Van 'vrijetijd' naar 'leisure': een paradigmawisseling Hans Mommaas Universiteit van Tilburg / Utrecht
"The New World Order is in a Disney Mode" (Baudrillard 1996)
agenda
introductie
'leisure' in cijfers
hoe werkt 'leisure'?
'leisure' en ruimtelijke kwaliteit
introductie
UvT: vrijetijdseconomie
Telos: duurzame (gebieds-)ontwikkeling
VROMraad: ruimtelijke kwaliteit
Transforum: transitie groene ruimte
UU: stedelijke dynamiek en cultuur rode draad: vrijetijd, cultuur en ruimtelijke ontwikkeling
aantal passagiers en vluchten Schiphol 1950-2000
1950=100
verdeling mondiale toeristische markt
tijd en geld besteed aan vrijetijd (NL, hh, index) 300 250
200 150 100 50
0 1975
1980
1985
1990
1995
(SCP, 2004)
hours
money
equipment
2000
vakantiebestemmingen Nederland (ca x 1 mln.) • • • • • • • • • • •
Vier grote steden Noordzeebadplaatsen Veluwe en Veluwerand O-Brabant, N-M Limburg, Nijm. Groningse, Friese en Drentse zandgr. West en Midden Brabant Twente, Salland, Vechtstreek Waddeneilanden Zd Limburg Deltagebied IJsselmeerkust
5.0 3.5 2.5 2.5 2.0 2.0 1.5 1.25 1.25 1.0 1.0
top 10 dagattracties Nederland ( ca x 1mln)
Efteling Rondvaarten Amsterdam Diergaarde Blijdorp Noorder Dierenpark Emmen Burger's Zoo Van Gogh Museum Attractiepark Slagharen Duinrell Rijksmuseum Anne Frank Huis
3.0 3.0 1.5 1.5 1.5 1.5 1.4 1.3 1.2 0.9
top 7 themaparkbedrijven (2009, omzet in mln US $)
Merlin Entertainment Universal Studio's Six Flags Parques Reunidos Busch Entertainment Cedar Fair
35,2 25,7 25,3 24,9 23,0 22,7
'The Big 6' Conglomeraat
Omzet 2002 (US $ mld)
Vivendi Universal (Sony) Time Warner Walt Disney Viacom Bertelsmann News Corp.
62.6 (58.8) 41.1 25.3 24.6 19.1 17.4
van 'participatie' naar 'beleveniseconomie'
toenemende welvaart (lange termijn)
toenemende mobiliteit (economisch, sociaal, fysiek, communicatief)
toenemend aanbod (expansie vt-industrie)
binnen stagnerende hoeveelheid vrije tijd (gemiddeld – 2 uur / week)
gevolg: afnemende 'activiteiten-/merkentrouw' toenemende dynamiek (zapp cultuur, hypes, 'global gossip') toenemend belang belevingskwaliteit ('Erlebnissgesellschaft") maar ook: 'the end of tourism' (cf. Urry) / 'the end of …' opkomst/expansie meer geïntegreerde 'beleveniseconomie'
dynamiek aan de aanbodkant: "ketens en clusters"
het Time Warner conglomeraat Consumer Products Provider
Portal
Comics
Video
Theater
Netscape
Television Pictures
Magazines Cartoon Network
CNN
Pay television Bookpublishers
Cinema Television New media
Music Music Home entertainment
Schakelen: binnen het cluster van 'leisure'... media games (cons. electronica)
sport
fitness retail
entertainment
(voeding)
wellness
hotel & catering
events
(verkeer en vervoer)
natuur & recreatie
toerisme
kunst & cultuur
retail
…en daarbuiten
zorg
landbouw leisure
landschap
maakindustrie
woningbouw
het resultaat: 'leisure' en de strijd om aandacht/kwaliteit
toenemende concurrentie (prijs/kwaliteit) toenemende strategische belang omgevingskwaliteit gevoel, waarde, verhaal, emotionele energie, creativiteit
van 'vernacular' naar 'landscape' (cf Zukin) staging / placemaking / framing / imaginering
op zoek naar toegevoegde waarde entertainment – engagement – immersion – relation – transformation
Debord: Spectacularisation / Zukin: Landscapes of Power / Sorkin: The City as a Theme Park / Hannigan: Fantasy City / Castells: Communication Power / Bryman: Disneyization / Pine & Gilmore: Experience Economy / Randall Collins: Emotional Energy
spektakel
authenticiteit
schoonheid
identiteit
'quality of life'
Ruhr 2010
Sportcity Manchester
leisure en metropolitane stedelijkheid
27
28
Parkstad Limburg
Metropolitane regio Amsterdam
conclusie
'leisure' drukt in toenemende mate stempel op omgeving
van 'vrijetijd' als publiek goed naar 'leisure' als belevingscommodity
verschuivende relatie tussen 'publieke ruimte' en 'markt'
opgave: 'leisure' positioneren als co-producent van omgevingskwaliteit
vanuit goed begrip multidisciplinaire functioneren en betekenis
vanuit inbedding in regionaal 3P perspectief: 'duurzame ontwikkeling'
VROMraad I •VT&T als producent ipv consument van ruimte •belang regionale (beeld) verhalen (als bron ruimtelijkeconomische inspiratie) •andere rol overheden en marktpartijen •inzetten op meekoppelende waarden / belangen
Hans Mommaas Universiteit van Tilburg/Utrecht
32
VROMraad II •regio als kritische planruimte •probleem ontbreken enthousiasmerende ruimtelijke beelden
•noodzaak koppeling RO en DO •belang brede visie DO
•inzet DRO: verbetering onderlinge ruimtelijke koppeling economische, sociale en ecologische waarden/verbanden
33
"Nieuwe markten" • aanboren van regionale ontwikkelingskansen • op basis van nieuwe met V&T verbonden investeringsallianties • georganiseerd rondom duurzame ontwikkelingsconcepten
• ontleend aan bestaande gebiedskwaliteiten • die werken als gedeelde 'windows of opportunity' • met regionale beeldverhalen als integrerende onderlegger • marktpartijen 'leading', politiek en bestuur 'faciliterend'
34
in schema:
Bv. Heerlijkheid Heuvelland
•Helende Hellingen
•Volle Smaken •Goddelijk Leven •Wellness in Weelde •Verbonden Velden
36
