Van vertellen naar schrijven
Effec%eve schrijfdidac%ek op de basisschool
Symposium Vertel Vaardig! 28 november 2015
Suzanne van Norden
S%ch%ng Taalvorming / pabo Marnix Academie
Inhoud Taal leren in interac%eve situa%es Het con%nuüm van spreektaal naar schrijMaal Dichtbij schrijven: schrijven over je ervaringen De vertelling: een basisgenre Wat is schrijfvaardigheid en hoe ontwikkelt het zich? • Didac%sche lijnen in het basisonderwijs • • • • •
Taal leren in interac%eve situa%es Een kind leert in de interac%e op drie manieren tegelijk taal: 1. het leert door middel van taal over bv. een boek, klusje of straatsitua%e 2. het leert taal gebruiken als middel om hierover iets te delen 3. het leert over taal als systeem van regels [Indeling ontleend aan de theorieën over taalverwerving van Halliday (1975) en Painter (1986)]
In de kring praten over een interessant onderwerp
Tweetalgesprek in groep 4, voorafgaand aan schrijven
Van spreektaal naar schrijMaal
Verschillen tussen spreektaal en schrijMaal Spreektaal • Directe feedback • Kans om direct fouten te verbeteren • Lichaamstaal er bij • Impliciete betekenisgeving
Schrij.aal • Geen feedback • Lezer onbekend • Geen lichaamstaal er bij • Betekenisgeving moet expliciet zijn
> Structuur, woordgebruik en zinsbouw minder belangrijk
> Structuur, woordgebruik en zinsbouw van groot belang voor de begrijpelijkheid
Van spreektaal naar schrijMaal Nana (groep 2) is samen met de juf bezig met de tekst bij zijn tekening. Hij wordt zich bewust van het verschil tussen spreek-‐ en schrijMaal. www.taallerenopeigenkracht.nl
Dichtbij schrijven: schrijven over je ervaringen Ik ging mijn bed op%llen, omdat ik van kamer ging ruilen. Ik ging mijn bed kantelen en duwen samen met mijn moeder. Hij was heel zwaar, dus mijn moeder trekte hem en ik duwde hem. Als er een drempel kwam %lde mijn moeder hem op de drempel en ik duwde hem er van af. Toen de matras die hebben we gewoon opge%ld, maar niet in 1 keer we hebben ongeveer 3 keer gestopt. Toen het beddegoed dat ging makkelijk en ging in 1 keer maar er zat een kussen voor me hoofd en ik was bijna van de trap gevallen.
De vertelling: een basisgenre
Opbouw van de vertelling: Oriënta%e > opeenvolgende gebeurtenissen > eventuele persoonlijke evalua%e Taalkenmerken: verleden %jd, ik-‐vorm, %jdwoorden, plaatswoorden
Mengvormen: vertellende onderzoeksverslagen > verhalend of informerend?
Verklarende tekst over een aardrijkskundig onderwerp groep 5
Wat is schrijfvaardigheid Goede/effec%eve schrijvers • begrijpen het doel van hun tekst • begrijpen wat ze met taal moeten doen zodat het past bij publiek en doel • begrijpen hoe ze hun tekst als geheel moeten organiseren en structureren en hoe dat verschilt per type tekst • zijn zich bewust van de verschillen tussen spreek-‐ en schrijMaal en begrijpen dat schrijven niet hetzelfde is als opgeschreven spreektaal Goede leerkrachten weten dat ook allemaal en gebruiken hun kennis over schrijven en teksten bij het bedenken van vertel/ schrijf/tekenopdrachten!
De ontwikkeling van schrijfvaardigheid spreektaal 1 > 2 > 3 > 4 > 5 > schrijMaal
dagelijkse taal 1 > 2 > 3 > 4 > 5 > schooltaal
dagelijkse kennis 1 > 2 > 3 > 4 > 5 > vakkennis
informeel 1 > 2 > 3 > 4 > 5 > formeel
De ontwikkeling van schrijfvaardigheid • Aanpassing van taalgebruik aan situa%es > varia%e in genres en ‘register’ • Steeds meer, abstractere onderwerpen • Steeds meer academische-‐/literaire-‐/ schooltaal • Daaraan gekoppeld: ontwikkeling van ‘literate talk’: praten alsof je schrijM
Genre-‐groep
Genres + doel
Opbouw van teksten
Verhalende genres (meeslepen)
Ervaring / vertelling Reeks gebeurtenissen uit persoonlijke ervaring vertellen Verhaal Een onderhoudend verhaal vertellen over een reeks gebeurtenissen en hierop eventueel reflecteren Historie Chronologisch beschrijven van fasen in een leven of een %jd Verslag / beschrijving Geordend beschrijven van een gebeurtenis, een verschijnsel of een onderzoek, bv door classificeren en ontleden
Oriënta%e > chronologie van gebeurtenissen > eventueel persoonlijk commentaar
Procedure Instrueren en beschrijven hoe je iets moet doen of hoe iets verloopt Verklaring / uiteenze=ng Een verschijnsel verklaren en interpreteren: oorzaken en gevolgen beschrijven
Doel > benodigde materialen > stappen/methode > resultaten
Beschouwing Kri%sch kijken naar teksten Een kwes%e vanuit één of meer gezichtspunten onderzoeken Betoog Standpunt met argumenten onderbouwen
Context > analyse van gezichtspunten > oordeel
Feitelijke genres (informeren)
Evaluerende genres (oordeel geven)
Oriënta%e > complica%e > evalua%e/oplossing
Oriënta%e in plaats en historische %jd > opeenvolgende gebeurtenissen of %jdperken > evalua%e Iden%fica%e van het verschijnsel > beschrijving
Iden%fica%e v/h verschijnsel > opeenvolgende verklaringen
Stelling > argumenten > beves%ging van de stelling
Didactische lijn schrijfvaardigheid in het basisonderwijs
doelgericht schrijven en tekstgenres
schrijven over ervaringen
groep 1
groep 2
groep 3
groep 4
groep 5
groep 6
groep 7
groep 8
1. Basislijn gr 1 – 8: Vrij/vertellend schrijven over ervaringen Weinig instruc%e vooraf, veel inhoudelijke voorbereiding en interac%e over teksten Focus ligt op: begrijpelijkheid, chronologie, details, persoonlijk/beeldend taalgebruik 2. Func%elijn gr 6 – 8: Doelgericht/funcBoneel schrijven en tekstgenres Steeds meer instruc%e vooraf, analyse van tekstgenres, al%jd teksten bespreken, koppeling met thema’s en zaakvakken Focus ligt op: doelen en kenmerken van het betreffende genre
Bron: Norden, S. van (2014) Iedereen kan leren schrijven. Bussum: Cou%nho
Ontwikkelingslijn teksten schrijven basisonderwijs Groep
Wat leren kinderen
Genres
1-‐2
Taaltekeningen: wat je zegt kan je ook tekenen / opschrijven
Vertelling, verslag/beschrijving
2-‐3
Sterker verband tussen vertellen, tekenen en schrijven; tekenlijstjes maken
Vertelling, verslag/beschrijving, procedure
3
Van tekenen overgaan naar schrijven
Vertelling, verslag/beschrijving, procedure
4
Veel vertellend schrijven over ervaringen; schrijfplezier en zelfvertrouwen ontwikkelen
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, verklaring
5
Begin maken met schrijven voor een bepaald doel; meer aandacht voor de vorm
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, verklaring, betoog
6
Begin maken met expliciet onderscheid tussen genres; meer gebruik van instruc%e en voorbeeldteksten
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, historie, verklaring, beschouwing, betoog
7-‐8
Werken met steeds nieuwe genres, schrijven binnen de zaakvakken, focus op schrijf-‐ en schooltaal
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, historie, verklaring, beschouwing, betoog
Ontwikkelingslijn teksten schrijven basisonderwijs Groep
Wat leren kinderen
Genres
1-‐2
Taaltekeningen: wat je zegt kan je ook tekenen / opschrijven
Vertelling, verslag/beschrijving
2-‐3
Sterker verband tussen vertellen, tekenen en schrijven; tekenlijstjes maken
Vertelling, verslag/beschrijving, procedure
3
Van tekenen overgaan naar schrijven
Vertelling, verslag/beschrijving, procedure
4
Veel vertellend schrijven over ervaringen; schrijfplezier en zelfvertrouwen ontwikkelen
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, verklaring
5
Begin maken met schrijven voor een bepaald doel; meer aandacht voor de vorm
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, verklaring, betoog
6
Begin maken met expliciet onderscheid tussen genres; meer gebruik van instruc%e en voorbeeldteksten
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, historie, verklaring, beschouwing, betoog
7-‐8
Werken met steeds nieuwe genres, schrijven binnen de zaakvakken, focus op schrijf-‐ en schooltaal
Vertelling, verhaal, verslag/ beschrijving, procedure, historie, verklaring, beschouwing, betoog
Meer informatie in het boek
Iedereen kan leren schrijven Schrijfplezier en schrijfvaardigheid in het basisonderwijs zie www.coutinho.nl en www.taalvorming.nl
Contact voor nascholing en begeleiding: Suzanne van Norden
[email protected]
