ie
Ko p vo or
en
in d
el e
gs do
id in
le
op
in
ijs
VCA he to nd er w
Basisveiligheid
Colofon
he to nd er w
Verantwoordelijke uitgever: Kris De Meester, in opdracht van vzw BeSaCC-VCA Ravensteinstraat 4 1000 Brussel www.besacc-vca.be
ijs
Grafische vormgeving en pre-press: Drukkerij Van der Poorten n.v. Druk: Drukkerij Van der Poorten n.v.
Redactie: Kris De Meester, Albert Voet
en
in
ISBN: Wettelijk Depot: Editie 2010-2011 eerste druk
in d
Dit boek kan besteld worden via onze website.
el e
Cette publication est également disponible en français.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
© copyright, alle rechten voorbehouden, vzw BeSaCC-VCA. Niets uit deze uitgave mag worden gepubliceerd, gekopieerd en/-of verspreid zonder de uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.
Ko p
Colofon
VCA - Basisveiligheid
Dit boek behoort toe aan: ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................
VCA - Basisveiligheid
Inhoudstafel
Inhoudstafel
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
1. Wetgeving......................................................................................................................................................................................................................6 1.1. Grondbeginselen veiligheids- en gezondheidswetgeving............................................................................................................................7 1.2. Welzijn..................................................................................................................................................................................................................8 1.3. Preventiestructuren............................................................................................................................................................................................8 1.4. Medisch onderzoek (gezondheidstoezicht)....................................................................................................................................................9 1.5. Inspectie/toezicht...............................................................................................................................................................................................9 1.6. Milieuwetgeving............................................................................................................................................................................................... 10 1.7. Arbeidstijdenwetgeving................................................................................................................................................................................... 10 1.8. CE-markering..................................................................................................................................................................................................... 10 2. Gevaren, risico’s en preventie....................................................................................................................................................................................13 2.1. Bronnen van gevaren en risico’s...................................................................................................................................................................... 14 2.2. Preventie........................................................................................................................................................................................................... 16 2.3. Risicoanalyse..................................................................................................................................................................................................... 18 3. Ongevallen: oorzaken en preventie......................................................................................................................................................................... 21 3.1. Begrippen...........................................................................................................................................................................................................22 3.2. Ongevallentheorie...........................................................................................................................................................................................22 3.3. Ongevallen/incidenten behandelen...............................................................................................................................................................23 4. Veiligheidsgedrag......................................................................................................................................................................................................25 4.1. Gewenst gedrag................................................................................................................................................................................................26 5. Taken, rechten, plichten en overleg.........................................................................................................................................................................29 5.1. Taken, rechten en plichten van de werknemers............................................................................................................................................30 5.2. VGM-overleg......................................................................................................................................................................................................31 6. Procedures, instructies en signalering .................................................................................................................................................................. 34 6.1. Veiligheidsregels...............................................................................................................................................................................................35 6.2. Veiligstellen van werkplekken en installaties...............................................................................................................................................36 6.3. Vergunningen...................................................................................................................................................................................................38 6.4. Signalering...................................................................................................................................................................................................... 40 6.5. Markeringen......................................................................................................................................................................................................43 7. Noodsituaties............................................................................................................................................................................................................ 46 7.1. Wat is een noodsituatie?..................................................................................................................................................................................47 7.2. Bestrijding van noodsituaties.........................................................................................................................................................................47 7.3. Evacuatie........................................................................................................................................................................................................... 48 8. Gevaarlijke stoffen..................................................................................................................................................................................................... 51 8.1. Indeling en gevaren van gevaarlijke stoffen..................................................................................................................................................52 8.2. Vervoer van gevaarlijke stoffen......................................................................................................................................................................53 8.3. Gezondheidseffecten van gevaarlijke stoffen............................................................................................................................................. 54 8.4. Preventiemaatregelen.................................................................................................................................................................................... 54 8.5. Grenswaarden...................................................................................................................................................................................................56 8.6. Etikettering, gevaarsymbolen en productinformatie..................................................................................................................................57 8.7. Medisch onderzoek..........................................................................................................................................................................................58 8.8. Zuurstof............................................................................................................................................................................................................58 8.9. Asbest................................................................................................................................................................................................................59 8.10. Voorbeelden van veel gebruikte gevaarlijke stoffen................................................................................................................................. 60 8.11. Lekken...............................................................................................................................................................................................................62 8.12. Biologische agentia........................................................................................................................................................................................63 8.13. Industriële gascilinders..................................................................................................................................................................................63 9. Brand en explosie.......................................................................................................................................................................................................67 9.1. Hoe ontstaat brand?.........................................................................................................................................................................................68 9.2. Enkele begrippen..............................................................................................................................................................................................68 9.3. Voorkomen van brand en explosies............................................................................................................................................................... 71 9.4. De invloed van brand op mens en omgeving ..............................................................................................................................................72 9.5. Soorten branden..............................................................................................................................................................................................72 9.6. Blusprincipes en blusmiddelen .....................................................................................................................................................................73 9.7. Wat te doen bij brand?.....................................................................................................................................................................................77 10. Arbeidsmiddelen....................................................................................................................................................................................................... 81 10.1. Gevaren van arbeidsmiddelen.......................................................................................................................................................................82 10.2. Preventiemaatregelen....................................................................................................................................................................................83 10.3. Enkele vaste machines...................................................................................................................................................................................85 10.4. Elektrisch en pneumatisch handgereedschap............................................................................................................................................87 10.5. Eenvoudig handgereedschap....................................................................................................................................................................... 90 10.6. Hijswerktuigen............................................................................................................................................................................................... 91 10.7. Vorkheftruck....................................................................................................................................................................................................95
1
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
10.8. Palletwagen.................................................................................................................................................................................................... 96 11. Specifieke werkzaamheden en omstandigheden................................................................................................................................................. 99 11.1. Lassen en branden.........................................................................................................................................................................................100 11.2. Slopen............................................................................................................................................................................................................. 103 11.3. Wand- en vloeropeningen............................................................................................................................................................................. 105 11.4. Graven en werken bij en in uitgravingen....................................................................................................................................................106 11.5. Werken op hoogte.........................................................................................................................................................................................109 11.6. Werken in besloten ruimten.......................................................................................................................................................................... 116 12. Elektriciteit en straling........................................................................................................................................................................................... 122 12.1. Gevaren/risico’s van elektriciteit..................................................................................................................................................................123 12.2. Veiligheidsmaatregelen bij het werken met elektriciteit..........................................................................................................................125 12.3. Tijdelijk elektrisch materiaal........................................................................................................................................................................ 128 12.4. Statische elektriciteit................................................................................................................................................................................... 129 13. Ergonomische werkplek..........................................................................................................................................................................................135 13.1. Lawaai............................................................................................................................................................................................................. 136 13.2. Tillen van lasten............................................................................................................................................................................................140 13.3. Zitten en staan.............................................................................................................................................................................................. 142 14. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)........................................................................................................................................................ 145 14.1. Omschrijving en gebruik .............................................................................................................................................................................146 14.2. Oog- en gelaatsbescherming......................................................................................................................................................................148 14.3. Gehoorbescherming......................................................................................................................................................................................153 14.4. Ademhalingsbescherming.......................................................................................................................................................................... 154 14.5. Hoofdbescherming....................................................................................................................................................................................... 162 14.6. Hand- en armbescherming......................................................................................................................................................................... 163 14.7. Voet- en beenbescherming..........................................................................................................................................................................164 14.8. Lichaamsbescherming................................................................................................................................................................................. 166 14.9. Valbescherming............................................................................................................................................................................................ 169
Ko p
Inhoudstafel
VCA - Basisveiligheid
2
Voorwoord
ijs
Veiligheid is van groot belang voor bedrijf en werknemer. Maar eerlijk is eerlijk. Veilig werken vraagt extra inspanning en je weet van tevoren niet altijd of je resultaat haalt en alle problemen voorkomt. Maar veilig werken helpt heel zeker om de kans op ongevallen en beroepsziekten te verkleinen. En van een ongeval of beroepsziekte wil niemand het slachtoffer worden.
he to nd er w
Een preventiebeleid heeft maar kans op slagen als de inzet en betrokkenheid van de bedrijfsleider en alle medewerkers met een leidinggevende functie verzekerd is. De wetgever legt de leidinggevenden trouwens een aantal zeer specifieke taken op. Als leidinggevende neem je die opdrachten best serieus. Niet alleen heb je een sleutelpositie als het erop aankomt het theoretische preventieconcept in de praktijk te brengen en te laten slagen, maar je bent ook verantwoordelijk als er iets fout loopt of als je je gezag niet uitgeoefend hebt.
el e
in d
en
in
De cursus veiligheid voor operationeel leidinggevenden is bedoeld om jou als leidinggevende of toekomstig leidinggevende een voldoende brede kennis aan te reiken over veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. De onderwerpen zijn gekozen in functie van de omstandigheden waarin en de risico’s waarmee je als (toekomstige) leidinggevende geconfronteerd kan worden bij verschillende opdrachtgevers en dus in verschillende werksituaties. Jij en de medewerkers die onder jouw toezicht werken, zullen immers in veel gevallen in wisselende omstandigheden werken: nu eens in of nabij chemische installaties, dan weer bij elektrische installaties, bij een autoconstructeur, een voedingswarenbedrijf, enz. Het kan gaan om werken op hoogte, in een lawaaierige omgeving, in besloten ruimten,...
gs do
De verschillende gevaren en risico’s komen uiteraard aan bod, maar vooral ook je taken en verantwoordelijkheid als leidinggevende en je mogelijkheden om invloed te hebben op veiligheid. Van groot belang is dat er een situatie ontstaat van veiligheidsbewust werken.
op
le
id in
Dit boek is geschreven om die bewustwording te stimuleren en tegelijkertijd de voorbereiding op het VCA-examen heel gericht te ondersteunen. Dit handboek en de voorbeelden van examenvragen geven je de mogelijkheid om te oefenen en vast te stellen of je de leerstof voldoende onder de knie hebt. Tegelijk is het ook een nuttig naslagwerk waarin je later dingen nog eens kan nakijken of aftoetsen. Lees in ieder geval de ‘Studiewijzer’, zodat je je goed kunt voorbereiden op het examen.
Ko p
ie
vo or
De vzw BeSaCC-VCA heeft veel tijd en aandacht besteed aan deze uitgave. Toch is het mogelijk dat je nog onvolkomenheden tegenkomt of suggesties hebt om het boek verder te verbeteren. In dat geval stellen wij het bijzonder op prijs als je ons daarvan op de hoogte wil brengen. Immers, met elke verbetering bewijs je toekomstige kandidaten een dienst. Succes met de opleiding en het examen! Bij deze uitgave is uiterste zorg nagestreefd. De uitgevers en auteurs kunnen echter niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele fouten en/of onvolledigheden.
3
Voorwoord
VCA - Basisveiligheid
Inleiding Wanneer één of meerdere aannemers werkzaamheden uitvoeren in de inrichting (het bedrijf) van een opdrachtgever, spreken we over werken met derden. De Wet Welzijn van 4 augustus 1996 regelt de informatie-uitwisseling, de samenwerking en de coördinatie tussen de verschillende partijen.
he to nd er w
ijs
Opdrachtgevers en (onder)aannemers hebben dus een aantal wettelijke verplichtingen om zowel de eigen werknemers, als die van de andere partijen van risico’s te vrijwaren. Daarnaast heeft de opdrachtgever ook de plicht om onveilige aannemers, waarvan hij kan weten dat ze de wetgeving i.v.m. veiligheid en gezondheid van de werknemers niet naleven, te weren. Hoe dit moet gebeuren, vermeldt de Wet niet. In de praktijk doen veel opdrachtgevers enkel een beroep op aannemers die een bepaald kwaliteits- of veiligheidslabel, attest of certificaat hebben.
en
in
VCA (Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers) is een certificatieproces waarbij een certificatieinstelling op basis van een doorlichting van het bedrijf en zijn werklocaties nagaat of de aanvrager voldoet aan de beoordelingscriteria voor certificatie van VCA. In België wordt het VCA-systeem beheerd door de vzw BeSaCCVCA met het Uitvoerend Comité van Deskundigen (UCvD) als centraal orgaan.
le
id in
gs do
el e
in d
Veiligheidscertificatie is ingevoerd om aantoonbaar te maken, dat in een bedrijf voldoende wordt gedaan aan veilig werken. Het behalen van het certificaat stelt eisen aan bedrijf, leidinggevenden en medewerkers. Opleiding is een belangrijk criterium voor VCA-certificatie. Om het veiligheidsbewustzijn van de leidinggevende medewerkers op een goed niveau te brengen, en hun cruciale rol in het voeren van een veiligheids-, gezondheids- en milieubeleid te verzekeren, is een veiligheidsopleiding noodzakelijk. Dit moet worden aangetoond door het slagen voor een examen. Concreet moeten alle operationele leidinggevenden (boven het niveau van meewerkende ploegbaas) kunnen aantonen dat zij over de vereiste kennis van veiligheid beschikken door het behalen van een VCA-diploma “Veiligheid voor operationeel leidinggevenden VOL-VCA”, uitgereikt door een erkend examencentrum. Dit diploma mag niet ouder zijn dan tien jaar (gerekend vanaf de examendatum). De lijst van de erkende examencentra vind je op de website www.besacc-vca.be.
vo or
op
Om welke kennis het precies gaat, is vastgelegd in de eind- en toetstermen “Veiligheid voor operationeel leidinggevenden”. De eind- en toetstermen hebben alleen betrekking op het domein kennis (geen vaardigheden). Deze toetstermen zijn richtinggevend voor opleidingen en examens.
ie
Zo ken je meteen de achtergrond van dit handboek. Uit het voorwoord was het je al duidelijk dat de opleiding “Veiligheid voor operationeel leidinggevenden” ook heel interessant is buiten het kader van VCA. Alle leidinggevenden hebben er baat bij en ook in de school- en thuissituatie is deze kennis van veiligheid erg nuttig.
Ko p
Inleiding
VCA - Basisveiligheid
4
Studiewijzer
ijs
Om goed met dit handboek te werken, is het van belang dat je eerst kijkt hoe het boek is opgezet. De tekst met leerstof voor het examen vind je in de normale tekst. De examenvragen komen dus hieruit. In de marge vind je korte beschrijvingen (in cursief), illustraties, foto’s, schema’s,... Deze zaken zijn ter verduidelijking en zullen ervoor zorgen dat je de leerstof beter begrijpt.
he to nd er w
Enkele icoontjes komen terug doorheen het boek. Het potlood
Dit zijn definities van termen of begrippen die van belang zijn. Je moet deze goed begrijpen en zelf kunnen definiëren. Het tekstballonnetje
in d
en
in
Op sommige pagina’s staat er in cursief nog tekst. Deze deeltjes zijn aangeduid met een tekstballonnetje. Dat is een aanduiding dat over die tekstdelen geen examenvragen te verwachten zijn. Het is echter wel informatie die van belang is om een goed inzicht in de leerstof te hebben.
el e
Het plusteken
gs do
Achteraan het hoofdstuk vind je extra of meer uitgebreide informatie over bepaalde onderwerpen. Deze extra informatie behoort niet tot de leerstof, maar maakt dit boek vollediger als naslagwerk. Het vraagteken
op
le
id in
Elk hoofdstuk wordt afgerond met oefenvragen voor het examen. Deze vragen vormen een noodzakelijk onderdeel van een goede voorbereiding op het examen. De oplossingen vind je achteraan dit boek. Op de website www.besacc-vca.be is ook nog een volledig proefexamen te vinden. Voor een goede examenvoorbereiding raden we je het volgende aan:
vo or
1. Volg een goede cursus. Indien je toch kiest voor zelfstudie: werk het liefst samen met collega’s of gebruik een studieschema.
Ko p
ie
2. Gebruik het studieboek als volgt: • Lees eerst een hoofdstuk volledig door. • Schrijf op wat je niet begrijpt (en vraag het aan je leraar, je preventieadviseur,...). • Maak de oefenvragen achter het hoofdstuk. 3. Tips voor examenvoorbereiding: • Begin zo snel mogelijk met het herhalen van de behandelde leerstof. • Gebruik daarna als examenvoorbereiding de oefenvragen en het proefexamen. Veel succes!
5
Studiewijzer
VCA - Basisveiligheid
VCA - Basisveiligheid
1. Wetgeving
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
hoofdstuk 1 Wetgeving
Werknemers moeten op een veilige en gezonde manier kunnen werken, zegt de wetgeving, en ze geeft ook de spelregels daarvoor aan. Iedereen in het bedrijf speelt daarbij een rol. Ook zorg voor het milieu moet een plaats krijgen in het beleid van het bedrijf. Wat wil de wetgeving bereiken, wat moet je doen en waar heb je recht op? Dit hoofdstuk legt het je uit.
6
VCA - Basisveiligheid
1.1. Grondbeginselen veiligheids- en gezondheidswetgeving
he to nd er w
ijs
De belangrijkste Belgische wet voor veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk is de ‘Wet betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk’ of kortweg de welzijnswet (wet van 4 augustus 1996). In deze wet zijn de basisregels vastgelegd in verband met veiligheid, gezondheid en welzijn op het werk. De algemene principes uit deze wet worden concreet ingevuld door middel van uitvoeringsbesluiten (= Koninklijke en ministeriële besluiten). Deze besluiten vind je terug in de Codex over welzijn op het werk (kortweg Codex genoemd) en de oudere besluiten in het Algemeen Reglement voor Arbeidsbescherming (of kortweg ARAB). Welzijnswet
in d
Codex en ARAB
en
in
Wet = algemene principes
gs do
el e
Koninklijke en ministeriële besluiten = praktische invulling
id in
1.1.2. Doel
vo or
op
le
De doelstellingen van de veiligheids- en gezondheids- of de Welzijnswetgeving zijn: • Werknemers en andere personen beschermen bij het uitvoeren van werkzaamheden. • Het verbeteren van de veiligheid en gezondheid van werknemers op het werk. • Zorgen voor zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden.
ie
1.1.3. Toepassingsgebied
Ko p
De welzijnswetgeving omschrijft de rechten en plichten van zowel de werkgever als de werknemers op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk en de omstandigheden waarin arbeid wordt verricht. De welzijnswetgeving is van toepassing op alle plaatsen waar arbeid wordt verricht. Toepassingsgebied welzijnswetgeving De wet is dus van toepassing op arbeid in werkplaatsen, magazijnen, kantoren, installaties, opslagterreinen (enz.) van het bedrijf, maar ook op plaatsen buiten het bedrijf, zoals bij wegenwerken of werken bij klanten. Het maakt dus ook niet uit of de arbeid binnen of in open lucht gebeurt.
De welzijnswetgeving is van toepassing voor de werkgever en voor de werknemers. Ook uitzendkrachten, stagiairs en vrijwilligers worden beschouwd als werknemers.
7
hoofdstuk 1 Wetgeving
1.1.1. Bescherming van de werknemers
VCA - Basisveiligheid
1.2. Welzijn
Uitleg/voorbeeld
Arbeidsveiligheid
Vermijden van ongevallen met machines, gereedschap, voertuigen, door vallen, ...
Gezondheid
Beschermen van de gezondheid en voorkomen van beroepsziekten door gezondheidstoezicht, inentingen, gehoor- en gezichtstesten, ...
Psychosociale belasting, met inbegrip van geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk
Beschermen en bevorderen van de geestelijke gezondheid. Er is een beleid om ongezonde stress te voorkomen. Pesterijen, geweld en ongewenst seksueel gedrag moeten voorkomen worden.
Ergonomie
Het werk en de werkpost moeten aangepast zijn aan de mens, bv. door goede verlichting, geen lawaai, gebruiksvriendelijke machines en gereedschappen, goede werkzitplaats, begrijpbaarheid van instructies.
Arbeidshygiëne
Voorkomen van schadelijke invloeden verbonden aan de activiteit. Voorbeelden zijn het voorkomen van (overmatige) blootstelling aan gevaarlijke stoffen, bacteriën, virussen, geluid, stralingen, licht, trillingen, ...
Verfraaiing van de arbeidsplaatsen
De werkplaats moet aangenaam en verzorgd zijn, en dat geldt ook voor de sanitaire voorzieningen, de refter, het rustlokaal,... Er moet voldoende wasgelegenheid zijn, douches, kleedkamers, ... Er moet ook aandacht zijn voor milieumaatregelen omdat er een invloed kan zijn op de veiligheid en gezondheid van de werknemers, bv. afvalinzameling, een juiste opslag van gevaarlijke stoffen, ...
le
id in
Leefmilieu (voor zover er een invloed is op de bovenstaande punten)
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Domeinen van de wet welzijn
op
1.3. Preventiestructuren
vo or
Een veilige werkplaats is een taak van iedereen in het bedrijf. Ieder radertje heeft zijn verantwoordelijkheid. Alleen als iedereen zijn taak opneemt, kan er resultaat geboekt worden.
Werkgever
ie Ko p
hoofdstuk 1 Wetgeving
De Welzijnswet gaat over veiligheid en gezondheid, maar nog ruimer over welzijn op het werk. Welzijn gaat over alle factoren die deel uitmaken van de omstandigheden waarin je moet werken. Volgens de wet omvat ‘welzijn’ zeven onderdelen. Je vindt ze terug in de tabel.
IDPB: Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk EDPB: Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk EDTC: Externe Dienst voor Technische Controle op de Werkplaats CPBW: Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk
EDPB EDTC
IDPB
CPBW Hiërarchische lijn Werknemer
8
VCA - Basisveiligheid
ijs
De werkgever staat er niet alleen voor bij het uittekenen van het preventiebeleid. Hij krijgt hierbij hulp van deskundigen. Elk bedrijf moet immers een interne dienst voor preventie en bescherming op het werk oprichten met minstens één preventieadviseur. Bij ondernemingen met minder dan 20 werknemers mag de werkgever deze functie zelf uitoefenen. Voor de deskundigheden die de onderneming niet zelf in huis heeft, moet men aanvullend een beroep doen op een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk.
he to nd er w
De preventieadviseurs van de interne en/of externe preventiedienst ondersteunen de werkgever en de werknemers bij de toepassing van de wetgeving en de uitvoering van het welzijnsbeleid.
gs do
en
el e
in d
Algemeen moet de werkgever de werknemers in de gelegenheid stellen om een medisch onderzoek (gezondheidstoezicht) te ondergaan ter voorkoming en beperking van risico’s voor de gezondheid. Als werknemer heb je het recht om de arbeidsgeneesheer te raadplegen bij gezondheidsklachten die verband houden met het werk.
in
1.4. Medisch onderzoek (gezondheidstoezicht)
Preventief gezondheidstoezicht.
id in
1.5. Inspectie/toezicht
le
1.5.1. Inspectie
vo or
op
Op de naleving van de regels voor veiligheid en gezondheid moet er ook toezicht zijn. Daarvoor zorgen de inspecteurs van de overheid. Zij controleren de bedrijven.
Ko p
ie
Inspectiediensten Er zijn twee inspectiediensten bij de FOD WASO (Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg), die nagaan of de welzijnswetgeving wordt nageleefd: • Directie toezicht op het welzijn op het werk, met twee afdelingen: - afdeling basistoezicht. - afdeling toezicht op de chemische risico’s. • Directie toezicht op de sociale wetten.
De inspectiediensten kunnen steeds de werkpost bezoeken en ze mogen daarbij op verschillende manieren informatie verzamelen: foto’s, interviews, stalen nemen, ... Ze kunnen vragen dat de werknemers een geldige legitimatie voorleggen. De inspectie controleert het naleven van de welzijnswetgeving. De inspectie kan een onderzoek instellen naar aanleiding van een ongeval of ten gevolge van een klacht. Iedereen, werkgever en werknemers, moet meewerken met de inspectiediensten en hen alle gevraagde informatie geven.
9
hoofdstuk 1 Wetgeving
1.3.1. Preventiediensten
VCA - Basisveiligheid
ijs he to nd er w
1.6. Milieuwetgeving
Economische activiteiten kunnen een gevaar betekenen voor de omgeving en het milieu aantasten. De natuur en de omwonenden moeten daartegen beschermd worden.
in d
en
in
De milieuwetgeving voorziet daarom regels om mens en omgeving te beschermen tegen de schadelijke effecten van de industriële activiteiten. De belangrijkste aandachtspunten zijn: • Beperking van de uitstoot (van schadelijke gassen, rook, geluid, licht,....). • Beperking van het afval en een doelmatige en correcte verwijdering en verwerking van afval.
Afval moet correct opgeslagen en verwijderd worden.
id in
gs do
el e
Milieuwetgeving Wanneer het gaat over de bescherming van de omgeving, zijn het de gewestregeringen die de regels vastleggen. Dit betekent dat Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest er dus andere regels kunnen op nahouden. Uiteraard moeten ze wel alledrie minimaal de Europese richtlijnen opleggen.
le
1.7. Arbeidstijdenwetgeving
ie
vo or
op
De veiligheid en gezondheid, het welzijn van de medewerkers kan in het gedrang komen als er te lang gewerkt wordt, zonder toepassing van de nodige rusttijden of indien er geen evenwicht meer is tussen werk en gezin of privé-leven. In de wetgeving i.v.m. de arbeidstijd worden maximale arbeidstijden en minimale rusttijden vastgelegd om te voorkomen dat het werk de gezondheid aantast. Daarenboven worden maatregelen vastgelegd om werk en gezin te kunnen combineren (mobiliteit, bereikbaarheid bedrijven, oppas kinderen, combinatie arbeid en gezinstaken.
Ko p
hoofdstuk 1 Wetgeving
De inspecteurs kunnen de volgende maatregelen nemen: • Waarschuwingen en raad geven als ze tekortkomingen vaststellen. • Een actie opleggen om de wetgeving na te leven. • Het werk stilleggen indien er een ernstig gevaar is voor aanwezige personen en eventueel de werkplek laten ontruimen. • Een proces-verbaal opstellen bij een overtreding van de wet.
1.8. CE-markering Om het vrij verkeer van veilige goederen (producten, machines, apparaten) over het gehele Europese grondgebied mogelijk te maken, werd de CE-markering ingevoerd. CE CE staat voor Conformité Européenne en geeft aan dat een product overeenstemt met de veiligheidseisen zoals vastgelegd in de desbetreffende Europese richtlijnen.
10
VCA - Basisveiligheid
De CE-markering (zie figuur) op een product, betekent in de praktijk dat men er mag van uitgaan dat dit product (bv. ladder, stellingen, steigers, machines, persoonlijke beschermingsmiddelen) op veiligheidsvlak voldoet aan de betreffende Europese Richtlijnen.
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
hoofdstuk 1 Wetgeving
Enkel CE-gemarkeerde producten mogen in de Europese Unie op de markt gebracht en gebruikt worden.
11
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
he to nd er w
ijs
2. Hoe noemt het wetboek waarin de uitvoeringsbesluiten van de welzijnswetgeving opgenomen zijn? a) AREI. b) Vlarem. c) Codex.
el e
in d
en
4. Wat betekent de CE-markering aangebracht op een machine? a) De machine is gekeurd en werkt veilig. b) De machine mag verkocht worden binnen Europa. c) De machine is gebouwd door een Europese fabrikant.
in
3. Welke maatregel kan de inspectie nemen m.b.t. toezicht op het welzijn op het werk? a) De werkgever arresteren bij een ernstige overtreding van de welzijnswetgeving. b) Bevelen om binnen een bepaalde termijn maatregelen te nemen tegen risico’s. c) Bevelen een machine te vervangen door een nieuwer en beter model.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
5. In welke bedrijven moet een interne dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk opgericht worden? a) In alle bedrijven met minstens één personeelslid. b) In de bedrijven die geen beroep doen op een externe preventiedienst. c) In alle bedrijven met minimum 50 werknemers.
Ko p
hoofdstuk 1 Wetgeving
1. Aan wie legt de welzijnswetgeving verplichtingen op? a) Aan de werkgever en aan de werknemers. b) Alleen aan de werkgever. c) Alleen aan de werknemers.
12
VCA - Basisveiligheid
2. Gevaren, risico’s en preventie
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
he to nd er w
ijs
In een onderneming gebeuren tal van activiteiten en elk van die activiteiten houdt gevaren in. Denk maar aan de machines die gebruikt worden, voertuigen, gevaarlijke stoffen, straling, hitte, enz. Zelfs in een alledaagse kantooromgeving zijn gevaren aanwezig. Als je wordt blootgesteld aan die gevaren is er een grote kans dat er ongevallen van komen of dat je gezondheid er onder leidt. Door preventiemaatregelen wordt geprobeerd om dit te voorkomen.
13
VCA - Basisveiligheid
2.1. Bronnen van gevaren en risico’s
he to nd er w
Hierna volgt een overzicht met voorbeelden:
en
Soort werk Werken met gevaarlijke stoffen
Voorbeeld
in
Gevaar/risico
gs do
el e
in d
Vergiftiging, brandwonden, irritatie Werken met gevaarlijk gereedschap/ Snijwonden, verbrijzeling, ampumachines tatie
le
Werken met stralingsbronnen
op
Graafwerkzaamheden en werken in uitgravingen Werken met elektriciteit Werken met zware lasten
vo or
Ernstige verwondingen in- en uitwendig Schade aan de gezondheid
id in
Werken met hoge drukken
Bedolven geraken
Gebruik van oplosmiddelen, zuren, bestrijdingsmiddelen Werken met haakse slijper, cirkelzaag, kettingzaag, pers, walsmachine Werken met hogedrukreiniger, pneumatisch gereedschap Industriële kwaliteitsbewaking (meten van diktes van wanden), werk in kerncentrales Werken in sleuven, bouwputten Werken aan elektrische installaties Tillen en verplaatsen van zware lasten
De werkplek zelf Besloten ruimten Werkplek op hoogte
Verstikking Valgevaar, vallende voorwerpen
Rommelige werkplek
Vallen of struikelen
Werken in koude
Rillingen, hinder over het hele lichaam, ongevoeligheid, onderkoeling Vertraging werkritme, overvloedige transpiratie, dorst, beroerte
Werken in een reservoir Werken op een dak, werken op een steiger Materialen en gereedschap overal verspreid over de werf of het atelier Werken in koelruimtes
ie
Elektrocutie Rugletsels
Ko p
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
ijs
De mogelijke bronnen of oorzaken van gevaren/risico’s liggen op verschillende vlakken: • Uiteraard het soort werk: lassen houdt andere risico’s in dan metselen. • De werkplek zelf of de omgeving van de werkplek. • De arbeidsomstandigheden: weersomstandigheden, verluchting, verlichting, warmte, koude, mogelijk gevaarlijke stoffen in de lucht, enz. • De gebruikte arbeidsmiddelen: handgereedschap, machines, apparaten, voertuigen, kranen, enz. • De producten en materialen waarmee gewerkt wordt: verven, vernissen, gasflessen, cement, bestrijdingsmiddelen, glas, naalden, enz. • De kennis en de bekwaamheid van de werknemer (competentie). • De mentaliteit en het gedrag van de medewerkers. • De fysieke en mentale belasting.
Werken in hitte
14
Werken aan of in ovens, machinekamers
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeld
Gekneld raken Nek- en schouderproblemen
Werken in rioleringen, ventilatieschachten Werken in een kruipruimte
Bedwelming
Werken in een opslagtank
Aanrijding
Opslagplaats van brandstoffen Elektriciteit
Brand en explosie Elektrische schok
Stralingsbronnen in de buurt
Gezondheidsschade
he to nd er w
ijs
Werkplek met weinig bewegingsruimte Werkplek met beperkte vluchtmogelijkheden Omgeving van de werkplek Ander werk tegelijkertijd boven, naast of onder Gevaarlijke werkzaamheden in omgeving Verkeer
in in d
gs do
el e
De condities op de werkplek (arbeidsomstandigheden) Weersomstandigheden Zonneslag
Gehoorbeschadiging
id in
Lawaai
Vallen of struikelen Verblinding
Te hoge temperatuur
Verkleumde vingers, en dus minder grip Vochtverlies
Vergiftigende atmosfeer
Vergiftiging
ie
vo or
Te lage temperatuur
op
le
Te weinig licht Te veel licht
Verstikkende atmosfeer
Bedwelming
Vervuilde lucht of stof Stank
Inademing stofdeeltjes Misselijkheid
Ko p
Werken met vorkheftrucks in de omgeving Werken nabij of aan opslagtanks Werken in de nabijheid van hoogspanning Werken in de buurt van lasers of radioactiviteit
Werken in open lucht onder volle zon Werken met pneumatisch gereedschap Werken in donkere werkplaats Werken in tegenlicht (zon of armaturen)
Werken bij opslag gevaarlijke producten Werken in een opslagplaats gevuld met stikstof Werken met asbest Behandelen van afvalstoffen
Trillingen Spier- en botletsels Werkvloer met zware machines Straling Schade aan de gezondheid Werken nabij een stralingsbron Werkhouding Rugklachten Onaangepaste werkzitplaats Gebruikte arbeidsmiddelen: zie hoofdstuk 10 arbeidsmiddelen De producten en materialen waarmee gewerkt wordt: zie hoofdstuk 8 gevaarlijke stoffen De kennis en de bekwaamheid van de werknemer (competentie): zie hoofdstuk 3 ongevallen De mentaliteit en het gedrag van de medewerkers: zie hoofdstuk 4 gedrag
15
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
Geraakt worden door machine of Werkzaamheden met een kraan, val voorwerp van een voorwerp Verbranding Werken aan gasleiding
en
De werkplek zelf (vervolg) Moeilijk toegankelijke werkplek
Gevaar/risico
VCA - Basisveiligheid
2.2. Preventie Om te voorkomen dat deze gevaren/risico’s ook effectief tot ongevallen, gezondheidsschade, milieuschade of schade aan installaties en infrastructuur leiden, worden maatregelen genomen. Dit noemt men ‘preventie’.
he to nd er w
ijs
Preventie Alle bepalingen en maatregelen die genomen worden om risico’s te voorkomen of te verminderen. Praktisch betekent dit het voorkomen van onveilige handelingen en situaties.
Preventiehiërarchie
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
Er bestaan verschillende types van maatregelen om ongevallen te voorkomen. De wetgever heeft hierin een volgorde bepaald, die gevolgd moet worden bij het uitwerken van de preventiemaatregelen.
gs do
el e
in d
en
in
1. Gevaar uitschakelen (bestrijden van risico’s aan de bron) Er moet steeds eerst gekeken worden of het gevaar weggenomen of uitgeschakeld kan worden. Als er geen gevaar of risico is, is er ook geen kans op een ongeval. We noemen dit ook brongerichte maatregelen. Een ladder met een gebroken sport, een elektrisch snoer waarvan de isolatie beschadigd is, een gevaarlijk product,... Door deze zaken weg te nemen en te vervangen door veilige materialen of producten, wordt het gevaar uitgeschakeld. Ook een andere, veiligere werkmethode kiezen is een voorbeeld van een brongerichte maatregel.
vo or
op
le
id in
2. Risico beperken of verminderen (collectief beschermen) Niet alle gevaarlijke toestanden kunnen zomaar uit de weg geruimd worden. In deze gevallen moet het risico beperkt of verminderd worden door geschikte werkmethoden en arbeidsmiddelen te gebruiken en door collectieve beveiligingen of afschermingen. Ook organisatorische maatregelen waarbij de blootstelling beperkt wordt in duur, frequentie, intensiteit en aantal personen verminderen het risico. Risico’s op de werkplek moeten goed afgeschermd worden.
Ko p
ie
Een collectieve bescherming is een fysische afscherming van het risico, die permanent aanwezig is (wordt niet door de werknemer gedragen). Voorbeelden: • Een leuning aan een steiger/stelling. • Afscherming van tandwielen en drijfriemen. • Een beschermkap op een cirkelzaag. • Een foto-elektrische cel, bv. op persen, snijmachines,... • Een veiligheidshek rond gevaarlijke machines of zones.
3. Persoonlijke beschermingsmiddelen Als het niet mogelijk is het gevaar af te schermen, moeten persoonlijke beschermingsmiddelen worden gebruikt. Die worden vaak afgekort als “PBM”. (zie ook hoofdstuk 14). In dit geval spelen we niet in op het gevaar zelf of op de blootstelling, maar trachten we de gevolgen te beperken. 16
Draag altijd de PBM die vereist zijn bij jouw taak.
VCA - Basisveiligheid
2.2.1. Praktische aanpak van de preventie Onveilige handelingen of situaties zijn meestal de directe oorzaak van ongevallen of schade. Een praktische manier om aan preventie te doen, is daarom het voorkomen van dergelijke handelingen en situaties.
he to nd er w
ijs
Onveilige handeling Een handeling die niet volgens de juiste werkwijze wordt uitgevoerd en die tot een ongeval kan leiden.
gs do
el e
in d
en
in
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
Voorbeelden onveilige handelingen • Werken zonder werkvergunning of toelating waar het verplicht is. • Beveiligingen verwijderen of buiten werking stellen: bij het werken met een houtcirkelzaag de beschermkap niet gebruiken. • Persoonlijke beschermingsmiddelen niet gebruiken: geen helm opzetten op de bouwwerf. • Gereedschap fout gebruiken: een schroevendraaier als koevoet gebruiken. • Kapot arbeidsmiddel gebruiken: een ladder met een gebroken sport gebruiken. • Een last op een verkeerde manier verplaatsen: een last optillen met gestrekte benen en gebogen rug. Onveilige handelingen zijn een directe • Onjuist beladen of een last verkeerd plaatsen: een last niet midden oorzaak van ongevallen. op de vorken van een heftruck plaatsen. • Werken zonder bevoegdheid: rijden met een heftruck zonder hiervoor een opleiding genoten te hebben.
op
le
id in
Onveilige situatie Een situatie waarin gewerkt wordt zonder dat aan de voorwaarden voor veilig werken is voldaan, en die tot een ongeval kan leiden
Ko p
ie
vo or
Voorbeelden onveilige situaties • Geen of onvoldoende bescherming op apparatuur en machines: geen afscherming voor bewegende delen van een machine. • Slechte verlichting. • Oneffen ondergrond. • Geen of geblokkeerde vluchtwegen: dozen staan gestapeld voor de nooduitgang en versperren de vluchtweg. • Toegang tot gevaarlijke zones niet afgeschermd. • Geen orde en netheid, niet-opgeruimde werkvloeren.
Onveilige situaties zijn een directe oorzaak van ongevallen.
17
VCA - Basisveiligheid
2.2.2. Wat doen bij onveilige situaties? Als je onveilige handelingen of situaties opmerkt, ga je er niet zomaar aan voorbij. Je onderneemt actie.
he to nd er w
in
Als je een collega op een gevaarlijke manier ziet werken, moet je hem daar onmiddellijk op wijzen. Meld de onveilige handeling ook aan je directe chef zodat die kan ingrijpen en het werk kan stoppen tot een veilige werkmethode is gevonden.
in d
en
2.3. Risicoanalyse
el e
2.3.1. Algemene risicoanalyse
id in
gs do
De basis voor het beleid is de risicoanalyse, ook wel risico-inventarisatie en -evaluatie genoemd. Met behulp van een risicoanalyse kan je de gevaren/risico’s verbonden aan een activiteit, proces of taak in kaart brengen en er passende preventiemaatregelen tegenover stellen.
le
2.3.2. Taakrisicoanalyse
vo or
op
Een specifieke en gerichte vorm van risicoanalyse is de taakrisicoanalyse. In het kader van VCA is een taakrisicoanalyse verplicht als er werkzaamheden moeten uitgevoerd worden in een specifieke risicovolle situatie, een specifieke werkplek of een specifieke risicovolle omgeving.
ie
Taakrisicoanalyse Een taakrisicoanalyse is een analyse van de gevaren voor de veiligheid en gezondheid van de werknemers die verbonden zijn aan de uitvoering van (risicovolle) taken.
Ko p
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
ijs
Als je een onveilige situatie ziet, neem je, voor zover mogelijk, de oorzaak weg (bv. vluchtwegen vrijmaken, bijkomende verlichting plaatsen, opruimen, de beveiliging terugplaatsen...). Is dit niet mogelijk dan ga je de situatie afschermen of beveiligen (bv. een opening afschermen). Je kan anderen waarschuwen voor een onveilige situatie (bv. door middel van een lint, (gebods)borden of strepen op de grond of een mondelinge waarschuwing). Weet ook dat je een gevaarlijke situatie niet altijd alleen kan oplossen. Verwittig je chef en vraag hulp aan anderen.
2.3.3. Laatste minuut risicoanalyse (LMRA) In tegenstelling tot de algemene risicoanalyse en de taakrisicoanalyse die grotendeels theoretisch zijn, is LMRA vooral een praktische methode om op de werkplek zelf na te gaan of het werk veilig kan uitgevoerd worden. Een LMRA wordt door de operationele medewerker zelf uitgevoerd vóór aanvang van de werkzaamheden. LMRA pas je toe zowel voor dagdagelijkse routinematige werkzaamheden, als bij nieuwe taken of veranderde werkomstandigheden. Uitgangspunt is dat risicovolle werken pas gestart worden als afdoende maatregelen zijn genomen. Stoot je op een probleem, contacteer dan eerst je leidinggevende.
18
VCA - Basisveiligheid
Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA) Laatste Minuut Risico Analyse (LMRA) is een nieuw begrip in de VCA. Andere omschrijvingen die gebruikt worden zijn start-werkanalyse, bezinningsmoment en stopmoment. De beste omschrijving zit in de algemeen bekende wijsheid: “BEZINT EER JE BEGINT!”
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
De LMRA wordt door de operationele medewerker zelf uitgevoerd. In weerwil van alle genomen maatregelen, instructies, enz. is het uiteindelijk de werknemer zelf die kan blootgesteld worden aan gevaren en die zelf in staat moet zijn om over zijn/haar veiligheid en gezondheid te waken en een ongeval te voorkomen. Er wordt dus niet begonnen met het werk of de activiteit als de gevaren niet geëlimineerd en de (rest) risico’s niet beheerst zijn. Het principe van LMRA is: beter vooraf zelf nog even nadenken dan achteraf spijt te hebben en met de consequenties geconfronteerd te worden.
19
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
he to nd er w
ijs
LMRA is een eenvoudig middel om voor aanvang van de werkzaamheden op de werkplek zelf een laatste check uit te voeren op de VGM-aspecten. Het doel van LMRA is het identificeren van gevaren op de eigen werkplek en het elimineren van risico’s en gevaarlijke omstandigheden die tot een incident kunnen leiden.
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen 1. Wat is preventie? a) De gevolgen van ongevallen beperken. b) Uitbesteden van gevaarlijke taken. c) Maatregelen nemen om risico’s te voorkomen of te verminderen.
ijs he to nd er w in
3. Wat is een voorbeeld van een onveilige situatie? a) Een geblokkeerde nooduitgang. b) Opvallende pictogrammen. c) Plichtsbewust werken.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
4. Wat is een bron van gevaar op het werk? a) Het arbeidsreglement. b) Werken in teamverband. c) Werken in koude.
Ko p
hoofdstuk 2 Gevaren, risico’s en preventie
2. Wat is een voorbeeld van onveilig handelen? a) Werken in besloten ruimte. b) Hout bewerken met een schaaf. c) Gebruiken van kapotte knijptang.
20
VCA - Basisveiligheid
3. Ongevallen: oorzaken en preventie
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
hoofdstuk 3 Ongevallen: oorzaken en preventie
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Het woord ‘ongeval’ roept bij iedereen een onprettig gevoel op, niemand zit erop te wachten om het slachtoffer van een ongeval te worden. Maar zoals het spreekwoord zegt: het gevaar schuilt soms in een klein hoekje. Eén ding is zeker: het kan iedereen gebeuren. Hoe komt het eigenlijk tot een ongeval, welke factoren spelen daarbij een rol? We kijken hoe je een ongeval kan voorkomen en wat je moet doen als er zich, alle voorzorgen ten spijt, toch een ongeval voordoet.
21
VCA - Basisveiligheid
3.1. Begrippen In het kader van VCA worden de begrippen (arbeids)ongeval en incident gebruikt. Een incident is een overkoepelende term. Het is een ongewenste gebeurtenis die schade en/of letsel tot gevolg heeft of kan hebben.
he to nd er w
ijs
Incident Een ongewenste gebeurtenis (met of zonder schade of letsel).
Arbeidsongeval Een ongewenste en plotse gebeurtenis tijdens het werk met lichamelijk letsel (dus schade aan een persoon) als gevolg.
in
Ongeval Een ongewenste en plotse gebeurtenis met schade en/of lichamelijk letsel als gevolg. De schade die zich voordoet, kan betrekking hebben op personen, materiaal, infrastructuur, milieu,...
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
Arbeidsongeval In de definitie van een arbeidsongeval zitten drie elementen vervat: het gaat om een plotse gebeurtenis, er is een letsel en er is een verband tussen het ongeval en het werk. Een ongeval zonder lichamelijk letsel, maar met enkel materiële schade aan machines of uitrusting, wordt door de verzekeraar en de wetgever niet beschouwd als een arbeidsongeval. Een ongeval met letsel dat gebeurt op de weg van en naar het werk, wordt voor de verzekering gelijkgesteld met een arbeidsongeval. De weg naar en van het werk is het normale traject dat de werknemer moet afleggen om van zijn verblijfplaats naar de plaats waar hij werkt, te gaan en omgekeerd. Als er een arbeidsongeval gebeurt, moet er een aangifte ingevuld worden, die de werkgever bezorgt aan de verzekeraar.
Ko p
hoofdstuk 3 Ongevallen: oorzaken en preventie
in d
en
Bijna-ongeval Een ongewenste en plotse gebeurtenis die onder andere omstandigheden had kunnen leiden tot schade en/ of lichamelijk letsel.
3.2. Ongevallentheorie 3.2.1. Rechtstreekse oorzaken van ongevallen In de ongevallentheorie maakt men onderscheid tussen de directe of rechtstreekse oorzaken en de onderliggende oorzaken. De directe of rechtstreekse oorzaken zijn ofwel een onveilige situatie, ofwel onveilige handelingen (zie ook hoofdstuk 2).
22
VCA - Basisveiligheid
3.3. Ongevallen/incidenten behandelen
he to nd er w
Zorg dat je goed weet wat je te doen staat als jou een ongeval overkomt of als er een ongeval gebeurt met een collega in je omgeving.
in
Als er zich toch iets voordoet, moet er actie ondernomen worden om herhaling of erger te voorkomen. Elk bedrijf heeft daarvoor regels: wat moet je doen in welk geval, wie moet je verwittigen, waar moet je naartoe gaan,...? In het algemeen hebben de regels betrekking op volgende onderdelen: • Onmiddellijke actie. • Melding. • Registratie. • Onderzoek. • Actieplan (plan van aanpak).
ijs
3.3.1. Handelen bij elk incident
en
3.3.2. Gepast reageren
ie
vo or
op
le
id in
gs do
Zwaargewond Elke minuut telt als er zwaargewonden in het spel zijn of als er een zeer gevaarlijke situatie dreigt. Wees daarom kalm als je de hulpdiensten belt en geef hen precieze informatie. Let wel: als het gaat om een gevaarlijke situatie, zorg dan altijd eerst voor je eigen veiligheid. Bellen naar de hulpdiensten: 112 Als je de hulpdiensten belt, is het belangrijk dat je duidelijk alle nodige informatie geeft. Wat moet je precies meedelen? • Je naam. • De plaats van het ongeval: het exacte adres, met eventueel herkenningspunten in de buurt. • De aard van de verwonding als je dat weet. • Het aantal slachtoffers. • De plaats waar de hulpdiensten moeten of kunnen komen.
Ko p
Als het gaat om een ongeval zonder ernstig letsel, moet het slachtoffer begeleid worden naar een EHBO-post voor verzorging. Wat moet je nog doen bij een incident? • Elk incident (dus ongevallen met en zonder letsel en ook bijna-ongevallen) meld je aan je directe chef. • Neem, voor zover mogelijk, direct maatregelen om herhaling te voorkomen. Zorg ervoor dat er niet méér slachtoffers kunnen vallen (bv. de gevaarlijke plaats afsluiten of markeren, de gevaarlijke handeling laten stoppen). • Verander zo weinig mogelijk aan de plaats van het ongeval (voor het onderzoek). • Volg verder de interne instructies van het bedrijf. Elk incident wordt daarna geregistreerd en er wordt gezocht naar de oorzaken zodat er maatregelen kunnen genomen worden om herhaling te voorkomen.
23
hoofdstuk 3 Ongevallen: oorzaken en preventie
el e
in d
Wat moet je doen bij een ernstig letsel? • Waarschuw de hulpdiensten, bel het interne noodnummer, als dat er is, of het algemene noodnummer (112). • Ga de hulpdiensten opwachten (of zorg dat iemand anders dat doet) en geef alle informatie die nodig is.
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
he to nd er w
2. Wat moet je doen als een medewerker een ongeval heeft zonder ernstige verwondingen? a) De arbeidsinspectie onmiddellijk verwittigen. b) De familie van het slachtoffer onmiddellijk op de hoogte brengen. c) Het slachtoffer begeleiden naar de medische dienst.
el e gs do id in le op vo or ie Ko p
hoofdstuk 3 Ongevallen: oorzaken en preventie
in d
en
in
3. Welke ongevallen moet je melden aan je directe chef? a) Alle ongevallen. b) Enkel ongevallen met materiële schade. c) Enkel ongevallen met lichamelijk letsel.
24
ijs
1. Een stellingbuis valt en vernielt een compressor. Hoe noemen wij dit voorval? a) Een beroepsrisico. b) Een ongeval. c) Een arbeidsongeval.
4. Veiligheidsgedrag
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Onveilig gedrag is een belangrijke oorzaak van veel ongevallen. Het niet naleven van de veiligheidsinstructies, het negeren van signalen die aangeven dat er gevaar dreigt, het niet dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, de keuze van de minst moeilijke weg of het uitschakelen van beveiligingen zijn voorbeelden van onveilig gedrag die leiden tot risico’s en uiteindelijk tot incidenten en ongevallen. Als we de veiligheid willen vergroten, beginnen we bij risicoanalyses en het nemen van preventiemaatregelen op basis daarvan. Maar dit volstaat niet. Hoe mensen echt te werk gaan bij de uitvoering van hun taken en de hier bijhorende risico’s hangt af van hun gedrag, individueel of in groep.
25
hoofdstuk 4 Veiligheidsgedrag
VCA - Basisveiligheid
4.1. Gewenst gedrag 4.1.1. Veilig werken
he to nd er w
ijs
Welk gedrag wordt verwacht van jou als medewerker om te zorgen dat er wel veilig wordt gewerkt? • Je stelt je steeds positief op. • Je draagt zorg voor je eigen veiligheid en gezondheid en deze van collega’s, omstaanders,... • Je houdt je aan de veiligheidsvoorschriften, instructies en aanwijzingen. • Spreek een medewerker aan die je onveilig of ongezond ziet werken. • Je meldt onveilige situaties of incidenten aan je leidinggevende en je grijpt gepast in (volgens je kennis, vaardigheden, opleiding). • Je besteedt aandacht aan je persoonlijke hygiëne en aan orde en netheid op de werkplaats.
in
4.1.2. Alcohol en drugs
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
Alhoewel de meeste (werkende) mensen niet op problematische wijze alcohol of drugs gebruiken, mogen de negatieve gevolgen op de werkvloer niet onderschat worden: • Verminderde waakzaamheid. • Verminderd inschattingsvermogen van situaties. • Overschatting van de eigen mogelijkheden, roekeloos gedrag. • Verminderd of problematisch functioneren (motivatie vermindert, teruglopende productiviteit en kwaliteit van het werk). • Verlaagde drempel tot grensoverschrijdend gedrag (lagere drempel voor verbale of fysieke agressie of ongewenst seksueel gedrag). • Veelvuldige afwezigheid of te laat komen en arbeidsverzuim door arbeidsongeschiktheid (twee tot zes keer hoger). • Verstoring van de werkorganisatie, meer werkdruk op collega’s, de werksfeer en de relaties tussen collega’s verslechteren.
vo or
Ongevallen onder invloed Onder invloed van alcohol of drugs is de kans op ongevallen twee tot vier keer hoger. Ramingen wijzen er op dat 15% tot 30% van de ongevallen gebeurt mede onder de invloed van alcohol.
ie
Daarom zijn in het kader van alcohol en drugs op het werk de volgende algemene gedragsregels van toepassing.
Ko p
hoofdstuk 4 Veiligheidsgedrag
VCA - Basisveiligheid
Je wordt geacht geen alcohol of drugs te gebruiken tijdens het werk of wanneer het Alcohol en drugs gaan niet samen met werk. invloed kan hebben op je werk (voorafgaand aan het werk, tijdens pauzes). Als je toch iets gedronken of gebruikt hebt, onderneem dan zeker geen gevaarlijke werkzaamheden of werken die een gevaar voor anderen kunnen inhouden (bv. een voertuig besturen). Als je merkt dat iemand onder invloed is, signaleer je dat aan je leidinggevende. Die zal erover oordelen of die persoon verder kan werken of dat er eventueel andere maatregelen nodig zijn. Zoek hulp indien je een (chronisch) alcoholof drugsprobleem hebt (bv. neem contact op met de bedrijfsarts).
26
4.1.3. Orde en netheid
he to nd er w
ijs
Orde en netheid worden ook wel eens omschreven als “good housekeeping” of goede huishouding. Orde en netheid zijn van belang voor veilig werken. Door orde en netheid: • worden incidenten en ongevallen voorkomen: doorgangen vrijhouden betekent minder struikelgevaar en, in geval van brand, een betere evacuatie. • is er minder kans op vervuiling en milieuschade. • vind je alles gemakkelijker terug en gaat ook minder verloren, want het ligt allemaal op zijn plaats. Meer efficiëntie en tijdswinst dus. De stelregel is “Er is een plaats voor alles en alles op zijn plaats”! • is de werkomgeving aangenamer, je voelt je beter en dat heeft een positieve invloed op de motivatie, de ingesteldheid om veilig te werken.
le
op
4.1.4. Verplaatsingen te voet
Doorgangen en zeker nooduitgangen altijd vrijhouden!
id in
gs do
el e
in d
en
in
Er zijn tal van voorbeelden van good housekeeping: • Doorgangen vrijhouden. • Een propere werkvloer. • De werkomgeving opruimen (rondslingerend materieel zorgt alleen maar voor extra risico’s en gevaren). • Overzichtelijke en gemakkelijk bereikbare opslagsystemen voor gereedschappen en materialen. Ook een gereedschapskist is geen rommelbak! • Wat je niet vaak gebruikt of nodig hebt op de werkvloer, hoort thuis in een opslagruimte of een magazijn. • Restmaterialen en afval afvoeren, sorteren en gepast opslaan. • Elektrische en andere kabels of leidingen horen niet op de grond te liggen maar worden opgehangen (safety-hooks) of weggewerkt (kabelgoten). Alles begint natuurlijk met een goede inrichting van de werkplaats of werf!
Ko p
ie
vo or
Heel wat ongevallen zijn het gevolg van struikelen, uitglijden of vallen bij verplaatsingen te voet. De oorzaken zijn velerlei: • De ondergrond: niet egaal, losse ondergrond, losliggende tegels, gladde vloeren. • De omgeving: een niet opgeruimde werkvloer, te weinig of geen verlichting. • Kleine hoogteverschillen (struikelen) of grotere hoogteverschillen (vallen). • Constructies die geen rekening houden met de beperkingen van het menselijk lichaam, zoals een te hoge afstap. • Onaangepaste schoenen, rennen. Het net vernoemde “good housekeeping” is een belangrijke maatregel om de gevaren bij verplaatsing te voet te voorkomen. Er zijn ook een aantal belangrijke gedragsregels waarmee incidenten bij verplaatsingen te voet kunnen worden voorkomen: • Let goed op waar je loopt en laat je niet afleiden. • Ren niet op de werkplek, ook al heb je haast, en laat je niet opjagen. • Draag niets mee dat je gezichtsveld kan hinderen. • Draag gepaste schoenen. • Doe steeds het licht aan als het te donker is. Ook al ken je de weg nog zo goed, je weet nooit of iemand er iets heeft achtergelaten dat je weg kan versperren. • Volg de voorziene paden. • Verhelp gevaarlijke situaties (rondslingerende kabels of materiaal, olievlekken,...) zo snel mogelijk. 27
hoofdstuk 4 Veiligheidsgedrag
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
he to nd er w
2. Welke belangrijke positieve invloed heeft orde en netheid op veilig werken? a) Voorkomen van bevuiling van werkkleding. b) Voorkomen van extra werk. c) Voorkomen van valpartijen en struikelen.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
3. Wat is een goed voorbeeld van veilig gedrag op het werk? a) Risicovolle taken door anderen laten doen. b) Altijd je instructieboek bij de hand hebben. c) Medewerkers aanspreken op onveilige handelingen. 4. Wat is een belangrijke oorzaak van struikelen? a) Veiligheidsschoenen. b) Losliggende tegels. c) Dragen van zware lasten.
28
ijs
1. Je verplaatst je te voet in het bedrijf. Hoe doe je dit veilig? a) Steeds veiligheidsschoenen dragen. b) Goed opletten, niet rennen en je niet laten afleiden. c) Altijd rechtdoor stappen.
Ko p
hoofdstuk 4 Veiligheidsgedrag
VCA - Basisveiligheid
VCA - Basisveiligheid
5. Taken, rechten, plichten en overleg
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
hoofdstuk 5 Taken, rechten, plichten en overleg
he to nd er w
ijs
In het kader van VGM heeft iedereen in het bedrijf rechten en plichten: de werkgever, de werknemers en de leidinggevenden. Je kan je plichten en taken enkel naleven en genieten van je rechten als je betrokken bent bij het beleid. Een goed beleid, en uiteindelijk veilig werken, vereisen daarom regelmatig overleg tussen al de actoren.
29
VCA - Basisveiligheid
5.1. Taken, rechten en plichten van de werknemers Ook als werknemer heb je je steentje bij te dragen aan een veilige en gezonde werkomgeving. Jij hebt verantwoordelijkheden, maar ook een aantal rechten.
ijs
in
5.1.2. Werkonderbreking bij dreigend ernstig gevaar
he to nd er w
Je hebt recht op: • Een veilige en gezonde werkomgeving. • Informatie en opleiding. • Onderbreking van werk bij dreigend en ernstig gevaar voor mensen.
in d
en
Je hebt het recht het werk te onderbreken wanneer er een ernstig gevaar dreigt voor de menselijke veiligheid of gezondheid. Het moet gaan om een onmiddellijk dreigend gevaar.
id in
gs do
el e
Wat doe je in zo’n geval? • Je stopt het werk en/of je brengt jezelf in veiligheid. • Je verwittigt onmiddellijk je chef. • Als je voldoende technische kennis hebt en de middelen zijn voorhanden, neem je zelf de passende maatregelen om het dreigend gevaar af te wenden. Neem daarbij steeds je eigen veiligheid in acht.
le
5.1.3. Je plichten als werknemer
ie
vo or
op
• Je draagt zorg voor je eigen veiligheid en gezondheid en deze van collega’s, omstaanders,... • Je gebruikt gereedschap, machines, toestellen, vervoermiddelen, gevaarlijke stoffen, enz. op de juiste manier. • Je gebruikt de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen. Je doet dit op een correcte manier en draagt er zorg voor. • Je houdt je aan de veiligheidsvoorschriften, instructies en aanwijzingen. • Je meldt onveilige situaties en ongevallen. • Je werkt op positieve wijze mee aan het preventiebeleid van je werkgever, bv. door je mening te geven over de risico’s van je taken. Je verleent ook alle medewerking aan de preventiedienst. • Je neemt deel aan de voorlichting, opleiding en training die je werkgever voorziet. • Je onthoudt je van iedere daad of vorm van geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk.
Ko p
hoofdstuk 5 Taken, rechten, plichten en overleg
5.1.1. Je rechten als werknemer
Verplichtingen van de werkgever Het is de plicht en de verantwoordelijkheid van elke werkgever om de veiligheid, de gezondheid en het welzijn van zijn werknemers te bevorderen door het voeren van een preventiebeleid, dat geïntegreerd is in het algemeen beleid van het bedrijf. Meer concreet betekent dit dat volgende verplichtingen rusten op de werkgever:
• Planning van de preventie en de uitvoering van het beleid vanuit een systeembenadering (dynamisch risicobeheersingssysteem, opstellen en uitvoeren van een globaal preventieplan en jaarlijks actieplan). • Uitvoeren van een schriftelijke risicoanalyse.
30
VCA - Basisveiligheid
• Raadplegen van deskundigen (interne en externe preventiedienst). • Zorgen voor een gepast onthaal, voorlichting en opleiding. • Overleg plegen met de werknemers. • Bezorgen van doelmatige beschermingsmiddelen (collectieve en persoonlijke beschermingsmiddelen) en erop toezien dat ze worden gebruikt.
een werksfeer waarin dergelijk gedrag geen kans krijgt (door middel van een beleid en klachtenprocedures). De nodige maatregelen nemen voor de veiligheid en de gezondheid van derden op de arbeidsplaats.
in
5.2. VGM-overleg
gs do
el e
in d
en
Er zijn 2 belangrijke vormen van overleg, die zowel in de VCA als in de veiligheids- en gezondheidswetgeving voorzien zijn: • Het overleg tussen de werkgever en de werknemersvertegenwoordiging. • De VGM-bijeenkomsten (toolboxmeetings): het werkoverleg van de leidinggevende met de operationele medewerkers.
id in
5.2.1. Overleg werkgever- werknemersvertegenwoordiging
op
le
Het is belangrijk dat er over veiligheid, gezondheid en welzijn een vorm van overleg is tussen werkgevers en hun werknemers. VCA en de welzijnswetgeving voorzien dergelijk overleg. In België gebeurt dit overleg in het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (kortweg Comité of CPBW).
vo or
De doelstelling ervan is advies te geven over alle voor het VGM-beleid relevante punten (bv. globaal preventieplan, jaaractieplan, werkmethodes, beschermingsmiddelen,...).
Ko p
ie
Dit overlegorgaan is samengesteld uit: • De werkgever of zijn afgevaardigde, die de taak van voorzitter op zich neemt. • Een afvaardiging van de werkgever (leidinggevenden). • Een afvaardiging van de werknemers. • Deskundigen: preventieadviseur van de interne dienst (= secretaris) en andere deskundigen (bv. de arbeidsgeneesheer) in functie van de te bespreken onderwerpen.
31
hoofdstuk 5 Taken, rechten, plichten en overleg
he to nd er w
ijs
• Toezicht houden op de naleving van de instructies. • Melding en onderzoek van ernstige arbeidsongevallen aan de arbeidsinspectie. • Een arbeidsongevallenverzekering afsluiten voor alle werknemers. • Doeltreffende maatregelen treffen voor hulpverlening en evacuatie bij calamiteiten. • Zich onthouden van alle vormen van geweld, pesterijen of van ongewenst seksueel gedrag op het werk en zorgen voor
VCA - Basisveiligheid
5.2.2. VGM-bijeenkomsten Het VGM-overleg tussen de leidinggevende van de afdeling of de dienst en zijn operationele medewerkers noemen we VGM-bijeenkomst of toolboxmeeting.
he to nd er w
Toolboxmeeting De naam vindt zijn oorsprong in het feit dat de leidinggevende letterlijk op een gereedschapskist (toolbox) ging staan om zijn medewerkers toe te spreken.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Waarom? Deze meetings zijn vooral bedoeld om jou als medewerker te motiveren en voor te lichten, om je aan te zetten tot veilige handelingen en gedragingen.
Ko p
hoofdstuk 5 Taken, rechten, plichten en overleg
ijs
Wat? Toolboxmeetings of VGM-bijeenkomsten zijn een instrument om het veiligheidsbewustzijn te verhogen en werknemers aan te zetten tot veilige praktijken. Het zijn korte, informele vergaderingen over veiligheid (de toepassing van het VGM-beleid op de werkplek).
32
Toolboxmeeting om het veiligheidsbewustzijn te verhogen.
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
3. Wat is één van de verplichtingen van de werknemer? a) Ernstige ongevallen melden aan de arbeidsinspectie. b) Persoonlijke beschermingsmiddelen juist gebruiken. c) Zorgen voor een goed preventiebeleid.
hoofdstuk 5 Taken, rechten, plichten en overleg
he to nd er w
2. Wie neemt deel aan de vergaderingen voor preventie en bescherming? a) Een afvaardiging van de werkgever, de inspectie en deskundigen. b) Alle werknemers. c) Een afvaardiging van de werknemers en de werkgever, en deskundigen.
ijs
1. Mag je bij dreigend en ernstig gevaar voor mensen het werk onderbreken? a) Ja, dat is je recht. b) Enkel na toelating van de verantwoordelijke van de werkplaats. c) Enkel als je het gevaar eerst meldt aan de dienst voor preventie en bescherming op het werk.
33
ie
Ko p vo or
en
in d
el e
gs do
id in
le
op
in
he to nd er w
ijs
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering VCA - Basisveiligheid
6. Procedures, instructies en signalering
34
6.1. Veiligheidsregels
ijs
Een degelijk preventiebeleid kan niet zonder veiligheidsregels (procedures en instructies). Deze regels dienen als leidraad voor de verschillende personeelsleden. In de regels wordt vastgelegd hoe de werknemers zich moeten gedragen om de risico’s tot een minimum te beperken, of er wordt duidelijk gemaakt hoe zij kunnen omgaan met restrisico’s (bijvoorbeeld door persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen).
he to nd er w
6.1.1. Algemene veiligheidsregels
De algemene veiligheidsregels zijn regels die bestemd zijn voor de gehele organisatie. Niet enkel voor bepaalde functies of bepaalde medewerkers, maar voor alle personeelsleden, inclusief de uitzendkrachten en andere personen die op de locatie aanwezig zijn. Denk maar aan leveranciers die goederen leveren, werknemers van aannemers en onderaannemers die werkzaamheden komen uitvoeren, zoals bv. schilders.
in d
en
in
Algemene veiligheidsregels De algemene veiligheidsregels zijn regels die betrekking hebben op de hele organisatie en alle aanwezigen op de locatie.
gs do
el e
Deze regels gelden voor iedereen en dus moeten alle personen die voor het eerst het bedrijf betreden, meteen op de hoogte gesteld worden van deze regels. Daarom is het belangrijk dat ze schriftelijk beschikbaar zijn. Dit kan bijvoorbeeld door iedereen die zich aanmeldt op het bedrijfsterrein een informatieblad te overhandigen. Het is de taak van de leidinggevende om toelichting te geven. Dit gebeurt gewoonlijk tijdens het onthaal van nieuwe medewerkers.
id in
De regels moeten duidelijk en eenduidig zijn. Ze moeten ook door anderstaligen begrepen kunnen worden.
Ko p
ie
vo or
op
le
Voorbeelden van dergelijke veiligheidsregels zijn: • Hoe aanmelden en afmelden op het bedrijfsterrein. • Verkeersregels die gelden op de bedrijfsterreinen (bv. toegelaten snelheid). • Instructies over het melden en te nemen acties bij ongevallen, brand en incidenten. • Instructies over hoe te reageren bij brand en andere noodsituaties. • De principes die gelden voor het scheiden van afval. • Rookverbod. • Noodzaak en gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en zones waar het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen verplicht is. • Gebruik en plaats van sanitaire voorzieningen, de refter, het rustlokaal. Verkeersregels die gelden op het bedrijfsterrein zijn een voorbeeld van algemene veiligheidsregels.
35
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
6.1.2. Specifieke veiligheidsregels De algemene regels gelden voor iedereen op het bedrijfsterrein en in alle omstandigheden. Voor personen die specifieke taken uitoefenen met een verhoogd risico zijn echter ook bijkomende afspraken nodig. Dit zijn de specifieke veiligheidsregels.
he to nd er w
ijs
Specifieke veiligheidsregels De specifieke veiligheidsregels zijn veiligheidsregels die betrekking hebben op die werknemers die specifieke taken, functies en werkzaamheden met een verhoogd risico uitvoeren.
en
in
Enkele voorbeelden, waarbij specifieke veiligheidsregels noodzakelijk zijn: • Betreden van en werken in een besloten ruimte. • Werken op hoogte, waarbij persoonlijke valbeveiliging noodzakelijk is. • Werken met open vlam bv. lassen. • Werken in een explosiegevaarlijke omgeving. • Graafwerkzaamheden en werken in uitgravingen. • Gebruik van specifieke gereedschappen, apparatuur of werktuigen bv. laserstralen.
gs do
el e
in d
De specifieke regels gaan, naast de maatregelen direct aan de taak, activiteit, installatie of machine gebonden, meestal ook over: • Plaatsen van afschermingen bv. bij het lassen, aan openingen in vloeren en wanden. • Ventilatie bv. van besloten ruimten. • Markeren van toegangen, doorgangen en afsluitingen. • Signaleren bv. werfsignalering, verbodsborden en aan installaties die niet mogen ingeschakeld worden. • Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen voor die activiteit.
op
le
id in
De specifieke veiligheidsregels moeten schriftelijk vastgelegd zijn en ze moeten beschikbaar zijn voor alle betrokken medewerkers. Gewoon overhandigen volstaat niet. Toelichting is noodzakelijk en dit bij voorkeur via een opleiding/training op de werkplek zelf. Het is ook nodig om af te toetsen dat de regels begrepen zijn en dat de betrokken medewerkers ze kunnen toepassen.
ie
vo or
Het gebruik van specifieke veiligheidsregels binnen een bedrijf heeft weinig zin als er geen omkadering is. Opleiding evenals toezicht en inspectie door de leidinggevenden zijn noodzakelijk.
6.2. Veiligstellen van werkplekken en installaties
Ko p
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
Bij werkzaamheden aan of onderhoud van machines, installaties of apparatuur zijn maatregelen nodig om ervoor te zorgen dat de installatie veilig is en blijft tijdens de werken. Dit noemen we “veiligstellen”.
6.2.1. Veiligstellen van installaties Veiligstellen Het voorkomen dat apparaten, machines en installatieonderdelen onbedoeld in beweging komen. Het voorkomen dat apparaten, machines en installatieonderdelen onbedoeld onder elektrische spanning komen. 36
Door machines veilig te stellen voorkom je ongevallen.
Het doel van het veiligstellen is dat de apparatuur en installatieonderdelen (bv. een roerder in een reactor) niet ongewild in beweging komen en dat de onderdelen niet onbedoeld onder elektrische spanning of onder druk komen.
he to nd er w
ijs
De opeenvolgende stappen zijn: 1. Onderbreken van de elektrische voeding waardoor de installatie niet meer onder spanning staat. Dit gebeurt meestal door een elektrische schakelaar. 2. Vergrendelen van de schakelaar. 3. Markeren. Aan de schakelaar een bordje hangen “niet inschakelen”. Het is ook mogelijk om de zone rond de installatie af te sluiten met vaste afsluitingen of te markeren met rood/witte of geel/zwarte linten. 4. Meten of de installatie wel degelijk spanningsloos is. Bij de voorbeelden hiervoor is elektriciteit de energiebron. Bij andere energiebronnen bv. perslucht, stoom of gas,... moeten dezelfde principes toegepast worden.
in d
en
in
Veiligstellen De schakelaars vergrendel je met een slot. Meestal zijn er evenveel sloten als er medewerkers aan de installatie werken. Iedere medewerker houdt zijn eigen sleutel bij zich. De schakelaar blijft geblokkeerd tot alle sloten verwijderd zijn. Iedereen heeft dus zijn eigen slot en sleutel.
el e
6.2.2. Steekflenzen
gs do
Een steekflens wordt geplaatst als afsluiting. Een steekflens dient om leidingdelen te scheiden en om toevoerleidingen naar vaten, tanks of apparatuur af te sluiten.
id in
Het is een volle ronde metalen plaat die tussen de flensverbinding van de pijpleiding wordt geplaatst.
vo or
op
le
In installaties met pijpleidingen, reactoren, vaten, tanks, enz. zijn steekflenzen essentieel om op een veilige manier onderhoudswerken te kunnen uitvoeren. De installatie wordt productvrij gemaakt en steekflenzen op de juiste plaats in de toevoerleidingen en op een goede manier aangebracht, zorgen ervoor dat er absoluut geen stoffen meer door de leiding kunnen komen.
Enkel wie hiervoor opgeleid is, mag flenzen plaatsen.
Ko p
ie
Dit systeem wordt bv. gebruikt bij: • Het schoonmaken, repareren, inspecteren, spoelen, gasvrij maken of uitstomen van een leiding, vat, tank of installatie die zich achter de steekflens bevindt. • Het vervangen van kranen, afsluiters en apparatuur op leidingen die producten transporteren. • Het werken in een besloten ruimte (om de toevoerleidingen tot de besloten ruimte af te sluiten). Plaatsen van steekflenzen Het plaatsen van een steekflens is een taak met veel risico’s. Ze moet dan ook gebeuren door iemand die hiervoor een specifieke opleiding heeft gevolgd.
37
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
6.3. Vergunningen
ijs
Aan elke job zijn risico’s verbonden, maar bepaalde taken of werkzaamheden houden een verhoogd risico in. De veiligheidsregels moeten hier extra aandacht krijgen. Daarom worden er in deze gevallen vergunningen opgesteld om deze taken en werkzaamheden op een veilige en gezonde manier te kunnen uitvoeren. Die bevatten de na te volgen veiligheidsregels. Iedereen die met de risicovolle taak of activiteit in contact komt, moet de inhoud van de werkvergunning kennen.
he to nd er w
Vergunningen worden meestal opgelegd door opdrachtgevers aan aannemers en onderaannemers. Maar ze worden in sommige bedrijven ook gebruikt voor risicovolle werken door eigen personeel.
6.3.1. Algemene vergunning
in
Bepaalde opdrachtgevers leggen voor alle werkzaamheden, ook voor degene die niet zo risicovol zijn, een vergunning op. In dit kader noemen we dit een “algemene vergunning”.
AANVRAAG
Console:______ Eenheid:
el e
in d
en
Met een algemene vergunning wil de opdrachtgever zeker stellen dat er overleg is voor de werkzaamheden beginnen en dat er een formele toestemming gegeven wordt om de werken op het terrein en aan de installaties aan te vatten. _______________
Uitrusting: ___________________________
Datum werken: ______/_____/______ Jobmap nr.: _______________ Dienst: ___________________
Werktijd van _____ u _____ tot _____u ____ Uitvoerder: __________________________
Vervoer en machines: Geen kraan vrachtwagen zuigwagen HPJ-wagen
id in
kappen beton elektrisch boren pneumatisch boren
MET LEL-DETECTOR ion. stralen: __________ gebruik niet-explosievrij bron < 30 Ci handgereedschap werken aan I/E/A syst. __________ US-meting (EExi of spanningsloos) werken aan I/E/A syst. opruimen __________ (niet EExi en onder spanning)
personenwagen graafmachine
vorkheftruck lasdiesel
bewegende delen vallende voorwerpen vallen
vo or
Gevaren / risico’s: Geen brand/ontsteking verstikking oogbeschadiging ontvlambare lasdampen/ gehoorproducten lasstraling beschadiging brandwonde vergiftiging beknelling
Bijkomende vergunningen & kontrolebladen: Geen betreden besloten ruimte hottap/warm werk op uitr. in dienst vervangen safety valve beveiligingssystemen instrument.
Risicoanalyse nr. __________________
ie
UITVOERING
gebruik niet-explosievrij handgereedschap US-meting werken aan I/E/A syst. (niet EExi en onder spanning)
machinaal graven ion. stralen: bron > 30 Ci _________________________
le
Activiteiten WARM: slijpen gutsen lassen uitgloeien branden gritstralen
chemisch reinigen HPJ reinigen isolatiewerken handgraven
op
Activiteiten KOUD: aanvoer koud snijden materialen opmeten zagen demonteren stellingbouw monteren schilderen
gs do
Werkbeschrijving: Aantal uitvoerders op de werkplek: _______ ....................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................
hoogtewerker compressor ion. straling keramische vezels asbest
_____________ _____________ gebruikte chemicaliën _______________ _______________ _________________
Nummer:_______________ blanklijst afsluiten hoofdwegen graafwerken gebruik firewater
SP nrs. ___________________
Aandachtspunten & speciale richtlijnen ................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... Extra vanwege uitreiker: ........................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................................................... Andere werkvergunningen die mogelijk interfereren nr. ___________ ___________ ___________ ___________
Ko p
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
Collectieve bescherming: Geen signalisatie lastent/baai afzuiging afsluiting ventilatie stelling
valbescherming mech. vergrendelen
elektr. veilig stellen instr. vergrendelen
verlichting ____________
Persoonlijke bescherming: bril, helm, werkkledij, veiligheidsschoenen ruimtezichtbril loodacetaatpapier PVC laarzen gelaatsscherm pers. H2S detector PVC overall lasscherm vluchtmasker zuuroverall schilderskap valbescherming brandvrije overall (Nomex) gehoorbescherming handschoenen wegwerpoverall PVC/neopreen Tyvec: std. /C / F / FR
stofmasker P2 / P3 gelaatsmasker half / vol filter type AB / AX / ______ ademlucht kar fles reddingsvest _______________________
Brandbescherming: Geen afschermen uitrusting continu LEL det. afdekken rioolroosters continu O2 det. afdekken ventpijpen continu H2S det.
nat spuiten omgeving _________________ _________________
brandwacht poederblusser / CO2 / waterschuim brandslang stoomslang
Toezicht / evacuatie / redding: specifiek mbt. activiteit Geen veiligheidswacht mangatwacht vluchtladder 1ste lijn door evacuatie vergezeld door 2de persoon valgordel 1ste lijn door betreding vluchtfles skyclimber + stop chutte ! OPROEP 2de LIJNSINTERVENTIE: TEL 95 of via RADIO !
reddingstouw radio (portofoon) ___________________
Datum:____/____/____
Tel/Beeper: ____________
Tijd:____u____
Naam Aanvrager:_______________________
WARM WERK
UITREIKER
DAGVERGUNNING
No.
Oper. Proc. nr. __________________ Werkvergunning mag verder behandeld worden.
Korttekening Section Head: ________
Staat van de uitrusting: NVT uit dienst (gasvrij en geblankt) Motoren of bewegende delen: NVT uitgeuitgeuitgenodig voerd OK nodig voerd OK nodig voerd OK afgesloten gespoeld met:_______ elektrisch veilig gesteld druk afgelaten gestoomd instrumentaal vergrendeld afgetapt gereinigd mechanisch vergrendeld geventileerd afgeblankt aandrijfmedium afgesloten Geen Label vereist bij transport onderdeel Aanwezige schadelijke of gevaarlijke stoffen: KWS vloeistof heet product benzeen zuur H2S ijzersulfide KWS gas PNA 1.3 butadieen base stikstof _______________ Staat van de omgeving: nodig OK omgevende uitrusting OK omgevende operaties OK omgeving olie & gasvrij vrij van brandbaar materiaal vents, drains & valven OK
Process acties uit risicoanalyse uitgevoerd: OK NVT ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... .......................................................................................................................
Gastesten:
Bijkomende operationele maatregelen: ........................................................ ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... .......................................................................................................................
NVT zie entry permit nr. _________
nodig explosivity (max 10) zuurstof (min 20) H2S benzeen ______________ Tijdstip _____ u ______ Handtekening Tester Verlenging verg. tot Naam Uitreiker
Door Door Door Door Door
aanvrager aanvrager aanvrager aanvrager aanvrager
% LEL vol% ppm ppm _____
__________ __________ __________ __________ __________
________________ _____ u ______ _________________________
Naam Voorbereider:
aangeduide Aandachtspunten: aangeduide Collectieve bescherming: aangeduide Persoonlijke bescherming: aangeduide Brandbescherming: aangeduide Toezicht / evacuatie / redding:
voldoende voldoende voldoende voldoende voldoende
_________________________
aangevuld aangevuld aangevuld aangevuld aangevuld
aangepast aangepast aangepast aangepast aangepast
BEKRACHTIGING Uitreiker: De vergunning is grondig voorbereid en het werk kan veilig worden uitgevoerd. Dag Datum
Uitreiker
Senior Foreman
Section Head
Ontvanger: Ik ben akkoord met al de vereisten en informeer mijn medewerkers. Mede-uitreiker
Ontvanger
Overdracht 1 Overdracht 2
/
Naam:
AFMELDING
Werk volledig uitgevoerd volgens werkbeschrijving: Ja Neen Nog uit te voeren / toestand: ........................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................................... Tijd:____u____
Naam Uitvoerder: __________________________ Handtekening Uitvoerder: _____________________
Tijd:____u____
Naam Uitreiker: ____________________________ Handtekening Uitreiker: ________________________ Voor fieldcheck: Voor kennisname: X 115 A rev. 4/04
38
6.3.2. Specifieke vergunningen Heel wat bedrijven leggen voor werkzaamheden met specifieke risico’s een “specifieke vergunning” of “aanvullende vergunning” op.
he to nd er w
ijs
Ze gebruiken deze aanvullende vergunning als: • het werk specifieke risico’s inhoudt. • een specifieke opleiding of toelichting nodig is om het werk veilig uit te voeren. Door het systeem van de vergunning is er zekerheid dat de voorwaarden om veilig te werken, toegelicht zijn en ook op papier staan en ondertekend zijn.
6.3.3. Functies van de vergunning
gs do
el e
in d
en
in
Dit zijn enkele voorbeelden van werkzaamheden waarbij een vergunning nodig kan zijn: • Het betreden van besloten ruimten. • Het uitvoeren van brandgevaarlijk werk (“vuurvergunning” of “heetwerkvergunning”), bv. slijpen en branden, laswerken in brandgevaarlijke omgeving. • Graafwerken in “vervuilde” ondergrond (met leidingen in de ondergrond, openen van vloeren, openen van straten). • Hijswerken nabij of boven belangrijke installaties (bv. chemie). • Werken aan of in de buurt van gevaarlijke stralingsbronnen. • (Sloop)werken met asbesthoudend materiaal. • Werken met gevaarlijke stoffen. • Werken op hoogte.
vo or
op
le
id in
Uit wat voorafgaat, kan je al afleiden welke functies een vergunning heeft: • Zorgen voor overleg met iedereen die bij het werk betrokken is (opdrachtgever, aannemer(s), eventueel onderaannemers). • Maken van bindende afspraken met iedereen die bij het werk betrokken is. • Vastleggen van de voorwaarden en maatregelen voor het werk. • Verlenen van toestemming voor het starten van de werkzaamheden.
Ko p
ie
Vergunningen: betrokken personen Verschillende personen zijn betrokken bij de procedure voor werkvergunningen Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de vergunningsaanvrager, de verstrekker en de vergunningshouder: • De aanvrager is de persoon die de werkzaamheden wil laten uitvoeren. • De verstrekker is de beheerder van de afdeling die de werken laat uitvoeren (opdrachtgever). • De houder is de persoon die de werken uitvoert of leiding heeft over de operationele medewerkers die het werk effectief uitvoeren. Deze persoon is in het bezit van een volledige en ondertekende vergunning.
6.3.4. Wat staat er in een werkvergunning? In de vergunning staat: • De werkzaamheden die moeten uitgevoerd worden. • Wie welk werk gaat doen (werkverdeling). • Geldigheidsduur (meestal 1 dag). • Maatregelen voorgeschreven door de verstrekker van de vergunning (opdrachtgever). • Maatregelen te nemen door de operationele medewerkers, dus zij die het werk effectief uitvoeren. 39
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
• Maatregelen te nemen na het beëindigen van de werkzaamheden om de omgeving veilig achter te laten. • Voorwaarden voor de verlenging van de vergunning. • De bekrachtiging/ondertekening.
6.3.5. Rechten en plichten van de betrokkenen
he to nd er w
ijs
De verschillende betrokkenen (aanvrager, verstrekker en vergunningshouder) hebben elk hun verantwoordelijkheden.
in d
en
in
Verstrekker De verstrekker zorgt er in eerste instantie voor dat de werkplek en de installaties vrijgegeven kunnen worden. De installatie is veilig gesteld en eventueel zijn er metingen verricht. De verstrekker bespreekt met de houder: • Welke werkzaamheden moeten uitgevoerd worden. • Onder welke voorwaarden er mag gewerkt worden; bv. metingen tijdens de werkzaamheden, aanwezigheid van een veiligheidswacht, controle op de ventilatie,... Als er verschillende werkzaamheden tegelijk zijn of als verschillende (onder)aannemers samenwerken, zorgt de verstrekker voor de nodige coördinatie en afspraken tussen de partijen.
gs do
el e
Houder De houder is meestal de leidinggevende van de operationele medewerkers die de werkzaamheden zullen uitvoeren. Hij geeft de uitleg over de vergunning aan de operationele medewerkers. De houder ondertekent de vergunning. Hij ziet erop toe dat de werkzaamheden volgens de voorwaarden uit de vergunning verlopen. De houder zorgt ervoor dat de vergunning aanwezig is op de plaats van de werkzaamheden.
vo or
op
le
id in
Operationele medewerkers Als operationele medewerker laat je je op de hoogte stellen van de inhoud van de vergunning. Vraag uitleg als je iets niet begrijpt of het niet eens bent met de voorschriften. Je voert de werkzaamheden uit en je past de maatregelen toe zoals ze in de vergunning omschreven zijn. Je werkt enkel met een geldige vergunning en houdt rekening met de geldigheidsduur (meestal 1 dag).
ie
6.4. Signalering
Op de werkplek zijn er verschillende soorten gevaren en risico’s. Signalering van die gevaren, met behulp van borden is een wettelijke verplichting en is een manier om de aanwezige gevaren/risico’s onder de aandacht te brengen. Er bestaan verschillende reeksen borden, symbolen en kleuren die op een snelle en overzichtelijke manier informeren over gevaren, wat wel of niet te doen, ....
Ko p
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
6.4.1. Doel Signalering is een onderdeel van de preventiefilosofie. De veiligheids- of gezondheidssignalering staat niet op zich, maar geeft informatie en vestigt op een snelle en begrijpelijke manier de aandacht op objecten, activiteiten of situaties: • Mogelijke gevaren. • De noodzakelijke veiligheidsmaatregelen. 40
• Te dragen persoonlijke beschermingsmiddelen. • Evacuatiewegen. • De plaats van EHBO en brandbestrijdingsmiddelen, ...
6.4.2. Groepen signaleringsborden
he to nd er w
ijs
Wettelijk zijn de volgende groepen signaleringsborden voorzien: • Verbodsborden. • Veiligheidsvoorzieningen. • Gebodsborden. • Brandbestrijdingsmiddelen. • Waarschuwingsborden. Vormen Kleuren Rood
Het betekent...
materiaal voor brandbestrijding
Je mag niet… Verboden te… Stop opgelet Gevaar De veiligheidspictogrammen De veiligheidspictogrammen mogelijk gevaar Waarschuwing Pas op geen gevaar Waar zijn… GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN reddingstoestellen - (nood)uitgangen? - verzamelplaatsen? De veiligheidspictogrammen - hulpverlenings- en evacuatiewegen? Oogbescherming Veiligheidshelm Verbodenteteroken roken Vuur,open openvlam vlam Oogbescherming Veiligheidshelm Verboden Vuur, GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN gebod voorlichting of Verplicht totGEBODSBORDEN verplicht verplicht rokenverboden verboden verplicht verplicht enenroken aanwijzing uitvoeren wat het bord vermeldt De veiligheidspictogrammen
in
verbod
in d
en
Geel
gs do
el e
Groen
h hog
op
le
id in
Blauw
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
Vuur, open vlam VERBODSBORDEN en roken verboden
vo or
Verboden te roken
6.4.3. Verbodsborden
GEBODSBORDEN
Verbodenvoor voor Verbodenmet met Oogbescherming Veiligheidshelm Verboden Verboden voetgangers verplicht waterteteblussen blussenverplicht voetgangers water
GEBODSBORDEN
Gehoorbescherming Adembescherming Ontvlambare Explosieve stoffen TraT Gehoorbescherming Adembescherming verplicht stoffen of verplicht verplicht verplicht hoge temperaturen
De Deveiligheidspictogrammen veiligheidspictogrammen
Ko p
ie
Verbodsborden geven aan dat iets verboden is, dat je iets niet mag doen. Het zijn ronde, witte borden met een rode rand en een rode diagonale streep. In het witte vlak bevindt zich een symbool in het zwart. Veiligheidsschoenen VeiligheidshandGeendrinkwater drinkwater Geendoorgang doorgang Oogbescherming Veiligheidshelm Veiligheidsschoenen Ontvlambare Explosieve stoffenOxO te roken Vuur, open vlam Geen Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Verboden voor Verboden met VeiligheidshandGeen GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN VERBODSBORDEN
Verboden Verbodenteteroken roken Verboden te roken
voetgangers
en roken verboden water te blussen
vooronbevoegden onbevoegden verplicht verplicht verplicht verplicht voor
verplicht verplicht
schoenen verplicht stoffen of elektrische spanning schoenen verplicht hoge temperaturen
Veiligheidspak Gelaatsbescherming Verboden voor Niet aanraken Veiligheidspak Gelaatsbescherming Niet aanraken Verboden voor Veiligheidsschoenen Veiligheidshandstoffen Niet Gevaar ioniserende drinkwater Geen doorgang Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen voor Bi Verboden voor Verboden met Oogbescherming Oogbescherming Veiligheidshelm Veiligheidshelm Ontvlambare Ontvlambare Explosieve Explosieve stoffen stoffenOxiderende Vuur,open openvlam vlam Geen Vuur, Vuur, open vlam Verboden voor Geen doorgang Verboden voor Niet aanraken verplicht verplichtelektrische transportvoertuigen verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht schoenen verplicht stralingspanning voor onbevoegden verplicht stoffen voetgangers verplicht water te blussenverplicht verplicht verplicht stoffen ofof verplicht rokenverboden verboden enenroken en roken verboden voetgangers voor onbevoegden transportvoertuigen hoge hogetemperaturen temperaturen
REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN
Verbodenvoor voor Verboden voetgangers voetgangers
Individueel veiligAlgemeengebod gebod Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur Verboden voor Niet aanraken VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende Geen drinkwater Geen doorgang Individueel Algemeen Gehoorbescherming Gehoorbescherming Adembescherming Adembescherming Veiligheidsschoenen Transportvoertuigen Transportvoertuigen Gevaar Gevaar voor voor veiligVerbodenmet met Verboden heidsharnas verplicht (eventueel (eventueelsamen samen straling verplicht verplicht verplicht schoenen verplicht voor onbevoegden heidsharnas verplicht verplicht verplicht verplicht elektrische elektrische spanning spanning waterteteblussen blussen transportvoertuigenverplicht water meteen eenander anderbord) bord) met Eerstehulp hulp Wegnaar naareen eenhulppost hulppost Eerste Weg reddingsmiddel ofofreddingsmiddel
REDDINGSBORDEN
41 Geendrinkwater drinkwater Geen
VerplichteGiftige Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar VerbodenVeiligheidsschoenen voor Niet aanraken veiligAlgemeen Verplichte stoffen Veiligheidsschoenen VeiligheidshandVeiligheidshand- Individueel Oxiderende Oxiderendestoffen stoffen gebod Niet Nietioniserende ioniserende Geendoorgang doorgang Geen oversteekplaats verplicht verplicht verplicht (eventueel samen straling oversteekplaats verplicht verplicht schoenen schoenen verplicht verplichtheidsharnas straling vooronbevoegden onbevoegden transportvoertuigen voor (voor voetgangers)
Lage temperatuur Bijtende stoffen
G
elm
De veiligheidspictogrammen Verboden te roken
vlam boden
Oogbescherming
Vuur, open vlam
Veiligheidshelm Veiligheidshelm verplicht verplicht
Ontvlambare stoffen Oogbescherming Verboden teExplosieve roken Vuur, open vlam GEBODSBORDEN verplicht en roken GEBODSBORDEN verboden stoffen of verplicht en roken verboden
hoge temperaturen VCA - Basisveiligheid Veiligheidshelm Oogbescherming DeVerboden veiligheidspictogrammen te roken verplicht Vuur, open vlam verplicht DeDe veiligheidspictogrammen veiligheidspictogrammen en roken verboden
Ontvlambare
Explosieve stoffen Veiligheidshelm verplicht
stoffen Oogbescherming of GEBODSBORDEN verplicht hoge temperaturen
VERBODSBORDEN
veiligheidspictogrammen DeDeveiligheidspictogrammen idspictogrammen Verboden voor Verboden met
GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN VERBODSBORDEN VERBODSBORDEN
Ontvlambare Ontvlambare stoffen of stoffen of hoge temperaturen hoge temperaturen
Ontvlambare GEBODSBORDEN stoffen of
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
Explosieve stoffen
hoge temperaturen
GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN
Transportvoertuigen Gevaar voor GEBODSBORDEN Transportvoertuigen Gevaar voor elektrische spanning GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN elektrische spanning
Gehoorbescherming Adembescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen ming OogbeschermingTransportvoertuigen Gevaar voor Verboden Gehoorbescherming Adembescherming Verboden voor met verplicht verplicht voetgangers water te blussen verplicht verplicht elektrische spanning verplicht verplicht voetgangers water testoffen blussenof hoge temperaturen Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor met mmenVerboden te rokenverplichtVerboden ammen Gehoorbescherming Adembescherming voor Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Vuur, open vlamverplichtVerboden met elektrische spanning ussen verplicht verplicht stoffen of water te blussen verplicht verplicht envoetgangers roken verboden hoge temperaturen
GEBODSBORDEN BODSBORDEN
Explosieve stoffen Explosieve stoffen
GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN
GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN Gevaar voor
Transportvoertuigen Explosieve stoffen
6.4.4. Gebodsborden
elektrische spanning
De veiligheidspictogrammen menDe veiligheidspictogrammen
elm Ontvlambare Veiligheidsschoenen Veiligheidshandstoffen Niet dragen ioniserende Geen drinkwater Geen doorgang Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare stoffen Verboden teExplosieve roken stoffen Vuur, open vlam GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN DEN Deze borden houden verplichting in. Meestal gaat het Veiligheidshandover verplichtingen inOxiderende verband metExplosieve het GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN RDEN and- Gehoorbescherming Oxiderende stoffen Niet ioniserende Veiligheidsschoenen stoffen Niet ioniserende van Geen drinkwater Geen doorgang Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Oxiderende Explosieve stoffen Verboden te roken open vlam Verboden te roken Vuur, open vlameen stoffen of Vuur, verplicht schoenen straling verplicht verplichtverplicht stoffen ofstoffen envoor rokenonbevoegden verboden plicht straling voor onbevoegden schoenen verplicht straling verplicht verplicht spanning verplicht verplicht stoffen of of verplichtelektrische verplicht verplicht stoffen en roken verboden en roken verboden hoge temperaturen hoge temperaturen persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals oorbeschermers, veiligheidsbril, harnas, enz... hogehoge temperaturen temperaturen Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen Verboden roken Vuur, open vlam Veiligheidsschoenen Oxiderende stoffen Niet ioniserende gang VeiligheidshandOogbescherming Ontvlambare Explosieve stoffen Veiligheidshelm Verboden te te roken Vuur, open vlam GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN Ze zijn rond enschoenen blauw en hebben een witGEBODSBORDEN symbool in het midden. GEBODSBORDEN N GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN De veiligheidspictogrammen Veiligheidsschoenen Niet ioniserende Geen drinkwater Geen doorgang ogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Verboden voor Verboden met verplicht Ontvlambare verplicht stoffen of en roken verboden Oogbescherming Veiligheidshelm Explosieve stoffen Oxiderende roken Vuur, open vlam verplicht stralingVeiligheidshandegden verplicht stoffen ofstoffen verplicht enverplicht roken verboden verplicht verplicht verplicht stoffenschoenen of hoge temperaturen
voorstoffen onbevoegden verplicht envoetgangers verplichtwater te blussenverplicht of verplicht verplicht roken verboden hoge temperaturen
GEBODSBORDEN
VERBODSBORDEN
straling
elektrische spanning hoge temperaturen hoge temperaturen
GEBODSBORD
he to nd er w
N
REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN
REDDINGSBORDEN GEBODSBORDEN VERBODSBORDEN VERBODSBORDEN
ijs
Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare stoffen VeiligheidspakExplosieve Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur Verboden voor Niet aanraken Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen r,open openvlam vlam ming Transportvoertuigen Gevaar voor Verboden Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Verboden voor met rming Biologisch gevaar Lage Veiligheidspak Gelaatsbescherming gevaar Lage temperatuur Verboden voor Niet aanraken Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voorvoor elektrische Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Biologisch Gevaar voorvoor Verboden mettemperatuur Verboden Verboden metspanning verplicht verplicht stoffen of en verboden verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht verplicht stoffen of oken verbodenVerboden elektrische verplicht verplicht spanning voetgangers water te blussen verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht schoenen verplicht straling verplicht verplicht elektrische spanning verplicht verplicht elektrische spanning voetgangers water te blussen voetgangers water te blussen hoge hogetemperaturen temperaturen gevaar Lage temperatuur Gelaatsbescherming Veiligheidspak Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Explosieve stoffen Verboden voor Verboden met Oogbescherming Veiligheidshelm Verboden te roken Vuur,Biologisch open vlam Transportvoertuigen Gevaar voor Gehoorbescherming Adembescherming Verboden voor Verboden met Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffenademnken vlam Verboden te roken Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen Ontvlambare Vuur, open vlam Dragen veiligheidsDragen gelaatsDragen ruimzichtbril Dragen gehoorDragen Dragen veiligheidsDe veiligheidspictogrammen Veiligheidspak Gelaatsbescherming gevaar elektrische Lage temperatuur Verboden voor Niet Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende Niet ioniserende Geen drinkwater Geen hoorbescherming Transportvoertuigen voor Adembescherming verplicht verplicht verplicht elektrische spanning voetgangers water te blussen Transportvoertuigen Gevaarstoffen voor helm Biologisch oor Verboden metverplicht Gehoorbescherming Adembescherming verplicht verplicht stoffen ofspanning en roken Gevaar verboden verplicht verplicht voetgangers water te aanraken blussen verplicht verplicht stoffen of erboden verplicht verplicht stoffen of en rokendoorgang verboden De veiligheidspictogrammen bril schermen bescherming bescherming verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht schoenen verplicht straling hoge temperaturen voor onbevoegden elektrische spanning verplicht elektrische spanning ers verplicht water te blussen verplicht verplicht hoge temperaturen hoge temperaturen
GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN
Veiligheidshelm Verboden te roken Vuur, openGevaar vlam Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen voor boden andOxiderende stoffen Niet ioniserende Individueel veiligAlgemeen VeiligheidshandOxiderende Niet ioniserende Geen drinkwater Geen doorganggevaar Giftige stoffen Bijtende stoffen Ontvlambare Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor gebod Oogbescherming rbodenmet met LageVeiligheidsschoenen temperatuur ebod Veiligheidspak Individueel Algemeen gebod GiftigeGelaatsbescherming stoffen Geen Bijtende stoffen Biologisch stoffen stoffen Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen NietNiet ioniserende Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Giftige ioniserende Geen drinkwater doorgang Geen drinkwater Geen doorgang verplicht verplicht Bijtende stoffen of enveiligroken verboden verplicht elektrische spanning plicht stralingverplicht heidsharnas verplicht (eventueel samen verplicht schoenen verplicht straling voor onbevoegden verplicht verplicht elektrische spanning erteteblussen blussen verplicht verplicht amen heidsharnas verplicht samen verplicht schoenen verplicht straling verplicht schoenen verplicht (eventueel straling voorvoor onbevoegden onbevoegden hoge temperaturen met een ander bord) bord) met een ander bord) Eerste met hulp Weg naar een hulppost Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende Geen drinkwater Geen doorgang Individueel veiligAlgemeen gebod Giftigemet stoffen Bijtende stoffen Oxiderende stoffen Niet ioniserende Veiligheidsschoenen VeiligheidshandGeen drinkwater Geen doorgang Gehoorbescherming Adembescherming Gevaar voor Verboden voor Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor n met Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Transportvoertuigen Verboden voor Verboden Eerste hulp Weg naar een hulppostVerboden of reddingsmiddel Individueel veiliggebod Biologisch gevaar Lage temperatuur Verboden voor Niet aanraken Veiligheidspak Gelaatsbescherming Giftige stoffen Bijtende stoffen elektrische spanning Oxiderende stoffen Niet ioniserende ligheidsschoenen Veiligheidshandverplicht schoenen verplicht straling voor onbevoegden Oxiderende stoffen Niet ioniserende ater Geen doorgang Veiligheidsschoenen Veiligheidshandheidsharnas verplicht (eventueel samen straling verplicht schoenen verplicht voor onbevoegden verplicht verplicht elektrische voetgangers water te blussen verplicht elektrische Algemeen spanning blussen verplicht verplicht spanning voetgangers water te blussen Dragen veiligheidsDragenverplicht veiligheidsDragen lichaamsbe- Dragen valbeveiliof reddingsmiddel mmen heidsharnas verplicht (eventueel samen straling transportvoertuigen verplicht verplicht straling verplicht schoenen verplicht voor onbevoegden verplicht schoenen verplicht met een ander bord) scherming handschoenen schoenen of –laarzen (overall, ging (harnasgordel) met een ander bord) hulppost wegwerpkleding of Eerste hulp Weg naar een hulppost middel doorwerkkleding) of reddingsmiddel Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve teVeiligheidsschoenen roken Vuur,Lage opentemperatuur vlam Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Verboden voorVeiligheidspak Verboden met rming Biologisch gevaar VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende nen doorgang Verplichte Gelaatsbescherming Biologisch gevaarstoffen Lage temperatuur Verboden voor Niet aanraken Oogbescherming Gevaar Radioactieve stoffen Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende doorgang Verboden Verplichte Individueel veiligAlgemeenNiet gebod Gevaar Radioactieve stoffen Gevaar Radioactieve OogbeschermingBiologisch Veiligheidshelm Ontvlambare stoffen Explosieve stoffen Verboden te roken Vuur, open vlam Giftige stoffen Bijtende stoffen Veiligheidspak Gelaatsbescherming gevaar Lage temperatuur Veiligheidspak Gelaatsbescherming gevaar Lage temperatuur Verboden voor aanraken Verboden voor Niet aanraken verplicht verplicht stoffen of en roken verboden verplicht verplicht voetgangers water te blussen verplicht schoenen straling nbevoegden oversteekplaats verplicht verplicht Biologisch transportvoertuigen verplicht schoenenverplicht verplicht straling onbevoegden oversteekplaats heidsharnas verplicht (eventueel samen verplicht verplicht stoffen of en roken verboden verplicht verplicht verplicht verplicht transportvoertuigen transportvoertuigen hoge temperaturen (voor voetgangers) (voor voetgangers) met een ander bord) hoge temperaturen Telefoon voorVeiligheidshandredBrancard Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Oxiderende Lage temperatuur Niet ioniserende Verboden voor Niet aanraken Verplichte gevaar Lage temperatuur Veiligheidspak Gelaatsbescherming Verboden voor Niet aanraken Gevaar Radioactieve stoffen Veiligheidsschoenen Veiligheidshandstoffen Geen drinkwater Geen doorgang Veiligheidsschoenen Oxiderende stoffen Niet ioniserende organg Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Biologisch Niet ioniserende Geen drinkwater Geen doorgang Telefoon voor redBrancard Verplichte Lage temperatuur Veiligheidspak Gelaatsbescherming Gevaar Radioactieve stoffen dingonbevoegden en eerste hulp Biologisch verplicht verplichtGiftige transportvoertuigen Individueel Algemeen gebod Biologisch gevaar Lage schoenen temperatuur oor Niet aanraken Veiligheidspak Gelaatsbescherming stoffen verplicht Bijtende stoffen oversteekplaats verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht straling voor veiligonbevoegden verplicht verplicht gevaar straling voegden verplicht schoenen verplicht straling voor ding en eerste schoenen hulp oversteekplaats verplicht heidsharnas verplicht (eventueel samen tuigen verplicht verplicht (voorverplicht voetgangers) (voor voetgangers) met een ander bord) d Telefoon redBrancard Eerste hulp Weg naar voor een hulppost ding eerste hulp Gelaatsbescherming of en reddingsmiddel Veiligheidsschoenen VeiligheidshandGeen drinkwater Geen doorgang Veiligheidspak Biologisch gevaar Lage Gehoorbescherming Adembescherming Verboden voor Verboden met Transportvoertuigen Gevaar voor Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaarveiligLagetemperatuur temperatuur etaanraken aanraken Belangrijk Struikelen ebod Individueel Algemeen gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen Giftige stoffen Bijtende stoffen Oxiderende stoffen Belangrijk Struikelen Belangrijk Struikelen GevaarIndividueel Radioactieve stoffen Oogbescherming Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen Giftige open vlamVerplichtevoetgangers Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Verboden voor Verboden met Algemeen veiliggebod veiligAlgemeen gebod stoffen stoffen Giftige stoffen Bijtende stoffen verplicht Bijtende schoenen verplicht voor onbevoegden verplicht verplicht verplicht verplicht water te blussen elektrische spanning verplicht verplicht Individueel magnetisch veld amen heidsharnas verplicht (eventueel samen oversteekplaats magnetisch veld verplicht verplicht stoffen(eventueel of(eventueel n verboden verplicht verplicht magnetisch veld elektrische spanning voetgangersheidsharnas water te blussen verplicht samen heidsharnas verplicht samen bord) met een ander bord) (voor voetgangers) hoge temperaturen metmet eeneen ander bord) ander bord) Veiligheidsdouche Ogen Eerste hulp Weg naar eenspoelen hulppost Individueel veiligAlgemeen gebod Veiligheidspak Gelaatsbescherming gevaar Verboden voor Niet aanraken Belangrijk Struikelen Giftige stoffen Biologisch Bijtende stoffen Lage temperatuur Individueel Algemeen gebod Gelaatsbescherming Biologisch gevaar veiligLage temperatuur raken Giftige Bijtende stoffen Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage stoffen temperatuur Verboden voor Niet aanraken Veiligheidsdouche Ogen spoelen Eerste hulpVeiligheidspak naar eeneen hulppost Eerste hulp Weg Weg naar hulppost Belangrijk stoffen Struikelen of reddingsmiddel Verplichte dividueel transportvoertuigen veiligAlgemeen gebod Gevaarverplicht Radioactieve Giftige stoffen Bijtende stoffen heidsharnas verplicht (eventueel samen verplicht transportvoertuigen magnetisch veld Individueel veiligAlgemeen gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen heidsharnas verplicht (eventueel samen verplichtof reddingsmiddel verplicht verplicht verplicht of reddingsmiddel magnetisch veld oversteekplaats dsharnas verplicht (eventueel samen met ander bord) heidsharnas verplicht (eventueel samen met eeneen ander bord) (voor voetgangers) met een ander bord) Eerste hulp Weg naar hulppost met een ander bord) elen Eerste hulp Weg naar eeneen hulppost Veiligheidsdouche Ogen spoelen Telefoon redBrancard reddingsmiddel lp Weg naar voor een hulppost of of reddingsmiddel Telefoon voor Brandslang ding eerstedrinkwater hulp g voor of en reddingsmiddel Veiligheidspak VerbodenGiftige voor Telefoon Niet aanraken Veiligheidsschoenen VeiligheidshandGeen Geen doorgang stoffen NietGelaatsbescherming ioniserende Individueel veiligAlgemeen gebod stoffen Bijtende stoffen Verplichte ng Veiligheidshelm Veiligheidshelm Ontvlambare Ontvlambare Explosieve stoffen Explosieve stoffen Gevaar Radioactieve stoffen Gevaar Radioactieve stoffen Biologisch gevaar Individueel veiligAlgemeen gebod Giftige stoffen BijtendeBrandslang stoffen Oxiderende Schadelijk of Laserstraal brandbestrijding Ontvlambare Explosieve stoffen ng Veiligheidshelm Ontvlambare Explosieve stoffen Belangrijk Struikelen Algemeen gevaar Ontvlambare Explosieve stoffen Giftige stoffen Bijtende Oxiderende stoffen Radioactieve Schadelijke of Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende Geen drinkwater GeenTransportvoertuigen doorgang Gehoorbescherming Adembescherming Gevaar stoffen voor oden metVeiligheidshelm Schadelijk of verplicht Laserstraal Schadelijk ofstoffen Laserstraal Verplichte Verplichte Radioactieve Biologisch risico Gevaar Gevaar Radioactieve stoffen of brandbestrijding verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht schoenen verplicht voor onbevoegden straling heidsharnas (eventueel samen oversteekplaats verplicht verplicht stoffen stoffen of of heidsharnas verplicht (eventueel samen irriterende stoffen of verplicht stoffen of verplicht stoffen of magnetisch veld schoenen verplicht straling voor onbevoegden stoffenverplicht irriterende stoffen elektrischeverplicht spanning te blussen irriterende verplicht stoffen irriterende stoffen oversteekplaats oversteekplaats stoffen met een ander bord) (voor voetgangers) hoge hoge temperaturen temperaturen met een ander bord) temperaturen hoge temperaturen Telefoon voor hoge Brandslang (voor voetgangers) (voor voetgangers) rareen Richting van een gebod nooduitgang eenhulppost hulppost Telefoon voor redBrancard Verplichte Gevaarstoffen Giftige Radioactieve stoffen Bijtende stoffen Verplichte Individueel veilig- GiftigeAlgemeen Gevaar Radioactieve stoffenstoffen Schadelijk of Laserstraal Telefoon voor Brandslang Individueel veiligAlgemeen Individueel veiligAlgemeen gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen stoffen gebod Bijtende brandbestrijding Richting van een nooduitgang voor red-red-ding Telefoon voor Brancard dingsmiddel ddingsmiddel VerplichteTelefoon en Brancard eerste hulp Belangrijk Struikelen Gevaar Radioactieve stoffen of Laserstraal oversteekplaats Verplichtesamen Gevaar Radioactieve stoffen heidsharnas verplicht (eventueel samen Schadelijk irriterendeoversteekplaats stoffen brandbestrijding heidsharnas verplicht (eventueel heidsharnas verplicht (eventueel samen of ding en eerste hulp ding en eerste hulp oversteekplaats magnetisch veld irriterende stoffen (voor voetgangers) oversteekplaats (voor met een ander bord) met een ander bord) metvoetgangers) een ander bord) voetgangers) (voor Telefoon voor red- voetgangers) Brancard Weg naar een hulppost EersteBrancard hulp Telefoon voor noor hulppost Eerste hulp Weg naar eenredhulppost Richting van een nooduitgang Veiligheidsdouche spoelen ding en eerste hulp redBrancard of reddingsmiddel ding enOgen eerste hulp smiddel of reddingsmiddel Ladder Radioactieve Blusapparaat voor Brandslang eghulp Telefoon Veiligheidspak Gelaatsbescherming Verboden voor Verplichte Niet aanraken gevaarveilig-Hangende Lage temperatuur Individueel Algemeen Giftige stoffen Gevaar stoffen Belangrijk Struikelen Verplichte Belangrijk Gevaar Radioactieve stoffen Biologisch ming Adembescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar voor Transportvoertuigen Gevaar voor lasten gebod Struikelen Vallen door aat Ladder Blusapparaat ging Adembescherming Gevaar Adembescherming Transportvoertuigen Gevaarvoor Gelaatsbescherming Biologisch gevaar VerbodenSchadelijk voor NietOxiderende aanraken Lage temperatuur Hangende lasten Transportvoertuigen Vallen door Veiligheidsschoenen Veiligheidshandstoffen doorgang ioniserende Hangende lasten door ofvoor Laserstraal Belangrijk Belangrijk Struikelen Struikelen brandbestrijding verplicht verplichtNiet Veiligheidspak transportvoertuigen heidsharnas verplicht (eventueel samenVallen oversteekplaats magnetisch veld oversteekplaats magnetisch veld verplicht verplicht elektrische spanning elektrische spanning hoogteverschil lasten Transportvoertuigen Gevaar voor elektriLage temperatuur Laserstraal Niet-ioniserende Belangrijk magneStruikelen Vallen door elektrische spanning verplichtHangendeverplicht elektrische spanning verplicht magnetisch verplicht transportvoertuigen hoogteverschil schoenen verplicht nbevoegden verplicht straling hoogteverschil irriterende stoffen veld magnetisch veld met een ander bord) (voor (voorvoetgangers) voetgangers) sche spanning straling tisch veld hoogteverschil Ladder EersteGevaar hulp Weg naar eenVerplichte hulppost rancard Plaats en richtingBlusapparaat van een Ogen Plaats van een voor Veiligheidsdouche spoelen Brancard Belangrijk stoffen Gevaar Struikelen Radioactieve stoffen Belangrijk Struikelen Hangende lastenBrandslang Vallen doorstoffen Verplichte Verplichte Radioactieve Gevaar Radioactieve Telefoon Plaats en richting van een Plaats van een Veiligheidsdouche Ogen spoelen Veiligheidsdoucheuitgang Ogen spoelendoor Ladderof reddingsmiddel Blusapparaat die gewoonlijk nooduitgang Belangrijk Struikelen Hangende lasten Vallen door magnetisch veld Belangrijk Struikelen of Laserstraal oversteekplaats Schadelijk magnetisch veld hoogteverschil oversteekplaats oversteekplaats brandbestrijding uitgang die gewoonlijk door nooduitgang of de in de richting aanwezigemagnetisch veld hoogteverschil magnetisch veld irriterende stoffen (voor voetgangers) (voor voetgangers) (voor voetgangers) de in de richting aanwezige personen gebruikt wordt Ogen spoelen Veiligheidsdouche een Ogen spoelen Telefoon voor redBrancard personen gebruikt wordt ard Telefoon voor red- Veiligheidsdouche Brancard (enkel voor een uitgang die Plaats envoor richting van ding eendieen eerste Richting van een nooduitgang Plaats hulp van een ouche Ogen spoelen (enkel een uitgang ang ding en eerste hulp Weg naar voor brandbeaan de eisen van een g Brandslang WegTelefoon naar brandbe-gebod uitgang die door nooduitgang aan de gewoonlijk eisen vanLaserstraal een Verplichte Schadelijk Telefoon voorvoor Brandslang Telefoon Brandslang Individueel veilig-Belangrijk Algemeen Gevaar Giftige stoffen Bijtende Struikelen strijdingsmateriaal Belangrijk Struikelen en nen VeiligheidshandVeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende Oxiderende stoffen Niet ioniserende Schadelijk of of stoffen Laserstraal voldoet) Ladder brandbestrijding en Oxiderende stoffen Niet ioniserende nen VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende de Blusapparaat innooduitgang denooduitgang richting aanwezige Veiligheidspak Gelaatsbescherming aanrakenVeiligheidshandBiologisch gevaar LageIndividueel temperatuur strijdingsmateriaal Hangende lasten Vallen door veilig- Schadelijk Algemeen Giftige stoffen Bijtende stoffen voldoet) of Schadelijk Laserstraal of of gebod Laserstraal oversteekplaats brandbestrijding brandbestrijding heidsharnas verplicht (eventueel samen magnetisch veld magnetisch veld schoenen schoenen verplicht verplicht straling straling irriterendepersonen stoffen irriterende stoffen of of schoenen verplicht straling schoenen verplicht straling gebruikt wordt verplicht verplicht hoogteverschil verplicht (eventueel irriterende stoffensamen irriterende stoffen (voor voetgangers) met een ander heidsharnas bord) Weg naar brandbe(enkel voor een uitgang die Telefoon voor Brandslang Telefoon voor Brandslang met een ander bord) Eerste hulp aan deWeg naar een TelefoonBelangrijk voorWeg red-naar brandbe-Brancard nTelefoon spoelen Richting vanhulppost een nooduitgang gen spoelen strijdingsmateriaal Belangrijk Struikelen Schadelijk Laserstraal eisen van een Struikelen Schadelijk of of Laserstraal Belangrijk Struikelen voor Brandslang brandbestrijding Telefoon voor Brandslang hulp Weg naar eenbrandbestrijding hulppost Richting Richting vanvan eeneen nooduitgang nooduitgang Blusapparaat of of Eerste of reddingsmiddel ding en eerstestrijdingsmateriaal hulp Hangende lasten Vallen door magnetisch veld Schadelijk of Ladder Laserstraal nooduitgang voldoet) irriterende stoffen Schadelijk of Laserstraal magnetisch veld stoffen magnetisch veld irriterende randbestrijding brandbestrijding of reddingsmiddel of hoogteverschil irriterende stoffen irriterende stoffen Richting een nooduitgang Richting vanvan eenVeiligheidsdouche nooduitgang Ogen spoelen oelen Veiligheidsdouche Ogen spoelen Plaats en richting van een g van een nooduitgang Plaats van een Telefoon voor Brandslang voor Brandslang naar die brandbeuitgang gewoonlijk doorTelefoon at Weg Ladder Blusapparaat nooduitgang Verplichte Schadelijk Belangrijk Gevaar Radioactieve k Gelaatsbescherming Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur Biologisch gevaar Lage temperatuur ofBlusapparaat Laserstraal Hangende lasten Vallen door Hangende lasten stoffen Vallen door Schadelijk of Laserstraal brandbestrijding brandbestrijding Ladder Ladder Giftige Blusapparaat Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur k Biologisch gevaar Lage temperatuur strijdingsmateriaal Gevaar Radioactieve stoffen Individueel veiligAlgemeen gebod deGelaatsbescherming in de richting aanwezige stoffen BijtendeVerplichte stoffen Hangende Hangende lasten Vallen lasten Vallen doordoor oversteekplaats magnetisch veld verplicht verplicht irriterende stoffen hoogteverschil hoogteverschil irriterende stoffen verplicht verplicht personen gebruikt wordt oversteekplaats heidsharnas verplicht (eventueel samen hoogteverschil hoogteverschil (voor voetgangers) (enkel voor een uitgang die voor Telefoon voor Brandslang (voorBlusapparaat voetgangers) met een ander bord)Telefoon Veiligheidsdouche Telefoon Brandslang voor Brandslang Ladder Ogen spoelen gang Ladder Blusapparaat Telefoon voor redBrancard itgang Plaats en richting van een Plaats van Wegeen naar brandbeHangende lasten Vallen door Hangende lasten Vallen door Schadelijk of Laserstraal aan deen eisen van een Schadelijk of Laserstraal Laserstraal brandbestrijding Schadelijk of eenLadder hulppost brandbestrijding Telefoon voor redBrancard brandbestrijding Plaats richting van hulp een Plaats en richting van een Plaats Plaats vanvan een een Blusapparaat of Ladder Blusapparaat ding en eerste uitgang die gewoonlijk door of nooduitgang strijdingsmateriaal Hangende lasten Vallen door hoogteverschil Hangende lasten Vallenstoffen door nooduitgang hoogteverschil irriterende stoffen irriterende stoffen irriterende ingsmiddel uitgang die gewoonlijk door uitgang dievoldoet) gewoonlijk ding en eerste hulp nooduitgang de door in de nooduitgang richting aanwezige hoogteverschil hoogteverschil de indedeinrichting aanwezige de richting aanwezige personen gebruikt wordt Richting Plaats richting van een nooduitgang Plaats Plaats en en richting vanvan eeneen Plaats g vanvan eeneen Richting vanwordt een nooduitgang personen gebruikt personen gebruikt wordt (enkel voor een uitgang die uitgang gewoonlijk door nooduitgang uitgang die gewoonlijk door g van een (enkel nooduitgang Plaats vaneen een voorvoor een uitgang dieaan (enkel uitgang diedie Weg naar brandbeTelefoon voor Brandslang de eisenaanwezige van een Blusapparaat WegWeg de in de richting naarnaar brandbebrandbe- strijdingsmateriaal ineen deLadder richting aanwezige onlijk Ladder Blusapparaat aannooduitgang de eisen vande een aan degebod eisen van Belangrijk Struikelen Schadelijk of Vallen -igig- doorAlgemeen Algemeen Algemeen gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen Hangende Giftige stoffen Bijtende stoffen Hangendelasten lasten Vallendoor door brandbestrijding nooduitgang voldoet) -aanwezige gebod Algemeen gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen Giftige stoffen Bijtende stoffen Verplichte Belangrijk Struikelen personen gebruikt wordt Gevaar of Radioactieve stoffen personen gebruikt wordt strijdingsmateriaal strijdingsmateriaal nooduitgang voldoet) nooduitgang voldoet) magnetisch veld irriterende stoffen hoogteverschil ht licht (eventueel (eventueel (eventueel samen samen hoogteverschil ht samen licht samen (enkel voor uitgang oversteekplaats magnetisch veld (enkel voor eeneen uitgang diedie kt wordt (eventueel met met een een ander ander bord) bord) Weg naar brandbeWeg naar brandbeeisen een eenander anderbord) bord) aanaan de de eisen vanvan eeneen itgang met diemet (voor voetgangers) Richting van een nooduitgang Ladder Ogen spoelen Blusapparaat ts van Ladder Blusapparaat Ladder Hangende Blusapparaat eg brandbeatsnaar vaneen een Veiligheidsdouche strijdingsmateriaal Weg naar brandbestrijdingsmateriaal Vallen door nooduitgang voldoet) lasten Vallen door Hangende lasten Vallen door Hangende lasten nooduitgang voldoet) an een Veiligheidsdouche Ogen spoelen ancard 42 oduitgang ijdingsmateriaal ooduitgang strijdingsmateriaal hoogteverschil oldoet) hoogteverschil hoogteverschil
Explo
in
REDDINGSBORDEN GEBODSBORDEN
GEBODSBORDEN
6.4.5. Waarschuwingsborden
en
DEN
GEBODSBORDEN
Niet
Lage
Bijt
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN BORDENVOOR VOOR BORDEN Deze borden waarschuwen je voor bepaalde risico’s en gevaren. BRANDBESTRIJDINGSREDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN SBRANDBESTRIJDINGSEen waarschuwingsbord met een zwarte rand. DINGSBORDEN BORDEN VOOR is een driehoekig geel bordMATERIAAL MATERIAAL BORDEN VOOR ODSBORDEN DSBORDEN In het gele vlak is GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN in het zwart een symbool weergegeven. DSBORDEN GEBODSBORDEN ODSBORDEN GEBODSBORDEN BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL DEN RDEN MATERIAAL BORDEN VOOR REDDINGSBORDEN EN BRANDBESTRIJDINGSREDDINGSBORDEN MATERIAAL BORDEN VOOR BRANDBESTRIJDINGSREDDINGSBORDEN MATERIAAL BORDEN VOOR BORDEN BORDENVOOR VOOR SBRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSBORDENVOOR VOOR BORDEN MATERIAALMATERIAAL BORDEN VOOR BORDEN VOOR MATERIAAL BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL MATERIAAL REDDINGSBORDEN MATERIAAL MATERIAAL REDDINGSBORDEN BORDEN BORDENVOOR VOOR BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSBORDEN VOOR BORDEN VOOR BORDEN VOOR MATERIAAL MATERIAAL BRANDBESTRIJDINGS- BRANDBESTRIJDINGS- BRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL MATERIAAL MATERIAAL DEN BORDEN VOOR BRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL
G elektr
BORDEN VOOR BORDEN VOOR BRANDBESTRIJDINGS-BRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL MATERIAAL
BORDEN VOOR Plaats en richting van een Plaats van een BRANDBESTRIJDINGSuitgang die gewoonlijk door uitgang die gewoonlijk door
n een Plaats en richting van een
Plaats van een nooduitgang
Radio
S
L
Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaarvoor voor Gehoorbescherming Adembescherming Transportvoertuigen Gevaar Oogbescherming Veiligheidshelm Oogbescherming Ontvlambare Veiligheidshelm Explosieve stoffen Ontvlambare Explosieve stoffen Vuur, open vlam Verboden te roken Vuur,drinkwater open vlam Veiligheidspak Gelaatsbescher Verboden voor Niet aanraken Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur Verboden voor Niet aanraken Verplichte Gevaar Gevaar Radioactieve Radioactieve stoffen stoffenstoffen Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende Niet ioniserende Geen GeenVerplichte doorgang Gehoorbescherming Gehoorbescherming Adembescherming Adembescherming Transportvoertuigen Transportvoertuigen Verboden Verboden voor voor Verboden Verboden met verplicht verplicht elektrische spanningmet verplicht verplicht elektrische spanning verplicht verplicht verplicht Gehoorbescherming stoffenwater of verplicht stoffen ofTransportvoertuigen en roken verboden en roken verboden Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende stoffen Niet ioniserende rinkwater Geen doorgang verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht verplicht transportvoertuigen oversteekplaats oversteekplaats Adembescherming Gevaar voor Verboden voor Verboden met verplicht schoenen verplicht straling voor onbevoegden verplicht verplicht verplicht verplicht elek ele voetgangers voetgangers water teteblussen blussen hoge temperaturen schoenen verplicht hoge temperaturen straling voor onbevoegden (voor voetgangers) voetgangers) verplicht verplicht elektrische spanning voetgangers verplichtwater te (voor blussen VCA - Basisveiligheid Telefoon Telefoonvoor voorredredBrancard Brancard ding dingeneneerste eerstehulp hulp
REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN BORDEN BORDENVOOR VOOR BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSVeiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderendestoffen stoffen Nietioniserende ioniserende Veiligheidsschoenen VeiligheidshandOxiderende Niet MATERIAAL MATERIAAL Gehoorbescherming Adembescherming Gehoorbescherming Transportvoertuigen Adembescherming GevaarGelaatsbescherming voor Belangrijk Transportvoertuigen Gevaargevaar voor Verboden met verplicht Verboden voor Verbodenvoor met Individueel veiligAlgemeen ge Belangrijk Struikelen Individueel veiligAlgemeen gebodStruikelen Veiligheidspak Biologisch Lage temperatuur Verboden Niet aanraken Giftige stoffen Bijtende stoffen Veiligheidsschoenen Veiligheidsschoenen VeiligheidshandVeiligheidshandOxiderende Oxiderende stoffen stoffen NiN Geen Geen drinkwater drinkwater Geen Geendoorgang doorgang schoenenverplicht verplicht straling verplicht schoenen straling
Veiligheidspak Gelaatsbescherming gevaar Lage temperatuur den water voor te blussen Niet aanraken verplicht verplicht verplichtVeiligheidsschoenen verplicht elektrische spanning elektrische spanning voetgangersGeen water te blussen VeiligheidshandOxiderende stoffenverplicht Niet heidsharnas ioniserende verplicht drinkwater Geen doorgang magnetisch magnetisch veld veld heidsharnas verplicht (eventueel samen verplicht verplicht transportvoertuigen verplicht verplicht schoenen schoenen verplicht voor voorBiologisch onbevoegden onbevoegden verplichtvoor onbevoegden verplicht tvoertuigen verplicht schoenen verplicht met een ander bord) straling Eerste hulp Weg naar een hulppost Eerste hulp Weg naar een hulppost Veiligheidsdouche Veiligheidsdouche Ogen Ogenspoelen spoelen of reddingsmiddel of reddingsmiddel
(eventueel sa met een ander
REDDINGSBORDEN
EDDINGSBORDEN
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
6.4.6. Veiligheidsvoorzieningen
Telefoon Telefoonvoor voor Brandslang Brandslang Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur Veiligheidspak Gelaatsbescherming Biologisch gevaar Lage temperatuur Veiligheidsschoenen VeiligheidshandVeiligheidsschoenen Oxiderende Individueel stoffen VeiligheidshandNiet ioniserende Oxiderende stoffenLaserstraal Niet ioniserende Geen doorgang verplicht Geen drinkwater Geen doorgang Verplichte Verplichte Radioactieve stoffen Lag Veiligheidspak Veiligheidspak Gelaatsbescherming Gelaatsbescherming Biologisch Biologisch gevaar gevaar L Verboden Verbodenvoor voor Niet Nietaanraken aanraken veiligAlgemeen gebod Schadelijk Schadelijk ofof Laserstraal Giftige stoffen Gevaar Bijtende stoffen brandbestrijding brandbestrijding verplicht verplicht verplicht of of Individueel veiligAlgemeen gebod Gelaatsbescherming Verboden voor Niet aanraken verplicht schoenen verplicht verplicht Veiligheidspak schoenen straling straling Lage temperatuur voor onbevoegden voor onbevoegden Giftigeverplicht stoffen Bijtendesamen stoffen oversteekplaats oversteekplaats verplicht verplicht Biologisch gevaar verplicht verplicht transportvoertuigen transportvoertuigen heidsharnas (eventueel irriterende irriterende stoffen stoffen heidsharnas verplicht (eventueel samen verplicht verplicht transportvoertuigen (voor voetgangers) (voor voetgangers) met een ander bord) met een bord) Richting Richtingvan vaneen eennooduitgang nooduitgangEerste hulp Telefoon voor redBrancard Telefoon voor Brancard Weg rednaar een ander hulppost te hulp Weg naar een hulppost ding en eerste hulp ding en eerste of hulp reddingsmiddel of reddingsmiddel
ijs
Borden voor veiligheidsvoorzieningen duiden aan waar zich de uitgangen, de nooduitgangen, de middelen voor hulpverlening en de evacuatiewegen bevinden. Ze zijn rechthoekig of vierkant van vorm met een wit pictogram op een groene achtergrond. REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN REDDINGSBORDEN BORDEN VOOR BORDEN VOOR BRANDBESTRIJDINGS BRANDBESTRIJDINGSIndividueelveiligveiligAlgemeengebod gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen Individueel Algemeen Giftige stoffen Bijtende stoffen Ladder Ladder Blusapparaat Blusapparaat MATERIAAL MATERIAAL Veiligheidspak Gelaatsbescherming Veiligheidspak Biologisch Gelaatsbescherming gevaar Biologisch gevaarVallen Lage temperatuur Niet aanraken Verboden voor Niet aanraken Belangrijk Struikelen VerplichteLage temperatuur Hangende Hangende lasten lasten veiligVallen door door Gevaar Radioactieve stoffen Individueel Individueel veiligAlgemeen Algemeen gebod gebod Giftige Giftige stoffen stoffen BiB heidsharnasverplicht verplicht (eventueel (eventueelsamen samen heidsharnas
SBORDEN
he to nd er w
Verplichte verplicht verplicht verplicht Individueeloversteekplaats verplicht transportvoertuigen Gevaar Algemeen Radioactieve stoffen veiliggebodheidsharnas magnetisch Giftige stoffen Bijtende veld stoffen hoogteverschil hoogteverschil heidsharnas verplicht verplicht (eventueel (eventueelsamen samen meteen eenander anderbord) bord) met oversteekplaats heidsharnas verplicht (eventueel samen (voor voetgangers) met meteen eenander anderbord) bord) (voor voetgangers) met eenVeiligheidsdouche ander bord) Ogen spoelen Plaats Plaats enen richting richting van van een een Plaats Ogenhulp spoelen Weg PlaatsTelefoon van vaneen eenvoorVeiligheidsdouche Eerste hulp Wegnaar naareen eenhulppost hulppost redBrancardEerste Uitgang Te richting Nooddouche voor red- uitgang Brancard uitgang diedie gewoonlijk gewoonlijk door door Nooduitgang Eerste hulp Weg nooduitgang nooduitgang reddingsmiddel ofofvolgen reddingsmiddel ding en eersteVerzamelplaats hulpnaar een hulppost Eerste hulp richting aanwezige aanwezige eerste hulp dedein indederichting of reddingsmiddel
tst
REDDINGSBORDEN
BORDEN VOOR BORDEN VOOR BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSWeg Wegnaar naar brandbebrandbeBrandslang Gevaar Radioactievestoffen stoffen Telefoon voor Gevaar Radioactieve MATERIAAL Individueel veiligAlgemeen strijdingsmateriaal gebod Algemeen gebod Giftige stoffen Bijtende stoffen Giftige stoffen strijdingsmateriaal Verplichte Verplichte brandbestrijding of of MATERIAAL Belangrijk Struikelen heidsharnas verplicht (eventueel samen heidsharnas verplicht (eventueel samen Verplichte oversteekplaats oversteekplaats (voorvoetgangers) voetgangers) (voor
personen personen gebruikt gebruikt wordt wordt (enkel (enkel voor voor een een uitgang uitgang diedie aan aan deVerplichte de eisen eisen van van een Verplichte een Individueel veilignooduitgang nooduitgang voldoet) voldoet) oversteekplaats oversteekplaats
Telefoon voor Brandslang Bijtende stoffen Belangrijk Schadelijk of Struikelen Gevaar Laserstraal Gevaar Radi Ra brandbestrijding Gevaar Radioactieve stoffen magnetisch irriterende veld stoffen
veld met een ander bord) metmagnetisch een ander bord) oversteekplaats (voor (voorvoetgangers) voetgangers) Weg naar een hulppost Eerste hulp Weg naar een hulppost (voor voetgangers) Richting van een nooduitgang Richting Ogen van een nooduitgang Veiligheidsdouche spoelen Telefoon voorredredBrancard Telefoon voor Brancard of reddingsmiddel of reddingsmiddel idsdouche Ogen spoelen Telefoon voor redBrancard ding dingeneneerste eerstehulp hulp Ogen spoelen Telefoon voor Weg nooduitgang ding en eerste hulp redding en eerste hulp Belangrijk Struikelen Telefoon voor Ladder Brandslang Blusapparaat Belangrijk Struikelen Ladder Belangrijk Blusapparaa Verplichte Telefoon voor Verplichte Gevaar Radioactieve stoffen Gevaar Radioactieve stoffen lasten Hangende Vallen door Schadelijk of LaserstraalBelangrijk Brandslang magnetisch veld brandbestrijding magnetisch veld of oversteekplaats oversteekplaats Belangrijk Struikelen Schadelijk of Laserstraal hoogteverschil magnetisch magnetisch veld veld irriterende stoffen brandbestrijding of (voor voetgangers) (voor voetgangers) magnetisch veld irriterende stoffen Brancard Telefoon voor redBrancard Plaatsvan en richting van eenVeiligheidsdouche Plaats van een Plaats van een Richting een nooduitgang Veiligheidsdouche Ogenspoelen spoelen Plaats en richting van een Ogen chting van een nooduitgang uitgang die gewoonlijk door gewoonlijk ding en eerste hulp Veiligheidsdoucheuitgang die Ogen spoelendoor nooduitgang nooduitgang
BORDENVOOR VOOR BORDEN BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL MATERIAAL
in
en
in d
6.4.7. Brandbestrijdingsmiddelen
irriterende stoffen Blusapparaat
Richting van een nooduitgang Plaats en richting van een uitgang die gewoonlijk door de in de richting aanwezige Wegnaar naarbrandbebrandbe- personen gebruikt wordt Weg een uitgang die strijdingsmateriaal (enkel voor strijdingsmateriaal Ladder aan de eisen van een nooduitgang voldoet)
Plaats Plaatsenenrichting richtingvan vaneen een
Plaats van een uitgang uitgangdie diegewoonlijk gewoonlijkdoor door richtingaanwezige aanwezige nooduitgangdedeinindederichting
Ladder Ladder of Blusapparaat Blusapparaat Schadelijk Laserstraal irriterende stoffen Hangende lasten
Laserstraal hoogteverschil irriterende irriterendestoffen stoffen
Vallen door hoogteverschil
Hangende Hangendelasten lasten
Plaats Plaatsvan vaneen een nooduitgang nooduitgang
personen personengebruikt gebruiktwordt wordt (enkel (enkelvoor vooreen eenuitgang uitgangdie die aandedeeisen eisen van vaneen een Ladder Blusapparaat aan Blusapparaat Vallen door Weg brandbeHangende nooduitgang nooduitgangvoldoet) voldoet) naar lasten
vo or
6.5. Markeringen
veldSchadelijk of Vallenmagnetisch door hoogteverschil irriterende stoffen
Ladder Blusapparaat brandbestrijding bestrijdingsmateriaal irriterende stoffen
le
strijdingsmateriaal
op
n nooduitgang
Ogen spoelen Richting Richtingvan vaneen eennooduitgang nooduitgang Plaats en richting van een Plaats van een Richtingdievan een nooduitgang uitgang gewoonlijk door nooduitgang de in de richting aanwezige personen gebruikt wordt (enkel voor een uitgang die Blusapparaat Weg naar brandbeBlusapparaat Telefoon voor Brandslang Telefoon Brandslang aan de eisen van een Hangendelasten lasten voor Vallen door Hangende Vallen door Brandblusapparaat Telefoon voorSchadelijk Weg Weg naar Haspel/brandslang brandbeof naar brand-Laserstraal strijdingsmateriaal brandbestrijding brandbestrijding hoogteverschil hoogteverschil of nooduitgang voldoet)
id in
Ogen spoelen Veiligheidsdouche Plaats van een nooduitgang Ladder Ladder Ladder
ofof veld magnetisch Hangende lasten brandbestrijding
gs do
Ladder of
el e
BORDEN BORDEN VOOR de in de richting aanwezige de inVOOR de richting aanwezige personen gebruikt wordt personen gebruikt wordt BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSDe plaatsen waar je brandbestrijdingsmiddelen zoals blusapparaten vindt, worden aangeduid (enkelen voorbrandslangen een uitgang die Telefoonvoor voor Brandslang (enkel voor een uitgang die Telefoon Brandslang Weg naar brandbeWeg naar brandbeaan de eisen van een voor aan de eisen van een Telefoon Telefoon voor Brandslang Brandslang Schadelijk of Laserstraal Schadelijk of Laserstraal brandbestrijding brandbestrijding MATERIAAL Ladder Blusapparaat met rechthoekige of vierkante rodeirriterende bordenstoffen metMATERIAAL daarin een witstrijdingsmateriaal symbool. Belangrijk Struikelen Belangrijk Struikelen strijdingsmateriaal Hangende lasten Vallen door nooduitgang voldoet) nooduitgang voldoet) Schadelijk Schadelijkofof Telefoon voor Brandslang brandbestrijding brandbestrijding
chting van een gewoonlijk door hting aanwezige gebruikt wordt een uitgang die fsen van een ang voldoet)
Weg Wegnaar naarbrandbebrandbe-
Vallen door hoogteverschil
ie
Hangende lasten strijdingsmateriaal strijdingsmateriaal Markeringen zijn geen preventiemaatregel op zich. Een markering is niet hetzelfde strijdingsmateriaal hoogteverschil als een afscherming. Markeringen vestigen wel de aandacht op een gevaarlijke situPlaats van een Plaats en richting van een van een atie. Voor markering Plaats worden linten gebruikt of vaste markeringen onder de vorm van nooduitgang uitgang die gewoonlijk door nooduitgang de in de richting aanwezige geschilderde stroken of (kleef)strips. personen gebruikt wordt
Ko p
r
BORDEN BORDENVOOR VOOR BORDEN VOOR BRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSBRANDBESTRIJDINGSMATERIAAL MATERIAAL MATERIAAL
(enkel voor een uitgang die Wegeen naar brandbeaan de eisen van strijdingsmateriaal nooduitgang voldoet)
Weg naar brandbestrijdingsmateriaal
6.5.1. Linten Linten duiden op gevaar of risico’s. Het zijn geen afschermingen. De linten zijn rood/wit of geel/zwart. Kettingen op paaltjes kunnen gelijkgesteld worden met linten.
Een markering vestigt aandacht op een gevaarlijke situatie.
Ze worden gebruikt om een zone af te bakenen bv. aan een steiger/stelling, bij het werken met een hoogwerker, aan uitgravingen, op de plaats van een ongeval, enz.
43
h
6.5.2. Vaste markeringen Smalle doorgangen, doorgangen die te laag zijn, voorwerpen die uitsteken, voorwerpen die zeker niet mogen aangereden worden door een voertuig (bv. pylonen aan de doorgangen van vorkheftruckverkeer); voorwerpen waaraan personen zich kunnen stoten (bv. kraanblok) worden gemarkeerd. Meestal zijn ze geel/zwart geschilderd.
he to nd er w
ijs
Ook aan trappen of bij drempels is markering nuttig en nodig om op struikelgevaar te duiden. De bovenste en onderste traptrede of de drempel worden in een afwijkende kleur geschilderd (meestal geel of wit).
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Markering wordt ook gebruikt in doorgangen, stapelruimten, magazijnen en werkplaatsen om aan te geven welke plaatsen vrij moeten blijven (niet stockeren of stapelen) of omgekeerd om aan te geven waar gestockeerd of gestapeld moet worden (binnen het gemarkeerde oppervlak). Dit gebeurt meestal door witte of gele strepen. Hetzelfde gaat op voor zones die niet betreden mogen worden of omgekeerd waar je geacht wordt te lopen.
Ko p
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
44
Voorbeeldvragen
ijs
1. Waarop wijzen de blauwe borden met witte pictogrammen (tekeningen) voor het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen? a) Een waarschuwing. b) Een gebod. c) Een aanbeveling.
he to nd er w
2. Wanneer wordt een steekflens aangebracht? a) Bij het afsluiten van de toevoerleiding naar een besloten ruimte. b) Bij de zuivering van de inwendige vervuiling van leidingen. c) Bij het controleren van de inhoud van een tank aan het peilpunt.
in
3. Voor wie zijn algemene veiligheidsregels bestemd? a) Enkel voor eigen personeel en uitzendkrachten. b) Enkel voor eigen personeel. c) Voor eigen werknemers, uitzendkrachten en andere personen in het bedrijf.
in d
en
4. Wat staat op een werkvergunning? a) Advies voor de uitvoerder van een risicovol werk. b) De verplichtingen die opgelegd worden door de arbeidsinspectie. c) De veiligheidsmaatregelen die de uitvoerder van het werk moet nemen.
gs do
le
id in
6. Wat zijn de kleuren van een gebodsbord? a) Gele achtergrond met zwarte tekening. GEBODSBORDEN GEBODSBORDEN b) Rode achtergrond met witte tekening. c) Blauwe achtergrond met witte tekening.
op
RDEN
el e
5. Wat is een voorbeeld van een werkvergunning? a) Vergunning voor het plaatsen van een afscherming. b) Vergunning voor het uitvoeren van graafwerkzaamheden. c) Vergunning voor het lozen van afvalwater. rammen
een doorgang r onbevoegden
Niet aanraken
ie
8. Wat betekent dit bord? a) Gevaar wegens transportvoertuigen. b) Transportvoertuigen verboden. Gehoorbescherming Adembescherming c) Geen doorgang voor voetgangers. Transportvoertuigen verplicht verplicht
Ko p
erboden met ter te blussen
vo or
7. Wat is een absolute voorwaarde voor het veilig stellen van een elektrische installatie? a) De omgeving van de installatie is volledig afgesloten (bv. met hekken). Oogbescherming Veiligheidshelm Explosieve stoffen ur, open vlam voedingsschakelaar is vergrendeld inOntvlambare uitgeschakelde stand (bv hangslot). b) De verplicht verplicht stoffen of roken verboden c) De verantwoordelijke van de afdeling hoge is 24 uur op voorhand verwittigd. temperaturen
Gevaar voor elektrische spanning
Veiligheidsschoenen verplicht
Veiligheidshandschoenen verplicht
Oxiderende stoffen
Niet ioniserende straling
Veiligheidspak verplicht
Gelaatsbescherming verplicht
Biologisch gevaar
Lage temperatuur
ORDEN 45 Individueel veilig-
Algemeen gebod
Giftige stoffen
Bijtende stoffen
hoofdstuk 6 Procedures, instructies en signalering
VCA - Basisveiligheid
VCA - Basisveiligheid
7. Noodsituaties
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
hoofdstuk 7 Noodsituaties
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Met het opzetten van een preventiebeleid wil een onderneming in de eerste plaats risico’s in kaart brengen en beheersen, en dus ongewenste gebeurtenissen zoals ongevallen, brand, ziekten en klachten voorkomen. Toch kan het fout gaan, soms ook door een oorzaak buiten het bedrijf zoals een natuurramp. Het is dus belangrijk om voorbereid te zijn op noodsituaties en de nadelige gevolgen ervan zoveel mogelijk te voorkomen of in te perken.
46
VCA - Basisveiligheid
7.1. Wat is een noodsituatie?
in
he to nd er w
Een noodsituatie of een dreigende noodsituatie kan het gevolg zijn van: • Ongevallen. • Brand en explosie. • Ongecontroleerde ontsnapping van giftige stoffen, gassen, biologische agentia (bv. virussen), radioactieve straling. • Waterlek of elektriciteitspanne. • Noodweer (storm, blikseminslag), natuurrampen (overstroming, vulkaanuitbarsting,...). • Bommelding, (dreiging met) terroristische aanslag. • Verlies of schade aan infrastructuur (ingestort dak, panne in zuiveringsinstallatie). • (Dreiging van) sociale onrust. • Ongewenste gebeurtenis in een aangrenzend bedrijf.
ijs
Noodsituatie Situatie of een potentiële situatie (dreiging) met een zekere omvang en ernst van schade en/of letsels.
gs do
el e
in d
Bij een noodsituatie of een dreiging van een noodsituatie, gaat het bedrijf over tot een reeks van maatregelen om de nadelige gevolgen te voorkomen of in te perken. Een planmatige aanpak (bedrijfsnoodplan), met inbegrip van een goede voorbereiding en oefeningen, is noodzakelijk. Het bedrijfsnoodplan moet ruim genoeg opgesteld zijn om aan alle mogelijke noodsituaties het hoofd te kunnen bieden.
id in
7.2. Bestrijding van noodsituaties
vo or
op
le
Hoe een noodsituatie wordt aangepakt, hangt af van de aard en de ernst van het voorval. Het verloop is gefaseerd en de aanpak bestaat meestal uit de volgende stappen (fases): 1. Eerste melding 2. Handelingen en maatregelen 3. Afsluiting of beëindiging
Ko p
ie
7.2.1. Eerste melding (Fase 1)
Van zodra je een noodsituatie opmerkt, is het cruciaal dat je dit zo snel mogelijk meldt. Hierover moeten duidelijke afspraken bestaan. Volgende elementen zijn van belang: • Wie waarschuwen? • Hoe waarschuwen? (bv. via de telefoon naar intern noodnummer of externe hulpdiensten (112), via een drukknop, met een vuurpijl, ...) • Welke informatie doorgeven? (bv. je naam, wat er aan de hand is, waar, hoeveel mensen zijn betrokken, ernst) Elektronisch waarschuwingssysteem De waarschuwing kan ook door een elektronisch systeem gebeuren al of niet automatisch (bv. het branddetectiesysteem waarschuwt automatisch de receptionist).
47
hoofdstuk 7 Noodsituaties
en
De oorzaak kan dus zowel in de activiteiten van het bedrijf liggen als daarbuiten.
VCA - Basisveiligheid
7.2.2. Handelingen en maatregelen (Fase 2)
Elke werkgever moet zorgen voor opgeleid personeel en voor EHBO-middelen.
in d el e
7.2.3. Beëindiging (Fase 3)
vo or
7.3. Evacuatie
op
le
id in
gs do
In deze fase wordt de noodsituatie afgesloten en wordt opnieuw overgegaan naar de normale bedrijfssituatie. Het bedrijfsnoodplan beschrijft op welke manier dit gebeurt. Volgende elementen zijn van belang: • Wie is gemachtigd (wie kan of mag) de noodsituatie als beëindigd verklaren? • Hoe wordt iedereen geïnformeerd over het einde van de noodsituatie?
ie
Evacuatie In bepaalde noodsituaties (bv. brand, gasuitbraak) zullen de aanwezige personen het terrein of het gebouw moeten verlaten. Dit noemen we evacuatie.
Ko p
hoofdstuk 7 Noodsituaties
en
in
he to nd er w
Handelingen en maatregelen bij melding van een noodsituatie Afhankelijk van de ernst en de omvang van de noodsituatie wordt er opgetreden. Voorbeelden van dergelijke handelingen en maatregelen zijn: • De gewaarschuwde persoon meldt op zijn beurt de noodsituatie aan de gepaste persoon of instantie in het bedrijf • Waarschuwing van de externe hulpdiensten • Het geven van het signaal tot evacuatie • Vraag aan de sleutelpersonen (interventieploeg, technische ploeg, bewaking, ...) om te handelen volgens de instructies en voorschriften die ze van te voren gekregen hebben: - Interventie: blussen, installaties beveiligen - Reddingsoperaties: slachtoffers redden uit gevaarlijke zones, opsporen van vermisten - Hulpverlening: eerste zorgen, medische tussenkomt, vervoer van slachtoffers
ijs
Na de eerste melding volgen een reeks handelingen en maatregelen. In deze stap staat dus beschreven wat er moet gedaan worden na de eerste melding van een noodsituatie.
7.3.1. Instructies Je dient informatie en instructies te ontvangen over: • Verzamelplaatsen: waarvoor dienen ze, waar zijn ze? • Evacuatiemogelijkheden: vluchtwegen, wegen naar de verzamelplaatsen. • Specifieke instructies van de opdrachtgever (als je buiten je eigen bedrijf werkt). Evacuatieoefening Minstens eenmaal per jaar moet er een evacuatieoefening gehouden worden. Als de opdrachtgever een oefening organiseert, moeten ook de medewerkers van de (onder)aannemers daaraan deelnemen.
48
VCA - Basisveiligheid
7.3.2. Wat te doen bij alarm?
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
hoofdstuk 7 Noodsituaties
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Als het alarm, dus het evacuatiesignaal, weerklinkt: • Onderbreek je onmiddellijk het werk. • Stop je de externe communicatie (telefoon, GSM). • Volg je de aanwijzingen en instructies van de evacuatieverantwoordelijken (van je eigen bedrijf of van de opdrachtgever) of van de brandweer). • Ga je naar de verzamelplaatsen, zoals op het evacuatieplan is aangegeven. • Gebruik je de liften NIET. • Evacueer je dwars op de windrichting (zo ben je het snelst uit de zone met mogelijk schadelijke rook). • Meld je je aan bij de verantwoordelijke op de verzamelplaats.
49
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
he to nd er w
2. Wat moet je doen als je het alarmsignaal hoort? a) Je begeeft je via de snelste weg naar de verzamelplaats. b) Je blijft ter plaatse tot de hulpdiensten er zijn. c) Je gaat naar de verzamelplaats zoals aangeven op het evacuatieplan.
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
hoofdstuk 7 Noodsituaties
in d
en
in
3. Wat is de laatste fase bij een noodsituatie? a) Het melden van de noodsituatie. b) Het signaal tot beëindiging. c) Het afvoeren van de gewonden.
50
ijs
1. Wat is een voorbeeld van een noodsituatie? a) Een ongecontroleerde ontsnapping van vloeistoffen. b) Een evacuatie oefening. c) Een vermeerdering van de productie met meer dan 50%.
VCA - Basisveiligheid
8. Gevaarlijke stoffen
Ko p
ie
vo or
op
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Gevaarlijke stoffen (ook ‘producten met gevaarlijke eigenschappen’ genoemd) maken deel uit van ons leven. Ze zijn terug te vinden in alledaagse producten zoals o.a. schoonmaakmiddelen en verf. Maar ook op het werk komen we ze tegen. Sommigen gebruiken gevaarlijke producten zelfs in hun dagdagelijkse taak. We zijn er zo aan gewend geraakt dat we er niet meer bij stilstaan dat deze producten onze gezondheid ernstige schade kunnen berokkenen. Als je met gevaarlijke stoffen werkt, moet je dus goed weten hoe ermee om te gaan.
51
VCA - Basisveiligheid
8.1. Indeling en gevaren van gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stof Een stof die een gevaar vormt voor de gezondheid en/of de omgeving.
Omschrijving Explosief of ontplofbaar
Risico’s Ontploffen gemakkelijk (ook zonder inwerking van zuurstof) bij een bepaalde temperatuur, in contact met andere stoffen, bij schokken of bij wrijvingen
Voorbeelden TNT, munitie, buskruit
ijs
Symbool
he to nd er w
Groep Brand/ Explosie
Zuurstofwater, ozon, zuurstof
gs do
el e
in d
en
in
Oxiderend of brandbevor- Stoffen die zuurstof vrijderend maken en daardoor heftig reageren met andere (brandbare) stoffen en de verbranding bevorderen Zeer licht en licht ontVliegen zeer gemakkelijk vlambaar in brand, zelfs bij normale omgevingstemperaturen (21°C.)
op
le
id in
Zeer giftig en giftig
52
H2S, koolstofmonoxide, Kunnen ernstige verbenzeen, methanol schijnselen veroorzaken bij inademen, inslikken of bij opname via de huid
Schadelijk
Kunnen beperkte verVerf, lak, vernis, lijm, schijnselen veroorzaken houtbeschermingsprobij inademen, inslikken of ducten bij opname via de huid
Bijtend of corrosief
Hebben bij aanraking een vernietigende werking op levende weefsels (huid, ogen, longen...)
Geconcentreerde zuren en basen of logen (bv. zwavelzuur, natriumhydroxide)
Irriterend
Beperktere gevolgen dan bij bijtende of corrosieve stoffen, ze kunnen ontstekingen veroorzaken door directe, langdurige of herhaalde aanraking met de huid of de slijmvliezen
Verdunde of zwakke zuren en basen of logen, veel solventen, polyestermastic
vo or ie
Corrosief/ irriterend
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
Giftig/ schadelijk
Benzine, white spirit, aceton
VCA - Basisveiligheid
Groep Milieu
Symbool
Omschrijving Milieugevaarlijk
Risico’s Voorbeelden Gevaarlijk voor het milieu CFK’s, bepaalde pesticien dieren den, PCB’s, ammonia, zware metalen
Andere
Geen
Kankerverwekkend
Kunnen tot kanker leiden
Geen
Sensibiliserend
Kunnen een allergie veroorzaken
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Asbest, benzeen, vinylchloride, dieselrook Bepaalde harsen en kleurmiddelen, bepaalde verven, metaalbehandelingsmiddelen, haarkleurmiddelen Asbest
8.2. Vervoer van gevaarlijke stoffen
Ko p
ie
Bij het transport of vervoer van gevaarlijke stoffen gelden specifieke preventiemaatregelen. Ook de wetgeving is aangepast en de indeling in categorieën en de symbolen zijn anders dan op de werkplaats. Het gevaar is immers bekeken vanuit het oogpunt van het transport (vooral dan als er iets fout gaat tijdens het transport). De gevaarlijke stoffen op de werkplek krijgen een vierkant bord en een zwarte tekening op een oranje achtergrond. Bij het vervoer van gevaarlijke stoffen over de weg is dit een vierkant dat op de punt staat (diamant) met een zwart symbool op een gekleurde achtergrond (kleur afhankelijk van de categorie).
Werkplaats
Vervoer
53
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
vo or
op
le
id in
gs do
CFK’s en PCB’s CFK’s zijn chloorfluorkoolwaterstoffen. Ze werden gebruikt als koelmiddel, opzwellingsmiddel voor schuim en drijfgas voor spuitbussen. Ze kunnen in de atmosfeer vrijkomen en tasten de ozonlaag aan. Ze zijn nu voor bijna alle toepassingen verboden. PCB staat voor Polychloorbifenyl. Lange tijd zijn PCB’s op zeer uiteenlopende manieren toegepast: als isolatievloeistof in transformatoren en condensatoren, als hydraulische vloeistof, koelvloeistof, smeermiddel, brandvertrager, enz. Productie en gebruik zijn verboden, maar er zijn nog heel wat transformatoren met PCB in omloop. PCB’s zijn heel moeilijk afbreekbaar in het milieu.
VCA - Basisveiligheid
GHS - Nieuwe indeling en etiketten voor gevaarlijke stoffen De etiketten van gevaarlijke stoffen, o.a. ook de symbolen, krijgen in de toekomst een ander uitzicht. Dit komt door een uniformisering op wereldschaal, het GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) genoemd. Er is niet altijd een volledige overeenstemming tussen bepaalde nieuwe en oude pictogrammen. Eenzelfde tekening krijgt soms een gewijzigde betekenis. De bijkomende informatie op het etiket goed lezen, is dus de boodschap.
he to nd er w
ijs
8.3. Gezondheidseffecten van gevaarlijke stoffen 8.3.1. Opname
Gevaarlijke stoffen kunnen een risico voor je gezondheid vormen. Hoe kunnen deze stoffen in je lichaam terechtkomen?
en
in
Je kan gevaarlijke stoffen inademen. De ademhalingswegen (neus en mond) vormen de eerste opnameweg. In de arbeidsomgeving is dit veruit de meest voorkomende opnameweg. Hier kunnen vooral stof, gas, nevel en damp gevaarlijk zijn (bv. CO, H2S, asbest,...).
in d
Stoffen kunnen ook via de huid binnendringen. Denk maar aan oplosmiddelen zoals aceton, wasbenzine en verfverdunners.
gs do
el e
Een gevaarlijke stof kan gemakkelijk via een wonde, hoe klein ook, het lichaam binnendringen en direct in de bloedbaan komen.
le op
vo or
8.4. Preventiemaatregelen
ie
We moeten er dus alles aan doen om contact met gevaarlijke stoffen te vermijden. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. In de volgende puntjes lichten we de verschillende mogelijkheden toe.
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
id in
Gevaarlijke stoffen kunnen je lichaam ook binnenkomen via de mond. De meest drastische manier is het inslikken van deze stoffen maar dat komt uiteraard niet zoveel voor. Wat frequenter voorvalt, is dat deze stoffen, opgenomen worden via voedsel of drank, dat met gevaarlijke stoffen bezoedeld is. Vuile handen zijn een grote boosdoener.
8.4.1. Maatregelen aan de bron 1. Eliminatie. De allerbeste maatregel is eliminatie: geen gevaarlijke stoffen gebruiken of de gevaarlijke stoffen verwijderen van de werkplaats en ze bewaren in een geschikte opslagruimte of kast. 2. Vervanging. Ten tweede kan je een vervangend minder gevaarlijk product gebruiken. In plaats van verf met oplosmiddelen kan er ook een verf op waterbasis gebruikt worden. 3. Aanpassing. Je kan het product ook aanpassen: tabletten in plaats van in poedervorm. Poeder verspreidt zich immers gemakkelijk.
54
8.4.2. Blootstelling beperken of verminderen
Plaatselijke afzuiging.
Scheiden van mens en bron (trekkast).
op
le
Ventilatie Bij ventilatie wordt verontreinigde lucht naar buiten gezogen en schone lucht naar binnen gebracht.
vo or
8.4.3. Persoonlijke bescherming
Ko p
ie
Het laatste redmiddel zijn persoonlijke beschermingsmiddelen waarmee je je ogen, ademhaling, huid... kan beschermen tegen de effecten van gevaarlijke stoffen. (zie hoofdstuk 14)
8.4.4. Jezelf beschermen Je hebt zelf heel wat in de hand om ervoor te zorgen dat je geen gevaarlijke stoffen binnenkrijgt. Persoonlijke hygiëne is daarbij een basismaatregel want gevaarlijke stoffen kunnen via de mond, de huid of een wonde worden opgenomen in het lichaam. • Was steeds grondig je handen en gezicht voor je iets eet of drinkt. Was ook je handen voor en na het toiletbezoek. • Eet en drink enkel in de daarvoor bestemde ruimte (de refter) en niet op de werkplaats. • Vuil en stof verzamelen zich in je werkkleding. Trek vuile werkkleding uit en doe propere kleren aan als je naar de refter gaat en op het einde van de werkdag. Zo verspreid je de gevaarlijke stoffen niet. • Maak een wonde zo snel mogelijk schoon en dek ze af (pleister, verband). 55
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
id in
gs do
el e
in d
en
in
Plaatselijke afzuiging Bij het werken met gevaarlijke producten is afzuiging een belangrijke maatregel. Daarbij worden de gevaarlijke dampen, gassen of stofdeeltjes afgezogen direct op de plaats waar ze ontstaan (bv. afzuiginstallatie voor lasrook). Scheiden van mens en bron (isolatie) Door een scheiding te maken tussen de mens en de bron van de gevaarlijke stoffen is er geen contact mogelijk. Je kan een chemische reactie laten plaatsvinden in een gesloten vat. Of je werkt in het labo met gevaarlijke stoffen in een zuurkast of trekkast (= tegelijk afscherming en afzuiging).
Opslag van gevaarlijke stoffen verdient bijzondere aandacht.
he to nd er w
Opslag van gevaarlijke stoffen Een van de belangrijkste risico’s bij het werken met gevaarlijke producten zijn de risico’s die optreden als verschillende producten bij elkaar worden gebracht. De opslag van gevaarlijke stoffen verdient dan ook bijzondere aandacht. Zo mogen oxiderende en ontvlambare producten niet in dezelfde ruimte of kast worden gestockeerd, want een ontvlambare stof begint makkelijk te branden, terwijl een oxiderende stof een brand zal aanwakkeren. Als je de beide producten samen stockeert, heb je dan ook de ideale omstandigheden voor een enorme brand. Gevaarlijke stoffen in kleinere recipiënten (flessen of bussen) sla je op in speciale (brand)veiligheidskasten.
ijs
VCA - Basisveiligheid
VCA - Basisveiligheid
Opname van gevaarlijke stoffen via de ademhaling of de huid kan je voorkomen door de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen nauwgezet te gebruiken.
8.5. Grenswaarden
ijs
8.5.1. Grenswaarden voor beroepsmatige blootstelling
he to nd er w
Gevaarlijke producten zijn zoveel mogelijk te vermijden. Maar dat lukt helaas niet altijd. Om de risico’s voor de gezondheid te beperken, is in de wetgeving vastgelegd hoeveel er maximaal van een bepaalde stof in de lucht aanwezig mag zijn op de werkplek (gemeten in de individuele ademzone van de werknemer). Dat is de grenswaarde van een product, of languit: de grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling (GWBB).
in
Grenswaarde voor beroepsmatige blootstelling De maximale concentratie van een gevaarlijke stof als tijdgewogen gemiddelde over een referentieperiode, waarboven geen enkele werknemer mag blootgesteld worden. concentratie
in d
en
Tijdgewogen gemiddelde Op een werkplaats is niet altijd evenveel product in de lucht. De hoeveelheid kan variëren van moment tot moment, bv. afhankelijk van de activiteiten die uitgevoerd worden. Daarom wordt de concentratie van de stof gemeten worden over een periode (bv. 8 uur) en niet op één enkel moment. Hieruit wordt dan een gemiddelde afgeleid: “tijdgewogen gemiddelde”.
gs do
el e
grenswaarde
le
2 3 4 5
6 7
8
tijd
ill. tijdsgewogen gemiddelde
vo or
op
1
ie
8.5.2. Reukwaarneming
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
id in
Elke gevaarlijke stof heeft zijn eigen grenswaarde. Daarbij is uitgegaan van een aantal veronderstellingen. De grenswaarden gelden daarom onder de volgende voorwaarden: • Bij een normale werkdag (8 uur). • Bij een normale werkweek (40 uur). • Voor een volwassen persoon, in goede gezondheid. • Onder normale werkomstandigheden. • Bij normale lichamelijke inspanning.
Aan het aardgas dat je gebruikt in het huishouden is een reukstof toegevoegd zodat je een eventueel lek onmiddellijk ruikt. Maar dat is niet zo voor alle gevaarlijke gassen. • Veel gevaarlijke dampen of gassen hebben geen geur, je kan ze dus niet waarnemen met je neus. • Andere gassen hebben pas een geur als ze in relatief grote hoeveelheden vrijkomen, die mogelijk boven de grenswaarde liggen. Als jij zo’n gas kan ruiken, dan is het al in te grote hoeveelheden aanwezig. • Bovendien kunnen er andere, sterkere geuren in de ruimte aanwezig zijn die de geur van het gevaarlijke gas verdoezelen. Je ruikt wel de sterke geur, maar niet de gevaarlijke stof. • De ene neus is al fijner dan de andere, letterlijk maar ook figuurlijk. Niet iedereen pikt even snel geuren op of is er even gevoelig voor. De les is dus: je neus is geen goede aanwijzing voor de aan- of afwezigheid van gevaarlijke gassen.
56
VCA - Basisveiligheid
8.6. Etikettering, gevaarsymbolen en productinformatie
ijs
Als je werkt met gevaarlijke stoffen, houdt dit een pak gevaren in. Je moet dus goed weten waarmee je werkt of welke producten in je buurt gebruikt worden. Informatie over de gevaren van deze producten is op verschillende manieren te vinden. Eén daarvan is het etiket dat verplicht op elke verpakking van het gevaarlijk product moet aangebracht zijn (tanks, flessen, gasflessen, dozen,...).
he to nd er w
gevarensymbolen
8.6.1. Etiket
TOLUEEN
Op het etiket moeten vijf elementen vermeld staan: • Naam (of namen) van het product. • Gevarensymbolen (zie 8.1.). • R-zinnen. • S-zinnen. • Naam en adres van de fabrikant, distributeur of invoerder van het product.
Schadelijk bij inademing Zeer ontvlambaar
Zeer licht ontvlambaar
Schadelijk
in
Verwijderd houden van ontstekingsbronnen — niet roken Afval niet in de gootsteen werpen Maatregelen treffen tegen het ontstaan van statische elektriciteit
in d
en
Naam en adres van de fabrikant of van elke persoon die het desbetreffende product ter beschikking stelt van de werknemers.
8.6.2. R- en S-zinnen
R-zin
el e
S-zin
gs do
Naast het symbool staan op het etiket op de houders nog een aantal waarschuwingen. Dit zijn de zogenaamde ‘R- en S-zinnen’. Deze zinnen zijn vaste formuleringen, die voorafgegaan worden door een reeksnummer.
vo or
op
S-zinnen geven aan welke veiligheidsmaatregelen je moet nemen om risico’s bij het werken met het product te beperken. ‘S’ = ‘safety’ (veiligheid)
Meer uitgebreide informatie over een gevaarlijke stof vind je in het bijhorende veiligheidsinformatieblad.
Ko p
ie
Voorbeelden R- en S-zinnen R 12 Zeer licht ontvlambaar R 45 Kan kanker veroorzaken R 67 Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken S 2 Buiten bereik van kinderen bewaren S 16 Verwijderd houden van ontstekingsbronnen - Niet roken S 45 Bij een ongeval of indien men zich onwel voelt, onmiddellijk een arts raadplegen (indien mogelijk hem dit etiket tonen)
57
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
le
id in
R-zinnen beschrijven de risico’s die een product kan inhouden. ‘R’ = ‘risk’ (risico)
VCA - Basisveiligheid
8.7. Medisch onderzoek
he to nd er w
ijs
Als je gaat werken met gevaarlijke stoffen of eraan blootgesteld kunt worden, dan is een medisch onderzoek verplicht. Er wordt op voorhand nagegaan of je medisch geschikt bent om dit werk in die omstandigheden uit te voeren. Daarna is een periodiek medisch onderzoek noodzakelijk om na te gaan of je wel geschikt blijft. Er wordt met andere woorden gekeken of de gevaarlijke stof nog geen negatieve invloed op je gezondheid heeft gehad. De periodiciteit (meestal 1 maal per jaar) is afhankelijk van de producten en van de blootstelling.
8.8. Zuurstof 8.8.1. Normale zuurstofconcentratie
en
in
Zuurstof is levensnoodzakelijk voor de mens. In normale omstandigheden bestaat de lucht uit 21% zuurstof en 79% stikstof. Als het percentage zuurstof stijgt of daalt, heeft dat gevolgen voor je veiligheid.
in d
8.8.2. Effecten van te weinig zuurstof
vo or
op
le
Er moet minimum 19% zuurstof aanwezig zijn in de lucht van de ruimte waar je bent om te mogen werken (zonder ademhalingsbescherming).
8.8.3. Oorzaken van te weinig zuurstof
ie
Minder zuurstof in de lucht kan optreden door: • Gebrek aan of te weinig ventilatie. • Corrosieprocessen (bv. roesten, hierdoor verbindt het ijzer zich met de zuurstof van de lucht waardoor op termijn de zuurstofconcentratie daalt). • Andere processen die zuurstof verbruiken (brand, gebruik van een vlam zoals bij lassen en branden, bepaalde bacteriologische of biologische reacties). • Gasvormige producten die in de ruimte vrijkomen en de zuurstof verdringen. Soms brengt men opzettelijk zuurstofverdringende stoffen in een ruimte (bv. stikstof of andere inerte gassen) om de aanwezige lucht en andere stoffen of gassen te verdrijven (bv. als men moet lassen in een reservoir dat nog brandbare gassen/dampen bevat of in opslagplaatsen van voedingsmiddelen om ze beter te kunnen bewaren en om ongedierte te vermijden).
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
id in
gs do
el e
Minder zuurstof in de lucht die je inademt (dit is minder dan 21 %) heeft een effect op je gezondheid. Als er minder dan 19% zuurstof in de lucht zit, kan je niet goed meer ademen. Als het percentage zuurstof nog daalt, word je suf en misschien bewusteloos. Bij 14% zuurstof in de lucht zal uiteindelijk de dood volgen. In elk geval, als het zuurstofpercentage daalt, betekent dit dat er meestal nog andere stoffen in de lucht zitten naast zuurstof en stikstof. Die combinatie van andere stoffen en een lager zuurstofpercentage zal ervoor zorgen dat je je minder goed voelt.
58
VCA - Basisveiligheid
8.8.4. Preventiemaatregelen bij te weinig zuurstof
he to nd er w
ijs
Om te kunnen werken in ruimten met een te laag zuurstofpercentage, treft men specifieke maatregelen: • Het zuurstoftekort kan opgelost worden door de ruimte te beluchten, dit kan gebeuren door natuurlijke beluchting (zorgen voor tocht, alles open zetten) of door mechanische beluchting. • Indien beluchting onvoldoende is of onmogelijk, zal gebruik gemaakt worden van persoonlijke beschermingsmiddelen (zie hoofdstuk 14). Bij een zuurstofconcentratie beneden de 19% moet onafhankelijke ademhalingsbescherming toegepast worden.
8.8.5. Effecten van teveel zuurstof
in
Meer zuurstof in de lucht (dit is meer dan 21 %) is niet gevaarlijk voor je gezondheid, maar wel voor je omgeving. Het brand- en explosiegevaar neemt immers toe. Zuivere zuurstof gebruiken om een ruimte te verluchten is dus geen goed idee.
en
8.8.6. Oorzaken van teveel zuurstof
gs do
el e
in d
Als de zuurstofconcentratie in een ruimte stijgt, is dit praktisch altijd het gevolg van een lek bv. uit zuurstofleidingen (o.a. bij zuurstof-acetyleen/autogeenlassen) of uit zuurstofflessen.
8.8.7. Preventiemaatregelen om teveel zuurstof te voorkomen
Ko p
De term asbest doet bij de meeste mensen wel een belletje rinkelen. Om de zoveel tijd verschijnen berichten in het nieuws over gebouwen waar asbest werd aangetroffen. Ook over de opruiming en verwerking van asbest is regelmatig heel wat te doen. Wat is asbest juist, waarom is het zo gevaarlijk en hoe moet je er veilig mee omspringen?
8.9.1. Gevaren van asbest Asbest is de verzamelnaam voor een aantal vezelvormige stoffen van minerale oorsprong. Asbest is een natuurlijk product. Asbestvezels zijn bijzonder klein en breken in steeds kleinere vezeltjes, zo klein dat ze niet met het blote oog zichtbaar zijn. Daardoor kunnen ze bijzonder diep in de longen doordringen en daar na verloop van tijd ziektes veroorzaken. 59
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
ie
8.9. Asbest
vo or
op
le
id in
Om de gevolgen van zuurstoflekken te voorkomen of het effect te beperken, is het aangewezen geen zuurstofflessen in de werkruimte toe te laten. Zuurstofflessen bewaar je in een geventileerd lokaal buiten de werkzone en nooit in een besloten ruimte. Controleer vooraf alle slangen op lekken. Door een slangbreukbeveiliging toe te passen, kan je ervoor zorgen dat de zuurstofleiding wordt afgesloten als er toch een lek zou optreden.
VCA - Basisveiligheid
ijs
Asbestziekten De verschillende aandoeningen die het vaakst voorkomen als gevolg van asbestblootstelling zijn: • Asbestose: deze stoflongziekte wordt veroorzaakt door het inademen van asbestvezels. • Asbestlongkanker: een longkanker die meestal gepaard gaat met grote tumoren in de longen. • Mesothelioom: een dodelijke aandoening van de vliezen rondom de longen, de buik en het hart. Deze aandoening wordt veroorzaakt door asbestvezels die het longweefsel of de darmwand doorboren.
he to nd er w
8.9.2. Waar is asbest aanwezig?
le op
vo or
8.10. Voorbeelden van veel gebruikte gevaarlijke stoffen
ie
Gevaarlijke stoffen zijn alomtegenwoordig, op het werk maar ook thuis. We staan niet altijd stil bij de risico’s en hoe je er veilig mee kan omgaan. Als je toepast wat op het etiket en de veiligheidsinformatiekaart staat, ben je al goed bezig. Toch even enkele gevaarlijke stoffen op een rij.
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
id in
gs do
el e
in d
en
in
Omwille van de eigenschappen van asbest werd het tot voor enkele decennia vaak gebruikt. Asbest kan je bijvoorbeeld in volgende toepassingen of plaatsen tegenkomen: • Warmte-isolatie aan allerlei toestellen en uitrusting. • Asbestkoord: afdichtingsmateriaal, flenzen en lagerdichtingen, vooral in stookplaatsen en verwarmingsketels. • Isolerende spuitlagen (spuitasbest) in oude gebouwen. • Asbestplaten als warmte-isolatie voor verwarmingsketels, ovens en fornuizen (eronder of in en achter het metselwerk). Asbest heeft goede brandwerende • Materiaal om staalconstructies of bovengrondse tanks brandwerend te maken. eigenschappen. Daarom werd het • Dak- en wandbedekking met asbestcement, bv. schoorstenen, golfplaten, leien, ... o.m. gebruikt in schoorstenen. herkenbaar aan de lichte wafelstructuur en de breukvlakken die er vezelig uitzien. • Isolatielagen rond elektrische leidingen en toestellen. • Rioolbuizen, waterleidingen. • Asbestweefsels, bv. brandwerende kleding, branddekens. • Asbesthoudende vloerbedekking( bv. in sommige (oude) vinyl vloertegels, de toplaag is van pvc en in de onderlaag zit asbest. De viltachtige onderlaag lijkt op karton en is lichtgrijs tot lichtbeige). • Remvoeringen van (oudere) auto’s en vrachtwagens.
8.10.1. Organische oplosmiddelen Organische oplosmiddelen zijn meestal uit aardolie gemaakt, zoals terpentijn, oplosmiddelen in verven, vernissen, lijmen en harsen. Meestal komen ze in het lichaam terecht via de ademhaling. Op korte termijn bezorgen ze je hoofdpijn. Op lange termijn kunnen ze de hersenen aantasten. Veel organische oplosmiddelen zijn ontvlambaar of licht ontvlambaar (bv. white spirit) en ontvetten de huid. OPS De ‘schildersziekte’ of OPS (Organisch PsychoSyndroom) is een zenuw- en hersenaandoening die het gevolg is van jarenlange blootstelling aan oplosmiddelen (bv. in verven en vernissen). Verven en vernissen op basis van water gebruiken is dè preventiemaatregel om OPS te voorkomen.
60
VCA - Basisveiligheid
8.10.2. Cyclische verbindingen Cyclische verbindingen worden ook vaak als oplosmiddel gebruikt. Enkele voorbeelden: benzeen, tolueen, xyleen, fenolen. Fenolen zijn giftig en benzeen is bovendien kankerverwekkend.
he to nd er w
ijs
8.10.3. Zware metalen
in
Met zware metalen bedoelen we metalen met een grote giftigheid zoals lood, kwik, cadmium, antimoon, barium, chroom, arseen en nikkel. Het gevaar ontstaat als ze zich verspreiden via stofdeeltjes in de lucht en dan via de ademhaling of de spijsvertering in ons lichaam binnendringen. Andere metalen zoals zink, koper en mangaan kunnen bij opname in hoge concentraties ook negatieve invloeden op de gezondheid hebben.
en
8.10.4. Cement
gs do
el e
in d
Cement lijkt een onschuldig product. Maar als je op het etiket kijkt, zie je dat cement: • Irriterend inwerkt op de ademhalingswegen en de huid. • Bij contact met de ogen ernstig oogletsel kan veroorzaken. • In natte toestand en bij langdurend contact met de huid chemische brandwonden kan veroorzaken.
id in
8.10.5. Verven, vernissen, lakken en oplosmiddelen
op
vo or
8.10.6. Afwasproduct
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
le
Zie bij organische oplosmiddelen (8.10.1.)
Bekijk het etiket. Dit zegt genoeg!
Ko p
ie
Irriterend Buiten bereik van kinderen bewaren. Aanraking met de ogen vermijden. Gevaar voor ernstig oogletsel. Bij aanraking met de ogen onmiddellijk en overvloedig met water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen. In geval van inslikken onmiddellijk een arts raadplegen en verpakking of etiket tonen. Kan een allergische reactie veroorzaken. Anti-Gifcentrum: 070.245 245
61
VCA - Basisveiligheid
8.10.7. Ontstoppingsmiddel Ontstoppingsmiddelen (geconcentreerde basen/logen!) zorgen ervoor dat proppen in afvoerkanalen worden opgelost zodat de leidingen vrijgemaakt worden. Daarom zijn ze bijtend of corrosief. Contact met de huid geeft chemische brandwonden (onmiddellijk en overvloedig met water spoelen).
he to nd er w
ijs
8.10.8. Koolmonoxide (CO)
Koolmonoxide ontstaat o.a. als een verwarmingsketel (gasboiler, geiser, kachel met kolen, hout, aardgas, LPG,...) fout werkt. Bij een goede volledige verbranding wordt CO2 gevormd. Indien er te weinig ventilatie is, dus te weinig verse lucht wordt toegevoerd of indien het apparaat niet of slecht is aangesloten op een schoorsteen, kan door onvolledige verbranding koolmonoxide gevormd worden.
en
in
Koolmonoxide is een zeer giftig reuk- en kleurloos gas. Men noemt het daarom ook de stille doder omdat je er niets van merkt. Koolmonoxide zet zich vast in het bloed waardoor het bloed onvoldoende zuurstof kan opnemen. Je raakt versuft en voor je het merkt volgt zelfs de dood. Hoge concentraties aan CO in de lucht zijn explosief (explosiegebied tussen 11 en 75 vol% in lucht).
gs do
el e
in d
Preventieve maatregelen zijn voldoende verluchten en de aansluiting naar buiten of naar de schoorsteen regelmatig controleren. Een volledige verbranding geeft een mooie blauwe vlam, bij een onvolledige verbranding verdwijnt het blauw, het wordt eerder rood/geel en de vlam begint te “flapperen”. Een detectietoestel voor CO is geen overbodige luxe.
id in
vo or
op
le
Lekken onstaan door slecht onderhoud van de installaties (slijtage), door slecht gemonteerde flenzen, door fouten bij het vullen van vaten en tanks of bij het overgieten, door lekkende kranen of afsluitingen,...
ie
Het gevolg is: • Een product komt vrij en kan zich in de ademlucht verspreiden. • Gevaar voor brand of explosie. • Kans op uitglijden. • Milieuverontreiniging (lucht, water, bodem). • Vervuiling van of schade aan installaties, apparaten in de nabijheid.
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
8.11. Lekken
Voorkom lekken.
Om lekken te voorkomen, is het nodig om een regelmatige controle uit te voeren van de opslagtanks en installaties. Enkel opgeleid personeel mag herstellingen en werkzaamheden aan tanks, installaties en toebehoren verrichten. Maatregelen voor het geval er toch een lek ontstaat: • Een voldoende grote lekbak of inkuiping onder tanks en vaten. • Elk begin van lekken onmiddellijk melden. • De lekken vakkundig repareren (opgeleid personeel). • Het gelekt product vakkundig verwijderen (opgeleid personeel).
62
VCA - Basisveiligheid
8.12. Biologische agentia Biologische agentia zijn micro-organismen (zoals bacteriën, virussen en schimmels), of parasieten die bij de mens een infectie, allergie of vergiftiging kunnen veroorzaken.
he to nd er w
ijs
Biologische agentia kunnen ernstige gezondheidsschade veroorzaken: • Infecties (tetanus, hondsdolheid, legionella of veteranenziekte). • Kankers (kankervirussen). • Vergiftigingen. • Schimmelziekten. • Allergieën. • Parasieten.
Biologisch gevaar.
gs do
el e
in d
en
in
Bij de volgende werkzaamheden kunnen biologische agentia aanwezig zijn: • Afvalverwerking. • Werken in riolen en waterzuiveringsinstallaties. • Gezondheidszorg (zieke mensen, in laboratoria). • Landbouw (op gewassen, dieren). • Contact met dieren. • Voedingsindustrie. • Biotechnologische industrie. • Farmaceutische industrie. • Werken in of met vervuilde grond. • Werken in gebieden waar tropische ziekten voorkomen (malaria, gele koorts,...).
Ko p
8.13. Industriële gascilinders Gassen zijn vaak gevaarlijk. Daarom worden ze in speciale flessen of gascilinders opgeslagen. Om je als gebruiker van de gassen te wijzen op de mogelijke gevaren, zijn gasflessen uitgerust met een wettelijk voorgeschreven kleurcode en zijn ze voorzien van een etiket.
8.13.1. Kleurcodering Kleurcodes helpen bij de identificatie van gasflessen. Aan de hand van de kleur kun je snel en al vanop afstand zien om welk gas en dus welk risico het gaat. De kleurcodering is wettelijk vastgelegd. Ze is aangebracht op de schouder van de gasflescilinder.
63
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
ie
vo or
op
le
id in
Naast de basispreventiemaatregelen (preventie aan de bron, afscherming) gebruik je persoonlijke beschermingsmiddelen tegen de gevaren van biologische agentia: • Huidbescherming: beschermende kleding, handschoenen, eventueel gecombineerd met beschermingscrèmes. • Oogbescherming bij gevaar voor spatten. • Ademhalingsbescherming. Net zoals bij gevaarlijke chemische stoffen is ook persoonlijke hygiëne heel belangrijk. Een bijzondere preventiemaatregel zijn inentingen, ook wel vaccinatie genoemd, die ons afweersysteem bestand maken tegen bepaalde infectieziektes veroorzaakt door biologische agentia (bv. inenting tegen tetanus).
VCA - Basisveiligheid
en
in
he to nd er w
ijs
Enkele belangrijke gassen en hun kleurcode:
in d
8.13.2. De juiste gasfles gebruiken
ie
vo or
id in
op
le
Voor het opslaan of stockeren van gascilinders gelden bijzondere veiligheidsmaatregelen: • Gascilinders stockeer je normaal rechtopstaand. Zet ze goed vast zodat ze niet kunnen omvallen. • De opslagruimte is zodanig ingericht dat de gascilinders voldoende beschermd zijn tegen nadelige weersinvloeden (neerslag, koude, hitte, wind). • De opslagruimte biedt afscherming tegen zonnestraling en tegen eventueel andere warmtestraling in de omgeving. • De opslagruimte is voldoende geventileerd. • Nabij de opslagplaats mogen geen kelders of putten aanwezig zijn. Praktisch alle gassen zijn zwaarder dan lucht en bij een lek zouden de gassen in de kelders of putten terecht kunnen komen en daar blijven hangen. • Er zijn voldoende en aangepaste blusmiddelen aanwezig. Er is een watervoorziening om te koelen nabij de opslagruimte. Indien er in de omgeving een brand ontstaat, moet je immers de gascilinders zo snel mogelijk afkoelen. • Hou gascilinders zoveel mogelijk buiten de werkplaats of de besloten ruimte. Zeker de batterijen met gascilinders blijven buiten de werkplaats. • Zuurstofflessen gescheiden houden van flessen met brandbare gassen. Stockeer daarom nooit acetyleen- en zuurstofflessen samen. Zelfs de ‘lege’ flessen mogen niet samen gezet worden, want ze zijn nooit helemaal leeg.
Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
8.13.3. Opslag van gasflessen
gs do
el e
Om er zeker van te zijn dat je de juiste cilinder met het juiste gas gebruikt, doe je 2 zaken: • Kijk naar de kleurcode op de schouder van de fles. • Bekijk het etiket om zeker te zijn.
64
VCA - Basisveiligheid
GHS - Nieuwe indeling en etikettering voor gevaarlijke stoffen
ijs
De Verenigde Naties hebben een nieuw systeem ontwikkeld, GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) genaamd, om de indeling en de etikettering van gevaarlijke chemische producten te harmoniseren. De Europese Unie heeft dit systeem omgezet en vertaald in een verordening: de CLP-verordening (Classification, Labelling and Packaging). Deze verordening is in januari 2009 in werking getreden.
Ko p
ie
vo or
op
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
Wat verandert er? De fabrikanten en importeurs moeten de manier waarop de producten worden ingedeeld, geëtiketteerd en verpakt, aanpassen. De bekende symbolen met een oranje achtergrond worden vervangen door negen pictogrammen die in heel Europa en in een groot aantal landen over de hele wereld uniform zijn. Tot juni 2015 zal je nog oude etiketten op de producten zien, maar deze zullen stap voor stap worden vervangen door de nieuwe etiketten. De chemische producten die voorzien zijn van oude etiketten mogen tot juni 2017 worden gestockeerd. Na deze datum mogen uitsluitend nog producten met nieuwe etiketten op de markt aanwezig zijn.
65
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
ijs
staat op de verpakking. Wat zegt dit symbool over de inhoud?
en
in d
3. Wat is een goede preventiemaatregel tegen lekken? a) Een bord plaatsen ‘opgepast lekgevaar’. b) Onmiddellijk de brandweer verwittigen. c) Regelmatig controleren of de opslagtank in orde is.
in
2. Wat is het gevaar als een werkruimte meer dan 21% zuurstof bevat? a) Er kan een hevige brand ontstaan. b) De temperatuur gaat stijgen. c) De aanwezigen kunnen verstikken.
he to nd er w
1. Dit symbool a) Giftig. b) Corrosief. c) Explosief.
gs do
el e
4. In welke omstandigheden is het gevaar op blootstelling aan biologische stoffen groot? a) Bij bouwwerkzaamheden. b) Bij slijpen en lassen. c) In en nabij waterzuiveringsinstallaties.
le op vo or ie Ko p
hoofdstuk 8 Gevaarlijke stoffen
id in
5. Waarom moet je oppassen met zware metalen zoals lood en cadmium? a) Ze zijn explosief. b) Ze zijn zeer giftig. c) Ze zijn irriterend voor de ademhaling.
66
9. Brand en explosie
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Ieder jaar bestrijdt de brandweer in ons land duizenden branden. Bijna altijd is er grote schade en vaak sleurt een brand ook mensen mee in zijn vernietigende hitte. Geen enkel bedrijf is vrij van het risico op brand. Het is iets wat iedere onderneming kan overkomen. Hoe ontstaat brand precies? Welke factoren verhogen het risico? Hoe kan je brand voorkomen? Of hoe kan je, als het vuur dan toch is uitgebroken, jezelf in veiligheid brengen en de schade zoveel mogelijk beperken?
67
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
9.1. Hoe ontstaat brand? Brand Brand is een chemische reactie die ontstaat als drie elementen samenkomen: een brandbare stof, zuurstof en ontstekingsenergie.
z uu
in
f ontstekingsenergie
el e
in d
en
s to
BR AND DRIEHOEK
ar e
Zuurstof Dit element is bijna altijd aanwezig. Zuurstof zit immers in de lucht die we inademen. Normaal is er 21% zuurstof in de lucht aanwezig. Die concentratie hebben we nodig om te overleven, maar zoveel is ook voldoende om brand te doen ontstaan. Minder zuurstof zal de brand afzwakken en zelfs doven, meer zuurstof zal de brand aanwakkeren.
r s to
f
Brandbare stof Er bestaan heel veel brandbare stoffen. Ze worden meestal ingedeeld in groepen (brandklassen: zie verder). Het zijn eigenlijk niet de brandbare stoffen zelf die branden, maar wel de gassen of dampen die vrijkomen door de warmte en net boven de brandbare stof hangen.
n db
he to nd er w
ijs
Vuur ontstaat pas als de drie samen aanwezig zijn, en in de juiste verhouding. Het dooft wanneer één van de elementen weggenomen wordt. Deze combinatie wordt vaak voorgesteld als de ‘branddriehoek’ of ‘vuurdriehoek’.
br a
gs do
Ontstekingsenergie - ontstekingsbron De ontstekingsenergie is de energie waarmee de brandbare stof kan ontbranden. Verschillende bronnen kunnen deze energie leveren. Ze worden ontstekingsbronnen genoemd.
le
id in
Ontstekingsbron Een ontstekingsbron verschaft de energie waarmee een stof kan ontbranden of exploderen.
ie
vo or
op
Voorbeelden van ontstekingsbronnen zijn: • Een brandende sigaret. • Vonken veroorzaakt door handgereedschap (bv. slijpmachine) of door lassen. • Een vonk. • Een open vlam. • Een heet oppervlak. • Hoge temperaturen.
Ko p
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Voor een brand is dus een brandbare stof nodig, bovendien moet er zuurstof in de omgeving aanwezig zijn om te reageren met de brandbare stof en tenslotte moet je de reactie op gang helpen door te ontsteken. Als deze drie elementen in de juiste verhouding samenkomen, wordt de branddriehoek gesloten en ontstaat er vuur. Wanneer één van de drie wordt weggenomen, dooft de brand.
9.2. Enkele begrippen We kennen nu de elementen die nodig zijn voor het ontstaan van brand. Daarnaast zijn er andere factoren waar je rekening mee moet houden. 68
9.2.1. Vlampunt Iedere brandbare vloeistof heeft een temperatuurgrens waarop die brandbaar wordt. Die grens is het vlampunt. Die wordt ook het ontvlammingspunt of de ontvlammingstemperatuur genoemd.
he to nd er w
ijs
Vlampunt De laagste temperatuur waarbij de stof nog genoeg ontvlambare damp afgeeft om te kunnen ontbranden door een ontstekingsbron (bv. een vonk), gemeten onder normale luchtomstandigheden.
Het vlampunt is kenmerkend voor de kans dat er door een vonk of een gloeiend voorwerp brand ontstaat. Hoe lager het vlampunt, hoe (brand)gevaarlijker de stof.
9.2.2. Zelfontbrandingstemperatuur
en
in
Vanaf een bepaalde temperatuur kunnen stoffen spontaan in brand vliegen zonder dat er een vlam of vonk aan te pas komt. Dit punt is voor elke stof anders.
el e
in d
De zelfontbrandingstemperatuur is kenmerkend voor energie (warmte) die nodig is om de stof in brand te doen vliegen. Net zoals bij het vlampunt geldt ook hier dat stoffen met een lage zelfontbrandingstemperatuur erg gevaarlijk zijn. De zelfontbrandingstemperatuur is altijd hoger dan het vlampunt.
gs do
Zelfontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof ontbrandt zonder enig hulpmiddel, gemeten onder normale luchtomstandigheden.
op
le
id in
Voorbeelden zelfontbranding Als de temperatuur hoog genoeg is, zal de stof vanzelf in brand schieten. Witte fosfor ontbrandt al spontaan bij 30 °C! Een oververhitte frietketel begint te branden vanaf 280°C. Daar is geen vonk of vlam voor nodig.
vo or
9.2.3. Explosie en explosiegrenzen
Ko p
ie
Een explosie is een zeer snel verlopende verbranding. Een explosie, ook wel ontploffing genoemd, verloopt zo snel, dat de vrijkomende energie met kracht wordt weggeslingerd in de vorm van een drukgolf door de omgeving. Ons gehoor neemt die drukgolf waar als de knal van een explosie. Een explosie kan grote vernielingen veroorzaken. Explosie Een explosie is een zeer snel verlopende verbranding met vrijkomende drukgolf.
Een explosie is dus een supersnelle verbranding en dit betekent dat explosies alleen kunnen plaatsvinden als een brandbare stof en zuurstof samen op de juiste ontstekingstemperatuur worden gebracht. Dit gebeurt niet altijd. Er moeten genoeg brandbare gassen in de lucht zitten, maar ook weer niet te veel. Als de concentratie te hoog of te laag is, bestaat er geen explosiegevaar. De verhouding tussen de brandbare stof en de zuurstof moet dus binnen bepaalde grenzen liggen, de zogeheten explosiegrenzen.
69
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Onderste explosiegrens (LEL - Lower Explosion Limit) Dit is de minimale hoeveelheid gas of damp die in de lucht moet zitten om een explosie te veroorzaken. Bovenste explosiegrens (UEL - Upper Explosion Limit) Dit is de maximale hoeveelheid gas of damp in de lucht waarbij er nog een explosie kan plaatsvinden.
he to nd er w
ijs
Boven de UEL, de bovenste grens, krijg je geen explosie. Toch is de situatie gevaarlijk. Een klein beetje extra lucht is genoeg voor een explosie. Om veilig te werken, moet je altijd ruimschoots onder de onderste ontploffingsgrens blijven. Explosiegebied Dit is het gebied tussen de onderste en bovenste explosiegrens. De juiste mengverhouding tussen zuurstof en brandbare gassen of dampen is aanwezig om tot een explosie te kunnen leiden.
UEL
lucht
gas
el e
lucht
lucht
gas lucht
gas
gas
gas
gas
op
gas lucht gas gas
te rijk mengsel
Explosiegebied: alleen hier is een explosie mogelijk gasverhouding (Vol%)
ie
vo or
gas gas
lucht
le
id in
lucht
te arm mengsel
gas
lucht
lucht
lucht
gs do
gas lucht
in d
lucht
Arm mengsel - rijk mengsel Als een mengsel te weinig explosieve stof bevat, spreek je van een te arm mengsel. Dit mengsel kan niet exploderen. Als het mengsel te veel explosieve stof bevat, spreek je van een te rijk mengsel. Ook een te rijk mengsel kan niet exploderen.
Rijk mengsel
Upper Explosion Limit (UEL)
Explosiegebied
Ko p
Explosiemeter Je kan met een explosiemeter bepalen of er explosiegevaar dreigt. Deze metingen moeten altijd worden uitgevoerd door iemand die hiervoor speciaal is opgeleid.
Lower Explosion Limit (LEL)
Arm mengsel luchtverhouding (Vol%)
70
100% brandbaar gas 0% lucht
lucht
en
in
LEL
0% brandbaar gas 100% lucht
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
9.3. Voorkomen van brand en explosies 9.3.1. Risico op brand of explosie inschatten en maatregelen nemen
he to nd er w
ijs
Inschatting Voorkomen is beter dan genezen. Dit gezegde geldt ook voor brand of explosies. Op je werkplek en voor aanvang van de werkzaamheden kan je al een inschatting maken van het brand- of explosiegevaar. Let er op dat de drie factoren van de branddriehoek nooit tegelijk aanwezig zijn. • Zijn er brandbare of explosieve stoffen aanwezig en welke? • Hoe zit het met zuurstof? Zij er eventueel brandbevorderende stoffen die zuurstof kunnen afgeven? • Zijn er mogelijke ontstekingsbronnen aanwezig?
le
9.3.2. Explosiegevaarlijke zones
id in
gs do
el e
in d
en
in
Voorkomingsmaatregelen brand Neem maatregelen die de kans op een brand of een explosie zo klein mogelijk maken. • Zorg dat de verpakkingen van brandbare stoffen een duidelijk leesbaar etiket hebben. • Houd de voorraad brandbare stof zo klein mogelijk. Sla deze goed op en indien nodig gescheiden van elkaar (houd brandbare stoffen in elk geval gescheiden van oxiderende stoffen, dit zijn stoffen die zuurstof afgeven). • Zorg voor goede afzuiging en ventilatie van de werkplek en de opslagruimte. Ventileer niet met zuurstof. • Zorg voor een propere werkplek en ruim gemorste stoffen direct op. • Volg het rookverbod op. • Houd er rekening mee dat vloeistofdampen zich kunnen ophopen in lage ruimtes: ze zijn meestal zwaarder dan lucht. Het werken in kelders, putten of andere besloten ruimten brengt extra gevaar met zich mee. • Voer geen werkzaamheden uit die vonken kunnen veroorzaken in de buurt van brandbare stoffen, zoals las- of slijp- werkzaamheden. • Sluit voorraadflessen onmiddellijk na gebruik. De vloeistof kan verdampen. • Respecteer de speciale maatregelen in explosiegevaarlijke zones.
ie
vo or
op
In gevallen waar er een verhoogde kans is op explosies, worden vaak explosiegevaarlijke zones ingesteld. Dit is het geval bij processen waarbij: • Brandbare gassen of dampen kunnen vrijkomen (bv. in rioolwaterzuiveringsinstallaties). • Gebruik wordt gemaakt van vloeistoffen met een laag vlampunt. • Er veel stof aanwezig is (bv. in bloem- of veevoedersilo’s).
Ko p
Explosiegevaarlijke zone In deze zones kan een explosief mengsel ontstaan. In deze zones gelden speciale maatregelen om explosies te voorkomen. Voorkomingsmaatregelen explosie De specifieke maatregelen moeten ervoor zorgen dat de explosieve mengsels niet ontstoken kunnen worden. Voorbeelden hiervan zijn: • Het werken met explosieveilig gereedschap en arbeidsmiddelen. • Het dragen van veiligheidsschoenen die geen statische elektriciteit kunnen opwekken.
De zones worden aangegeven met een waarschuwingsbord met de letters “Ex”.
Waarschuwingsbord zone met explosiegevaar
71
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Indeling explosiegevaarlijke zones Gevaarlijke ruimten worden op basis van de aard (gas of stof) en de duur van het optreden van een explosieve atmosfeer nog eens onderverdeeld: • Zones 0, 1 en 2: gas. • Zones 20, 21 en 22: stof.
he to nd er w
ijs
Stofexplosie Bij een explosie, denk je eerst aan vaste stoffen, zoals dynamiet en semtex of aan gasexplosies. De meeste gassen mengen immers goed met lucht. Daardoor ontstaat gemakkelijk de situatie waarin een explosie kan ontstaan. Maar ook andere stoffen kunnen exploderen; poedervormige stoffen, zoals houtstof, poedersuiker en meel. Bij stof wordt aangenomen dat een stoflaagje van 1 millimeter op een vierkante meter oppervlak voldoende is voor een stofexplosie. Een opwerveling en een klein vonkje volstaan.
9.4. De invloed van brand op mens en omgeving
in d
en
in
Bij een brand ontstaan verbrandingsgassen en rook. Dit beperkt in de eerste plaats de zichtbaarheid. De gassen en de rook kunnen schadelijk of giftig zijn. Bij branden vallen de meeste slachtoffers door het inademen van de rook. De verbrandingsgassen zijn (in eerste instantie) lichter dan de lucht en hebben negatieve effecten op het milieu.
op
9.5. Soorten branden
le
id in
gs do
el e
Warmte bij een brand Bij een brand komt natuurlijk heel wat hitte vrij. Hierdoor kunnen nog meer brandbare stoffen in de omgeving boven hun zelfontbrandingstemperatuur komen en ontbranden, zelfs zonder direct contact met de vlammen. Je spreekt dan van een kettingreactie. Diezelfde stralingswarmte kan ook de oorzaak zijn van het scheuren van gasflessen of opslagtanks in de omgeving met explosies als catastrofaal resultaat. De hitte maakt het ook moeilijk om de brand te benaderen.
ie
vo or
Branden worden ingedeeld in brandklassen naargelang de soort brandbare stof: • Klasse A Vaste stoffenbrand. • Klasse B Vloeistoffenbrand. • Klasse C Gassenbrand. • Klasse D Metalenbrand. • Niet-geklasseerde branden (vroeger klasse E).
Ko p
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Klasse A. Vaste stoffenbrand (of droge vuurhaard) Bij branden van klasse A gaat het om vaste stoffen zoals hout, papier, katoen, plastic, textiel,... We noemen ze ook droge branden of droge vuurhaarden. Maar opgelet: metaal vormt hier een uitzondering. Metaalvuren vormen een aparte klasse (klasse D-branden). Klasse B. Vloeistoffenbrand (of vette vuurhaard) Dit zijn branden van vloeistoffen of van stoffen die door de warmte snel vloeibaar worden en dus smelten. Het zijn zogenaamde vette vuurhaarden. Voorbeelden zijn benzine, alcohol, olie, verven, rubber, paraffine, oplosmiddelen, maar ook was en frietvet.
72
Klasse C. Gassenbrand Klasse C- branden zijn branden met een gas als brandstof, zoals propaan-, butaan-, methaan, acetyleen of aardgas.
ijs
Klasse D. Metalenbrand De branden van klasse D hebben ontvlambare metalen als brandstof, zoals magnesium, aluminium, kalium, natrium en bepaalde legeringen (mengsels) van metalen. Ook bij staalwol of ijzervijlsel is er dus brandgevaar!
he to nd er w
Niet-geklasseerde branden (soms nog klasse E genoemd) In deze klasse gaat het om branden aan en in elektrische installaties of apparatuur. Dat kan bijvoorbeeld een computer, een printer, een kopieerapparaat of een fax zijn die door een kortsluiting of opwarming vuur vat, maar ook een elektriciteitskast die in brand vliegt.
in d
en
in
Klasse F. Branden van vetten Het blussen van frituurbranden vereist speciale blusmiddelen en brengt bijzondere risico’s met zich mee. Daarom is hiervoor een speciale brandklasse geïntroduceerd: de brandklasse F. De letter F is afkomstig van het Engelse “Fat”. In de Amerikaanse normering wordt deze brandklasse Class K (Kitchen) genoemd. De omschrijving van de brandklasse F luidt: “branden waarbij kookproducten (plantaardige of dierlijke oliën en vetten) in keukentoepassingen betrokken zijn.”
el e
9.6. Blusprincipes en blusmiddelen
op
9.6.1. Blusprincipes
le
id in
gs do
Een brand van de ene stof is anders dan een brand van een andere stof. De blusmiddelen die je mag gebruiken en de vereiste aanpak verschillen van soort tot soort brand. Een verkeerd blusmiddel of het verkeerd gebruik ervan kunnen de brand nog verergeren. Het is daarom belangrijk goed te weten met welk soort brand je te maken hebt. De indeling in brandklassen is nuttig omdat de stoffen die tot dezelfde klasse behoren meestal op dezelfde manier geblust kunnen worden.
vo or
Vuur heeft de drie elementen van de branddriehoek nodig: brandstof, zuurstof en ontstekingsenergie. Als je dat weet, ken je meteen ook de manier om een brand te stoppen, namelijk door één van de elementen weg te nemen.
Ko p
ie
1. Brandstof verwijderen (bv. door de gastoevoer af te sluiten). 2. Brand verstikken door zuurstof af te sluiten (bv. door brandende kleding of een brandende frietketel af te dekken met een branddeken) of door zuurstof te verdringen (bv. met een ander gas zoals CO2). 3. Warmte, ontstekingsenergie of ontstekingsbron verminderen (bv. door afkoeling met water) of wegnemen (bv. hete lucht kanon wegnemen). Een bijzondere manier van blussen is het ingrijpen in de chemische reactie van de brand zelf. Sommige stoffen kunnen het verbrandingsproces afremmen, vertragen en zelfs stoppen. Deze stoffen noemt men ‘negatieve katalysatoren’. Bluspoeders hebben o.a. zo’n effect. Terug oplaaien Let steeds goed op. Vaak zijn de elementen uit de branddriehoek nog steeds aanwezig (ze zijn slechts tijdelijk uitgeschakeld), waardoor de brand weer zou kunnen oplaaien.
73
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
De verschillende blusmiddelen hebben elk hun specifieke eigenschappen. Het is niet alleen belangrijk te weten wat die eigenschappen zijn, maar ook welk de gevaren en de nadelen ervan zijn.
9.6.2. Blusmiddelen voor klasse A-branden
Water Water wordt van oudsher het meest gebruikt om branden te bestrijden.
he to nd er w
ijs
Voor het blussen van branden van vaste stof wordt meestal water gebruikt. Maar er zijn ook andere blusmiddelen die in bepaalde situaties voordelen hebben. Typisch voor klasse A-branden is dat de brandstof blijft smeulen als de vlammen gedoofd zijn. Daarom is het nodig om na te blussen.
en
in
Bluswerking water De werking van water berust op het koelen van de brandende stoffen. Het heeft ook een beperkt zuurstofverdringend effect. Het verdampte water (stoom) verdrijft een deel van de aanwezige zuurstof. In open lucht is dit effect natuurlijk veel minder.
el e
in d
Voordelen van water Een groot voordeel van water is dat het bijna overal aanwezig en relatief goedkoop is. Water is ook een zeer efficiënt middel om te vermijden dat de brand zich uitbreidt. Het koelt verhitte, maar nog niet brandende stoffen af. Ook gasflessen en tanks worden afgekoeld en dit voorkomt dat deze zouden scheuren.
id in
gs do
Bluspoeder Een poederblusser heeft een groot blussend vermogen en is geschikt voor vele soorten branden. Op de poederblusapparaten is aangeduid welke branden ermee geblust kunnen worden. Voor een klasse A-brand zal het in de praktijk meestal gaan om ABC-bluspoeder.
vo or
op
le
Werking bluspoeder Poeder is niet elektrisch geleidend en niet vorstgevoelig. Bluspoeder heeft een negatieve katalytische werking. Dit wil zeggen dat bluspoeder de verbrandingsreactie van de brandbare stof met zuurstof remt. Het heeft ook een beperkte verstikkende werking. Een andere bluseigenschap van poeder is het vormen van een afdekkende laag of korst die vesrtikkend werkt. Bij metaalbranden gebruikt men specifieke poeders en het brandend metaal wordt er volledig mee afgedekt.
ie
Blusdeken Een blusdeken (branddeken) is een deken van onbrandbaar of moeilijk brandbaar materiaal. Met een blusdeken sluit je de zuurstof af. Je gebruikt een blusdeken voornamelijk bij kleine brandjes en bij mensen of dieren die in brand staan. De ondergrond moet ook vlak zijn anders kan je moeilijk de zuurstof volledig afsluiten. Neem het blusdeken bij de hoeken vast en wikkel het gedeeltelijk om je eigen handen zodat deze beschermd zijn.
Ko p
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Schuim Schuim, dat ideaal is voor klasse B, kan ook gebruikt worden voor klasse A-branden en dan voornamelijk sproeischuimblussers (AFFF). Voor meer details zie verder.
74
9.6.3. Blusmiddelen voor klasse B-branden Branden van klasse B worden geblust met schuim, poeder of zand, nooit met water!
he to nd er w
ijs
Schuim Schuim is water waaraan een schuimverwekkende stof is toegevoegd en dat onder druk verstoven wordt. Het kan in kleine hoeveelheden met een brandblusser toegepast worden, maar ook in grote hoeveelheden door brandweerwagens zoals een schuimblusvoertuig. Het resultaat is een schuimlaag die de vuurhaard afdekt. Bluswerking schuim Schuim heeft twee effecten: het dekt de brandhaard af zodat er geen toevoer van zuurstof meer is en zorgt ook voor afkoeling.
in
AFFF schuim Een typisch schuim is AFFF. Dit staat voor “Aquaous Fill Forming Foam”, wat wil zeggen dat het blusmiddel een waterig schuimvormend afdeklaagje vormt. Het middel drijft op brandbare vloeistoffen en dekt deze dus af. Het wordt ook wel “light water” genoemd.
in d
en
Bluspoeder Voor een vloeistofbrand is BC-bluspoeder het meest geschikt, alhoewel ABC-poeder ook gebruikt mag worden.
gs do
el e
Zand Zand is een prima blusmiddel voor kleine vloeistofbrandjes.
le
id in
Bluswerking zand Het werkt verstikkend omdat het de brandende stoffen afsluit van de zuurstof. Het absorbeert ook de vloeistof, zodat deze zich niet zo gemakkelijk kan verspreiden. Het is dus ideaal om brandende vloeistoffen in een plas op de grond te blussen.
op
9.6.4. Blusmiddelen voor klasse C-branden
ie
vo or
Je blust gasbranden vaak niet met een blusmiddel, maar je sluit, als het mogelijk is, de gastoevoer af. Voor het blussen van klasse C-branden wordt bluspoeder gebruikt. Dit is hetzelfde bluspoeder als beschreven bij klasse Bbranden.
Ko p
Omgeving en gasflessen koelen Bij zo’n gasbrand moet je de omgeving en de gasflessen die zich in de buurt bevinden afkoelen met water of nevel zodat de gasflessen niet barsten en zo een nog ergere brand of een ontploffing veroorzaken.
9.6.5. Blusmiddelen voor klasse D-branden Sommige brandende metalen, zoals natrium en magnesium, reageren heel heftig met water. Bij branden van deze stoffen mag je absoluut geen water gebruiken. Voor het blussen van metaalbranden van klasse D gebruik je speciale poeders. Dit poeder werkt volgens hetzelfde principe als andere bluspoeders en heeft ook dezelfde nadelen. Eventueel kan ook droog zand gebruikt worden bij kleine brandjes.
75
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
9.6.6. Blusmiddelen voor niet-geklasseerde branden Blusmiddelen voor branden in elektrische installaties of brandende elektronische apparatuur mogen niet elektrisch geleidend zijn vanwege het gevaar van elektrocutie. Voor deze branden gebruik je koolstofdioxide (CO2) of aangepast sproeischuim.
he to nd er w
ijs
Bluswerking koolstofdioxide (CO2) Koolstofdioxide (CO2) bevindt zich onder hoge druk in een reservoir en wordt als onderkoelde mist op de brand gespoten. CO2 verdringt de zuurstof die het vuur voedt, zodat de brand dooft. Je hebt bijna geen opkuiswerk of schade omdat het verdampt en verdwijnt in de omgevingslucht. CO2 die uit een brandblusser gespoten wordt, is erg koud en heeft dus ook een beperkte koelende werking.
Schuim Sproeischuim is hetzelfde schuim als eerder beschreven. De schuimblusser voor sproeischuim heeft echter een speciaal mondstuk (nozzle). Deze nozzle vernevelt het water, waardoor het nauwelijks elektriciteit geleidt.
el e
in d
en
in
Schuim en elektriciteit Sommige schuimblustoestellen mag men dus, indien vermeld op het toestel, gebruiken op een elektrische installatie tot 1000 Volt. Er zijn ook schuimblustoestellen op de markt met het zogenaamde ECO-schuim, dat biologisch afbreekbaar is. Er bestaan ook schuimblustoestellen die een temperatuur tot -5°C aankunnen.
gs do
9.6.7. Nadelen van de verschillende blusmiddelen
Nadelen • Waterschade. • Elektrisch geleidend. • Nogal wat chemische stoffen reageren heftig met water. • Gevaarlijk indien gebruikt op brandende vloeistoffen: - Veel vloeistoffen drijven op water zodat de brand zich verspreidt. - De brandende vloeistof spat uiteen (door de kracht van de straal of door de gevormde stoomwolk) met een steekvlam als gevolg. • Gevoelig voor bevriezing. • Weinig koelende werking. • Vermindert het zicht in kleine ruimten. • Moeilijk toe te passen buiten bij veel wind. • Vervuilt, geeft nevenschade en veel opkuiswerk (bv. fijne mechaniek en elektronica). • Niet goed voor het milieu. • Gevoelig voor bevriezing. • Het gewone schuim is elektrisch geleidend (tenzij speciaal schuim). • Verstikkende werking door zuurstofverdringing: achteraf moeten de ruimten goed verlucht worden. • Gevaar voor vrieswonden door de erg lage temperatuur van het blusmiddel en de spuitmond. • Enkel geschikt in gesloten ruimten (verwaait buiten met de wind). • Koekt snel aaneen en verhardt. • Bij grotere branden is een transportmiddel (kraan) nodig. • Je moet dicht bij het brandende voorwerp komen. • Indien slecht toegepast, is er gevaar voor de blusser. • Indien niet goed uitgevoerd, stopt de brand niet (bv. als het deken niet goed afsluit).
vo or
op
le
id in
Blusmiddel Water
ie
Bluspoeder (ABC)
Ko p
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Schuim
CO2
Zand Blusdeken
76
VCA - Basisveiligheid
(hout, papier, katoen, plastic, textiel,…)
(benzine, alcohol, olie, verven, rubber, paraffine, oplosmiddelen, was)
Bluspoeder (ABC) Bluspoeder (BC) Speciaal poeder CO2
D Metalen
Niet-geklasseerd
(propaan-, butaan-, methaan, acetyleen, aardgas)
(magnesium, aluminium, kalium, natrium en bepaalde legeringen)
(Elektrische installaties en apparaten)
beperkt
beperkt
Blusdeken
in d
Ook beperkt bruikbaar voor klasse B en C Aangepast schuim voor niet-geklasserde branden Enkel droog zand voor metalen Enkel bij personen en kleine brandjes (voorwerpen)
id in
9.7. Wat te doen bij brand?
el e
Zand
gs do
Schuim
en
Opmerking
Vraag expertadvies
in
Water
C Gassen
ijs
B Vloeistoffen
he to nd er w
A Vaste stoffen
hoofdstuk 9 Brand en explosie
9.6.8. Overzicht brandklassen en blusmiddelen
Ko p
ie
vo or
op
le
Acties bij het ontdekken van brand Als er brand uitbreekt, is het heel belangrijk dat je juist handelt. Blijf vooral kalm en let op onderstaande punten. • Breng jezelf in veiligheid. Verlaat de brandende omgeving. • Meld de brand onmiddellijk aan de verantwoordelijke of verwittig de hulpdiensten. • Breng de mensen in de omgeving op de hoogte van de brand. Help anderen indien nodig om zich in veiligheid te brengen. • Sluit deuren en ramen achter je. Door open deuren en ramen wordt veel lucht (en dus zuurstof) aangezogen. • Blus de brand als dat mogelijk is en als je daartoe bekwaam bent (zie verder). Evacuatie Als het evacuatiesignaal klinkt, probeer dan rustig naar buiten te gaan. • Volg de aanwijzingen van de evacuatieverantwoordelijken of van de brandweer. • Gebruik nooit de lift: door de brand kan de elektriciteit uitvallen. • Vlucht dwars op de windrichting. • Begeef je naar de verzamelplaats en meld je aanwezigheid.
77
Evacuatie Brandalarm is het teken voor evacuatie. Zorg dat je geïnformeerd bent over de vluchtwegen en nooduitgangen in je eigen bedrijf, maar ook als je op een andere plaats moet gaan werken. De vluchtwegen en nooduitgangen zijn aangeduid met de nodige signalering (zie 6.5.) en op veel plaatsen hangen plannen. Op geregelde tijdstippen zijn er evacuatieoefeningen. Iedereen kan hier veel uit leren. Volg de aanwijzingen en geef achteraf je eventuele bedenkingen door aan de verantwoordelijke. Zo kan die de evacuatieroutes, afspraken, rampenplannen,... op punt stellen.
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Zelf een brand blussen? Blus alleen als je bekwaam bent om te blussen. Is dat niet het geval, begin er dan niet aan. Een verkeerd blusmiddel of verkeerd gebruik van een blustoestel kan de situatie verergeren. Begin in elk geval pas te blussen nadat je de brand gemeld hebt. Als je zelf een brand probeert te blussen, ga dan als volgt tewerk. • Kies het juiste blusmiddel. • Richt op het brandende voorwerp, niet op de vlammen. Dit geldt niet voor het blussen met bluspoeder. Dan moet je juist wel op de vlammen richten en niet op het brandende materiaal om een zo groot mogelijk effect van de negatieve katalyse te krijgen. • Blus met de wind mee, omdat je anders de rook en de vlammen of het poeder uit je blustoestel in je gezicht kunt krijgen. • Blijf aandachtig als het vuur gedoofd lijkt. Het kan nog opnieuw aanwakkeren. Dit gebeurt vooral bij blusmiddelen die weinig koelen, zoals bluspoeder en bij vaste brandstoffen (nasmeulen). • Zorg steeds voor je eigen veiligheid! • Als je de situatie niet aankan, stop dan met blussen en ga naar de verzamelplaats.
le op
Laag vlampunt
id in
gs do
Brandwonden verzorgen Als er iemand brandwonden heeft opgelopen, geldt ‘eerst water, de rest komt later’! Spoel de wonde gedurende minstens 15 minuten met water. Laat de kleding, die in de brandwonde is vastgekleefd, zitten tot de hulpdiensten er zijn en smeer geen zalf op de wonde.
ie
vo or
Bij stoffen met een laag vlampunt moet je extra voorzichtig zijn. Bij ether is dat bv. -45°C. Zelfs als het in een koelkast wordt bewaard, kan er voldoende damp vrijkomen om tot een explosieve verbranding te komen door een vonk van de schakelaar die het lampje aan- en uitschakelt. Ook benzine heeft een vlampunt dat lager is dan 0°C. Stookolie of diesel brandt bij 55°C, daar is het risico/gevaar op brand minder groot.
Indeling brandbare vloeistoffen
Ko p
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Brandbare vloeistoffen worden verder ingedeeld in verschillende klassen volgens hun ontvlambaarheid: • Zeer licht ontvlambaar: het vlampunt is onder 0°C, het kookpunt is gelijk aan of lager dan 35°C. Bv. benzine, benzeen, methanol, ether. • Licht ontvlambaar: het vlampunt is lager dan 21°C. Bv. aceton, ethanol, tolueen. • Ontvlambaar: het vlampunt is tussen 21°C en 55°C. Bv. xyleen.
78
Explosiegrenzen De explosiegrenzen zijn voor elke stof verschillend. Een stof met een groot explosiegebied is dus extra gevaarlijk. In onderstaande tabel vind je voorbeelden van vlampunten, zelfontbrandingstemperaturen en explosiegrenzen van enkele bekende producten.
160 °C 465° C 300 °C 460 °C 365 °C 560 °C 210-260 °C
ijs
Onderste 1,9 % 2,6 % 2,5 % 7,3 % 3% 4,1 % 0,6 %
Bovenste 36 % 12,8 % 81 % 36 % 19 % 74,8 % 8%
he to nd er w
-45°C -17° C Brandbaar gas 11° C 12 °C Brandbaar gas 21-65° C
Explosiegrenzen
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
Ether Aceton Acetyleen Methanol Ethanol (alcohol) Waterstof White Spirit
Zelfontbrandingstemperatuur
in
Vlampunt
en
Product
79
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
he to nd er w
2. Wat betekent het als de gasconcentratie beneden de onderste explosiegrens ligt? a) De gasconcentratie is voldoende en een explosie is mogelijk. b) De gasconcentratie is te hoog en een explosie is niet mogelijk. c) De gasconcentratie is te laag en een explosie is niet mogelijk.
el e
in d
en
in
3. Met wat mag je een vloeistofbrand niet blussen? a) Schuim. b) Water. c) Poeder. 4. Wat is een voorbeeld van een brand van klasse D? a) Benzinebrand. b) Aluminiumbrand. c) Brand met butaan uit flessen.
ijs
1. Welke zijn de zijden van de branddriehoek? a) Zuurstof, brandbare stof en ontstekingsenergie. b) Zuurstof, brandbare stof en blusmiddel. c) Brandbestrijding, brandpreventie en evacuatie.
id in
gs do
5. Waarvoor waarschuwt dit bord op de werkplek? a) Voor een explosief mengsel. b) Voor een explosief gevaarlijk gebied. c) Voor een explosieve stof. Comment: afbeelding explosiegevaarlijk gebied toevoegen
vo or
op
le
6. Wat is de betekenis van de bovenste explosiegrens? a) De maximale hoeveelheid gas in de lucht waarbij een spontane ontploffing mogelijk is. b) De maximale hoeveelheid gas in de lucht waarbij dit gas tot ontploffing gebracht kan worden. c) De maximale hoeveelheid zuurstof in de lucht nodig om een gas tot ontploffing te kunnen brengen.
ie
7. Hoe verhouden het vlampunt en de zelfontbrandingstemperatuur van een stof zich ten opzichte van elkaar? a) Ze zijn gelijk. b) De temperatuur van het vlampunt is hoger. c) De temperatuur van het vlampunt is lager.
Ko p
hoofdstuk 9 Brand en explosie
VCA - Basisveiligheid
80
VCA - Basisveiligheid
10. Arbeidsmiddelen Op het werk worden heel wat arbeidsmiddelen gebruikt. Het zijn hulpmiddelen voor het uitvoeren van je taken, maar allen houden ze gevaren/risico’s in. Om die te beperken zijn er veiligheidseisen waaraan het arbeidsmiddel zelf moet voldoen. Als je dan nog de nodige veiligheidsmaatregelen toepast bij het gebruik, kan je er veilig en in veilige omstandigheden mee werken.
Ko p
ie
vo or
op
le
81
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Niet alle arbeidsmiddelen komen hierna aan bod. In dit hoofdstuk behandelen we een aantal veel voorkomende machines en (hand)gereedschappen. Verder komen de arbeidsmiddelen voor het hijsen en verplaatsen van lasten aan bod. In hoofdstuk 11. ‘Specifieke werkzaamheden en omstandigheden’ staan we ook nog stil bij enkele specifieke arbeidsmiddelen.
VCA - Basisveiligheid
Arbeidsmiddelen Arbeidsmiddelen zijn alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, apparaten, gereedschappen en installaties.
10.1. Gevaren van arbeidsmiddelen
he to nd er w
Machine Een machine is een samenstel van onderling verbonden onderdelen waarvan er tenminste één kan bewegen. Machines worden met een krachtbron aangedreven, bv. een motor, elektriciteit of perslucht. Machines kunnen vast opgesteld of verplaatsbaar zijn, bv. een tafelcirkelzaag, een boormachine, ...
en
in
Aangedreven handgereedschap Aangedreven handgereedschap is gereedschap dat je in de hand houdt en dat met een externe krachtbron wordt aangedreven, dus niet met je eigen kracht (bv. handcirkelzaag, haakse slijper/slijpschijf). Aangedreven handgereedschap valt dus ook onder de definitie “machines”.
gs do
el e
in d
Eenvoudig handgereedschap Eenvoudig handgereedschap is niet aangedreven door een externe krachtbron, je gebruikt er je eigen kracht voor (bv. hamer, vijl, schroevendraaier).
10.1.1. Mechanische gevaren en mogelijke letsels of schade
ie
vo or
op
le
id in
• Gegrepen worden door bewegende delen (bv. haar of loshangende kleding kan gegrepen worden door de bewegende delen van een boormachine). • Gekneld of geplet worden (bv. persmachine). • Getroffen worden door wegvliegend materiaal of deeltjes (bv. slijpmachine). • Doorboord of gestoken worden (bv. schiethamer, nagel- of nietmachine). • Snij- en schaafwonden (bv. cirkelzaag, mes, schaafmachine). • Aanraken snijdende delen (bv. papiersnijmachine, hout- en metaalbewerkingsmachines). • Wegschieten van de nagel (bv. nagel- of nietmachine). • Terugslag of afwijken op harde materialen (bv. kettingzaag, nagel- of nietmachine). • Letsel door het losschieten en slingeren van een persluchtslang of door hijskabels die breken. • Lang uitlopen van de machine. Na het uitzetten duurt het nog even voor de bewegende delen stilstaan (bv. cirkelzaag, slijpmachine). • Een storing of hapering in de besturing of energiebron kan leiden tot allerlei problemen. • Naast het veroorzaken van letsels, bestaat uiteraard ook het risico op schade aan het werkstuk of het materiaal waarmee je werkt.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
ijs
Als er met machines en gereedschappen gewerkt wordt, zijn er gevaren/risico’s voor de mens (de bedieners en anderen in de omgeving), maar ook voor de installaties, de infrastructuur en het milieu.
10.1.2. Elektrische gevaren en mogelijke letsels of schade Veel machines zijn aangedreven door elektriciteit. Dat maakt dat je dan blootgesteld bent aan de risico’s die gepaard gaan met elektriciteit: • Elektrocutie • Brandwonden door vonkoverslag ten gevolge van kortsluiting. • Brand of explosie door vonkoverslag of oververhitting. 82
VCA - Basisveiligheid
10.1.3. Fysische gevaren en mogelijke letsels of schade
in d
10.1.5. Gevaren en letsels door stof of verwerkingsresten
en
in
• Een moeilijke of foutieve houding kan leiden tot lichamelijke klachten (bv. rug en nek). • Door verkeerd gebruik kunnen ontwrichting van en kneuzingen aan de hand of pols optreden. • Onvoldoende opleiding, instructie en vaardigheid in het bedienen. • Afleiden van de bediener waardoor deze in de fout gaat. • Geen of slecht onderhoud.
id in
10.2. Preventiemaatregelen
gs do
el e
• Inademen van schadelijke stof (bv. houtstof bij een cirkelzaag; asbestvezels bij het verwijderen van asbest) of damp en rook (bv. lasrook, oplosmiddelen). • Letsels door contact met de verwerkingsresten (bv. metaalkrullen, houtsplinters).
op
le
Om veilig te kunnen werken, gelden een aantal basisprincipes voor alle arbeidsmiddelen.
vo or
10.2.1. Eisen aan machines en aangedreven handgereedschap
Ko p
ie
Arbeidsmiddelen moeten een veilig technisch ontwerp hebben en de CE-markering dragen (na 1995). Dit betekent dat ze voldoen aan de fundamentele veiligheids- en gezondheidseisen van de Europese Richtlijnen. Volgens de VCA-regels moeten de arbeidsmiddelen jaarlijks gekeurd worden door een bevoegd persoon. Op de machine hangt een aanduiding (meestal een sticker of kleurcode) die de geldigheidsduur aangeeft. Arbeidsmiddelen moeten in goede staat zijn en geschikt voor het uit te voeren werk zodat je er veilig mee kan werken. De voorschriften en instructies voor gebruik en onderhoud zijn beschikbaar en in de taal van de gebruiker. Vaste machines zijn voorzien van een noodstop of noodstopinrichting. Aangedreven handgereedschap is voorzien van een dodemansknop.
83
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
10.1.4. Gevaren en letsels door verkeerde bediening of onderhoud
he to nd er w
ijs
• Lawaai kan gehoorschade veroorzaken. • Trillingen kunnen leiden tot spier- en botletsels. • Straling (warmtestraling, UV...) die gevolgen kan hebben voor je gezondheid (bv. lassen). • Bepaalde werkstukken of onderdelen van machines of installaties zijn op hoge of lage temperatuur waardoor brandwonden of vrieswonden ontstaan.
VCA - Basisveiligheid
10.2.2. Algemene veiligheidsmaatregelen voor machines
In omstandigheden die elektrisch zeer geleidend zijn (bv. vochtige ruimten zoals kelders, riolen en tanks, geleidende metalen wanden,...) is het gebruik van een veilige spanning aangewezen.
en
in
In ruimten waar kans op explosie bestaat, gebruik je explosieveilige machines en gereedschap (vonkvrij).
he to nd er w
Om te voorkomen dat een machine te lang uitloopt, maak je gebruik van een rem(motor).
Afschermingen op een machine voorkomen contact met de bewegende delen.
in d
De nodige persoonlijke beschermingsmiddelen moeten aanwezig zijn en correct gebruikt worden.
gs do
el e
Veilige spanning Veilige spanning is wisselspanning tot 50 V of gelijkspanning tot 120 V.
id in
10.2.3. Algemene veiligheidsmaatregelen voor de opstelling van machines
vo or
op
le
• De vloer is opgeruimd, schoon, vlak, droog en stroef/slipvrij. • Er is voldoende loop- en bewegingsruimte voor het bedienen van de machines en gereedschappen. • Er is een goede stofafzuiging om het stof, dat ontstaat bij het werken met de machine, af te voeren (indien van toepassing).
10.2.4. De bediener
ie
• Om met een machine te werken, moet je voldoende opleiding en ervaring hebben. Bedien dus nooit een machine waarvoor je niet voldoende bent opgeleid. • Je moet minimum 18 jaar zijn om te werken met bepaalde gevaarlijke machines (behalve in het kader van een beroepsopleiding). • Gebruik de beveiligingen en afschermingen op de juiste manier en schakel ze zeker niet uit. • Je weet hoe je de machine en de beveiligingen (o.a. de noodstop) moet gebruiken. • Een draaiende machine laat je niet onbeheerd achter. • Gebruik de voorgeschreven persoonlijke beschermingsmiddelen (bv. handschoenen, veiligheidsbril, gehoorbescherming). Let wel, indien contact met draaiende onderdelen mogelijk is, zijn handschoenen niet toegelaten (bv. boormachine). • Draag geen loshangende kleding, lange haren of sieraden zijn verboden. Ze kunnen in de machine verstrikt geraken en je zo meesleuren. • Voor het regelmatig onderhoud en de controle schakel je de machine uit. Onderhoud en controle laat je over aan bevoegde personen. Ga dus niet zelf knoeien aan machines (tenzij je hiervoor bevoegd bent). • Stoor nooit een collega die met een machine aan het werken is.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
Bij onderhouds- en herstellingswerken schakel je de machine uit en stelt ze veilig (zie 6.3.1.).
ijs
Een groot gevaar bij machines zijn de bewegende delen ervan. Daarom zijn er afschermingen voorzien die voorkomen dat er contact kan zijn met je handen, armen of een ander lichaamsdeel. De afschermingen moeten op hun plaats blijven en je mag de machine niet laten draaien of gebruiken zonder afscherming. De afschermingen zitten op de machine zelf of verhinderen de toegang tot gevaarlijke zones rond machines.
84
VCA - Basisveiligheid
10.2.5. Dodemansknop
he to nd er w
10.2.6. Noodstop
in d
en
in
Met de noodstop kan je de machine in geval van nood snel stoppen. Deze bestaat meestal uit een halve rode bol (paddestoelvorm) met een geel plaatje als achtergrond of een trekkoord over de lengte van de machine. De noodstop moet steeds gemakkelijk bereikbaar zijn. Nadat de noodstop is ingedrukt, kan de machine maar starten als de normale opstartprocedure gevolgd wordt. Het is dus niet voldoende om de noodstop terug uit te trekken om de machine te laten starten.
Noodstop
el e
10.2.7. Nullastschakelaar
id in
gs do
Als de stroom uitvalt of na het indrukken van de noodstop mag de machine niet zomaar terug opstarten als er terug stroom is. De nullastschakelaar (of nullastbeveiliging, of nulspanningsschakelaar) zorgt ervoor dat de machine niet automatisch heropstart. Enkel door de opstartprocedure te volgen, zal de machine of installatie terug starten.
vo or
op
le
Andere veiligheidsvoorzieningen voor machines • Tweehandbediening die de handen weghoudt van de gevarenzone. • Schuifschermen die voor de bewegende delen schuiven, bv. bij een pers of snijmachine. • Foto-elektrische cellen die ervoor zorgen dat de machine stilvalt als je met een lichaamsdeel in een gevarenzone komt.
ie
10.3. Enkele vaste machines
Ko p
In werkplaatsen worden heel wat vast opgestelde machines gebruikt. De hiervoor reeds aangehaalde gevaren/risico’s kunnen optreden en de hoger vermelde eisen en veiligheidsmaatregelen zijn van toepassing. Hierna volgen specifieke gevaren/risico’s, eisen en veiligheidsmaatregelen voor enkele vaste machines.
10.3.1. (Kolom)boormachine Gevaren/risico’s • Losslaan van het werkstuk (bv. slecht vastgezet). • Breken van een boor. • Letsel door het wegvegen van het boorsel met de hand.
Kolomboormachine
85
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
Dodemansknop
ijs
De dodemansknop zit op aangedreven handgereedschap (bv. boormachine). Het gereedschap werkt enkel als je de knop ingedrukt houdt. Als je loslaat, om welke reden ook, stopt de machine of het gereedschap direct. De knop mag niet vergrendelbaar zijn.
VCA - Basisveiligheid
• Spanen en andere rondvliegende deeltjes. • Spattende koel- of snijolie.
he to nd er w
Boorsnelheid De boorsnelheid en het type boor moeten aangepast zijn aan het gebruikte materiaal en volgens de instructies van de producent van de boor. Lees daarom eerst grondig die instructies voor je aan de slag gaat.
en in d el e
Gevaren/risico’s • Kapotspringen van de slijpsteen. • Rondvliegende deeltjes. • Aanraken van een draaiende slijpsteen. • Inademen van slijpstof. • Klemmen van het werkstuk tegen de slijpsteen.
in
10.3.2. Vast opgestelde slijpmachine
ie
vo or
op
le
id in
gs do
Veiligheidsmaatregelen Gebruik altijd het beschermruitje bij • Slijpsteen: een slijpmachine. - De slijpsteen is voldoende rond. - De slijpkant van de steen is vlak. - Wanneer er twee slijpstenen op één machine staan, moeten ze ongeveer even groot zijn. - De slijpsteen is niet dichtgeslibd: er mag geen ‘film’ opliggen van materiaal dat op de slijpsteen geslepen werd. - Het vervangen of monteren van de slijpstenen gebeurt door deskundig personeel. • Steunvlak of leunspaan: - De afstand tussen de leunspaan en de slijpsteen is maximaal 3 mm. - De leunspaan moet regelmatig worden bijgesteld. Dat doe je als de machine stilstaat. • Machine - De zijkanten van de slijpstenen zijn voldoende afgeschermd. - Er is een beschermruitje tegen vonken gemonteerd op de machine. Dat beschermruitje moet altijd gebruikt worden.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
ijs
Veiligheidsmaatregelen • Afschermen van de boor en boorkop (met een doorzichtig schuivend of scharnierend scherm). • Zet het werkstuk steeds goed vast en hou het zeker niet vast met de hand. • Veeg het boorsel weg met een krullenkwast of een krullenhaak. • Verstel de boormachine niet terwijl deze nog draait.
10.3.3. Vast opgestelde cirkelzaag Voor een verplaatsbare (tafel)cirkelzaag die bv. op de bouwplaats gebruikt wordt, gelden dezelfde risico’s/gevaren, eisen en veiligheidsmaatregelen als voor de vast opgestelde cirkelzaag. Gevaren/risico’s • Contact met de zaag. • Getroffen worden door wegvliegende of afgezaagde stukken. • Inademen van schadelijk stof. 86
in d
en
10.4. Elektrisch en pneumatisch handgereedschap
gs do
el e
Aangedreven handgereedschap is gereedschap, dat in de hand wordt gehouden en dat met een externe krachtbron wordt aangedreven, dus niet met je eigen kracht. Het gaat hier voornamelijk om elektrisch aangedreven gereedschap en gereedschap dat op perslucht werkt. Door de externe aandrijving ontstaan er specifieke gevaren/ risico’s, waartegen je je moet beschermen.
op
le
id in
Elektrisch aangedreven handgereedschap moet dubbel geïsoleerd zijn. Let op: dubbel geïsoleerd gereedschap mag niet geaard zijn! Dubbele isolatie is wel niet geschikt om in vochtige omstandigheden te werken en zeker niet met water (bv. in de regen). In vochtige ruimten zoals kelders, riolen en tanks moet je daarom werken met een veilige elektrische spanning. (Zie ook hoofdstuk 12 Elektriciteit)
Ko p
ie
vo or
Pneumatisch handgereedschap is gereedschap dat aangedreven wordt door perslucht. De belangrijkste gevaren/risico’s zijn trillingen, lawaai en het losschieten van de luchtslang. Naast de algemene veiligheidsmaatregelen zorg je ervoor dat: • Je regelmatig een pauze neemt als je werkt met machines die veel trillingen veroorzaken. • Je de luchttoevoer afsluit na gebruik van het gereedschap.
Perslucht drijft pneumatisch handgereedschap aan.
10.4.1. Handslijpmachine/slijpschijf Deze machines worden meestal gebruikt om materiaal door te slijpen en om materiaal af te bramen. Veiligheidsmaatregelen • Een handslijpmachine (haakse slijper) is voorzien van een zijhandvat dat stevig bevestigd is. • Er zit een beschermkap om de slijpschijf (over het niet te gebruiken gedeelte). • De slijpmachine is uitgerust met een niet vergrendelbare dodemansknop. 87
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
in
he to nd er w
Veiligheidsmaatregelen • De cirkelzaag is voorzien van een geschikte beschermkap, bevestigd aan een stevig statief. • Het spouwmes past bij het zaagblad en is gemonteerd op een ondersteuning. • Er is een geschikte instelbare hulpgeleider aanwezig. • In een afgesloten ruimte is stofafzuiging verplicht, in andere omstandigheden is die aangewezen. Er moeten dus aansluitingen voorzien zijn op de machine voor stofafzuiging. • Gebruik een duwhout om kleine of smalle werkstukken door te voeren of het laatste stuk van het hout, zonder met je handen dicht bij het zaagblad te komen. • Stel het zaagblad zo in dat het zo weinig mogelijk uitsteekt boven het te zagen stuk. • Bij grote te zagen werkstukken schakel je een tweede persoon of een rollenbaan in.
ijs
VCA - Basisveiligheid
he to nd er w
ijs
• Zet het werkstuk goed vast om te vermijden dat het wegspringt. • Leg de machine pas neer als de slijpschijf volledig stilstaat. • Op de slijpschijf staan o.a. de volgende gegevens: naam van de fabrikant, afmeting van de schijf, toepassing (voor welke materialen), het maximale toerental en de bruikbaarheidsdatum. • Het maximum toerental van de slijpschijf mag nooit overschreden worden (Het maximale toerental aangegeven op de slijpschijf moet dus groter zijn dan of gelijk aan het toerental van de slijpmachine). • Gebruik de zijkant van de schijf niet (bv. om af te bramen). • Gebruik doorslijpschijven enkel om door te slijpen, niet om af te bramen. • Gebruik uitsluitend afbraamschijven om af te bramen.
Gebruik uitsluitend afbraamschijven om af te bramen.
in
10.4.2. Handcirkelzaag
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
Veiligheidsmaatregelen • Een vast bevestigde beschermkap schermt het niet snijdend gedeelte van de zaag volledig af. • Het snijdend gedeelte van de zaag wordt afgeschermd met een automatische beschermkap. Deze schermt het zaagblad volledig af en schuift weg zodra er in een werkstuk gezaagd wordt. • De zaag is voorzien van een spouwmes dat aangepast is aan de diameter en de dikte van de zaag. • Stel het zaagblad en de geleider zodanig in dat het zaagblad zo weinig mogelijk uitsteekt onder het te zagen werkstuk. • Zorg ervoor dat je recht zaagt en dat de zaag niet gaat klemmen, zoniet is een terugslag van de cirkelzaag mogelijk. • Hou de elektrische geleider (kabel) steeds achter de zaagmachine. • Vraag hulp van een tweede persoon als dat nodig is, bv. bij zware of lange stukken.
ie
10.4.3. Nagel- en nietmachine Veiligheidsmaatregelen • Controleer de maximale werkdruk van het gereedschap. Stel de druk van de compressor zeker niet hoger in! • Kijk na, vooraleer een nieuwe lader op te steken, of de geleider leeg is. • Gebruik enkel nieten of nagels die door het apparaat kunnen afgeschoten worden en die geschikt zijn voor het materiaal, de vorm en de dikte van het werkstuk. • Plaats de vrije hand zo ver mogelijk van de nagel- of nietmachine. • Druk de kop van de machine stevig op het werkstuk.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
VCA - Basisveiligheid
88
VCA - Basisveiligheid
op
le
id in
PBM • Draag een broek met anti snij- en blokkeervezels. Als de ketting in de broek terechtkomt, is die snijvast en de loskomende vezels blokkeren de kettingzaag.
Ko p
ie
vo or
PBM bij gebruik van een kettingzaag • Veiligheidshelm • Gehoorbeschermers • Veiligheidsbril of vizier • Handschoenen met zaagbescherming • Broek met zaagbescherming • Laarzen met zaagbescherming, stalen neus en anti-slip zool
Gebruik • Werk alleen met een kettingzaag als je een aangepaste opleiding hebt gekregen met examen. • Stel je zodanig op dat je lichaam niet geraakt wordt bij een eventuele terugslag van de zaag. Blijf dus met je lichaam zo ver mogelijk van de terugsslagrisico-sector van het zaagblad (tip van het zaagblad). Zorg ervoor dat de terugsslagrisico-sector van het zaagblad nooit in contact komt met een voorwerp. Veilig gebruik van een kettingzaag • Gebruik altijd de juiste zaagblad/kettingcombinatie en zorg ervoor dat de ketting correct geslepen en ingesteld is. • Zaag bij voorkeur van boven naar beneden (of van rechts naar links) (= werken met trekkende ketting). Dit verkleint de kans op terugslag. • Gebruik de kettingrem als ‘parkeerrem’ bij starten en bij kortere verplaatsingen. • Als de zaag niet in gebruik is, plaats je de beschermkap om het zaagblad. 89
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
Veiligheidsuitrusting • Trillingsvrije handvatten bekleed met antislip • Achterste handvat (rechterhandbescherming): zorgt voor bescherming van de hand wanneer de ketting losraakt of breekt en zorgt er ook voor dat takken en twijgen de grip op het achterste handvat niet beïnvloeden. • Kettingrem met terugslagbeveiliging: deze wordt of handmatig geactiveerd (via uw linkerhand) of met het traagheidsmechanisme. Het activeren vindt plaats wanneer de terugslagbeveiliging naar voren wordt geduwd (bv. wanneer de hand van de draagbeugel afschiet in de richting van de ketting of als de kettingzaag terugslaat). • Kettingvanger om een losgeraakte of gebroken ketting op te vangen. • Inwendig trillingdempingssysteem. • Zaagbladbescherming (beschermkap). • Gashendelvergrendeling: De gashendelvergrendeling is geconstrueerd om onopzettelijke activering van de gashendel te voorkomen. Je moet de grendel op het handvat indrukken om de gashendel te kunnen bedienen. Wanneer je het handvat loslaat, gaat de zaag automatisch op stationair draaien. • De machine is goed uitgebalanceerd.
ijs
10.4.4. Kettingzaag
VCA - Basisveiligheid
10.5. Eenvoudig handgereedschap De meest voorkomende oorzaken van ongevallen met eenvoudig handgereedschap zijn verkeerd gebruik en slecht onderhoud. Om te kloppen gebruik je een hamer en niet de kop van een beitel.
he to nd er w
10.5.1. Hamers
Hamer
in
• De kop zit goed vast op de steel. • De steel is ongeschonden (geen scheurtjes/barsten). • De kop is gaaf. • Sla hamers niet tegen elkaar.
in d
en
10.5.2. Sleutels
Sleutel
op
le
id in
gs do
el e
• De sleutel mag niet beschadigd zijn. • Verleng een sleutel enkel met de juiste hulpstukken (anders is er een grote kans op afbreken). • De bek moet precies op de moer passen (geen vulplaatjes gebruiken tussen bek en moer!). • Gebruik liever ringsleutels dan steeksleutels; dat maakt de kans op wegglijden kleiner. • De slagsleutel heeft een touwtje om ervoor te zorgen dat de sleutel niet valt als hij losgeslagen wordt.
vo or
10.5.3. Schroevendraaiers
ie
• De schroevendraaier moet precies op maat zijn voor de schroefgleuf. • Het blad mag niet te scherp zijn. • Kleine werkstukken klem je stevig vast. • Een schroevendraaier gebruik je niet als hefboom of als beitel!
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
ijs
Slecht of beschadigd gereedschap gebruiken, is om ongevallen vragen. Vervang slecht of beschadigd gereedschap dus op tijd.
Schroevendraaier
10.5.4. Vijlen • De vijl heeft een stevig heft (bij vijlen zonder heft bestaat het risico dat de vijl zich in de handpalm boort). • Het heft is onbeschadigd en zit stevig vast. Als het is losgeraakt, mag je het niet met allerlei hulpmiddelen weer vastzetten. • Hou de vijl nooit vast aan het vrije uiteinde maar plaats de vrije hand er bovenop.
Vijl
90
VCA - Basisveiligheid
10.5.5. Beitels • Er zitten geen bramen op de beitelkop. Die kunnen wegspringen en in iemands oog terechtkomen. • Gebruik van beitel met handbescherming is aanbevolen.
• Bek en scharnier van een tang zijn gaaf en schoon. • Het snijvlak van een kniptang is ongeschonden en gaaf.
10.5.7. Messen
Tang
Veiligheidsmes
id in
gs do
el e
in d
en
in
• Kies een geschikt mes in functie van het uit te voeren werk en het te bewerken materiaal. • Snij steeds van het lichaam en van de hand weg. • Gebruik alleen scherpe messen. Botte messen lokken ongevallen uit omdat je meer druk uitoefent zodat het mes sneller slipt of breekt. • Gebruik een geleider (lat of mal met handvat) zodat je vingers minder gevaar lopen. • Schuif een uitschuifbaar lemmet niet te ver uit (om een breuk te vermijden). • Breek het versleten deel van het lemmet af met een lemmetbreker of tang, nooit met de handen en zeker niet met de tanden!
Beitel
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
he to nd er w
ijs
10.5.6. Tangen
op
le
10.5.8. Zagen
Zaag
Ko p
ie
vo or
• Gebruik een zaag(blad) aangepast aan het uit te voeren werk. • Gebruik alleen goed geslepen of scherpe zaagbladen. • Zorg bij houtzagen voor een goede zetting van de zaag. • Let er bij zagen met vervangbare bladen op dat de tanden vooruit staan, zodat de zaag snijdt bij het wegduwen. • Span het zaagblad goed aan.
10.6. Hijswerktuigen In elk bedrijf en op heel wat werkplaatsen en werven worden materialen verplaatst. Lichte en makkelijk hanteerbare lasten kan je zelf verplaatsen, zonder enig hulpmiddel. Sommige lasten zijn zo zwaar of groot, of ze moeten zo hoog verplaatst worden, dat je er hulpmiddelen moet bijhalen, zoals hijswerktuigen. Hierna kijken we hoe je veilig werkt met hijswerktuigen, heftrucks en andere hulpmiddelen zoals palletwagens.
91
VCA - Basisveiligheid
10.6.1. Definities hijsen Hijsen/heffen De termen hijsen, heffen, hijswerktuigen, hefwerktuigen worden nogal eens door elkaar gebruikt. Verder in dit hoofdstuk zullen we het enkel nog hebben over: hijsen, hijswerktuigen, hijstoestellen, hijstoebehoren.
he to nd er w
in
Hijstoebehoren Om met een hijswerktuig een last te verplaatsen, maak je gebruik van hijstoebehoren. Hijstoebehoren zijn hulpmaterialen voor het hijsen van lasten (bv. kabels, kettingen, haken, ringen, sluitingen, oogbouten, stroppen, lengen, hijsbanden en hijsjukken).
en
10.6.2. Gevaren bij hijsen
id in
gs do
el e
in d
Bij het gebruik van een hijswerktuig, ontstaan er verschillende gevaren/risico’s. • Door ondeskundig hijsen of een slechte plaatsing kan het hijswerktuig kantelen of vallen. • Vallen van de last of delen van de last (slecht aangeslagen, kapotte verpakking). • De last of onderdelen van het hijswerktuig kunnen een installatie, gebouw, persoon of een andere kraan in de omgeving raken. • Als je je binnen de draaicirkel bevindt, wordt het risico beduidend hoger. • De weersomstandigheden zoals wind, regen, sneeuw of ijzel kunnen de risico’s versterken.
op
le
10.6.3. Algemene maatregelen bij hijsen
vo or
Hijswerktuigen en hijstoebehoren moeten voldoen aan de Europese richtlijnen en de CE-markering dragen.
ie
Hijswerktuigen en hijstoebehoren moeten gekeurd zijn. De keuringsgegevens (o.a. geldigheidsdatum) zijn herkenbaar aangebracht op het hijswerktuig of aan het hijstoebehoren (bv. met een sticker of een gekleurd bandje en aan een bepaalde kleur is een maximale geldigheidsdatum verbonden).
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
ijs
Hijs- en hefwerktuigen Toestellen om lasten op te hijsen en verticaal en/of horizontaal te verplaatsen (bv. handtakel, rolbrug, torenkraan, hijskraan).
Volgende documenten moeten bij het huiswerktuig zelf aanwezig zijn. • De keuringsverslagen van de Externe dienst voor Technische Controle (EDTC) van zowel het hijswerktuig als van alle ter plaatse gebruikte hijstoebehoren. • Hijstabellen en hijsgrafieken: hierin vind je terug welk gewicht op welke afstand verplaatst mag worden. • Het kraanboek: in dit document worden alle keuringen, controles en onderhoud opgetekend. Hier kan je dus de historiek van het hijswerktuig nagaan. De bediener moet voldoende opgeleid zijn en beschikt over een bewijs van zijn deskundigheid. Keuringen en controle Een hijswerktuig wordt regelmatig gecontroleerd door een Externe Dienst voor Technische Controle. Het geheel en de onderdelen worden om het jaar grondig gekeurd. Om de 3 maanden gebeurt er een visuele controle van het geheel en van de onderdelen. 92
VCA - Basisveiligheid
Andere arbeidsmiddelen gebruiken als hijswerktuig Als je met andere arbeidsmiddelen lasten hangend verplaatst, moeten ze beschouwd worden als hijswerktuigen (met alle bijhorende voorwaarden zoals externe keuring). Bv. met een vorkheftruck een last verplaatsen hangend aan de vorken of met een graafmachine een last hangend verplaatsen zoals rioolbuizen.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
• Kies het juiste hijstoebehoren in functie van: - Gewicht van de last (bv. kettingen zijn aangewezen bij zware lasten). - Materiaal of soort verpakking van de last. - Afmeting van de last. - Vorm van de last. - Afstand van de verplaatsing. • Sla de last op de juiste wijze aan. Gebruik voldoende stevige aanslagpunten. • Overschrijd nooit de maximale belasting. De maximale belasting vind je terug op het hijswerktuig en aan het hijstoebehoren (bv. gestempeld op de ketting zelf, op een metalen plaatje of ring aan de kabel of ketting, op een label aan de hijsband). • Controleer regelmatig visueel het werktuig en toebehoren op beschadigingen of slijtage (het keuringsbewijs is wel verplicht maar het is geen garantie dat alles veilig blijft). • Bij veel wind of bij onweer is het verboden te werken met hijswerktuigen. • Tijdens de hijswerken staan de kraanbestuurder en de assistent op de grond in goed contact met elkaar. Ze kunnen elkaar zien en liefst ook horen. Als dat niet mogelijk is, doe je beroep op hulpmiddelen zoals een portofoon. • Het hijswerktuig goed “stempelen”. Stempels zijn steunen die aan uitschuifbare poten onder de kraan zitten. Hiermee blijft de kraan horizontaal en in evenwicht. Als het hijswerktuig wordt opgesteld op een zachte ondergrond, bestaat het gevaar dat het wegzakt. Dit is te vermijden door voldoende groot en draagkrachtig materiaal (metalen of houten platen) onder de stempels te plaatsen. • Wanneer verschillende hijswerktuigen op eenzelfde plaats worden ingezet, om afzonderlijk te werken of om samen een grote of zware last te verplaatsen, is het noodzakelijk om de bewegingen Het hijswerktuig goed stempelen. goed op elkaar af te stemmen.
Ko p
Aanslaan en uitwijzen van lasten De assistent gebruikt vastgelegde arm- en handsignalen om de kraandrijver aanwijzingen te geven. Voor het aanslaan en uitwijzen van lasten heeft hij een opleiding gevolgd en een examen afgelegd.
10.6.5. Hijstoebehoren Veiligheidsmaatregelen bij gebruik van kettingen • Belast kettingwerk alleen in de lengterichting. • Forceer het kettingwerk niet door het met een hamer op zijn plaats te slaan. • Draai de bouten van sluitingen altijd volledig aan. • Bij het verlengen van een ketting mag je alleen een koppelschalm gebruiken die minstens even sterk is als de ketting zelf. • Bescherm de ketting tegen de eventuele scherpe hoeken van een last (bv. met planken of stukken autoband). 93
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
ijs
10.6.4. Veiligheidsmaatregelen bij hijsen
VCA - Basisveiligheid
ijs he to nd er w in
Kettingwerk
gs do
el e
in d
en
Veiligheidsmaatregelen bij gebruik van staalkabels • Sla kabels op in rekken in droge ruimten. • Vermijd contact met vocht en corrosieve stoffen. • Bescherm de kabels tegen de eventuele scherpe hoeken van een last (bv. met planken of stukken autoband). • Geen kabels knopen! • Controleer kabels regelmatig op slijtage. Kabels zijn kwetsbaarder dan kettingen. Staalkabels worden afgekeurd en niet meer gebruikt als: - De kabel (rafelige) splitsen heeft. - De kabelverbindingen gebroken of gescheurd zijn. - Er op één plaats meerdere draden gebroken of beschadigd zijn (breuknest). - Er over een lengte meerdere draadjes gebroken zijn. - De kabel verbogen of beschadigd is (er zit een kink in). - Er roestvorming is. - De diameter van de kabel verminderd is.
id in
Samenstel
Staalkabel
vo or
op
le
Samenstel Een samenstel is een combinatie van een aantal hijsgereedschappen om één last te hijsen.
ie
Sommige lasten moet je in evenwicht houden door te werken met verschillende ophangpunten. Voor een goed evenwicht moet je ervoor zorgen dat er voldoende afstand is tussen de ophangpunten. Als samenstel bestaan de viersprong, driesprong, tweesprong en het hijsjuk. Een viersprong bv. is een ring met vier kettingen, met elk weer een haak. Een hijsjuk is een horizontale balk met ophangpunten waaraan kabels of kettingen kunnen worden vastgemaakt.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
• Controleer regelmatig of de ketting en de hulpmaterialen niet beschadigd of overmatig versleten zijn. Een ketting met uitgerekte, verbogen of stijf getrokken schalmen moet worden afgekeurd. • Belast nooit de punt van een haak • Ga na of de haak niet vervormd is en of die een veiligheidsklep heeft. De haak is meestal in een markeringskleur.
Een hijsjuk (of hijsbalk) wordt gebruikt als er weinig plaats is boven de last, waardoor je geen lange lengen kunt gebruiken, of als je vaak lasten van dezelfde omvang moet verplaatsen. Bovendien is de kans dat de kabels over de last heen naar elkaar toe schuiven onbestaande, doordat ze recht hangen. Een hijsjuk is ook aangewezen voor gecompliceerde lasten. De last kan precies boven het zwaartepunt aangeslagen en verplaatst worden. Verschil in kracht op de kabels tussen hijsjuk en tweesprong.
94
VCA - Basisveiligheid
ijs
Krachten op de kabels in een samenstel Als je bv. een gewicht van 1000 kg moet tillen, dan kan je het gewicht over twee kabels verdelen door een hijsjuk te gebruiken. Indien de last goed verdeeld is, komt dan in de twee kabels een kracht die gelijk is aan het gewicht van 500 kg. Als 1000 kg getild wordt met een oog en twee kabels (een tweesprong), dan worden de kabels gespreid in een hoek en wordt de kracht per kabel hoger. Die hoek moet zo klein mogelijk zijn en zeker niet meer dan 120°, want dan zou de spankracht in de lengen gevaarlijk worden. Hoe kleiner de hoek, hoe veiliger. Je kunt dus best langere lengen gebruiken, want dan verkleint de hoek. Of beter nog: kies voor een hijsjuk.
in
Handtakel Hijstoestel zonder eigen aandrijving dat met de hand bediend wordt.
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
10.6.6. Handtakels
he to nd er w
Als je een last aanslaat met een viersprong, driesprong of tweesprong, hou je de spreidhoek tussen de kabels zo klein mogelijk (maximaal 120°).
el e
in d
en
Handtakels worden in de praktijk meestal gebruikt voor kleinere lasten en als het gebruik van een hijstoestel onmogelijk of niet efficiënt is. Handtakels worden ook als hijstoebehoren gebruikt om een gecompliceerde last in een verticale of horizontale richting te positioneren (bv. gekoppelde pijpleidingen die in een installatie moeten gedemonteerd of gemonteerd worden).
id in
gs do
Het grootste risico verbonden aan een takel is een breuk van de takel of van het bevestigingspunt. Bevestig takels daarom altijd aan een voldoende stevige constructie. Takels zijn een hulp voor het tillen van kleine lasten.
ie
vo or
op
le
Controleer de takel vóór je hem gebruikt. Als je gebreken vaststelt, breng je hem terug en meld je de gebreken zodat een volgende gebruiker niet het slachtoffer wordt. Bij het werken met handkabels pas je de algemene veiligheidsmaatregelen voor het hijsen toe. Zorg er ook voor dat de kabel van de takel vertikaal hangt voor je hijst en verleng de zwengel of hendel nooit met een pijp om meer kracht te zetten bij het takelen.
Ko p
10.7. Vorkheftruck Vorkheftruck Voertuig voor het tillen en verplaatsen van lasten met behulp van vorken of speciale hulpmiddelen.
De bekendste types zijn vorkheftrucks zelf en reachtrucks. Met behulp van specifieke hulpstukken wordt de vorkheftruck ook gebruikt voor het verplaatsen van vaten, balen, lange lasten (bv. opgerolde tapijten),... Je mag enkel met een vorkheftruck rijden als je de gepaste opleiding hebt.
95
VCA - Basisveiligheid
op
10.8. Palletwagen
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
Bij het werken met een vorkheftruck gelden specifieke veiligheidsmaatregelen: • De vorkheftruck en de bijhorende hulpstukken zoals vatenklem, vorken voor palletten e.d. moeten altijd in goede staat zijn. Alleen dan kan er veilig mee gewerkt worden. Daarom moet er regelmatige controle zijn, tijdig onderhoud en moeten kapotte onderdelen onmiddellijk vervangen worden. • Stapel de lading stabiel en gespreid over de twee vorken. • Verzwaar nooit het contragewicht. • De vorkheftruck is in principe geen hijswerktuig. Als je er toch een last mee hijst, dan doe je dit met een speciaal hulpstuk. Je mag ook geen personen verplaatsen of heffen met een vorkheftruck, tenzij een speciale uitrusting (werkbak) wordt gebruikt. De vorkheftruck wordt in die gevallen wel beschouwd als hijswerktuig (met alle bijhorende voorwaarden zoals externe keuring). • Meerijden zonder een speciale zitplaats is niet toegestaan. • Je mag enkel rijden met een vorkheftruck als je een gepaste opleiding hebt gevolgd en een proef hebt afgelegd. • Als je met de heftruck rijdt, moet je zicht optimaal zijn. Vraag hulp als dat niet zo is. • Kijk steeds in de rijrichting. • Hou rekening met personen in de omgeving. Onderbreek je manoeuvre als er voetgangers in je werkzone komen en claxonneer aan hoeken. • Gebruik steeds je veiligheidsgordel. • Rijd nooit met hoog opgeheven vorken. • Laat de heftruck niet staan in doorgangen.
ie
vo or
Palletwagen (transpallet) Voertuig geschikt voor het verplaatsen van pallets, manueel of elektrisch. De maximale hefhoogte is beperkt tot 20 cm.
De belangrijkste gevaren/risico’s bij het werken met een transpallet zijn: • Rugklachten door een verkeerde werkhouding. • Pijnlijke schouders en armen (trekken van zware lasten). • Klemmen van vingers, enkels, voeten, tenen. • Vallen van de last. • Aanrijden van personen, goederen en uitrusting. • Beschadiging van goederen en uitrusting door verkeerd gebruik.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
ijs
Gevaren/risico’s bij het werken met een vorkheftruck zijn: • Vallen van de last. • Kantelen van de lading. • Kantelen van de vorkheftruck. • Aanrijden van personen, goederen en uitrusting. • Beschadiging van goederen en uitrusting door verkeerd gebruik. • Inademen van de uitlaatgassen (bv. dieselmotoren in een afgesloten ruimte).
De belangrijkste veiligheidsmaatregelen zijn de volgende: • Verzorg je houding: werk met een rechte rug. • Trek de palletwagen (werk afwisselend met je linker- en rechterarm), duw hem niet. • Draag veiligheidsschoenen met antislip en een stalen tip. • Stapel de lading stabiel en gespreid over de twee vorken. 96
VCA - Basisveiligheid
• Voorzie voldoende manoeuvreerruimte. • Rijd enkel over een effen ondergrond.
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
he to nd er w
Lastbegrenzer De lastbegrenzer is een extra beveiliging om ervoor te zorgen dat de toegelaten belasting niet overschreden wordt: zodra de belasting te groot is, onderbreekt de lastbegrenzer de werking van het hijswerktuig.
ijs
Beveiligingen op hijswerktuigen
in
Lastmomentbegrenzer Hijswerktuigen met een veranderlijke werkafstand (bv. torenkranen) zijn uitgerust met een lastmomentbegrenzer. Als de last te ver hangt en het hijswerktuig uit evenwicht kan raken, treedt deze lastmomentbegrenzer in werking. Die vermijdt dat de kraan kantelt.
Lastbegrenzer
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
Anemometer Bij hoge kranen is er bovenaan de kraan een windsnelheidsmeter of anemometer bevestigd, die de snelheid van de wind meet en die snelheid aangeeft in de cabine.
97
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
in d el e
4. Wat is een voorbeeld van hijstoebehoren? a) Een lastbegrenzer. b) Een oogbout. c) Een hijsbewijs.
en
id in
gs do
5. Wat is belangrijk bij een vast opgestelde slijpmachine? a) De slijpsteen moet voldoende rond zijn. b) De slijpkant van de slijpsteen moet iets hol zijn. c) De slijpkant van de slijpsteen moet iets bol zijn.
vo or
op
le
6. Wanneer mag je kabels en kettingen niet meer gebruiken? a) Als ze voorzien zijn van een CE –markering. b) Als ze beschadigd of vervormd zijn. c) Als ze meer dan 5 jaar in gebruik zijn.
ie
7. Welke eisen worden gesteld aan een vorkheftruckbestuurder? a) Dragen van een veiligheidsgordel. b) Beschikken over rijbewijs B (minimaal). c) Minimum 1,60m groot zijn.
98
ijs he to nd er w
3. Wat is het grootste gevaar bij gebruik van een handtakel? a) De takel kan bij een zware last ver uitslaan. b) De takelkabel kan breken. c) Het bevestigingspunt kan afbreken.
in
2. Wat is belangrijk bij het gebruik van eenvoudig handgereedschap? a) Dat er altijd een bijbehorende instructiekaart aanwezig is. b) Dat het gereedschap niet beschadigd is. c) Dat er altijd handschoenen worden gedragen.
Ko p
hoofdstuk 10 Arbeidsmiddelen
1. Welke beveiliging moet er zijn op vast opgestelde machines? a) Een vergrendelbare schakelaar. b) Een dodemansknop. c) Een noodstopinrichting.
11. Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Aan een aantal werkzaamheden en omstandigheden zijn specifieke gevaren en risico’s verbonden die tot een aanvaardbaar peil moeten gebracht worden. In dit hoofdstuk hebben we aandacht voor zowel de werkzaamheden als de omstandigheden bij lassen en branden, slopen, omgeving met openingen in de wanden en in de vloeren, graven en werken in of nabij uitgravingen, werken op hoogte en werken in besloten ruimtes.
99
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.1. Lassen en branden Lassen is een manier om twee metalen of metalen onderdelen (bv. platen, pijpleidingen)aan elkaar te verbinden. Dat gebeurt door ze aan elkaar te laten smelten. Daarvoor is plaatselijk een hoge temperatuur nodig. Soms wordt er nog extra lasmateriaal toegevoegd. Er bestaan verschillende lastechnieken. In dit hoofdstuk beperken we ons tot de risico’s en de preventiemaatregelen bij elektrisch lassen en autogeen lassen.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Bij het branden worden metalen doorgebrand door een krachtige vlam. De vlam doet het metaal plaatselijk smelten waardoor het wordt doorgesneden.
11.1.1. Elektrisch lassen - autogeenlassen
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
Bij elektrisch lassen wordt een elektrische vlamboog gebruikt die “getrokken” is tussen het werkstuk en een (smeltende) elektrode. De vlamboog maakt het materiaal plaatselijk heel heet. In feite is elektrisch lassen niets anders dan een beheerste kortsluiting. Bij autogeen lassen ontstaat de warmte, die nodig is voor het smelten van het metaal, door een mengsel van brandbaar gas en zuurstof te verbranden. Er wordt een brander gebruikt met een mengsel van zuurstof en acetyleen (of propaan) om de elektrode met een krachtige vlam te doen smelten en vervolgens de twee metalen met elkaar te doen versmelten. De gassen worden in gasflessen bewaard, die op de lasbrander worden aangesloten. 100
Een typische opstelling bij autogeenlassen
Bij het branden zorgt de vlam ervoor dat het metaal zelf smelt en de plaat of pijpleiding wordt “doorgesneden”.
11.1.2. Gevaren/risico’s bij lassen
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
• Brand en explosie door de hitte en wegspringende gensters. • De boog of vlam kunnen drie soorten straling opwekken: ultraviolette straling (UV), zichtbaar licht en infrarode (warmte)straling (IR). De straling en lichtintensiteit van de vlam bij autogeenlassen zijn minder sterk dan bij elektrisch lassen. - UV-straling: huidaandoeningen (verbranding) en ontsteking van het hoornvlies (lasogen). - Zichtbaar licht: verblinding, oogvermoeidheid, verminderd zicht. - IR-straling: huid- en oogaandoeningen. • Warmtestraling. • Vergiftiging en longaandoeningen door lasrook. • Knie-, rug- en andere lichamelijke problemen door een moeilijke of verkeerde werkhouding. • Specifieke gevaren elektrisch lassen - Elektrocutie. • Specifieke gevaren autogeenlassen - Door de gebruikte zuurstof in flessen onder druk is er verhoogd brand- en explosiegevaar. - Ook de gebruikt brandbare gassen (acetyleen of propaan) vormen een risico op brand en explosie. - Propaan is zwaarder dan lucht en blijft hangen in putten, uitgravingen en kelders. - Vlamterugslag kan optreden.
id in
11.1.3. Veiligheidsmaatregelen bij lassen
op
le
Een goede bescherming van de ogen is heel belangrijk omdat zelfs een korte blootstelling aan lasstraling al zeer pijnlijke lasogen veroorzaakt. Het is daarom verplicht om een laskap, lasscherm of lasbril te dragen met een lasruit afgestemd op het uit te voeren lasproces.
ie
vo or
De UV- en IR-straling is ook schadelijk voor de huid. Gebruik daarom steeds geschikte goed sluitende werkkleding. Las niet met onbedekte lichaamsdelen, ook al is het nog zo warm.
Ko p
Met behulp van speciale lasgordijnen of lasschermen kan je personen in de omgeving beschermen tegen UV- en IR-straling.
Een laskap beschermt je bij elektrisch lassen tegen straling en zichtbaar licht.
Lassen en branden verbruiken zuurstof en ook door de gebruikte beschermgassen kan zuurstoftekort ontstaan. Zorg dus voor een goede algemene verluchting of ventilatie. De lasrook bevat giftige stoffen, die de longen kunnen aantasten. Het is daarom van het grootste belang om een goed afzuigsysteem te voorzien, dat de lasrook wegzuigt aan de bron, plaatselijk boven het laswerk. In sommige gevallen is het noodzakelijk dat de lasser een filtermasker, een luchtkap of onafhankelijke ademhalingsbescherming draagt.
Plaatselijke afzuiging lasrook.
101
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
Zorg voor geschikte blusmiddelen binnen handbereik. Voor lassen of branden buiten de laswerkplaats, zoals op werven, in andere bedrijven,... moet meestal een werkvergunning worden aangevraagd aan de opdrachtgever (“vuurvergunning” of “heetwerkvergunning”).
he to nd er w
ijs
Draag steeds persoonlijke beschermingsmiddelen. Naast de al genoemde oogbescherming, sluitende werkkleding en eventueel ademhalingsbescherming, zijn ook veiligheidsschoenen en laskleding of een lasschort tegen gensters nodig. Zorg voor een goede werkhouding. Als je moet lassen op moeilijk bereikbare plaatsen, verander dan regelmatig van houding, neem voldoende pauze en gebruik hulpmiddelen zodat in iets meer comfortabele houding kan gelast worden (bv. het stuk draaien, spiegels helpen om het te lassen stuk beter te zien, een isolerende mat bij liggend werk, kniebeschermers,...).
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Zorg bij autogeenlassen voor de nodige beveiligingen van de gebruikte gasapparatuur. • Een slangbreukbeveiliging, geplaatst aan het begin van de leiding, zorgt ervoor dat de gastoevoer automatisch wordt afgesloten bij lek of breuk van de slang. • Om te verhinderen dat de vlam in de leidingen of in de flessen terugslaat, wordt in de leiding een vlamdover geplaatst. • Stroombegrenzers (gaskeerkleppen) op zowel de zuurstofslang als de gasslang zorgen ervoor dat het gas of de zuurstof niet kan terugvloeien in de leidingen. • Gas- en zuurstofflessen moeten in verticale stand worden vastgebonden (+ 1 meter uit elkaar), of op een laskar tegen elkaar aan, maar dan altijd met een plaatstalen brandschot tussen de koppen van de flessen. • Is dit niet mogelijk, gebruik ze dan liggend maar dan wel onder een hoek van minimaal 30° en met de ventielen omhoog, zodat er geen vloeistof uit de fles kan lekken. • Bij gebruik van propaan maatregelen treffen met betrekking tot ventilatie en eventueel continu gas meten. Propaan nooit in kelders of putten gebruiken of opslaan. • Controleer vooraf slangen en apparatuur op lekken.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
Met behulp van speciale lasgordijnen of lasschermen kan je personen in de omgeving beschermen tegen UV- en IR-straling.
102
ie
Ko p
en
in d
el e
gs do
id in
le
op
in
he to nd er w
ijs
11.2. Slopen
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
vo or
VCA - Basisveiligheid
103
11.2.1. Gevaren/risico’s bij slopen
in
he to nd er w
ijs
De aard van de gevaren/risico’s bij sloopwerkzaamheden is vergelijkbaar met die bij de bouw. De kans op ongevallen is echter groter omdat er onverwachte of moeilijk controleerbare omstandigheden zijn. Specifieke gevaren/risico’s zijn: • Instabiliteit: geheel of gedeeltelijk instorten of omvallen van de constructie (vooral bij het sloopfront). • Vallend sloopmateriaal of vallende gereedschappen en machines. • Val van hoogte (geheel of gedeeltelijke gesloopte muren en andere openingen). • Verstappen en struikelen (tijdens het slopen is het per definitie moeilijk om een opgeruimde werkplek te hebben). • Uitstekende onderdelen van constructie die gesloopt wordt (bv. balken). • Lawaai. • Gevaarlijke stoffen die vrijkomen tijdens het slopen (bv. asbest, keramische vezels, resten in een tank,...).
en
11.2.2. Veiligheidsmaatregelen bij slopen
id in
gs do
el e
in d
• Slopen doe je steeds volgens een doordacht plan. Hou rekening met de draagkracht van de overblijvende constructies. • Er is een inventaris gemaakt van de aard en de plaats van gevaarlijke stoffen (o.a. asbest). • Boven elkaar werken is uit den boze. Dit mag alleen als een goede coördinatie voorzien is in het sloopplan. • Voorzie stortkokers om ervoor te zorgen dat de stofhinder zo klein mogelijk blijft. • Draag steeds persoonlijke beschermingsmiddelen: helm, veiligheidsschoenen, handschoenen, stofmasker, arbeidskleding, gehoorbescherming en indien van toepassing ook valbeveiliging.
le
11.2.3. Verwijderen van asbest en keramische vezels
ie
vo or
op
Bij het verwijderen van asbest en keramische vezels is dé regel dat dit gebeurt door gespecialiseerde firma’s met personeel dat daarvoor is opgeleid. Enkel als het verwijderen kan gebeuren door eenvoudige handelingen mogen ook andere medewerkers die vezels verwijderen onder de volgende voorwaarden: • Breng een fixeermiddel aan dat ervoor zorgt dat de vezels niet zomaar vrijkomen. • Breek het materiaal (bv. asbestcementplaten) niet. • Draag een wegwerpoverall. • Draag een P3-stoffilter. • Gebruik geen stortkokers. De vezels kunnen vrijkomen tijdens de val.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
104
11.3. Wand- en vloeropeningen Openingen in vloeren, in passerelles (doorgangen), in steigervloeren,... en openingen in wanden (bv. ramen, liftkokers...) vormen een gevaar/risico voor vallen van personen of voor vallende voorwerpen (materialen, planken, gereedschappen, machines,...).
ijs
Vloeropeningen worden best afgedekt met voldoende stevig draagkrachtig materiaal, dat vastgemaakt wordt.
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
Bij wandopeningen wordt een randbeveiliging voorzien bestaande uit hekwerk of leuningen (1-1,2 m hoog met onderaan een plint van minstens 15 cm en ertussen een tussenleuning). Als beveiligen niet mogelijk is, dan markeer je het gevaar (bv. linten op voldoende afstand van de opening) en zorg je ervoor dat benadering bemoeilijkt wordt.
105
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.4. Graven en werken bij en in uitgravingen
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Bijna dagelijks horen we op de radio dat er iets fout is gelopen tijdens graafwerken. Een beschadigde gasleiding, een elektrische leiding geraakt of overgetrokken, een gat in de waterleiding, iemand bedolven, een huis naast een bouwput zakt weg, enz.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
106
Zorgvuldig graven en schade voorkomen is dus belangrijk omwille van: • Het risico voor de veiligheid van de personen die graven en in en rond de uitgraving werken. • De mogelijke economische schade. • De mogelijke milieuschade. • Het verzekeren van de dienstverlening van nutsbedrijven (elektriciteit, gas, water, digitaal verkeer).
he to nd er w
ijs
11.4.1. Gevaren/risico’s bij graafwerken
en
in
Bij het graven kunnen de volgende gevaren/risico’s optreden: • Elektrocutie, kortsluiting, vonkoverslag door beschadiging van onder spanning staande elektrische kabels. • Brand en explosie door beschadiging van olie- en gasleidingen. • Verstikking door het beschadigen van gasleidingen. • Wateroverlast door instromend water. • Bedolven worden door inkalven van de sleuf. • Contact met verontreinigde grond (gevaarlijke stoffen of biologische stoffen). • Bodemvervuiling door het beschadigen van leidingen met gevaarlijke stoffen.
el e
in d
11.4.2. Regels voor zorgvuldig graven
gs do
Om de gevaren/risico’s bij graven zoveel mogelijk te beperken, volg je een aantal regels.
id in
Je mag graafwerken enkel uitvoeren als de liggingsgegevens gekend zijn. Dit wil zeggen dat je de eventuele aanwezigheid van kabels, leidingen, tanks of andere ondergrondse hindernissen controleert. Het graven gebeurt op aanwijzing van de leidinggevende, de aannemer of de opdrachtgever en/of van de netbeheerder.
vo or
op
le
Bij aanwezigheid of vermoedelijke aanwezigheid van kabels, leidingen of andere ondergrondse hindernissen, maak je eerst proefsleuven binnen 1,5 m van de opgegeven ligging om vast te stellen waar de kabels en de leidingen werkelijk liggen. Indien een graafmachine wordt gebruikt, mag de graafbak geen tanden hebben, zodat bij een contact de schade beperkt blijft.
Ko p
ie
Als blijkt dat de leidingen en kabels zich niet op de aangegeven plaats bevinden of als er schade is aan de kabels en leidingen meld je dit onmiddellijk aan de leidinggevende.
107
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.4.3. Werken in en bij uitgravingen
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
De volgende veiligheidsmaatregelen moeten genomen worden bij het werken in en rond uitgravingen. • De wanden van de uitgraving moeten zodanig geconstrueerd zijn dat ze niet instorten. Dit kan op 2 manieren: - Het talud (helling van de wand) is zo dat geen instorting of verschuiving mogelijk is. Hoe stijl de wand dan mag zijn, hangt af van het soort grond, het soort ondergrond en de diepte van de uitgraving. - Is de helling van de wanden te groot dan moet gestut worden, stevig en op voldoende plaatsen. Laat de stutten goed aansluiten bij de rand van de uitgraving. • Leg de uitgegraven aarde op een veilige afstand om de druk op de wanden te beperken. • Plaats voertuigen, materieel en materiaal op een veilige afstand. • Voor toegang en vooral voor een snelle ontruiming van de uitgraving zijn 2 ladders aangewezen. • Plaats een hekwerk rond de uitgraving. • Plaats geen gascilinders in een uitgraving. • Beschouw een diepe uitgraving als een besloten ruimte (zie 11.6.).
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
Is de helling van de wanden te groot dan moet gestut worden.
108
11.5. Werken op hoogte Als je in de hoogte werkt, geldt “wie hoog staat, kan diep vallen”. Vallen staat overigens bovenaan de lijst van oorzaken van ernstige arbeidsongevallen. Hierna gaan we na welke veiligheidsmaatregelen getroffen worden bij het werken op hoogte, welke hulpmiddelen er zijn voor dit soort werken en hoe je die hulpmiddelen gebruikt.
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Wettelijk voorzien is “werken op hoogte”: werken op een hoogte van meer dan 2 m boven het oppervlak waarop men zal vallen (de valhoogte). Werken boven gevaarlijke omstandigheden, zoals bewegende delen, vloeistofoppervlakken enz., moet ook beschouwd worden als “werken op hoogte”, zelfs als de valhoogte minder is dan 2 meter.
109
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.5.1. Gevaren/risico’s bij werken op hoogte De gevaren/risico’s bij het werken op hoogte zijn: • Personen die vallen. • Vallende voorwerpen.
he to nd er w
ijs
11.5.2. Preventiemaatregelen bij werken op hoogte
id in
gs do
el e
in d
en
in
De te nemen maatregelen hangen af van de situatie en het gebruikte hulpmiddel. In elk geval komen collectieve beschermingsmiddelen altijd vóór persoonlijke beschermingsmiddelen. • Maak gebruik van een veilige steiger/stelling of werkvloer. • Leg vloeropeningen dicht. • Gebruik loopplanken op een ondergrond of dak met weinig weerstand. • Voorzie een randbeveiliging. Een goede randbeveiliging bestaat uit een leuning, tussenleuning en plint - of een constructie die een evenwaardige beveiliging biedt zoals een stevig en fijnmazig hekwerk of een volle wand. • Breng vangnetten aan. • Draag een persoonlijke valbescherming (harnasgordel) indien een collectieve beveiliging technisch niet mogelijk is. • Laat geen materialen of gereedschappen rondslingeren. Gebruik een gereedschapsgordel.
le
11.5.3. Werken op daken
op
Valgevaar is zeer reëel, zowel bij het werken op schuine als op platte daken.
vo or
Voorzie daarom altijd een dakrandbeveiliging of vangnetten. Ook bij grote openingen in het dak, breng je vangnetten aan.
ie
Controleer of de bedekking van het dak sterk genoeg is. Is dat niet het geval, gebruik dan loopplanken. Op schuine daken hebben de loopplanken ook dwarslatten, zodat je meer stabiliteit hebt als je op de loopplank staat.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
Is een collectieve beveiliging technisch niet mogelijk, draag dan een persoonlijke valbescherming (harnasgordel).
11.5.4. Gebruik van ladders De activiteiten waarvoor je ladders mag gebruiken, zijn beperkt. Ladders mogen enkel gebruikt worden om naar een hoger of lager gelegen vlak te gaan en onder bepaalde voorwaarden voor lichte werkzaamheden. Lichte werkzaamheden Een ladder gebruiken om lichte werkzaamheden uit te voeren is maar toegelaten als het inzetten van een steiger/ stelling of van een hoogwerker technisch of economisch niet haalbaar is. Verder moet je met de volgende voorwaarden rekening houden: 110
he to nd er w
Ladders moeten regelmatig gekeurd worden en krijgen dan een label. Op dat label staat de datum tot wanneer de keuring geldig is. Ga na of de ladder effectief een geldig label draagt.
ijs
• De stahoogte is minder dan 7,5 m. • Enkel werken van korte duur (minder dan 4 uur). • Het gaat om lichte werkzaamheden (krachtuitoefening mag niet hoger zijn dan 100 N of 10 kg, bv. schilderwerken, een lamp vervangen, een inspectie of controle). • De reikwijdte buiten de ladderbomen is maximum de armlengte (niet opzij leunen!).
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
De volgende maatregelen zijn belangrijk bij het gebruik van een ladder. • Let erop dat de ladder in goede staat is. Gebruik alleen ladders die 100% intact zijn, controleer ze vóór gebruik op gebreken of slijtage. Gebruik geen beschadigde of gebroken ladders. Een ladder mag je slechts voor een paar activiteiten gebruiken. • Stel de ladder op onder een hoek van ongeveer 75°. • Stel de ladder goed op een stevige vlakke ondergrond. Zorg ervoor dat ze niet kan wegzakken of wegglijden. Let erop dat je de ladder niet achterstevoren of ondersteboven opstelt. • Maak de ladder bovenaan vast om ervoor te zorgen dat ze niet zijdelings wegglijdt. Een ladder met meer dan 25 sporten moet zelfs verplicht bovenaan vastgemaakt worden. • Zorg ervoor dat de ladder minstens 1 meter uitsteekt boven de plaats waartoe die toegang geeft. • Onderhoud de ladder goed: zorg dat hij schoon blijft en verwijder onmiddellijk alle verf, modder, sneeuw, olie,... die de sporten glad maken. • Beklim een ladder niet met gladde of vuile zolen. • Beklim en daal af met je gezicht naar de ladder toe. • Zorg ervoor dat je altijd 3 contactpunten hebt met de ladder: bv. 2 voeten en 1 hand of 2 handen en 1 voet. Met je handen houd je best de sporten vast. Als je uitglijdt, bieden de sporten meer houvast dan de ladderbomen. • Houd de toegang tot de ladder zowel bovenaan als onderaan vrij van obstakels. • Een deur of doorgang achter de ladder blokkeer je. • Gebruik geen ladders boven windkracht 6. • Plaats metalen ladders op minimum 2 meter van elektrische leidingen of andere onder spanning staande delen.
Ko p
Een ladder juist opstellen Je kan op een eenvoudige manier nagaan of de ladder goed staat opgesteld. Ga met je gezicht naar de ladder staan en zet de tippen van de schoenen tegen de ladderbomen. Bij correcte opstelling kan je met gestrekte armen de sport vastnemen op armhoogte.
11.5.5. Steigers Steigers zijn in Vlaanderen beter gekend als stellingen. In de wetgeving is er enkel sprake van steigers, meteen de reden waarom we hier het woord steigers zullen gebruiken. Steigers zijn vaak noodzakelijk om werken op hoogte uit te voeren. Ze worden gebruikt voor onderhouds-, schoonmaak- , herstelwerkzaamheden en inspectie. Er bestaan verschillende soorten steigers: o.a. staande steigers, hangsteigers en rolsteigers. 111
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
Opbouw van de steiger Alleen opgeleide steigerbouwers mogen de steigers opbouwen, veranderen en afbreken. Zij zorgen ervoor dat de steiger op een veilige manier staat opgesteld. Tijdens de opbouwwerkzaamheden is een bevoegd persoon aanwezig om toezicht te houden en instructies te geven. De stabiliteitsberekening van de steiger en de instructies voor op- of ombouw blijven altijd beschikbaar bij de steiger.
he to nd er w
ijs
Steigerkaart Aan een steiger moet altijd een steigerkaart of “scafftag” hangen. Deze geeft aan of de steiger betreden mag worden. Zolang de steiger niet klaar is, is de kaart rood met de tekst “steiger niet gereed”. Zodra de steiger klaar is voor gebruik, hangt er een groene kaart met de tekst “steiger gereed”. De kaart geeft ook aan of de steiger (stelling) gekeurd is en tot wanneer de keuring geldig is. De steigerkaart vermeldt tenslotte ook de maximale belasting van de steiger. Zorg ervoor dat die grens niet overschreden wordt.
in d
en
in
Bevoegde persoon voor het gebruik van de steiger Er is ook steeds een bevoegde persoon voor het gebruik van de steiger aangesteld. Deze persoon waakt erover dat de maatregelen ter voorkoming van het vallen van personen of voorwerpen worden toegepast en hij houdt daarbij rekening met veranderende weersomstandigheden. De bevoegde persoon waakt er ook over dat de steiger niet overbelast wordt en voert de nodige controles uit.
Een steigerkaart geeft aan dat je de steiger mag betreden.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
Staande steigers Voor staande steigers gelden een aantal veiligheidsmaatregelen. • Je mag enkel op een steiger werken als je hiervoor een opleiding gekregen hebt. • Verander nooit iets aan de constructie van een steiger. • Laat geen materiaal of gereedschap rondslingeren op de vloer van de steiger. • Een steiger met gladde vloerplanken is levensgevaarlijk. Bestrooi gladde vloerplanken met zand. Als er vet of olie op de planken ligt, neem dat dan weg met absorptiemateriaal, strooi zout bij ijzel. Veeg sneeuw weg voordat je begint te werken. • Werk nooit op een trap of een ladder die op een steiger is geplaatst. Gebruik een hulpsteiger of vraag een steigerbouwer om de steiger aan te passen. • Steigers zijn geen hulpmiddel bij het takelen of hijsen. Bouwliften, hijs- en takelmateriaal mogen dus niet aan de steiger bevestigd worden. • Steigers worden ingedeeld in klassen in functie van de toelaatbare belasting. Staande steiger.
Hangsteigers Hangsteigers hebben geen verankeringspunten op de grond. Een werkvloer met randbeveiliging is met kabels aan een katrollensysteem bevestigd. Het ophangen van een hangsteiger is uiteraard specialistenwerk.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
De specifieke preventiemaatregelen voor hangsteigers zijn de volgende: • De hangsteiger moet eerst getest worden voor gebruik. • Laat een gebruiksklare hangsteiger nooit onbeheerd achter. • Als de bedieningsorganen niet op de hangsteiger zelf zitten, dan mag degene die de hangsteiger bedient, nooit weggaan terwijl er mensen in de hangsteiger zitten. • Bij storingen moet iedereen de hangsteiger verlaten. • Als er geen of beperkt oogcontact is, moeten er bijkomende hulpmiddelen gebruikt worden, zoals een portofoon (walkietalkie). 112
Hangsteiger.
he to nd er w
Rolsteigers Een rolsteiger staat op wielen en is daardoor gemakkelijk verplaatsbaar. Hij is ook lichter en daardoor minder stabiel dan een vaste steiger.
ijs
• In de hangsteiger draag je een valbescherming (harnasgordel), die is vastgemaakt aan een speciaal bevestigingspunt. • Overschrijd nooit de maximale belasting. • Zet de omgeving onder de hangsteiger af met lint of met hekken. • Gebruik geen hangsteiger boven windkracht 6 of een wind van 50 km/h.
gs do
el e
in d
en
in
De specifieke preventiemaatregelen voor rolsteigers zijn de volgende: • Blokkeer alle wielen voordat je op de rolsteiger klimt. • Beklim de steiger altijd van binnenuit. • Sleur materiaal en gereedschap niet zelf mee maar hijs het naar boven (bv. met een touw). • Zorg altijd voor een goed opgeruimde werkvloer. • Ga niet op de schoren staan (de schuine staven aan de zijkant van de steiger). Die dienen enkel om de stevigheid van de steiger te verhogen. Rolsteiger. • Verplaats een rolsteiger op een veilige manier: - Niet verplaatsen als er nog iemand op de rolsteiger is. - Tijdens het verrijden moeten stabilisatoren (steunen) zonder wieltjes zo laag mogelijk bij de grond blijven. Als de stabilisatoren wieltjes hebben, dan moeten deze op de grond blijven. Zorg ervoor dat stabilisatoren niet kunnen verschuiven tijdens het verplaatsen. - De ondergrond moet vlak en hard zijn. Als dat niet zo is, dan breng je rails of andere hulpmiddelen aan. • Gebruik geen rolsteiger boven windkracht 6 of een wind van 50 km/h.
op
le
id in
Verplaatsen van een rolsteiger Voor het verplaatsen zijn altijd minimum twee mensen nodig. Duw de rolsteiger aan de onderkant. Rolsteigers hoger dan 8 m mag je niet verrijden, het kantelgevaar is dan te groot. Je moet in dat geval de steiger afbreken tot aan 8 m.
vo or
11.5.6. Werkbakken voor personen
Ko p
ie
Een werkbak voor personen wordt opgehesen aan één bevestigingspunt, bv. door een kraan. Hij wordt enkel gebruikt in uitzonderlijke omstandigheden als het gebruik van steigers, hoogwerkers of ladders onmogelijk is. De specifieke preventiemaatregelen voor werkbakken zijn de volgende: • De werkbak is gekeurd door een Externe dienst voor Technische Controle (EDTC) en het keuringsverslag is bij de werkbak aanwezig. • De werkbak wordt opgehangen aan een viersprong. • Aan de buitenkant van de werkbak staan de specificaties vermeld: toelaatbare werklast, eigen gewicht en het toelaatbaar aantal personen. Werkbak voor personen. • De kraanbestuurder en de personen in de werkbak kunnen elkaar zien of verstaan, bv. met behulp van een portofoon. • Eén persoon in de werkbak geeft aanwijzingen aan de kraanbestuurder. • In de werkbak draag je een valbescherming (harnasgordel), die is vastgemaakt aan een bevestigingspunt in de werkbak. • Stap enkel in en uit de werkbak als die op een vaste ondergrond staat. Stap er nooit in of uit als de werkbak nog hangt, hoe gering de afstand tot de grond ook is. 113
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.5.7. Hoogwerkers
he to nd er w
Er bestaan verschillende soorten hoogwerkers: • Zelfrijdende hoogwerker. • Hoogwerker op vrachtwagen, op aanhangwagen of op bestelauto. • Schaarlift.
ijs
Een hoogwerker is een werkplatform dat naar omhoog gebracht kan worden voor het verplaatsen van personen om te werken op hoogte. Dat gebeurt door een hefmechanisme, in een armen- of schaarconstructie. Hoogwerkers worden meestal gebruikt wanneer het bouwen van een steiger niet mogelijk of niet gewenst is om één of andere reden (tijdsgebrek, omstandigheden,...).
Zelfrijdende hoogwerker.
gs do
el e
in d
en
in
Gevaren/risico’s bij het gebruik van hoogwerkers De belangrijkste gevaren/risico’s bij het werken met een hoogwerker zijn: • Omvallen van de hoogwerker. • Uit het platform vallen. • Voorwerpen die vallen vanaf het platform. • Aanrijding of stoten bij het verrijden van de hoogwerker of het verplaatsen van het platform. • Gekneld raken tussen het platform en een object (bv. een muur of paal). • Elektrocutie bij contact met laagspanningslijnen of in de nabijheid van hoogspanningslijnen.
Hoogwerker op vrachtwagen.
vo or
op
le
id in
Eisen aan de hoogwerker De hoogwerker is een hijswerktuig en dus gekeurd door een Externe dienst voor Technische Controle (EDTC). Het keuringsverslag is aanwezig. Een gebruikershandleiding is aanwezig en er zijn duidelijke aanduidingen bij de bediening. Op de hoogwerker is een keuringssticker aangebracht met aanduiding van de geldigheidsduur. Ook het maximaal belastbaar gewicht is aangeduid op de hoogwerker.
ie
Preventiemaatregelen bij gebruik van een hoogwerker De specifieke preventiemaatregelen voor het gebruik van hoogwerkers zijn de volgende: • De hoogwerker staat horizontaal en op een vlakke ondergrond. • Schuif de steunen in bij het rijden. Rij met de arm naar beneden en de bak in neutrale stand. • Gebruik de hoogwerker nooit om te hijsen of als (personen)lift. • In het platform draag je een valbescherming (harnasgordel), die is vastgemaakt aan een bevestigingspunt in de bak. Stap nooit op hoogte uit een hoogwerker. • Als je hoger dan 25 m boven de grond bent, gebruik dan een portofoon om contact te houden met de grond. • Bij gebruik in een risicovolle omgeving is er assistentie op de grond aanwezig. • Het gebruik van een hoogwerker is afgeraden boven windkracht 6 of een wind van 50 km/uur. • Je mag enkel een hoogwerker bedienen als je een gepaste opleiding hebt gevolgd en een proef hebt afgelegd (attest van deskundigheid).
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
114
Schaarlift.
Ladders Er bestaan verschillende soorten ladders, zowel naar constructie (enkele, dubbele, opsteekladders, schuifladders, trapladders, omvormbare ladders,...) als naar materiaal (hout, aluminium, kunststof). Ongevallen gebeuren vaak door het gebruik van een ongeschikte ladder. Neem een ladder die gepast is voor wat je wilt doen.
- zwaarder dan aluminium - degelijke opberging - degelijk onderhoud
- wegglijden, schommelen of omslaan door licht gewicht - lange ladders buigen door - niet bestand tegen bepaalde chemische stoffen - elektrisch geleidend - aantasting door chemische - scheurtjes in kunststof stoffen - loszittende draaiende sporten - antislipvoorziening in de sporten
en
in
he to nd er w
ijs
Kunststofladders - gewicht: gulden middenweg tussen houten en aluminium - minder kans op doorbuigen dan aluminium - elektrisch isolerend - beter bestand tegen agressieve chemische stoffen - relatief duur
gs do
el e
Nadelen
Aluminium ladders - licht gewicht - weinig kans op blijvende vervorming - weinig kans op breuken
in d
Voordelen
Houten ladders - stevig, stabiel - makkelijk te herstellen - slechte geleider elektrische stroom
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
Voor gebruik: - scheuren in ladderbomen let op - sporten: uitgesleten, gebarsten - verrot - ontbrekende sporten
115
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.6. Werken in besloten ruimten
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Besloten ruimten zoals reservoirs, riolen, tanks,... zijn een risicovolle werkomgeving. Ze zijn vaak vochtig, donker en slecht geventileerd. De gevaren die aanwezig zijn in een besloten ruimte kunnen ook in andere omstandigheden voorkomen, maar in besloten ruimten is het veel moeilijker er iets tegen te doen. Je goed bewust zijn van de gevaren en de veiligheidsmaatregelen stipt naleven is dan ook de boodschap.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
116
11.6.1. Wat is een besloten ruimte?
he to nd er w
ijs
Een besloten ruimte heeft vaak een nauwe moeilijke toegang. Meestal heeft een besloten ruimte ook verschillende van de volgende kenmerken: • Nauwelijks natuurlijke ventilatie of verluchting. • Slechte vluchtmogelijkheden. • Slechte verlichting. • Weinig bewegingsruimte. • Vaak kleine, vochtige, gladde en onhandige ruimte. • Leidingen en kabels op onverwachte plaatsen. • Er kan een gevaarlijke atmosfeer aanwezig zijn. Er ontstaat immers al bij een kleine hoeveelheid gevaarlijke stoffen een gevaarlijke situatie. • Niet bestemd voor het verblijf van werknemers.
gs do
11.6.2. Gevaren/risico’s in besloten ruimten
el e
in d
en
in
Voorbeelden zijn: • Opslagreservoirs of tanks (zowel boven- als ondergronds). • Riolen en leidingen. • Liftschachten. • Kruipruimten. • Las- en soldeertentjes bij een diepe uitgraving of op vervuilde grond of aan pijpleidingen.
id in
Bij werken in een besloten ruimte kunnen de bekende gevaren/risico’s aanwezig zijn. Door de eigenschappen van de besloten ruimte is de kans dat het mis gaat echter groter.
op
le
Verhoogd verstikkingsgevaar door zuurstoftekort: • Dat zuurstoftekort kan op verschillende manieren ontstaan (zie 8.8.3.).
Ko p
ie
vo or
Verhoogd brand- en explosiegevaar: • Te weinig ventilatie, waardoor de onderste explosiegrens snel wordt bereikt. Dampen en gassen van bijna alle gevaarlijke stoffen zijn zwaarder dan lucht en zakken naar beneden. Hierdoor en omwille van moeilijke of een gebrek aan verluchting of ventilatie wordt de onderste explosiegrens snel bereikt. • Aanwezigheid van brandbare stoffen in de ruimte. Dat kan zijn omdat die al in de ruimte aanwezig zijn, omdat ze vrijkomen uit het materiaal in de besloten ruimte of omdat ze vrijkomen tijdens de werkzaamheden, bv. schilderen, ontvetten of bij de verwijdering van roestlagen. • Open vuur/vlam of vonken in de besloten ruimte (bv. lassen, branden, slijpen,...). Verhoogd vergiftigingsgevaar: • Zelfs bij kleine hoeveelheden van een schadelijke of giftige stof kan de concentratie in de besloten ruimte snel boven de grenswaarde komen door de kleine ruimte en te weinig verluchting/ventilatie.
117
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
ijs
Gevaarlijke stoffen in een besloten ruimte De gevaarlijke stoffen in besloten ruimten kunnen uit verschillende bronnen afkomstig zijn: • Restanten van het product dat aanwezig was in de ruimte (bv. opslagtanks). • Producten die je gebruikt tijdens je werk: reinigingsproducten, producten om gaten te dichten, producten tegen roest, verf, lijm, ontvetter,... • Uit gasleidingen onder de ruimte of door de vervuiling van de grond. • Giftige lasrook. • Lekkende leidingen doordat de ruimte onvoldoende veilig is gesteld met steekflenzen.
he to nd er w
Verhoogd gevaar voor elektrocutie: • In een besloten ruimte is de temperatuur meestal hoger door de slechte ventilatie. Je gaat sneller zweten en de ruimte op zich is vaak al vochtig. Hierdoor is er meer geleiding en een groter gevaar voor elektrocutie. • Besloten ruimten zijn vaak vervaardigd uit geleidend materiaal (bv. metalen opslagtanks).
gs do
11.6.3. Betreden van een besloten ruimte
el e
in d
en
in
Knellen, vallen en uitglijden: • Een besloten ruimte is meestal klein, met weinig bewegingsruimte. Het knelgevaar is dus reëel. Dit is des te gevaarlijker als er een bewegend deel, bv. een roerder in de ruimte aanwezig is. Als die plots begint te draaien is er geen ontkomen aan. • Door de vochtigheid, mosvorming,... is het vaak glad in deze ruimten. Het risico op vallen en uitglijden is dus groot.
ie
vo or
op
le
id in
Je mag een besloten ruimte enkel betreden als voldaan is aan de volgende eisen: • De zuurstofconcentratie in de lucht is minstens 19%. • Indien er explosiegevaarlijke gassen of dampen aanwezig zijn, mag de concentratie van die gassen/dampen niet hoger zijn dan 10% van de onderste ontploffingsgrens (LEL). • Indien er gevaarlijke stoffen aanwezig zijn, mag de concentratie van die stoffen in de lucht niet hoger zijn dan de grenswaarde. • Er is voldoende luchtverversing (natuurlijke verluchting en/of kunstmatige ventilatie). • Eventueel aanwezige leidingen zijn veilig gesteld (steekflens) of losgekoppeld. Niet enkel leidingen met gevaarlijke stoffen! Ook water kan gevaarlijk zijn (elektrocutie, verdrinking,...). • Er is een geldige werkvergunning of een schriftelijke vrijgave (toestemming tot betreden) van de ruimte (op basis van observatie en metingen). • Om in een besloten ruimte te werken, moet je minstens 18 jaar zijn. • De ruimte is proper en droog gemaakt. • Plaats waarschuwingsborden om onbevoegden de toegang te ontzeggen. • Er is permanent toezicht tijdens het werken in de besloten ruimte. De persoon die toezicht houdt, noemt men de veiligheidswacht (in Nederland: buitenwacht).
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
11.6.4. Metingen In een besloten ruimte waar gevaar bestaat voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand of explosie, worden eerst metingen uitgevoerd door een deskundig persoon op verschillende plaatsen in de besloten ruimte. Dit gebeurt zeker voor de aanvang van de werken. In bepaalde gevallen wordt continu gemeten tijdens de werkzaamheden.
118
he to nd er w
In een besloten ruimte waar gevaar bestaat voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand of explosie, wordt een permanent toezicht voorzien door een veiligheidswacht. De veiligheidswacht, soms ook mangatwacht of buitenwacht genoemd, heeft verschillende taken: • Toezicht houden. • Communicatie onderhouden met de persoon of de personen in de besloten ruimte. • De ventilatie-inrichting controleren. • De hulpdiensten waarschuwen als de persoon in de besloten ruimte in gevaar is. • Hulp bieden aan het slachtoffer in de besloten ruimte.
ijs
11.6.5. Toezicht/veiligheidswacht
in
De veiligheidswacht heeft een gepaste opleiding gekregen en een proef afgelegd (attest van deskundigheid).
en
11.6.6. Andere preventiemaatregelen
De veiligheidswacht onderhoudt de communicatie met de man in de besloten ruimte.
gs do
el e
in d
We vermeldden al de eisen voor het betreden van de ruimte, het toezicht door de veiligheidswacht en de metingen. Daarnaast zijn er gezien de vele risico’s nog andere specifieke veiligheids- en gezondheidsmaatregelen na te leven.
id in
Verblijfsduur: • Hou de verblijfsduur in de besloten ruimte zo kort mogelijk.
vo or
op
le
Verluchting of ventilatie: • Er kunnen gevaarlijke stoffen aanwezig zijn of vrijkomen in de besloten ruimte, ofwel uit de ruimte zelf, ofwel door het werk, ofwel via lekken. • Zorg daarom voor voldoende natuurlijke verluchting en/of mechanische ventilatie. • Komen er stoffen vrij tijdens de werkzaamheden zelf, zorg dan ook voor plaatselijke afzuiging.
Ko p
ie
Om elektrocutie te vermijden: • Maak de eventueel aanwezige elektrische installatie in de ruimte zelf op een correcte manier spanningsvrij. • Geef bijzondere aandacht aan de isolatie van kabels, apparaten en aarding in een besloten ruimte met geleidende wanden. Als er beschadigingen zijn, is er immers een hoog risico op elektrocutie. Gebruik daarom apparaten met een veilige spanning. • Bij apparaten met lage spanning wordt er vaak gewerkt met een transformator. Die moet in alle gevallen buiten de besloten ruimte blijven. Persoonlijke beschermingsmiddelen: • Naast de standaard werkkleding (overall) en persoonlijke beschermingsmiddelen (veiligheidsschoenen of -laarzen, veiligheidshelm, veiligheidsbril en veiligheidshandschoenen) komen er in bepaalde omstandigheden ook extra persoonlijke beschermingsmiddelen aan te pas. • Draag onafhankelijke ademhalingsbescherming als de concentratie gevaarlijke stoffen boven de grenswaarde ligt of als de zuurstofconcentratie te laag is. Let op: filtermaskers zijn niet voldoende. • Afhankelijk van de soort werkzaamheden en de aard van de besloten ruimte (bv. veel galm) draag je gepaste gehoorbescherming. 119
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
• In besloten ruimten waarin je moet afdalen (bv. opslagtanks, riolen) en waar gevaarlijke gassen aanwezig kunnen zijn, draag je een veiligheidsharnas en een reddingslijn. Als er iets mis gaat, kan de reddingsploeg je daarmee uit de ruimte halen. De reddingslijn laat je weg als dit extra gevaar oplevert (bv. omdat ze verstrikt kan raken).
he to nd er w
ijs
Bewegende delen: • Laat de bewegende delen (bv. een roerwerk) buiten werking stellen en vergrendelen (veilig stellen) door een deskundige persoon. Zuurstof- en andere gasflessen: • Controleer slangen vooraf op lekkage. • Plaats gasflessen buiten de ruimte. • Plaats de branders en slangen buiten de ruimte tijdens pauzes en bij het einde van de werkzaamheden.
el e
in d
en
in
Lassen en snijden: • Haal alle brandbare stoffen weg of dek ze af als ze niet kunnen weggehaald worden. • Hou blusmiddelen binnen handbereik. • Let extra op voor zuurstoflekkage. • Voorzie plaatselijke afzuiging vanwege de lasrook. • Gebruik een veilige spanning bij elektrisch lassen. • Hou de transformator buiten de besloten ruimte.
ie
vo or
op
le
id in
gs do
Gebruik van verven, vernissen en oplosmiddelen: Bij het werken met deze producten zijn volgende zaken belangrijk: • Gebruik onafhankelijke ademhalingsbescherming wanneer de grenswaarde van een gevaarlijke stof kan overschreden worden. • Verlucht of ventileer de hele ruimte om onder de 10% van de onderste explosiegrens te blijven. • Bij gebruik van verfspuitapparatuur een aarding voorzien omdat statische elektriciteit kan ontstaan tijdens het spuiten. • Verlucht of ventileer tot enkele dagen na het verven. Sluit de ruimte niet af omdat sommige verfsoorten zuurstof verbruiken bij het drogen.
Ko p
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
VCA - Basisveiligheid
120
VCA - Basisveiligheid
hoofdstuk 11 Specifieke werkzaamheden en omstandigheden
Voorbeeldvragen
he to nd er w
2. Welk is een belangrijke veiligheidsmaatregel bij sloopwerkzaamheden? a) Steeds alle losse voorwerpen verwijderen alvorens sloopwerkzaamheden te starten. b) Stortkokers gebruiken. c) Eerst metalen steunbalken verwijderen alvoren muren te slopen.
ijs
1. Welke voorzorgsmaatregel moet je nemen bij autogeen lassen? a) Automatische debiet- en gasmengregeling voorzien. b) Gasflessen altijd platleggen anders raken ze snel oververhit. c) Vlamterugslag- en slangbreukbeveiliging voorzien.
in
3. Hoe scherm je een vloeropening best af? a) Afbakenen met rood/wit lint. b) Aanbrengen van een signaleringsbord ‘valgevaar’. c) Vloeropeningen dichtleggen met plaatmateriaal.
el e
in d
en
4. Wie mag op een steiger of stelling werken? a) Enkel daarvoor opgeleide personen. b) Elke werknemer met ervaring. c) Enkel personen in het bezit van een wettelijk bekwaamheidsbewijs.
id in
gs do
5. Welke manier van werken met een hoogwerker is juist? a) Een hoogwerker mag alleen worden verreden zonder werkbak. b) Een hoogwerker mag alleen worden verreden met de werkbak omlaag. c) Een hoogwerker mag alleen worden verreden met de werkbak omhoog.
vo or
op
le
6. Welke ruimte is GEEN besloten ruimte? a) Een magazijn. b) Een liftschacht. c) Een silo.
Ko p
ie
7. Hoe kan zuurstoftekort ontstaan in een besloten ruimte? a) Doordat het zeer warm kan worden in de besloten ruimte. b) Doordat de werknemers het zuurstof verbruiken via de ademhaling. c) Doordat een inert gas in de ruimte kan aanwezig zijn. 8. Wat moet je zeker doen bij het werken met ladders met meer dan 25 sporten? a) Je stelt de ladder op onder een hoek van 85°. b) De ladder bovenaan vastleggen. c) Vanaf een hoogte van 2 meter draag je een valharnas dat aan de ladder bevestigd is. 9. Wat zijn de regels voor zorgvuldig graven? a) Alleen graven als bij de omwonenden informatie gevraagd is over de ondergrond. b) Alleen graven als de liggingsgegevens van leidingen en kabel gekend zijn. c) Voldoende diep graven.
121
12. Elektriciteit en straling
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Elektriciteit is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Elektriciteit maakt een hoop zaken makkelijker, maar houdt ook risico’s in, voor de mens en voor de omgeving. De gevolgen van een ongeval met elektriciteit kunnen behoorlijk ernstig zijn. We staan stil bij wat elektriciteit eigenlijk is, bekijken de risico’s en natuurlijk de veiligheidsmaatregelen, die je moet nemen bij het werken met elektriciteit.
Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
VCA - Basisveiligheid
122
VCA - Basisveiligheid
Wat is elektriciteit? Een elektrische stroom is een energiestroom die door een geleider loopt tussen twee punten met een verschillend potentiaal (energieniveau). Je kan het vergelijken met een waterstroom: om water te laten stromen, heb je een drukverschil of een hoogteverschil nodig. Bij elektriciteit gaat het om een verschil in energie. Dit verschil noemt men de elektrische spanning (U), uitgedrukt in Volt (V).
he to nd er w
ijs
De grootte van de stroom is de stroomsterkte (I). Die is afhankelijk van verschillende factoren. Als we opnieuw het voorbeeld van water nemen, dan spelen de druk, de diameter, de lengte van de leidingen,... een rol. Bij elektriciteit is dit gelijkaardig. Hoe meer spanning en hoe makkelijker de te volgen weg, hoe groter de stroomsterkte. De grootte van de stroom (I) is uitgedrukt in Ampère (A). De weg die de stroom moet volgen, kan gemakkelijk zijn of vol hindernissen, het materiaal van de geleider kan de elektriciteit moeilijker of makkelijker doorlaten,... Deze moeilijkheidsgraad noemen we de weerstand (R). De grootte wordt uitgedrukt in Ohm (Ω).
en
in
Bij een hogere druk kan, in een gelijke tijdsperiode, meer water naar de plaats van bestemming worden gebracht. Bij elektriciteit is dit ook zo. Bij een hogere spanning kan meer elektriciteit getransporteerd worden. Deze wetmatigheid zit vervat in de wet van Ohm.
el e
in d
Wet van Ohm I = U/R
op
le
id in
Elk elektrisch apparaat zet elektriciteit om naar warmte, licht of beweging. Maar niet iedere lamp geeft evenveel licht, niet elke motor heeft dezelfde kracht. Dat hangt af van het vermogen van het toestel. Het vermogen wordt uitgedrukt in Watt. Zo heeft een lamp bijvoorbeeld een vermogen van 100 Watt, een wasmachine 2000 Watt.
vo or
12.1. Gevaren/risico’s van elektriciteit 12.1.1. Gevaren/risico’s van elektriciteit
Ko p
ie
Elektriciteit houdt zowel risico’s in voor de mens als voor de elektrische installatie zelf en de omgeving (infrastructuur/installaties). De belangrijkste gevaren/risico’s zijn: • Elektrocutie. • Verwondingen: brandwonden door vonken en vlambogen. • Een elektrische schok met een ongelukkige reactie. • Brandgevaar. • Explosiegevaar.
123
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
Deze wet zegt: • als de spanning U groter wordt, dan wordt de stroomsterkte I groter. • als de weerstand R kleiner wordt, dan wordt de stroomsterkte I groter.
12.1.2. Invloed van elektriciteit op het menselijk lichaam Als je in aanraking komt met elektriciteit zal er een elektrische stroom door je lichaam gaan (= elektrocutie). Hoe groter de stroomdoorgang hoe ernstiger de gevolgen zijn. Hoe groot de stroom is, hangt af van verschillende factoren.
he to nd er w
ijs
De stroomsterkte hangt in de eerste plaats af van de spanning. Als je 230 Volt aanraakt, dan loopt er een bepaalde stroom. Raak je iets aan onder hoogspanning bv. 23.000 Volt, dan zal de stroom 100 maal hoger zijn.
in
In tweede instantie hangt de stroomsterkte af van de weerstand die de stroom ontmoet op zijn weg. Hoe kleiner de weerstand, hoe groter de stroomdoorgang. Een vochtige huid geeft minder weerstand. Als de huid nat is, kunnen waarden vanaf 25 Volt al gevaarlijk zijn terwijl een droge huid bescherming biedt tot 50 Volt. Daarnaast speelt ook de dikte van de huid een rol. Hoe dikker de huid, hoe meer weerstand. De weerstand van de plaats waar je staat, speelt ook mee. Linoleum en een rubbermat hebben een hoge weerstand. Een aarden bodem bedekt met klinkers of beton is goed geleidend, en heeft dus een lage weerstand. Blote voeten geven weinig weerstand, isolerende schoenen veel.
in d
en
Tenslotte speelt de grootte van het aanrakingsoppervlak een rol. Hoe groter het aanrakingsoppervlak, hoe meer stroom er door je lichaam gaat.
gs do
el e
12.1.3. Andere gevolgen van elektriciteit voor de mens
vo or
op
le
id in
Naast de elektrocutie zijn er voor de mens nog andere gevaren/risico’s die aan elektriciteit verbonden zijn: • Bij een stroomdoorgang, zelfs als die klein is, kan je schrikken en daardoor een letsel oplopen omdat je valt of ergens tegenaan stoot. Ook dingen die je in je hand hebt (bv. een boormachine) kunnen vallen en iemand verwonden. • Bij een kortsluiting kunnen er grote elektrische stromen ontstaan en daardoor gloeiende deeltjes die rondvliegen (bv. gesmolten koper van de leiding, de schakelaars, de aarding). • Bij een kortsluiting met zeer grote stroom (bv. bij hoogspanning) kan er een drukgolf ontstaan die je omverwerpt.
ie
12.1.4 Vlamboog en kortsluiting Wanneer twee voorwerpen onder spanning zich op een afstand van elkaar bevinden, treedt de lucht ertussen op als isolator. Als het spanningsverschil te groot is of de afstand tussen beide te klein wordt, ‘springt’ de stroom als het ware over. Op die manier ontstaat een elektrische boog die de vorm kan aannemen van een continue boog of van vonken. Bliksem bijvoorbeeld is een erg grote elektrische boog die optreedt omdat het spanningsverschil tussen de wolken en de aarde, of tussen de wolken onderling, te groot is.
Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
VCA - Basisveiligheid
124
VCA - Basisveiligheid
Kortsluiting ontstaat wanneer twee delen die onder spanning staan, direct met elkaar in contact komen. Kortsluiting geeft zeer grote stromen en gaat gepaard met vonken en opwarming van de leidingen.
12.1.5. Elektriciteit en brandgevaar
he to nd er w
ijs
De vonken en de hitte, die een elektrische boog afgeeft, kunnen naast brandwonden ook brand en explosies veroorzaken. Een andere oorzaak van brand of explosies gekoppeld aan elektriciteit is overbelasting of kortsluiting van leidingen en apparaten. Zeker in de omgeving van explosieve producten kan een kleine vonk een gas- of stofexplosie veroorzaken.
gs do
el e
in d
en
De oorzaken van ongevallen zijn velerlei: • Defecte of slechte machines, toestellen en leidingen. • Slechte of ontbrekende aardverbindingen. • Foutieve aanleg of montage. • Directe of indirecte aanraking van delen die onder spanning staan. • Verkeerd gebruik van elektrische installaties en/of materialen. • Onoplettendheid, onachtzaamheid en onwetendheid.
in
12.1.6. Oorzaken van ongevallen met elektriciteit
id in
12.2.1. Spanningloos werken
vo or
op
le
De beste manier om ongevallen met elektriciteit te vermijden, is spanningsloos te werken. Als er geen spanning is, kunnen er ook geen ongevallen met elektriciteit gebeuren. Let wel: uitschakelen van de stroom is niet voldoende. Er moeten ook maatregelen genomen worden om te voorkomen dat installaties of delen van installaties ongewild opnieuw onder spanning komen. Dit kan gebeuren door de schakelaar te vergrendelen (veilig stellen).
Ko p
ie
Uitzondering: werken aan een elektrische installatie onder spanning Het is in principe niet toegestaan om werkzaamheden onder spanning uit te voeren. Onder strikte voorwaarden kan het wel. Dat is zo als: • De dringende noodzaak om de werkzaamheden onder spanning uit te voeren, duidelijk is aangetoond. EN • De werkverantwoordelijke hiervoor uitdrukkelijk schriftelijk toestemming gegeven heeft. • De installatie geschikt is voor het onder spanning uitvoeren van de werkzaamheden. • Er maatregelen genomen zijn om de risico’s van het werken onder spanning te beperken (aangepast gereedschap, persoonlijke beschermingsmiddelen).
125
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
12.2. Veiligheidsmaatregelen bij het werken met elektriciteit
12.2.2. Veiligheidsmaatregelen bij het werken met elektriciteit
he to nd er w
ijs
Vaak werk je met elektrisch aangedreven machines of gereedschap of in een omgeving waar elektrische circuits of installaties aanwezig zijn. Bij die werken kunnen/moeten verschillende veiligheidsmaatregelen genomen worden: • Fysieke afscherming. • Isolatie. • Dubbele isolatie. • Aarding. • Aardlekbeveiliging. • Zeer lage spanningen.
12.2.3. Fysieke afscherming
en
in
Fysieke afscherming De onder spanning staande delen worden onbereikbaar gemaakt door het aanbrengen van een afscherming of omhulsel.
gs do
el e
in d
De fysieke afscherming zorgt ervoor dat je de delen die onder spanning staan niet kan aanraken, noch met de vingers, noch met voorwerpen. De afscherming mag niet gemakkelijk te verwijderen zijn. Er moet altijd een stuk gereedschap of een sleutel aan te pas komen. Enkele voorbeelden: een schakelkast, het omhulsel van een wasmachine, de kast van een tv-toestel.
id in
12.2.4. Isolatie
op
le
Isoleren Het onbereikbaar maken van stroomvoerende delen.
vo or
Isoleren van stroomvoerende delen kan door ze te omgeven met niet-geleidend materiaal. De enige manier om dit materiaal te verwijderen is door het te vernietigen. Rubber, kunststof en keramiek zijn enkele van die isolerende materialen. Ze worden gebruikt bij draden, kabels, snoeren, hoogspanningslijnen,...
ie
Dubbele isolatie Naast de altijd noodzakelijk functionele isolatie (het omhulsel) is er een tweede extra isolatie in het gereedschap aangebracht.
Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
VCA - Basisveiligheid
Dubbele isolatie is eveneens een maatregel tegen aanraking van onder spanning staande delen. Een tweede onafhankelijke isolatielaag is aangebracht tussen de ijzerkern en het omhulsel. Dat zorgt ervoor dat bij een inwendig defect, de buitenkant van de machine geen gevaar oplevert. Bij een isolatiedefect in bv. een boormachine kan de ijzerkern onder spanning komen te staan. De buitenkant is daarom extra beveiligd door een tweede isolerend omhulsel. Een toestel met dubbele isolatie wordt aangeduid met twee vierkanten. Dubbel geïsoleerde toestellen worden niet geaard. Dubbele isolatie is geen bescherming tegen vocht en water.
126
Teken dubbele isolatie
VCA - Basisveiligheid
12.2.5. Aarding Veiligheidsaarding Een verbinding van de uitwendige metalen delen van elektrische toestellen met de aarde.
he to nd er w
ijs
Elektrische toestellen hebben vaak uitwendige metalen delen. Als er een defect optreedt in het apparaat, kunnen die delen onder spanning komen. Ze leveren dan gevaar op bij aanraking. Een veel toegepaste beveiliging is verbinding van de metalen delen met de aarde. De elektrische stroom wordt via een aardelektrode naar de aarde geleid. Daar ondervindt die immers weinig weerstand en elektriciteit kiest altijd de makkelijkste weg. Bij een defect loopt de stroom dus via de aardleiding naar de aarde. Zo is aarding van steigers verplicht wanneer zich op de steiger of in de nabijheid ervan elektrische kabels, leidingen en/of elektrisch materieel (zoals handgereedschap) bevinden die onder een niet-veilige spanning staan. Ook werkplaats- en opslagcontainers (met verlichting en stopcontacten erin) moeten volgens de voorschriften aangesloten en geaard worden.
el e
12.2.6. Aardlekschakelaar/verliesstroomschakelaar
in d
en
in
Voor het aarden van installaties, toestellen, steigers, containers, enz. sluit je de aarding bij voorkeur aan op het bestaande aardingsnet.
ie
vo or
op
le
id in
Een aardlekschakelaar/verliesstroomschakelaar staat in het begin van de installatie en vergelijkt de heengaande en de terugkomende stroom. Die moeten gelijk zijn. Is dat niet het geval, dan is er een verlies (aardlek). Dat betekent dat de elektrische stroom niet in de installatiedraden loopt, maar op de één of andere manier zijn weg vindt naar de aarde, bv. via de aarding of via een persoon, die een deel onder spanning aanraakt. In dit geval spreken we van stroomverlies. Is er stroomverlies boven een bepaalde vooraf ingestelde waarde, dan onderbreekt de aardlekschakelaar/verliesstroomschakelaar het stroomcircuit. Nog een andere benaming voor hetzelfde toestel is differentieelschakelaar.
Ko p
Een schakelkast die op een bouwplaats wordt geplaatst heeft een aardlekschaAardlekschakelaar. kelaar met een beveiligingswaarde van 300 m A voor de stroom, die in en uit de kast vloeit en een aardlekschakelaar met beveiligingswaarde 30 mA per uitgaande voeding. In de praktijk is dat per stopcontact op de schakelkast. De aardlekschakelaar is dus een beveiliging tegen elektrocutie. Maar hij biedt geen absolute veiligheid. Opletten blijft de boodschap. Het is ook geen veiligheid tegen overstroom (overbelasting), opwarming of kortsluiting (er is immers geen lekstroom in die gevallen). De aardlekschakelaar moet ook regelmatig (bv. 1 maal per maand) nagekeken worden op zijn goede werking.
127
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
Aardlekschakelaar/verliesstroomschakelaar Deze onderbreekt de stroom van zodra er ergens een minimale lekstroom ontstaat.
VCA - Basisveiligheid
12.2.7. Zekeringen Zekeringen beveiligen wel tegen overstromen en kortsluitingen.
he to nd er w
Een zekering beveiligt elektrische toestellen, installaties en kabels tegen overbelasting of bij kortsluiting. Ze vormt bewust het zwakste punt van een stroomkring. Een zekering beveiligt dus de omgeving (het gebouw, de installatie) tegen brand. Ze biedt geen bescherming tegen elektrocutie en beschermt bijgevolg niet de mens, maar wel de installatie.
ijs
Zekering Een beveiliging die de stroom verbreekt wanneer een bepaalde stroomsterkte in de leiding wordt overschreden.
Zekeringen zijn beveiligingen tegen overbelasting of bij kortsluiting
in
12.3. Tijdelijk elektrisch materiaal
in d
en
12.3.1. Algemene veiligheidsmaatregelen
el e
Elektriciteit is niet altijd voorzien waar je die nodig hebt. Dat lossen we op door gebruik te maken van schakelkasten, verlengsnoeren en haspels.
id in
op
le
De aarding van verplaatsbare elektrische installaties en de aansluitpunten op werfinstallaties en mobiele installaties moeten door bevoegden gecontroleerd worden.
vo or
12.3.2. Haspels en verlengsnoeren
ie
Gebruik altijd een verlengsnoer of haspel met de juiste leidingdikte, die overeenstemt met het maximaal vermogen dat je nodig hebt voor de werkzaamheden die je wilt uitvoeren. Het totaal vermogen van alle aangesloten toestellen op één haspel of verlengkabel mag niet hoger zijn dan het toegelaten vermogen van de haspel.
Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
Vooraleer dit materiaal of elektrisch gereedschap te gebruiken, ga je na of het nog in goede staat is (visuele controle). Gebruik nooit beschadigd materiaal of gereedschap. Meld de beschadiging en vervang het materiaal of laat het vervangen.
De haspel of verlengkabel moet steeds volledig afgerold zijn bij gebruik. Zo wordt de kabel niet te warm. Als je dat niet doet, kan de isolatie smelten door de hitte en brand of kortsluiting veroorzaken. Hetzelfde kan gebeuren bij overbelasting. Haspel.
Wees bijzonder voorzichtig wanneer je verwarmingstoestellen wil aansluiten met een verlengsnoer of haspel. Ze hebben meestal een hoog vermogen waardoor het toegelaten vermogen snel wordt overschreden.
128
VCA - Basisveiligheid
12.3.3. Beschermingsgraad
he to nd er w
De behuizing of omkasting van elektrische toestellen bezit een zekere beschermingsgraad tegen: • Elektrocutie (bv. dubbele isolatie) • Indringen van stof of voorwerpen • Vocht en water • Mechanische belastingen (schokken, stoten, vallende voorwerpen).
ijs
Elektrisch materieel en materiaal (bv. kasten, stopcontacten, industriële stekkers, installaties, kabelhaspels, armaturen, gereedschap,...) is onderhevig aan uitwendige factoren zoals stof, water en mechanische belasting (schokken t.g.v. vallende voorwerpen,...). Daarom moet het materieel in bepaalde omstandigheden een ‘beschermingsgraad’ hebben.
in
De beschermingsgraad is aangeduid met de letters IP, gevolgd cijfers die aangeven hoe goed of beperkt de bescherming is.
in d
en
12.4. Statische elektriciteit
el e
12.4.1. Ontstaan en gevaren van statische elektriciteit
id in
Statische elektriciteit Opbouw van elektrische spanning anders dan in reguliere elektriciteitssystemen.
vo or
op
le
Statische elektriciteit treedt op bij niet-geleidende stoffen. Als je twee of meerdere stoffen over elkaar wrijft, ontstaat er een ladingsverschil. Omdat de stof niet-geleidend is, vloeit de lading niet weg naar de aarde. De stof is dan statisch geladen.
ie
Het effect van ontlading van statische elektriciteit via de mens, beperkt zich meestal tot schrikreacties. Deze schrikreacties kunnen echter ook een risico inhouden. Ze kunnen de oorzaak zijn van valpartijen of het laten vallen van voorwerpen.
Ko p
Als de opgewekte statische lading niet kan wegvloeien (bv. via een aardleiding), dan kan die zo hoog worden dat er een ontlading plaatsvindt. Dat gebeurt met een vonkoverslag en dat is niet zonder gevaar. In aanwezigheid van een explosief mengsel kan die vonk voor een explosie zorgen. Een ander gevaar is dat gevoelige elektronische apparatuur defect of ontregeld raakt door statische ontladingen. Statische elektriciteit kan zich voordoen in verschillende situaties: • Lopen over nylon vloerbedekking. • Wrijven over kunststof. • Wrijving van kleding over de huid (zeker met isolerende rubberen schoenzolen aan). • Verfspuiten, gritstralen en andere gelijkaardige activiteiten. • Laden, lossen, pneumatisch transport van poeder- en korrelvormige producten in of uit mengers, bunkers, vaten, bulkwagens, enz. • Bij sommige stromende vloeistoffen of bij het roeren. 129
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
Elektrische spanning kan ook buiten elektrische installaties ontstaan. Iedereen kent wel het fenomeen van statische elektriciteit: je voelt dit soms bij het aanraken van een auto of je merkt het aan je knetterende kleding.
VCA - Basisveiligheid
• Opstijgende gas- of dampbellen die turbulentie veroorzaken. • Gebruik van drijfriemen (wrijving tussen lucht en draaiende riem).
12.42. Maatregelen om statische elektriciteit te voorkomen
he to nd er w
ijs
Er bestaan verschillende oplossingen om het ontstaan van statische elektriciteit te voorkomen of beperken. • Antistatisch schoeisel en antistatische kleding dragen. • Pijpleidingen, tanks en apparatuur aarden (bij voorkeur aansluiten op bestaand aardleidingsnet) • De stroomsnelheid beperken. • De valhoogte van het product in een opslagtank of -vat beperken. • Een equipotentiaalverbinding aanleggen (bv. bij het overtappen van vloeistoffen en bij assemblage van elektronische toestellen).
en
in
Equipotentiaalverbinding Dit houdt in dat alle geleidende/ metalen delen met elkaar verbonden worden en dan gemeenschappelijk geaard. Zo kan er geen potentiaal- of spanningsverschil tussen deze delen ontstaan.
gs do
id in
Beschermingsgraad IP
vo or
op
le
Elektrisch materieel en materiaal (bv. kasten, stopcontacten, industriële stekkers, installaties, kabelhaspels,...) is onderhevig aan uitwendige factoren zoals stof, water, mechanische belasting (schokken, stoten). Daarom moet het in bepaalde omstandigheden een ‘beschermingsgraad’ hebben.
ie
De IP-classificatie (International Protection of Ingress Protection), die internationaal wordt toegepast, is een nauwkeurige methode waarmee de beschermingsgraden van omhulsels wordt aangegeven. De IPclassificatie geeft aan in hoeverre het materieel en materiaal bestendig is tegen water, voorwerpen, stof en in hoeverre het mechanisch bestendig is. Dat vinden we terug in IEC 60529: “Beschermingsgraden van omhulsels van elektrisch materieel” (IP-codering). Afhankelijk van de situatie waarin materieel en materialen worden gebruikt, moet men de IP-klasse kiezen die een afdoende bescherming geeft.
Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
el e
in d
Statische elektriciteit voorkomen door betere geleiding Door betere geleiding kan geen ladingsverschil ontstaan: • Een bepaald percentage metaalvezels verwerken in het product, bv. in kleding. • De relatieve vochtigheid verhogen tot meer dan 65% • Antistatische dope toevoegen (een product waarmee je vloeistoffen beter geleidend en dus meer antistatisch kan maken).
De IP-classificatie is aangeduid met de letters IP, gevolgd door twee cijfers: 1. Bescherming tegen binnendringen van voorwerpen en stof. 2. Bescherming tegen water. 3. Een eventueel derde cijfer geeft de mechanische bestendigheid weer. Is er geen eis dan wordt het cijfer, dat correspondeert met de beschermingsklasse zonder eis, vervangen door de hoofdletter “X”.
130
VCA - Basisveiligheid
Het eerste cijfer varieert van 0 tot 6 en geeft de “bescherming tegen aanraking van onder spanning staande delen en bescherming tegen indringen van vaste voorwerpen”. Bescherming tegen Geen bescherming Grote voorwerpen
IP-2X
Middelgrote voorwerpen
IP-3X
Kleine voorwerpen
IP-4X
Spitse voorwerpen
IP-5X
Stofbescherming
IP-6X
Stofvrij
Betekenis Geen bescherming Bescherming tegen toevallige, oppervlakkige aanraking met de hand. Beschermt tegen indringen van vaste voorwerpen groter dan 50 mm Bescherming tegen aanraking met de vinger. Aanraakveilig enkel voor meetapparaten. Beschermt tegen indringen van vaste voorwerpen groter dan 12 mm Bescherming tegen aanraking met een werktuig. Aanraakveilig enkel voor meetapparaten. Beschermt tegen indringen van vaste voorwerpen groter dan 2,5 mm Bescherming tegen aanraking met een werktuig. Beschermt tegen aanraking met een draad. Beschermt tegen indringen van vaste voorwerpen groter dan 1 mm Aanrakingsveilig doordat de behuizing geheel dicht is. Geen volledige bescherming tegen stof, maar wel voldoende om de goede werking niet te hinderen. Aanrakingsveilig doordat de behuizing geheel dicht is. Volledige bescherming tegen stof.
le
op
vo or
Ko p
IP-X3
Bescherming tegen Geen bescherming Drupdicht Type I Drupdicht Type II Spatdicht
ie
IP IP-X0 IP-X1 IP-X2
id in
Het tweede cijfer varieert van 0 tot 8 en geeft “de bescherming tegen indringen van vloeistoffen”.
IP-X4
Plensdicht
IP-X5
Sproeidicht
IP-X6
Waterbestendig
IP-X7
Dompeldicht
IP-X8
Waterdicht
Betekenis Geen bescherming Geen schade indien onderhevig aan verticale druppels Geen schade indien druppels vallend onder een hoek van 15° Geen schade indien besproeid (10 l/min) onder een hoek -60° tot 60° Geen schade indien besproeid (10 l/min) onder eender welke hoek Geen schade indien bespoten (12,5 l/min) onder eender welke hoek Geen waterindringing indien bespoten (100 l/min) onder eender welke hoek Geen waterindringing indien ondergedompeld (30 min op 1 m) Blijft bruikbaar onder water onder opgegeven omstandigheden
131
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
IP IP-0X IP-1X
VCA - Basisveiligheid
Een eventueel derde cijfer geeft de mechanische bestendigheid (stoten, schokken) weer. Dit cijfer is nog niet genormaliseerd, wel wordt het in een aantal landen gebruikt. Stootenergie in Joule Geen 0,225 0,375 0,500 1,500 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000
Voorbeeld
he to nd er w
ijs
Gewicht van 150 gr valt van 15 cm hoog Gewicht van 250 gr valt van 15 cm hoog Gewicht van 250 gr valt van 20 cm hoog Gewicht van 500 gr valt van 30 cm hoog Gewicht van 500 gr valt van 40 cm hoog Gewicht van 1 kg valt van 40 cm hoog Gewicht van 1,5 kg valt van 40 cm hoog Gewicht van 2 kg valt van 40 cm hoog Gewicht van 2,5 kg valt van 40 cm hoog
in
IP IP-XX0 IP-XX1 IP-XX2 IP-XX3 IP-XX4 IP-XX5 IP-XX6 IP-XX7 IP-XX8 IP-XX9
in d
en
Het komt ook wel eens voor dat men een extra waarde toekent om aan te geven voor welke (lichaams) delen het apparaat bescherming biedt.
id in
le op vo or
ie
Letter H M S W
Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
el e
Letter Bescherming tegen aanraking door A Rug van de hand B Vinger C Gereedschap D Draad De volgende letters kunnen ook aanvullende informatie geven over de bescherming van het apparaat. Betekenis Hoogspanningsapparatuur Apparaat beweegt tijdens de vochttest Apparaat beweegt niet tijdens de vochttest Weerscondities
Voor elektrisch materieel dat buiten wordt gebruikt, is minstens een IP 44 beschermingsgraad vereist.
132
VCA - Basisveiligheid
he to nd er w
Smeltzekering Een smeltzekering bestaat uit een smeltdraad in een isolerend omhulsel, gevuld met een speciale zandsoort. De smeltdraad is meestal uit zilver vervaardigd. Het zand er rond slaat de warmte op. Het uitschakelproces bij té hoge stroom gebeurt als volgt: het teveel aan stroom veroorzaakt warmte in de smeltzekering, waardoor de smeltveiligheid opwarmt. Wanneer de temperatuur gelijk is aan de smelttemperatuur van de smeltdraad, zal dit draadje (geleider) doorsmelten. De stroom wordt dan onderbroken. In de smeltzekering is er geen mechanisch deel dat beweegt. Daarom is deze zekering als beveiliging tegen de gevolgen van kortsluiting zeer goed. De smeltdraad van een smeltzekering zit binnen het omhulsel. Als dit niet zo is, mag je de smeltzekering niet gebruiken. Je mag de smeltzekering zeker niet herstellen door een verbinding te maken tussen de contactpunten, dit is zeer gevaarlijk.
ijs
Zekeringen
en
in
Smeltzekering.
Automatische schakelaar.
Ko p
ie
vo or
op
le
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
id in
gs do
el e
in d
Automatische schakelaar Een automatische schakelaar werkt met een bimetaal. Dit bimetaal beveiligt ook tegen te veel stroom. De overstroom geeft extra warmte. Het bimetaal vervormt door de warmte. Zo wordt de stroom uitgeschakeld. Een automatische schakelaar kan bij een fout (kortsluiting) niet terug worden ingeschakeld. Een automatische schakelaar kan je ook als een gewone schakelaar gebruiken. Een automatische schakelaar werkt onmiddellijk bij kortsluiting en op iets langere termijn bij overbelasting.
133
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
in
3. Waarom moet een kabelhaspel altijd geheel worden afgerold? a) Om de opwarming van de kabel te voorkomen. b) Om na te gaan of de beschikbare lengte voldoende is. c) Om de lengte en gelijkmatige dikte van de kabel te controleren.
he to nd er w
2. Wat is een veiligheidsmaatregel om het riscio van electriciteit te beperken? a) Het gebruik van vonkvrij gereedschap. b) Toestellen op wisselstroom van 110V gebruiken. c) Een aardelekbeveiliging voorzien op de electrische installatie.
el e
in d
en
4. Waarbij kan statische elektriciteit ontstaan? a) Bij het gebruik van gelijkspanning in elektrische installaties. b) Bij het laden, lossen en transporteren van poeders en korrelvormige producten. c) Bij het verschuiven of glijden van producten over een vochtige ondergrond.
id in
le op vo or ie Ko p
hoofdstuk 12 Elektriciteit en straling
gs do
5. Wanneer moeten steigers of stellingen geaard worden? a) Wanneer de buitenlucht erg vochtig is. b) Wanneer zich in de nabijheid elektrische leidingen bevinden. c) Wanneer de steiger niet op een isolerende ondergrond geplaatst kan worden.
134
ijs
1. Tijdens boren in de muur doorboor je een voedingskabel van de electrische motor. Wat is het risico? a) Verbranding van de motor. b) Een steekvlam. c) Elektromagnetische straling.
13. Ergonomische werkplek
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
Sinds het begin der tijden hebben mensen hun gebruiksvoorwerpen aangepast om het werkcomfort te vergroten. Deze maatregelen, gaande van het slijpen van een punt aan een stok of steen, tot het ontwerpen van een comfortabele bureaustoel die rugproblemen voorkomt, kunnen we zien als ergonomische ingrepen bedoeld om het gebruiksgemak en de veiligheid en gezondheid van de gebruiker te bevorderen.
135
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
Ergonomie Ergonomie is de wetenschappelijke studie van de mens in relatie tot zijn (werk)omgeving. Ergonomie onderzoekt hoe gereedschappen, machines, technische systemen, omgevingen, taken en functies zodanig kunnen ontworpen of aangepast worden aan de mogelijkheden en beperkingen van de mens dat de veiligheid, de gezondheid, het comfort en het doeltreffend functioneren van mensen wordt bevorderd.”
he to nd er w
ijs
13.1. Lawaai
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Iedereen wordt dagelijks blootgesteld aan geluid. Meestal brengt dit geen problemen met zich mee. Maar bij een langdurige blootstelling, of indien het geluid ontzettend hard is, zal gehoorbeschadiging optreden. Geluid is dus, net zoals andere vormen van trillingen, niet zo onschadelijk als het op het eerste gezicht lijkt.
Ko p
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
136
he to nd er w
ijs
Geluid Geluid is een drukverandering in de lucht die ons oor kan waarnemen. De drukveranderingen worden veroorzaakt door geluidsbronnen. Dit kunnen machineonderdelen zijn, maar ook andere bewegende delen bv. snaren van een muziekinstrument. Telkens wanneer de geluidsbron de lucht aanstoot, ontstaan er drukvariaties in de lucht. Zo verkrijg je geluiden met een verschillende klank en een verschillende geluidssterkte. De toonhoogte van een geluid wordt bepaald door het aantal trillingen dat per seconde wordt uitgezonden (de frequentie, uitgedrukt in Hertz). Hoe hoger de toon, hoe groter de frequentie. Het drukverschil in de geluidsgolf is dan weer de factor die de geluidssterkte of het geluidsdrukniveau bepaalt. Dit wordt uitgedrukt in decibel (dB).
13.1.1. Meten in decibel
in
Het geluidsniveau of de geluidssterkte wordt uitgedrukt in decibel(A) of dB(A). Bij deze schaal wordt 0 dB gelijkgesteld met de gehoordrempel. Dat is het geluidsniveau dat nog net waarneembaar is. Alles wat stiller is, is onhoorbaar voor onze oren.
el e
in d
en
dB(A) Het menselijk oor is niet even gevoelig voor alle frequenties (toonhoogtes). Daarom wordt het geluidsniveau vaak uitgedrukt in dB(A), het geluidsniveau gemeten met een A-filter. Deze filter houdt rekening met het feit dat de mens verschillende frequenties (toonhoogtes) met een gelijke geluidssterkte niet even luid ervaart. Het bereik van het menselijk gehoor ligt normaal tussen 20 Hz en 20.000 Hz. Frequenties rond de 1000 Hz zijn het best waarneembaar.
Kritieke zone
130
id in
Pijngrens
op
le
120
Ko p
ie
vo or
Schadelijke zone
gs do
Geluidsniveau in dB (A) 140
Veilige zone
Gehoordrempel
110
100 90 85 80 70 60
Voorbeeld geluidsbron Straalmotor op 50 m afstand Opstijgend straalvliegtuig op 100 m afstand Kettingzaag Drilboor, schreeuwen in iemands oor Boormachine, slijpmachine Zwaar wegverkeer, grasmaaier Doorsnee werkplaats Normaal wegverkeer Kantoor
50
Conversatie Regen Huiskamer
40 30
Fluisteren
20
Slaapkamer Bos
10 0 137
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
13.1.2. Gevaren en gevolgen van teveel geluid
he to nd er w
ijs
Teveel geluid kunnen we omschrijven als lawaai. Lawaai kan hinder, tijdelijke of blijvende vermindering van het gehoor veroorzaken: • Hinder - Een gesprek wordt bemoeilijkt (verminderde spraakverstaanbaarheid). - Niet horen van waarschuwingen/alarmen, eventueel hulpgeroep, een abnormaal geluid in een machine. - Verminderde concentratie door storende geluiden. - Nervositeit, stress. - Vermoeidheid, hoofdpijn. - Versnelde ademhaling, verhoogde bloeddruk, maag- en darmklachten. • Tijdelijke gehoorvermindering: het gehoor herstelt zich na een blootstelling aan hoge geluidsniveaus. • Blijvende gehoorvermindering: blijvende gehoorschade.
en
in
Schadelijke geluidsniveaus Vanaf 80 dB(A) kan gehoorschade optreden. Je kunt dit geluidsniveau vergelijken met het lawaai van zeer druk voorbijrijdend verkeer. Bij hogere geluidsniveaus vergroot het risico op gehoorschade.
in d
13.1.3. Blijvend gehoorverlies
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
Gehoorverlies is een sluipend gevaar. Vaak treedt het zo geleidelijk op dat het niet meteen merkbaar is. Tekenen van blijvend gehoorverlies zijn: • Moeite met horen van hoge tonen of zachte geluiden. • Het horen van piep-, fluit- en bromtonen, die niet uit de omgeving komen. • Moeite met telefoneren. • Problemen om een gesprek te volgen in een rumoerige omgeving (verminderde spraakverstaanbaarheid).
Ko p
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
Volledig intacte trilhaartjes.
138
De trilhaartjes na een blootstelling aan een hoog geluidsniveau.
13.1.4. Inschatten van het geluidsniveau
he to nd er w Bij een dagelijkse blootstelling van 80 dB(A) en meer zijn werkgevers verplicht om gehoorbeschermingsmiddelen ter beschikking te stellen. Bij geluidsniveaus boven 85dB(A) zijn de werknemers verplicht om gehoorbescherming te dragen.
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Ook zonder toestellen kan je een ruwe inschatting maken van het geluidsniveau. Uiteraard is deze manier van werken niet zo precies als bij een echte geluidsmeting. Wanneer je op een normale gespreksafstand van iemand staat (ongeveer 1 meter) en je moet je stem verheffen (roepen) om jezelf verstaanbaar te maken, dan kan je ervan uitgaan dat het geluidsniveau ongeveer 80 dB(A) of meer bedraagt en dus schadelijk is. Indien je op deze afstand nog perfect verstaanbaar bent op een gewone gesprekstoon, dan bedraagt het omgevingsgeluid allicht minder dan 80 dB(A) en is het risico op gehoorbeschadiging klein.
ijs
Meten van geluidsniveaus Er bestaan verschillende methodes om geluidsniveaus te bepalen. De meest exacte manier is ongetwijfeld een meting met behulp van een geluidsmeter. Deze wordt sonometer genoemd.
139
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
13.2. Tillen van lasten
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
ijs
In veel beroepen moeten lasten met de hand opgetild en verplaatst worden. Vaak levert dit na verloop van tijd rug- en andere fysieke klachten op.
Ko p
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
140
13.2.1. Gevaren bij het handmatig tillen van lasten.
in d
Goede praktijk: een hulpmiddel gebruiken om lasten te tillen en te verplaatsen.
en
in
he to nd er w
ijs
Tillen houdt een risico op rugletsel in. Maar er zijn nog andere risico’s aan verbonden. Bij een slechte grip kan de last uit je handen vallen en op je voeten terechtkomen of iemand in de buurt verwonden. Bij het neerzetten van een last kunnen je vingers gekneld raken.
el e
13.2.2. Lasten correct tillen
vo or
op
le
id in
gs do
De correcte houding om lasten te tillen en te verplaatsen is de volgende: • Plaats je voeten naast en omheen de last, zo heb je voldoende evenwicht. • Buig door je knieën, hou je rug recht en gebruik je beenspieren. • Hou de last zo dicht mogelijk tegen je aan, best met gestrekte armen.
Ko p
ie
• Vermijd draaiingen in je rug; verplaats je voeten.
141
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
he to nd er w
ijs
Verder hou je rekening met volgende aandachtspunten: • Til niet te hoog, zowel bij het afnemen als bij het neerzetten. • Til geen voorwerpen als je neerzit. • Beperk de afstand die je moet afleggen met de last. • Let op gladde, oneffen vloeren, gaten en trappen. • Zorg ervoor dat je altijd voor je uit kan kijken, hou de last niet voor je ogen. • Werk rustig, bepaal zelf het tempo en las korte pauzes in. • Gebruik gepaste persoonlijke beschermingsmiddelen (handschoenen en veiligheidsschoenen) om vingers en tenen te beschermen en draag werkkleding zodat je niet vuil wordt. • Verander regelmatig van houding (zeker als je lange tijd lasten moet tillen en verplaatsen).
Steekkarretjes kunnen je helpen bij het tillen en verplaatsen.
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Extra aandachtspunten bij het tillen en verplaatsen van lasten Er zijn nog een aantal aandachtspunten die het tillen en verplaatsen van lasten veiliger kunnen maken. Denk vooraf even na voor je iets tilt. Is er een andere oplossing? Kan je een hulpmiddel gebruiken? Leg eerst eens de weg af die je moet volgen met je last. Ruim obstakels uit de weg en ga na of er geen openingen in de vloer zijn. Vergewis je ervan dat de doorgang ruim genoeg is. Overschat jezelf niet. Je roept beter de hulp in van een collega dan te proberen een te grote of te zware last alleen te tillen. Om tillen en verplaatsen te vereenvoudigen, kan je enkele hulpmiddelen gebruiken. Dit kan bv. als de last heel groot is, als die moeilijk te hanteren is (bv. een stapeltje bakstenen met het risico dat die wegglijden), te zwaar,... Enkele voorbeelden: • Tang: die grijpt om de last heen, bv. bij betonblokken. • Magneet: die vermijdt onder meer dat je scherpe hoeken of randen moet aanraken, bv. bij stalen platen. • Zuignap: voor het tillen van platte, gladde lasten, bv. glas. • Steekkarretjes, palletwagens, boodschappenkarretjes: voor zwaardere of meerdere lasten.
vo or
13.3. Zitten en staan
ie
13.3.1. Zittend werken
Veel mensen zitten voor hun werk de hele dag achter een computer of loket. Langdurig zitten in eenzelfde houding kan oorzaak zijn van gezondheidsproblemen.
Ko p
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
VCA - Basisveiligheid
Een goede zithouding en regelmatig bewegen (staan, rondlopen) zijn belangrijk om die problemen te voorkomen. Dit zijn de kenmerken van een goede zithouding: • De bovenbenen (onderkant van de dijen) zijn voldoende ondersteund door het zitvlak van de stoel. De voeten raken de grond of steunen op een voetensteun. • De rug, in een goede houding, steunt tegen de rugleuning. • De onderarmen rusten op armsteunen om de schouders te ontlasten.
142
Een goede zithouding is belangrijk om op lange termijn gezondheidsproblemen te voorkomen.
VCA - Basisveiligheid
hoofdstuk 13 Ergonomische werkplek
Het is natuurlijk belangrijk dat je beschikt over een goede stoel die instelbaar is en je toelaat om de goede zithouding aan te nemen.
he to nd er w
In bepaalde omstandigheden is het beter om staand in plaats van zittend te werken. Dit is ondermeer het geval wanneer er te weinig beenruimte beschikbaar is, als de job veel mobiliteit vraagt, wanneer je vaak hoog of ver moet reiken of als er grote krachten (meer dan 4,5 kg) nodig zijn om het werk uit te voeren. Vooral als het gaat om neerwaartse krachten, bv. het aandrukken van materialen, het platstrijken van oppervlakken, inpakwerk dat druk vereist,...
ijs
13.3.2. Staand werken
Stasteun
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
Voor mensen die hun job staand uitoefenen, kan een stasteun het werk verlichten. Door het gebruik van een stasteun worden de benen en voeten ontlast. De stasteun draagt immers 60% van het lichaamsgewicht.
143
Voorbeeldvragen 1. Hoe til je best een last met je handen? a) Met gebogen benen en een rechte rug. b) Met gestrekte armen en gebogen rug. c) Met gebogen rug en gestrekte benen.
he to nd er w in
3. Hoe kan je beginnend gehoorverlies herkennen? a) Regelmatige oorpijn. b) Vorming van oorproppen door oorsmeer. c) Moeilijker mensen verstaan in een rumoerige omgeving.
ijs
2. Wat is een risico voor de werknemer die een last moet tillen? a) Spierpijn. b) Duizeligheid. c) De vingers knellen.
gs do
el e
in d
en
4. Twee machines die dicht bij elkaar staan produceren elk een geluidsdrukniveau van 80 dB(A). Hoeveel produceren deze twee machines samen? a) 83 dB(A). b) 85 dB(A). c) 160 dB(A).
le
id in
5. Hoe kan men schadelijke gevolgen van trillingen voorkomen of beperken? a) Door elektrische gereedschappen te vervangen door pneumatische. b) Door ontwerp en onderhoud van machines te verbeteren. c) Door de fysieke conditie van de werknemer te verbeteren.
vo or
op
6. Wat is een goede richtlijn ten aanzien van zittend werken? a) Regelmatig van stoel veranderen. b) Een goede zithouding en regelmatig eens rechtstaan en bewegen. c) De stoel comfortabel naar achteren kantelen.
ie
7. Hoe kan de belasting op het lichaam verminderd worden bij staand werken? a) Het werkvlak verhogen. b) Een stasteun gebruiken. c) Een corset dragen dat de ruggegraat ondersteunt.
Ko p
hoofdstuk hoofdstuk 13 1Ergonomische Wetgeving werkplek
VCA - Basisveiligheid
8. Welke van deze voorbeelden kan je beschouwen als overwegend statische belasting? a) Het bedienen van hefbomen. b) Het graven met een schop. c) Een koord gespannen houden.
144
VCA - Basisveiligheid
14. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
ijs
Oordopjes, veiligheidshandschoenen, een veiligheidsbril, het zijn enkele voorbeelden van persoonlijke beschermingsmiddelen. Ze vormen geen garantie dat je geen ongeval zal hebben of gezondheidsschade zal oplopen, maar het letsel zal er meestal wel een pak minder door zijn. Hierna worden de verschillende categorieën persoonlijke beschermingsmiddelen overlopen.
145
VCA - Basisveiligheid
14.1. Omschrijving en gebruik 14.1.1. Gebruik van PBM
ijs
Persoonlijk beschermingsmiddel (PBM) Uitrusting die je individueel draagt of vasthoudt om je te beschermen tegen gezondheids- en veiligheidsrisico’s op het werk. Ook alle aanvullingen of accessoires beschouwen we als PBM.
he to nd er w
PBM zijn maar effectief als ze aangepast zijn aan het risico, de omstandigheden en de gebruiker. Daarom is het belangrijk om een goede keuze te maken.
id in
gs do
el e
in d
en
in
Waaraan moeten PBM voldoen? • CE-markering dragen. • Aangepast aan de arbeidsomstandigheden. • Afgestemd op het risico en voldoende bescherming bieden (bv. filter aangepast aan de gevaarlijke dampen die ingeademd kunnen worden). • Geen nieuwe risico’s met zich meebrengen voor de gebruiker en de gebruiker niet hinderen (d.w.z. rekening houden met de vereisten inzake ergonomie, comfort en gezondheid van de werknemer). • Goed passend, verstelbaar (bv. riempje van een veiligheidshelm), op maat van de gebruiker (bv. veiligheidsschoenen in voldoende schoenmaten ter beschikking stellen, eventueel ook in voldoende schoenbreedtes of op maat gemaakt).
le
14.1.2. Verplichtingen van de fabrikant en de werkgever
ie
vo or
op
De fabrikanten hebben volgens Europese wetgeving een aantal verplichtingen met betrekking to de PBM die zij op de markt brengen. De PBM moeten: • De toegezegde bescherming daadwerkelijk bieden. • Betrouwbaar zijn. • Getest zijn. • De CE-markering hebben.
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
PBM vormen in feite het laatste redmiddel. Je zal ze pas gebruiken als andere preventiemaatregelen niet of onvoldoende mogelijk zijn. Maatregelen zoals het risico uitschakelen, beperken of verminderen en collectieve beschermingsmaatregelen krijgen altijd voorrang. Pas als het niet mogelijk is deze toe te passen of als er nog (rest) risico’s overblijven, worden persoonlijke beschermingsmiddelen ingeschakeld.
CE-markering Elk PBM dat op de markt gebracht wordt in de EU moet een CE-markering dragen. Een werkgever mag ook enkel PBM met een CE-markering ter beschikking stellen. De CE-markering houdt verplichtingen in voor de fabrikant. Door het aanbrengen van een CE-markering geeft de fabrikant aan dat zijn product voldoet aan de EU wetgeving (richtlijnen). Een PBM moet betrouwbaar zijn, voldoende bescherming bieden en ergonomisch zijn. De EU-richtlijnen verplichten de fabrikant ook tot het aanbrengen van een etiket en het bijsluiten van de gebruiksaanwijzing. De gebruiksaanwijzing is opgesteld in de taal van de gebruiker, ze bevat belangrijke informatie zoals voor welk risico het PBM bescherming biedt, onderhoudsvoorschriften, levensduur,...
Het is altijd de werkgever die verantwoordelijk is voor het ter beschikking stellen van PBM. De werkgever draagt dus de kosten voor de aankoop, het onderhoud, de reiniging en indien nodig de vervanging van de PBM.
146
VCA - Basisveiligheid
ijs
PBM en uitzendkrachten Voor uitzendkrachten is het de inlener (de werkgever van het bedrijf waar de uitzendkracht tewerkgesteld wordt) die verantwoordelijk is voor het ter beschikking stellen van de nodige PBM. Het bedrijf kan via contract overeenkomen dat de uitzendkracht de PBM ontvangt van het uitzendkantoor. Voorwaarden zijn dan wel dat het bedrijf duidelijk specificeert welke PBM noodzakelijk zijn en dat het daarna verifieert of de uitzendkracht deze ontvangen heeft en ook daadwerkelijk gebruikt.
he to nd er w
14.1.3. Gebruik van PBM: Je plichten als werknemer
en
in
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Als werknemer heb je de volgende verplichtingen voor het gebruik van PBM: • Regelmatig controleren of de PBM nog in goede staat zijn. • De PBM juist gebruiken (volgens de instructies en de gebruiksaanwijzing die bij elk PBM zit). • Goed beheren (er zorg voor dragen), correct onderhouden en reinigen volgens de instructies (bv. schoenen poetsen, filtermasker reinigen na gebruik,...). • De PBM zorgvuldig opslaan. • Nazien van de CE-markering.
el e
gs do
Persoonlijke beschermingsmiddelen bestaan er in alle maten en gewichten. De aard van de risico’s bepaalt welk PBM noodzakelijk en/of het meest geschikt is.
in d
14.1.4. Soorten PBM
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
In het overzicht hieronder vind je in de tabellen een donkere en een lichtere achtergrond. De donkere delen vormen examenstof, de lichtere delen zijn er voor jouw persoonlijke informatie.
De aard van de risico’s bepaalt welk PBM noodzakelijk en/of het meest geschikt is.
147
VCA - Basisveiligheid
14.2. Oog- en gelaatsbescherming Er zijn verschillende uitvoeringsvormen van oog- en gelaatsbescherming: veiligheidsbrillen, ruimzicht of overzetbrillen, gelaatsschermen, lasbrillen en laskappen, lasschermen of lashelmen.
he to nd er w
ijs
Let wel: contactlenzen bieden geen bescherming. In een stoffige omgeving kunnen lenzen zelfs gevaar opleveren.
14.2.1. Veiligheidsbril
in
- montuur vanvan onbrandbaar materiaal (metaal (metaal of kunststof); • Montuur onbrandbaar materiaal of kunststof). montuur of van onbrandbaar materiaal (metaal of kunststof); -- geharde kunststofglazen (bv polycarbonaat); • Geharde of kunststoflenzen/glazen (bv polycarbonaat). -- zijkapjes geharde oftegen kunststofglazen (bv polycarbonaat); zijdelingse projectielen. - zijkapjes tegen zijdelingse projectielen. • Met zijkapjes of gebogen lenzen die beschermen tegen zijdelingse projectielen.
in d
en
Opbouw Uitvoering Opbouw Pictogram Pictogram
gs do
el e
Pictogram
- wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes;
Gebruik
ie
Vervangen Vervangen
Onderhoud Afbeelding Afbeelding Vervangen
Opbouw Opbouw
Pictogram Pictogram
148
le
vo or
Geschikt voor volgende werkzaamheden werkzaamheden
op
Onderhoudvoor volgende Geschikt Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden
Beschermt tegen Beschermt tegen
wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; -- opspattende chemische producten. • Ogen. - opspattende chemische producten. - nooit op de glazen neerleggen; • Wegspringende, rondvliegende harde, scherpe deeltjes. nooit op de neerleggen; -- personen dieglazen reeds een bril dragen, gebruiken een overzetbril of een veiligheidsbril • Opspattende (gevaarlijke) vloeistoffen. - met personen die reeds een bril dragen, gebruiken een overzetbril of een veiligheidsbril aangepaste correctieglazen. met aangepaste correctieglazen. glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. • Slijpen, frezen, draaien. glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. werkzaamheden met kans op oogkwetsuren • Werken met perslucht. met kans op oogkwetsuren -werkzaamheden slijpen, frezen, draaien,...; • Verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke stoffen. -- werken slijpen, met frezen, draaien,...; perslucht; werken op met • Nooit deperslucht; lenzen neerleggen. -- verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke producten. - verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke producten. bij beschadiging (bv. bril krassen) en slijtage. • Personen die een dragen, gebruiken een overzetbril of een veiligheidsbril met bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage. aangepaste correctielenzen. • Lenzen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. • Bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage.
id in
Beschermt tegen
Beschermt tegen Beschermt Gebruik Beschermt tegen Gebruik
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Afbeelding Afbeelding Afbeelding
----
sluit aan op het gezicht; sluit elastische aan op hetband gezicht; met rond het hoofd of de helm; met elastische band het hoofd of de helm; meestal gemaakt uit rond polycarbonaat; meestal gemaakt uit polycarbonaat; ventilatie-openingen om overdreven transpiratie te vermijden. ventilatie-openingen om overdreven transpiratie te vermijden.
--
wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; opspattende chemische producten. opspattende chemische producten.
VCA - Basisveiligheid
14.2.2. Ruimzichtbril Afbeelding
ijs
Afbeelding
• Sluit aan op het gezicht. • Met elastische band rond het hoofd helm. - montuur van onbrandbaar materiaal (metaalof of de kunststof); • Ventilatieopeningen bovenaan: volledig open of stofdicht, om overdreven tran- geharde of kunststofglazen (bv polycarbonaat); - zijkapjes tegen zijdelingse projectielen. spiratie te vermijden.
Opbouw
in
Pictogram Pictogram
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
Uitvoering
en
in d
id in
Gebruik
el e
Onderhoud
Geschikt voor Geschikt voor volgende volgende werkzaamheden werkzaamheden
- wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; • Ogen. - opspattende chemische producten. • Stoffige omgeving. - nooit op de glazen neerleggen; • Wegspringende, rondvliegende harde, scherpe deeltjes. - personen die reeds een bril dragen, gebruiken een overzetbril of een veiligheidsbril met aangepaste correctieglazen. • Opspattende (gevaarlijke) vloeistoffen. glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. • Slijpen, hakken, boren, schuren. werkzaamheden met kans op oogkwetsuren • Werken met perslucht. - slijpen, frezen, draaien,...; • Verven, vernissen, - werken met perslucht; overhevelen en mengen van gevaarlijke stoffen. - verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke producten. • Nooit op de lenzen neerleggen. bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage. • Bepaalde modellen kunnen over een gewone bril gedragen worden. • Reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. • Bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage.
gs do
Beschermt tegen Beschermt Beschermt tegen Gebruik
Vervangen
vo or
op
le
Onderhoud Afbeelding Vervangen
Ko p
ie
Opbouw
-
sluit aan op het gezicht; met elastische band rond het hoofd of de helm; meestal gemaakt uit polycarbonaat; ventilatie-openingen om overdreven transpiratie te vermijden.
Pictogram
Beschermt tegen Gebruik Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden
Vervangen
- wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; - opspattende chemische producten. - nooit op de glazen neerleggen; - bepaalde modellen kunnen over een gewone bril gedragen worden. glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. werkzaamheden met kans op oogkwetsuren - slijpen, frezen, draaien,...; - werken met perslucht; - verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke producten. bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage.
149
VCA - Basisveiligheid
14.2.3. Gelaatsscherm Bij tal van werksituaties bestaat het gevaar dat naast de ogen, ook de rest van het gezicht getroffen wordt door rondvliegende stukjes metaal, steen, hout of vloeistofspatten van bijvoorbeeld schoonmaakmiddelen en chemicaliën.
he to nd er w
ijs
Een veiligheids- of beschermbril biedt dan vaak niet voldoende bescherming. In deze situatie is het veiliger om gebruik te maken van een gelaatsscherm. Afbeelding Afbeelding
Er bestaan gelaatsschermen die aan een helm kunnen vastgemaakt die • Kunststofof metaalgaasscherm dat het gehele gezichtworden beschermt. nadien omhoog geklapt kunnen worden. • Eventueel voorzien van een kinbevestiging. • Kan vastgemaakt worden aaneen een helm of volledig ingewerkt in een helm. Er bestaan gelaatsschermen die aan helm kunnen vastgemaakt worden die nadien eventueel omhoog geklapt kunnengeklapt worden.worden. • Kan omhoog
in
Opbouw Uitvoering
en
Pictogram Opbouw Pictogram
el e
in d
Pictogram
- wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; - opspattende chemische producten; - bescherming van zowel ogen als gezicht. -• Ogen rondvliegende en scherm gezicht. - wegspringende, je kan het combineren (kleine) met een deeltjes; veiligheidsbril; -- opspattende chemische producten; gelaatsschermen voor schoonmaakwerk met hogedrukreinigers en werken met zuren • Wegspringende, rondvliegende harde, scherpe deeltjes. - moeten bescherming van zowel ogen gezicht. uitgerust zijn met eenalskinbevestiging.
gs do
Beschermt tegen
le
• Wegspringende, rondvliegende gloeiende deeltjes. -glazen je kanreinigen het scherm combineren met een veiligheidsbril; onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. - gelaatsschermen (gevaarlijke) voor schoonmaakwerk met hogedrukreinigers en werken met zuren • Opspattende Werkzaamheden met kans op oog-vloeistoffen. en/of gelaatskwetsuren moeten uitgerust zijn met een kinbevestiging. - schoonmaken met met hogedrukreinigers; • Schoonmaken een hogedrukreiniger. glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. - werkzaamheden boven het hoofd; • Werkzaamheden boven het hoofd. Werkzaamheden met kansinstallaties op oog- en/of gelaatskwetsuren - werken aan elektrische onder spanning (vlambogen); • Werken aan elektrische installaties onder spanning (vonken, vlambogen). - schoonmaken met hogedrukreinigers; werken met scheikundige producten; - werkzaamheden boven het hoofd; minder geschikt als bescherming tegen spatten van onder naar boven. • Werken met scheikundige producten. -• Werken werken aan elektrische installaties onder spanning (vlambogen); bij beschadiging / slijtage. met kettingzaag, bosmaaier,... (metaalgaasuitvoering). - werken met scheikundige producten; • Minder geschikt als bescherming tegen van deeltjes - minder geschikt als bescherming tegen spatten onder en naarspatten boven. die van onder kobijmen. beschadiging / slijtage. • Je kan het scherm combineren met een veiligheidsbril. • Gelaatsschermen voor schoonmaakwerk met hogedrukreiniger en werken met zuren moeten uitgerust zijn met een kinbevestiging. • Reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. • Bij beschadiging / slijtage.
Vervangen
ie
Vervangen
vo or
op
Gebruik Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden Geschikt voor volgende Onderhoud werkzaamheden Geschikt voor volgende werkzaamheden
id in
Beschermt Beschermt Gebruik tegen Beschermt tegen
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Afbeelding
Gebruik
Onderhoud Vervangen Afbeelding
Afbeelding
Opbouw Opbouw Pictogram
150 Pictogram
bestaat uit twee lagen: - een ruit in donkergetint glas die beschermt tegen het felle licht; - een ruit van gehard glas die de ogen tegen wegspringende metaaldeeltjes bestaat uit twee lagen: beschermt. - een ruit in donkergetint glas die beschermt tegen het felle licht; - een ruit van gehard glas die de ogen tegen wegspringende metaaldeeltjes beschermt.
- werken aan elektrische installaties onder spanning (vlambogen); - werken met scheikundige producten; - minder geschikt als bescherming tegen spatten van onder naar boven. bij beschadiging / slijtage.
Vervangen
VCA - Basisveiligheid
14.2.4. Lasbril Afbeelding Afbeelding Afbeelding
Opbouw Uitvoering Pictogram Opbouw
Pictogram Pictogram
Onderhoud
en
in d
id in
Geschikt voor volgende Vervangen Geschikt voor volgende werkzaamheden werkzaamheden
el e
werkzaamheden
gs do
Beschermt tegen Beschermt Onderhoud Beschermt Gebruik voortegen Geschikt volgende
Vervangen
le
• Alleen geschikt bij beperkte vorming van gensters. Bij overvloedig wegspringen van gensters (bv. bij het snijden van metalen) moet een lashelm gebruikt worden om het gezicht te beschermen. • Lenzen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. • Bij beschadiging / slijtage.
op
Afbeelding
Ko p
ie
vo or
Onderhoud Vervangen Opbouw
hitte, straling, lasvonken en wegspringende deeltjes. - bij werken in de buurt van laswerkzaamheden indien er geen lasgordijnen aanwezig - zijn; wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; • Ogen. - bij opspattende chemische bewerkingen met eenproducten. open vlam; • Hitte. - bij verwante technieken (snijden, schoonbranden); nooit op de glazen neerleggen; • Licht, UVIR-straling met beperkte intensiteit. - personen dieen reeds een bril dragen, gebruiken een overzetbril een veiligheidsbril glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een of zachte doek. met aangepaste correctieglazen. en (lassen wegspringende metaaldeeltjes. • Lasvonken - autogeen lassen met brandbare gassen bv. acetyleen-zuurstof) reinigen voor onderelektrisch stromendlassen; water en droogwrijven met een zachte doek. -glazen niet geschikt • Autogeen lassen, niet geschikt voor elektrisch lassen. -werkzaamheden alleen geschiktmet bij beperkte vorming van gensters. Bij overvloedig wegspringen van kans op oogkwetsuren • Bij werken in de buurt van laswerkzaamheden indien er geen lasgordijnen aan- slijpen, frezen, draaien,...; wezig met zijn.perslucht; - werken - verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke producten. • Bij werken met een open vlam. bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage.schoonbranden). • Bij verwante technieken (snijden,
in
Beschermt tegen Gebruik
-
sluit aan op het gezicht; met elastische band rond het hoofd of de helm; meestal gemaakt uit polycarbonaat; ventilatie-openingen om overdreven transpiratie te vermijden.
Pictogram
Beschermt tegen Gebruik Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden
Vervangen
- wegspringende, rondvliegende (kleine) deeltjes; - opspattende chemische producten. - nooit op de glazen neerleggen; - bepaalde modellen kunnen over een gewone bril gedragen worden. glazen reinigen onder stromend water en droogwrijven met een zachte doek. werkzaamheden met kans op oogkwetsuren - slijpen, frezen, draaien,...; - werken met perslucht; - verven, vernissen, overhevelen en mengen van gevaarlijke producten. bij beschadiging (bv. krassen) en slijtage.
151
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
ijs
bestaat uit lagen: Bestaat uittwee twee lagen: - een ruit in donkergetint glas die beschermt tegen het felle licht; • Een heldere ruit van gehard glas die de ogen tegen wegspringende metaaldeel- een ruit van gehard glas die de ogen tegen wegspringende metaaldeeltjes tjes beschermt. beschermt. - montuur van onbrandbaar materiaal (metaal of kunststof); • Een ruitofinkunststofglazen donkergetint(bvglas (vaak opklapbaar) die beschermt tegen het felle - geharde polycarbonaat); - zijkapjes tegen zijdelingse projectielen. licht en de warmte.
VCA - Basisveiligheid
14.2.5. Laskappen, lasschermen, lashelmen of lasmaskers
Afbeelding
he to nd er w
Lasscherm Lashelm Lasmasker • Bevestigbaar aan het hoofd (laskap). • Met de hand vast te houden (lasscherm). • Integrale helm al dan niet met automatische afstelling. • Uitvoering in leder (lasmasker).
Uitvoering
en
in
Pictogram Pictogram
gs do
el e
Gebruik Onderhoud Geschikt voor volgende Geschikt voor volgende werkzaamheden
ie
vo or
op
le
id in
werkzaamheden
Onderhoud Vervangen Vervangen Opmerking laswerkzaamheden
152
- strooistraling; • Ogen en gezicht. - opspattende lasspatten of slijpgensters; • Intense hitte. metaaldeeltjes. - kleine gesmolten -• Intens bij wegspringende licht, UV-gensters. en IR-straling. glazen reinigenen onder stromend water metaaldeeltjes.. en droogwrijven met een zachte doek. • Lasvonken wegspringende - elektrisch lassen; • Elektrisch lassen. - autogeen lassen; • Autogeen lassen. - verwante technieken; • Verwante technieken. - snijden en schoonbranden; - sporadischen lassen of snijden van metalen. • Snijden schoonbranden. • Zie specifieke onderhoudsvoorschriften in de gebruiksaanwijzing. bij beschadiging / slijtage. • Bij beschadiging / slijtage. • De aard van de werkzaamheden bepaalt hoe donker het glas moet zijn. • De ruiten in de laskap of -bril zijn voorzien van een codering (nummer) die aangeeft voor welke lasprocessen de ruit geschikt is. Hoe hoger het getal, hoe beter de bescherming. Zie ook hoofdstuk 11. • Zowel de lasser als zijn assistent moeten lasbescherming dragen. • Ook mensen in de omgeving van het lasproces moeten erop letten dat ze niet met onbeschermde ogen in de lichtstraling kijken. Een collectieve bescherming (bv. een lasgordijn) is een oplossing.
in d
Beschermt tegen Beschermt Beschermt tegen
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
ijs
Afbeelding
VCA - Basisveiligheid
14.3. Gehoorbescherming Vanaf een geluidsniveau van 80 decibel, dB(A) kan gehoorschade ontstaan! Daarom moet de werkgever gehoorbescherming ter beschikking stellen zodra er een blootstelling is aan lawaai boven die grens (gemiddeld over 8 uur bekeken). Vanaf een geluidsniveau van 85 dB(A) MOET de gehoorbescherming gedragen worden.
ijs
Er zijn verschillende uitvoeringen van gehoorbescherming voorhanden die in of over het oor gedragen worden.
in
14.3.1. Watten of propjes
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
Demping De demping van het geluidsniveau door de persoonlijke gehoorbeschermingsmiddelen is sterk afhankelijk van de soort (zie richtwaarden in de tabellen hierna) en de manier van inbrengen, aanpassen, enz. De correcte manier vind je in de bijgeleverde gebruiksaanwijzing.
en
el e
Dempt het geluid met
• Geplastificeerd met folie eromheen (eenmalig gebruik). • Uit schuimplastiek (meermaals te gebruiken). • 10 dB (A).
in d
Uitvoering
gs do
14.3.2. Pluggen
op
le
id in
Afbeelding
• Kunststof staafjes of vervormbare schuimrolletjes, die in het oor gestopt worden. • 10 - 15 dB (A).
vo or
Uitvoering
ie
Dempt het geluid met
Ko p
14.3.3. Universele oordopjes Afbeelding
Uitvoering Dempt het geluid met
• Speciaal gevormde oordoppen. • Worden al dan niet met een beugel rond de nek gedragen. • 10 - 15 dB (A) afhankelijk van de toonhoogte.
153
Afbeelding VCA - Basisveiligheid
Wat?
- speciaal gevormde oordoppen; - worden met een beugel rond de nek gedragen
Demping Wat?
van 15 oordoppen; tot 30 (dB(A)) -bescherming speciaal gevormde - worden met een beugel rond de nek gedragen
14.3.4. Otoplastieken
bescherming van 15 tot 30 (dB(A))
Demping Afbeelding Afbeelding
he to nd er w
ijs
Afbeelding
Dempinghet geluid met Dempt
- op maat vanvan de de drager (afgietsel van hetvan oor); • Op maat drager (afgietsel het oor). - een filter houdt het geluid tegen; • Bevatten een verwisselbare of instelbare filter. - 2 soorten filters: instelbaar en verwisselbaar; - op maat vanisde dragersteeds (afgietsel van het oor); stem kan blijven horen. • Voordeel menselijke - voordeel is datdat menjesteeds dede menselijke stem kan blijven horen. - een filter houdt het geluid tegen; afhankelijk van afhankelijk het soort filter • Maximaal 25 dB(A) van het soort filter. -demping 2 soorten filters: instelbaar en verwisselbaar;
Demping
- voordeel is dat men steeds de menselijke stem kan blijven horen. demping afhankelijk van het soort filter
in
Wat?
in d
en
14.3.5. Gehoorkappen Afbeelding
gs do
el e
Afbeelding Afbeelding
- wordt over het oor gedragen; - voorzien van afdichtingen die de oren volledig omvatten; - bij moderne versies is ook radio-ontvangst mogelijk; - wordt eruit over het gedragen; • Zien alsoor een koptelefoon sluiten het oor volledigmet vanwatten de omgeving af. - bij onvoldoende bescherming kan de en drager de kappen combineren of - voorzien van afdichtingen die de oren volledig omvatten; pluggen. • Bij moderne versies is ook radio-ontvangst mogelijk. - bij moderne versies is ook radio-ontvangst mogelijk; • Bij onvoldoende bescherming dededrager kappen combineren - bij onvoldoende bescherming kan dekan drager kappende combineren met watten of met watten pluggen. of pluggen.
Wat?
id in
Wat? Uitvoering
Gebruik
vo or
ie
Gebruik Onderhoud Vervanging
• Maximaal 25 dB (A) afhankelijk van de soort kap en de toonhoogte. • Hoogte van de oorschelpen regelen zodat de hoofdbeugel op het hoofd rust (zie ook de gebruiksaanwijzing). hoogte van de oorschelpen regelenreinigen zodat de met hoofdbeugel heten hoofd rust de afdichtringen zachte op zeep water. • Regelmatig • Beugel vervangen bij vervorming. hoogte van de oorschelpen regelen zodat de hoofdbeugel op het hoofd rust • Afdichtkussentjes vervangen bij beschadiging, scheuren of lekken (kussentjes gevuld met vloeistof).
op
Pictogram
Dempt het geluid met Gebruik
le
Pictogram
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Wat? Uitvoering
14.4. Ademhalingsbescherming Wanneer het gevaar bestaat dat gevaarlijke stoffen (stof, damp, gas, nevel) of hinderlijk stof het lichaam binnendringen via de ademhaling of wanneer het zuurstofgehalte in de te betreden ruimte te laag is, is ademhalingsbescherming noodzakelijk. Ook hier geldt dat de keuze van de ademhalingsbescherming bepaald wordt door de aard van de risico’s, de omstandigheden en de duur van het gebruik.
154
VCA - Basisveiligheid
14.4.1. Soorten ademhalingsbescherming Ademhalingsbeschermingsmiddelen bestaan in verschillende categorieën. Binnen elke categorie zijn er nog verschillende uitvoeringsvormen.
el e
in d
en
Bij filtermaskers wordt de in te ademen lucht afkomstig van de werkruimte gereinigd (gefilterd). Door in te ademen, met het masker op het gezicht, wordt de lucht door de filters ‘getrokken’. De verontreiniging (stof, gas of damp) blijft in de filters achter. Filtermaskers kunnen dus niet voor zuurstof zorgen! Deze wordt ook omgevingsafhankelijke ademhalingsbescherming genoemd.
gs do
Bij onafhankelijke ademhalingsbescherming wordt schone lucht van een externe bron (dus niet afkomstig van de werkruimte) in het masker of de luchtkap geblazen of gezogen bv. via flessen, een ademluchtleiding, persluchtnet of ademluchtunit.
vo or
op
le
id in
Onafhankelijke ademhalingsbescherming Je kan hierbij nog een onderscheid maken tussen: • Een systeem waarbij de gebruiker draagbare apparatuur gebruikt (flessen), en dus een onbeperkt bereik heeft in ruimte maar niet in tijd. • Een systeem met elders opgestelde apparatuur dat de gebruiker via een slang van ademlucht voorziet (bv. aangesloten op persluchtnet, zelf aanzuigen, leidingen op een ventilator of met een ademluchtunit). Dit systeem geeft een beperking in ruimte, maar minder in tijd. De belasting voor de gebruiker is kleiner.
Ko p
ie
Motorunits Er bestaan ook gelaatsmaskers, helmen of luchtkappen met motoraangedreven filters. De lucht wordt met een op batterijen werkende ventilator door de filter gevoerd (aangeblazen). Ze hebben een groot draagcomfort (veel gemakkelijker om te ademen) en worden vaak gebruikt in combinatie met kappen om te slijpen, lassen... Verse luchtapparaten Verse luchtapparaten zijn systemen waarbij je zelf verse lucht aanzuigt door een slang (beperkte lengte). Het uiteinde van de aanzuigslang wordt in een propere omgeving gelegd (aanpalend lokaal of buitenlucht). De lucht wordt aangezogen naar het masker in de verontreinigde omgeving waar je werkt. Dit is vermoeiender en niet zo veilig als andere onafhankelijke systemen die werken met overdruk in het masker. Het is een goed alternatief voor kleinere besloten ruimten of eenvoudige toepassingen.
Ademhalingsbescherming met motorunit.
155
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
in
he to nd er w
ijs
• Filtermaskers tegen stof. - Maskers voor eenmalig gebruik (bv. snuitje). - Gelaatsmaskers (half- of volgelaatmaskers) met inlegmechanisme of schroefdraadaansluiting (schroefrand). • Filtermasker tegen gas/dampfilter. - Gelaatsmaskers (half- of volgelaatmaskers) met schroefrand. • Onafhankelijke ademhalingsbescherming met ademlucht via flessen, persluchtnet, ademluchtleiding of ademluchtunit. - Volgelaatmaskers, helmen of luchtkappen met toevoer van lucht via een slang of in flessen. • Onafhankelijke ademhalingsbescherming met aanzuiging van verse lucht. - Verse lucht aanzuigende slangmaskers, waarbij verse lucht wordt aangezogen om in de vervuilde omgeving te kunnen werken.
VCA - Basisveiligheid
14.4.2. Welke ademhalingsbescherming gebruiken?
he to nd er w
en
in
Ademhalingsbescherming afstemmen op de drager Het beschermingsmiddel dient afgestemd te zijn op de persoon die er mee moet werken. Bij een te groot of niet op het gezicht afgestemd masker is er meer kans op lekkage langs de randen. Verder kunnen baard en snor (scheren aanbevolen), littekens of de armen van een bril bij gebruik van maskers veel lekkage veroorzaken bij gebruik van maskers.
in d
14.4.3. Algemene richtlijnen voor het gebruik van ademhalingsbescherming
le
id in
gs do
el e
Voor elk ademhalingsbeschermingsmiddel geldt dat instructie en oefening voor gebruik noodzakelijk zijn. • Voor een snuitje kan dat beperkt zijn tot een instructie (wanneer gebruiken, hoe opzetten, wanneer vervangen). • Voor maskers met filters is niet alleen instructie (wanneer gebruiken, keuze van de juiste filter, hoe monteren, demonteren en vervangen, manier van opzetten, wanneer vervangen, onderhoud, controle) maar ook oefening nodig. Onervaren werknemers moeten eerst leren werken met hun masker. Oefenen in een schone omgeving is aangewezen. • Voor het gebruik van onafhankelijke ademhalingsbescherming is een doorgedreven opleiding nodig met een verplicht examen/toets in een erkend centrum.
ie
vo or
op
Goed onderhoud en regelmatig schoonmaken zijn van levensbelang. Andere gebruiksrichtlijnen: • Controleer ook steeds of de filter geschikt is voor het te filteren gas/damp of stof. • Het masker moet goed passend zijn. Doe daarom altijd een controle (lektest). Hou de opening toe met de hand en als ademen niet mogelijk is, betekent dit dat er geen lek is. • Gezichtsbeharing (baard en/of snor kunnen voor lekken zorgen en de goede werking belemmeren. • Lucht voor luchtkappen, ademluchtleidingen en ademluchtflessen moet van goede kwaliteit zijn (indien nodig filteren).
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Onafhankelijke ademhalingsbeschermingsmiddelen worden gebruikt: • Als de zuurstofconcentratie lager is dan 19 %. • Bij ongekende en grote concentraties van gevaarlijke stoffen in de lucht. • In besloten ruimten als de concentratie gevaarlijke stoffen boven de grenswaarde ligt.
ijs
Adembeschermingsmiddelen met filters worden gebruikt: • Als de concentratie gevaarlijke stoffen boven de grenswaarde ligt tijdens de uitvoering van het werk. • Als je moet vluchten in een noodsituatie waarbij gevaarlijke stoffen zijn vrijgekomen. • Enkel als de zuurstofconcentratie hoog genoeg is (min. 19 %).
156
VCA - Basisveiligheid
14.4.4. Filtermakers Stofmasker of snuitje Afbeelding
he to nd er w
ijs
Afbeelding
• Bedekt alleen de mond en de neus. • Het masker zelf bestaat geheel of grotendeels uit filtermateriaal.
in
Pictogram Pictogram
en
in d
gs do
werkzaamheden Vervangen
fijne vaste en rook)stofdeeltjes en vloeibare deeltjes • Vaste en(stof vloeibare (NIET gebruiken bij gassen of dampen). - het masker is alleen efficiënt als het goed aansluit op het aangezicht; • Schuren, slijpen, zagen, frezen en andere activiteiten waarbij er fijn stof - regelmatigeboren, controle en vervanging zijn essentieel. vrijkomt. wegwerpmateriaal -schuren, frezendat en ventiel andere activiteiten er fijn stofluchtvochtigvrij• Met of boren, zonderslijpen,zagen, uitademventiel; verlaagt dewaarbij temperatuur, komt. heid en het CO2- gehalte aanzienlijk en werkt aangenamer. - als de ademweerstand groter wordt (d.w.z. dat de filter verzadigd is); • Er uitvoeringen voor gebruik (wegwerpmateriaal, code FFP). - bij zijn beschadiging van een vaneenmalig de onderdelen; - als demasker binnenzijde heel efficiënt vochtig wordt. • Het is alleen als het goed aansluit op het gezicht. • Regelmatige controle en vervanging zijn essentieel. • Wegwerpmateriaal na gebruik vervangen. • Als de ademweerstand groter wordt (d.w.z. dat de filter verzadigd is). • Bij beschadiging. • Als de binnenzijde heel vochtig wordt.
el e
Beschermt tegen Beschermt tegen Gebruik Geschikt voor volgende werkzaamheden Onderhoud Geschikt voor volgende Uitvoering
id in
Onderhoud Vervangen
Ko p
ie
Beschermt tegen Gebruik
vo or
op
le
Afbeelding
Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden Vervangen
gassen en dampen - het masker is alleen efficiënt als het goed aansluit op het aangezicht. Wanneer de drager een (stoppel)baard of een litteken op het gezicht heeft, kan dit voor problemen zorgen. Daarom is goed scheren aanbevolen; - regelmatige controle en vervanging zijn essentieel; - NIET gebruiken in zuurstofarme ruimten; - de kleur en code van de filter bepalen waartegen hij beschermt. de filters uit het masker verwijderen en het masker reinigen in lauwe zeepoplossing, spoelen in lauw water en laten opdrogen. - schilderen en vernissen; - verfspuiten en reinigen onder hoge druk: wanneer de nevel ook dampen bevat, is een geactiveerde koolstoffilter vereist. - beschadigde/versleten maskers vervangen; - filters vervangen: op regelmatige tijdstippen (raadpleeg de preventiedienst); als de ademweerstand groter wordt (d.w.z. dat de filter verzadigd is); als je het product proeft of ruikt.
157
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Uitvoering
VCA - Basisveiligheid
Masker met verwisselbare filter
he to nd er w
ijs
Afbeelding
halfgelaatmasker volgelaatmasker filtermasker met gas-/dampfilter en met stoffilter • Uit rubberachtig materiaal voorzien van een inlegmechanisme voor stoffilters en/of een schroefrand voor filterbussen. • Types: - Kwartmasker: een masker dat de neus en de mond bedekt (weinig gebruikt) - Halfgelaatmasker: een masker dat de neus, de mond en de kin bedekt - Volgelaatmasker: een masker dat het hele gezicht bedekt.
in
el e
in d
en
Pictogram Pictogram
Gebruik
ie
Afbeelding Vervangen
le op
vo or
Geschikt voor volgende werkzaamheden
id in
Gebruik Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden Onderhoud Vervangen
Beschermt tegen Gebruik
fijne vaste (stof en en vloeibare deeltjes • Stof, gassen enrook) dampen afhankelijk van de gebruikte filters. De kleur en code - het masker is alleen efficiënt als het goed aansluit op het aangezicht; van de filter geven aan waartegen hij beschermt. - regelmatige controle en vervanging zijn essentieel. • Alleen gebruiken bij kleine EN gekende verontreiniging. wegwerpmateriaal controle en frezen vervanging zijnactiviteiten essentieel. • Regelmatige -schuren, boren, slijpen,zagen, en andere waarbij er fijn stof vrijkomt. • De filters uit het masker verwijderen en het masker reinigen in een lauwe zeepoplos- als de ademweerstand groter wordt (d.w.z. dat de filter verzadigd is); sing, spoelen invan lauw laten drogen. - bij beschadiging eenwater van deen onderdelen; - als de binnenzijde heel vochtig wordt. • Schilderen en vernissen. • Verfspuiten. • Reinigen onder hoge druk. • Beschadigde/versleten maskers vervangen. • Filters vervangen: - Op regelmatige tijdstippen (raadpleeg de preventiedienst). - Bij stoffilters als de ademweerstand groter wordt (de filter is verzadigd). - Als je het product proeft of ruikt (de filter is verzadigd).
gs do
Beschermt tegen Beschermt tegen
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Uitvoering Afbeelding
gassen en dampen - het masker is alleen efficiënt als het goed aansluit op het aangezicht. Wanneer de drager een (stoppel)baard of een litteken op het gezicht heeft, kan dit voor pro14.4.5. Soorten filters blemen zorgen. Daarom is goed scheren aanbevolen; - regelmatige controle en vervanging zijn essentieel; Alle filters zijn beperkt bruikbaar in tijd afhankelijk van het ruimten; soort filter, de hoeveelheid en de aard van de gevaar- NIET gebruiken in zuurstofarme lijke stoffen en de hoeveelheid -ingeademde lucht (licht of zwaar Stoffilters raken verstopt bij langdurig de kleur en code van de filter bepalen werk). waartegen hij beschermt. Onderhoud de filters uit het masker verwijderen en het masker reinigen in lauwe zeepoplosgebruik en gas- of dampfilters raken verzadigd en slaan door. sing, spoelen in lauw water en laten opdrogen. Geschikt voor volgende - schilderen en vernissen; werkzaamheden - verfspuiten en reinigen onder hoge druk: wanneer de nevel ook dampen bevat, is een geactiveerde koolstoffilter vereist. Vervangen - beschadigde/versleten maskers vervangen; - filters vervangen: op regelmatige tijdstippen (raadpleeg de preventiedienst); 158 als de ademweerstand groter wordt (d.w.z. dat de filter verzadigd is); als je het product proeft of ruikt.
VCA - Basisveiligheid
Stoffilters Stoffilters worden ingedeeld in klassen. We treffen de letter P (van ‘particle’) aan, met het cijfer 1, 2 of 3. Hoe hoger het nummer, hoe beter het stof wordt tegengehouden. Stoffilters hebben de kleurcode wit.
en
in
Gas- en dampfilters Gas- en dampfilters worden onderverdeeld in categorieën op basis van het soort gas of damp dat ze opvangen en in drie klassen volgens het opnamevermogen. Het is echter niet zo dat een klasse 3-filter beter beschermt dan een klasse 2-filter. Bij gas- en dampfilters betekent een hoger nummer een groter opnamevermogen of grotere capaciteit. Of anders gezegd, hoe hoger de klasse, hoe hoger de concentratie waartegen het gasfilter beschermt of hoe langer hij meegaat in dezelfde omstandigheden.
el e
in d
De filter beschermt normaal niet tegen stofdeeltjes, tenzij het gaat om een gecombineerde filter. Het type filter kan je herkennen aan de letter- en de kleurcode (zie tabel). Sommige leveranciers leveren combinatiefilters die tegen meerdere gassen bescherming bieden.
Het type gas- en dampfilter herken je aan de letter- en kleurcode.
op
Gas- en dampfilters
le
id in
gs do
Klassen van gas- en dampfilters De meeste gasfilters zijn verkrijgbaar in drie verschillende capaciteiten, namelijk: • Klasse 1: lage capaciteit (max. 1000 ppm / 0,1 vol.%). • Klasse 2: middelgrote capaciteit (max. 5000 ppm / 0,5 vol.%). • Klasse 3: grote capaciteit (max. 10000 ppm / 1,0 vol.%).
Ko p
ie
vo or
Filter Kleur Naam kleur A Bruin AX Bruin B Grijs E Geel K Groen NO-P3 Blauw-wit Reaktor-P3 Oranje CO Zwart Hg-P3 Rood-wit
Combinatiefilter.
Toepassing Organische gassen en dampen met kookpunt ≥ 65°C (bv. tolueen, ethanol) Organische gassen en dampen met kookpunt < 65°C (bv. aceton, pentaan) Anorganische gassen en dampen (bv. chloor) Zwaveldioxide en waterstofchloride Ammoniak en amines Stikstofoxiden (bv. in uitlaatgassen), met stofdeeltjesfilter P3 Radioactief jodium, met stofdeeltjesfilter P3 CO (koolstofmonoxide) Kwikdampen, met stofdeeltjesfilter P3
159
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
ijs
Beschermt tegen weinig schadelijk (hinderlijk) stof Beschermt tegen schadelijk stof Beschermt tegen giftig stof
he to nd er w
Bescherming stoffilters P1 P2 P3
VCA - Basisveiligheid
14.4.6. Onafhankelijke ademhalingsbeschermingsmiddelen Sommige schadelijke gassen/dampen kunnen niet met een filter worden tegengehouden. Ook bij een tekort aan zuurstof en bij grote hoeveelheden van een gevaarlijke stof of een onbekende verontreiniging is er een probleem. Het gebruik van een onafhankelijk ademhalingsbeschermingsmiddel waarbij schone lucht wordt aangevoerd, is dan noodzakelijk.
ijs he to nd er w
ofzijn helm metopgebouwd automaat DeMasker De systemen systemen zijn meestal meestal opgebouwd uituit een een of of meerdere meerdere van van dede volgende volgende delen: delen: - een - een volgelaatsmasker volgelaatsmasker (bedekt (bedekt hethet hele hele gezicht gezicht inclusief inclusief ogen); ogen); - een - een halfmasker halfmasker (bedekt (bedekt neus, neus, mond mond enen kin); kin); - een - een kwartmasker kwartmasker (bedekt (bedekt neus neus enen mond); mond); - een - een mondstuk; mondstuk; - adembeschermingskap - adembeschermingskap (bedekt (bedekt tenten minste minste hethet gezicht gezicht maar maar vaak vaak ook ook hethet hele hele hoofd hoofd enen dede hals); hals); - een - een reservoir reservoir met met zuurstof zuurstof of of perslucht; perslucht; - een - een aanvoerslang; aanvoerslang; - een - een doseersysteem doseersysteem datdat dede druk druk van van dede aangevoerde aangevoerde lucht lucht reduceert reduceert tottot dede voor voor dede ademhaling ademhaling geschikte geschikte druk. druk.
el e
in d
en
in
Opbouw Opbouw
Luchtkap • Masker of helm met automaat. - De automaat is een systeem dat de druk van de aangevoerde lucht vermindert tot de voor de ademhaling geschikte druk (ademhalingsautomaat of longautomaat). - Met lucht uit flessen of aangevoerd via ademluchtleiding, persluchtnet of - tekort - tekort aan aan zuurstof; zuurstof; ademluchtunit. - intoxicaties -• Luchtkap intoxicaties of of aandoeningen aandoeningen vanvan dede ademhalingswegen ademhalingswegen (door (door stof, stof, gas, gas, rook, rook, nevels). nevels). - de - de gebruiker gebruiker moet moet medisch medisch gekeurd gekeurd zijn; zijn; - Los over het hoofd teeenluchtslang zetten met steun op deopschouders. De lucht wordt er - toestellen - toestellen met met toevoer toevoer viavia een luchtslang (bv. (bv. aangesloten aangesloten op een een persluchtnet): persluchtnet): “ingeblazen” en verlaat de kap langs de voorzijde van het lichaam. niet niet gebruiken gebruiken wanneer wanneer dede terugweg terugweg gevaar gevaar kan kan opleveren opleveren voor voor werken werken diedie weinig weinig verplaatsing verplaatsing vragen vragen persluchtnet of ademluchtunit. - Met lucht aangevoerd via ademluchtleiding, nooit nooit zuurstof gebruiken gebruiken i.p.v.perslucht i.p.v.perslucht • Er bestaat ookzuurstof nog een uitvoering waarbij je zelf de ademlucht via een slang - toestellen - toestellen met met persluchtpersluchtof of zuurstofflessen zuurstofflessen aanzuigtgebruiksduur in het masker (verse luchtapparaat). gebruiksduur is is beperkt beperkt
gs do
Pictogram Pictogram
ie
vo or
Afbeelding Gebruik Gebruik
op
Beschermt Beschermt tegen tegen
le
id in
Uitvoering
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Afbeelding Afbeelding Afbeelding
Pictogram Pictogram
Beschermt tegen Beschermt tegen Gebruik
Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden Vervangen
160 Afbeelding
bijbij persluchttoestellen persluchttoestellen met met 2 flessen 2 flessen steeds steeds beide beide flessen flessen openen openen - gehoorbescherming - gehoorbescherming is is nodig nodig wanneer wanneer dede uitstromende uitstromende lucht lucht teveel teveel lawaai lawaai veroorzaakt. veroorzaakt.
fijne vasteaan (stofzuurstof. en rook) en vloeibare deeltjes • Tekort - het masker is alleen efficiënt als het goed aansluit op het aangezicht; • Inademing van stof, gas, damp, rook, nevel.
- regelmatige controle en vervanging zijn essentieel. wegwerpmateriaal -schuren, boren, slijpen,zagen, frezen en andere activiteiten waarbij er fijn stof vrijkomt. - als de ademweerstand groter wordt (d.w.z. dat de filter verzadigd is); - bij beschadiging van een van de onderdelen; - als de binnenzijde heel vochtig wordt.
VCA - Basisveiligheid
• De gebruiker moet medisch gekeurd zijn. • Toestellen met toevoer via een luchtslang: - Niet gebruiken wanneer de terugweg gevaar kan opleveren. - Voor werken die weinig verplaatsing vragen. - Nooit zuurstof gebruiken i.p.v. perslucht. • Toestellen met persluchtflessen: - Gebruiksduur is beperkt. - Bij persluchttoestellen met 2 flessen steeds beide flessen openen. - Gehoorbescherming is nodig wanneer de uitstromende lucht teveel lawaai veroorzaakt. • Maskers en kappen reinigen en desinfecteren na gebruik. • De werking en afdichting controleren vóór gebruik. • Persluchtflessen reinigen en onderhouden zoals aangegeven in de gebruiksaanwijzing. • Brandbestrijding. • Werken in zones met zuurstoftekort. • Zand en metaalstralen. • Interventies in de chemische en petrochemische industrie. • Werken in besloten ruimten. • Werken in sterk besmette zones (bv. radioactiviteit). • Bij beschadiging/slijtage. • Regelmatige controle door bevoegd persoon (volgens VCA minstens eenmaal per jaar).
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
Vervangen
161
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
in d
en
Geschikt voor volgende werkzaamheden
in
Onderhoud
he to nd er w
ijs
Gebruik
VCA - Basisveiligheid
14.5. Hoofdbescherming Het enige middel dat het hoofd voldoende beschermt tegen vallende materialen, stoten,... is de veiligheidshelm. Afbeelding Op bouwplaatsen en bij bepaalde onderhoudswerkzaamheden is het dragen van een helm dan ook noodzakelijk.
he to nd er w
ijs
Afbeelding Afbeelding
Opbouw
De buitenkant kan uit verschillende materialen vervaardigd zijn: - polyethyleen; - polycarbonaat; -Detextiel-fenol; buitenkant kan buitenkant uit verschillende zijn: en voorkomt dat het • Harde stevige die materialen de eerstevervaardigd schok opvangt -- glasvezel met polyester; polyethyleen; hoofd getroffen wordt. -- ABS. polycarbonaat; • Een binnenwerk dat opis het hoofd van rustdeenomstandigheden. de kracht vanEen de helm klapdie verdeelt over De keuze van het materiaal afhankelijk - textiel-fenol; gebruikt wordt bij het werken met chemicaliën, moet aan andere eisen voldoen dan hele hoofd. - het glasvezel met polyester; een helm die bij hoge gedragenomdat wordt. deze elektriciteit geleidt. - ABS. • Een metalen helmtemperaturen is niet toegelaten De keuze van het materiaal is afhankelijk van de omstandigheden. Een helm die gebruikt wordt bij het werken met chemicaliën, moet aan andere eisen voldoen dan een helm die bij hoge temperaturen gedragen wordt.
in
in d
en
Pictogram Pictogram
gs do
el e
Pictogram
Beschermt tegen Gebruik Gebruik
le
Verplicht te dragen
ie
Vervangen
vo or
Uitvoering
Onderhoud Geschikt voor volgende werkzaamheden Vervangen
op
Onderhoud
Vervangen
vallende de voorwerpen tegen hindernissen • Door functie en vanstoten het binnenwerk is het belangrijk dat je de helm goed af- met achterhoofdband hetjebinnenwerk afgesteld; steltdezodat hij niet tewordt los op hoofd staat. - geen stickers op de helm kleven. Stickers kunnen eventuele barsten in de helm verbergen. • Vallende voorwerpen en stoten. vallende voorwerpen en stoten tegen hindernissen het binnenwerk reinigen met lauw water en zeep -• Na met de achterhoofdband wordt het binnenwerk afgesteld; eenbouwwerven; bepaalde tijd (zie gebruiksaanwijzing). - op alle -• Nadat geen stickers op de helm kleven. Stickers kunnen eventuele barsten in deof helm verbergen. - waar er gevaar voor vallende hij eenisserieuze klapvoorwerpen; heeft opgevangen (val, stoot vallend voorwerp). het binnenwerk reinigen met lauw water en zeep -• Als waarhij er een pictogram aanwezig is; gebarsten is. -- op waar het dragen van een veiligheidshelm verplicht is, biedt een stooop plaatsen alle bouwwerven; • De buitenkant uit verschillende materialen vervaardigd zijn zoals polyethyleen, thelm onvoldoende bescherming. - waar er gevaar iskan voor vallende voorwerpen; -- de levensduur van textiel-fenol, de helm wordt is; grotendeelsmet bepaald door het soort materiaal. De polycarbonaat, glasvezel polyester, ABS. waar er een pictogram aanwezig -• De op plaatsen waar het dragen van een veiligheidshelm verplicht is, een Een stoo-helm die gebruiksaanwijzing vormt hiervoor een belangrijke handleiding. De biedt fabricatiedatum keuze van het materiaal is afhankelijk van de omstandigheden. thelm onvoldoende bescherming. van de helm is terug te vinden aan de binnenkant van de helm; gebruikt wordt bij het werken met chemicaliën, moet aan andere eisen voldoen dan de levensduur van de helm grotendeels bepaald door soort materiaal. -- een helm is onderhevig aan wordt slijtage, UV-straling,... (niet op het de hoedenplank van De de een helm die bij hoge temperaturen gedragen wordt. auto leggen),... gebruiksaanwijzing vormt hiervoor een belangrijke handleiding. De fabricatiedatum - na zware of bij barsten. vaneen de helm isklap terug te vinden de binnenkant van de helm; • Het binnenwerk reinigen metaanlauw water en zeep. - een helm is onderhevig aan slijtage, UV-straling,... (niet op de hoedenplank van de • Op alle bouwwerven. Over algemeen geldt een maximale gebruiksduur van: autohet leggen),... • Bij sloopwerken. -- polyethyleen 3 jaar; na een zware helm: klap of bij barsten. - polycarbonaat helm: 10 jaar; • Waar er gevaar is voor vallende voorwerpen of stoten. -Over textielfenol helm: geldt 10 jaar; het algemeen een maximale gebruiksduur van: • De levensduur van3polyester de helmhelm: wordt bepaald door het soort materiaal. De -- glasvezel versterkte 10grotendeels jaar. polyethyleen helm: jaar; -- ABS: 5 jaar gebruiksaanwijzing polycarbonaat helm: 10vormt jaar; hiervoor een belangrijke handleiding. De fabricatieda- tum textielfenol van dehelm: helm10isjaar; terug te vinden aan de binnenkant. Een helm is onderhevig aan - slijtage glasvezelen versterkte helm: 10 jaar.(niet op de hoedenplank van de auto leggen). gevoeligpolyester aan UV-straling,...
id in
Beschermt tegen Beschermt tegen Onderhoud Gebruik Vervangen Verplicht te dragen
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Opbouw Uitvoering
- ABS: 5 jaar
162
VCA - Basisveiligheid
14.6. Hand- en armbescherming De handen hebben het vaak zwaar te verduren. Omwille van hun kwetsbaarheid is een goede bescherming tegen verschillende risico’s onontbeerlijk. Afbeelding Afbeelding
Opbouw Uitvoering
Er bestaan handschoenen in allerlei soorten materialen. Het is van belang juiste • Er bestaan handschoenen in allerlei soorten materialen. Het ishetvan belang het materiaal eruit te kiezen, want soms is het dragen van verkeerde handschoenen zelfs materiaal uit teinkiezen, want soms is hetHet dragen verkeerde Erjuiste bestaan handschoenen allerlei soorten materialen. is van van belang het juistehandgevaarlijker dan helemaal geen handschoenen dragen. Veel voorkomende materialen materiaal eruitzelfs te kiezen, want soms is het dragen van verkeerde handschoenen zelfs schoenen gevaarlijker dan helemaal geen handschoenen dragen. zijn leder, rubber, pvc, vinyl,... gevaarlijker dan helemaal geen handschoenen dragen. Veel voorkomende materialen • Er bestaan uit ookleder verschillende gewone handschoenen handschoenen Handschoenen of textiel of vormen: een combinatie van beide zijn meestal en goed zijn leder, rubber, pvc, vinyl,... voor hetverlengde werken metpolsruwe en/of materialen (beton, steen, ...). Kunststoffen handschoenen met armbescherming. Handschoenen uit leder of textiel of een combinatie van beide zijn meestal goed beschermen eerder tegen indringing van (chemische) vloeistoffen. voor het werken metzijn ruwevoorhanden materialen (beton, steen, ...). Kunststoffen • Handschoenen in verschillende maten diehandschoenen aangeduid worden beschermen eerder (chemische) met cijfers vantegen 6 totindringing 11. Zorg van ervoor dat de vloeistoffen. handschoenen goed passen.
en
in
Opbouw
in d
Pictogram
gs do
el e
Pictogram Pictogram
Gebruik
Vervangen
Ko p
ie
Beschermt tegen
Vervangen
op
• Geen handschoenen in de buurt van draaiende delen om niet gegrepen te wor- bij beschadiging; werken met gevaarlijke stoffen, vuur, gevaarlijke gereedschappen/machines. den. -- bij sterke verontreiniging; bij beschadiging; • Scherpe of ruwe voorwerpen. -- bij slijtage. bij sterke verontreiniging; • Hitte. - bij slijtage. • Koude. • Straling. • Gevaarlijke stoffen. • Bij beschadiging. • Bij sterke verontreiniging. • Bij slijtage.
vo or
Geschikt voor volgende werkzaamheden Geschikt voor volgende werkzaamheden Vervangen
le
id in
Gebruik Gebruik
- Handschoenen zijn voorhanden in verschillende maten die aangeduid worden in cijfers van 6 tot 11; - Handschoenen zijnhandschoenen voorhanden in verschillende maten die aangeduid worden • Snijbestendige bijEen gevaar voor snijden. - de handschoenen moeten goed passen. handschoen die te groot of te klein is, in cijfers van 6 tot 11; • Isolerende handschoenen bij hitte of koude. gaat minder lang mee dan een goed passende handschoen; - de handschoenen moeten goed passen. Een handschoen die te groot of te klein is, - in sommige gevallen kan het handschoenen gebruik van handschoenen extra gevaar inhouden (bv.geen leren • Kunststofof rubberen bij gevaarlijke stoffen (zeker gaat minder lang mee dan een goed passende handschoen; bij het werken met machines kan de handschoen gegrepen worden door de machine). ofsommige stoffengevallen handschoenen wantvan diehandschoenen laten gevaarlijke stoffen door).(bv. - in kan het gebruik extra gevaar inhouden Naargelang het materiaal van de bij het werken met uit machines kan de handschoen worden door de machine). • Handschoenen leder ofhandschoen: textiel of eengegrepen combinatie van beide zijn wel goed -Naargelang werken met hete, koude van of scherpe voorwerpen; het materiaal de handschoen: voor het werken met ruwe materialen. -- werken vuur, gevaarlijke gereedschappen/machines. werken met met gevaarlijke hete, koudestoffen, of scherpe voorwerpen;
Vingergevoeligheid Het dragen van handschoenen stuit bij de werknemers vaak op grote weerstand omdat handschoenen de handigheid bij bepaalde werkzaamheden beperken. Daarom is het belangrijk om, bij handelingen die precisie vereisen, het juiste type handschoenen (uit soepel materiaal) ter beschikking te stellen. Omdat dit soepel materiaal de levensduur en dus de beschermende eigenschappen van de handschoenen vermindert, moeten dergelijke handschoenen regelmatig (wekelijks) vervangen worden. 163
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
ijs
Afbeelding
VCA - Basisveiligheid
14.7. Voet- en beenbescherming Onaangepast schoeisel is de oorzaak van veel verwondingen aan voeten en enkels. Goed passend en degelijk schoeisel dat klachten aan de voeten helpt voorkomen en bescherming biedt tegen de op de werkplaats aanwezige gevaren, is essentieel voor veilig werken.
he to nd er w
ijs
Degelijk schoeisel Degelijk schoeisel beschikt over bepaalde kenmerken: een goede hielsteun, buigzame zolen die zich aanpassen aan de natuurlijke voetbeweging, lage hakken met een groot steunvlak, een degelijk systeem om de schoen vast te maken bovenaan (veters, kleefstrips,...) en een goede pasvorm.
in en
Afbeelding
Verschillende uitvoeringen: • Met beschermende neus (staal, aluminium of composiet materiaal). • Met antiperforatie tussenzool (staal of composiet materiaal). • Loopzool met slipvast profiel (antislip). Verschillende uitvoeringen: met stalen neus, met stalen binnenzool, enkel- en wreef• Antistatische uitvoering. bescherming,tegen antistatische uitvoering, bescherming van de achillespees, bescher• Bestand oliën, vetten, gevaarlijke stoffen. ming tegen bepaalde chemicaliën, bescherming tegen vocht, koude of warmte,... • Lage schoen, halfhoge schoen, laars, knielaars, lieslaars. De werkomgeving bepaalt de keuze van korte de schoen • Uit leerer en gelijkaardige of volledig uit rubber Wanneer scherpe voorwerpenmaterialen (spijkers, glas,...) op de grond liggen,of is kunststof. een stalen zool aangewezen. In een keuken kan een goede antislipzool volstaan. • Andere eigenschappen (zie verder).
el e
in d
Uitvoering
id in
gs do
Opbouw
vo or
op
le
Pictogram Pictogram
ie
Beschermt tegen Beschermt tegen
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Afbeelding
Gebruik
Geschikt voor volgende werkzaamheden
Geschikt voor volgende Onderhoud en opslag werkzaamheden Vervangen
(afhankelijk van gebruikte materiaal) Afhankelijk vanhethet gebruikte materiaal beschermen veiligheidsschoenen tegen - perforatie van de voetzool; één of meer van de volgende gevaren/risico’s: - verplettering van de voet; • Mechanisch: stoten, vallende voorwerpen, penetratie van scherpe voorwerpen. - uitglijden; • Thermisch: - bevriezing. hitte en koude. - het schoeisel(gevaarlijke goed sluiten; stoffen): onderdompeling, spatten en nevel. • Chemisch - loshangende of te lange veters vermijden; • Elektrisch: statische elektriciteit. - de schoenen moeten bewaard worden in een goed verluchte ruimte. Leren schoe• Fysieke belasting: de verplaatsingen zelf vormen een belasting voor onze nen mogen nooit gedroogd worden op of naast de verwarming. Hierdoor zou het voeten en gewrichten. leer kunnen barsten of scheuren. - werken op bouwterreinen, in opslagplaatsen, draagbare machines,...; • Uitglijden of misstappen (verzwikking,met breuk). - werken in keukens, schoonmaken; • Overmatige transpiratie en vocht (huidaandoeningen). - ... De werkomgeving en de aard van het werk bepalen de keuze van de schoen: - regelmatig reinigen met schoensmeer; • In de bouw: met beschermde neus en antiperforatie tus- de schoen niet veiligheidsschoenen te dicht tegen de verwarming zetten; - veiligheidsschoeisel is waterdicht als het goed onderhouden wordt (bv. met leervet); senzool. - bewaren in goed verluchte ruimten. • Veiligheidslaarzen waar water en gevaarlijke stoffen aanwezig zijn. - beschadiging vanschoenen de zool (breuk, perforatie,...); • Antistatische zorgen ervoor dat er op de drager geen elektrostatische - afgesleten antislipprofiel; leiding wordt ze worden bijgevolg gebruikt in explosiegevaarlijke - ingedrukte stalenopgestapeld; neus. gebieden. • In een keuken of bij schoonmaak kan een goede antislipzool volstaan.
VCA - Basisveiligheid
Onderhoud en opslag
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
he to nd er w
Opbouw
1. Enkelpolstering 2. Binnenvoering 3. Contrefort 4. Anatomisch gevormde binnenzool 5. Schokdemper 6. Antiperforatie zool 7. (Lederen) binnenzool 8. Loopzool 9. Beschermende neus 10. (Rubber) overneus 11. Afwerklaag voor de rand van de beschermende neus. 12. Bovenleer (schacht) 13. Binnenvoering 14. Nestelringen of haken 15. Middenvoetbescherming. 16. Watertong
165
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
ijs
Vervangen
• Regelmatig onderhouden en invetten. • Natte schoenen niet bij de verwarming drogen. • Bewaren in goed verluchte ruimten. • Bij beschadiging van de zool (breuk, perforatie,...), beschadiging van het leder,... • Als het antislipprofiel is afgesleten. • Bij een ingedrukte neus. • Na contact met gevaarlijke stoffen (schoenen die daar niet tegen bestand zijn). Verschillende uitvoeringen: • Met beschermende neus uit staal, aluminium of composiet materiaal (200 J impactweerstand). • Met antiperforatie tussenzool uit staal of composiet materiaal (1100 N penetratieweerstand). • Loopzool met slipvast profiel, energieabsorptie in de hak, optioneel met beschermende overneus. • In hoge mate bestand tegen oliën, vetten, basen en gematigde zuren. • Antistatische uitvoering (elektrische weerstand ligt tussen 100 k( en 1000 M(). • Schacht uit volnerf rundleer, eventueel voorzien van slijtvaste textiel inzetstukken. Waterafstotend bij S2 en S3 schoenen, luchtig en geperforeerd bij S1 en S1P schoenen. • Overige aandachtspunten: stevige contrefort (bescherming achillespees), zacht gepolsterde enkel- en wreefbescherming (tong). • Voering uit vochtabsorberend en ventilerend technisch textiel. Optioneel met wintervoering. • Wisselbare ergonomische inlegzool.
VCA - Basisveiligheid
ijs
Veiligheidsschoeisel - beschermschoeisel - werkschoeisel Schoeisel is in te delen in drie hoofdklassen, namelijk veiligheidsschoeisel (codering S), beschermschoeisel (codering P) en werkschoeisel (codering O). Bij veiligheidsschoeisel wordt uitgegaan van een basispakket met eisen waaraan de veiligheidsschoen moeten voldoen. Zo zijn alle S-type schoenen en laarzen voorzien van een neusbescherming die een impact van 200 joule moet kunnen verdragen. De P-typen bieden bescherming tot slechts 100 joule. De O-schoenen hebben geen neusbescherming. Alle typen kunnen aanvullende beschermingen bieden (tegen vocht, uitglijden, antistatisch, enz.).
he to nd er w
14.8. Lichaamsbescherming
en
in
Werkkleding - Beschermende kleding Er wordt een onderscheid gemaakt tussen werkkleding en beschermende kleding. Werkkleding belet dat de eigen kleding of het lichaam bevuild worden. Gewone werkkleding is om die reden geen persoonlijk beschermingsmiddel. Beschermende kleding echter is bedoeld als bescherming tegen specifieke risico’s en hoort thuis in de categorie van de persoonlijke beschermingsmiddelen.
gs do
el e
in d
Afbeelding
id in
Gaspak Signalisatiekleding Maliënkolder • Verschillende uitvoeringen: - Werkkleding: overall, werkbroek, werkjas, werkhemd, werkschort. - Beschermende kleding: deelbescherming (bv. schort, voorschoot), meerdelige kleding, eendelig pak (bv. overall, chemicaliënpak, gaspak). • Signalisatiekleding dient om de aandacht te vestigen op personen die in omstandigheden met slechte of beperkte zichtbaarheid werken. De kleding is uitgevoerd in speciale felle kleuren (fluo-rood, fluo-geel, fluo-oranje) en voorzien van fluorescerende of reflecterende materialen.
ie
vo or
op
le
Afbeelding Uitvoering
Pictogram Pictogram
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
De huid beschermt ons tegen externe invloeden, maar is niet onaantastbaar. Aangepaste kleding biedt een bijkomende en vaak noodzakelijke bescherming. Beschermkleding is verkrijgbaar in allerlei modellen en materialen.
Beschermt tegen
-
Gebruik
-
Geschikt voor volgende werkzaamheden
166
Onderhoud
verontreiniging; snij- en steekwonden; regen en vocht; ...
de kleding moet de persoonlijke kledij volledig omsluiten; bij de middagpauze de kleding achterlaten in de kleedruimte; bij werken in koude of tocht is speciale warmte-isolerende onderkledij aangewezen; beschermkledij moet goed aansluiten. Dit om te vermijden dat de drager blijft haperen aan een scherpe hoek of deurklink of dat de kledij wordt gegrepen door de machine. - werken in riolen, putten, kelders,...; - werken in koelkamers; - werk met risico op contact met gevaarlijke producten. - vraagt om specifiek onderhoud en mag dus niet zomaar de wasmachine in. Gewone wasprogramma’s kunnen de beschermende eigenschappen aantasten.
VCA - Basisveiligheid
in d
en
Gebruik
id in
gs do
el e
Onderhoud
Ko p
ie
Uitvoering
vo or
op
le
Vervangen
Gebruik
167
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
ijs
in
Geschikt voor volgende werkzaamheden
Afhankelijk van het gebruikte materiaal beschermt kleding tegen één of meer van de volgende gevaren/risico’s: • Gevaarlijke stoffen (chemisch, biologisch, radioactief, ...). • Snijwonden. • Warmte in de vorm van hittestraling, vlammen, spatten van gesmolten metaal, ... • Koude • Regen en andere weersomstandigheden. • Slechte zichtbaarheid. De werkomgeving en de aard van het werk bepalen de keuze van de (bescherm) kleding: • Signaalkleding: in omstandigheden waarin het belangrijk is om gezien te worden (wegarbeiders, verkeerspolitie,...). • Werkkleding (overall, vest) tegen bevuiling. • Beschermende kleding bij blootstelling aan gevaren (zie hierna de voorbeelden/ pictogrammen van beschermende kleding). • Doorwerkkleding en isolerend ondergoed bij lage temperaturen. • Draag passende en goed aansluitende kleding en draag ze gesloten om te voorkomen dat je wordt gegrepen door draaiende of bewegende delen of blijft haperen aan een scherpe hoek of deurklink • Volg de gebruiksinstructies voor de beschermende kleding nauwgezet op. • Blaas kleding niet schoon met perslucht want dan verspreid je stof of vuil. Stofzuigen is aangewezen. • Beschermende kleding vraagt specifiek onderhoud en mag dus niet zomaar de wasmachine in. Gewone wasprogramma’s kunnen de beschermende eigenschappen aantasten. • Trek verontreinigde kleding (bv. met gevaarlijke stoffen) onmiddellijk uit en reinig of verwissel ze. Zoniet blijft het lichaam in contact met de gevaarlijke stof. • Laat kapotte of versleten kleding onmiddellijk herstellen of vervangen door je werkgever. • Draag wegwerpkleding maar één keer en gooi ze daarna weg. • Wanneer de kleding sterk verontreinigd is. • Werkkleding: meestal katoen of polyesterkatoen. • Beschermende kleding: verschillende weefsels en materialen al of niet gecombineerd in functie van het gevaar. • Zorg ervoor dat de beschermkleding de persoonlijke kleding volledig omsluit. • Laat de kleding tijdens de middagpauze achter in de kleedruimte. • Aanpassingen (broekspijpen inkorten of omslaan bijvoorbeeld) aan de kleding zijn meestal niet toegelaten omdat deze de beschermende functie verminderen.
he to nd er w
Beschermt tegen
VCA - Basisveiligheid
Bescherming tegen hitte en vuur
Bescherming tegen koude
Bescherming voor brandweerlui
he to nd er w
ijs
Bescherming voor lassers
Bescherming tegen kettingzagen
in
Bescherming tegen messteken en snijden
Bescherming tegen regen
el e
in d
en
Bescherming tegen chemicaliën
Hoge zichtbaarheidskleding
id in
gs do
Bescherming tegen statische elektriciteit
ie
vo or
op
le
Werken met onbloot lichaam Als het buiten erg warm is, trekken arbeiders vaak hun werkshirt of werkoverall uit. Dit houdt risico’s in aangezien overmatige blootstelling aan zonlicht huidkanker kan veroorzaken. Bescherming met zonnemelk met een hoge beschermingsfactor is aanbevolen bij werken in openlucht.
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Soorten beschermende kleding Enkele voorbeelden van pictogrammen die terug te vinden zijn in het etiket van beschermende kleding.
168
VCA - Basisveiligheid
14.9. Valbescherming Werken op hoogte houdt ernstige risico’s in. Zelfs een val van op geringe hoogte kan al behoorlijke letsels veroorzaken. Op alle plaatsen met risico op een val van een hoogte van meer dan twee meter en waar de val niet kan vermeden worden door andere middelen (bv. een randbeveiliging, leuningen, een vangnet), moet persoonlijke valbeveiliging voorzien zijn.
Afbeelding
Verschillende uitvoeringen: Er zijn 2 systemen: • Een systeem dat de val verhindert (positioneringsysteem) bestaande uit een - De harnasgordel bestaat banden voor schouders en een benen, meestal veiligheidsharnas en uit eenverstelbare verbindingslijn die vastzit aan verankeringspunt. aangevuld door een heupgordel. De schouderen beenbanden verdelen bij een val Door de plaatsing van het verankeringspunt en de lengte van de verbindingslijn, de krachten gelijkmatig over het lichaam; blijf je steeds ver genoeg de plaats waar jedekan - de vanglijn is voorzien van eenvan valdemper die tijdens val vallen. (door wrijving, vervor• Een dat de een val deel opvangt uit een veiligheidsharnas, een valming systeem of openscheuren) van debestaande valenergie absorbeert; - de valbeveiliging bevestigd worden aan een aan stevig verankeringspunt. demper en eenmoet verbindingslijn die vastzit een verankeringspunt.
in
Uitvoering
el e
in d
en
Opbouw
id in
gs do
Pictogram Pictogram
- mag uitsluitend voorpersoonlijke het beveiligenvalbescherming van personen gebruikt (enspecifieke niet voor opleiding • Het gebruik van vergtworden steeds het hijsen van lasten!); en instructie. - valbeveiliging of onderdelen ervan die een val opgevangen hebben, mogen niet • Zorg ervoor worden dat deomdat harnasgordel goed pastzijn. en De afgestemd is opmoet de drager. meer gebruikt ze mogelijk onveilig valbeveiliging opnieuw nagezien en goedgekeurd worden;zo dat vallen onmogelijk is door steeds vol• Gebruik het positioneringsysteem - de beveiliging moettot afgeschermd worden schadelijke invloeden: scherpe randoende afstand de rand van hettegen werkvlak te garanderen. den, agressieve chemicaliën, rondvliegende vonken, te hoge/lage temperaturen, • Gebruik het valopvangsysteem zo dat het de valhoogte zoveel mogelijk beperkt blootstelling aan overmatig zonlicht,...; en de schok bij eenmoet val loodrecht zoveel mogelijk - het verankeringspunt boven de dempt. gebruiker liggen; -• Controleer de verankeringspunten moeten stevig genoeg zijn. Meubels, radiatoren,... voor gebruik steeds alle onderdelen (o.a.ramen, op slijtage en rafels). zijn hiervoor niet geschikt; • Keuring van valbeschermingssystemen en harnasgordels door een controleor- het is verboden de vanglijnen zelf in te korten of te verlengen. ganisme (Externe Dienst voor Technische Controle EDTC - België): - vóór gebruik - Minstens eenmaal per(Externe jaar. Dienst voor Technische Controle EDTC-België): - door een controleorganisme •- Na om de 12 maanden het opvangen van een val. • wanneer de gordel een val heeft opgevangen • Gordels en vanglijnen of verbindingslijnen mogen niet vuil zijn. Een goed on- de onderdelen uit textiel regelmatig reinigen volgens de voorschriften van de fabriderhoud Verwijder vuil en vet onmiddellijk met een geschikt kant en ze is veronontbeerlijk. van warmtebronnen laten drogen; - een goed onderhoud vanvolgens de vallijnen en -gordels is onontbeerlijk. Vuil en vet schoonmaakmiddel de voorschriften van de fabrikant. Demoeonderdelen ten onmiddellijk met een geschikt middel worden schoongemaakt (zie gebruiksaanuit textiel regelmatig reinigen en ze ver van warmtebronnen laten drogen wijzing!); • Valbeschermingssystemen (lijnen, valdempers, en harnasgordels) - de opslag van de lijnen en klemmen gebeurt best in een klemmen droge ruimte opslaan op een droge en schone plaats. - bij beschadiging;
ie
vo or
op
le
Gebruik Gebruik
Ko p
Controle/keuring
Onderhoud en nazicht
Onderhoud en opslag
Vervangen
- na opvang van een val; - de gebruiksduur van een valbeveiligingssysteem is beperkt en sterk afhankelijk van de gebruiksomstandigheden.
169
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
ijs
Afbeelding
VCA - Basisveiligheid
Afbeelding
in
he to nd er w
ijs
• De harnasgordel bestaat uit verstelbare banden voor schouders en benen, meestal aangevuld door een heupgordel. De schouder- en beenbanden verdelen bij een val de krachten gelijkmatig over het lichaam, op voorwaarde dat ze correct zijn geplaatst en aangetrokken, niet te strak maar goed aansluitend • De vanglijn is voorzien van een valdemper die tijdens de val (door wrijving, vervorming of openscheuren) een deel van de valenergie absorbeert. • De valbeveiliging moet bevestigd worden aan een stevig verankeringspunt. • Dit verankeringspunt is vast met een oprolmechanisme voor de vanglijn, of meegaand waarbij het verankeringspunt op een rail meebeweegt met de persoon en de vanglijn een vaste lengte heeft. • Uitsluitend voor het beveiligen van personen gebruiken (en niet voor het hijsen van lasten!). • Afschermen tegen schadelijke invloeden: scherpe randen, agressieve chemicaliën, rondvliegende vonken, te hoge/lage temperaturen, blootstelling aan overmatig zonlicht,... • Een vast verankeringspunt moet loodrecht boven de gebruiker liggen. • De verankeringspunten moeten stevig genoeg zijn. Meubels, ramen, radiatoren,... zijn hiervoor niet geschikt. • Het is verboden de vanglijnen zelf in te korten of te verlengen. • Heupgordels mogen om veiligheidsredenen niet gebruikt worden om een val op te vangen. • Bij beschadiging (de gebruiker controleert vóór elk gebruik op slijtage en rafels). • Na opvang van een val (indien negatief na keuring). • De gebruiksduur van een valbeveiligingssysteem is beperkt en sterk afhankelijk van de gebruiksomstandigheden.
le
id in
gs do
el e
in d
en
Gebruik
vo or
op
Vervangen
ie
Na de val Als iemand toch valt en wordt opgevangen door de valbeveiliging, is het gevaar nog niet geweken. De persoon kan zichzelf meestal niet verder redden. Hulp van collega’s is nodig. Dit mag niet te lang duren omdat de gordel en de banden de bloedsomloop in het onderlichaam afknellen. Dit kan leiden tot bewusteloosheid en zelfs de dood binnen 10 à 20 minuten. Praktisch betekent dit dat je altijd met minstens 2 personen moet werken. De tweede persoon kan dan hulp inroepen en/of een reddingsactie uitvoeren. De persoon die gevallen is, moet proberen de bloedsomloop te stimuleren door te bewegen met de benen en door zich op te trekken om de druk op de benen te verlagen.
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Uitvoering
170
VCA - Basisveiligheid
Keuring PBM
en
in
Algemene aanbevelingen voor onderhoud en vervanging van filters
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
De houdbaarheidsdatum van de filters staat aangegeven en moet steeds gerespecteerd worden. Tijdig vervangen van de filters is een must. Een verzadigd gasfiltermasker laat de gevaarlijke stoffen immers gewoon door. De meeste filterbussen zijn zo’n 5 tot 8 uur bruikbaar, afhankelijk van de hoeveelheid lucht die wordt ingeademd en de hoeveelheid en de aard van de gevaarlijke stoffen aanwezig in de ruimte. Deze bepalingen staan in de gebruiksaanwijzing. De levensduur van de filter is ook afhankelijk van het ademvolume van de drager. De filter moet ook onmiddellijk vervangen worden wanneer het masker geuren of smaken doorlaat. De onderdelen van het masker moeten regelmatig vervangen worden. Vóór het gebruik moet de dichtheid van het masker gecontroleerd worden en moet nagekeken worden of het masker geen beschadigingen vertoont. De maskers moeten zorgvuldig onderhouden worden. Slecht onderhoud kan leiden tot vervuiling, lekkende kleppen of onderdelen, het dichtslaan van stoffilters of tot doorslag van gas/dampfilters. Wanneer meerdere personen gebruikmaken van hetzelfde masker, is grondig reinigen essentieel. Een filter levert nooit zuurstof. Voor werken in ruimten met een te laag zuurstofgehalte is er steeds een kap of masker met onafhankelijke luchttoevoer nodig! Het is niet toegestaan om eerder gebruikte filters opnieuw te gebruiken.
Voetbescherming Voetbescherming is in te delen in drie hoofdklassen, namelijk veiligheidsschoenen (codering S), beschermschoenen (codering P) en werkschoenen (codering O). Voor voetbescherming zijn er vier belangrijke Europese normen: • EN ISO 20344: basisvereisten voor schoenen. • EN ISO 20345: veiligheidsschoenen (codering S = Safety). • EN ISO 20346: beschermschoenen (codering P = Protective). • EN ISO 20347: werkschoenen (codering O = Occupational).
171
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
ijs
In VCA is voorzien dat bepaalde PBM ook regelmatig, minstens 1 maal per jaar, moeten gekeurd worden. Dus naast de controle door de werknemer zelf. Hierbij zijn er 2 mogelijkheden: 1. PBM zoals valbeveiliging/veiligheidsharnas. Deze moeten door een externe dienst voor technische controle - EDTC (zie hoofdstuk 1) gekeurd worden: na een val en minstens 1 maal per jaar. 2. PBM zoals adembescherming, gaspakken, zuurpakken,... Deze moeten ook minstens 1 maal per jaar gekeurd worden door een bevoegd persoon. Deze wordt door de werkgever aangeduid op basis van diploma/ervaring. Op deze 2 soorten PBM wordt een aanduiding aangebracht tot wanneer de keuring geldig is (meestal 1 jaar na de keuring). Het bedrijf maakt zelf een inventaris op van de PBM, die binnen deze 2 categorieën vallen.
VCA - Basisveiligheid
EN ISO 20344 Deze norm beschrijft de technische vereisten zoals: model (hoogte en andere afmetingen), de hechting tussen zool en schacht, de kwaliteit van het leder, enz.
ijs
EN ISO 20345 Hier spreekt men over veiligheidsschoenen met een stalen neus die een energie van 200 joules kan opvangen. Dit zijn de veiligheidsschoenen zoals ze momenteel algemeen in gebruik zijn.
he to nd er w
en
in
EN ISO 20347 Hier spreekt men van werkschoenen zonder stalen neus. De werkgever moet uitmaken of er al dan niet gevaar is op vallende voorwerpen. Wanneer dit niet het geval is, kan de werknemer gebruik maken van deze schoenen.
op
OB O1
P2 P3
O2 O3
I I
P4 P5
O4 O5
II II
ie
S2 S3 S3 Laarzen S4 S5
I of II I
le
347
id in
Basis eigensch.
vo or
Norm 345 346 Schoenen SB PB S1 P1
gs do
el e
in d
Markering Voor de drie normen gelden dezelfde regels voor het markeren van de technische categorie van de schoen. Enkel de eerste letter verschilt en maakt zo duidelijk onder welke norm de schoen valt (SXA, PXA, OXA). X= cijfer 1 t/m 5. A= niet verplicht, geeft bijzondere eigenschappen aan.
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
EN ISO 20346 Deze norm spreekt over beschermschoenen met een stalen neus die een energie van 100 joules kan opvangen. Deze norm is een Europese tegemoetkoming aan de Engelse markt en wordt in België nauwelijks gebruikt.
Bijkomende eigenschappen
Basisvereiste volgens norm EN 344 Achteraan gesloten Antistatisch Energie-absorptie in de hiel Als vorige, maar met weerstand tegen water Als vorige, maar met antiperforatiezool De bouwschoen Antistatisch, Energie-absorptie in de hiel Als vorige, maar met antiperforatiezool
I = schoenen uit leder of andere materialen (behalve schoenen volledig uit rubber of kunststof). II = schoenen uit rubber, volledig gevulkaniseerd of schoenen uit kunststof uit één stuk gefabriceerd.
172
VCA - Basisveiligheid
Ko p
ie
vo or
op
le
id in
gs do
el e
in d
en
in
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
he to nd er w
ijs
Naast deze algemene markeringen kunnen ook bijkomende eigenschappen aangeduid worden (indien deze al niet in de algemene eisen vervat zijn) volgens volgende legende: P Antiperforatiezool C Elektrisch geleidende schoenen A Antistatische schoenen HI Geïsoleerd tegen warmte CI Geïsoleerd tegen koude E Energie-absorptie in de hiel WRU Bestand tegen penetratie van vocht HRO Bestand tegen contactwarmte SRA Glijweerstand getest op ceramische tegels met een water/detergent mengeling SRB Glijweerstand getest op metaalplaat met glycerine SRG Glijweerstand getest op beide bovenvernoemde ondergronden
173
VCA - Basisveiligheid
Voorbeeldvragen
he to nd er w
in
3. Welke bewering over oorkappen is juist? a) Oorkappen dempen het geluid minder goed dan oordoppen. b) De beschermingsfactor is afhankelijk van de soort kap en de hoogte van het geluid. c) De beschermingsfactor van de oorkap wordt aangeduid door een specifieke kleur van de kap.
el e
in d
en
4. Tegen welk gevaar voor de ogen beschermt een veiligheidsbril? a) Tegen stof. b) Tegen rondvliegende deeltjes en spatten. c) Tegen fel licht.
id in
gs do
5. Wat is een eigenschap van een gelaatsscherm? a) Het sluit luchtdicht aan op het gelaat. b) Het beschermt tegen UV licht (lasstraling). c) Het bedekt het gezicht volledig.
vo or
op
le
6. In welke situatie is een filtermasker het aangewezen beschermingsmiddel? a) Wanneer de concentraties van de gevaarlijke stoffen in de werkomgeving laag en gekend zijn. b) Wanneer de concentraties van de gevaarlijke stoffen in de werkomgeving niet gekend zijn. c) Wanneer er een gebrek aan zuurstof is of kan optreden.
ie
7. Vanaf welk geluidsniveau moet je volgens de wet gehoorbescherming dragen? a) 80dB. b) 85dB. c) 90dB.
Ko p
hoofdstuk 14 Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
2. Welke persoonlijk beschermingsmiddel moet je dragen als je biervaten tilt? a) Een veiligheidshelm. b) Een overall. c) Veiligheidsschoenen.
ijs
1. Wie is de eindverantwoordelijke voor de levering van persoonlijke beschermingsmiddelen aan uitzendkrachten? a) Inlenende onderneming. b) Uitzendonderneming. c) Uitzendkracht.
8. In welke situatie bieden lederen handschoenen de beste bescherming? a) Bij het hanteren van ruwe materialen. b) Bij het gebruik van chemische stoffen. c) Bij het werken aan elektrische installaties onder spanning. 9. Wat moet je doen met het veiligheidsharnas na een val? a) De vanglijn vernietigen en vervangen door een andere. b) Het ophangsysteem herstellen of vervangen. c) Het harnas en het opvangsysteem laten keuren door een deskundige.
174
ie
Ko p vo or
en
in d
el e
gs do
id in
le
op
in
he to nd er w
ijs Nota’s
VCA - Basisveiligheid
175
ie
Ko p vo or
en
in d
el e
gs do
id in
le
op
in
he to nd er w
ijs
Nota’s VCA - Basisveiligheid
176
VCA - Basisveiligheid
Bijlagen
Bijlage Antwoorden voorbeeldvragen In onderstaande tabel vind je de correcte antwoorden bij de voorbeeldvragen van ieder hoofdstuk. 3
4
5
a c b b a b a a a c c b a a
c c c c c a c a c b b c c c
b a c c b c b c b c c a c b
b c
a
6
7
b
b b c b b b c
el e
gs do
id in
b
a
b a a
b b c
a b
b
b a
b b
c a
c
in
c b b a b a b
c
9
10
en
b
in d
c
8
ijs
2
he to nd er w
1
Ko p
ie
vo or
op
le
Vragen Hoofdstuk 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
177
ie
Ko p vo or
en
in d
el e
gs do
id in
le
op
in
he to nd er w
ijs
VCA - Basisveiligheid
