Veehouderij en bedrijf. De melkmachine

Veehouderij en bedrijf

De melkmachine

De melkmachine Verzorging melkwinning

Jan H. Nijholt Jan Oosterwijk Theo G.H. Boumans Nico J.M. van den Berg Thieu M.J.J. Tacken Jan Hendrik Darwinkel Cees Brans

Eerste druk, 1998

❑ DE MELKMACHINE

3

Artikelcode: 10000

© 1999 Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaak, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum.

4

❑ DE MELKMACHINE

Voorwoord

Aan de docent Bij het ontwikkelen van deze moduulboeken zijn als belangrijkste uitgangspunten gekozen: – de leerstof moet actueel zijn en aansluiten bij de belevingswereld van de leerling; – de aangeboden leerstof dient ook geschikt te zijn voor zelfwerkzaamheid; – de leerstof is ingedeeld zoals aangegeven in het Spoorboekje. In een aparte docentenhandleiding wordt nader ingegaan op de wijze waarop de auteurs hun materiaal ontwikkeld hebben. In deze handleiding zijn eveneens de werkbladen en de antwoorden van de schoolopdrachten opgenomen.

Voor de leerling In dit moduulboek gaat het over de melkmachine. De constructie en de werking van de melkmachine worden uitgelegd. De koeling van de melk wordt besproken. Daarna besteden we aandacht aan het onderhoud van de volledige melkinstallatie. Een speciaal hoofdstuk wordt besteed aan de soorten melkstallen en de inrichting van het melklokaal. Om ervoor te zorgen dat steeds melk wordt geleverd van uitstekende kwaliteit, wordt aandacht besteed aan de reiniging en ontsmetting. Kortom alles wat met het winnen van eerste klas melk te maken heeft, komt aan de orde. Het moduulboek bevat veel opdrachten. De praktijkobservatieopdrachten staan zowel in de tekst als op werkbladen die de docent je kan verstrekken. Deze opdrachten moet je uitvoeren op je stagebedrijf of op een IPC (praktijkschool). De schoolopdrachten zijn vaak een verwerking van de praktijkopdrachten. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een schoolopdracht met daarin vragen over dat hoofdstuk. In dit moduulboek beginnen we met het beschrijven van de verschillende typen melkmachines. De onderdelen van de melkmachine komen aan de orde. Bij een melkmachine komt nogal wat hulpapparatuur voor en ook de automatisering doet haar intrede. Bij de melkbewaring gaat het vooral om de werking van de koeltank. Hierbij spelen type en grootte een belangrijke rol. Vanuit milieu- en kostenoverwegingen is energiebesparing een actueel onderwerp. In hoofdstuk 3 besteden we uitvoerig aan het onderhoud. Centraal hierbij staat het meeten adviesrapport. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de meest voorkomende storingen. Voor een melkveehouder is het belangrijk een melkstal te kiezen die past bij zijn bedrijf. Vandaar dat de keuze van de melkstal aan de orde komt. Ook de inrichting van de melkstal en het melklokaal worden besproken. In het laatste hoofdstuk staan we uitvoerig stil bij de reiniging en desinfectie. Immers om eerste

❑ VOORWOORD

5

klas melk te kunnen leveren, is schone en goed ontsmette melkapparatuur een voorwaarde. Als je gaat reinigen en ontsmetten komt afvalwater vrij, wat doe je daarmee? Wij, de auteurs van dit moduulboek, wensen je veel succes met het werken uit De melkmachine.

6

❑ DE MELKMACHINE

Inhoud

Voorwoord 5 1

Constructie en werking van de melkmachine 9 1.1 Typen melkmachines 9 1.2 Onderdelen van de melkmachine 14 1.3 Hulpapparatuur bij het melken 29 1.4 Automatisering bij het melken 34 1.5 Afsluiting 39

2

Melkbewaring 40 2.1 Typen tanks en werking 40 2.2 Tankgrootte 46 2.3 Energiebesparing 46 2.4 Afsluiting 48

3

Onderhoud installatie 50 3.1 Periodiek onderhoud 51 3.2 Meet- en adviesrapport 54 3.3 Storingen 58 3.4 Afsluiting 59

4

Melkstal en melklokaal 60 4.1 Keuze melkstal 60 4.2 Inrichting melkstal 67 4.3 Inrichting melklokaal 71 4.4 Afsluiting 76

5

Reiniging en desinfectie 77 5.1 Reinigen en ontsmetten van melkapparatuur 77 5.2 Reinigen melkstal en tanklokaal 85 5.3 Afvalwater 88 5.4 Afsluiting 89

Werkblad 1

Controleformulier 90

Werkblad 2

De veiligheid in en rond de melkstal 92

Trefwoordenlijst 93

❑ INHOUD

7

8

❑ DE MELKMACHINE

1

Constructie en werking van de melkmachine

Oriëntatie Auto's hebben we in soorten en maten. Binnen hetzelfde merk en type zijn er zelfs weer varianten. Uitvoeringen met veel extra's om het de bestuurder zo comfortabel mogelijk te maken en uitvoeringen zonder toeters en bellen. De basis, zoals het onderstel en de aandrijving, is echter veelal precies gelijk. En allemaal kunnen ze je van A naar B brengen. Hetzelfde geldt voor melkmachines. Ook hier zijn eenvoudiger uitgevoerde exemplaren en exemplaren met meer accessoires. En allemaal kunnen ze de koeien melken.

Leerdoelen Na – – – – –

het bestuderen van dit hoofdstuk kun je: verschillen noemen tussen melksystemen; de onderdelen van de melkmachine noemen; de werking van de melkmachine uitleggen; aangeven welke hulpapparatuur voorkomt; de gebruikelijke automatisering noemen.

1.1

Typen melkmachines

In de klas ontstond enige verwarring toen Jan Rolf vertelde dat er bij hen thuis een nieuwe melkmachine was geïnstalleerd met een melkleiding met een diameter van maar 38 mm. Bij Hein thuis hadden ze namelijk ook net een nieuwe melkmachine en daar moest volgens de dealer een melkleiding geplaatst worden van wel 76 mm. Na enige discussie voegde Jan Rolf eraan toe dat hun melkmachine ook melkmeetglazen had. Die hadden ze bij Hein niet. Er zat dus verschil in de constructie van de melkmachine. Bij bijna elke melkveehouder waar je komt, zie je weer een andere melkmachine. Althans zo lijkt het vaak. De situaties op de bedrijven zijn namelijk nooit gelijk, waardoor er op elk bedrijf altijd weer een melkmachine op maat gemaakt moet worden. Maar bijna al die verschillende melkmachines zijn terug te brengen naar twee typen. Bij beide typen wordt de melk op dezelfde wijze uit de koe gezogen. Het verschil tussen de typen zit hem in de manier waarop de melk en de lucht van koe naar luchtafscheider getransporteerd worden. Wanneer je een koe melkt, kun je: – de melk samen met de lucht direct via een melkleiding naar de luchtafscheider

❑ CONSTRUCTIE EN WERKING VAN DE MELKMACHINE

9

melkmachine met een melkleiding

melkmachine met melkmeetglazen en een melktransportleiding Praktijk-observatieopdracht 1.1

–

verplaatsen. Dit noemen we een melkmachine met een melkleiding; de melk in een melkmeetglas opvangen en de lucht via de vacuüm-/spoelleiding afvoeren. Pas wanneer de koe uitgemolken is, wordt de melk via de melktransportleiding naar de luchtafscheider verplaatst (zie voor luchtafscheider paragraaf 1.2). Dit noemen we een melkmachine met melkmeetglazen en een melktransportleiding.

Transport van melk en lucht a Vang je tijdens het melken op je praktijkbedrijf de melk in een melkmeetglas op? b Is er dus een melkleiding of een melktransportleiding gemonteerd? c Met welk type melkmachine melk je dus op je praktijkbedrijf? d Hoe groot is de diameter van de melkleiding of melktransportleiding?

Melkmachine met melkleiding

hoogliggende melkleiding laagliggende melkleiding

Bij dit type melkmachine gaat de melk vanuit de klauw via de lange melkslang direct in de melkleiding. De melkleiding is meestal een roestvaststalen leiding die op geringe afloop hangt richting luchtafscheider. In grupstallen hangt de melkleiding boven de koeien. De melk moet vanaf de koe ongeveer 2 meter omhoog gezogen worden. Dit noemen we een hoogliggende melkleiding. In doorloopmelkstallen hangt de melkleiding bijna altijd onder de koeien. De melk kan dan vanaf de koe naar beneden stromen. Dit noemen we een laagliggende melkleiding.

Fig. 1.1 Melkmachine met laagliggende melkleiding

tweezijdig aangesloten

rondgaande melkleiding

De melkleiding wordt veelal tweezijdig aangesloten. Dat wil zeggen dat de beide uiteinden van de melkleiding aangesloten zijn op de luchtafscheider. Op deze manier heb je een betere vacuümvoorziening onder de koe. De lucht in de melkleiding kan dan namelijk langs twee kanten worden afgevoerd. Bovendien kan tijdens de reiniging van de melkmachine het spoelwater rondgestuurd worden voor een betere reiniging. Vandaar ook wel de naam rondgaande melkleiding. Naast melk moet er ook veel lucht door de melkleiding verplaats worden. Als je namelijk de lucht die in de melkmachine komt snel afvoert, houd je het vacuüm stabiel. Dit is beter voor de spenen. De inwendige diameter van de melkleiding moet je dan ook zo kiezen, dat er veel ruimte boven de melk is voor luchttransport. Dan zullen er geen vacuüm-schommelingen in de leiding optreden. Een te grote leiding is echter weer moeilijk te reinigen.

10

❑ DE MELKMACHINE

De diameter is afhankelijk van de lengte van de melkleiding en de per tijdseenheid te verplaatsen hoeveelheid melk en lucht.

Melkmachine met melkmeetglazen en melktransportleiding

melktransportleiding

In veel doorloopmelkstallen wordt de melk eerst opgevangen in melkmeetglazen. Zo kun je zien hoeveel melk een koe produceert. Bij deze melkmachine is de lange melkslang aangesloten op een meetglas. Als je een koe melkt, gebruik je de ‘melkleiding’ die onderaan de meetglazen zit niet. Je hebt tijdens het melken de kraan tussen het meetglas en de leiding dicht zitten. Je melkt dus niet direct in deze leiding. De lucht die via de klauw binnenkomt, wordt aan de bovenkant van het meetglas naar de vacuüm-/spoelleiding afgevoerd. Pas wanneer de koe uitgemolken is, wordt de ‘melkleiding’ gebruikt voor transport van de melk van meetglas naar de luchtafscheider. Deze ‘melkleiding’ heet dan ook melktransportleiding. Omdat er geen lucht door hoeft voor de vacuümvoorziening voor het melken, is de diameter meestal maar 40 mm.

Fig. 1.2 Melkmachine met melkmeetglazen en melktransportleiding onder de putrand

Praktijk-observatieopdracht 1.2

Aftappen van afwijkende melk Melk van koeien die niet aan de fabriek mag worden afgeleverd, mag niet in de koeltank. Deze melk moet voor de melkleiding of melktransportleiding afgetapt worden. a Hoe voorkom je op je praktijkbedrijf dat afwijkende melk in de melk(transport)leiding komt? b Wat doe je met de melkresten die in het melkstel blijven zitten nadat je de koe gemolken hebt? c Op welke manier herken je tijdens het melken een koe die met antibiotica is behandeld?

Schoolopdracht 1.3

Verschil tussen melkleiding en melktransportleiding Bij praktijkopdracht 1.1 heb je naar de melkmachine van je praktijkbedrijf gekeken. Inventariseer met je klasgenoten de gegevens.

❑ TYPEN MELKMACHINES

11

a b c d e

Hoeveel praktijkbedrijven hebben een melkmachine met een melkleiding en hoeveel een melkmachine met meetglazen en een transportleiding? Hoe groot is de diameter van de melkleidingen van de praktijkbedrijven gemiddeld? Hoe groot is de diameter van de melktransportleidingen gemiddeld? Welke leidingen hebben (dus) een grotere diameter; melkleidingen of melktransportleidingen? Hoeveel procent van de praktijkbedrijven heeft een melkmachine met melkleiding en hoeveel procent een melkmachine met meetglazen en transportleiding?

Fig. 1.3 Melkmeetglas met aangesloten onderdelen

Schoolopdracht 1.4

12

Het melkmeetglas Een melkmeetglas heeft drie aansluitingen: één voor de lange melkslang, één voor de vacuüm-/spoelleiding en één voor de melktransportleiding. Geef van de onderdelen van figuur 1.3 de namen aan en hun functie.

❑ DE MELKMACHINE

Nr .

Naam

Functie

1 2 3 4 5 6 7

Schoolopdracht 1.5

Leeglopen van het melkmeetglas Het melkmeetglas loopt langzaam leeg wanneer er vacuüm in blijft tijdens het leeglopen. Soms is de constructie zodanig, dat er tijdens het leeglopen lucht in het meetglas stroomt. Dan stroomt de melk veel sneller uit het melkmeetglas. a Waarom stroomt de melk sneller uit het meetglas wanneer er lucht in gelaten wordt? b Als de melk er op de snelle manier uitstroomt, drijft er doorgaans een balletje op de melk in het meetglas. Wanneer het meetglas leeg is, sluit dit balletje de uitgang onderin het meetglas af. Waarom moet dit? c Tijdens de reiniging moet je met behulp van een klein hendeltje het balletje een klein eindje optillen. Waarom?

Schoolopdracht 1.6

Vragen a Welke twee typen melkmachine komen het meest voor? b Bij welke van de twee typen wordt direct in de melkleiding gemolken? c Waarom moet een melkleiding een grotere diameter hebben dan een melktransportleiding? d Welk probleem kun je verwachten wanneer de diameter van de melkleiding te groot is? e Waarom mag melk met antibiotica niet in de tank?

❑ TYPEN MELKMACHINES

13

1.2

Onderdelen van de melkmachine

Toen de praktijkopleider aan Jannes vroeg om het filter in de persleiding boven de pomp te plaatsen, keek de man zeer verbaasd dat Jannes naar de vacuümpomp liep en de uitlaat trachtte los te draaien. Nadat de praktijkopleider had gezegd dat de pomp onder het melkglas in de melkput zit, zocht Jannes tevergeefs onder één van de melkmeetglazen naar de melkpomp. Niet iedereen weet hoe een melkmachine opgebouwd is, en niet iedereen gebruikt de juiste benaming voor de onderdelen. Om overzicht in de complexe melkmachine te krijgen kun je de onderdelen van een melkmachine in vier categorieën verdelen. Fig. 1.4 De onderdelen van een melkmachine in vier categorieën

Cat.

Noemen we:

Komt in aanraking met:

1. 2. 3.

vacuümvoerend gedeelte melkvoerend gedeelte vacuüm-/spoelleiding

4.

spoelleiding

alleen lucht melk en lucht alleen lucht (tijdens het melken) water en lucht (tijdens reiniging) water en lucht (tijdens reiniging)

Vacuümvoerend gedeelte We beschrijven eerst de onderdelen van het vacuümvoerend gedeelte.

De vacuümpomp

vacuüm

Na het starten van de melkmachine is het de vacuümpomp die de lucht uit de leidingen en andere onderdelen van de melkmachine haalt. Op verschillende plaatsen van de melkmachine stroomt echter ook weer lucht naar binnen. Maar omdat de vacuümpomp in het begin sneller lucht uit de melkinstallatie haalt, dan er via de verschillende onderdelen weer instroomt, ontstaat er vacuüm. Dit vacuüm zou hoger en hoger worden wanneer dit maar door zou blijven gaan. Daarom wordt er op het moment dat het gewenste vacuüm is bereikt, een klep open gezet (zie vacuümregulateur). Vanaf dat moment stroomt er evenveel lucht de installatie binnen als de pomp eruit haalt. Het vacuüm blijft dan constant. De vacuümpomp verplaatst dus continu lucht vanuit de melkmachine naar de buitenlucht. Er zijn drie typen vacuümpompen: – schoepenpomp; – waterringpomp; – impellorpomp.

Schoepenpomp De schoepenpomp kenmerkt zich door een liggend pomphuis, waarin een rotor met schoepen is geplaatst. De rotor is buiten het middelpunt van het pomphuis geplaatst. Doordat de schoepen door de centrifugaalkracht tegen de binnenkant van het pomphuis glijden, moet dit gesmeerd worden met olie.

14

❑ DE MELKMACHINE

Waterringpomp In het pomphuis van deze pomp bevindt zich een rotor met vaste schoepen. Water zorgt voor de afdichting en koeling. De pomp is milieuvriendelijker omdat er geen olie wordt toegepast. De pomp is ook geluidsarmer. Fig. 1.5 Schoepenpomp

Fig. 1.6 Waterringpomp

Om te zorgen dat er altijd voldoende water in de waterringpomp zit, is er een voorraadvat op de pomp aangesloten. Er wordt nl. continu water met de luchtstroom uit de pomp afgevoerd. Dit water wordt opgevangen in de waterafscheider, die in de uitlaat van de pomp zit. Vanuit deze waterafscheider stroomt het via een retourleiding weer terug in het voorraadvat. Het voorraadvat kan tevens met een vlotter op de waterleiding worden aangesloten.

Impellorpomp Een derde, nog weinig toegepast, type vacuümpomp is de impellorpomp. In het pomphuis van deze pomp zitten twee draaiende, metalen impellors. Beide impellors worden via een oliedichte tandwielkast aangedreven en draaien in tegenovergestelde richting. De impellors raken noch elkaar noch de wand van het pomphuis. In het pomphuis is dus geen smering nodig. Dat maakt deze pomp zeer schoon in het gebruik. Ook het geluidsniveau is laag.

❑ ONDERDELEN VAN DE MELKMACHINE

15

Fig. 1.7 Doorsnede van een impellorpomp


Milieubelasting door de melkmachine De vacuümpomp kan het meest milieubelastende onderdeel van de melkmachine zijn. Hij kan namelijk: – veel lawaai maken tijdens het melken en reinigen voor: – de boer in de melkput, – de omgeving; – olie lekken: de pomp en de vloer zijn dan vaak nat van olie en vuil van aangekleefd stof; – olie met de luchtstroom door de uitlaat naar buiten blazen; aan het eind van de uitlaat zijn dan vaak zwarte olievlekken te zien op de muur of op de grond. a

b c d e

16

Vind je het geluidsniveau van de vacuümpomp op je praktijkbedrijf tijdens het melken en/of de reiniging hoog of laag voor: – de omgeving, – de boer in de melkput? Op welke plaatsen vindt vervuiling plaats door olie? Met behulp van welke aanpassingen is deze vervuiling te verhelpen? Indien er op jouw bedrijf geen vervuiling optreedt door de vacuümpomp, hoe wordt dit dan voorkomen? Is de vacuümpomp van je praktijkbedrijf volgens jou dus milieuvriendelijk of milieubelastend?

❑ DE MELKMACHINE

De capaciteit van de vacuümpomp vacuümpompcapaciteit

De vacuümpompcapaciteit is de hoeveelheid lucht die verplaatst wordt bij een bepaald vacuümniveau en bij een bepaald toerental. Deze capaciteit wordt uitgedrukt in liters lucht per minuut. Een pompcapaciteit van 1000 l/min. betekent dus dat de pomp elke minuut 1000 liter lucht uit de vacuümleiding haalt en door de uitlaat van de pomp naar buiten blaast. De capaciteit van de vacuümpomp moet voldoende groot zijn om tijdens het melken het vacuüm op peil te houden en tijdens de reiniging het reinigingswater voldoende spoelkracht te geven.


Luchtzuigen en vacuümniveau Wanneer tijdens het melken één van de melkstellen afvalt, wordt er plotseling veel lucht door de melkmachine aangezogen. Als de vacuümpompcapaciteit groot genoeg is, haalt de vacuümpomp deze hoeveelheid lucht er net zo snel uit als ze er instroomt: het vacuüm zal nagenoeg gelijk blijven. Wanneer in zo'n geval de vacuümdaling kleiner is dan 1 kPa, heeft de melkmachine voldoende reserve om een storing op te vangen. a Hoeveel kPa daalt het vacuüm wanneer je één melkstel lucht laat zuigen? Dit kun je het beste controleren vlak voor of net na het melken, wanneer er geen koeien gemolken worden. b Heeft de melkmachine dus voldoende reserve om tijdens het melken een onregelmatigheid op te kunnen vangen? c Tijdens de reiniging wordt ook regelmatig lucht gezogen. Wat gebeurt er dan met het spoelwater?

De aandrijving van de vacuümpomp De vacuümpomp van een melkstal wordt aangedreven door een elektromotor. Deze is: – goedkoop; – bedrijfszeker; – eenvoudig te bedienen. Bij verplaatsbare melkinstallaties (weide-melkwagens) heb je een verbrandingsmotor nodig. Dit kan een aparte dieselmotor zijn, maar je kunt ook de aftakas van de trekker gebruiken om de vacuümpomp aan te drijven. Praktijk-observatieopdracht 1.9


De krachtoverbrenging De vacuümpomp wordt met behulp van een V-snaar of een directe koppeling door de motor aangedreven. Bij alle draaiende delen geldt dat ze goed moeten zijn afgeschermd. a Welk soort krachtoverbrenging tussen de aandrijfmotor en de vacuümpomp wordt op je praktijkbedrijf toegepast? b Hoe is deze krachtoverbrenging afgeschermd? c Op welke manier zou iemand, of kleding van iemand, op een onbedachtzaam moment toch nog met de draaiende delen in aanraking kunnen komen? d Vind je deze afscherming dus voldoende veilig?

17


De vochtvanger De vochtvanger bevindt zich tussen pomp en de vacuümleiding en moet alle vocht en vuil opvangen om beschadigingen aan de pomp te voorkomen. Er bestaan verschillende modellen: – afneembare emmer tegen een deksel in de vacuümleiding; – omgekeerde emmer met losse bodemklep; – liggende of staande cilinder, soms met deksel in zijkant. Je kunt de vacuümleiding van binnen schoonmaken door water uit een emmer op te zuigen en op te vangen in de vochtvanger. a Hoe groot is de inhoud van de vochtvanger van je praktijkbedrijf ongeveer? b Hoeveel water mag je bij het schoonmaken van de vacuümleiding dus in één keer opzuigen? c Op welke manier verdwijnt het tijdens het melken opgevangen vocht uit de vochtvanger? d Hoe moet de vochtvanger van binnen gecontroleerd worden op viezigheid?

Fig. 1.8 Afneembare vochtvanger tegen een deksel in de vacuümleiding

De vacuümregulateur Een vacuümregulateur dient tijdens het melken het ingestelde vacuüm vrijwel constant te houden. Het werkingsprincipe van een regulateur is als volgt. Een opening in de vacuümleiding wordt afgesloten door een klep die op een zitting rust. Deze klep zal door het vacuüm op de klepzitting gezogen willen worden. De klep zit echter vast aan een membraan. Via een slangetje of buisje kan de ruimte boven het membraan onder vacuüm gebracht worden. Hierdoor zullen het membraan (met groot oppervlak) en de klep (met kleiner oppervlak) opgetild worden, waardoor buitenlucht toe kan stromen. Door het toestromen van buitenlucht zal het vacuüm niet hoger worden. Op een goed werkende installatie zal de regulateur tijdens het melken continu lucht inlaten. De aangezogen lucht komt meestal via een stoffilter binnen. De capaciteit van de regulateur moet afgestemd zijn op de pompcapaciteit. Bij een grote vacuümpomp hoort een regulateur met een grote luchtdoorlaatcapaciteit.

18

❑ DE MELKMACHINE

Schoolopdracht 1.11

Melkmachine of luchtmachine? Als een machine genoemd moet worden naar hetgeen hij het meest doet, moet je de melkmachine voortaan luchtmachine noemen. Een melkmachine verplaatst namelijk veel meer liters lucht dan melk. a Hoeveel liter lucht is er tijdens het melken verplaatst als het melken 1/ uur duurt en de vacuümpomp een capaciteit heeft van 1000 l/min.? b Hoeveel liter melk is er verplaatst als er dan 60 koeien zijn gemolken die elk gemiddeld 13 liter hebben gegeven? c Wat is de grootste luchtinlaat van de melkmachine, of anders gezegd waar komt de meeste lucht de melkmachine binnen?

Fig. 1.9 Membraanregulateur en wijzervacuümmeter met schaalverdeling in kPa

Praktijk-observatieopdracht 1.12 kPa



De vacuümmeter Om te kunnen controleren of de koeien met het juiste vacuüm worden gemolken, zit er een vacuümmeter op de vacuümleiding gemonteerd (soms zelfs meer dan één). De vacuümmeter geeft het vacuüm aan in kPa (= kilo Pascal). 100 kPa = 1 bar. a Hoeveel vacuümmeters zijn er op de melkmachine gemonteerd? b Waar zou jij de vacuümmeter(s) plaatsen om deze goed af te kunnen lezen? c Het rode merkteken van de vacuümmeter geeft doorgaans het gewenste vacuüm aan. Hoeveel wijkt het werkelijke vacuüm af van het rode merkteken? d Staat de regulateur dus goed afgesteld? Het bedrijfsvacuüm Het vacuüm waarmee gemolken wordt wanneer alle melkstellen aangesloten zijn,

19

bedrijfsvacuüm

noemen we het bedrijfsvacuüm. Het bedrijfsvacuüm verschilt per melkmachine. Voor de verschillende melkmachines kunnen de volgende richtlijnen aangehouden worden: – grupstal met hoogliggende melkleiding: 48-50 kPa; – melkstal met meetglazen met 10 kg streep op 1,60 m: 46-48 kPa; – melkstal met meetglazen met 10 kg streep op 1,20 m: 44-46 kPa; – melkstal met laagliggende melkleiding: 40-44 kPa; – emmerinstallatie: 40-44 kPa. a b


Met welk bedrijfsvacuüm wordt er op je praktijkbedrijf gemolken? Hoeveel wijkt dit af van de aanbeveling?

Het bedrijfsvacuüm In praktijkopdracht 1.13 heb je gekeken naar het bedrijfsvacuüm van je praktijkbedrijf. Om een idee te krijgen of dit vacuüm hoog of laag is, moet je het bedrijfsvacuüm van verschillende praktijkbedrijven met elkaar vergelijken. Gebruik hiervoor onderstaande tabel. a Inventariseer met je klasgenoten met welk bedrijfsvacuüm er gemiddeld op de praktijkbedrijven gemolken wordt? Maak hierbij onderscheid tussen de genoemde melkmachines. b Inventariseer tevens per soort melkmachine het door de praktijkbedrijven hoogste en laagste gebruikte bedrijfsvacuüm. c Vind je dat het verschil tussen het laagste en het hoogste bedrijfsvacuüm groot is?

Soort melkmachine

Op hoeveel bedrijven?

Hoogste vacuüm

Laagste vacuüm

Gemiddeld vacuüm

1 hoogliggende melkleiding 2 meetglazen op 1,6 m 3 meetglazen op 1,2 m 4 laagliggende melkleiding 5 emmerinstallatie


20

De vacuümleiding De vacuümleiding vormt de verbinding tussen de vacuümpomp en de melkapparatuur. Via de vacuümleidingen wordt de lucht, die op verschillende plaatsen binnengelaten wordt, afgevoerd naar de pomp. De vacuümleiding moet:

❑ DE MELKMACHINE

– corrosievrij zijn (gegalvaniseerd ijzer of kunststof); – op afloop liggen ( 1 cm per strekkende meter); – op de lage punten voorzien zijn van vochtdruppelaars. Bij nieuwe installaties worden, in verband met standaardisatie, veelal kunststofleidingen toegepast met een diameter van 63 mm of groter. a Van welk materiaal is de vacuümleiding in de melkstal van je praktijkbedrijf gemaakt? b Hoeveel vochtdruppelaars zijn er aan de vacuümleiding gemonteerd? c Op welke plaats zou jij er nog een willen plaatsen, om zeker te zijn dat alle vocht uit de leiding loopt? Fig. 1.10 Automatisch aftapventiel, in open en gesloten stand

De melkstellen Een melkstel wordt gevormd door de melkklauw, het luchtverdeelstuk, vier tepelhouders, de lange melkslang en de lange pulsatieslang(en). Het zijn dus de onderdelen van de melkmachine die onder aan de koe hangen tijdens het melken.

De tepelhouders De – – – –


tepelhouders van een melkstel bestaan uit: tepelbeker; tepelvoering; korte melkslang; korte pulsatieslang.

21

pulsatieruimte drukwisselaar speenruimte

rustslag

zuigslag

Door de luchtdichte bevestiging van de tepelvoering in de tepelbeker ontstaat er een afgesloten ruimte tussen de voering en de beker, die pulsatieruimte wordt genoemd. In deze pulsatieruimte kan afwisselend vacuüm en luchtdruk tot stand worden gebracht. Dit wordt gedaan door de drukwisselaar. De speenruimte is de ruimte in de voering waar de speen in zit. Hier heerst tijdens het melken voortdurend vacuüm, omdat deze continu via de klauw en lange melkslang op de melkinstallatie aangesloten zit. Wanneer door de drukwisselaar buitenluchtdruk in de pulsatieruimte wordt toegelaten, wordt de tepelvoering door deze buitenluchtdruk dichtgedrukt. Dit noemen we de rustslag. Wanneer door de drukwisselaar vacuüm in de pulsatieruimte wordt toegelaten, wordt de (onder)druk binnen en buiten de voering gelijk. De tepelvoering gaat door zijn eigen elasticiteit weer open staan. Dit noemen we de zuigslag.

Fig. 1.11 De werking van de tepelhouder


Schoolopdracht 1.17

22

De melkstellen In het melkstel komen het vacuümvoerend gedeelte en het melkvoerend gedeelte heel dicht bij elkaar. Ze worden van elkaar gescheiden door de tepelvoering. Er zijn allerlei verschillende tepelvoeringen op de veehouderijbedrijven in gebruik. Om een idee te krijgen van de verscheidenheid zul je ze naast elkaar moeten leggen. a Teken een doorsnede van het melkstel van je praktijkbedrijf. b Zet een V bij de delen die tot het vacuümvoerend gedeelte behoren. c Zet een M bij de delen die tot het melkvoerend gedeelte behoren. d Neem indien mogelijk een gebruikte tepelvoering van je praktijkbedrijf mee naar school. De tepelvoeringen van de praktijkbedrijven naast elkaar Om te kunnen zeggen welk soort tepelvoeringen je gebruikt, zul je ze moeten vergelijken met anderen. a Leg de meegenomen tepelvoeringen naast elkaar op tafel en bepaal hoeveel verschillende er zijn.

❑ DE MELKMACHINE

b

c

Streep door wat niet klopt. In vergelijking met andere tepelvoeringen heeft de door jou meegenomen tepelvoering een: – grote/kleine kop; – grote/kleine opening in de kop; – grote/kleine schachtdiameter; – soepele/stugge schacht; – losse/aanééngegoten korte melkslang. Waarvoor is de tepelvoering van je praktijkbedrijf dus het meest geschikt? Voor grote/ kleine/ gemiddelde spenen.

De drukwisselaar De drukwisselaar moet de tepelvoeringen open en dicht laten gaan (zie ook tepelhouders). In een doorloopmelkstal zitten de drukwisselaars direct op de vacuümleiding gemonteerd. In een grupstal worden ze met een slang op de vacuümkraan aangesloten. Een drukwisselaar is geconstrueerd als een driewegkraan met twee standen. De drie openingen die met elkaar verbonden kunnen worden, zijn: – opening naar de buitenlucht; – opening naar de vacuümleiding; – openingen naar de lange pulsatieslang(en), met daaraan de korte pulsatieslangetjes en pulsatieruimte van de tepelhouder (zie figuur 1.11). De twee standen die ingenomen kunnen worden, maken twee verschillende verbindingen: – stand 1 maakt verbinding tussen de pulsatieruimte en de vacuümleiding (= zuigslag); – stand 2 maakt verbinding tussen de pulsatieruimte en de buitenlucht (= rustslag).

simultaan

alternatief

luchtverdeelstuk


Een drukwisselaar kan simultaan of alternatief werken. Bij een simultaan werkende drukwisselaar worden bij alle vier de tepelhouders de zuigslag en rustslag gelijktijdig afgewisseld. Er is dan maar één lange pulsatieslang nodig tussen de drukwisselaar en de vier tepelhouders. Bij een alternatief werkende drukwisselaar gaan twee tepelhouders gelijktijdig over van de rustslag in de zuigslag, terwijl de twee andere tepelhouders gelijktijdig overgaan van de zuigslag in de rustslag. Er zijn dan dus twee lange pulsatieslangen nodig tussen de drukwisselaar en de vier tepelhouders. Een luchtverdeelstuk boven op de klauw zorgt voor de verdeling over de vier tepelhouders. De tepelhouderparen bij een alternatief systeem kunnen verdeeld worden in: – een linker en een rechter paar, of – een voor en achter paar (zie ook: luchtverdeelstuk).

23

Fig. 1.12 Principe van de werking van de drukwisselaar (alternatief)


Het luchtverdeelstuk Boven op de klauw van het melkstel zit een luchtverdeelstuk. Aan dit luchtverdeelstuk zitten de twee lange pulsatieslangen aan de voorkant en de vier korte pulsatieslangetjes van de tepelhouders aan de zijkant. Elke lange pulsatieslang is verbonden met slechts twee korte pulsatieslangen. De verdeling kan zijn 2 links + 2 rechts, of 2 voor + 2 achter. a Hoeveel pulsatieslangen zitten er op je praktijkbedrijf tussen de drukwisselaar en het luchtverdeelstuk? b Welk soort drukwisselaar wordt dus toegepast? c Hoe is de verdeling van het luchtverdeelstuk van de melkstellen op je praktijkbedrijf? d Welke spenen worden dus per pulsatieslag tegelijk gemolken? Omdat de tepelvoering het onderdeel van de melkmachine is dat met de koe in aanraking komt, moet de tepelvoering zeer precies werken: – er mag niet te lang aan de speen gezogen worden (de zuigslag mag niet te lang duren); – de speen moet voldoende rust hebben (de rustslag moet voldoende lang duren); – het melken mag niet te lang duren (de zuigslag mag dus ook niet te kort zijn en de rustslag mag dus ook niet te lang zijn).


De drukwisselaars Een goed functionerend drukwisselingssysteem zorgt voor een juiste combinatie van bovengenoemde factoren. Hiervoor moet de drukwisselaar van binnen schoon zijn en goed afgesteld zijn. a Maken de drukwisselaars van buiten gezien een schone indruk? b Wordt de lucht die door de drukwisselaars aangezogen wordt, direct uit de melkstal gehaald of uit een centrale (geluiddempende) luchtaanvoerleiding? c Hoe wordt de lucht in deze luchtaanvoerleiding schoon gehouden? d Is dit filter schoon genoeg om voldoende lucht door te laten? e Welke functie heeft deze luchtaanvoerleiding nog meer?

De pulsatiecurve pulsatiecurve

24

De afstelling van een drukwisselingssysteem kan weergegeven worden met een pulsatiecurve. Dit is een grafiek waarmee het vacuümverloop in de pulsatieruimte weergegeven wordt, en daarmee indirect ook de beweging van de tepelvoering. Een alternatief drukwisselingssysteem geeft twee pulsatiecurves.

❑ DE MELKMACHINE

vacuüm

rechter tepelhouders

linker tepelhouders

50 46 40

30

20

10 4 0

tijd

a

c

b

d

a1

Fig. 1.13

b1

c1

d1

Vacuümverloop in de pulsatieruimte van de tepelhouder (alternatief) Tijdens de a-fase neemt het vacuüm in de pulsatieruimte toe (wordt de lucht eruit gezogen). Tijdens de b-fase blijft het vacuüm even constant op maximumniveau. Tijdens de c-fase verdwijnt het vacuüm uit de pulsatieruimte (stroomt er lucht in). Tijdens de d-fase is er even buitenluchtdruk in de pulsatieruimte, om vervolgens weer over te gaan in de a-fase enz. Een lange zuigslag melkt snel, maar geeft een langere belasting van de speen door het vacuüm. Daarom melken de meeste melkinstallaties met een zuigslag die 60 à 65 % beslaat van een volledige pulsatieslag. We spreken dan van een zuigslag/rustslagverhouding van 60:40 of van 65:35. Dit wordt kortweg genoteerd als: Z:R = 60:40 of Z:R = 65:35.

Fig. 1.14 De verschuiving in de pulsatiecurve door verandering van de Z:R verhouding, bij gelijk blijvende pulsatiesnelheid van 50 pulsaties per minuut

Z:R

50:50 60:40 70:30

in % van de cyclustijd a

b

c

d

20 20 20

30 40 50

20 20 20

30 20 10

Door verandering van de Z:R bij gelijk blijvend aantal pulsaties per minuut treedt een verandering op in de pulsatiecurve. De pulsatiecurve verandert ook wanneer het aantal pulsaties per minuut verandert en de Z:R gelijk blijft.


25

Melkvoerend gedeelte We bespreken vervolgens de onderdelen van het melkvoerend gedeelte.

De melkklauw De melkklauw bestaat uit het melkverzamelgedeelte en het luchtverdeelstuk. Het luchtverdeelstuk hoort bij het vacuümvoerend gedeelte. Aan het melkverzamelstuk zitten aan de bovenkant de vier korte melkslangen van de tepelhouders gemonteerd, en aan de voorkant de lange melkslang. In het melkverzamelgedeelte zit vaak een kraan waarmee je het vacuüm onder de spenen af kunt sluiten. Hiervoor kun je echter ook een knipsluiting of een automatische slangafsluiter in de lange melkslang gebruiken. Praktijk-observatieopdracht 1.20

Het melkverzamelgedeelte Als je een beetje lucht achter de melk aan laat zuigen, zal de melk sneller afgevoerd worden. Daarom zit er een klein luchtgaatje in het melkverzamelstuk. Dit gaatje laat tijdens het melken ongeveer 10 liter lucht per minuut binnen. a Hoe wordt op je praktijkbedrijf het vacuüm onder de speen afgesloten om het melkstel af te nemen als de koe uitgemolken is? b Zit het luchtgaatje boven of onder in het melkverzamelstuk? c Wat zal er gebeuren als dit gaatje verstopt raakt? d Hoe maak je op je praktijkbedrijf het luchtgaatje open wanneer dit verstopt raakt tijdens het melken?

De luchtafscheider Vanuit de melk(transport)leidingen komen melk en lucht in de luchtafscheider terecht. In deze glazen of roestvaststalen luchtafscheider valt de melk onderin en wordt de lucht aan de bovenzijde naar de vacuümleiding afgezogen. De melk en de lucht worden hier dus van elkaar gescheiden. Ook de luchtafscheider is een grens tussen het vacuümvoerend gedeelte en het melkvoerend gedeelte. Schoolopdracht 1.21 overloopbeveiliger

26

Overstromende luchtafscheider Aan de bovenkant van de luchtafscheider zit de verbinding met de vacuümleiding. In deze verbinding is de overloopbeveiliger opgenomen. Met een overloopbeveiliger kun je voorkomen dat er melk of reinigingswater in de vacuümleiding komt wanneer in een noodgeval de luchtafscheider overstroomt. In de overloopbeveiliger bevindt zich namelijk een drijver die de verbinding naar de vacuümleiding afsluit als het vloeistofniveau te hoog wordt. a Wat zal er met het vacuüm in de luchtafscheider en de melkleiding gebeuren als tijdens het melken de overloop in werking treedt? b Wat zal er dan met de melkstellen gebeuren die onder de koeien hangen? c Wat zal er met het vacuüm in de luchtafscheider en de melktransportleiding gebeuren als tijdens het melken de overloop in werking treedt? d Wat zal er dan met de melkstellen gebeuren die onder de koeien hangen?

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 1.15 Luchtafscheider met opgebouwde overloopbeveiliger

melkpomp

schakelsysteem


De onderzijde van de luchtafscheider is verbonden met de melkpomp, die de luchtafscheider steeds bijna leegpompt. Meestal is dit een centrifugaalpomp, in enkele gevallen een verdringerpomp. De melkpomp is voorzien van een start-stopsysteem dat geschakeld wordt afhankelijk van de hoeveelheid melk in de luchtafscheider. Dit schakelsysteem voorkomt het zogenoemde blinddraaien van de melkpomp. Er zijn verschillende schakelsystemen: elektroden-, vlotter- en gewichtsschakeling. Plaats van de luchtafscheider Om de melk(transport)leidingen zo kort mogelijk te houden is de luchtafscheider vaak in de melkput geplaatst. a Waar is de luchtafscheider op je praktijkbedrijf geplaatst? b Is er dus sprake van een lange of een korte melk(transport)leiding? c Van welk materiaal is de luchtafscheider op je praktijkbedrijf gemaakt? d Hoeveel en welke leidingen zijn op de luchtafscheider aangesloten? e Welk soort schakelsysteem is er voor de melkpomp toegepast?

De persleiding Er wordt dus steeds een hoeveelheid melk weggepompt zonder dat daar lucht bij wordt ingesloten. De melkpomp perst de melk door de persleiding naar de melktank. In deze persleiding zit geen vacuüm. Vlak na de melkpomp zit namelijk een


27

terugslagklep

terugslagklep in de persleiding. Deze moet voorkomen dat de melk door het vacuüm via de melkpomp weer teruggezogen wordt zodra de melkpomp stopt. De terugslagklep is vaak weggewerkt in een koppeling in de persleiding vlak achter de melkpomp.


De persleiding Onderaan de persleiding zit op het laagste punt een aftapmogelijkheid voor melk en reinigingswater. Deze aftap moet je opendraaien of gaat automatisch open wanneer het vacuüm wegvalt. In een bepaald gedeelte van de persleiding moet je het filter plaatsten. Er zijn verschillende filterafmetingen. a Hoe moet je het laatste reinigingswater uit de persleiding en luchtafscheider op je praktijkbedrijf aftappen? b Wanneer moet je dit doen en waarom moet je dit doen? c De filtermaat staat doorgaans op de filterdoos vermeld. Welke filtermaat (lengte en diameter) moet je doorgeven wanneer je nieuwe moet bestellen?

filter

Vacuüm-/spoelleiding

lucht af te voeren naar de vacuümleiding water aanvoeren naar de meetglazen en spoelstellen

Bij de melkmachines met meetglazen en transportleiding maak je gebruik van een vacuüm-/spoelleiding. Op deze leiding zitten de meetglazen en de spoelstellen aangesloten. Tijdens het melken sluit je deze leiding aan op de vacuümleiding. Ze heeft dan de functie van vacuümleiding. De meetglazen worden dus onder vacuüm gehouden door via de vacuüm-/spoelleiding de lucht af te voeren naar de vacuümleiding en vacuümpomp. De spoelstellen zijn dan afgesloten. Tijdens de reiniging verbreek je de verbinding met de vacuümleiding. De leiding moet dan in omgekeerde richting water aanvoeren naar de meetglazen en spoelstellen en is dan dus spoelleiding. Vandaar de dubbele naam vacuüm-/spoelleiding.

Spoelleiding

water aanvoer naar de melkstellen

Schoolopdracht 1.24

28

Een spoelleiding met spoelstellen kom je doorgaans alleen tegen bij de melkmachines met een melkleiding, soms echter ook bij een melkmachine met melkmeetglazen. De spoelleiding wordt tijdens de reiniging gebruikt voor water aanvoer naar de melkstellen. Tijdens het melken wordt de spoelleiding niet gebruikt. Vragen a Een melkmachine moet goed kunnen melken en goed kunnen ...…Wat moet een melkmachine nog meer goed kunnen? b In welke vier categorieën kun je de melkmachine-onderdelen verdelen? c Welke van deze vier wordt alleen tijdens de reiniging gebruikt? d Noem enkele plaatsen waarlangs lucht de melkmachine binnen stroomt tijdens het melken? e Welk type melkmachine werkt doorgaans met het hoogste vacuüm? f Op welke twee plaatsen in de melkmachine komen het vacuümvoerend en melkvoerend gedeelte bij elkaar? g Tijdens welke slag geeft de speen melk af?

❑ DE MELKMACHINE

h i j k

1.3

Tijdens deze slag maakt de drukwisselaar verbinding tussen de pulsatieruimte en … Welk woord ontbreekt hier? In welke leiding van de melkmachine zit geen vacuüm? Welke leiding van de melkmachine heeft een dubbele naam en waarom? Waarom mag je geen melkresten in een melkinstallatie achterlaten?

Hulpapparatuur bij het melken

Toen Harm het type melkstal achter de naam van de stagebieders zag staan, wist hij het wel. Die met de 2 x 3 open tandem dacht hij. Dan zijn er lang niet zo veel melkstellen en heb je het tijdens het melken niet zo druk als in een 2 x 6 zij-aan-zij. Waar Harm even niet aan gedacht had was dat er in de 2 x 3 open tandem geen automatische afname was geïnstalleerd en dat de hekken handmatig open en dicht moesten worden gedaan. De voortschrijdende techniek leidt tot ontwikkeling van technische hulpmiddelen. Je kunt de melkmachine aanvullen met hulpapparatuur die het melken vlotter en vollediger laat verlopen en/of bepaalde handelingen van de melker overneemt. Zo kan de melker nog meer melkstellen bedienen en worden de installaties steeds groter.

Melkslanggeleiding Om een koe vlot en volledig uit te melken moet je het melkstel goed onder de koe hangen. Er mogen geen spenen worden afgekneld en het gewicht van het melkstel moet op de juiste wijze over alle vier de spenen verdeeld zijn. Fig. 1.16 Melkslanggeleider


❑ HULPAPPARATUUR BIJ HET MELKEN

Melkslanggeleiders Door de lange melkslang in een melkslanggeleider te bevestigen kun je het melkstel in een goede positie dwingen. Op deze manier kun je alle vier kwartieren meer gelijktijdig uitmelken, en zal de koe vlotter en vollediger uitgemolken worden. Indien melkslanggeleiders aanwezig zijn:

29

a b c

Waarom maakt je praktijkbegeleider gebruik van melkslanggeleiders? Kun je de melkslanggeleider in hoogte instellen? Zit de lange melkslang constant aan de geleider bevestigd, of moet je de melkslang steeds weer inhaken? d Is de melkslanggeleider makkelijk in gebruik of vind je het een lastig ding? Indien er geen melkslanggeleiders aanwezig zijn: e Aan welke spenen hangt het meeste gewicht van het melkstel tijdens het melken? f Hoe zou je dit willen veranderen? g Is er voldoende ruimte tussen de koeien voor een melkslanggeleider? h Waarom worden er op je praktijkbedrijf geen melkslanggeleiders gebruikt?

Stimulatieapparatuur

prikkel voor de melkafgifte

Praktijk-observatieopdracht 1.26 voorstralen

Om sneller te kunnen werken, laten steeds meer melkveehouders het voorstralen achterwege. Hiermee vervalt echter een belangrijke prikkel voor de melkafgifte. Volgens sommige melkmachinefabrikanten kan dit opgevangen worden door stimulatieapparatuur. Deze apparatuur verhoogt het aantal pulsaties tot 200-300 puls/min direct na het aansluiten van het melkstel. Hierdoor gaan de tepelvoeringen vibreren, hetgeen een prikkel moet opleveren die de melkafgifte stimuleert. Na ongeveer een minuut gaat de drukwisselaar over op het normale aantal pulsaties per minuut. Voorstralen Met de hand een paar stralen melk uit de spenen knijpen voordat je het melkstel aansluit, noemen we voorstralen. a Wat zijn volgens jou de belangrijkste redenen om koeien tijdens het melken voor te stralen? b Waarom wordt er (niet) voorgestraald op je praktijkbedrijf? c Waarom vind je dat (g)een goede reden? d Vind je dat de melkkoeien de melk vlot laten schieten nadat je een melkstel hebt aangesloten?

Melkstopapparatuur en afneemapparatuur

blindmelken

Tijdens het melken daalt het vacuüm onder de speen omdat er melk in de klauw en slangen komt. Tijdens het melken is het vacuüm onder de speen dus veelal lager dan het bedrijfsvacuüm. Echter, als een koe uitgemolken is en de slangen leeg zijn, zal het volle bedrijfsvacuüm op de speen inwerken. Dit noemen we blindmelken. Met melkstop- of afneemapparatuur kun je blindmelken voorkomen.

Melkstroomindicator

0,2 kg/min

30

Bij melkstopapparatuur en afneemapparatuur heb je een melkstroomindicator nodig. De melkstroomindicator bepaalt namelijk wanneer een koe uitgemolken is en geeft vervolgens een signaal aan de melkstop- of afneemapparatuur. Een koe wordt als uitgemolken beschouwd wanneer de regelmatige melkstroom kleiner is dan 0,2 kg/min. Dit moment kan vastgesteld worden door de melkstroomindicator. Er zijn verschillende typen melkstroomindicatoren te onderscheiden: – niveau-indicator: – met behulp van elektroden, – met behulp van een vlotter;

❑ DE MELKMACHINE

– –

geleidbaarheidindicator; elektronische melkmeters.

Fig. 1.17 Melkstroomindicator met vlotter

Melkstopapparatuur Melkstopapparatuur zet na het melken van de koe de pulsator stil. En wel zodanig dat in de tepelhouders rustslag heerst. Het melkstel blijft echter wel aangesloten. Omdat er niet meer gemolken wordt, hoef je het melkstel niet direct af te nemen. Er zijn ook melkmachines die het vacuüm in het melkstel verlagen en het aantal pulsaties verminderen wanneer de koe uitgemolken is. Omdat je minder haast hebt om het melkstel af te nemen kun je enkele melkstellen extra bedienen en gaat het melken van de veestapel dus sneller.


31

Fig. 1.18 Schema van automatische afneemapparatuur

Afneemapparatuur Door deze apparatuur wordt na het melken van de koe het melkstel automatisch afgenomen. In grote lijnen komt het principe op het volgende neer. De afneemapparatuur bestaat uit een cilinder met daarin een zuiger. Aan deze zuiger is een nylonkoord bevestigd waarvan het andere einde is verbonden met de melkklauw. Op het signaal van de melkstroomindicator wordt de afnamecilinder onder vacuüm gebracht en wordt het vacuüm in het melkstel weggenomen. De zuiger trekt het koord aan en het melkstel wordt afgenomen. Praktijk-observatieopdracht 1.27

Blindmelken Melken is een belasting voor de speen. Natuurlijk is een speen zo gebouwd, dat eraan gezogen kan worden, maar dit moet niet langer duren dan nodig is. Door blindmelken wordt de speen overbodig belast omdat: – de belasting langer duurt dan strikt noodzakelijk is; – de speen belast wordt met het bedrijfsvacuüm. a b c d

Hoe wordt blindmelken op je praktijkbedrijf voorkomen? Hoeveel seconden is de melkafgifte door de koe al gestopt wanneer het melkstel afgenomen wordt? Wat is het verschil tussen de kleur en de vorm van de spenen voor en na het melken? Krijg je door de kleur en vorm van de spenen de indruk dat de spenen overbelast worden?

Om blindmelken te voorkomen en lichamelijke en geestelijke belasting te verminderen wordt melkstop- of afneemapparatuur aanbevolen wanneer je: – op de grupstal met meer dan drie melkstellen melkt; – in een doorloopmelkstal met meer dan 6 à 8 standen melkt.

32

❑ DE MELKMACHINE

Wanneer je meer melkstellen en/of hulpapparatuur gaat plaatsen, wordt het totale luchtverbruik van je melkinstallatie groter. De vacuümpompcapaciteit en de diameter van de leidingen moeten hier wel geschikt voor zijn.

Melkstroomgestuurd melken drukwisselaars regelbaar

Bij de melkmachines met dit systeem zijn de drukwisselaars regelbaar tijdens het melken. De instelling van de drukwisselaar is afhankelijk van de melksnelheid van de koe. Geeft een koe de melk snel af, dan geeft de drukwisselaar een langere zuigslag en meer pulsaties per minuut. Op deze manier wordt elke koe op haar eigen manier gemolken. De melksnelheid wordt in zo'n situatie gemeten door een elektronische melkmeter.

Schoolopdracht 1.28

Hulpapparatuur a Inventariseer met behulp van de tabel hoeveel procent van de praktijkbedrijven melkslanggeleiders, stimulatieapparatuur, melkstopapparatuur, automatische afname of melkstroomgestuurd melken toepassen

Soort hulpapparatuur

Aantal bedrijven

In % van totaal aantal bedrijven

melkslanggeleiders simulatieapparatuur melkstopapparatuur automatische afname melkstroomgestuurd melken totaal aantal bedrijven

b Schoolopdracht 1.29


Welke hulpapparatuur wordt dus het meest op de praktijkbedrijven toegepast?

Vragen a Wat bedoelen we met: een melkstel moet goed onder een koe hangen? b Wanneer wordt een koe door apparatuur als uitgemolken beschouwd? c Een koe hoeft dan nog niet uitgemolken te zijn. Geef daar een voorbeeld van. d Wat is blindmelken?

33

1.4

Automatisering bij het melken

Boer Pieters is een druk baasje. Naast zijn taken als veehouder heeft hij verschillende bestuursfuncties, hobby's en een grote vrienden- en familiekring. Dit vergt allemaal veel tijd. Omdat hij niet veel tijd heeft om tussen zijn koeien door te lopen en hij vaak haast heeft met melken, kent hij zijn koeien niet zo goed. Hij merkt dan ook niet altijd snel de bijzonderheden op. De vruchtbaarheid-/ziektekaart vertoont dan ook veel hiaten en de veearts moet nogal eens komen om een zieke koe te behandelen. Iemand die zijn koeien goed kent en voldoende tijd neemt/heeft voor zijn koeien, ziet doorgaans vlot afwijkingen in de productie, gezondheid en/of vruchtbaarheid van de koe. Maar afwijkingen opmerken is niet alleen een kwestie van de tijd nemen. Meten is weten. Met behulp van sensoren kan de melker metingen verrichten aan de koe. Praktijk-observatieopdracht 1.30

Metingen Metingen die automatisch verricht kunnen worden en die iets over de koe vertellen, zijn metingen van: – de melkgift; – de melktemperatuur; – de melkgeleidbaarheid; – de koeactiviteit; – het koegewicht. a b c d e

Geef voor elk van deze metingen aan over welke eigenschap van de koe die meting iets zegt? Welke metingen worden op je praktijkbedrijf verricht? Waarom worden deze metingen verricht? Als je praktijkbedrijf geen metingen verricht tijdens het melken, hoe wordt je praktijkbegeleider dan over de eigenschappen van de koe geïnformeerd? Waarom doet je praktijkbegeleider dit niet met metingen door sensoren?

Apparatuur sensoren procescomputer bedieningspanelen

Om tijdens het melken metingen te verrichten heb je sensoren nodig. Om de gegevens van de metingen te verwerken heb je een procescomputer nodig. Om de melker over de metingen te informeren heb je bedieningspanelen nodig.

Sensoren Je kunt gebruik maken van de volgende sensoren: 1 automatische koeherkenning in de melkstal; 2 melkmeters; 3 temperatuurmeters; 4 activiteitmeters; 5 geleidbaarheidsmeters.

34

❑ DE MELKMACHINE

Automatische koeherkenning in de melkstal Handmatige koeherkenning vergt (te) veel tijd en aandacht van de melker. Daarom is het mogelijk de koeien te laten herkennen door: – koeherkenning per stand: op elke koestand is een herkennings-unit aanwezig; – doorloopherkenning: de koeien lopen aan het begin van de melkstal door een poortje waarin ze herkend worden. In beide gevallen moet de koe een transponder met zich mee dragen om herkend te worden. Fig. 1.19 Halstransponders voor automatische koeherkenning

Melkmeters Met behulp van elektronische melkmeters kun je meteen zien of een koe evenveel melk heeft gegeven als de vorige keer. Is dit niet het geval, dan word je gewaarschuwd. Er zijn twee typen melkmeters te onderscheiden: – melkmeetglas met melkmeter. Dit type melkmeter kom je tegen in een melkmachine met meetglazen en transportleiding. De melk wordt in het meetglas opgevangen en de hoeveelheid wordt elektronisch bepaald. – doorstroommelkmeter. Dit type melkmeter kom je tegen in een melkmachine met een melkleiding. De melk stroomt via de melkmeter direct in de melkleiding. Terwijl het door de melkmeter stroomt, wordt de hoeveelheid gemeten. Praktijk-observatieopdracht 1.31

❑ AUTOMATISERING BIJ HET MELKEN

Melkproductiemeting Wanneer je de melkmeters voor de officiële melkcontrole wilt gebruiken, moeten de melkmeters een internationale goedkeuring hebben en moet je ze jaarlijks laten controleren. a Op welke manier wordt op je praktijkbedrijf de productie gemeten voor de officiële melkcontrole? b Van hoeveel procent van de melkkoeien kent je praktijkbegeleider de melkproductie? c Hoe groot zal een afwijking in de melkproductie zijn voordat het je praktijkbegeleider opvalt? d Waarom heeft je praktijkbedrijf (geen) elektronische melkmeting?

35

Temperatuurmeters tochtige dieren

Uit onderzoek is gebleken dat je veel tochtige dieren met behulp van temperatuurmeting kunt signaleren. Tijdens de tochtigheid hebben koeien namelijk een hogere lichaamstemperatuur. De temperatuurmeters kunnen geplaatst worden: – in de korte melkslang; – in de melkklauw; – in de lange melkslang.

Fig. 1.20 Melkmeetglas met automatische melkmeting

Activiteitmeters Ook door meting van de activiteit van de koeien kunnen veel tochtige dieren gesignaleerd worden. De activiteitmeter kan aan een poot van de koe bevestigd worden of aan de hals van de koe in de transponder van de koeherkenning geplaatst worden. Praktijk-observatieopdracht 1.32

36

Vruchtbaarheid Door een combinatie van temperatuuren activiteitmeting kan een groot gedeelte van de tochtige dieren gesignaleerd worden. Wanneer we onze eigen visuele controle daar nog bij nemen, wordt dit aantal nog groter. a Hoe groot is de gemiddelde tussenkalftijd op je praktijkbedrijf? b Waarom denk je dat je praktijkbedrijf (niet) gebaat is bij activiteit- en/of temperatuurmeting?

❑ DE MELKMACHINE

Geleidbaarheidmeters Al in een zeer vroeg stadium van mastitis vindt er een verandering van samenstelling van de melk plaats. Met geleidbaarheidmeters kun je deze kleine verandering al meten. Dit kan: – per kwartier: met behulp van sensoren in de korte melkslang of in de klauw; – van de mengmelk: met behulp van een sensor in de lange melkslang of in de melkmeter. Praktijk-observatieopdracht 1.33

Mastitisdetectie Mastitis is zeer vervelend voor de koe en kost de veehouder veel tijd en geld. Bij mastitis moet je dus vlot actie ondernemen om de ziekteduur te beperken. Dat is in het belang van de koe en de melker. Het is dan ook belangrijk de mastitis in een vroeg stadium te onderkennen. a Hoe merkt je praktijkbegeleider mastitis op bij een koe? b Vind jij dat vroeg of laat? c Waarom vind je dat geleidbaarheidmeters (niet) zinvol zijn op je praktijkbedrijf?

Procescomputer

signaleringsdrempel

De meetgegevens van de sensoren worden naar de procescomputer gestuurd. De procescomputer kan meer of minder uitgebreid zijn. Hij kan met andere woorden geschikt zijn voor de besturing van veel of weinig processen (krachtvoerverstrekking, melkmeting enzovoort). Van het grote aantal meetgegevens wordt veelal een voortschrijdend gemiddelde berekend van bijvoorbeeld de laatste vijf dagen. Op basis van dit gemiddelde wordt een signaleringsdrempel bepaald. Dat is de waarde waarbij een attentiesignaal wordt gegeven, bijvoorbeeld met een lampje. Van veel belang is de juiste instelling van de signaleringsdrempels. Een te hoog ingestelde waarde geeft te veel gemiste dieren (vals negatieve), maar een te laag ingestelde waarde geeft te veel meldingen (vals positief).

Bedieningspanelen Op de bedienings- of informatiepanelen vindt veelal de attendering van een afwijking plaats die door de procescomputer en de sensoren vastgesteld is. Ook kan hierop een koekalenderattentie aangeduid worden.

❑ AUTOMATISERING BIJ HET MELKEN

37

Fig. 1.21 Bedieningspanelen in de melkstal

Uitgebreide bedieningspanelen geven ook de mogelijkheid tot invoer en opvragen van koegegevens. Schoolopdracht 1.34

baten

Automatisering op de praktijkbedrijven Automatisering in de melkstal vergt een hoge investering. Daarnaast moet ook rekening worden gehouden met hoge kosten voor rente, afschrijving en onderhoud. De baten van automatisering in de melkstal zijn moeilijk in cijfers uit te drukken. Arbeidsbesparing zal zeker niet het gevolg zijn. Het kost vaak extra tijd om de informatie goed te gebruiken. Wanneer er echter resultaten geboekt worden, is deze tijd goed besteed. a Inventariseer met je klasgenoten hoeveel procent van de praktijkbedrijven elektronisch melk meet en hoeveel procent aan automatische tochtigheidswaarneming doet.

Apparatuur

Aantal bedrijven met

% van het totaal

Gem. TKT bedrijven met

melkmeters temperatuuren/of activiteitsmeters zonder elektronica totaal

38

100 %

❑ DE MELKMACHINE

b c

Inventariseer tevens de lengte van de tussenkalftijd (= TKT) van deze praktijkbedrijven en van de praktijkbedrijven die geen elektronica toepassen. Welke bedrijven doen het in dit kleine onderzoek wat tussenkalftijd betreft beter?


Automatisch melksysteem (AM) of melkrobot De laatste ontwikkeling op het gebied van melken is natuurlijk de melkrobot. Al weer enige tijd worden in ons land koeien volledig automatisch gemolken. Probeer een excursie te organiseren naar een melkrobot in je omgeving. a Maakt de melkrobot gebruik van een melkmachine met een melkleiding of van een melkmachine met een meetglas? b Hoeveel lange melkslangen zijn er? c Worden de vier tepelbekers een voor een van de spenen afgehaald of alle vier tegelijk? d Welke sensoren worden toegepast? e Hoeveel koeien worden er door de melkrobot gemolken? f Hoe vaak per week/maand treedt er een storing op waarbij de melkveehouder moet ingrijpen?

Schoolopdracht 1.36

Vragen a Van welke eigenschappen van de koe moet je als veehouder voortdurend op de hoogte zijn? b Welke apparatuur heb je nodig wanneer je je daar automatisch over wilt laten informeren? c Welke twee typen melkmeters ken je? d Waarom heb je bij geleidbaarheidmeting in de korte melkslang meer geleidbaarheidmeters nodig dan bij geleidbaarheidmeting in de lange melkslang?

1.5

❑ AFSLUITING

Afsluiting

–

Bijna alle melkmachines behoren tot één van de volgende twee typen: – type A: melkmachine met een melkleiding, – type B: melkmachine met melkmeetglazen en transportleiding.

–

De – – – –

–

Door de melkmachine uit te rusten met hulpapparatuur kan een melker meer melkstellen bedienen. Dit verhoogt de capaciteit in koeien per uur aanzienlijk zonder dat dit ten koste gaat van de uiergezondheid van de koe en de lichamelijke en geestelijke belasting van de melker.

–

Door metingen aan de koe te verrichten kun je geïnformeerd worden over de productie, gezondheid en vruchtbaarheid van de koeien. Op deze manier kun je ondersteund worden in je bedrijfsvoering. Door informatiepanelen in de melkstal te plaatsen kan dit ook tijdens het melken.

melkmachine is te verdelen in: melkvoerend gedeelte (bij type A en B), vacuümvoerend gedeelte (bij type A en B), vacuüm-/spoelleiding (bij type B), spoelleiding (bij type A en soms B).

39

2

Melkbewaring

Oriëntatie Toen Lieneke tijdens het melken door het melklokaal liep, schrok ze zich wezenloos toen er een alarm af ging. Boven het lawaai van de vacuümpomp klonk het zeer doordringende geluid van het koeltankbewakingssysteem. Een grote rode lamp maakte het nog onheilspellender. Boer van Dalen kwam binnen en lachte om Lienekes reactie. Hij zette de koelmachine aan, legde het alarm het zwijgen op en ging weer rustig door met melken. Ondanks alle herrie hield hij het hoofd koel, en daarmee ook de melk.

Leerdoelen Na – – – – –

het bestuderen van dit hoofdstuk kun je: de voorkomende typen melktanks noemen; de werking van de melktank beschrijven; de melk koelen; de grootte van de melktank berekenen; aangeven op welke wijze warmteterugwinning mogelijk is.

2.1

Typen tanks en werking

Toen tegen Bert gezegd werd dat de werking van de koelkast in de keuken op hetzelfde principe is gebaseerd als de werking van de melktank in het melklokaal, was hij zeer verbaasd. Maar toen hij erover nadacht, kwam het hem ook nog niet zo raar voor. Tenslotte moet je in beide apparaten bij een lage temperatuur voor een paar dagen melk kunnen bewaren.

bacteriegroei

40

Omdat melk langer dan 24 uur bewaard moet worden voordat het verwerkt wordt, moet je zowel op de boerderij als in de zuivelfabriek gebruik maken van een koeling tot 4°C. Door koeling rem je namelijk de bacteriegroei sterk af, zodat de melksamenstelling niet verandert als gevolg van bacteriewerking. Bepaalde chemische processen kunnen echter wel gewoon doorgaan in gekoelde melk. Onder invloed van licht en luchtinslag kunnen bijvoorbeeld oxidatieprocessen en vetsplitsing optreden die de melkkwaliteit nadelig beïnvloeden.

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 2.1 Richtlijn voor de gewenste bewaartemperatuur van de melk op de boerderij


Melkbewaring Wanneer je melk wilt bewaren, moet je de melk: – op een constante lage temperatuur houden; – in het donker bewaren; – niet laten ontmengen; – niet klutsen; – in een goed geventileerde, stofvrije ruimte bewaren. Geef in het schema aan op welke manier of door welke voorziening/maatregel op je praktijkbedrijf aan bovenstaande punten wordt voldaan.

Voorwaarde

Voorziening/maatregel

constante lage temperatuur in het donker bewaren niet laten ontmengen niet klutsen geventileerde, stofvrije ruimte

❑ TYPEN TANKS EN WERKING

41

Het koelsysteem Tegenwoordig zie je eigenlijk alleen nog maar de zogenaamde direct gekoelde tank. De vroeger ook wel gebruikte ijsbank koeltank (indirect gekoelde tank) wordt alleen nog gebruikt op sommige kaasboerderijen. Met behulp van het ijswater van deze tank kun je namelijk ook de melk in de kaastobbe koelen.

Bouw van de tank Tanks met een inhoud tot ongeveer 1000 liter zijn vaak aan de bovenkant geheel open en voorzien van een groot deksel. Deze open modellen moet je met de hand reinigen. Grotere tanks hebben als regel het model van een liggende cilinder en worden automatisch gereinigd.

verdamper

Fig. 2.2 Compacttank

De tank bestaat uit een binnen- en een buitenwand van roestvaststaal. Tussen deze beide wanden zit isolatiemateriaal. De buitenwand is voorzien van poten. Bovenop de tank is een vulopening en een mangat aangebracht. Ook is hier de aandrijving van de roerder geplaatst. De bodem van de binnenwand is dubbel. Deze dubbele bodem noemen we de verdamper en is een belangrijk onderdeel van de koelmachine. De koelmachine is vaak gedeeltelijk los van de tank geplaatst. Is de koelmachine één geheel met de tank, dan spreken we van een stekkerklaar of compacttank.

Bewaartijd

Bewaartemperatuur: (< 3 uur na het melken bereikt)

< 12 12 - 24 24 - 72

12 C O 8C O 4C

O

Werking van de koelmachine koelproces koelmedium expansieventiel verdamper

42

Het koelproces bestaat uit een kringloop, waarbij een koelmedium wordt rondgepompt. In de rusttoestand verkeert dit koelmedium in vloeibare toestand onder vrij hoge druk (7-10 bar) in het vloeistofvat. Vanuit het vloeistofvat wordt de vloeistof via een reduceerventiel of expansieventiel geleid, waardoor de druk daalt tot 1 à 2 bar. Bij deze druk wil het medium graag warmte opnemen. Dit kan in de dubbele bodem van de koeltank, de verdamper. Door hier het geëxpandeerde, nog vloeibare medium in te brengen, kan het warmte onttrekken aan de melk en verdampt de vloeistof tot een gas.

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 2.3 De kringloop van het koelproces

compressor

Het gas wordt via de zuigleiding afgezogen door de compressor, waar de druk wordt opgevoerd tot ongeveer 7 bar. Dit heeft tot gevolg dat de temperatuur van het gas oploopt tot 50 à 60°C. Dit komt deels door het samenpersen en deels door de warmte die vrijkomt in de motor van de compressor.

condensor

Dit zogenaamde heetgas gaat via de persleiding naar de condensor. Hier wordt een groot gedeelte van de warmte afgegeven aan de langsstromende buitenlucht. De condensatietemperatuur van het koelmedium is bij 7 bar druk ongeveer 33°C. Doordat de buitenlucht kouder is dan 33°C zal het gas condenseren tot vloeistof. Het medium stroomt dan weer als vloeistof in het vloeistofvat.


Verbinding tussen tank en koelmachine Tussen de tank en de koelmachine zie je twee buizen, een dikke en een dunne. Ze zitten doorgaans tegen elkaar aan bevestigd om warmte te kunnen uitwisselen. a Zitten de beide buizen op je praktijkbedrijf ook tegen elkaar aan? b Welke van de twee buizen zit tussen het vloeistofvat en de verdamper bevestigd?


43

Fig. 2.4 Koelmachine met logboek


Harde of zachte CFK's Bij de melkkoeltanks worden tegenwoordig veelal de zogenaamde zachte CFK's (= chloorfluorkoolwaterstoffen) R22 en R134a als koelmedium gebruikt. Deze zachte CFK's hebben een minder schadelijk effect op de ozonlaag dan de harde CFK's. Wettelijke maatregelen hebben ertoe geleid dat de harde CFK's niet meer toegepast mogen worden. a Welk koelmedium zit in de koelmachine van je praktijkbedrijf? Zoek hiervoor op de koelmachine naar een sticker of ander plaatje, of kijk in het logboek van de koelmachine dat bij de machine bewaard wordt. b Is er een harde of een zachte CFK toegepast?

Temperatuur van de melk thermostaat

koeltankbewakingssysteem

44

De temperatuur van de melk wordt in de gaten gehouden door de thermostaat. Als de temperatuur van de melk oploopt tot bijvoorbeeld 4/°C, zal de koelmachine in werking treden, totdat de temperatuur weer is gedaald tot 3/°C. Als de temperatuur van de melk (om wat voor reden dan ook) te lang te hoog blijft, zal het koeltankbewakingssysteem een alarm inschakelen. Elk half uur wordt de melk gedurende twee minuten geroerd, zodat er geen roomlaag op de melk komt en alle melk dezelfde temperatuur heeft. Het roeren moet rustig gebeuren, zodat luchtinslag wordt voorkomen.

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 2.5 Het koeltankbewakingssysteem of melkwacht


De thermostaat De voeler van de thermostaat zit ergens tegen de binnenste wand van de tank. De plaats waar de warme melk binnenstroomt tijdens het melken, zit hier niet altijd vlakbij. Hierdoor kan het vrij lang duren voordat de koelmachine inschakelt tijdens het melken. Door vlak voor het melken (bij de tweede en volgende melkmalen) de roerderklok op bijvoorbeeld 15 minuten te zetten, zal de thermostaat eerder reageren, waardoor de reeds aanwezige melk minder opgewarmd wordt. a Zet je praktijkopleider de roerder ook aan vlak voor het melken? b Hoe hoog wordt de temperatuur van de melk in de koeltank tijdens het melken maximaal? c Hoeveel minuten na het melken is de melktemperatuur weer 4°C?

Inschakelen van de koelmachine

koelmachineschakelaar



Als de eerste melk in een lege tank stroomt, mag niet onmiddellijk de koelmachine aangezet worden, maar moet worden gewacht tot er zoveel melk in de tank zit, dat de roerder de melk raakt. Meestal als de helft van de koeien is gemolken, kan de koelmachineschakelaar van ‘reinigen’ op ‘koelen’ worden gezet. Als de koelmachine werkt zonder voldoende melk in de tank, zal het koelmedium niet goed verdampen en in vloeibare vorm in de compressor kunnen komen, waardoor deze onherstelbare schade kan oplopen. Bovendien kan ijsvorming in de melk optreden. Inschakelen van de koelmachine Het gebruik van de koeltank is erg eenvoudig. Meestal beperkt het zich, nadat deze is leeggehaald en gereinigd, tot het sluiten van de tank en het omzetten van een schakelaar. a Zoek de knop op waarmee de koelmachine ingeschakeld wordt. b In hoeveel standen kan deze knop gezet worden? c Welke letteraanduidingen of tekst staan er bij deze standen? d In welke stand moet de schakelaar staan tijdens de melkbewaring?

45

Schoolopdracht 2.6

Vragen a Waarom moet melk bij 4°C bewaard worden? b Welk type koeltank zie je het meest op de melkveebedrijven? c Wat zijn de vier hoofdonderdelen van de koelmachine, waarin zich het koelproces afspeelt? d Wat gebeurt er in deze vier onderdelen? e Waarom mag je de koelmachine niet aanzetten als de tank nog leeg is? f Waarom wordt de melk in de koeltank geregeld geroerd?

2.2

Tankgrootte

Toen de praktijkopleider van Tinie zei dat hij het quotum niet vol zou krijgen, zei Tinie dat hij er een paar koeien bij moest kopen. Toen de praktijkopleider vervolgens vertelde dat de melk van al die koeien bij elkaar weer niet in de melktank zou passen, werd het Tinie duidelijk dat het allemaal wel passen en meten (en rekenen) is bij de aanschaf van apparatuur.

opslagcapaciteit van zes melkmalen


De benodigde inhoud van de melkkoeltank is afhankelijk van het totale melkquotum en het afkalfpatroon van de veestapel. Uitgegaan moet worden van een opslagcapaciteit van zes melkmalen. Als richtlijn kan aangehouden worden dat de tankinhoud ongeveer moet zijn: – 1,15 % x melkquotum bij een veestapel met een gespreid afkalfpatroon; – 1,25 % x melkquotum bij een najaarsafkalvende veestapel (bron: Tanklokaal 2000, PR). Tankgrootte Op een bedrijf met een melkquotum van 400 000 liter en een gespreid afkalfpatroon moet dus een koeltank staan van minimaal: 400 000 x 1,15 % = 4600 liter. a Hoe groot is de tank op je praktijkbedrijf? b Bereken de benodigde tankinhoud van je praktijkbedrijf op bovenstaande manier. c Hoeveel wijkt de werkelijke tankinhoud af van de berekende? d Is er dus veel of weinig speelruimte?

2.3

Energiebesparing

Tijdens de koude ochtenduren werd het Engelien duidelijk dat er veel energie in de melk moest zitten. Ze ging tijdens het melken steeds wanneer het even kon tegen de melkmeetglazen aan staan. Die voelden heerlijk warm aan, bijna net als de radiatoren van de centrale verwarming. Praktijk-observatieopdracht 2.8

46

Aanvoer van frisse lucht Een eerste vereiste om het stroomverbruik voor de koeling van de melk laag te houden, is voldoende aanvoer van frisse lucht. Dit is extra belangrijk als de buitentemperatuur hoog is. De lucht komt veelal door een rooster in de muur bij de condensor van de koelmachine.

❑ DE MELKMACHINE

a

b c d

Schat eens in hoeveel procent van de koelribben van de condensor verstopt zit, zodat er geen lucht door kan stromen? Pas op de ventilatoren: ze kunnen elk moment ingeschakeld worden! Denk je dat de koeling hierdoor momenteel belemmering oploopt? Zit het ventilatierooster waardoor de lucht naar binnen gezogen wordt, aan de zon- of aan de schaduwzijde van het gebouw? Zal er dus bij zonnig zomerweer warme of koelere lucht worden aangezogen?

Energiebesparing Bij de koeling van melk is op twee manieren energie te besparen, namelijk: – door de benodigde energie voor het koelen te verlagen door de melk voor te koelen; – door de warmte-energie die in de melk zit, terug te winnen.

De voorkoeler De voorkoeler is een apparaat waar melk en water gescheiden van elkaar in tegengestelde richting door heen stromen. De temperatuur van de melk daalt hierbij tot ongeveer 20°C en soms nog lager. Het resultaat is afhankelijk van de watertemperatuur en de verhouding melk/water die er doorstroomt. De meest toegepaste voorkoeler is de platenkoeler. De buiskoeler zie je minder vaak. Door gebruik te maken van een voorkoeler kan er 40% van de energie op de melkkoeling worden bespaard. Of dit ook een financieel voordeel voor de veehouder oplevert, hangt echter af van de hoogte van de investering, de hoeveelheid melk en de energieprijzen. Bovendien moet het gebruikte koelwater weer hergebruikt worden. Bijvoorbeeld als drinkwater voor het vee. Praktijk-observatieopdracht 2.9

De voorkoeler In de aanvoerleiding van het water van een platenkoeler zit een magneetklep. Deze gaat open als de melkpomp melk uit de melkluchtafscheider naar de koeltank pompt. Op deze manier stroomt er alleen water door de voorkoeler wanneer er ook melk door stroomt. De koppeling melkpomp-magneetklep kun je verbreken door een schakelaar op ‘uit’ te zetten. a Wanneer zet je deze schakelaar van de voorkoeler op ‘aan’ en wanneer op ‘uit’? b Staat bij de schakelaar duidelijk aangegeven wanneer deze op ‘aan’ of ‘uit’ staat?

Warmteterugwinning De warmte van de melk die opgenomen wordt door het koelmedium, kan gebruikt worden om water mee op te warmen. Het resultaat is meestal water van ongeveer 60°C. Voor verschillende gebruiksdoeleinden is dit al warm genoeg en hoef je dus geen energie te gebruiken om water op te warmen. Om heet water te krijgen hoef je dan nog maar iets bij te verwarmen. Ook hier geldt dat het voordeel sterk afhankelijk is van de energieprijzen, de verbruikte hoeveelheid water en de hoogte van de investering.

❑ ENERGIEBESPARING

47

Fig. 2.6 Koelsysteem met warmteterugwinning

bacteriegroei

Schoolopdracht 2.10

48

Aangezien er voor de reiniging dagelijks een grote hoeveelheid warm water nodig is, ligt het voor de hand dat juist op dit punt gezocht is naar de mogelijkheid van energiebesparing. Voor de reiniging van de melkmachine en de tank is het wenselijk dat het water wordt opgewarmd tot 70 à 80°C. In het warme water van de warmteterugwinning kan bacteriegroei ontstaan. Wanneer je dit warme water voor huishoudelijke doeleinden gebruikt, is het verstandig het water verder door te verwarmen/verhitten. Vragen a Op welke twee manieren kan er bij de koeling van de melk energie bespaard worden? b Waarop bespaar je wanneer je een voorkoeler gebruikt? c Waarom moet de voorkoeler tijdens de reiniging niet werken? d Wat wordt verstaan onder warmteterugwinning? e Waarom moet je warm water van de warmteterugwinning verder verhitten bij huishoudelijk gebruik (bijvoorbeeld douchen)?

❑ DE MELKMACHINE

2.4 –

De hoofdpunten voor een goede bewaring van melk zijn: – constante lage temperatuur van 4°C; – in het donker bewaren; – geen grote ontmenging; – geen luchtinslag door roeren; – goed geventileerde, stofvrije ruimte. Met behulp van een goed onderhouden melkkoeltank en een schoon tanklokaal voldoe je aan deze voorwaarden.

–

Het koelproces bestaat uit de kringloop die je in figuur 2.7 ziet.

Fig. 2.7 De kringloop van het koelproces

❑ AFSLUITING

Afsluiting

verdampen druk verlagen

druk verhogen condensatie

–

De koeling moet pas halverwege de eerste melkbeurt ingeschakeld worden, zodat er voldoende melk in de tank zit. Bij de volgende melkbeurten moet voor het melken de roerder aangezet worden, zodat de warme melk direct vermengd wordt met de koude.

–

Tijdens de koeling van melk kun je energie besparen door allereerst te zorgen voor aanvoer van voldoende frisse lucht. Daarnaast is het mogelijk de melk voor te koelen of warmte uit de melk terug te winnen.

49

3

Onderhoud installatie

Oriëntatie Met je praktijkbegeleider naar een beurs. Het leek een prachtige dag te worden, maar onderweg stopte de auto er plotseling mee. Daar sta je dan. Van de vele passerende auto's stopte er gelukkig ook één: de wegenwacht. Daar zaten jullie net om te springen. De monteur keek onder de motorkap en had het euvel vlot verholpen. Daar waren jullie blij mee. Minder blij waren jullie met de opmerkingen over het achterstallig onderhoud van de auto en de gepeperde rekening van de reparatie. Op de volgende auto die stopte, zat je praktijkbegeleider al helemaal niet te wachten: de politie. Die constateerde dat de APK was verlopen en gaf hiervoor een forse bekeuring. Je kunt in eerste instantie tijd en geld uitsparen door onderhoud achterwege te laten, maar vroeg of laat kom je op de koffie. Hetzelfde geldt natuurlijk voor melkmachines. Weliswaar krijg je geen bekeuring van de politie, maar in het kader van Keten Kwaliteit Melkwinning is een controle van de melkmachine wel verplicht. Fig. 3.1 Melkmachines moeten regelmatig doorgemeten worden

Leerdoelen Na – – – –

50

het bestuderen van dit hoofdstuk kun je: het groot onderhoud coördineren; het meeten adviesrapport interpreteren; tabellen lezen en de gegevens op de juiste manier interpreteren; storingen aan de installatie herkennen.

❑ DE MELKMACHINE

3.1

Periodiek onderhoud

Nooit naar de tandarts, dat was al die jaren maar wat makkelijk geweest. Geen pijnlijke behandelingen, geen verloren uren in de wachtkamer en geen onnodige kosten. Maar nu begint het langzamerhand letterlijk pijnlijk duidelijk te worden dat periodiek onderhoud toch beter was geweest. Nu moet er gedacht worden aan frames en kronen en zullen er alsnog langdurige behandelingen, wachttijden en rekeningen volgen. De melkmachine speelt een belangrijke rol bij de verwerving van het inkomen op het melkveehouderijbedrijf. Het is daarom belangrijk dat deze installatie in een uitstekende staat van onderhoud verkeert. Onderhoud aan een melkinstallatie betekent dat je geregeld onderdelen moet: – controleren (bijvoorbeeld het vacuümniveau); – schoonmaken (bijvoorbeeld stoffilters van de drukwisselaars); – afstellen (bijvoorbeeld V-snaarspanning); – vervangen (bijvoorbeeld lekkende slangetjes). Praktijk-observatieopdracht 3.1

Problemen tijdens het melken Wanneer je een melkinstallatie niet goed onderhoudt, kun je problemen krijgen op het gebied van: – uiergezondheid; – melkkwaliteit; – defect aan de melkmachine tijdens het melken. a b c

Welke van deze problemen heeft zich het laatst voor gedaan op je praktijkbedrijf? Wat was volgens de praktijkopleider de oorzaak van het probleem? Welk soort onderhoud had dit probleem volgens jou kunnen voorkomen?

Groot en klein onderhoud Omdat een melkinstallatie uit veel onderdelen bestaat, is het organiseren van het onderhoud erg lastig – niet alle onderdelen moeten namelijk even vaak onderhouden worden; – niet alle onderdelen zijn even makkelijk te onderhouden.

meeten adviesrapport


❑ PERIODIEK ONDERHOUD

Sommige zaken moeten dagelijks gebeuren en sommige maar eens per jaar. Aan sommige onderdelen kun je zelf onderhoud plegen (klein onderhoud). Door gebrek aan kennis en/of gereedschap kun je bepaald onderhoud beter door een ander laten doen (groot onderhoud).Melkveehouders laten het groot onderhoud veelal via een abonnement door de melkmachinedealer uitvoeren. Dan wordt tevens een meeten adviesrapport opgesteld, als bewijs voor de goede technische toestand van de installatie (zie paragraaf 3.2). Wijze waarop klein onderhoud wordt uitgevoerd Het vergt discipline om met een vaste regelmaat alle onderdelen van je melkinstallatie te controleren. Vaak komt het er bij de veehouders op neer dat ze tijdens de dagelijkse werkzaamheden dan eens naar dit onderdeel kijken en dan naar dat onderdeel. Met het risico dat er wel eens wat wordt vergeten.

51

a b c Praktijk-observatieopdracht 3.3

Op welke manier doet je praktijkopleider klein onderhoud? Welke zaken vindt hij erg belangrijk? Welke punten zou jij daar aan toe willen voegen?

Uitvoeren van klein onderhoud Niet iedereen is even handig om zelfstandig onderdelen los of uit elkaar te halen, en te controleren. Daarom kan het verstandig zijn deze praktijk-observatieopdracht onder begeleiding uit te voeren op een praktijkschool. Hier kan in veel uitgebreidere vorm samen met klasgenoten en een instructeur een melkinstallatie gecontroleerd en onderhouden worden. Controleer de onderdelen van de melkinstallatie op je praktijkbedrijf met behulp van het controleformulier op werkblad 1. Geef in de kolom ‘In orde’ aan welke onderdelen geen onderhoud behoeven. In de kolom ‘Opmerkingen’ kun je aangeven welk onderhoud gewenst is, met termen als: veel gebruikt, verouderd, (iets) aangetast, poreus, vies (melkresten, stof, mest), kalkaanslag, moet schoongemaakt worden, lek, kapot, ingedeukt, geknikt, moet vervangen worden enz. Haal geen onderdelen uit elkaar.

Tepelvoering

vervangen na 2500 melkingen

Eén van de meest bewegende onderdelen van de melkmachine is de tepelvoering. Dit is tevens het onderdeel dat contact heeft met de koe. Deze mag dan ook niet verouderd raken. Daarom wordt geadviseerd rubber tepelvoeringen te vervangen na 2500 melkingen.

Fig. 3.2 Door de vele bewegingen verliest een tepelvoering zijn elasticiteit en moet daarom vroegtijdig worden vervangen

52

❑ DE MELKMACHINE


Vervanging van tepelvoeringen In hoeveel dagen deze 2500 melkingen worden bereikt, kun je eenvoudig berekenen. Rekenvoorbeeld 2 x 4 visgraat, 50 melkkoeien en 2 keer daags melken. 2 x 4 = 8 melkstellen 50 x 2 = 100 melkingen per dag 100 melkingen per dag met 8 melkstellen = 12,5 melkingen per dag per melkstel (= 12,5 melkingen per dag per tepelvoering). 2500 melkingen worden bereikt in 2500 : 12,5 = 200 dagen ( 7 maanden). a Bepaal na hoeveel dagen de tepelvoeringen op je praktijkbedrijf vervangen moeten worden. b Hoeveel dagen worden er op je praktijkbedrijf met de tepelvoeringen gemolken? c Is je praktijkopleider erg precies in het vervangen van de tepelvoeringen?

Schoolopdracht 3.5

Gebruiksduur tepelvoeringen De gebruiksduur van tepelvoeringen is dus afhankelijk van een aantal factoren. a Vraag aan enkele klasgenoten naar de gebruiksduur van de tepelvoeringen op hun praktijkbedrijf. Noteer de gegevens die ze verzameld hebben bij praktijkobservatieopdracht 3.4 in het schema hieronder.

Klasgenoot

Aantal melkstellen

Aantal koeien

Berekende gebruiksduur

Werkelijke gebruiksduur

1 2 3 4 5 gemiddeld

b c

❑ PERIODIEK ONDERHOUD

Hoe groot is het verschil tussen de geadviseerde gebruiksduur (2500 melkingen) en de werkelijke gebruiksduur van de tepelvoeringen? In welke stal kan het langst met de tepelvoeringen gemolken worden, in een melkstal met weinig melkstellen voor het aantal koeien, of in een melkstal met veel melkstellen voor het aantal koeien?

53

Schoolopdracht 3.6

Vragen a Welke problemen kun je krijgen wanneer een melkmachine niet goed onderhouden wordt? b Waarom is onderhoud van een melkmachine lastig te organiseren? c Hoe lang kunnen rubber tepelvoeringen doorgaans gebruikt worden? d Welk onderdeel van de melkmachine maak je liever niet nat schoon? e Noem een onderdeel van de melkmachine die je met water, zeep en een borstel te lijf zou willen gaan om het schoon te maken?

3.2

Meet- en adviesrapport

We willen graag een deugdelijk autopark op de Nederlandse weg. Niemand wil onderweg graag blijven staan met pech. Ook willen we er allemaal op kunnen vertrouwen dat de auto van de medeweggebruikers deugdelijk zijn. Daarom krijgen alle auto's geregeld een grote onderhoudsbeurt en wordt er vanaf een bepaalde leeftijd jaarlijks een APK-rapport opgesteld. Ditzelfde geldt voor de melkmachines. Melken duldt geen uitstel. Ook willen we er met elkaar op kunnen vertrouwen dat de melkmachines onze koeien vriendelijk behandelen. Daarom moet er groot onderhoud worden gepleegd en wordt een melkmachine doorgemeten en wordt er een meeten adviesrapport opgesteld. De – – – –

technische werking van de melkmachine kan van grote invloed zijn op de: uiergezondheid; melkproductie; kwaliteit van de melk; melksnelheid.

Daarom is het noodzakelijk dat je de melkinstallatie regelmatig aan een deskundig onderzoek laat onderwerpen. Je kunt hiervoor een abonnement afsluiten bij de melkmachineleverancier. Praktijk-observatieopdracht 3.7

onderderhoudsabonnement

54

Onderhoudsabonnement Om er zeker van te zijn dat de melkmachine regelmatig gecontroleerd wordt, kan een veehouder hiervoor een contract afsluiten met zijn melkmachineleverancier. De kosten hiervan bedragen ongeveer f 350,- per keer (excl. BTW). Dit onderderhoudsabonnement omvat het opstellen van een meeten adviesrapport, het schoonmaken, smeren en vervangen van onderdelen. De geleverde onderdelen worden extra in rekening gebracht. a Wordt de melkmachine van je praktijkbedrijf doorgemeten? b Wat is voor je praktijkbegeleider de reden om de melkmachine (niet) door te laten meten? c Wat zijn de kosten van dit doormeten, exclusief en inclusief onderdelen? d Waar wordt het meeten adviesrapport bewaard?

❑ DE MELKMACHINE

Opbouw van het meeten adviesrapport Alle melkmachinedealers gebruiken hetzelfde meeten adviesrapport en hanteren dezelfde normen bij het beoordelen. Een voorbeeld van een meeten adviesrapport zie je in figuur 3.3. Het formulier is verdeeld in: – de algemene gegevens in de kop; – de rubrieken 1 tot en met 5. Praktijk-observatieopdracht 3.8

normen TNA-96


bedrijfsvacuüm

❑ MEET- EN ADVIESRAPPORT

De algemene gegevens Vraag of je het meeten adviesrapport van je praktijkbedrijf mag inzien. In de kop van het formulier vind je de algemene gegevens. Deze hebben betrekking op het bedrijf en de installatie en zijn noodzakelijk voor de latere beoordeling van de resultaten. a Controleer of de algemene gegevens juist zijn ingevuld. b Welke aanvullingen heb je hierop? c Hoe vaak wordt de melkmachine van je praktijkbedrijf doorgemeten volgens de kop van het formulier? Omdat alle monteurs in het hele land hetzelfde invulformulier gebruiken, worden van alle melkmachines dezelfde onderdelen gecontroleerd (indien aanwezig). Als de monteur twee metingen verricht, zet hij de meetresultaten in de kolommen ‘1e en 2e meting’. Voor de beoordeling kijken we dan naar de 2e meting. Als hij maar één meting verricht, vult hij maar één kolom in. Naast de meetresultaten zet de monteur in de kolom ‘normen TNA-96’ het vereiste minimum of maximum. Omdat installaties van elkaar verschillen, moet de monteur deze normenin tabellen opzoeken. In de kolom ‘beoordeling en advies’ geeft de monteur zijn mening. Rubriek 1 In rubriek 1 van het meeten adviesrapport kun je zien of de regulateur en de bedrijfsvacuümmeter van je praktijkbedrijf goed functioneren. Het vacuüm dat de monteur afleest op zijn eigen controlevacuümmeter op het moment dat alle melkstellen in werking zijn, noemen we het bedrijfsvacuüm. a Hoe hoog is het bedrijfsvacuüm? b Komt dit overeen met de richtlijn van paragraaf 1.2? c Wat zegt de monteur in de laatste kolom (figuur 3.3) over de regulateur?

55

Fig. 3.3 Voorbeeld van een meeten adviesrapport

Praktijk-observatieopdracht 3.10 reservecapaciteit

56

Rubriek 2 Wanneer je tijdens het aansluiten lucht zuigt, of als een koe een melkstel aftrapt, moet het vacuüm bij de andere koeien gelijk blijven. Dit is mogelijk wanneer de reservecapaciteit groot genoeg is. De reservecapaciteit is groot genoeg wanneer de pompcapaciteit groot genoeg is en er niet te veel lekzucht de melkmachine binnenkomt. a Hoe groot is volgens de monteur de reservecapaciteit (uitgedrukt in liters per minuut)? b Hoeveel liter per minuut is de reservecapaciteit meer dan de minimumnorm die de monteur erachter heeft ingevuld?

❑ DE MELKMACHINE

c d

Via welke plaatsten/onderdelen komt er volgens rubriek 2 lucht binnen? Welke opmerkingen staan er in de kolom beoordeling en advies?


Rubriek 4 Een heel belangrijk onderdeel van de melkmachine is het drukwisselingssysteem. Al doe je tijdens het melken nog zo je best, als het drukwisselingssysteem niet goed is afgesteld, bewegen de tepelvoeringen niet op de juiste manier. De koe wordt dan niet goed behandeld. De afstelling van de drukwisselaars wordt met heel veel getallen aangegeven. a Heeft de monteur de meetgegevens opgeschreven of uitgeprint? b Wat is de zuig-/rustslagverhouding van de drukwisselaars? c Hoe luidt het commentaar van de monteur?


Rubriek 5 In deze laatste rubriek zie je wat de monteur vond van de staat van onderhoud van de melkmachine. In de kolommetjes G, H of D staat aangekruist of het onderdeel goed, hersteld of defect was/is. Ook wordt het verloop van de reiniging aangegeven. a Hoeveel liter water wordt in totaal gebruikt voor de reiniging? b Welke onderdelen zijn tijdens deze onderhoudsbeurt hersteld? c Wat is er achter de bijzondere opmerkingen vermeld? d Vind je dat de monteur duidelijke toelichtingen in de laatste kolom ‘beoordeling en advies’ heeft gegeven voor de boer? e Welk rubriek van het formulier is volgens jou niet volledig ingevuld?


Zelf doormeten van een melkmachine en het opstellen van een meeten adviesrapport Ga op een praktijkschool samen met enkele klasgenoten, onder begeleiding van een instructeur, een melkmachine doormeten. Vul de meetresultaten in op een meeten adviesrapport. Stel de bijbehorende normen vast en geef een oordeel over de melkmachine.

Schoolopdracht 3.14

Doormeten van de melkmachine op de praktijkbedrijven In praktijk-observatieopdracht 3.7 heb je gekeken naar de kosten van het doormeten van de melkmachine op je praktijkbedrijf. Vraag aan enkele klasgenoten hoeveel het doormeten van de melkmachines op de praktijkbedrijven met verschillende melkstaltypen heeft gekost.

❑ MEET- EN ADVIESRAPPORT

57

Klasgenoot

Melkstaltype

Prijs

Doormeten

Onderdelen

Totaal

1 2 3 4 5

Schoolopdracht 3.15

Vragen a Waarom is het zo belangrijk dat je melkmachine in een goede technische staat verkeert? b Waarom is het maar beter een abonnement te nemen op het doormeten van de melkmachine? c Hoe komt het dat alle melkmachinemonteurs de melkmachines op dezelfde punten controleren? d Uit hoeveel rubrieken bestaat het meeten adviesrapport?

3.3

Storingen

Boos werd Jantienus toen de brommer niet wilde starten. Er kan toch niets kapot zijn, want hij is zo goed als nieuw. Aanduwen lukte ook niet. De praktijkopleider zag hem met een rood hoofd langs rennen. De praktijkopleider had het vroeger zelf ook vaak genoeg gehad. Zonder dat er iets kapot is, het toch niet doen. Er moet gewoon iets los of verstopt zitten, veronderstelde hij. En inderdaad, na even rustig en geconcentreerd kijken, zagen ze dat de bougiekabel los zat. Hetzelfde kun je met de melkmachine hebben. Weliswaar niet met de bougiekabel, maar een los slangetje kan ook veel ergernis geven. Praktijk-observatieopdracht 3.16

58

Oponthoud tijdens het melken Omdat een melkmachine uit veel onderdelen bestaat, kan er veel mis gaan. Het zijn soms maar kleine dingen die het melken onmogelijk maken of vertragen. Vaak kun je het zelf verhelpen, soms is er iemand anders bij nodig. a Hoe vaak komt het op je praktijkbedrijf voor dat het melken vertraging oploopt als gevolg van een storing aan de melkmachine? b Om wat voor storing ging het de laatste keer? c Hoe is het probleem toen verholpen? d Noem nog enkele melkmachinestoringen die op je praktijkbedrijf zijn voorgevallen.

❑ DE MELKMACHINE

Schoolopdracht 3.17

Storingen Geef voor de volgende zes storingen enkele mogelijke oorzaken aan. Geef tevens aan of het een probleem is dat je doorgaans zelf op kunt lossen of dat het door een monteur moet worden verholpen.

Probleem

Mogelijke oorzaak

Zelf/monteur

vacuüm blijft te laag vacuüm te hoog vacuüm valt tijdens het melken weg drukwisselaar werkt niet tepelhouders vallen onder de koe vandaan koeien worden niet goed uitgemolken

3.4

❑ AFSLUITING

Afsluiting

–

Onderhoud aan een melkmachine kan betekenen, onderdelen: – controleren, – schoonmaken, – afstellen of herstellen, – vervangen.

–

Klein onderhoud kan vaak door de boer zelf gedaan worden.

–

Groot onderhoud, waarbij de melkmachine doorgemeten wordt en een meeten adviesrapport wordt opgesteld, wordt veelal in de vorm van een onderhoudscontract door de melkmachinedealers gedaan.

–

Ondanks alle zorg en onderhoud kunnen er toch nog wel eens storingen optreden. Vaak kunnen ze door de melker zelf worden verholpen. Soms moet er echter een monteur bij komen.

59

4

Melkstal en melklokaal

Oriëntatie Toch niet echt een logische plaats die douche en w.c. in de hal, hadden al verschillende stagiaires gezegd. Als je van het bedrijfsgedeelte komt, moet je eerst door de keuken en de halve kamer. De stagebieder begon het steeds meer eens te worden met de stagiaires. Het was handiger wanneer ze tussen het bedrijfsgedeelte en het woonhuis hadden gezeten. Toch nog maar eens een herindeling overwegen.

Leerdoelen Na – – – – – – – –

het bestuderen van dit hoofdstuk kun je: de voorkomende typen melkstallen beschrijven; uitleggen welke variatie in werkomstandigheden zich kunnen voordoen; aangeven welke installaties in de melkstal voorkomen; de voersystemen bedienen; de klimaateisen noemen; aangeven welke installaties in het melklokaal voorkomen; de klimaateisen in het melklokaal noemen; de klimaatregelapparatuur bedienen;

4.1

Keuze melkstal

Dat gazon maaien op het praktijkbedrijf vindt Roelie maar niks. Anderhalf uur lang achter een veel te kleine rammelende, lawaaiige maaier aan duwen. Tussen de perken en takken van bosjes door manoeuvreren. Dat hadden ze thuis toch maar veel beter voor elkaar. Een iets kleiner gazon en een iets grotere maaier maakt dat ze het thuis in een half uur af heeft en met plezier. Blijft er ook nog tijd over om de maaier schoon te maken, zodat het de volgende keer weer een plezier is om ermee te werken. Omdat je op een veehouderijbedrijf dagelijks minstens twee keer moet melken, neemt het een aanzienlijk deel van je totale arbeidstijd in beslag. Het is van groot belang dat je het melken binnen een bepaalde tijd (bij voorkeur niet langer dan 1/ uur) en onder aangename werkomstandigheden kunt uitvoeren. Schoolopdracht 4.1 grupstal

60

Grupstal en doorloopmelkstal met elkaar vergeleken Al sinds jaar en dag worden koeien gehuisvest en gemolken in een grupstal. Deze stal heeft dus een dubbelfunctie. Nog steeds wordt een aanzienlijk deel van de melkkoeien in een grupstal gemolken. In Nederland worden echter de meeste koeien gemolken in een doorloopmelkstal. a Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen een grupstal en een doorloopmelkstal? b Hoe worden de koeien van een grupstalbedrijf in de zomer gemolken?

❑ DE MELKMACHINE

c d

Noem een voor- en nadeel van een grupstal? In of door welk ander systeem worden er steeds meer koeien gemolken?

Fig. 4.1 Grupstal

Doorloopmelkstallen Een doorloopmelkstal is er in verschillende soorten. De benaming van deze stallen is vaak afgeleid van: – de wijze waarop de koeien ten opzichte van elkaar staan; – de wijze waarop de koeien de stal binnen komen en weer verlaten; – het aantal koeien dat gelijktijdig kan worden gemolken. tandemmelkstal

❑ KEUZE MELKSTAL

In een tandemmelkstal staan de koeien recht achter elkaar in de lengte langs de putrand. Zo heb je veel overzicht op je koeien en kun je de uiers goed bereiken. De looplijnen in dit type stal zijn echter erg lang. De belangrijkste kenmerken van een open tandemmelkstal zijn: – koeien worden individueel gewisseld; – betere benutting van de melkstellen; – meer handelingen per koe; – langere looplijnen; – hogere investering door groter oppervlak en meer hekwerk; – geen wachttijden voor de koe.

61

Fig. 4.2 Open tandemmelkstal

zij-aan-zij-melkstal

62

In een zij-aan-zij-melkstal staan de koeien naast elkaar met hun achterwerk naar de melker toe gekeerd, dus haaks op de putrand. In deze stal heb je weinig overzicht op je koeien maar zijn de looplijnen bijzonder kort. De belangrijkste kenmerken van een zij-aan-zij-melkstal zijn: – koeien worden groepsgewijs gewisseld; – koeien staan naast elkaar; – melkstellen worden tussen de achterpoten door aangesloten; – looplijnen van de melker zijn zeer kort; – geen geschikte ruimte voor melkmeetglazen; – erg veilig voor de melker; – zowel enkele als dubbele uitvoering mogelijk.

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 4.3 Zij-aan-zij-melkstal

visgraatmelkstal

In een visgraatmelkstal staan de koeien in een hoek ten opzichte van de putrand. Dit is dus eigenlijk een tussenvorm van beide eerder genoemde stallen. Zo worden de voor- en nadelen van beide stallen dus enigszins gecombineerd. De belangrijkste kenmerken van een visgraatmelkstal zijn: – koeien worden groepsgewijs gewisseld; – koeien staan schuin naast elkaar; – gunstige prijs/prestatie verhouding; – bij grotere stallen driehoek- of ruitvorm aan te bevelen of een snelwisselsysteem kiezen.

Fig. 4.4 Visgraatmelkstal

❑ KEUZE MELKSTAL

63

draaimelkstal

In een draaimelkstal of roterende melkstal staan de melkkoeien op een groot, ronddraaiend platform. De koeien kunnen in een tandem-, zij-aan-zij- of visgraatopstelling staan. De belangrijkste kenmerken van een draaimelkstal zijn: – koeien worden individueel gewisseld; – koeien staan op een ronddraaiend platvorm; – alle koeien worden op dezelfde plaats voorbehandeld en aangesloten;

Fig. 4.5 Draaimelkstal


Melkstalkeuze van je praktijkbedrijf De keuze voor een doorloopmelkstal wordt voornamelijk bepaald door de volgende factoren: – aantal melkkoeien; – gewenste melktijd; – arbeidsbezetting (éénmans- of tweemanssysteem); – kosten van de melkstal (en bijbehorende ruimte en melkmachine); – bestaande bedrijfsgebouwen (past de gewenste melkstal in de bestaande gebouwen); – persoonlijke voorkeur. a b c

Schoolopdracht 4.3 snelwisselsystemen rapid-exits

64

Welk type melkstal wordt op je praktijkbedrijf gebruikt? Noem een paar redenen waarom er voor deze melkstal is gekozen? Geef aan waarom jij vind dat deze melkstal (niet) goed bij het bedrijf past?

Vergroten van de capaciteit van een doorloopmelkstal Om de wisseltijden van koeien te verkorten zijn de zogenaamde snelwisselsystemen of rapid-exits ontworpen. Bij deze systemen kunnen de koeien wanneer ze uitgemolken zijn, allemaal tegelijk naar voren lopen om de melkstal te verlaten. a In welke melkstallen kun je dit systeem toepassen? b Welke extra bouwvoorziening vergt dit systeem? c Waarom is de wisseltijd bij dit systeem korter?

❑ DE MELKMACHINE

Schoolopdracht 4.4

Melkstallen van de praktijkbedrijven In praktijk-observatieopdracht 4.2 heb je de melkstal van je praktijkbedrijf bekeken. a Inventariseer met je klasgenoten welke melkstallen en hoeveel van elk er op de praktijkbedrijven worden toegepast.

Type melkstal

Totaal aantal:

b

Schoolopdracht 4.5

❑ KEUZE MELKSTAL

Aantal

% van het totaal

100 %

Welk type melkstal wordt er op de praktijkbedrijven het meest gebruikt? Op hoeveel procent van de praktijkbedrijven is dit type in gebruik?

Vragen a Waarom heeft de open tandemmelkstal de toevoeging ‘open’ in zijn naamgeving? b Zet de volgende vier melkstallen in volgorde van lange looplijnen voor de melker naar korte looplijnen voor de melker: visgraatmelkstal, gesloten tandem, zij-aanzij- melkstal, open tandem. c Waarom kan in een 12-stands draaimelkstal een hogere capaciteit gehaald worden dan in een 12-stands visgraatmelkstal? d Wat is het voordeel van het kunnen afsluiten van de voerbakken, tijdens het uitlaten van de koeien?

65

Fig. 4.6 Benaming en plattegronden van verschillende doorloopmelkstallen

66

Plattegrond

Symbool

Benaming

2 2

Vierstands melkstal (dubbele twee)

>3 3<

Zesstands open tandem

6V6

Twaalfstands visgraat melkstal

4-5-6-∆

Vijftienstands driehoek melkstal met visgraatopstelling

12V12

Vierentwintigstands visgraat melkstal (ruitmelkstal)

8z8

Zestienstands zij-aan-zij melkstal

8D

Achtstands draai melkstal (tandemopstelling)

16Ds

Zestienstands draai melkstal met visgraatopstelling

20Dr

Twintigstands draai melkstal met straalsgewijs opgestelde standen

❑ DE MELKMACHINE

4.2

Inrichting melkstal

Poef … weg jongensdroom! Afgekeurd voor vliegenier. Tijdens de beroepskeuring werd het duidelijk. Lichte gehoorschade. Misschien aangeboren maar zeer waarschijnlijk als gevolg van regelmatige blootstelling aan veel lawaai. En dat al op deze leeftijd. Hoe zal dat dan zijn op 65-jarige leeftijd?

Inrichting van de melkstal

werkomstandigheden van de melker welzijn van de koe

Wanneer je eenmaal gekozen hebt voor een bepaald type melkstal, moet je de stal inrichten. De inrichting van de melkstal moet je richten op de arbeids- of werkomstandigheden van de melker en op het welzijn van de koe. De werkomstandigheden beinvloeden in grote mate de veiligheid en het comfort van de melker en de nauwkeurigheid en snelheid van het werk. Deze zaken beinvloeden elkaar onderling ook. Wanneer de werkomstandigheden ongunstig zijn, kan dat (op de lange duur) leiden tot arbeidsongeschiktheid. De belangrijkste oorzaken van arbeidsongeschiktheid zijn: – verkeerde lichamelijke belasting; – werken met gevaarlijke stoffen; – te grote geluidsbelasting; – werken in stoffige ruimtes. De – – – – – – –


❑ INRICHTING MELKSTAL

werkomstandigheden van de melker worden voornamelijk bepaald door: de afmetingen van bepaalde onderdelen; de afwerking van bepaalde onderdelen; het klimaat; het geluidsniveau; de verlichting; het bedieningsgemak van allerlei apparatuur en installaties; de veiligheid.

Melkstalafmetingen voor de koe Bij visgraatmelkstallen blijkt een standlengte van 1,20 m en een standbreedte van 1,30 m optimaal te zijn, waarbij de koeien onder een hoek van 25AG ten opzichte van de putrand staan. Bij een zij-aan-zij-melkstal is de standlengte 0,65 m en de standbreedte 2,40 m. Bij de open melkstal is de standlengte 2,60 m en de standbreedte (box + looppad) 1,80 m.

67

Fig. 4.7 Plattegrond van een visgraatmelkstal met rechte en gekartelde keerbuis

a b

68

Hoe groot zijn de standlengte en de standbreedte van de melkstal van je praktijkbedrijf? Observeer het gedrag van de koeien tijdens het melken. Vind je dat de koeien ruim en comfortabel in de melkstal staan, of staan ze ietwat ongemakkelijk op een (te) kleine ruimte?


Melkstalafmetingen voor de melker Een goede werkhoogte is erg belangrijk en wordt bepaald door de putdiepte. De putdiepte is de afstand tussen de melkputvloer en de vloer waarop de koe staat. Richtlijnen voor een juiste putdiepte zijn: – de vloer waarop de koe staat, ligt 15 cm onder de elleboog van de melker, of – de putdiepte is de lengte van de melker min 90 cm. De onderste keerbuis moet op ongeveer schouderhoogte zitten, zodat de melker er geen hinder van heeft en deze de melker toch voldoende bescherming geeft. a Hoe diep is de melkput van je praktijkbedrijf? b Met welke richtlijn komt dit voor jou overeen? c Op welke hoogte zit de onderste keerbuis ten opzichte van jou? d Passen de putdiepte en hoogte van de keerbuis het beste bij jou of bij de dagelijkse melker?


De afwerking van bepaalde onderdelen in de melkstal Een goede grip om glijpartijen te voorkomen laat zich niet altijd goed combineren met makkelijk schoonmaken. Het één vergt een stroef oppervlak en het ander een glad oppervlak. a Hoe zijn de vloeren en traptreden in de melkstal van je praktijkbedrijf afgewerkt? b Waarom vindt je deze afwerking (niet) ideaal? c Hoe zijn de wanden afgewerkt? d Waarom vindt je deze afwerking (niet) ideaal? e Zijn er veel ongewenst hoeken, gaten en randen waar zich altijd vuil verzamelt en die lastig schoon te maken zijn? f Welke scherpe hoeken, randen of anderszins gevaarlijke onderdelen waaraan je je makkelijk (en dus dagelijks) kunt bezeren, zitten er in de melkstal? g Is de inrichting van de melkstal dus goed/ redelijk/slecht afgewerkt?

❑ DE MELKMACHINE

Schoolopdracht 4.9

De afwerking van de verschillende oppervlakken in de melkstal a Hoe moeten de vloeren en traptreden volgens jou afgewerkt worden? Waarom op die manier? b Hoe moeten volgens jou de wanden afgewerkt worden? Waarom op die manier? c Waarom zijn allerlei hoeken, gaten en randen ongewenst en wil je dus dat alles mooi rond en glad is afgewerkt?


Het klimaat in de melkstal Het klimaat wordt bepaald door temperatuur, luchtvochtigheid en de luchtbeweging. Je moet met ventilatie, isolatie en voldoende inhoud van de melkstal deze factoren in de hand zien te houden. Over het algemeen kun je een melkstal die tegen een zijgevel aan is gebouwd, makkelijker ventileren dan een melkstal die midden in een gebouw staat. Je kunt dan namelijk lucht via inlaatopeningen in de zijgevel binnen laten. Via openingen boven in de melkstal (tegen het schuine, geïsoleerde dak aan) kan de lucht dan weer afgevoerd worden. a Waardoor wordt het warm en vochtig in de melkstal? b Op welke manier kun je de ventilatie in de melkstal van je praktijkbedrijf regelen of beïnvloeden? c Op welke manier wordt bevriezing van bijvoorbeeld de waterleidingen in de melkstal voorkomen?

Geluidsniveau

dB(A)

Geluidsdruk zoals die door het menselijk oor wordt waargenomen, wordt uitgedrukt in dB(A) (=decibel). Wanneer men regelmatig wordt blootgesteld aan geluidsniveaus boven 80 dB(A), kan dit onherstelbare gehoorbeschadiging geven. Dit gaat vaak geleidelijk en ongemerkt.

Schoolopdracht 4.11

Geluid Gebruik voor de volgende vragen de mediatheek. a Tot welk geluidsniveau mag je langdurig zonder gehoorbescherming aan geluid blootgesteld worden? b Hoeveel dB(A) lawaai produceert een hogedrukspuit ongeveer? c Hoe lang mag je hier dan zonder gehoorbescherming mee werken? d Op welke manier wordt hier op je praktijkbedrijf rekening mee gehouden?


De geluidsbronnen in de melkstal In een melkstal is het geluidsniveau normaal gesproken tussen de 60 en 80 dB(A). Sommige vacuümpompen en hogedrukreinigers produceren wel meer dan 95 dB(A). Dat is meer dan het menselijk oor kan verdragen. We mogen daar maar een paar minuten lang aan blootstaan. a Welke geluiden hoor je allemaal tijdens het melken in de melkstal van je praktijkbedrijf? b Wat is de grootste lawaaiproducent? c Vind je het geluidsniveau van deze geluidsbron laag, nog normaal of hoog? d Op welke manier zou je het geluid hiervan kunnen verminderen? e Hoe vaak wordt de melkstal schoongemaakt met de hogedrukspuit? f Hoe lang duurt dit dan ongeveer?


69

g h


Vind je het geluid van de hogedrukspuit hinderlijk/vervelend, of valt het wel mee en is dat best aan te horen? Wat is het goede antwoord? Het melken is op je praktijkbedrijf zeer/ soms/ niet belastend voor je gehoororganen.

De verlichting in de melkstal Bij elk werk hoort een goede verlichting. Te weinig licht is vermoeiend en fel licht met veel schaduw en schittering is hinderlijk. Veel ramen en lichtplaten maken het helder in de melkstal. In de wintermaanden heb je hier tijdens het melken echter weinig aan. Doorgaans geeft één aaneengesloten rij TL-buizen op ongeveer 2,5 meter hoogte boven de putvloer voldoende verlichting in een melkstal. Hierbij zijn de kleur en afwerking van de wanden en het plafond of dak van invloed. a Op welke plaatsen vind je dat er tijdens het melken voldoende licht moet zijn? b Wat zijn de donkere plaatsen in de melkstal van je praktijkbedrijf? c Hoe komt het dat er op deze plaatsen niet voldoende licht komt?

Bedieningsgemak van de apparatuur

krachtsinspanning


Omdat bepaalde handelingen in de melkstal voortdurend terugkomen, is het belangrijk dat die makkelijk uitgevoerd kunnen worden. Handdouches, spraybussen of sprayinstallatie en touwtjes voor krachtvoerautomaten moeten binnen handbereik zijn. Hekwerk, deuren, krachtvoerautomaten en melkslanggeleiders moeten eenvoudig en zonder veel krachtsinspanning te bedienen zijn. Uierdoeken moeten ook een handige plaats hebben. Het zijn soms maar kleine dingen die het werk vereenvoudigen (of juist lastig maken). Lichamelijk belastende handelingen tijdens het melken Observeer de handelingen die de melker tijdens het melken verricht. a Welke krachtsinspanningen moet de melker leveren? b Bij welke van deze krachtsinspanningen wordt de rug belast? c Naar welke dingen moet de melker voortdurend reiken of waar moet hij steeds een paar passen voor lopen? d Op welke manier kun je dit reiken of lopen voorkomen? e Geef van de volgende middelen aan welke plaats ze hebben in de melkput en waarom je dit een handige of een onhandige plaats vindt. Pot/tube uiercrème, vloertrekker, driespeendoppen, waterslang, ketel voor biestmelk, uierdoeken. Vul de lijst eventueel aan.

Veiligheid

onveilige situaties

70

De melkstal moet een veilige plaats zijn voor zowel de melker en bezoekers als voor de koeien. Vaak zijn onveilige situaties het gevolg van een onjuiste inrichting, slijtage of slordigheden. Onderwerpen die in dit verband extra aandacht verdienen, zijn o.a.: – antislipprofiel op de trapjes en vloeren in de melkput en het melklokaal; – hekwerk rond de put in het melklokaal waarin de luchtafscheider en de melkpomp zitten; – schoeisel met een warme voering, stalen neuzen en antislipzolen; – een deugdelijke en spuitwaterdichte aanleg van de elektrische installaties en verlichting;

❑ DE MELKMACHINE

– – – – –

afscherming van bewegende delen zoals V-snaren en vijzels; afsluitbare opbergmogelijkheid voor materialen en reinigingsen ontsmettingsmiddelen; het vrij houden van looplijnen, geen rondslingerend materiaal; geen water met reinigingsmiddel verspuiten met de hogedrukspuit; gehoorbescherming gebruiken bij het gebruik van de hogedrukspuit;


De veiligheid in en rond de melkstal In deze opdracht ga je de veiligheid in en rond de melkstal van je praktijkbedrijf beoordelen. In een latere opdracht vergelijk je de gegevens met die van je klasgenoten. Noteer je bevindingen op werkblad 2. a Beoordeel op je praktijkbedrijf de melkstal/het melken op bovengenoemde punten. Geef voor elk punt een korte beschrijving van de situatie met betrekking tot veiligheid. b Welk onderwerp moet er voor jouw praktijkbedrijf nog aan toegevoegd worden en hoe is het ermee gesteld? c Geef een cijfer (1 tot en met 10) voor alle beoordeelde punten en bereken het gemiddelde.

Schoolopdracht 4.16

Veiligheid in en rond de melkstallen van de praktijkbedrijven In praktijk-observatieopdracht 4.15 heb je de veiligheid van de melkstal beoordeeld. Inventariseer met je klasgenoten hoe het op de praktijkbedrijven is gesteld met de veiligheid in de melkstallen. a Welk veiligheidsonderwerp krijgt het vaakst een laag cijfer? b Wat is de gemiddelde score voor de veiligheid bij de praktijkbedrijven? c Wat is jullie mening over de veiligheid van de melkstallen op de praktijkbedrijven?

Schoolopdracht 4.17

Het welzijn van de koeien Een koe staat natuurlijk veel korter in de melkstal dan de melker, maar ook een koe moet zich behaaglijk voelen in de melkstal. Welke factoren beïnvloeden het welzijn van de koeien in de melkstal?

Schoolopdracht 4.18

Vragen a Aan welke van de vier belangrijkste oorzaken van arbeidsongeschiktheid sta je zelf regelmatig bloot tijdens het melken? b Welke factoren bepalen de werkomstandigheden van een melker? c Op wie moeten de melkstalafmetingen zijn afgestemd? d Op welke manier kan bij meerdere melkers met verschillende lichaamslengtes toch steeds een juiste putdiepte worden gerealiseerd? e Waarom is ventileren zo belangrijk? f Boven welk geluidsniveau is gehoorbescherming nodig of verplicht? g Heeft het welzijn van de koe invloed op de werkomstandigheden van de melker? Leg uit.


71

4.3

Inrichting melklokaal

Ik was 's morgens al vroeg bij de slager, om worst te kopen voor bij de borrel. Vanuit de winkel kon ik door een open deur zien hoe de zoon van de slager zijn fiets uit de koelcel haalde om naar school te gaan. Er stonden ook een hogedrukreiniger, een bezem en nog wat andere dingen in de koelcel. Nadat de visite 's avonds de smaak van de worst had geprezen, vertelde ik wat ik had gezien in de koelcel annex berghok van de slager. Daar was niemand over te spreken. De worst verloor daarmee dan ook een aanzienlijk deel van zijn goede smaak.

Het melklokaal

een schone, heldere en frisse ruimte tanklokaal machinekamer

Met het melklokaal wordt over het algemeen de ruimte bedoeld waarin zich bevinden: koeltank, koelmachine, vacuümpomp, wasbakken, reinigingsautomaten, apparatuur voor waterhergebruik, warmteterugwinning, boilers, bronwaterinstallatie, hogedrukspuit, emmers, vaten, borstels, slangen en dergelijke. Een opslagruimte dus voor vele zaken. Willen we onze melk als een gezond en zuiver natuurproduct kunnen blijven afzetten (als grondstof voor een grote industrie), dan zullen we het in een schone, heldere en frisse ruimte moeten bewaren. Dan zullen we toch het een en ander gescheiden moeten houden en moeten we het melklokaal verdelen in: – een tanklokaal waarin alleen een melkkoeltank staat, en – een machinekamer waarin allerlei installaties en gereedschappen staan.

Fig. 4.8 Voorbeeldsituatie van tanklokaal en machinekamer

72

❑ DE MELKMACHINE


Melklokaal, of tanklokaal + machinekamer Het is voor de melkveehouder vaak moeilijk om in de ruimte waarin de tank staat, geen andere dingen neer te zetten. In het tanklokaal staat in principe alleen de melkkoeltank en een klein wasbakje voor de RMO-chauffeur (Rijdende Melk Ontvangst). In bestaande situaties is het niet altijd eenvoudig om een en ander volledig te scheiden, maar vaak zijn wel aanpassingen mogelijk om het geheel acceptabel(er) te maken. Zo kun je het melklokaal toch wat meer op een tanklokaal laten lijken. a Is er op je praktijkbedrijf sprake van een melklokaal of van een tanklokaal + machinekamer? b Wanneer er sprake is van een melklokaal staan er dus allerlei installaties en attributen. Welke zijn dat in jouw geval? c Geef (in een tekening) aan welke aanpassingen het vergt om in het bestaande melklokaal toch tot een gescheiden indeling te komen? d Ook wanneer er sprake is van een tanklokaal, staan er vaak nog kleinigheden die er niet thuis horen. Welke zijn dat in jouw geval?


Plaats van het melk-/tanklokaal (= het melklokaal dan wel het tanklokaal) Vanwege de bereikbaarheid moet het melk-/tanklokaal voor de melker dichtbij de melkstal gelegen zijn en voor de RMO aan een goed verhard en ruim erfpad. Met het oog op de hygiëne moet het melk-/tanklokaal bij voorkeur niet gebruikt kunnen worden als doorloop tussen woning en bedrijf. Omdat het melk-/tanklokaal een heldere, frisse ruimte moet zijn, is het aan te bevelen dat twee zijden van dit lokaal aan de buitenwand van het gebouw grenzen. Dan kunnen er ramen geplaatst worden voor lichtinval en ventilatie. Bij voorkeur zit een wand op het noorden, zodat je hier minder directe zoninval hebt, waardoor het koeler blijft, zeker wanneer de ruimte geïsoleerd is. a Hoeveel meter moet de RMO achteruit rijden om bij het tank-/melklokaal te komen? b Welke hinderlijke obstakels komt hij tegen waarvoor hij 's nachts goed op moet letten? c Tussen welke ruimtes is het tank-/melklokaal de verbindingsruimte? d Hoe vaak op een dag loopt er iemand door het tank-/melklokaal? e Heeft het tank-/melklokaal een gunstige plaats als je kijkt naar de bereikbaarheid? f En wat vind je van de plaats vanuit hygiënisch standpunt?


Grootte van melk-/tanklokaal De oppervlakte voor tanklokaal en machinekamer samen is ongeveer 15 m2 + 1 m2 per 10 melkkoeien. Afhankelijk van de tankgrootte moet de breedte minimaal 3,5 tot 4 meter zijn en de hoogte minimaal 2,4 meter. Aan de ene kant moet er voldoende ruimte rondom en boven de tank zijn om de vloeren en wanden goed te kunnen reinigen en om makkelijk een melkmonster boven uit de tank te kunnen nemen. Aan de andere kant wordt een te groot melklokaal gemakkelijk gebruikt voor andere doeleinden dan waarvoor het is bestemd. a Hoe groot is de kleinste doorgang rondom de koeltank? b Geef aan wat je hiervan vindt in verband met schoonmaakwerkzaamheden van en rondom de koeltank? c Is aan de reinheid van het melk-/tanklokaal te zien dat deze kleinste doorgang een belemmering is voor schoonmaakwerkzaamheden?

❑ INRICHTING MELKLOKAAL

73

d e

Wordt deze kleinste doorgang veroorzaakt door een installatie of gereedschap of door de omvang van het melk-/tanklokaal? Is dit dus moeilijk of makkelijk aan te passen?

De inrichting van het melk-/tanklokaal schoon

Om het lokaal goed schoonte kunnen houden dienen de wanden tot een hoogte van 1,5 meter glad te zijn afgewerkt. Het plafond moet stofdicht, vochtbestendig en schimmelwerend zijn. De vloer kan uitgevoerd worden met tegels of een kunststoflaag. Deze materialen zijn goed bestand tegen melkzuur en reinigingsen ontsmettingsmiddel. De vloer moet een afschot hebben van 1 à 2 % naar één of meer schrobputjes met stankafsluiters.

helder

Voor een helder melk-/tanklokaal moet er voldoende daglicht binnen komen en moeten het plafond en de wanden een heldere kleur hebben. Een raamoppervlak van 1/10 deel van het vloeroppervlak is voldoende. De verlichting moet worden uitgevoerd in waterdichte TL-armaturen. Deze moeten vooral daar worden geplaatst, waar de RMO-chauffeur zijn werk doet. Maar ook achterin het lokaal mogen geen donkere plekken zijn. Om een fris melk-/tanklokaal te krijgen moet de warmte die de koelmachine uit de melk heeft gehaald niet in het lokaal blijven. Ventilatie met behulp van ramen en/of luchtroosters kan deze warmte afvoeren. Deze moeten wel worden voorzien van vliegenhorren. Ramen aan de noordzijde laten het minste licht en daarmee warmte binnen. Omdat het lokaal vorstvrij moet zijn te houden, dienen wanden en plafond geisoleerd te zijn met daarbij nog de mogelijkheid van bijverwarming tijdens strenge vorst.

fris


74

Het schone, heldere en frisse melk-/tanklokaal a Hoe zijn de muren van het melk-/tanklokaal van je praktijkbedrijf afgewerkt? b Welke obstakels kom je tegen wanneer je de muren met een sopje schoon wilt maken of met een waterslang af wilt spuiten? c Nodigt dit melk-/tanklokaal dus uit tot schoonmaken c.q. schoonhouden? d Hoe groot is het raamoppervlak ten opzichte van het vloeroppervlak? e Is het overdag helder en licht in het melk-/tanklokaal of is het schemerig als er geen verlichting aan is? f Wat is dus je oordeel over de helderheid van het melk-/tanklokaal? g Waarlangs moet de warmte die de koelmachine uit de melk haalt en de lucht die de koelmachine naar binnen zuigt tijdens het koelen het melk-/tanklokaal verlaten? h Hoe wordt voorkomen dat er vliegen het melk-/tanklokaal binnenkomen? i Is het doorgaans warm of doorgaans fris in het tank-/melklokaal?

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 4.9 Een af te sluiten container als voorraadkast


De KKM-eisen voor het melk-/tanklokaal In het kader van Keten Kwaliteit Melk (KKM) moet een tank-/melklokaal aan bepaalde eisen voldoen. – Zo moeten reinigingsmiddelen ordelijk opgeslagen worden. Er mag alleen een werkvoorraad (= één aangebroken en één volle jerrycan) van het reinigingsmiddel, zuur en speendesinfectiemiddel zichtbaar zijn. De overige voorraad van deze middelen moet in een afgesloten kast staan; – Er mag geen zichtbaar vuil aanwezig zijn op de vloeren en wanden. Ook mag er geen vuile kleding en schoeisel aanwezig zijn. Afval moet in een gesloten emmer zitten en er mag geen overlast van vliegen en ongedierte zijn. Ook mogen (huis)dieren niet in het tank-/melklokaal gehuisvest of gevoerd worden; – De koelmachine, koeltank en reiniging van de tank moeten één keer per jaar gecontroleerd en onderhouden worden. Dit wordt genoteerd in een logboek dat bij de tank aanwezig is. a Hoeveel jerrycans reinigingsmiddel, zuur en speendesinfectiemiddel staan in het tank-/melklokaal van je praktijkbedrijf? b Waar bevindt zich de afsluitbare kast? c Op welke plaatsen vind jij het lokaal niet schoon genoeg? d Welke kleding en schoeisel kom je in het lokaal tegen? e Hoeveel wasbakken zijn er, en waar worden ze voor gebruikt? f Wat wordt er met de gebruikte filters gedaan? g Hoe lang geleden heeft de laatste servicebeurt van de melktank plaatsgevonden? Kijk in het logboek. h Voldoet het melk-/tanklokaal van je praktijkbedrijf op basis van voorgaande opdrachten aan de KKM-norm? i Vind je het melk/tanklokaal van je praktijkbedrijf een ‘visitekaartje’?

+HWWDQNORNDDOLVJHHQPDJD]LMQYRRUDOOHUOHLJHUHHGVFKDSHQLQVWDOODWLHVPDDUHHQ YLWULQHYRRUKHWHLQGSURGXFWHQGDDUPHHKHWYLVLWHNDDUWMHYDQKHWEHGULMI

❑ INRICHTING MELKLOKAAL

75

Schoolopdracht 4.24

Vragen a Wat is het verschil tussen een melklokaal en een tanklokaal? b Hoe heet de ruimte waar allerlei installaties en gereedschappen moeten worden opgesteld? c Waarom kan een melk-/tanklokaal het beste aan de noordzijde van het gebouw geplaatst worden? d Waarom moet er rondom de koeltank voldoende ruimte zijn? e Wie heeft problemen wanneer het melk-/tanklokaal vanaf het erf moeilijk toegankelijk is? f Waarom mag een melk-/tanklokaal geen doorloop zijn? g Waardoor wordt het warm in het tanklokaal wanneer er niet geventileerd wordt? h Waarom moeten de deuren van het tanklokaal toch gesloten blijven? i Wat betekend KKM?

4.4

76

Afsluiting

–

De koeien in Nederland worden gemolken in grupstallen, doorloopmelkstallen en steeds meer in automatische melksystemen (AMS) of door melkrobots.

–

De meeste koeien worden gemolken in doorloopmelkstallen. Welke type doorloopmelkstal gekozen wordt, hangt af van: – aantal melkkoeien, – gewenste melktijd, – arbeidsbezetting, – kosten van de melkstal, – bestaande bedrijfsgebouwen, – persoonlijke voorkeur.

–

De inrichting van een melkstal moet gericht zijn op het welzijn van de melker en op het welzijn van de koe. Door slechte werkomstandigheden kunnen beroepsziekten ontstaan.

–

Bij een ideale indeling staat alleen de melkkoeltank in het schone, heldere en frisse tanklokaal. De installaties, gereedschappen en voorraden staan in de machinekamer. Wanneer er geen sprake is van een tanklokaal + machinekamer maar van een melklokaal, moet ook deze schoon, helder en fris zijn.

–

Het tanklokaal is geen magazijn voor allerlei gereedschap en installaties maar een vitrine voor het eindproduct, en daarmee het visitekaartje van het bedrijf.

❑ DE MELKMACHINE

5

Reiniging en desinfectie

Oriëntatie Hevig verontwaardigd was de praktijkbegeleider toen Kees met zijn vieze laarzen in de ontsmettingsbak stapte en ze daarin schoonmaakte en trachtte te ontsmetten. ‘Wie mag dat vieze water nu nog gaan gebruiken om de laarzen in te ontsmetten,’ vroeg hij aan Kees. ‘De volgende keer graag eerst het vuil verwijderen en dan met schone laarzen in de ontsmettingsbak stappen. Dan gaat de ontsmetting beter, sneller en kan ik de ontsmettingsoplossing langer gebruiken,’ aldus de praktijkbegeleider.

Leerdoelen Na – – – – – –

het bestuderen van dit hoofdstuk kun je: de werking en het gebruik van reinigingsmiddelen noemen; de werking en het gebruik van desinfectiemiddelen noemen; de installatie reinigen en desinfecteren; de ruimten reinigen en desinfecteren; de relatie tussen een veilige en gezonde werkomgeving verklaren; het afval- en spoelwater alsmede de restanten op een milieuverantwoorde manier afvoeren.

5.1

Reinigen en ontsmetten van melkapparatuur

De praktijkbegeleider had duidelijk gezegd dat ik het schoonmaakmiddel in het potje van de reinigingsautomaat moest doen. Klinkt ook logisch. Maar nu zie ik allerlei potten, blikken en vaten staan: gecombineerd middel, zuur, inweek- en reinigingsmiddel, chloorpillen, handreiniger, veeshampoo, speenontsmettingsmiddel, formaline? Maar welke van al die middelen is het nu? Dit wordt Russische roulette. Of ga ik terug en vraag ik nog een keer? De middelen die je gebruikt voor het reinigen en ontsmetten van melkapparatuur, kun je onderverdelen in: – reinigingsmiddelen; – ontsmettingsmiddelen; – gecombineerde middelen, en – zure middelen.

Reinigingsmiddel vuil

❑ REINIGING EN DESINFECTIE

Met een reinigingsmiddel maak je vuil los van oppervlakken. Zeep om je handen mee te wassen is hier een voorbeeld van. Belangrijk is dat het reinigingsmiddel is afgestemd op het soort vuil dat verwijderd moet worden en de omstandigheden waaronder dit

77

moet gebeuren. Bij de reiniging van melkmachines en melkkoeltanks gaat het natuurlijk om melkresten waarvan vet en eiwit de moeilijkst te verwijderen bestanddelen zijn. Fig. 5.1 Bestudeer altijd goed de etiketten

Ontsmettingsmiddel

78

bacteriën en ziektekiemen

Ontsmettings- of desinfectiemiddelen gebruik je om bacteriën en ziektekiemen te doden die op gereinigde oppervlakken zijn achtergebleven. Er zijn veel soorten desinfectiemiddelen, met elk hun specifieke eigenschappen. Ontsmettingsmiddelen voor melkapparatuur hebben doorgaans geen reinigend vermogen en werken vaak alleen goed op reeds gereinigde oppervlakken. Veel van deze ontsmettingsmiddelen werken namelijk op basis van actief chloor. Dit chloor werkt ook in op melkresten en verliest daarmee zijn ontsmettende werking.


Het gecombineerde middel Reinigen en ontsmetten zijn dus twee verschillende bewerkingen. Toch kun je deze twee bewerkingen wel gelijktijdig uitvoeren. Hiervoor heb je dan een gecombineerd middel nodig en moet je goed voorspoelen om de melkresten te verwijderen. Bij de moderne melkinstallaties wordt vaak alleen gesproken over de reiniging. Daarmee wordt echter meestal ook de ontsmetting bedoeld. Vrijwel altijd is er namelijk sprake van een gecombineerde reiniging en desinfectie. a Wat is de (merk)naam van het gecombineerde middel dat op je praktijkbedrijf gebruikt wordt voor de reiniging en ontsmetting van de melkmachine? b Wat is/zijn de werkzame stoffen van dit middel? c In welke concentratie moet dit middel gebruikt worden (%)? d Verwijder in overleg met je praktijkopleider een etiket van een lege verpakking van het gecombineerde middel en neem het mee voor schoolopdracht 5.3. e Wordt er voor de koeltank een ander middel gebruikt?

❑ DE MELKMACHINE

Fig. 5.2 Etiket van een gecombineerd reinigingsen ontsmettingsmiddel

Praktijk-observatieopdracht 5.2 kalkaanslag

Het zure middel Naast de twee keer per dag terugkomende reiniging met een gecombineerd middel, is het wenselijk dat je één of twee keer per week de reinigingsbeurt uitvoert met een zure oplossing. Hiermee verwijder je de zeer geringe hoeveelheid kalkaanslag die tijdens het melken en de normale reiniging tegen de wanden van leidingen en dergelijke wordt afgezet. Bij ernstige aanslag wordt de binnenkant van de installatie namelijk ruw, waardoor deze minder goed is te reinigen. Ook kun je problemen krijgen met bepaalde elektronische apparatuur als gevolg van kalkaanslag op elektroden, bijvoorbeeld automatische afname en melkmeters. a Wat is de (merk)naam van het zure middel dat op je praktijkbedrijf gebruikt wordt? b Wat is/zijn de werkzame stoffen van dit middel? c In welke concentratie moet dit middel gebruikt worden (%)? d Verwijder in overleg met je praktijkopleider een etiket van een lege verpakking van het zure middel en neem het mee voor schoolopdracht 5.3. e Wordt er voor de koeltank een ander middel gebruikt?

:DDUVFKXZLQJ 0HQJLQJYDQ]XUHUHLQLJLQJVPLGGHOHQHQEDVLVFKHUHLQLJLQJVPLGGHOHQLV OHYHQVJHYDDUOLMNYDQZHJHKHIWLJYULMNRPHQGHFKORRU JDVVHQ

❑ REINIGEN EN ONTSMETTEN VAN MELKAPPARATUUR

79

Schoolopdracht 5.3

Reinigings- en ontsmettingsmiddelen op de praktijkbedrijven Er ontstaat nogal eens spraakverwarring over de gebruikte reinigingsen ontsmettingsmiddelen. Vaak worden het soort middel en de merknaam van het middel door elkaar gebruikt. In praktijk-observatieopdracht 5.1 heb je de gecombineerde middelen van je praktijkbedrijf bekeken. Vervolgens heb je in praktijkobservatieopdracht 5.2 de zure middelen van je praktijkbedrijf bekeken. a Bekijk de meegebrachte etiketten van je klasgenoten en doe van de verschillende soorten er één in een verzamelmap. b Inventariseer met je klasgenoten welke middelen er op de praktijkbedrijven gebruikt worden voor de reiniging en ontsmetting van de melkmachines.

Gecombineerde middelen Merknaam

c d e f g

80

Aanbevolen concentratie in %

Werkzame stoffen

Hoeveel verschillende gecombineerde middelen worden er op de praktijkbedrijven gebruikt? In welke concentraties moeten deze middelen gebruikt worden (%)? Hoeveel verschillende werkzame stoffen zitten er in deze gecombineerde middelen? Zit er veel verschil in al die verschillende merken gecombineerde middelen? Inventariseer hoeveel verschillende zure middelen er op de praktijkbedrijven worden gebruikt.

❑ DE MELKMACHINE

Zure middelen Merknaam

h i j

Aanbevolen concentratie in %

Werkzame stoffen

In welke concentraties moeten deze middelen gebruikt worden (%)? Hoeveel verschillende werkzame stoffen zitten er in deze zure middelen? Zit er veel verschil in al die verschillende merken zure middelen?

Fig. 5.3 Reiniging van de koeltank

Reiniging Melkleidinginstallaties kun je alleen goed reinigen door de reinigingsvloeistof te laten circuleren. De aanleg van diverse leidingen moet deze circulatie mogelijk maken. Bij een melkleiding op de grupstal moet je de melkstellen in het melklokaal aansluiten op de spoelleiding en in de wasbak leggen. In een doorloopmelkstal moet je de melkstellen aansluiten op de spoelstellen.


81


De melkmachine gereedmaken voor reiniging Melk moet tijdens het melken niet op alle plaatsen komen waar het spoelwater tijdens de reiniging wel langs komt. Daarom moeten er voor en na het melken kranen open of dicht gezet worden of verbindingen gemaakt of verbroken worden. a Schrijf één voor één alle handelingen op die je moet verrichten om de melkinstallatie op je praktijkbedrijf gereed te maken voor de reiniging, nadat je de laatste koe hebt gemolken. b Hoe en waar moet je na de reiniging het laatste spoelwater aftappen? c Hoe vaak moet je de installatie reinigen met zuur? De – – –

voorspoelen hoofdreiniging naspoelen

reiniging van de melkinstallaties voer je in drie stappen uit, in de volgorde: voorspoelen; hoofdreiniging; naspoelen.

Voorspoelen heeft tot doel de melkresten te verwijderen, zodat de hoofdreiniging effectiever uitgevoerd kan worden. Tijdens de hoofdreiniging maak je de oppervlakten volledig schoon en desinfecteer je de installatie. Naspoelen heeft tot doel restanten van de hoofdreinigingsoplossing te verwijderen. Deze procedure kun je uitvoeren met behulp van: 1 de standaardreiniging, en 2 de hittereiniging.

Standaardreiniging Op verreweg de meeste bedrijven wordt de standaardreiniging toegepast. Bij deze reiniging gebruik je: – een aparte hoeveelheid lauw voorspoelwater; – een aparte hoeveelheid heet hoofdreinigingswater van 60 à 70°C met hieraan toegevoegd het reinigings-/ontsmettingsmiddel. Dit mengsel laat je gedurende enkele minuten veel keren door de melkinstallatie circuleren. Belangrijk hierbij is dat het water niet kouder wordt dan 40°C; – een aparte hoeveelheid koud naspoelwater. Het voor- en naspoelwater spoel je slechts één keer door de installatie.

Hittereiniging Bij de hittereiniging spoel je een grote hoeveelheid nagenoeg kokend water één keer door de melkinstallatie. Het eerste gedeelte van de hoeveelheid water fungeert als voorspoelwater. Aan de vervolghoeveelheid wordt zuur toegevoegd om kalkaanslag te voorkomen. Aan het laatste gedeelte van de waterhoeveelheid wordt geen zuur meer toegevoegd. Dit water fungeert als naspoelwater. Bij deze reinigingsmethode reinig je dus met behulp van kokend water en zuur en ontsmet je de installatie door de hoge temperatuur. Praktijk-observatieopdracht 5.5

82

De reiniging van de melkmachine Voor elke manier van reinigen geldt dat: – er voldoende reinigingsmiddel moet worden gebruikt; – het water met voldoende spoelkracht door de leidingen moet stromen;

❑ DE MELKMACHINE

– – Als a b c d e

de temperatuur van het hoofdreinigingswater voldoende hoog moet zijn; de reinigingsoplossing voldoende tijd moet krijgen om haar werk te kunnen doen. melker moet je hier natuurlijk regelmatig op toezien. Welk type reiniging wordt er op je praktijkbedrijf toegepast? Hoeveel liter heet water en hoeveel milliliter reinigingsmiddel worden er gebruikt tijdens de reiniging? Wat is de verhouding reinigingsmiddel/heet water dan? Welke verhouding of welk percentage wordt voorgeschreven op het etiket van het reinigingsmiddel? Voeg je dus wel altijd de juiste hoeveelheid reinigingsmiddel toe?

Waterbesparende maatregelen Om op de hoeveelheid reinigingswater te kunnen besparen zijn een paar varianten bedacht op de standaardreiniging, namelijk: – de doorschuifreiniging, en – de voorraadreiniging. Fig. 5.4 De vijf factoren die van belang zijn bij de reiniging

De doorschuifreiniging Bij dit type reiniging vang je in twee aparte opvangbakken het gebruikte hoofdreinigingswater en het gebruikte naspoelwater op en bewaart dit tot de volgende keer. Bij de doorschuifreiniging gebruik je namelijk: – voor het voorspoelen het hoofdreinigingsmengsel van de vorige keer;


83

– voor de hoofdreiniging het schone naspoelwater van de vorige keer. Alleen voor het naspoelen gebruik je elke keer weer schoon leidingwater, dat in een derde bak komt.

Voorraadreiniging Bij deze reiniging gebruik je het hoofdreinigingswater met gecombineerd middel meerdere keren. Het hoofdreinigingsmengsel wordt dus gedurende bijvoorbeeld een week bewaard en op temperatuur gebracht. Evenals bij het doorschuifsysteem zijn de hoge kosten van de apparatuur een nadeel. Praktijk-observatieopdracht 5.6

De tijdsduur van de reiniging Op de meeste bedrijven wordt voor de reiniging gebruik gemaakt van een reinigingsautomaat. Deze automaat bestuurt volgens een bepaald programma de watervoorziening, afvoer en circulatie van het water en soms ook de dosering van de reinigingsmiddelen. Er zijn echter ook bedrijven waar je zelf de reiniging moeten verzorgen. a Hoe lang duurt de hoofdreiniging op je praktijkbedrijf? b Hoe hoog moet volgens het etiket van de verpakking de temperatuur van het water zijn voor een goede werking van het reinigingsmiddel? c Voldoet de temperatuur van het reinigingsmengsel aan het eind van de hoofdreiniging hier nog aan? Is het water dan al lauw, nog goed warm of nog steeds heet? d Wat vind je dus van de tijdsduur van de hoofdreiniging?

Schoolopdracht 5.7

De reinigingsmethoden op de praktijkbedrijven Bij praktijk-observatieopdracht 5.5 heb je gekeken hoe de melkinstallatie van je praktijkbedrijf wordt gereinigd. a Inventariseer met je klasgenoten welke reinigingsmethoden op de verschillende praktijkbedrijven toegepast worden? b Welke reinigingsmethode wordt er bij de praktijkbedrijven het meest toegepast?

Reinigingsmethode

Aantal bedrijven dat deze methode toepast

% van het totale aantal bedrijven

standaardreiniging hittereiniging doorschuifreiniging voorraadreiniging totaal aantal bedrijven

84

100 %

❑ DE MELKMACHINE

Schoolopdracht 5.8

Vragen a Wat is reinigen? b Wat is ontsmetten? c Hoe kun je ontsmetten zonder gebruik te maken van een ontsmettingsmiddel? d Waarom wordt er tijdens de reiniging voortdurend lucht gezogen of soms zelfs door een speciale luchtinjector lucht ingelaten? e Wat is het doel van voorspoelen? f Wat is het doel van het gebruik van een zuur middel? g Met welke reinigingsmethoden kun je water besparen?

5.2

Reinigen melkstal en tanklokaal

Hoewel buurman de wasmachine had gerepareerd, was buurvrouw toch niet echt blij. De smeervlekken in het dekbedovertrek waren haar een doorn in het oog. Als echte doe-het-zelver zit buurman altijd overal aan te sleutelen. Dat zijn werkplaats en het gereedschap daarbij vuil worden en daarmee ook vaak de volgende te repareren apparaten, daar ligt hij niet wakker van. ‘Slapen doe je toch met de ogen dicht’. Fig. 5.5 Een schoon product begint met een schone werkplaats en schoon gereedschap

discipline en wilskracht Praktijk-observatieopdracht 5.9

❑ REINIGEN MELKSTAL EN TANKLOKAAL

Melk moet in het traject van winning en bewaring zorgvuldig behandeld worden. Dit vraagt een melkmachine en melktank die brandschoon zijn, maar ook de melkstal en het tanklokaal moeten schoon zijn. Dit vergt discipline en wilskracht van de melker. De reinheid van de melkstal In een melkstal kan zich allerlei vuil ophopen, zoals: stof, spinrag, kalkaanslag, mest, huidsmeer, snot, olie/vet. Als je in een schone melkstal wilt werken, zul je deze tijdens en na het gebruik moeten reinigen. Op deze manier krijgt vuil geen kans zich vast te zetten op de verschillende oppervlakken zoals vloeren, muren, buizen, leidingen en dergelijke.

85

a b c d

Welk vuil tref je aan in de melkstal van je praktijkbedrijf? Op welke plaatsen zit dit voornamelijk? Waarom vind je dit (niet) hinderlijk? Vind je de melkstal representatief genoeg om aan visite te tonen of om een excursie in te ontvangen?

Tijdens en na het melken laat het grove vuil zich met een vloertrekker en koud water wel verwijderen. Maar een gedeelte van het vuil laat zich slecht verwijderen en vergt grover geweld zoals: hogedrukreiniger, borstel of borstel en reinigingsmiddel.

De hogedrukreiniger

met volle kracht


Een hogedrukreiniger kan eigenlijk pas goed ingezet worden wanneer het grove vuil al verwijderd is. Spuit je namelijk met volle kracht in een mesthoop of krachtvoerbak dan spettert het vuil van de ene naar de andere plaats. Het wordt sterk afgeraden het spoelwater van de hoofdreiniging van de melkinstallatie te verspuiten met de hogedrukreiniger. Door de verneveling van het hoofdreinigingswater kun je namelijk het gecombineerde reinigings/ontsmettingsmiddel makkelijk inademen. Het gebruik van de hogedrukreiniger Niet alle materialen en onderdelen zijn tegen het geweld van de hogedrukreiniger bestand. Ook kan door de verneveling, met name wanneer heet water wordt gebruikt, vocht op plaatsen komen waar het ongewenst is, waardoor storingen op kunnen treden. a Met welke druk wordt het water uit de hogedrukreiniger van je praktijkbedrijf gespoten? b Welke onderdelen in de melkstal kunnen niet tegen de kracht van de hogedrukreiniger? c Welke onderdelen in de melkstal zijn erg kwetsbaar voor vocht?

Borstel Een borstel is niet echt een populair hulpmiddel voor de reiniging van een melkstal. Maar op plaatsen waar een hogedrukreiniger ongewenst is, kan de borstel toch uitkomst bieden. Voor gladde oppervlakken is een emmer met water en reinigingsmiddel en borstel vaak voldoende.

Reinigingsmiddelen

ingedroogd, verhard en/of versteend

86

Voor de reiniging van de melkstal en het tanklokaal kun je verschillende reinigingsmiddelen gebruiken. Het is daarbij belangrijk te weten wat je moet verwijderen. Het ‘verse’ vuil kun je over het algemeen goed verwijderen met behulp van een neutraal vloeibaar al dan niet schuimend reinigingsmiddel. Soms is het vuil echter ingedroogd, verhard en/of versteend zoals melk-, urine- en mestresten. Dan kun je het net als kalkaanslag beter verwijderen met een (sterk) zuur reinigingsmiddel. Het te reinigen oppervlak moet dan wel tegen het zuur bestand zijn.

❑ DE MELKMACHINE

Bij gebruik van agressieve middelen moet je natuurlijk altijd erg voorzichtig zijn. En nog maar eens gewaarschuwd: meng nooit middelen.

Desinfecteren Desinfecteren van de melkstal en het tanklokaal is vrij ongebruikelijk. Wanneer je deze ruimtes al wilt desinfecteren, moet je te allen tijde voorkomen dat de melk beïnvloed wordt. Je kunt een tanklokaal dus niet ontsmetten met bijvoorbeeld een sterk geurend middel. Lees dan ook altijd de etiketten van de verpakking. Overtuig je er goed van voor welke doeleinden het middel geschikt is en hoe het toegepast moet worden. Ontsmettingsmiddelen die gebaseerd zijn op actief chloor moet je altijd aanbrengen op schone oppervlakten, omdat vuil de ontsmettende werking van chloor te niet doet. Praktijk-observatieopdracht 5.11

Reinigings- en ontsmettingsmiddelen op het melkveebedrijf Kun je veilig werken met gevaarlijke stoffen? Jazeker, maar dan moet je: – de chemicaliën goed opslaan; – de gebruiksaanwijzing goed lezen; – de voorschriften opvolgen; – de werkruimte schoon en ordelijk houden; – niet eten, drinken of roken tijdens het werk; – regelmatig je handen wassen; – gebruik maken van persoonlijke beschermingsmiddelen; – nooit chemicaliën mengen; – de chemicaliën niet in een andere verpakking overgieten. a b c d

Welke reinigingsmiddelen zijn er op je praktijkbedrijf en voor welk doel zijn ze geschikt? Welke ontsmettingsmiddelen zijn er op je praktijkbedrijf en voor welk doel zijn ze geschikt? Waar worden de reinigingsen ontsmettingsmiddelen opgeslagen? Welke van bovenstaande veiligheidsmaatregelen worden op je praktijkbedrijf niet nageleefd?

Schoolopdracht 5.12

Toonbaarheid van de melkstallen Bij praktijk-observatieopdracht 5.9 heb je gekeken naar de reinheid van de melkstal. Het is natuurlijk moeilijk om na te gaan of je allemaal met dezelfde maatstaf hebt gemeten. Inventariseer met je klasgenoten de resultaten van je beoordeling. a Hoeveel procent van de melkstallen wordt door jullie representatief gevonden voor het ontvangen van een excursie? b Hoe is het dus volgens jullie gesteld met de netheid in de melkstallen van de praktijkbedrijven? c Hoe is je idee hierover in de overige melkstallen in Nederland?

Schoolopdracht 5.13

Vragen a Wat doen melkresten wanneer je ze niet direct van een oppervlak verwijdert? b Wat moet je eerst doen voordat je een hogedrukreiniger gaat gebruiken in een melkstal? c Waarom mag je geen spoelwater van de hoofdreiniging verspuiten met de hogedrukreiniger?

❑ REINIGEN MELKSTAL EN TANKLOKAAL

87

d e f

5.3

Hoeveel druk levert een hogedrukreiniger meer dan een waterkraan? Welk soort reinigingsmiddel moet je gebruiken voor het verwijderen van versteende melken mestresten? Hoe kun je te weten komen voor welk doel een reinigingsmiddel geschikt is?

Afvalwater

Altijd zaten er kikkers in het slootje achter het schuurtje. Elk voorjaar was er weer veel kikkerdril te vinden. Geregeld zagen we er zelfs visjes zwemmen. Maar sinds vader het schuurtje heeft vertimmerd is het een stuk stiller in de sloot. Zou die nieuwe hobby van hem er wat mee te maken hebben?

Reiniging en afvalwater

afvalwater


Bij de reiniging van melkinstallaties gebruik je grote hoeveelheden water. Na de reiniging is dit water warm en vervuild met melkresten en reinigingsmiddel. Het is dus afvalwater. Als gevolg van de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater en het lozingsbesluit Bodembescherming mag je geen afvalwater op het oppervlaktewater en in de bodem lozen. Afvoer van afvalwater Afvalwater moet je op een milieuverantwoorde wijze afvoeren. Dit kan door het afvalwater: – in de riolering te laten lopen; – in de mestopslag op te vangen; – met een tankauto naar een zuiveringsinstallatie te brengen; – op het eigen bedrijf te zuiveren en dan (met een vergunning) op het oppervlaktewater lozen. a Op welke manier wordt het afvalwater van de melkmachine en de koeltank van je praktijkbedrijf afgevoerd? b Wat is eraan gedaan om de hoeveelheid afvalwater te verminderen?

Fig. 5.6 Schematische opstelling voor hergebruik van het reinigingswater

88

❑ DE MELKMACHINE

Waterhergebruik Wanneer je water twee keer gebruikt, bespaar je op het totale watergebruik. Wanneer je het gebruikte water op moet slaan, bijvoorbeeld in je mestkelder, bespaar je dus ook op opslagcapaciteit. Het voorspoelwater bevat melkresten en is dus ongeschikt voor hergebruik. Aan het jongvee voeren geeft natuurlijk wel een besparing. Je moet dan echter wel rekening houden met verstoppingen van lange leidingen door aankoeken van melkresten. Ook moet je waken voor het doorgeven van ziektes via de melk. Het water van de hoofdreiniging en het naspoelwater is echter uitstekend geschikt om de melkstal mee schoon te spuiten en levert zodoende dus geen extra watertoevoer in de mestkelder op. Hergebruik van het reinigingswater vergt dus een installatie die de waterstromen automatisch scheidt en opvangt. Daarna kun je het (onder lage druk) hergebruiken. Schoolopdracht 5.15

Vragen a Door welke wettelijke bepalingen mag het water van de reiniging niet op het oppervlaktewater en in de grond geloosd worden? b Op welke manieren kun je afvalwater milieuverantwoord afvoeren? c Heel veel boerderijen liggen in de zogenaamde buitengebieden en hebben geen riolering. Wat kunnen deze bedrijven doen om te voorkomen dat ze al het reinigingswater in de mestkelder moeten opslaan? d Waarom is het voorspoelwater ongeschikt voor hergebruik?

5.4

❑ AFSLUITING

Afsluiting

–

Reinigen is het verwijderen van vuil.

–

Ontsmetten of desinfecteren is het doden van bacteriën en ziektekiemen.

–

Met een gecombineerd reinigingsen ontsmettingsmiddel kun je in één keer reinigen en ontsmetten, mits de melkresten eerst zijn verwijderd.

–

Melkinstallaties reinig en ontsmet je in drie stappen: – voorspoelen, – hoofdreiniging, – naspoelen.

–

Reinigen en ontsmetten van de melkinstallatie kun je met de standaardreiniging en met de hittereiniging uitvoeren.

–

Ook de melkstal en het tanklokaal moet je goed schoon houden.

–

Het afvalwater van de reiniging moet je op milieuverantwoorde wijze afvoeren.

89

Werkblad 1 Controleformulier

Dit werkblad behoort bij praktijk-observatieopdracht 3.3.

Onderdeel

Onderhoudstoestand In orde

Opmerkingen

Vacuümaggregaat 1 reinheid uitwendig 2 olie- of waterpeil vacuümpomp 3 spanning/slijtage V-snaar 4 toestand stoffilter van de regulateur 5 reinheid vochtdruppelaars Drukwisselaars 6 toestand luchtinlaat Afneemapparatuur 7 toestand touwtjes afnamecilinder Overloopbeveiliger 8 in- en uitwendige reinheid 9 toestand drijver/bal Melkstellen 10 uitwendige reinheid 11 tepelvoering: slijtage reinheid 12 lange en korte melkslangen 13 lange en korte pulsatieslangen

90

❑ DE MELKMACHINE

Onderdeel

Onderhoudstoestand

14 melkmeetglas/melkmeter 15 spoelkoppen Melkleiding 16 ophanging 17 uitwendige reinheid 18 toestand rubber koppelstukken Luchtafscheider 19 reinheid/aanslag 20 (rubber) aansluitingen van de melkleidingen 21 reinheid van de omgeving (vloer, wand) Melkpomp en filterhouder 22 reinheid pomphuis 23 werking aftapkraantje op het laagste punt 24 reinheid persleiding 25 reinheid voorkoeler

❑ CONTROLEFORMULIER

91

Werkblad 2 De veiligheid in en rond de melkstal

Dit werkblad behoort bij praktijk-observatieopdracht 4.15.

Onderwerp

Korte beschrijving van de situatie m.b.t. veiligheid

Cijfer

trapje put in melklokaal met luchtafscheider gedragen schoeisel elektrische installaties bewegende delen rondslingerend materiaal afsluitbare kast geluidsniveau bij melken/ schoonmaken eigen aanvullingen

totaal aantal punten: aantal beoordeelde onderwerpen: Gemiddeld eindcijfer voor veiligheid

92

❑ DE MELKMACHINE

Trefwoordenlijst

A

lange pulsatieslang 21

activiteitmeter 36

lozingsbesluit 88

afneemapparatuur 30

luchtafscheider 26

alternatief 23

luchtinslag 40

B

M

bacteriegroei 40

machinekamer 72

bedrijfsvacuüm 20

meeten adviesrapport 51 melkklauw 26

C

melklokaal 72

CFK's 44

melkmachine met een melkleiding 10

compacttank 42

melkmeters 35 melkpomp 27

D

melkrobot 39

doorloopmelkstal 61

melkslanggeleider 29

doorschuifreiniging 83

melkstel 21

draaimelkstal 63

Melkstopapparatuur 30

drukwisselaar 22

melkstroomindicator 30

drukwisselingssysteem 57

melktransportleiding 11 melkvoerend gedeelte 26

G gecombineerd middel 78

N

geleidbaarheidmeters 37

Naspoelen 82

grupstal 60

normen TNA-96 55

H

O

hittereiniging 82

onderderhoudsabonnement 54

hoofdreiniging 82

ontsmettingsmiddelen 78

hoogliggende melkleiding 10

onveilige situaties 70

I

P

impellorpomp 15

platenkoeler 47 procescomputer 34

K

pulsatiecurve 24

koelmedium 42

pulsatieruimte 22

koelproces 42 koelsysteem 42

R

koeltankbewakingssysteem 44

rapid-exits 64

korte melkslang 21

reinigingsmiddel 77

korte pulsatieslang 21

rondgaande melkleiding 10 rustslag 22

L

❑ TREFWOORDENLIJST

laagliggende melkleiding 10

S

lange melkslang 21

schoepenpomp 14

93

sensoren 34

vacuümpomp 14

simultaan 23

vacuümregulateur 18

snelwisselsystemen 64

vacuümvoerend gedeelte 14

spoelleiding 28

verdamper 42

standaardreiniging 82

vetsplitsing 40

stoffilter 18

visgraatmelkstal 62 voorkoeler 47

T

voorraadreiniging 83

tandemmelkstal 61

Voorspoelen 82

tankinhoud 46 tanklokaal 72

W

Temperatuurmeters 36

warmteterugwinning 48

tepelbeker 21

waterringpomp 15

tepelhouders 21

Wet Verontreiniging

tepelvoering 21

Oppervlaktewater 88

thermostaat 44 Z V

zij-aan-zij-melkstal 62

vacuüm 14

zuigslag 22

vacuüm-/spoelleiding 28

94

❑ DE MELKMACHINE

Veehouderij en bedrijf. De melkmachine

Recommend Documents