onderhoudskosten. ‘s Winters voeren de leden van de vereniging het onderhoud uit. Een hellingbeurt, breeuwen en teren, gangen en spanten vervangen, etc. De financiering voor de grote en minder ingrijpende restauraties is afkomstig van sponsors, subsidies en donaties. De Rexona wordt nu al gebruikt om kennis over scheepsbouw, oude onderhoudstechnieken, navigatie en klassieke zeevisserij levend te houden en door te geven aan komende generaties. ‘s Zomers wordt er zoveel mogelijk met het schip gevaren. Er is een kern van schippers en maten waarvoor speciale opleidingscursussen worden georganiseerd. Tijdens de zeiltochten is iedereen ‘bemanningslid’ en daardoor betrokken bij alle zeil- en navigatieactiviteiten. Praktische kennis van het varen met klassieke zeilschepen van dit formaat wordt op deze wijze behouden en aan een groot aantal mensen doorgegeven. Het vaargebied van het schip bestrijkt nu de binnenwateren van Nederland en de Waddenzee. De ligplaats is ’s winters in Amsterdam of Rotterdam en zomers aan de kade bij museumhavenwillemsoord in Den Helder. Missie De Vereniging Rexona wil door de organisatie van het project bijdragen aan een grotere bewustwording voor de belangrijke bijdrage tussen 1850 en 1920 van de zeevisserij aan de welvaart en ontwikkeling van Noordwest- Europa en Nederland en Denemarken in het bijzonder. De duurzame Snurrevaadvisserij, de regionale ontwikkeling en de zeilende Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
viskotters staan hierbij centraal. Historie Rexona De Rexona is in 1899 gebouwd in Frederikshaven bij de werf Olsen (inmddels verdwenen) in de bloeiperiode van de Deense visserij. Het is een zogenaamde ‘Frederikshaven kotter’. Zij was bestemd voor de snurrevaadvisserij. In 1905 werd zij geregistreerd met een 12 pk motor. De Rexona is 17 meter lang, 5 meter breed en heeft een diepgang van 2 meter en is 28 GNT zwaar. Zij behoort daarmee tot de grotere kotters. Het schip heeft een karveel gebouwde romp, waarbij zowel de spanten als de huidbeplanking van eikenhout zijn, en een grenen dek. Ze is gebouwd als zeilschip wat te zien is aan de uiterst geveegde romp en het zeer scherpe S-spant. Veel trekken van de typische kottervorm van de Rexona zijn ook terug te vinden in Nederlandse Noordzeekotters. Het type tuigage kenmerkt zich door de vele voorzeilen en de lange gaffel, iets wat ook veel voorkomt bij traditionele Nederlandse vissersschepen als loggers en bomschepen. De Rexona heette aanvankelijk ‘Nevada’ met als registratie FN 57. In 1915 is er een schilderij gemaakt van het schip(fig 4). De eerste eigenaar was C. Ambjørn, die de boot in 1916 overdeed aan J. Carlsen. Tot 1916 zou Frederikshaven de thuishaven blijven.
Figuur 3 Rexona in 2010. Figuur 4 Schilderij Rexona anno 1915 Vanaf 1917 is de Nevada geregistreerd als de E 365 in Esjberg, de snel groeiende haven aan de Westkust van Jutland. De nieuwe eigenaar heette L.R. Jensen. Vanaf 1929 was S. Enevoldsen de nieuwe eigenaar. Hij herdoopte de boot tot Rebekka. In 1933 werd A.C. Nielsen de nieuwe eigenaar met Karen als nieuwe naam voor de boot, de registratie blijft E. 365. Vanaf 1961 tot 1977 was de thuisbasis Lemvig, met het nabij gelegen Thyborøn als zomerhaven. Zij was geregistreerd als L 386 en zij voert nog steeds dit nummer.. De nieuwe eigenaar gaf de huidige naam Rexona. Eigenaren in deze periode waren K. Piet, V. Poulsen en N. Bech-Larsen. In 1977 is de Rexona bij de sanering van de visserijvloot met pensioen Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
gegaan. In 1977 is zij verkocht aan de Nederlander Sam Kaptein. Zij is dat jaar op de motor naar Nederland gevaren. Vanaf 1980 tot 1997 was Victor van Dalen uit Amsterdam de eigenaar. In deze periode is het schip weer onder zeil gebracht en zijn er grondige renovaties uitgevoerd. In 1996 is de Vereniging Rexona opgericht met als doel de kotter in zo’n goed mogelijke staat te brengen en te onderhouden en in de vaart te houden. De huidige thuishaven is Den Helder/Amsterdam. De Rexona heeft de status van varend monument (Nationaal Register Varende Monumenten, Nr. 753). Zeevisserij 1850-1920
Tot de komst van de snurrevaadvisserij was het ‘bohuslenske‘ model de meest gangbare Deense vissersboot. Het was een kleine boot, geschikt voor visserij direct langs de kust, waarbij het visnet met behulp van een klein bootje, de kutterjol werd uitgezet. De komst van de snurrevaadvisserij leidde tot een snelle ontwikkeling van de Deense en Europese visserijvloot. De boten werden steeds groter. De bemanning bestond uit vijf of zes personen. De boten hadden een laadruim voor dode vis (met name bijvangst zoals kabeljauw en schelvis) en een kuip, waar de platvis in water in leven werd gehouden. De mechanisering van vissersboten begon in 1885 met de eerste stoommachines van 3 pk als hulpmiddel bij het manoeuvreren. In 1920 was vrijwel de hele Deens visserijvloot (4 600 geregistreerde schepen) voorzien van een motor. In Nederland en andere Europese landen is het beeld identiek. De snurrevaadvisserij (snurrevodfiskeriet in het Deens, waarbij vod visnet en snurre draaien betekent of Danish Seine in het Engels) is in 1848 uitgevonden door de Deen Jens Laursen Vaever. Bij deze methode wordt een groot stuk van de zeebodem door lange zeetouwen (kabels of lijnen genoemd) en een visnet omsloten waarna de touwen naar het schip worden toegehaald. De vis wordt door de touwen opgejaagd en belandt uiteindelijk in het visnet. Deze methode is relatief milieuvriendelijk, omdat de netten niet worden gesleept. Frederikshaven was de eerste Deense haven waar de snurrevaadvisserij vanaf 1880 op grote schaal ingang vond. Platvis kon nu grote hoeveelheden gevangen worden. De groeiende afzetmogelijkheden en de grote vraag naar platvis leidden weer tot een snelle groei van deze visserij. De snurrevaadvisserij betekende een revolutie en deze methode werd ook in andere landen ingevoerd. Urker vissers introduceerden deze methode na de Eerste Wereldoorlog voor de Zuiderzeevisserij. Het succes van de snurrevaadvisserij betekende een grote opleving voor de visserij. De vraag naar grotere vissersboten hield gelijke tred met deze economische opleving. Hoe groter de boot, des te verder en langer kon er gevist worden. Er werden steeds betere visgronden ontdekt. Na de Eerste Wereldoorlog was het Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
tijdperk van de zeilboten definitief voorbij en zouden gemechaniseerde viskotters het beeld gaan bepalen. De bestaande zeilschepen werden alle voorzien van zware dieselmotoren en het zeil zou alleen nog als hulpmiddel dienst doen. De zeilkotters lagen echter ten grondslag aan het letterlijk voeden van de industriële revolutie, verstedelijking en bevolkingsgroei in de periode 1870-1920.
Activiteiten
Het organiseren van evenementen met betrekking tot de zeevisserij tussen 1850-1920 in Noordwest Europa en Denemarken en Nederland in het bijzonder Het uitbrengen van een boek over de Rexona en Snurrevaadvisserij en haar functie en rol binnen de zeevisserij op de Waddenzee, Oostzee en Noordzee; Het maken van een documentaire over zeevisserij in Noordwest Europa in de periode 1850-1920 Reatuaratie en onderhoud van de Rexona Onderzoek, publicaties en discussies over de zeevisserij in de periode 1850-1920 en de belangrijke rol van Snurrevaad visserij en duurzame vismethodes Zeil activiteiten in Noordwest Europa voor leden en publiek Oprichten van een Deense vereniging en de Rexona weer naar haar roots brengen Website www.rexona111.eu voor de informatieuitwisseling tussen de leden, experts, (locale) overheden, professionele doelgroepen, musea, onderzoeksinstellingen en geïnteresseerden
Doel
De Rexona als museumschip voor Snurrevaadvisserij toegankelijk maken voor het publiek; Educatie over en onderzoek naar onderhoud en restauratie van museale houten schepen De Rexona in de vaart houden als zeilend museumschip; Het behoud van het maritieme, culturele en economische erfgoed van de zeevisserij; Deense-Nederlandse en regionale samenwerking institutionaliseren Het grote belang van zeevisserij en duurzame visserijmethodes onder de aandacht van het publiek brengen in regionale samenwerking
Doelgroepen
Deense en Nederlandse publiek; Leden vereniging Rexona; Professionele doelgroepen m.b.t. restauratie van autentieke hout constructies. Doelgroepen in Engeland, Schotland, Noorwegen, Zweden, Duitsland
Regio: Noordzee, Waddenzee, Zuiderzee. Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
Drie aandachtspunten: 1) Zeevisserij en vissersgemeenschappen. 2) Scheepsbouw voor zeevisserij en navigatie 3) Regionale ontwikkeling Overzicht onderhoud v.a. 1980 De Rexona heeft in de loop van haar geschiedenis vele renovaties ondergaan. Vanaf de komst naar Nederland in 1977 is het schip weer zo goed mogelijk in de authentieke staat teruggebracht. Vanaf haar mechanisering in 1920 heeft zij vooral op de motor gevaren. De vis werd duur betaald en omzet stond voorop. Vanaf de aankoop door het huidige bestuurslid Victor van Dalen in 1980 heeft een ingrijpende, maar kostbare renovatie plaatsgevonden, die echter haar vruchten heeft afgeworpen. De Rexona is weer grotendeels tot haar authentieke staat teruggebracht. In 2009 is de Bezaanmast, die ook te zien is op het schilderij uit 1915(zie Fig. 4), weer aangebracht en is in het dek het luik voor de Bun, waar de vis levend werd opgeslagen, weer gemaakt. De komende periode staat de grootste renovatie op het programma, de grondige revisie van het onderwaterschip en het zeewaardig maken. Indien dit gerealiseerd kan worden, kan de Rexona weer zeilen waar ze thuishoort: op de volle zee en in de Deense wateren. De renovatie van het onderwaterschip en het zeewaardig maken is de eindfase van een project, dat in 2001 door de vereniging is geïnitieerd. Hieronder volgt een overzicht dat in grote lijnen de renovatie vanaf 1980 aangeeft 1980: Rondhouten gemaakt, nieuw zeil en motor vervangen 1983: dekspanten en diverse gangen vervangen, potdeksel vernieuwd 1985: roer vervangen 1986: boegspriet weer aangebracht 1988: restauratie stuurinrichting 1990: ingang vooronder 1992: binnenbetimmering 1997: nieuwe dekdelen en wegeringen 1998: kooien en wegeringen, aan bakboord 9 dekenpoten, deel lijfhout en twee gangen vervangen 1999: waterdicht maken en vervangen dek, boeg stuurboord drie dekenpoten en deel lijfhout vervangen 2000: boeg stuurboord twee dekenpoten en wegering vervangen, nieuwe potdeksel voorsteven 2001: nieuwe wegeringen middenschip en nieuwe gaffel 2002: achterschip boven de waterlijn vervangen, nieuwe spanten, wegeringen en nieuwe huid van gangen boven de waterlijn, nieuwe dekbalken en dek 2003: grondige hellingbeurt 2005: elektriciteit volledig nieuw aangelegd, schroefas gereviseerd en grondige hellingbeurt 2006: keerkoppeling gereviseerd, nieuwe huik grootzeil 2007: nieuwe wegeringen, spanten en huid voorschip aan bakboord boven de waterlijn, nieuw grootzeil 2008: tuigage en verstaging deels vernieuwd, nieuw stuurwiel Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
2009: restauratie middenschip, wegeringen, spanten en huid middenschip vervangen, dek waterdicht maken, bezaanmast en nieuwe boegspriet, luik 2010: middenschip vervangen 2011: betimmering kooien en kombuis 2012 regulier onderhoud, tuigage en zeilplan 2013 regulier onderhoud en reddingsmiddelen en electriciteit
Restauratie winter 2002
Restauratie 2007
Restauratie 2009
Restauratie 2014
Beleid en Restauratie 2013-2017 Ten behoeve van deze renovaties is een aanzienlijke hoeveelheid middelen nodig. In 2013 ligt de eerste aandacht op het verstevigen van de vereniging door werving van leden en het aanschrijven van fondsen en bedrijven. De vereniging heeft er voor gekozen om vanuit Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
Amsterdam te operen omdat daar de meeste actieve leden wonen. (De afstand tot Denhelder blijkt toch te ver). Tot Maart 2014 is er een ligplaats bij de NDSMwerf in Amsterdam noord. Daarna is er mogelijk uitzicht op een plek voor onbepaalde tijd. De lokatie bij NDSM bied de mogelijkheid tot het vervullen van de breedere culturele ambitie als museum ship zoals eerder aangegeven. Afhankelijk van het succes van de fondswerving bij leden, bedrijven en instellingen zal een groter of kleiner deel van het schip worden gerestaureerd in 2014. In 2015 zal de Rexona mee doen aan Sail Amsterdam. Afhankelijk van het succes van de restautatie in 2015 is het mogelijk om de ambities in de richting van de Deense Visserij musea waar te maken. Voor de restauratie in 2014 komende volgende onderdelen in aanmerking: Vervanging voorsteven Vlakplanken Wrangen en Kiel De restauratie vindt plaats onder de leiding van een gespecialiseerd scheepstimmer bedrijf Kuperus en Gardenier in combinatie met opleidings plaatsen tot (scheeps)timmerman. Kuperus en Gardenier hebben ervaring met de combinatie van leren doceren en restauren. Zij hebben hun opleiding genoten bij de Batavia Werf en verzorgen het onderhoud van diverse schepen zoals het VOC schip Amsterdam van het scheepvaartmuseum. Fondswerving en vermogens beheer Om de restauratie in 2014 moglijk te maken zijn we in contact met verschillende instanties waaronder de gemeente Amsterdam. Wij willen aanvragen indienen bij het Prins berhard fonds, het orandje fonds, stichting Doen, het skipbewaringsfunds(DK), het restauratie fonds van het nationaal register varende monumenten en de gemeente Amsterdam. Naast fondswerving wordt ook een beroep gedaan aan de leden en bedrijven om een donatie te doen. In het verleden was dit altijd een aanzienlijk bedrage. Tot nu toe was er geen vermogen van enige omvang. Gezien de kosten en uitdagingen verwachten wij dat ook in de toekomst daar geen sprake van zal zijn. De cash flow in de vereniging is vrij laag waardoor het belenen van het schip geen optie is. Lange termijn visie In samenwerking met Nederlandse, Deense en andere Europese partners de Rexona in de vaart houden en toegankelijk maken voor het publiek. Oprichten van een Deens vereniging en de Rexona weer een plaats geven in een Deense thuishaven. Het organiseren van evenementen en publiceren van onderzoek om de historische, sociale, culturele en economische betekenis en rol van zeevisserij onder de aandacht te brengen Vergoeding De leden van de vereniging krijgen geen van allen een vergoeding voor gemaakte uren. Alleen onkosten m.b.t. de aanschaf van materialen worden vergoed. - lustrum @ rexona111.eu Status ANBI Naar aanleiding van onze doelstelling m.b.t. het museum schip Rexona zouden wij in aanmerking willen komen voor de statis van cuturele ANBI. Vereniging tot behoud van de Rexona Daguerrestraat 146 1087 DJ Amsterdam 06 25080151
