Van Zonnestelsel tot Ontstaan Heelal Leeuwarden, jan-april 2013
Leven Paul Wesselius, 8 april 2013
8-4-2013
Leven, HOVO
1
Exobiologie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Wat is Leven eigenlijk? Zijn bacterieën ‘gewoon’ en meercelligen bijzonder? Hoe lang moet het duren voor er meercelligen ontstaan? Ontstaat Leven uit niet levende stoffen? Wordt Leven makkelijk gevormd? Wat is er nodig zodat Leven kan ontstaan? Komt Leven alleen op aarde voor? Hoe vinden we Leven buiten de aarde? Zouden we contact kunnen leggen met denkende wezens buiten de aarde?
Vele wetenschapstakken komen samen in de exobiologie (of astrobiologie) om antwoorden op deze vragen te vinden 8-4-2013
Leven, HOVO
2
Diverse takken Exobiologie Leven op Aarde (antwoord op vragen 1 t/m 5) Bewoonbaarheidseisen (antwoord op vraag 6) Leven in Zonnestelsel? (antwoord op vraag 7) Leven op exoplaneten? (antwoord op vragen 7/8) Contact maken met buitenaardse wezens (vraag 9)
8-4-2013
Leven, HOVO
3
Achtergrond Informatie • Zijn wij alleen in het heelal? Govert Schilling, Aramith, 2002 • Hallo is daar iemand? Speuren naar Leven in het heelal, H.J.G.L.M. Lamers, 8e druk verschijnt spoedig, eigen uitgave • An Introduction to Astrobiology, Iain Gilmore en Mark Sephton, Cambridge University Press, 2003 • The Exoplanet Handbook, Michael Perryman, Cambridge University Press, 2011 • Rare Earth, Peter Ward en Donald Brownlee, Springer, 2003 • Where is everybody? Stephen Webb, Praxis Publishing Ltd, 2002 • Cosmic Company, The search for Life in the Universe, Seth Shostak & Alex Barnett, Cambridge University Press, 2003 • Life in the Universe, A beginner’s guide, Lewis Dartnell, Oneworld Publications, 2009 • Diverse websites: http://exoplanet.eu, http://www.seti.nl, http://planetquest.jpl.nasa.gov 8-4-2013
Leven, HOVO
4
Leven op Aarde Vragen 1 t/m 5
8-4-2013
Leven, HOVO
5
Aarde 3,5 miljard jaar geleden
Kaal en leeg. Zo bleef het tot 500 miljoen jaar geleden!!
Van: http://www.futurity.org/earth-environment/upside-down-answer-for-deep-earth-mystery 8-4-2013
Leven, HOVO
6
Wat is Leven? (Wikipedia) • Leven is een ‘systeem’ dat door uitwisseling van energie en materie met de omgeving en door een inwendige stofwisseling in staat is om zich in stand te houden, te groeien, zich voort te planten en zich aan te passen aan veranderingen in de omgeving • Virussen en prionen zijn op de grens van levend en levenloos • Leven vertoont organisatie en structuur: er is een verband tussen vorm en functie. De basis bouwstenen van het leven zijn cellen. • Metabolisme of stofwisseling: opnemen van energie via biochemische processen, die plaatsvinden in cellen en organismen ten behoeve van de activiteit, groei, voortplanting en instandhouding. Energie wordt van de ene vorm in de andere omgezet. 8-4-2013
Leven, HOVO
7
Tijdlijn ontstaan leven
Van: http://www.verrijkingsstof.nl/42.html#sub2703
Steen van 4,2 miljard jaar oud, te zien in Museon
8-4-2013
Leven, HOVO
8
Tijdlijn evolutie Aarde • 4,57 miljard jaar: Zonnestelsel ontstaat • Kort daarna botst een andere kleinere planeet, Theia, op aarde ⇒ ontstaan maan • 4,1-3,8 miljard jaar: Late Heavy Bombardment • 4 miljard jaar: aardkorst en oceanen ontstaan • 3,5 miljard: oudste ontdekte microben • 2 miljard: ontwikkeling van eukaryoten (cellen met kernen) • 1,2 miljard: organismes bestaande uit meerdere cellen • 600-500 miljoen: Cambrische explosie: veel grotere dieren van allerlei soorten ontstaan, wellicht door veel zuurstof • 250 miljoen, grootste massa extinctie ooit, overgang van Perm naar Trias • 230- 65 miljoen: dinosaurussen heersen (uitgestorven door 10 km grote asteroïde: Chicxulub krater in Mexico)
• 200.000 jaar: eerste mensen verschijnen 8-4-2013
Leven, HOVO
9
Boom van het Leven: 3 domeinen Mens behoort tot de eukaryoten
Domein = hoogste indeling
Bacteria + Archaea = Prokaryoten
Van: http://coastal.er.usgs.gov/coral-microbes/archea.html 8-4-2013
Leven, HOVO
10
Prokaryotische cel
geen celkern; minder ingewikkeld; stevige celwand
Van: Wikipedia 8-4-2013
Leven, HOVO
11
Eukariotische Cel Uit: http://nl.depositphotos.com/ 5369402/stock-illustrationPlant-cell-structure.html
Wel een aparte celkern; veel meer functies dan in prokaryotische cel, plooibare celwand.
8-4-2013
Leven, HOVO
12
Extremofielen
Op de bodem van de Atlantische Oceaan komen Zwarte Rokers voor, waarin thermofielen leven (van Wikipedia)
8-4-2013
Leven, HOVO
13
Diverse extremofielen
Op 4 km diepte in de Middellandse zee Zie: http://www.livescience.com/133 -wild-extreme-creatures.html
Grand Prismatic Spring, Yellowstone Park, ‘matten’ van algen en bacteriën om het hete water heen* *Van
8-4-2013
Leven, HOVO
Wikipedia 14
Extremofielen • • • • • • • • • •
Alkalifielen: groeien optimaal in kalk omgeving Barofielen: leven bij hoge hydrostatische druk (diepzee) Endolieten: een organisme dat in gesteenten leeft Hypolieten: leven in rotsen op koude onherbergzame plaatsen Acidofielen: houden van een zure omgeving Halofielen: houden van heel veel zout Oligotrofen: groeien optimaal op voedselarme plaatsen Thermofielen: kunnen boven 100 oC leven Psychrofielen: groeien het beste bij 15 oC of lager Toxitoleranten:kunnen tegen hoge concentraties giftige stoffen en/of straling Xerotoleranten: Sommige extreme halofielen en endolieten kunnen vrijwel zonder water
8-4-2013
Leven, HOVO
15
Sneeuwbal Aarde 2,4 miljard en 800 tot 600 miljoen jaar geleden was de Aarde gedurende lange periodes, vrijwel tot de evenaar toe, geheel bedekt met ijs (-20 tot -50 oC). Elke periode eindigde met een enorm broeikaseffect. Door vulkanisme kwam veel CO2 vrij, dat werd niet meer opgenomen door de (nu dode) algen, en zo smolt het ijs weer, uiteindelijk http://geology.fullerton.edu/whenderson /Fal201L2005/snowballearth/index.htm 8-4-2013
Leven, HOVO
16
Toename zuurstof in 4,5 miljard jaar
??
??: 450 miljoen jaar verschijnen eerste planten op het land, niet 1 miljard jaar geleden!! (5): rond 500 miljoen jaar geleden: Cambrische explosie. Wegens genoeg zuurstof?
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/56/Oxygen_atmosphere.png 8-4-2013
Leven, HOVO
17
Aarde vóór Cambrische Explosie Alleen korstmossen!! Cambrische explosie vindt plaats van 600 tot 500 miljoen jaar geleden. Alle hoofdsoorten grotere dieren zijn toen ontstaan.
Van: http://jfortiz.blogspot.com/2011/04/vocabulary-no-5.html 8-4-2013
Leven, HOVO
18
Fossielen Cambrische Explosie (530 Mj)
Het Opabinia fossiel*
Marrella fossiel* *Van
8-4-2013
Leven, HOVO
Wikipedia 19
Cambrische – nu fossiele - dieren
Van: http://www.astrobio.net/exclusive/2419/our-earliest-animal-ancestors 8-4-2013
Leven, HOVO
20
Lichaamsopbouw • Misschien wel 100 nieuwe ‘phyla’ verschenen er tijdens de Cambrische Explosie • Een phylum komt overeen met een bepaalde manier van opbouw van een meercellig dier • 65 daarvan zijn ook al weer uitgestorven • Er waren maar weinig soorten van elk phylum • De aarde – na 500 miljoen jaar! – doen het nog steeds met deze 35 phyla • maar er zijn miljoenen soorten ontstaan • Waarom is dat zo? Is b.v. ons DNA zo complex geworden dat phyla-mutaties niet meer mogelijk zijn? 8-4-2013
Leven, HOVO
21
Is deze Cambrische Explosie bijzonder? • Archaea en bacteria veranderden hun cel eigenschappen om te overleven • Eucarya zocht het in nieuwe vormen en andere lichaamsopbouw. Is dat ‘gewoon’ of bijzonder? • Zal dierenleven zich altijd ‘vanzelf’ ontwikkelen? • Pas na 3 miljard jaar ontstond er meercellig complex leven. Is dat gewoon? • Zijn rampen essentiëel voor snelle evolutie? • Is er altijd 3,5 miljard jaar nodig om tot mensen te komen? 8-4-2013
Leven, HOVO
22
Indeling (‘classificatie’) van leven door biologen. phylum: dieren met hetzelfde lichaamsplan 9 (van de 35) voornaamste: Mollusca, Porifera, Cnidaria, Platyhelminthes, Nematoda, Annelida, Arthropoda, Echinodermata, en Chordata, het menselijke phylum. Deze 9 phyla omvatten 96% van alle diersoorten (species).
Van:http://diybio4beginners.blogspot.com/2009_03 _01_archive.html
8-4-2013
Leven, HOVO
23
Platentektoniek • Binnen ons zonnestelsel alleen op aarde • Drie (mogelijke) rollen voor dierenleven: o Verbetert biologische productiviteit o Zorgt voor diversiteit (veel soorten) o Steeds ‘goede’ temperatuur op aarde • Derde item is heel belangrijk: o Koolstofdioxide 4 miljard jaar geleden: 30% (??) o Koolstofdioxide nu: 0,035 % o CO2 wordt heel efficient afgevoerd naar de zeebodem o Subductie en vulkanen geven het weer terug o Dat beëindigt ijstijden!!
8-4-2013
Leven, HOVO
24
Vulkanen en aardbevingen waar aardschollen onder elkaar schuiven
Nieuwe aardkorst vormt uit de oceaan ruggen
Koude, vaste aardkorst
Trage bewegingen in de aardmantel Van: http://venus.aeronomie.be/nl/venus/platentektoniek.htm 8-4-2013
Leven, HOVO
25
Maan en stand aardas/klimaat • Huidige 23.5o schuine stand van aardas t.o.v. baanvlak aarde om zon komt van ontstaan maan door botsing met een planeet ter grootte van Mars (Theia). De om de aarde draaiende Maan stabiliseert deze stand. • Stabiliteit stand aardas over miljarden jaren is belangrijk voor leven op aarde: geen te grote klimaatveranderingen. • Voldoende verschil in verhitting tussen polen en evenaar schept diverse klimaatzones op aarde, waar allerlei soorten leven mogelijk zijn: diversiteit. • Recent onderzoek i.v.m. Kepler missie: Jupiter alleen zou de aardas wellicht kunnen stabiliseren tot op 10o, ook voldoende voor Leven Van: http://www.astronomytoday.com/astronomy/earthmoon.html 8-4-2013
Leven, HOVO
26
Invloed Jupiter • Jupiter ‘veegt’ het zonnestelsel schoon van allerlei enorme brokstukken, zo wordt vaak beweerd • Jupiter versnelt inderdaad kometen, komend uit de Oort Wolk, zodat die het zonnestelsel verlaten • Echter – sinds een jaar of 10-15 weten we dat er veel asteroïden zijn, die banen beschrijven zo dat ze de Aarde zouden kunnen treffen. • Bij botsingen in de asteroïdengordel ontstaan brokstukken, die door Jupiter in andere banen kunnen komen • Misschien heeft de aarde meer last dan gemak van Jupiter? 8-4-2013
Leven, HOVO
27
Bewoonbaarheidseisen, Vraag 6
8-4-2013
Leven, HOVO
28
Vorstlijn Binnen vorstlijn blijven stoffen als water in gasvorm
Voorbij de vorstlijn kan ook water ‘deeltjes’ vormen
Vorst lijn
In de zonnenevel bestaat 98% van het materiaal uit waterstof en helium, die geen vaste deeltjes vormen Van: http://lasp.colorado.edu/education/outerplanets/solsys_planets.php
8-4-2013
Leven, HOVO
29
Bewoonbare Zone van ons eigen zonnestelsel
Aarde
Zie: http://www.star.le.ac.uk/edu/Extrasolar.shtml 8-4-2013
Leven, HOVO
30
Bewoonbare zone hangt af van helderheid ster
Van: http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=29428 8-4-2013
Leven, HOVO
31
Ook de Melkweg stelt zijn grenzen In later leven van een Melkweg ontstaat er een groene zone met genoeg zware metalen, weinig supernovae en genoeg afstand tussen de sterren Pas geboren: benodigde zware metalen alleen in centrum, maar daar veel supernovae ⇒ gevaarlijk (rood) Zie: www.centauridreams.org/?p=428 8-4-2013
Leven, HOVO
32
Bewoonbaar in de tijd •
Er moeten genoeg zwaardere elementen gemaakt zijn ⇒ pas Leven na 2 miljard jaar heelal
• Radioactieve stoffen veroorzaken tektoniek; nemen nu al af in Melkweg ⇒ tijdsbovenlimiet als tektoniek echt zo belangrijk is • Zon moet niet al te helder zijn; nog paar 100 Mj? • Er zijn vele soorten rampen die Leven kunnen beëindigen; hebben we al ‘geluk’ gehad?
8-4-2013
Leven, HOVO
33
Leven in Zonnestelsel? Vraag 7
8-4-2013
Leven, HOVO
34
Lopen op de Maan
Op 20-21 juli 1969 waren Neil Armstrong en Buzz Aldrin (op de foto) de eerste mensen op de Maan. Daar is geen leven, maar bacteriën bleken er maanden te kunnen overleven!
8-4-2013
Leven, HOVO
35
Mars lijkt op Aarde
Mars draait in 24 uur 37 minuten om zijn as, net als de Aarde. Mars rotatieas maakt een hoek van 24o met het eclipticavlak ⇒ seizoenen als op Aarde
8-4-2013
Leven, HOVO
36
Atmosferen aarde en Mars Mars: vooral koolstofdioxide, 7,5 millibar (35 km hoog op aarde!)
Aarde: 77% stikstof, 21% zuurstof, 1000 millibar
Aarde
8-4-2013
Leven, HOVO
Mars
37
Leven op Mars? • De Viking experimenten ontdekten merkwaardige chemische activiteit in de Mars bodem, maar geen duidelijke tekens van Leven. • Later (2006) is ingezien dat de gebruikte methodes ongeschikt waren om Leven te vinden • Dezelfde methodes zijn toegepast in extreme gebieden van onze eigen aarde : wel organische bestanddelen in die grond, maar niet terug te vinden met de Viking instrumenten. • Recent onderzoek aan meteoriet ALH84001, gevonden op Antarctica, afkomstig van Mars, toont dat het 4 miljard jaar geleden 18 oC was op Mars
8-4-2013
Leven, HOVO
38
Zelfportret van Curiosity op Mars, samengesteld uit 55 foto’s. Leven vinden op Mars staat nu centraal
Foto gemaakt vanuit Curiosity; zie: http://www.space.com/16987mars-rover-curiosity-photos-week2.html 8-4-2013
Leven, HOVO
39
Venus
Wolken in de atmosfeer van Venus; vnl koolstofdioxide; 480 graden Celsius; 90 bar druk Lijkt erg ongeschikt voor Leven
http://en.wikipedia.org/wiki/Venus 8-4-2013
Leven, HOVO
40
Leven op Venus • Venus bijna even groot als Aarde, massa 0,8 keer die van de Aarde • Venus staat op 0,72 AE en loopt in 225 dagen rond de Zon • Venus roteert in 243 dagen om zijn as in een richting tegengesteld aan die van zijn rotatie om de Zon; de rotatieas maakt een hoek van slechts 2o met de ecliptica • De Venus atmosfeer bevat 96,5% koostofdioxide, 3,5% stikstof; misschien 0,01% water • De atmosfeer is heel dicht: 100 keer meer druk op het oppervlak; 460 oC • ⇒ Geen Leven op Venus? • Die dichte atmosfeer weerkaatst optisch licht heel efficient ⇒ daarom (en omdat ze zo dichtbij is) is Venus veruit het helderste object in de hemel na Zon en Maan 8-4-2013
Leven, HOVO
41
Titan, maan van Saturnus • Een spectaculaire missie was de afdaling van ESA’s ruimtesonde Huygens, op 14 januari 2005, naar het oppervlak van Titan, de grootste maan van de planeet Saturnus. • ESA is de Europese ruimtevaartorganisatie (European Space Agency) • Titan is ontdekt door Huygens in 1655 • Huygens liftte mee met de Amerikaanse Cassini missie naar Saturnus
8-4-2013
Leven, HOVO
42
Eerste kleurenplaatje van oppervlak Titan, opname vanuit Huygens, een ESA bijdrage aan de NASA Cassini missie. Huygens daalde af tot het oppervlak van Titan op 14 jan 2005
8-4-2013
Leven, HOVO
43
Over Titan • Titan’s vulkanen spuwen geen lava, maar heel koud ijs • Rotsen zijn ijsbergen • Overal is methaangas te vinden. Regen is er ook: methaan/ethaan komt neer • Foto’s van Descent Imager-Spectral Radiometer (DISR): o Ingewikkeld netwerk van stroomgeulen o Komen bij elkaar in droge rivierbedding, waar vormen van eilanden en zandbanken te zien zijn met hier en daar kiezelstenen van ijs. • Andere Huygens gegevens tonen veel methaan op Titan, vloeibaar of gasvormig bij temperaturen van –170 oC
8-4-2013
Leven, HOVO
44
Titan: 160 x 270 km; zoiets als België
Plaatje gemaakt op 12 mei 2007 met Cassini, het ruimtevoertuig dat Huygens naar Titan bracht: een kustlijn en diverse eilandengroepen zijn te zien. De vloeistof (methaan en ethaan) is zwart. De ‘zee’ is pikzwart en dus heel diep, tientallen meters. 8-4-2013
Leven, HOVO
45
Titan gezien door Saturnus’ ringen
Titan: diameter van 5150 km (Mars: 6790 km), omringd door dikke gaslagen, die zonlicht verstrooien. Cassini was 5,3 miljoen km van Titan 8-4-2013
Leven, HOVO
46
Titan’s atmosfeer
Titan heeft atmosfeer, zoals de aarde, maar dichter en hoger; ook stikstof, maar met methaan in plaats van zuurstof
8-4-2013
Leven, HOVO
47
Leven op Titan? • Het is erg koud op Titan: Aardse ingewikkelde levensvormen zouden er niet gedijen; echter, eenvoudige aardse bacteriën zouden kunnen overleven • Het is intrigerend na te gaan waar het methaan vandaan komt. Onder invloed van het zonlicht verdwijnt methaan tamelijk snel en wordt dus kennelijk steeds aangevuld. Op aarde geschiedt dat door levende wezens …. • Dat was wel de belangrijkste reden om Titan nader te verkennen m.b.v. Cassini en Huygens
8-4-2013
Leven, HOVO
48
Leven op andere Manen? • De 4 Galileïsche manen van Jupiter: o Callisto zou een enorme oceaan kunnen hebben – binnenin o Io is zeer actief op vulkaangebied. Energie genoeg voor een extremofiel. o Europa heeft een ijsoppervlak en wellicht vloeibaar water binnenin: topkandidaat voor Leven o Ganymedes heeft ook een zoutwater oceaan 200 km onder zijn oppervlak, ingeklemd tussen ijslagen • Saturnus manen: o Titan is al eerder besproken o Enceladus vertoont ijsgeisers bij de Zuidpool en is daardoor bedekt met een dikke laag poedersneeuw 8-4-2013
Leven, HOVO
49
Maan Europa van de planeet Jupiter heeft een dik ijsoppervlak met vele breuken in de korst (Wikipedia)
8-4-2013
Leven, HOVO
50
Maan Enceladus van Jupiter (Wikipedia) kaatst vrijwel alle zonlicht terug. Geisers spugen ijsdeeltjes uit. Vloeibare oceaan binnenin?
8-4-2013
Leven, HOVO
51
Leven op exoplaneten? Vragen 7 en 8
8-4-2013
Leven, HOVO
52
Zon en planeten op schaal
Zon 8-4-2013
Leven, HOVO
53
Ontdekking van planeten om ‘gewone’ sterren
De ontdekkers van een planeet om 51 Peg in 1995: Michel Mayor en Didier Queloz
Geoff Marcy en Paul Butler zochten naar ‘Jupiters’ met omloopperioden van enkele jaren
Mayor en Marcy kregen in 2005 de ‘Shaw’ prijs van 1 million $ in Hongkong 8-4-2013
Leven, HOVO
67
De ontdekte planeet om de ster 51 Pegasi
Op 48 licht jaren. Deze planeet ter grootte van Jupiter (Jupiter heeft een omlooptijd van 12 jaar!) draait in slechts 4 dagen rond zijn moederster
S n el h ei d
Fase 8-4-2013
Leven, HOVO
60
51 Pegasus versus ons zonnestelsel
8-4-2013
Leven, HOVO
56
Exoplaneten • Aanwijzingen voor vele duizenden exoplaneten • 861 exoplaneten in 677 planetenstelsels, 25 maart 2013 • Indirect bewijs dat er honderden miljarden exoplaneten bestaan • Vele – indirecte – methoden om exoplaneten te vinden: o Doppler effect o Astrometrie o Ster bedekkingen o Einstein lens o Aankomsttijd veranderingen (pulsars) • Ook enkele directe metingen van – heel grote – planeten • Instrument HARPS op La Silla • Satellieten Corot en Kepler 8-4-2013
Leven, HOVO
57
Doppler effect
Doppler formule: ∆λ/λ = v/c
Doppler verschuiving door ster beweging
Bekend van geluid: langskomende trein
8-4-2013
Onzichtbare planeet
Leven, HOVO
58
HARPS, van Mayor, bij ESO, 2003
1 meter/seconde snelheidsnauwkeurigheid 8-4-2013
Leven, HOVO
59
Doe directe waarnemingen in het infrarood Zon
1 miljard 1 miljoen
Aarde infrarood
8-4-2013
Leven, HOVO
60
!
Beta Pictoris: ster met stof-schijf en planeet Zeer jonge planeet in stofschijf
Planeet !! Ster is afgedekt
M= 8 x Jupiter Gebied om de ster: gecorrigeerd voor strooilicht van ster
ESO/VLT-opname 2003
8-4-2013
Leven, HOVO
61
Planeet ‘verduistert’ ster
planeet
H e l d e r h e i d 8-4-2013
ster
Lichtkromme
Tijd Leven, HOVO
62
Transit lichtcurve HD189733 planeet massa = 1.13 x Jupiter, P = 2.2 dagen !!
ster + planeet (naast)
ster alleen (planeet achter) planeet voor ster (transit)
uitvergroot 8-4-2013
Leven, HOVO
63
Gravitatielens versterking
Zie: www.centauri-dreams.org/?p=520 8-4-2013
Leven, HOVO
64
Tekening van Corot; actief van 2006 tot begin 2013
8-4-2013
Leven, HOVO
65
Kepler, NASA, 2009 -2016
8-4-2013
Leven, HOVO
66
Infrarood spectrum van onze Aarde
Aarde is zo’n 25 oC en er is ozon, water en koolzuur 8-4-2013
Leven, HOVO
67
Exoplaneet met Leven als op Aarde
Mogelijke ruimtemissies (Darwin, TPF) zouden dit spectrum net kunnen meten (40 dagen meettijd, ster op 30 lichtjaar) 8-4-2013
Leven, HOVO
68
Een andere mogelijkheid zou zijn om de sterke absorptie door chlorofyl te meten
8-4-2013
Leven, HOVO
69
Contact leggen? Vraag 9
Leven, HOVO 8-4-2013
70
Kans op ontstaan (intelligent) leven? • Op Aarde is leven snel begonnen • Vinden van leven op Mars, of één van de manen van Jupiter of Saturnus zou 2 voorbeelden opleveren ⇒ overal leven (?) • Intelligentie kan evolutionair voordeel zijn • Hersenen zijn echter groot en hebben veel energie nodig • Zal de stap naar mensen snel gezet worden?
8-4-2013
Leven, HOVO
71
(Technologische) Beschaving • Vormen mieren en bijen een beschaving? • Egyptenaren, Chinezen ontwikkelden geen technologie in duizenden jaren; toch hoog niveau van beschaving • Hoe lang duurt technologische beschaving? • De onze is slechts 60 jaar oud! • Andere civilisaties makkelijk verder gevorderd • Hun interesse in ons zou vergelijkbaar kunnen zijn met onze interesse in insecten. • Als je een andere ster kunt bereiken kun je de gehele Melkweg koloniseren in paar 100 miljoen jaar, snelheid is dan een bescheiden 0,001 c = 300 km/sec = 1 miljoen km/uur. 8-4-2013
Leven, HOVO
72
Intelligentie? • Buitenaards leven (microben) lijkt heel waarschijnlijk • Maar intelligent leven? o Heeft er lang over gedaan op Aarde (3,5 miljard jaar) o Grote maan stabiliseert de aardas o Geologie: tektoniek en vulkanen o Pas zonder ‘rampen’ zijn hersens mogelijk in de evolutie(?) • Blijven zoeken, b.v. via SETI • Universele natuurwetten zorgen er misschien voor dat we signalen van andere beschavingen kunnen herkennen • Zoeken met radiotelescopen en naar (rode) laser signalen
8-4-2013
Leven, HOVO
73
Seth Shostak werkt bij het SETI instituut in Mountain View, Californië. SETI luistert o.a. naar de radio signalen van mogelijke buitenaardse intelligenties Seth meent dat we naar intelligente robots moeten uitkijken Zie: http://www.seti.org/ 8-4-2013
Leven, HOVO
74
