Van trechter tot trompet

Van trechter tot trompet Invloed van leiderschap op innovatie bij Rijkswaterstaat Hans Eenhoorn Public Governance M B A Universiteit Nyenrode november 2005

ZA279

Van trechter tot trompet Invloed van leiderschap op innovatie bij Rijkswaterstaat

Hans Eenhoorn Julianalaan 254 3722 G W Bilthoven [email protected] Thesis Public Governance M B A Universiteit Nyenrode november 2005 Begeleiders: Prof.dr. J.B.R Gaspersz (Universiteit

Nyenrode)

drs. R.E. Kuil (Staf Directoraat-generaal Rijkswaterstaat) Second Reader: Prof. dr. J . Bossert (Universiteit

Nyenrode)

V a n trechter tot trompet

1.

Inleiding 7

1.1

Introductie 7

1.2

Probleemstelling 9

1.3

Ontwikkeiingen rond Verkeer en Waterstaat 10

1.4

O p b o u w thesis 12

2.

Innovatie en leiderschap 13

2.1

Inleiding 13

2.2

I n n o v a t i e in d e l i t e r a t u u r 1 4

2.3

R o l c r e a t i v i t e i t 21

2.4

L e i d e r s c h a p in d e l i t e r a t u u r 2 3

3.

Concept innovatiemodel 37

3.1

Inleiding 3 7

3.2

Innovatiefases: v a n trechter tot t r o m p e t 3 7

3.3

Leiderschap 3 9

4.

Methodiek en resultaten 41

4.1

Inleiding 41

4.2

Publicaties en d o c u m e n t v e r z a m e l i n g 4 3

4.3

Interviews 4 4

4.3.1.

Resultaten interviews 4 4

4.4

Managementworkshop 49

4.4.1.

Resultaten m a n a g e m e n t w o r k s h o p 4 9

4.5

E n q u e t e 51

4.5.1.

Resultaten enquete 52

5.

Synthese, conclusies en aanbevelingen 63

5.1

Inleiding 6 3

5.2

Innovatie en leiderschap model 6 4

5.3

Conclusies & aanbevelingen 73

5.4

Aanbevelingen vervolg onderzoek 7 6

5.5

Samenvatting 77

Literatuur 79 Bijlage A

GeTnterviewden 81

Bijlage B

Interviewvragen 82

Bijlage C

Verslag management workshop innovatiedag 83

Bijlage D

O p z e t Intranet Innovatie Enquete RWS 87

Bijlage E

Resultaten Intranet Innovatie Enquete RWS 93

Bijlage F

Grafieken Intranet Innovatie Enquete RWS 95

5

V a n trechter tot t r o m p e t

If you want something really important to be done you must not merely satisfy the reason, you must satisfy the heart also. — M a h a t m a Gandhi

6


1. Inleiding Intro Voor het

u ligt een thesis afronden

Innovatie

van

is binnen

middels niet

eerder

hoe

leiderschap

van

van

onze

innovatie:

hoe

zorgen

1.1

Rijkswaterstaat dat

al

in

hierop

pilot,

meerdere

doorlopen

is. Ik hoop

hiermee

titel

dat

van

we niet

deze alleen

ook excelleren

van

studies

aan deze

maar

in te

bij Rijkswaterstaat

Universiteit

ligt

De

we ervoor

de

volledig

op het

innovaties.

de organisatie

aan

ten grondslag

invloed

tot een succesvolle

van innovatie

opleiding

lag de nadruk

innoveren

deze breed

het versterken MBA

het onderzoek

nog

ideeen

over

mijn

aan

thesis

bod

is een goed

focus

leveren naar

in het

'trechteren'

zijn

de

ik

brengen:

en is

verwijzing

in het afmaken

hoop

aan te

te kunnen

van

geschreven.

Toch

innovatieproces

een bijdrage

zeer

heb

gekomen.

een nieuwe

van het

thesis

die ik in het kader

Nyenrode

gekeken aan

het

focus

op

van

vele

van de innovatiecyclus

door

trompetteren.

Introductie

M i s s c h i e n w e l d e b e l a n g r i j k s t e k w a l i t e i t v a n d e s o o r t H o m o s a p i e n s is, d a t wij c o n t i n u in s t a a t zijn o m o n z e o m g e v i n g t e v e r n i e u w e n e n te v e r b e t e r e n . D e z e k w a l i t e i t , h e t i n n o v a t i e f v e r m o g e n v a n de mens, benutten

wij

ook

in o r g a n i s a t i e s . D e t e r m i n n o v a t i e

kan aan een breed scala aan

organisatieactiviteiten worden t o e g e k e n d , varierend van productvernieuwing tot procesinnovatie. G e m e e n s c h a p p e l i j k a a n d e z e i n n o v a t i e s is ' h e t i n v o e r e n v a n iets n i e u w s ' ( d e f i n i t i e in d e V a n D a l e ) . I n n o v a t i e is h i e r m e e n i e t a l l e e n h e t b e d e n k e n e n o n t w i k k e l e n v a n n i e u w e c o n c e p t e n m a a r o o k h e t invoeren (implementeren) ervan.

Belang van innovatie W e r e l d w i j d e v e r a n d e r d i n g e n in g e m e e n s c h a p p e n , m a r k t e n e n t e c h n o l o g i e d w i n g e n o r g a n i s a t i e s ertoe zich alsmaar te o n t w i k k e l e n , de z o g e n a a m d e a a n p a s s i n g s u i t d a g i n g e n . V o o r veel c o m m e r c i e l e b e d r i j v e n is i n n o v a t i e v a n e s s e n t i e e l b e l a n g o m t e k u n n e n v o o r b e s t a a n . Z o n d e r i n n o v a t i e (zij h e t g e r i c h t o p k o s t e n b e s p a r e n d e i n t e r n e p r o c e s i n n o v a t i e , zij h e t i n n o v a t i e v a n d e p r o d u c t e n / d i e n s t e n ) v e r l i e z e n zij o p t e r m i j n h u n c o n c u r r e n t i e v o o r d e e l e n zijn z e g e d o e m d o m te v e r d w i j n e n . D e z e o p b e s t a a n s r e c h t g e r i c h t e i n n o v a t i o n d r i v e w o r d t d o o r s p r a a k m a k e n d e b e d r i j v e n als 3 M e n G e n e r a l Electric ( G E ) in d e p r a k t i j k b e w e z e n . H i e r m e e lijkt i n n o v a t i e v o o r a l h e t d o m e i n v a n c o m m e r c i e l e p a r t i j e n . T o c h is o o k bij d e o v e r h e i d i n n o v a t i e v a n e s s e n t i e e l b e l a n g . Z o n d e r i n n o v a t i e w a s d e o v e r h e i d niet in s t a a t g e w e e s t o m v e r n i e u w e n d e t e c h n o l o g i s c h i n n o v a t i e s a a n te j a g e n (bijv. d e w e r e l d b e r o e m d e s t o r m v l o e d k e r i n g ) o f a d e q u a a t in t e s p e l e n o p v e r a n d e r i n g e n in d e s a m e n l e v i n g (bijv.

het

ontwikkelen

van

Milieu

effecten

rapportage

als i n s t r u m e n t

voor

het

toetsen

van

m i l i e u a s p e c t e n in n i e u w e p l a n v o r m i n g ) . Juist o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s , z o a l s R i j k s w a t e r s t a a t , d i e z i c h r i c h t e n o p h e t u i t v o e r e n

van

beleid

m o e t e n n e t z o a l s G E e n 3 M o p basis v a n e x c e l l e n c e h u n b e s t a a n s r e c h t h a r d k u n n e n m a k e n . Z o n d e r e e n h e r k e n b a r e e x c e l l e n t i e s t e l l e n zij z i c h v o o r t d u r e n d b l o o t a a n ( t e r e c h t e ! ) kritiek e n z a l d e s u g g e s t i e zijn d e z e t a k e n e l d e r s te b e l e g g e n . D e r g e l i j k e s u g g e s t i e s v i n d e n d e e l s h u n o o r s p r o n g in h e t b e e l d v a n e e n i n e f f i c i e n t e e n o u d e r w e t s e s t a a t in d e s t a a t . Illustratief v o o r b e e l d is d e r e c e n t e rapportage

van

zelfstandige marktpartijen

de

commissie N o u w e n .

"Rijkswaterstaat" heeft

welke

afgedragen.

Het

Hierin

de is

wordt

meeste daarom

een

taken de

beeld

op taak

het als

geschetst van gebied goed

van

volledig

mobiliteit

overheidsbedrijf

a a n p a s s i n g s u i t d a g i n g e n te h e r k e n n e n e n h e t p r o c e s z o g o e d m o g e l i j k in te r i c h t e n .

7

een

aan de


De externe

druk

geldt

m i s s c h i e n in m i n d e r e

mate

voor

onderdelen

die zich v o o r a l

met

het

( g e m o n o p o l i s e e r d e ) o p s t e l l e n v a n b e l e i d b e z i g h o u d e n : d e z e taak is i m m e r s o n v e r v r e e m d b a a r a a n d e o v e r h e i d . T o c h g e l d t in d e z e t i j d e n v a n v e r s n e l d e v e r a n d e r i n g d a t d e g e h e l e o v e r h e i d p r o - a c t i e f en klantvriendelijk

m o e t o p e r e r e n . D i t k a n a l l e e n o p basis v a n e x c e l l e n t i e . O m d i t b e g r i p in te

v u l l e n is i n n o v a t i e v a n l e v e n s b e l a n g . Juist als o v e r h e i d m o e t je a n t w o o r d e n v i n d e n o p d e k o m e n d e e n v a a k m a a t s c h a p p i j b r e d e u i t d a g i n g e n . A l s p u b l i e k e o r g a n i s a t i e h e b je d a a r b i j h e t v o o r d e e l o m innovaties

samen

met

externe

partijen te

bedenken

e n te

implementeren;

het verliezen

van

c o n c u r r e n t i e p o s i t i e is i m m e r s g e e n issue. Innovatie

is daarmee

ook

voor

Rijkswaterstaat

van levensbelang

e n s t a a t d e laatste tijd sterk in d e

s c h i j n w e r p e r s . D i t sluit a a n bij z o w e l i n t e r n a t i o n a l e als n a t i o n a l e o n t w i k k e i i n g e n . D e N e d e r l a n d s e s a m e n l e v i n g staat v o o r e e n g r o t e u i t d a g i n g . H o e k u n n e n w e b e r e i k e n d a t o n s l a n d in 2 0 1 0 e e n van de meest d y n a m i s c h e en concurrerende k e n n i s e c o n o m i e e n w o r d t , zoals het kabinet zich heeft voorgenomen

(innovatieplatform)?

Dit

ambitieuze

doel

kan

alleen

worden

gerealiseerd

als

o v e r h e i d , b e d r i j f s l e v e n , w e r k n e m e r s e n k e n n i s i n s t e l l i n g e n g e z a m e n l i j k in a c t i e k o m e n . K e n n i s e n 1

i n n o v a t i e zijn h i e r m e e s p e e r p u n t e n v a n h e t b e l e i d v a n h e t K a b i n e t B a l k e n e n d e II. Z o o n d e r s t r e e p t het H o o f d l i j n e n a k k o o r d het b e l a n g dat a a n kennis en innovatie w o r d t gehecht: N e d e r l a n d m o e t tot de Europese v o o r h o e d e b e h o r e n o p het terrein v a n h o g e r onderwijs, o n d e r z o e k en innovatie. D e b e l e i d s a g e n d a v a n h e t M i n i s t e r i e v a n V e r k e e r e n W a t e r s t a a t ( V e n W ) sluit h i e r o p a a n . " V e n W w i l v o o r o p l o p e n in d e k e n n i s e c o n o m i e d o o r k e n n i s t e d e l e n e n o p e n te s t a a n v o o r n i e u w e k e n n i s uit

de

markt.

VenW

wil

actief

de

innovatiekracht

b e t r o k k e n h e i d bij h e t I n n o v a t i e p l a t f o r m " .

versterken,

onder

meer

door

intensieve

Het grote belang van kennis en innovatie voor V e n W en

v o o r d e v e r k e e r - , v e r v o e r - , e n w a t e r s e c t o r is e e n b e l a n g r i j k e r e d e n v o o r h e t f o r m u l e r e n v a n d e z e ambitie. V e n W b e s t e e d t jaarlijks e e n a a n z i e n l i j k b u d g e t a a n k e n n i s i n v e s t e r i n g e n , in 2 0 0 3 o n g e v e e r € 2 7 0 m i n . D a a r n a a s t w o r d t n o g c i r c a € 4 2 t o t 6 5 m i n . b e s t e e d a a n i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s . V e n W is hiermee,

na O C & W ,

EZ e n

L N V het

vierde

departement

als h e t

gaat

om

de

omvang

van

kennisinvesteringen. R i j k s w a t e r s t a a t is als g r o o t s t e o n d e r d e e l v a n V e n W g e r i c h t o p d e u i t v o e r i n g v a n h e t V e n W b e l e i d . O m h e t i n n o v a t i e v e v e r m o g e n v a n R i j k s w a t e r s t a a t ( R W S ) d u u r z a a m te v e r s t e r k e n , t e vergroten te b o r g e n is o n d e r m e e r d e O n t w i k k e l f u n c t i e

R W S o p g e z e t . D e z e f a s e is e i n d 2 0 0 4

afgerond.

D a a r n a a s t is V e n W b r e e d e e n a c t i e p r o g r a m m a v o o r k e n n i s e n i n n o v a t i e g e s t a r t , d a t o p n i v e a u , r e c h t s t r e e k s d o o r d e Secretaris G e n e r a a l w o r d t a a n g e s t u u r d

om

zo de

en hoog

geformuleerde

a m b i t i e is in h e t b e l e i d s v o o r n e m e n ' D e v e r a n d e r o p g a v e v a n V e n W : m e e r k w a l i t e i t m e t

minder

m e n s e n ' te r e a l i s e r e n . O o k buiten het ministerie w o r d t geconstateerd d a t de innovatiekracht van de verkeer-, v e r v o e r en watersector verbetering behoeft. Zo concludeert de Parlementaire Commissie Bouwnijverheid

dat

d e b o u w n i j v e r h e i d in t e r m e n v a n i n n o v a t i e e n g r o e i v a n a r b e i d s p r o d u c t i v i t e i t a c h t e r is g e b l e v e n bij andere

bedrijfstakken.

VenW

kan

in

samenwerking

met

bedrijfsleven

en

kennisinstellingen

b e l a n g r i j k e i m p u l s e n g e v e n . V o o r h e t v e r g r o t e n v a n d e i n n o v a t i e k r a c h t v a n R i j k s w a t e r s t a a t is h e t o p z e t t e n v a n i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s d i e t o t s u c c e s v o l l e p i l o t s l e i d e n n i e t v o l d o e n d e . Juist d e b r e d e i m p l e m e n t a t i e v a n n i e u w e t e c h n i e k e n e n p r o c e s s e n in h e t p r i m a i r e p r o c e s levert d e

uiteindelijke

meerwaarde van innovatie op.

1

Kennis en innovatie zijn niet hetzelfde, maar kennen wel belangrijke raakvlakken. Het kennisbeleid is gericht op het ontwikkelen,

verwerven en managen van kennis ten behoeve van beleid, uitvoering en inspectie. Innovatie is veeleer gericht op het in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven laten neerslaan van nieuwe kennis in producten, diensten, productieprocessen of organisatievormen

8


Uit

de

eerdere

studie

NOVA

(1999)

naar

innovatie

binnen

VenW

wordt

gewezen

op

de

m e e r w a a r d e v a n i n n o v a t i e v o o r R W S . In h e t k o r t k o m t h e t e r o p n e e r d a t i n n o v a t i e n o o d z a k e l i j k is o m h e t w e r k v a n R W S s l i m m e r uit te v o e r e n . D a a r n a a s t is g e k e k e n w a t d e k r i t i s c h e s u c c e s f a c t o r e n e n k n e l p u n t e n v a n i n n o v a t i e bij R W S z i j n . D a a r u i t blijkt d a t h e t g e n e r e n v a n i n n o v a t i e v e i d e e e n , incubatorfunctie,

niet zozeer het k n e l p u n t

vormt, maar dat

met

name de implementatie

van

s u c c e s v o l l e p i l o t s in d e d a g e l i j k s e o p e r a t i o n e l e b e d r i j f s v o e r i n g o p k n e l p u n t e n stuit. N O V A l e e r d e : i n n o v e r e n is d o e n ; a n d e r s d o e n ; b e t e r d o e n . V o o r w a t e r s t a a t b e t e k e n t a n d e r s d o e n : vanaf

het

begin zonder voorgekookte

i d e e e n d e s a m e n s p r a a k a a n te

gaan

met

burgers

en

m a a t s c h a p p e l i j k e o r g a n i s a t i e s , b e k e n d e e n n o g o n b e k e n d e p a r t n e r s , in b i n n e n - e n b u i t e n l a n d . A l s b e l a n g r i j k e k r i t i s c h e s u c c e s f a c t o r v o o r i n n o v a t i e is d e b e t r o k k e n h e i d v a n h e t t o p m a n a g e m e n t n a a r v o r e n g e k o m e n . H i e r m e e is d e e s s e n t i e l e rol v a n h e t m a n a g e m e n t bij i n n o v a t i e o o k

binnen

R W S b e n a d r u k t . O m d a t R W S e e n h i e r a r c h i s c h e s t r u c t u u r k e n t is b e t r o k k e n h e i d v a n h e t

middel

m a n a g e m e n t e n n a t u u r l i j k h e t p r o j e c t m a n a g e m e n t e v e n e e n s v a n g r o o t b e l a n g . M i n d e r b e k e n d is hoe

dit

moet

worden

vorm

gegeven

middenkader en projectmanagement

en

hoe

de

eveneens

essentiele

betrokkenheid

van

k a n w o r d e n v o r m g e g e v e n . B e t r o k k e n h e i d is e e n v a n d e

g e d r a g s a s p e c t e n die invloed h e b b e n o p de v e r b e t e r i n g v a n de i m p l e m e n t a t i e fase v a n innovatie. V o o r het m a n a g e m e n t is h e t o o k v a n g r o o t b e l a n g d a t h e t c o n s e q u e n t g e d r a g v e r t o o n t :

wanneer

m e n innovatie van belang acht, moet men dat ook tonen door v o l d o e n d e aandacht. M a a r de vraag d i e d i t o p r o e p t is h o e e n in w e l k e v o r m v o l d o e n d e a a n d a c h t z i c h uit e n o f dit v o o r alle s o o r t e n e n fasen van innovatie trajecten hetzelfde m o e t zijn?

1.2

Probleemstelling

D i t leidt tot d e v o l g e n d e p r o b l e e m s t e l l i n g v a n d i t o n d e r z o e k :

W e l k leiderschap is voor Rijkswaterstaat van belang om innovatie succesvoller te laten verlopen? In d e b o v e n s t a a n d e p r o b l e e m s t e l l i n g ligt e e n n a d r u k o p o n t w e r p v r a a g s t u k k e n b e s l o t e n . E s s e n t i e v a n o n t w e r p o n d e r z o e k is n i e t d e z o e k t o c h t n a a r h o e e e n d e e l v a n d e w e r k e l i j k h e i d in e l k a a r z i t m a a r d e z e in e l k a a r zou

kunnen

zitten. Deze s t r o m i n g binnen o r g a n i s a t i e w e t e n s c h a p p e n staat

b e k e n t als o n t w e r p b e n a d e r i n g e n is d o o r H e r b e r t S i m o n ( 1 9 6 9 , p. 8 3 ) v e r w o o r d in d e z i n : " T h e p r o p e r s t u d y o f m a n k i n d is t h e s c i e n c e o f d e s i g n " . T e g e n o v e r d e z e s t r i n g e n t e , o p s c h a p p e l i j k e leest g e s c h o e i d e , b e n a d e r i n g v a n S i m o n b e s t a a t d e praktijk

benadering

natuurwetenwaarin

het

m e n s e l i j k g e d r a g in o r g a n i s a t i e s c e n t r a a l s t a a t ( V a n A k e n , 1 9 9 4 ) . E s s e n t i e h i e r v a n is e e n s t e r k e verbinding verwordt organisatie

tussen het

normatieve

onderzoek

zelf.

Deze

(ontwerp-)

naar

tocht

en

organisaties leidt

tot

een

descriptieve

een

reistocht

iteratief

(empirische) die

proces

sterk waarbij

benadering.

bepaald de

wordt

Hiermee door

de

probleemstelling

en

o n d e r z o e k s v r a g e n s t e e d s w e e r w o r d e n b i j g e s t e l d e n w a a r b i j h e t e i n d r e s u l t a a t z o v e e l m o g e l i j k in d e vorm van aanbevelingen wordt vastgelegd. N a a s t l e i d e r s c h a p is s u c c e s v o l i n n o v e r e n a f h a n k e l i j k v a n e e n z e e r g r o o t a a n t a l a n d e r e a s p e c t e n . D i t m a a k t e e n d u i d e l i j k e s c h e i d i n g v a n o o r z a a k e n g e v o l g b u i t e n g e w o o n c o m p l e x ; alles h a n g t e l k a a r s a m e n . Bij d e r g e l i j k e c o m p l e x e p r o b l e m a t i e k

met

kan niet direct v o o r een o p l o s s i n g w o r d e n

g e k o z e n z o n d e r e e r s t h e t p r o b l e e m t e a n a l y s e r e n . H i e r t o e is d e p r o b l e e m s t e l l i n g u i t g e s p l i t s t in d e onderstaande onderzoeksvragen: 1) Is e r b i n n e n R W S e e n f a s e in h e t i n n o v a t i e p r o c e s a a n te w i j z e n d i e als b o t t l e n e c k f u n g e e r t ? ; 2) W e l k e a s p e c t e n , m e t n a m e o p h e t g e b i e d v a n l e i d e r s c h a p , s p e l e n e e n rol bij h e t o p l o s s e n v a n de problemen v a n de bottleneck?; 3) W e l k e a a n b e v e l i n g e n k u n n e n o p b a s i s v a n d e a n t w o o r d e n o p d e z e o n d e r z o e k s v r a g e n w o r d e n geformuleerd, die leiden tot een verbetering van innovatie binnen de organisatie?

9


1.3

Ontwikkeiingen rond Verkeer en Waterstaat

De organisatie R i j k s w a t e r s t a a t is e e n o n d e r d e e l v a n M i n i s t e r i e V e n W . V e n W is a c t i e f o p d i v e r s e b e l e i d s t e r r e i n e n . De

missie

van

het

ministerie

verbindingen. Nederland van internationale

luidt

duurzaam

kwaliteit.

als

volgt:

beschermen

Daarvoor

"Vertrouwd

tegen

water

staat het ministerie

met

water,

en zorgen

van Verkeer

vooruitstrevend

voor en

veilige

in

verbindingen

Waterstaat."

ot d e k e r n t a k e n v a n het ministerie v a n V & W b e h o r e n : o n t w i k k e l i n g beleid v o o r v e r k e e r e n w a t e r e n z o r g t dat dit beleid w o r d t u i t g e v o e r d e n g e h a n d h a a f d ; richten o p b e r e i k b a a r h e i d , v e i l i g h e i d e n l e e f b a a r h e i d ; r e k e n i n g h o u d e n m e t e i g e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n v a n burgers, bedrijven en a n d e r e o v e r h e d e n ; m e d e w e r k e r s d e ruimte b i e d e n h u n t a l e n t e n te o n t w i k k e l e n e n in te z e t t e n .

[

Secrets ri s- Ge n e r u I Ptv. Secretaris-Generaal

Shared Services Organisatie

Figuur 1: Organogram

VenW

Centrale diens'en

(sinds 2005)

In F i g u u r 1 is h e t o r g a n o g r a m v a n h e t m i n i s t e r i e a a n g e g e v e n . V e r r e w e g h e t g r o o t s t e Generaal

(DG)

Waterstaat.

is

Rijkswaterstaat.

Rijkswaterstaat

Veelal wordt de uitvoering

is

de

uitvoeringsdienst

uitbesteed aan de markt

en vervult

van

en

R W S vooral een

r e g i e f u n c t i e . R i j k s w a t e r s t a a t is v e r d e e l d in t i e n R e g i o n a l e D i r e c t i e s e n z e s landelijk S p e c i a l i s t i s c h e D i e n s t e n ( S D ) . D e t i e n R e g i o n a l e D i r e c t i e s ( f r o n t o f f i c e R W S ) zijn

Directoraat Verkeer

opererende

verantwoordelijk

v o o r d e a a n l e g e n h e t b e h e e r in e e n s p e c i f i e k e r e g i o . V a n w e g e e f f e c t i v i t e i t e n e f f i c i e n t i e is d e s p e c i a l i s t i s c h e k e n n i s o n d e r g e b r a c h t bij c e n t r a a l i n z e t b a r e s p e c i a l i s t i s c h e d i e n s t e n ( b a c k o f f i c e ) . D e S D ' s zijn er ter o n d e r s t e u n i n g v a n z o w e l d e R e g i o n a l e D i r e c t i e s ( u i t v o e r i n g ) als h e t h o o f d k a n t o o r en de overige beleidsdirecties v a n V e n W (beleid).

In t o t a a l

1 2 . 0 0 0 m e d e w e r k e r s , w a a r v a n 9 . 5 0 0 bij D G R i j k s w a t e r s t a a t .

10

beschikt het ministerie o v e r circa


De veranderopgave In h e t n a j a a r v a n 2 0 0 3 is d o o r d e S G d e v e r a n d e r o p g a v e v a n V e n W g e p r e s e n t e e r d . D e d e p a r t e m e n t a l e m i s s i e is o n v e r a n d e r d g e b l e v e n ( N e d e r l a n d d u u r z a a m b e s c h e r m e n t e g e n w a t e r e n zorgen voor veilige verbindingen van internationale kwaliteit), maar de politiek-economische c o n t e x t is sterk v e r a n d e r d . N e d e r l a n d m o e t o p e e n b r e e d f r o n t b e t e r p r e s t e r e n . D e s a m e n l e v i n g k i j k t d a a r b i j o o k u i t d r u k k e l i j k n a a r d e o v e r h e i d e n eist m e e r k w a l i t e i t e n p r o d u c t i v i t e i t e n m e e r r u i m t e v o o r b u r g e r e n bedrijf. V e r t a a l d v o o r V e n W b e t e k e n t dit e e n k l e i n e r e e n k r a c h t i g e r e o r g a n i s a t i e . H e t a c t i e p r o g r a m m a ' M e e r k w a l i t e i t m e t m i n d e r m e n s e n ' is d a a r v a n d e u i t w e r k i n g . H e t d o e l v a n d e v e r a n d e r o p g a v e is p r o f e s s i o n a l i s e r i n g v a n m e n s e n e n p r o c e s s e n , z o d a t V e n W beter, directer en efficienter kan v o l d o e n a a n de eisen die politiek en s a m e n l e v i n g a a n d e o r g a n i s a t i e s t e l l e n . H i e r v o o r is e e n s t e r k e v e r b e t e r i n g v a n d e e x t e r n e o r i e n t a t i e , p r e s e n t a t i e s e n s a m e n w e r k i n g binnen het departement n o d i g . D e v e r a n d e r o p g a v e is e r o p g e r i c h t d a t V e r k e e r e n W a t e r s t a a t in 2 0 0 8 e e n m i n i s t e r i e is d a t : •

g o e d g e o r i e n t e e r d is o p d e p r i o r i t e i t e n v a n d e m i n i s t e r e n s t a a t s s e c r e t a r i s ,

•

met een geluid naar buiten treedt,

•

taken en verantwoordelijkheden tussen beleid, uitvoering en inspectie helder onderscheidt,

•

van daaruit interdisciplinair s a m e n w e r k t en s a m e n h a n g vertoont,

•

w e r k t vanuit een zakelijke en z e l f b e w u s t e , maar tegelijkertijd o p e n en o n d e r z o e k e n d e houding,

•

meer o o g heeft v o o r internationale, Europese en e c o n o m i s c h e a r g u m e n t e n ,

•

de buitenwereld systematisch binnenlaat en adequaat bedient,

•

w e r k t m e t v e r e e n v o u d i g d e en gedigitaliseerde w e r k p r o c e s s e n .

D o o r d e D G v a n R i j k s w a t e r s t a a t is d e v e r a n d e r o p g a v e v o o r t v a r e n d o p g e p a k t e n v e r d e r u i t g e w e r k t in h e t o n d e r n e m i n g s p l a n v a n j a n u a r i 2 0 0 4 . I n v u l l i n g v a n h e t a c t i e p r o g r a m m a ' M e e r k w a l i t e i t m e t minder m e n s e n ' behelst een netto personele krimp van circa 2 0 0 0 FTE. O v e r innovatie meldt het o n d e r n e m i n g s p l a n d a t i n n o v a t i e e s s e n t i e e l is e n d a t R i j k s w a t e r s t a a t z i c h in 2 0 0 8 h e e f t o n t w i k k e l d als t o o n a a n g e v e n d i n n o v a t o r .

Delta instituut N a a s t d e v e r a n d e r o p g a v e is d e b e o o g d e o p r i c h t i n g v a n h e t D e l t a - i n s t i t u u t v a n e e n z e e r b e l a n g r i j k e o n t w i k k e l i n g , m e t z e k e r o o k c o n s e q u e n t i e s v o o r d e i n n o v a t i e r o l v a n V e n W in d e n a t t e s e c t o r . H e t Delta-instituut richten

op

moet een instituut van internationale

'Delta-vraagstukken':

het

gaat

dan

om

topkwaliteit kennis van

betrekking tot veiligheid, b o u w , beheer, waterkwaliteit

w o r d e n . Dit instituut zal zich water

en

(slappe)

en daarmee gerelateerde

grond

met

bodemkwaliteit

en ruimtegebruik. Het m o e t een zelfstandig, v r a a g gestuurd kennisinstituut w o r d e n ; de harde kern zal w o r d e n g e v o r m d d o o r W L D e l f t H y d r a u l i c s en G e o D e l f t . Hiernaast zal o o k een deel v a n huidige

taken v a n de specialistische diensten

o v e r g a a n . O p dit m o m e n t

van

R W S en van T N O

de

naar het

Delta-instituut

van het

Delta-instituut

is h e t n i e t z e k e r is h o e b r e e d h e t w e r k t e r r e i n

moet worden. O v e r i g e n s p a s t h e t o v e r d r a g e n v a n s p e c i a l i s t i s c h o n d e r z o e k e n k e n n i s o n t w i k k e l i n g g e h e e l in h e t s t r e v e n ' M a r k t , t e n z i j . . . ' d a t als u i t w e r k i n g v a n d e v e r a n d e r o p g a v e v o o r g e h e e l R W S g e l d t . D o o r deze

verschuiving

van

publieke

aspecten

naar

de

markt

is d e

rol

van

R W S sterk

aan

het

v e r a n d e r e n . D e z e v e r a n d e r i n g leidt t o t e e n t o e n e m e n d a a n t a l i n n o v a t i e v e relaties t u s s e n m a r k t e n o v e r h e i d , w e l k e zijn v a s t g e l e g d in e e n g r o o t a a n t a l i n n o v a t i e v e c o n t r a c t e n .

11

Van trechter tot t r o m p e t

1.4

Opbouw thesis

In dit h o o f d s t u k h e b ik k o r t g e s c h e t s t w a t d e p r o b l e e m s t e l l i n g v a n d e z e thesis is e n zijn d e , v o o r innovatie relevante, ontwikkeiingen rond Rijkswaterstaat geschetst. In h o o f d s t u k t w e e w o r d t d e t h e o r e t i s c h e basis g e l e g d v o o r d e z e t h e s i s . Ik d o e dit d o o r i n n o v a t i e e n l e i d e r s c h a p als t h e m a ' s a a n d e h a n d v a n b e k e n d e l i t e r a t u u r t e b e s p r e k e n . D a a r n a a s t b e s p r e k ik enkele

bronnen

die een beeld v a n

innovatie

bij

Rijkswaterstaat geven

(historisch

en

cultuur

perspectief). In

het

derde

hoofdstuk

wordt

op

basis

van

de

inzichten

uit

hoofdstuk

2

het

concept

innovatiemodel gei'ntroduceerd. De

onderzoeksverantwoording

en

beschrijving

van

de

resultaten

uit

de

interviews,

de

conclusies

en

m a n a g e m e n t w o r k s h o p e n d e e n q u e t e s t a a n in h o o f d s t u k 3 c e n t r a a l . In

het

afsluitende

aanbevelingen

hoofdstuk

worden

b e s p r o k e n . In dit

achtereenvolgens

hoofdstuk

wordt

het

de

synthese,

innovatie

de

en leiderschap model

verder

g e v u l d . H i e r m e e is h e t m o d e l d e e l s g e b a s e e r d o p d e t h e o r e t i s c h e o n d e r g r o n d , m a a r o o k v o o r e e n b e l a n g r i j k d e e l d e e l o p d e r e s u l t a t e n v a n o n d e r z o e k in d e o r g a n i s a t i e .

Figuur 2 Opbouw

thesis

Afsluiting Uit

de geschetste

grootste statische Innovatie innovatie,

sterk

organisaties

om te kunnen kunnen

ontwikkeiingen

onderdeel,

is hiermee

Centraal

en met name

voor

in deze tijd

van cruciaal

dat het Ministerie

veranderen

plaatsmaken

overleven

waarmaken.

blijkt

aan het

is. Dit

dynamische

van als maar

belang

in deze

past

de implementatiefase

staat

organisatievormen

Rijkswaterstaat

huidige die

tijdsbeeld flexibel

als waarin

genoeg

zijn

veranderingsprocessen.

missie

de vraag

van innovatie,

12

en daarmee in het

vernieuwende

om de blijvende thesis

VenW, goed

van VenW

hoe verder

we

met

kunnen

ook in de toekomst het vorm

juiste geven.

te

leiderschap


2. Innovatie en leiderschap Intro In dit hoofdstuk

behandel

bespreek

ik

hoofdstuk

wordt

2.1

een

ik aan de hand

aantal

onderzoeken

van literatuur

naar

de begrippen

innovatie

op basis van deze inzichten

binnen

een concept

innovatie

en leiderschap

Rijkswaterstaat.

In

het

en

volgende

innovatiemodel.

Inleiding

Het

schrijven

van

een

thesis

begint

meestal

als

een

zoekproces

naar

een

pakkende

probleemstelling. T e g e n w o o r d i g w o r d t dit z o e k p r o c e s vaak v o o r t g e z e t d o o r informatie o v e r

het

o n d e r z o e k s o n d e r w e r p o p i n t e r n e t te z o e k e n . D o o r d e b r e e d t e v a n h e t o n d e r w e r p v a n d e z e t h e s i s is d a t

geen e e n v o u d i g e o p g a v e : het g o o g l e n

levert

124.000.000

hits v o o r d e e n g e l s e t e r m

i n n o v a t i o n o p . H e t z o e k e n n a a r d e d e f i n i t i e v a n i n n o v a t i e b e p e r k t het a a n t a l hits tot 5 % , e v e n g o e d n o g 6 . 7 3 0 . 0 0 0 ( v o o r i n n o v a t i o n d e f i n i t i o n ) . E e n a a n t a l w i l l e k e u r i g g e k o z e n d e f i n i t i e s h e b ik in d e onderstaande tabel w e e r g e g e v e n .

T h e a p p l i c a t i o n o f i d e a s t h a t are n e w , r e g a r d l e s s o f w h e t h e r t h e n e w i d e a s are e m b o d i e d in p r o d u c t s , p r o c e s s e s o r s e r v i c e s , o r in w o r k o r g a n i z a t i o n , m a n a g e m e n t or marketing systems. S o m e t h i n g n e w o r i m p r o v e d , i n c l u d i n g r e s e a r c h f o r (1) d e v e l o p m e n t o f n e w t e c h n o l o g i e s , (2) r e f i n e m e n t o f e x i s t i n g t e c h n o l o g i e s , o r (3) d e v e l o p m e n t of n e w applications for existing technologies. Definitions Innovation:

of Innovation

is t h e

process of

adopting a new

thing,

idea, or

behavior

pattern into a culture. I n n o v a t i o n is t h e s u c c e s s f u l i m p l e m e n t a t i o n o f a c r e a t i v e i d e a . I n n o v a t i o n is a c o n s c i o u s s e q u e n c e o f e v e n t s , c o v e r i n g t h e w h o l e p r o c e s s o f c r e a t i n g a n d o f f e r i n g g o o d s o r s e r v i c e s t h a t are e i t h e r n e w , o r b e t t e r , o r cheaper than those previously available.

Table 1 Definitions

of

Er

veel

zijn

dus

voorbeelden

zeer blijkt

Innovation zienswijzen o p

dat

de

definitie

wat

innovatie

afhangt

van

de

nou

eigenlijk

is.

Uit

benaderingswijze:

de

een

bovenstaande technologische

benadering, systeem benadering, sociologische benadering, marketing en g a zo maar door. T o c h h e b b e n d e m e e s t e d e f i n i t i e s g e m e e n w a t a l e e r d e r d o o r d e d e f i n i t i e v a n d e V a n D a l e v e r w o o r d is: ' h e t i n v o e r e n v a n iets n i e u w ' . N i e u w k a n h i e r w o r d e n b e s c h o u w d als e e n c r e a t i e f i d e e o f als e e n verbetering.

Invoeren

is d e a c t i v i t e i t o m

te z o r g e n d a t e r iets m e t

het

nieuwe gebeurt,

het

d a a d w e r k e l i j k w o r d t t o e g e p a s t , e n h e t n i e t a l l e e n bij h e t u i t w e r k e n v a n i d e e e n blijft. I m p l e m e n t a t i e is d a a r m e e e e n e s s e n t i e e l o n d e r d e e l v a n i n n o v a t i e .

13


2.2

Innovatie in de literatuur

Managen

van innovatie

In M a n a g i n g i n n o v a t i o n i n t e g r e r e n T i d d , B e s s a n t & P a v i t t ( 2 0 0 1 ) d e t e c h n o l o g i s c h e , c o m m e r c i e l e en organisatorische analyses? o p innovatie.

C e n t r a a l s t a a t hierbij o p w e l k e w i j z e

innovatie

te

m a n a g e n is. O p basis v a n d e d o o r h e n g e m a a k t e a n a l y s e v a n b e s c h i k b a a r e m p i r i s c h o n d e r z o e k , in v e l e v e r s c h i l l e n d e o r g a n i s a t i e s m e t v e r s c h i l l e n d e v o r m e n v a n i n n o v a t i e , b e a r g u m e n t e r e n zij d a t er geen eenduidig en simpel a n t w o o r d

is v o o r h e t m a n a g e n v a n i n n o v a t i e . T o c h o n d e r s c h e i d e n z e

t w e e belangrijke algemeen g e l d e n d e uitgangspunten: •

I n n o v a t i e is e e n p r o c e s e n g e e n e e n m a l i g e g e b e u r t e n i s e n m o e t als z o d a n i g w o r d e n g e m a n a g e d ;

•

H e t i n n o v a t i e p r o c e s is m a n i p u l e e r b a a r e n is d u s te m a n a g e n .

In h e t o n d e r s t a a n d e m o d e l is d e b e s c h o u w i n g v a n i n n o v a t i e als e e n c o n t i n u e e n t e

managen

proces weergegeven. 1

A

F i g u u r 3 Managen

van innovatie

(Tidd,

Bessant

&

Pavitt)

In d e v e r k e n n i n g s f a s e w o r d t d e o m g e v i n g v a n d e o r g a n i s a t i e

verkend

op

relevante

signalen

( o n t w i k k e i i n g e n in d e m a r k t , o p t e c h n o l o g i s c h g e b i e d als o o k d e w e t e n r e g e l g e v i n g ) . In d e d a a r o p volgende

fase v i n d t de analyse v a n

de gefilterde

informatie

plaats en

wordt

planmatig

een

i n n o v a t i e s t r a t e g i e o n t w i k k e l d d i e g e k o p p e l d is a a n d e o v e r a l l s t r a t e g i e . P r i o r i t e r i n g o p basis v a n e e n k o s t e n b a t e n a n a l y s e v a n d e v e r s c h i l l e n d e m o g e l i j k h e d e n v i n d in dit s t a d i u m p l a a t s . In d e R & D fase

(research

and

development)

worden

middels

onderzoek

en

ontwikkeling

de

nieuwe

( t e c h n i s c h e ) o p t i e s g e c r e e e r d . D i t k a n z o w e l i n t e r n als e x t e r n p l a a t s v i n d e n .

In

d e laatste

fase staat d e lancering v a n

verandermanagement externe

het

ontwikkelde

product

centraal.

In

d e z e f a s e is

v o l g e n s T i d d v a n g r o o t b e l a n g : dit g e l d t z o w e l v o o r p r o d u c t e n v o o r

consumentenmarkt

als v o o r

procesinnovatie

voor

interne

klanten.

Tidd

noemt

i m p l e m e n t a t i e f a s e h e t h a r t v a n h e t i n n o v a t i e p r o c e s m e t als o u t p u t e e n d o o r o n t w i k k e l d e

de

deze

innovatie

e n e e n v o o r b e r e i d e k l a n t ( z o w e l i n t e r n als e x t e r n ) . E s s e n t i e e l v o o r h e t s l a g e n v a n d e z e f a s e is h e t b e t r e k k e n v a n d e k l a n t e n a n d e r e b e t r o k k e n e n . H e l a a s zijn er v o o r b e e l d e n g e n o e g w a a r i n s p r a k e was van een goed ontwikkeld

innovatieproduct

of proces d a t d o o r het niet tijdig betrekken

en

v o o r b e r e i d e n v a n d e s t a k e h o l d e r s j a m m e r l i j k is m i s l u k t . Een v a n d e o u d s t e - e n e e n n o g s t e e d s v e e l g e b r u i k t e - p a r a d i g m a ' s o m n a a r h e t m a n a g e n v a n i n n o v a t i e te k i j k e n is h e t p h a s e - g a t e m o d e l . V o o r e e n d e e l is h e t b o v e n s t a a n d e m o d e l hier o p g e b a s e e r d ; het breekt innovatie

o p in e e n a a n t a l serieel g e s c h a k e l d e f a s e n , d i e t e l k e n s

a f g e s l o t e n m e t e e n g o / n o g o b e s l i s s i n g (the g a t e s ) . V o o r d e e l v a n e e n d e r g e l i j k e aanpak

is h e t stellen v a n

heldere criteria w a a r a a n

het

innovatieproject

moet

wordt

projectmatige

voldoen

om

de

v o l g e n d e f a s e in te k u n n e n / m o g e n g a a n . N a a r m a t e h e t p r o j e c t v o r d e r t w o r d t d e i n n o v a t i e ' r i j p e r '

14


e n w o r d e n d e r i s i c o ' s v a n v e r a n d e r i n g v e r d e r i n g e p e r k t . D i t m o d e l is z e e r d o e l g e r i c h t e n b e o o g t d e risico's steeds beter te beheersen. N a d e l e n v a n een dergelijke

a a n p a k zijn d e a f n a m e

van

f l e x i b i l i t e i t ( d o e l k a n z o o v e r h e e r s e n d zijn d a t c r e a t i v i t e i t g a a n d e h e t p r o c e s w o r d t b e p e r k t ) e n d e lange doorloop tijden. In d e z e t r a d i t i o n e l e

benadering van innovatie w o r d e n de meeste betrokkenen

serieel b e n a d e r d

(lineaire s c h a k e l i n g v a n p r o b l e e m o p l o s s i n g s r i c h t i n g e n ) . D a t w i l z e g g e n d a t d e b e t r o k k e n

experts

( f i n a n c i e e l , j u r i d i s c h , m a r k e t i n g , etc.) n a e l k a a r e e n b i j d r a g e l e v e r d e n . T e g e n w o o r d i g w o r d t d e z e seriele a a n p a k v a a k v e r v a n g e n v o o r e e n p a r a l l e l l e b e t r o k k e n h e i d . V e r a n d e r m a n a g e m e n t w o r d t in dit boek traditioneel ( t o p - d o w n ) b e n a d e r d . Een

ander

model

om

naar

innovatie

als p r o c e s te

kijken

is d e

"development

funnel"

van

W h e e l w r i g h t & C l a r k . In dit m o d e l (zie F i g u u r 4 ) w o r d t a a n g e g e v e n d a t i n n o v a t i e g e r i c h t is o p h e t i n t r o d u c e r e n v a n i n n o v a t i e s o p d e m a r k t . D e m a r k t h o e f t g e e n e x t e r n e partij te z i j n , m a a r k a n o o k uit

interne

klanten

(vaak

h e t g e v a l bij

procesinnovaties)

bestaan. Naar mate

het

proces

van

i n n o v a t i e v o r d e r t n e e m t d e f o c u s o p d e z e laatste s t a p t o e , m a a r w o r d t h e t o o k s t e e d s m o e i l i j k e r d e r i c h t i n g v a n h e t p r o c e s te v e r a n d e r e n . D i t m o d e l w o r d t e r g v e e l g e b r u i k t bij d e m e e r t e c h n i s c h g e o r i e n t e e r d e N P D ( n e w p r o d u c t d e v e l o p m e n t ) s t r o m i n g . D e n a d r u k ligt in b e i d e m o d e l l e n o p h e t m a n a g e n v a n h e t p r o c e s . D e rol v a n l e i d e r s c h a p is in dit m o d e l b e p e r k t . L e i d e r s c h a p b e s t a a t v o o r a l uit h e t c r e e r e n v a n e e n v i s i e o p i n n o v a t i e . B e i d e m o d e l l e n g e t u i g e n d a a r m e e v a n e e n

topdown

b e n a d e r i n g , w a a r b i j l e i d e r s c h a p v o o r a l in d e e e r s t e f a s e v a n i n n o v a t i e v a n b e l a n g is d o o r e e n b r e e d g e d r a g e n e n i n s p i r e r e n d e v i s i e n e e r te z e t t e n .

Figuur 4 Development

funnel

(Wheelwright

&

Clark)

I n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s : T u s s e n d r o o m en d a a d ? Binnen

Verkeer

en

Waterstaat

bestaan

twee

corporate

programma's

die

innovatie

als

een

s y s t e m a t i s c h p r o c e s e r k e n n e n . D e p r o g r a m m a ' s zijn g e r i c h t o p d e n a t t e e n d e d r o g e p o o t v a n d e dienst. W e g e n naar de Toekomst H e t o u d s t e o r g a n i s a t i e b r e d e i n n o v a t i e p r o g r a m m a is W e g e n n a a r d e T o e k o m s t ( W n T ) . W n T is in 1996

begonnen

als s a m e n w e r k i n g s v e r b a n d

tussen de

specialistische diensten

gericht

op

het

a f l e v e r e n v a n t e c h n i s c h e pilots v o o r a l v o o r i m a g e b u i l d i n g in h e t k a d e r v a n 2 0 0 j a r i g b e s t a a n v a n de organisatie. Dit heeft onder andere een drijvende w e g , flexibele wegbelijning met behulp van lampjes en een w e g d e k van de l o p e n d e b a n d o p g e l e v e r d .

15

Van trechter tot trompet

K e n m e r k e n d v o o r d e z e ( b e g i n ) f a s e v a n W n T is d a t er n i e m a n d o p d e i n n o v a t i e s z a t t e (geen

klantsturing).

Hiermee

is

het

in

het

kader

van

deze

thesis

geen

wacht

werkelijk

i n n o v a t i e p r o g r a m m a , a a n g e z i e n h e t niet o m h e t i m p l e m e n t e r e n v a n i n n o v a t i e d r a a i t ( i m p a c t

op

h e t p r i m a i r e p r o c e s staat n i e t c e n t r a a l ) . T y p e r e n d is d a n o o k d a t t i e n j a a r e n v e l e m i l j o e n e n later er m a a r e e n ( m o g e l i j k ) s u c c e s v o l l e i n n o v a t i e is a f g e l e v e r d : tijdelijke b r u g g e n . D e b r u g m a a k t

het

m o g e l i j k d a t w e g g e b r u i k e r s v i a d e tijdelijke b r u g k u n n e n d o o r r i j d e n , t e r w i j l w e g w e r k e r s o n d e r d e b r u g g r o o t o n d e r h o u d u i t v o e r e n . D e z e i n n o v a t i e w o r d t al d e c e n n i a l a n g in J a p a n t o e g e p a s t e n d e b r u g v a n d e N e d e r l a n d s e p i l o t is al e e r d e r in W e n e n g e b r u i k t . Dit

grote

manco

(weliswaar

pas

van

in

de

2002)

eerdere geleid

fasen

tot

het

in

het

innovatieprogramma

instellen

van

een

tak

die

is o n d e r k e n d zich op

de

en

heeft

doorwerking

( i m p l e m e n t a t i e ) richt. D a t i m p l e m e n t a t i e v e e l m e e r tijd v e r g t e n k o s t b a a r is w o r d t als v o o r n a a m s t e reden aangedragen voor de n o g steeds m o e i z a m e en langzaam verlopende

implementatie.

In

tegenstelling tot de eerdere fase v a n W n T k e n m e r k e n de l o p e n d e pilots zich d o o r e e n externe gerichtheid

(nauwe

samenwerking met

partijen buiten

het ministerie).

Essentieel v o o r

verdere

v e r b e t e r i n g v a n d e i m p l e m e n t a t i e is v o l g e n s d e w e r k g r o e p d o o r w e r k i n g : 1. d e realisatie d a t h e t e e n c o n t i n u e p r o c e s b e t r e f t ipv p i l o t 2 . in v r o e g s t a d i u m b e t r e k k e n g e b r u i k e r s 3. G o / n o G o beslissingen i n b o u w e n 4. v o l d o e n d e m i d d e l e n reserveren v o o r de implementatie WaterlNNovatiebron (WINN) W I N N is

sinds

2003

innovatieprogramma herinrichting

het

'natte'

richt z i c h o p

van

onze

innovatieprogramma nieuwe

van

combinaties van

infrastructuur

en

Verkeer

en

ruimtegebruik

ruimte.

Het

Waterstaat.

en veiligheid

programma

Het bij

de

ontwikkelt

langetermijnperspectieven, concrete proefprojecten en demonstraties, en wil het d e n k e n o p lange t e r m i j n k o p p e l e n a a n realisaties o p k o r t e t e r m i j n . Ook

in dit

programma

ontwikkeiingen

als

worden,

belangrijke

net

als d e v e r a n d e r o p g a v e

driving

force

onderkend.

van

Deze

hoofdstuk

bestaan

uit

1.3, de

maatschappelijke o n t w i k k e i i n g e n , en de burgers die een o v e r h e i d willen die snel o p

de

externe

versnellende

ontwikkeiingen

k a n i n s p e l e n , e n dit t r a n s p a r a n t

doet. V o l g e n s eigen zeggen wil W I N N een uitdaging

en een

antwoord

tot

nieuwe

zijn.

"Een

uitdaging

daadwerkelijk

en

gedurfd

experimenteren

met

b e n a d e r i n g e n v o o r k e r n t a k e n o p h e t g e b i e d v a n w a t e r . Een a n t w o o r d o p p r o b l e m e n als o n d e r m e e r a a n d e o r d e g e s t e l d d o o r d e C o m m i s s i e W a t e r b e h e e r 21 e e e u w ( W B 2 1 ) , w a a r u i t blijkt d a t d o o r g a a n met de huidige aanpak o n v o l d o e n d e zicht biedt o p verbetering. W I N N beoogt

nieuwe

v o r m e n van dienstverlening aan de s a m e n l e v i n g , met de nadruk op d o e n : uitproberen en risico's d u r v e n n e m e n . W a n t i n n o v a t i e is d o e n ; a n d e r s d o e n ; b e t e r d o e n . " N e t als in d e h u i d i g e o p z e t v a n W n T is h e t n o g m a a r k o r t l o p e n d e uitbouwen

van het externe netwerk.

p r o g r a m m a gericht o p

W I N N n o d i g t d a a r t o e in d e praktijk i e d e r e e n m e t

het

ideeen

( b u r g e r s , b e d r i j v e n , m a a t s c h a p p e l i j k e o r g a n i s a t i e s e n w a t e r s t a t e r s z e l f ) uit o m s a m e n te i n n o v e r e n . O o k b i n n e n W I N N is d e f o c u s v o o r als n o g g e r i c h t o p e x p e r i m e n t e n e n p i l o t s . In a n a l o g i e v a n d e " d e v e l o p m e n t f u n n e l " v a n W h e e l w r i g h t & C l a r k b e s t a a t d e i n n o v a t i e in b e i d e programma's

uit

een

proces

dat

begint

met

het

genereren

van

vele

ideeen

welke

in

de

o n t w i k k e l f a s e (ook w e l R e s e a r c h a n d D e v e l o p m e n t g e n o e m d ) v e r d e r w o r d e n g e c o n c r e t i s e e r d . D e d a a r o p v o l g e n d e f a s e is h e t in d e praktijk u i t p r o b e r e n v a n d e i n n o v a t i e : d e p i o t f a s e . B i n n e n dit p r o c e s n e e m t d e f o c u s t o e e n v a n v e l e h o n d e r d e n i d e e e n blijkt er m a a r u i t e i n d e l i j k

een tot een

s u c c e s v o l l e p i l o t te l e i d e n . V o o r a l s n o g s t o k t d a a r n a d e i n n o v a t i e c y c l u s . D e k o m e n d e tijd

moet

a a n t o n e n o f b e i d e p r o g r a m m a ' s er in z u l l e n s l a g e n o m o o k h e t i m p l e m e n t e r e n v a n s u c c e s v o l l e p i l o t s in h e t p r o c e s te i n c o r p o r e r e n .

16


Vertaald

naar

de

huidige

praktijk

binnen

Rijkswaterstaat

is

de

devolpment

funnel

in

het

onderstaande figuur weergegeven.

?

ippm

Figuur 5 Innovatie

trechter

bij

Rijkswaterstaat

Radicale versus incrementele innovaties. B o v e n s t a a n d e a a n p a k w o r d t v o o r a l g e v o l g d bij i n c r e m e n t e l e i n n o v a t i e s . K e n m e r k v a n i n c r e m e n t e l e i n n o v a t i e s zijn d e relatief g e r i n g e o n z e k e r h e d e n e n d a a r m e e d e b e h e e r s b a a r h e i d v a n h e t p r o c e s . In e e n v r o e g s t a d i u m w o r d t het o n t w e r p i d e e / c o n c e p t zich vooral o p het verbeteren

vastgelegd. Incrementele

innovaties

van bestaande z a k e n en m a k e n daarbij gebruik

van

richten

bestaande

t e c h n o l o g i e e n en processen. R a d i c a l e i n n o v a t i e s h e b b e n m e t v e e l g r o t e r e o n z e k e r h e d e n te m a k e n d o o r d a t z e z i c h r i c h t e n het ontwikkelen

en van

nieuwe

technologieen

en/of

diensten

met

een grote

impact

op

op het

primaire proces v a n het bedrijf en d e markt w a a r i n het opereert. V o l g e n s de auteurs v a n Radical Innovation (Harvard Business S c h o o l , 2 0 0 0 ) m o e t e n m a n a g e r s v a n radicale innovaties e e n flexibele a a n p a k k i e z e n bij h e t a a n s t u r e n v a n dit t y p e i n n o v a t i e s . D e t r a d i t i o n e l e p h a s e g a t e a a n p a k d i e d e v e r s c h i l l e n d e f a s e s serieel s c h a k e l t w o r d t v e r v a n g e n d o o r e e n p a r a l l e l l e a a n p a k d i e d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t c o n c e p t v e e l vrijer l a t e n . In h e t k a d e r v a n N O V A is i n n o v a t i e in d r i e c a t e g o r i e e n v e r d e e l d : R e s t y l e ( b e t e r d o e n ) , R e d e s i g n ( a n d e r s d o e n ) & R e t h i n k ( r a d i c a a l a n d e r e a a n p a k ) . D e z e i n d e l i n g sluit a a n bij d e i n d e l i n g z o a l s d i e d o o r Tidd (2001) w o r d t gehanteerd. I n n o v a t i e k r a c h t bij M i n i s t e r i e V e n W In v e e l s t u d i e s n a a r d e i n n o v a t i e k r a c h t b i n n e n h e t M i n i s t e r i e V e n W s t a a t d e z e b e n a d e r i n g s w i j z e centraal

(radicale

versus incrementele).

Ook

in

de

uitkosten

uit

de

studie

NOVA

speelt

dit

o n d e r s c h e i d e e n b e l a n g r i j k e r o l . In o v e r a l l r a p p o r t a g e v a n dit o n d e r z o e k is d o o r o n d e r z o e k s b u r e a u Arthur

D.

Little

op

basis

van

interviews

en

een

leiderschapsaspecten g e k e k e n . De studie concludeert

enquete

onder

andere

onder meer dat de top

naar

enkele

van Verkeer

en

W a t e r s t a a t z i c h b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e v o e l t e n n a a r e i g e n z e g g e n dit o o k u i t s t r a a l t . L a g e r in d e o r g a n i s a t i e w o r d t d i t n i e t o n d e r k e n d . B l i j k b a a r is h e t ( t o p ) m a n a g e m e n t

n i e t altijd e v e n c o n s i s t e n t

in h e t u i t v o e r e n v a n d e d o o r h a a r v e r k o n d i g d e i n n o v a t i e v e b o o d s c h a p . D a a r n a a s t w o r d t er b i n n e n innovaties

worden

niet

Verkeer en Waterstaat

herkend

en

de

resultaten

te en

weinig

geleerd van

ervaringen

van

het

projecten

proces.

Kleine

worden

g e c o m m u n i c e e r d e n g e d e e l d . V e r d e r o p e r e e r t het ministerie te veel intern gericht en n e e m t externe ontwikkeiingen

e n p r i k k e l s o n v o l d o e n d e m e e ( k a n s e n in d e o m g e v i n g w o r d e n

17

niet

niet het of


n a u w e l i j k s o p g e s p o o r d e n b e n u t ) . H e t blijkt d a t i d e e e n niet s y s t e m a t i s c h e n t o e g a n k e l i j k

worden

b e w a a r d en het b e w u s t exploiteren van kansen en ideeen o n v o l d o e n d e gebeurt. H e t z e l f d e r a p p o r t stelt d a t m e n s e n d i e e n t h o u s i a s t w e r k e n a a n i n n o v a t i e g e f r u s t r e e r d r a k e n d o o r een combinatie van factoren. Zo wordt een grote hoeveelheid aan innovatieve ideeen

beperkt

u i t g e w e r k t e n b i n n e n (te) n a u w e g r e n z e n g e r e a l i s e e r d . D a a r n a a s t is e r te w e i n i g d a a d k r a c h t

(bij

h e t m a n a g e m e n t ) . D e s u c c e s f a c t o r e n v a n i n n o v a t i e w o r d e n als n i e t sterk a a n w e z i g e r v a r e n ; h e t innovatieklimaat

moet

verbeteren.

Hierop

aansluitend

worden

binnen

NOVA

drie

dilemma's

g e i ' d e n t i f i c e e r d , d i e e e n g r o t e rol lijken te v e r v u l l e n in h e t a c h t e r b l i j v e n v a n s u c c e s v o l l e r a d i c a l e innovaties binnen Verkeer en Waterstaat: •

S n e l l e r e v e r a n d e r i n g e n in v e r s c h i l l e n d e s e c t o r e n v e r s u s l a n g e r e d o o r l o o p t i j d v a n p r o j e c t e n ;

•

Brede betrokkenheid en draagvlak versus ruimte v o o r innovatieve voortrekkers;

•

G r o t e h o e v e e l h e i d a a n i n n o v a t i e v e i n i t i a t i e v e n v e r s u s d e f o c u s d i e v e r e i s t is o m

structurele

v e r a n d e r i n g e n te r e a l i s e r e n . O m b o v e n s t a a n d e p u n t e n te o n d e r v a n g e n a d v i s e e r d e N O V A n i e u w e c o m p e t e n t i e s te o n t w i k k e l e n (mobiliseren van externe expertise en het gebruik m a k e n v a n indirecte s t u r i n g s m e t h o d e n die het besluitvormingsproces) o m

zo een

"meer

regisserende of

zelfs katalyserende rol"

s e c t o r e n (zie F i g u u r 7) in te n e m e n . V e r d e r is g e a d v i s e e r d o m "te bottom-up

en

top-down

periodiek

monitoren

top-down

aanpak

inzicht aangeven

van progressie dient

te krijgen

parallel

het

opbouwen

op het gebied

om bij het realiseren

in de onderliggende

of iteratief

concrete

(top-down)."

Figuur 6 Botom

aanpak,

belangrijke

van innovatie.

van radicale

structurele

doelstellingen

van

vast

tot

binnen

een

enerzijds die

en

het

bottom-up

een goed

(bottom-up)

te leggen

de

gei'ntegreerde

leercompetenties

De gei'ntegreerde

innovaties

problematiek

en acties

komen

en

en eerlijk

en anderzijds

een duidelijke

om richting

In h e t v o l g e n d e f i g u u r is d e z e b e n a d e r i n g u i t g e w e r k t .

up top down

benadering

van

NOVA

Een b e p e r k i n g v a n h e t b e s p r o k e n o n d e r z o e k is d e f o c u s o p r a d i c a l e i n n o v a t i e s . D i t g e l d t o o k v o o r h e t h i e r n a te b e s p r e k e n o n d e r z o e k n a a r d e h i s t o r i e v a n i n n o v a t i e bij R i j k s w a t e r s t a a t . H i s t o r i s c h p e r s p e c t i e f o p i n n o v a t i e bij In

2003

heeft

De Stichting

Historie

RWS

der Techniek van

de

Universiteit

Eindhoven

onderzoek

u i t g e v o e r d n a a r i n n o v a t i e bij R i j k s w a t e r s t a a t in h i s t o r i s c h p e r s p e c t i e f ('Een h i s t o r i s c h e a n a l y s e v a n het

innovatief

innovatiestudies

vermogen en

van

RWS 1930-2000).

technieksociologie gericht

De

kader

18

onderzoekers gebruikt.

hebben

Hierbij

kijkt

hiervoor men

een

vooral

op naar


b a s i s p r o c e s s e n , z o a l s i n t e r a c t i e s in s o c i a l e n e t w e r k e n , l e e r p r o c e s s e n e n a r t i c u l a t i e v a n visies e n n i e t naar

de

factoren

die

innovatie

bemvloeden.

De

focus

in

het

onderzoek

ligt

dus

op

de

basisprocessen van innovatie. Bij h e t g e n e r e r e n v a n i n n o v a t i e s s p e l e n d e v o l g e n d e drie p r o c e s s e n e e n r o l : 1.

O n t w i k k e l d strategische toekomstvisie (pro-actief of volgend).

2.

Leerprocessen en

kennisontwikkeling

die

relevant

is v o o r

het

oplossen van

problemen.

I n n o v a t i e v e l e e r t r a j e c t e n o n t s t a a n w a n n e e r k e n n i s o p d e t o e k o m s t v i s i e is a f g e s t e m d . 3.

N e t w e r k m a n a g e m e n t ( i n t e r n ) . V o o r het g e n e r e r e n v a n n i e u w e o p t i e s g a a t h e t v o o r a l o m interne

netwerk

van een organisatie. O m

nieuwe

innovaties organisatorisch

in t e

het

bedden

m o e t e n v a a k n i e u w e i n s t i t u t i o n e l e r u i m t e s w o r d e n g e c r e e e r d d i e d e l e e r p r o c e s s e n d r a g e n (bv. nieuwe afdelingen, programma's

of

directies).

Hoe verloopt

afstemming

en

communicatie

tussen a f d e l i n g e n , specialistische diensten, regionale directies, m a n a g e m e n t ? V o o r het i m p l e m e n t e r e n s p e l e n d e v o l g e n d e p r o c e s s e n e e n r o l . 4.

D a a d k r a c h t v a n h e t m a n a g e m e n t o m s t r a t e g i s c h e k e u z e s te m a k e n .

5.

Netwerkmanagement(extern).

Rijkswaterstaat

opereert

in e e n

groot en dynamisch

sociaal

n e t w e r k ( F i g u u r 7 ) . H i e r i n is R i j k s w a t e r s t a a t w e l i s w a a r d e c e n t r a l e a c t o r , m a a r sterk a f h a n k e l i j k v a n d e a n d e r e a c t o r e n . Een b e l a n g r i j k e c o n s e q u e n t i e is d a t i n n o v a t i v i t e i t h i s t o r i s c h is b e p a a l d , en (mede) afhangt van de structuur van het gehele netwerk. Dit brede sociale netwerk

vormt

e e n i n n o v a t i e k l i m a a t v o o r R W S . D e p r a k t i s c h e r e a l i s e r i n g v a n i n n o v a t i e s h a n g t af v a n k a n s e n e n o n t w i k k e i i n g e n in h e t b r e d e r e e x t e r n e n e t w e r k e n h e t i n n o v a t i e k l i m a a t .

Figuur 7. RWS is gesitueerd Verder

is in

vermogen

dit

en

in een breder

onderzoek

het

gekeken

innovatieklimaat

sociaal

netwerk

naar

het

van

Rijkswaterstaat

innovatief

vermogen, in

de

het

probleemoplossend

periode

1930

tot

2000.

O n d e r s c h e i d e n d , v o l g e n s d e o n d e r z o e k e r s t u s s e n i n n o v a t i e e n p r o b l e e m o p l o s s e n d v e r m o g e n is d a t voor

het

oplossen

van

problemen

innovaties

(nieuwe

inzichten)

o n d e r s c h e i d k o m t e n i g s z i n s g e k u n s t e l d o v e r e n v i n d zijn h e r k o m s t

niet

noodzakelijk

in d e f o c u s o p

zijn.

Dit

processen.

H i e r d o o r o n t s t a a t h e t g e v a a r d a t d e i m p l e m e n t a t i e f a s e v a n i n n o v a t i e s w o r d t b e s c h o u w d als s l e c h t s h e t o p l o s s e n v a n p r o b l e m e n , i m m e r s d e n i e u w i g h e i d (het i d e e e n d e o n t w i k k e l i n g e r v a n ) juist

in

de

voorgaande

fases centraal.

Toch

geeft

verschillende innovatieperioden binnen Rijkswaterstaat.

19

het

onderzoek

een

goed

beeld

stond

van

de


In d e p e r i o d e 1 9 3 0 - 2 0 0 0 is s p r a k e v a n e e n a f w i s s e l i n g t u s s e n p e r i o d e n m e t e e n h o o g i n n o v a t i e f v e r m o g e n e n p e r i o d e n m e t e e n h o o g p r o b l e e m o p l o s s e n d v e r m o g e n . D e z e p e r i o d e s zijn v e r d e e l d in e

de volgende tijdvakken: 1 9 3 0 - 1 9 5 0 , 1 9 5 0 - 1 9 7 0 , 1 9 7 0 - 1 9 9 0 e n 1 9 9 0 - 2 0 0 3 . In h e t o n d e r z o e k t r e k t m e n o n d e r m e e r d e v o l g e n d e c o n c l u s i e s (citaat

uit: Een h i s t o r i s c h e a n a l y s e

van het innovatief v e r m o g e n van R W S 1 9 3 0 - 2 0 0 0 ) : " . . . . •

1930-1950: (bv.

hoog

instelling

nieuwe

innovatief

visies

ontwikkeld

waterhuishouding, •

1950-1970: werden om

Deltaplan

Rotterdam,

en visies

snelle

uitbouw

uitbesteedde.

RWS stond hoog

brede

verzetten

innovatief

tegen

grote

in

voor

kritiek

werd

aanvankelijk

begon

RWS

zich

ecologie

een belangrijker

nieuwe

probleemdefinities,

organ

isatiestructuren.

•

1990-nu: natte

sector.

wat

regimes ook

kregen

plaats kennis

een

en

nationale

vermogen.

Er

Deltawerken, productiviteit

gemaakt

werd

van

Ruit en

het

van de

gekenmerkt

kennis

door

een

technisch-wetenschappelijke

vervolgens

aanzien,

en kreeg

implementeerde

een politiek

(vooral

meer en

of

mandaat

hoog

De

vervoerssector

innovatiepatroon,

om

en

tot

van

milieu

'80

en

ontstonden en

nieuwe

vermogen die

ontstaan

een

vermogen

verwarring,

waarin

kennis

het

in

eerder van

de zijn

nieuwe

uitzondering,

middelmatig.

besluitvormingsprocessen

te

actiegroepen

protocollen

visies

periode zich

maatschappelijke

In de jaren

vormt

innovatief

waarbij

Allerlei

probleemoplossend geleid

deze begon

Deze visies,

sector).

van

heeft

van

Na een periode

ontwerp

implementatie

is, en het

inspraak.

nieuwe

nieuwe maar

begin

De burger

cultuur).

opgepikt.

in de natte

visies,

In het plaats.

ontstonden

en kustverdediging laag

'80).

natuur RWS

vermogen,

waterbeheer).

soort

De

gebruik

en

in jaren

en

nieuwe

vermogen

een nieuw

basis

en verlangde door

maatschappelijke

(integraal

echter

veranderingen

herorienteren,

in rivieren

probleemoplossend

'60).

Deze periode

op

(landschap,

innovatief

Brede

ontwikkeld,

(vooral

projecten,

plaats

middelmatig

werd

in hoog

zeer beperkt te

van

probleemoplossend

jaren

waren.

en politieke

LNC-waarden

echter

visies

(bv. Rijnkanalisatie,

ontwikkelde

vermogen

technisch

zich

nieuwe

lossen.

maatschappelijke

zetten

reorganisaties

werden

asfalt,

hoog

in

Hierbij

plannen

op te

maar

RWS

maatschappelijk

voortvarend

1970-1990:

hoog.

waarbij

zelfstandig

over

gerealiseerd

ontwikkeld

innovatiepatroon,

grotendeels

vonden

waren

aanzienlijke

Veen).

snelwegennet

ervoor

vonden

In deze periode kennis

vermogen,

in de praktijk

vermogen

technocratisch

1930

diensten).

van Van

die in de periode

problemen

Rond

Rijkswegenplan,

innovatief

werken

probleemoplossend

•

(bv.

middelmatig

aanzienlijke

kennis

vermogen.

van DC en specialistische

waar

Er

meer

ontstaat participatief

worden. Tot de jaren rivieren,

'80 liepen

Delta

natte

de ontwikkeiingen

en wegen

sector

een

min

innovatieve

probleemoplossend

vermogen

daarentegen

zowel

namen

geen duidelijk

nieuw

Dit het relatief '80

(integraal

in het

externe

wezenlijk

verschillen.

doelen

Twee aspecten snel Beide

aspecten

gepolitiseerd

voor

de

gehaald van

tot

waterbeheer,

taak

(kunnen)

doelen zien

we

is, en waarop

aan

netwerk

van de politiek

wisselen

leidde

divergence een

vermogen plaats,

nieuw

innovatief

In

de hoog

droge af,

de

in

met

de

vermogen

in

waarbij

regime

ecologisering).

als het

en probleemoplossend

spanningen

gestelde

vond

sector

en

ontstond

regime.

lage innovatief

vaak

en probleemoplossend

Daarna

het probleemoplossend

de Rijkswaterstaat

wordt

in innovatief synchroon.

inspanning

louter

RWS

is niet

of meer

van

gesteld

de organisatie

om

Het die

inhoudelijke

in de wegensector

is een voor

gevolg

de

visies

van

"droge"

te

sinds

de

jaren

de structuur

en de

ontwikkelen

en

"natte"

zodat

kant

politiek

worden.

maken

het RWS soms niet

en ideeen,

makkelijk:

en b) weifelachtigheid,

bijvoorbeeld politieke

vermogen

te rekenen.

in

partijen

de

het

vervoerssector,

zich profileren.

20

a) wispelturigheid, niet

die

nemen

de

Op het niveau

laatste

van

dwz.

het

beslissingen.

decennia

sterk

van instrumenten

is in


de jaren

'90 sprake

opgelaten volgen en

neergehaald

van de waan

vervoer.

Op

gemaakt

SVV-2)

voor

shift')

wordt

van specialistische

1945

diensten

binnen

kiemen

werden

gegenereerd,

Wegen,

het Rijkswegenbouwlaboratorium,

Toen

de regimes bestaande

De

specialistische

regionale

en

aannemerij

daadwerkelijk

en

onderzoek

ter ondersteuning

SD's

waren

radicale dan

Wat

innovaties Dit

innovatie de

'80

ontwikkeld. bevinden

en

Middels tussen

van netwerken

2.3

een

is dus belangrijk jaren

het

'90

ze de winkel

ook radicale

de

niet het

(en lossen

netwerken ze

de

Hun en

de

kennis

dwz.

ze

problemen

worden

naar

wereld,

incrementeel

kennisdomein

van

competenties.

vermogen.

onderschat

Directie

onderdeel

op orde,

meer

kennis

op).

De

rol

voor

van

aard

heeft

geleid.

op doen

in

de

Incrementele

creativiteit.

en integraal

programma's

directies

houden

van SD's zijn

van

echter

interne

probleemoplossend

moet

verandering

werden

participatief

netwerken

waren

en

zijn

wetenschappelijke

houden het

SD's

de

Benedenrivieren.

de SD's met

niet

van

visies

en zeer gespecialiseerde de

'80

maar

vervanger

nieuwe

de

jaren

rijden),

daarvan

externe

De innovaties

en vergt

werden

keuzes van

eind

veranderd.

waar

oorbeelden

naar

in regionale van

innovatieproces

volledige

RWS en het bredere (in speciale

hun

van de tijd

van

echte

het afremmen Al sinds als

het

verkeer

is sprake

geen

(rekening

expertisecentra

netwerken

verhogen

afgenomen.

tot

visies

van de Directie

werden,

netwerken

Middels

wordt

plekken

aard.

belangen

zich

van projecten

voor

incrementele tot

regimes,

of radicale

externe

de interne

is echter

waterbouwkunde In

betreft

belangrijk

radicaal.

en

ingenieursbureaus.

bij.

is in de loop

ze gevestigde

en

gestimuleerd

en de Studiedienst

ontwikkelden

diensten,

domeinen

losgelaten.

geimplementeerd

en kregen

diensten

andere

'90

van nieuwe

vaak van fundamentele

regime,

werd

RWS

'70

andere en

van RWS in

Er worden

voorgesteld

jarenlang

jaren

doelen

in beleidsmaatregelen.

weggebruik

vervoer

dat idee medio

over

na het

De wispelturigheid

vermogen

te sparen.

in de jaren

vertaald

voor

openbaar

de hooginnovatieve

het

niet

prijsinstrumenten Terwijl

debatten en de geit

Bijvoorbeeld

het wordt

rijden).

op het innovatief

fundamentele de kool

het ene ballonnetje

rekening

remmend

probeert

maar

worden

('modal

De rol

van

in de politiek

carpoolstroken,

en vervoersector.

beleidsdoel,

geimplementeerd. auto

niveau

De politiek

in verkeer-

autogroei

wanneer

(bv.

van de dag werken

het

weifelachtigheid.

(bv.

van wispelturigheid,

en weer

netwerk.

innovaties

echter

beleid

werden

Veel

innovaties

of commissies)."

in

andere

nieuwe

Einde

institutionele

ruimtes

vinden

plaats

gecreeerd in de

ruimtes die

zich

knooppunten

citaat.

Rol creativiteit

I n n o v a t i e e n c r e a t i v i t e i t w o r d e n v a a k in e e n a d e m g e n o e m d . V o l g e n s J a c o b s e n ( 2 0 0 4 ) creativiteit

letterlijk h e t v e r m o g e n te c r e e r e n , m a a r w o r d t c r e a t i v i t e i t

betekent

m e e s t a l o p g e v a t als

het

v e r m o g e n s i t u a t i e s o f p r o b l e m e n o p e e n n i e u w e m a n i e r te b e k i j k e n . In d e z e b e t e k e n i s is e r e e n d u i d e l i j k e relatie m e t i n n o v a t i e . E d w a r d d e B o n o z i e t c r e a t i v i t e i t v o o r a l als h e t d o o r b r e k e n v a n g e a c c e p t e e r d e w a a r h e d e n e n p a t r o n e n . H i e r m e e is c r e a t i v i t e i t

een noodzakelijk onderdeel van

i n n o v a t i e d a t z i c h n i e t a l l e e n t o t h e t g e n e r e n v a n i d e e e n b e p e r k t m a a r o o k n o o d z a k e l i j k is v o o r d e implementatie fase. In zijn b o e k ' C o n c u r r e r e n m e t c r e a t i v i t e i t ' b r e e k t G a s p e r s z ( 2 0 0 2 ) e e n lans v o o r c r e a t i v i t e i t s g e r i c h t l e i d e r s c h a p als v o o r w a a r d e v o o r h e t c r e e r e n v a n e e n c r e a t i v i t e i t s s t i m u l e r e n d

organisatieklimaat.

Basis hierbij is h e t o p e n s t a a n e n s t i m u l e r e n v a n i d e e e n v o o r v e r b e t e r i n g e n v e r n i e u w i n g v a n alle m e d e w e r k e r s . D e z e i d e e e n zijn n o d i g v o o r e f f i c i e n c y v e r b e t e r i n g e n , k w a l i t e i t s v e r b e t e r i n g e n e n h e t v e r d e r te v e r h o g e n e n h e t i n t r o d u c e r e n n i e u w e p r o d u c t e n e n d i e n s t e n . K o r t o m

creativiteitsgericht

l e i d e r s c h a p is h e t l e i d e r s c h a p w a a r d o o r m e n s e n z i c h u i t g e d a a g d v o e l e n e n m e t ideeen komen.

21

vernieuwende


A l l e r e e r s t is h e t v o o r het m a n a g e m e n t b e l a n g r i j k d a t zij o p e n c o m m u n i c e e r t n a a r alle m e d e w e r k e r s e n h e n a c t i e f b e t r e k t bij d e s t r a t e g i s c h e v r a a g s t u k k e n w a a r d e o r g a n i s a t i e v o o r staat. E s s e n t i e e l is de onderbouwde

ervaring dat vernieuwende

'creatievelingen'.

Bij v o o r b a a t

i d e e e n z e k e r n i e t a l l e e n h e t d o m e i n zijn v a n

a a n n a m e s te d o e n o v e r w i e

met

creatieve

ideeen gaat

de

komen

limiteert het e i g e n creatief potentieel v a n een organisatie. Dit heeft v e r r e g a a n d e implicaties v o o r d e o r g a n i s a t i e v a n i n n o v a t i e b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t , w a a r i n n o v a t i e juist in a p a r t e p r o g r a m m a ' s e n afdelingen benadering.

w o r d t g e o r g a n i s e e r d . G a s p e r s z n o e m t dit o r g a n i s a t i e s m e t e e n ' c r e a t i e v e e i l a n d e n ' Het gaat

hier o m

organisaties die

'eilanden' creeren

waar

meer

ruimte

is

voor

i n n o v a t i e . V o o r w a a r d e v o o r e e n s u c c e s v o l l e w e r k i n g is h e t r e g e l m a t i g r o u l e r e n v a n d e d e e l n e m e r s z o d a t een o l i e v l e k w e r k i n g kan ontstaan. M e d e w e r k e r s die positieve e r v a r i n g e n h e b b e n o p g e d a a n o p h e t ' c r e a t i e v e e i l a n d ' , z u l l e n d e z e k e n n i s e n e r v a r i n g v e r d e r in d e o r g a n i s a t i e v e r s p r e i d e n . N a a s t het o p e n s t a a n e n g o e d c o m m u n i c e r e n doelen

en

het

accepteren

van

is h e t s t e l l e n v a n h e l d e r e e n v o o r a l

mislukkingen

een

belangrijke

voorwaarde

uitdagende voor

een

c r e a t i v i t e i t s s t i m u l e r e n d k l i m a a t . (zie F i g u u r 8 ) . H i e r d o o r w o r d t d e c o n t e x t g e s c h a p e n w a a r m e n s e n uit e i g e n i n i t i a t i e f m e t i d e e e n k o m e n .

Figuur 8 Managen

van creativiteit

(Gaspersz)

O o k h e t s t i m u l e r e n e n o r g a n i s e r e n v a n k e n n i s d e l i n g is n o d i g o m h e t p r o c e s v a n versterken.

Een

andere

peiler

is

het

zorgdragen

voor

kruisbestuiving,

nodig

ideeenvorming om

nieuwe

p e r s p e c t i e v e n te o n t w i k k e l e n . D e d e r d e b e l a n g r i j k e taak v o o r h e t t o p m a n a g e m e n t is h e t s p o n s o r e n v a n k a n s r i j k e m a a r r i s k a n t e i d e e e n . H e t s p o n s o r e n b e s t a a t uit h e t o p s p o r e n e n o n d e r s t e u n e n v a n d e beste i d e e e n . D i t is e e n erg belangrijke taak van het t o p m a n a g e m e n t o m d a t v o o r a l riskante of erg v e r n i e u w e n d e ideeen v a a k l a g e r in d e o r g a n i s a t i e d e nek w o r d t o m g e d r a a i d .

22


C u l t u u r p e r s p e c t i e f o p i n n o v a t i e bij Net

als

bij

Gaspersz

wordt

in

RWS

vrijwel

alle

literatuur

over

innovatie

veel

aandacht

aan

c u l t u u r a s p e c t e n b e s t e e d . Een g o e d e basis o m i n n o v a t i e e n c u l t u u r te b e s c h o u w e n v o r m t d e v e e l gebruikte

indeling

organisaties.

in

Uit

organisatiecultuur professionele

cultuurtypen

recent en

het

huidige

bureaucratic

mechanische

vorm.

van

onderzoek

de

cultuur

organisatieklimaat

Kenmerk

Organisaties

Mintzberg(1993). naar

van

behorend

de

Mintzberg (Manse,

overeen

professionele

tot

dit

onderscheidt

2002)

te

komen

hebben

is

huidige

de

zijn

hoog

typische

de

met

bureaucratie

cultuurtype

5

blijkt

typering decentrale

opgeleide

en

professionele medewerkers. Controle w o r d t voornamelijk uitgeoefend middels het h a n d h a v e n van standaards.

Sterke

punten

van

een

dergelijk

cultuurtype

zijn

de

professionaliteit

en

de

gemakkelijkheid waarmee teams kunnen worden gevormd. V o l g e n s M a n s e zijn d e m e d e w e r k e r s g e m o t i v e e r d v o o r h u n w e r k

en staat s a m e n w e r k i n g

met

a n d e r e c o l l e g a ' s v o o r o p . D e s t r u c t u u r v a n R W S is n e t als d e p r o f e s s i o n e l e b u r e a u c r a t i e in d e g r o n d b u r e a u c r a t i s c h . D e o r g a n i s a t i e is in g r o t e m a t e a f h a n k e l i j k v a n d e k e n n i s e n v a a r d i g h e d e n v a n d e medewerkers.

Professionals binnen d e organisatie krijgen

veel vrijheid

van handelen.

n e g e r e n s o m m i g e p r o f e s s i o n a l s niet a l l e e n d e b e h o e f t e n v a n k l a n t e n , m a a r o o k d e

Hierdoor behoeften

vanuit de organisatie. V o l g e n s h e t z e l f d e o n d e r z o e k zijn i n n o v a t i e e n d o e l g e r i c h t w e r k e n

'weinig' kenmerkend

binnen

R i j k s w a t e r s t a a t . M e d e w e r k e r s e r v a r e n r e g e l s e n p r o c e d u r e s als m a a t g e v e n d v o o r d e o r g a n i s a t i e . Het openstaan voor veranderingen, omgevinggerichtheid, ontwikkelt.

en het

nemen van

risico zijn

slecht

Prestaties van m e d e w e r k e r s w o r d e n nauwelijks g e m e t e n en o o k de b e o o r d e l i n g v a n

m e d e w e r k e r s w o r d t niet g e k o p p e l d aan prestaties of het bereiken van d o e l e n . A u t o r i t e i t w o r d t o n t l e e n d a a n d e in p r o c e d u r e s v a s t g e l e g d e b e v o e g d h e d e n . D e s t r u c t u u r v a n R i j k s w a t e r s t a a t is hierarchisch en de c o m m u n i c a t i e volgt de v o o r g e s c h r e v e n lijnen. D e z e t y p e r i n g geldt

overigens

n i e t v o o r alle g r o e p e n

meerdere

binnen

Rijkswaterstaat.

Binnen de organisatie

is s p r a k e v a n

subculturen w a a r t u s s e n m e d e w e r k e r s u i t e e n l o p e n d e visies, d e n k w i j z e n en d o e l e n hanteren. Z o a l s in h e t v o r i g e h o o f d s t u k a a n g e g e v e n is i n n o v a t i e o o k v o o r R i j k s w a t e r s t a a t v a n g r o o t b e l a n g . H e t Is d a a r o m n o o d z a k e l i j k d a t R i j k s w a t e r s t a a t o p z o e k g a a t n a a r n i e u w e m o g e l i j k h e d e n in d e externe o m g e v i n g en de vaardigheden van medewerkers optimaal benut o m betere d i e n s t e n te o n t w i k k e l e n .

De cultuurverandering

producten/

d i e d a a r v o o r n o d i g is, is het o p e n s t a a n

voor

v e r a n d e r i n g e n , h e t n e m e n v a n risico, c r e a t i v i t e i t e n d e w e n s o m d e b e s t e te z i j n .

2.4

Leiderschap in de literatuur

H e t s u c c e s v a n d e o r g a n i s a t i e h a n g t sterk af v a n h e t g e d r a g v a n d e leider(s) e n v a n d e e f f e c t i v i t e i t w a a r m e e zij d e m e n s e n in d e o r g a n i s a t i e w e t e n a a n te z e t t e n t o t p r e s t e r e n e n w e t e n te m o t i v e r e n en inspireren. Dit geldt dus ook v o o r innovatieversterkend leiderschap. Leverde het googlen van i n n o v a t i o n 1 2 4 . 0 0 0 . 0 0 0 hits o p , l e a d e r s h i p d o e t h e t m e t 1 6 6 . 0 0 0 . 0 0 0 hits n o g b e t e r . V o o r h e t snel zoeken naar de definitie

v a n l e i d e r s c h a p is i n t e r n e t m e t c i r c a 7 . 8 6 0 . 0 0 0 v o o r

Leadership

d e f i n i t i o n o o k g e e n g o e d e o p t i e . L e i d e r s c h a p is d e c r u c i a l e f a c t o r in h e t s u c c e s v a n e l k e m o d e r n e o n d e r n e m i n g . M a a r w a t is l e i d e r s c h a p ? En w a a r u i t m o e t d e s u c c e s v o l l e l e i d e r s c h a p ( s r o l ) o p

het

gebied van innovatie binnen R W S bestaan? Leiderschap versus management Er b e s t a a t w e i n i g c o n s e n s u s o v e r d e d e f i n i t i e v a n l e i d e r s c h e p . V e e l v a n d e g e h a n t e e r d e

definities

m a k e n onderscheid tussen enerzijds leiderschap en anderzijds autoriteit. Autoriteit w o r d t o n t l e e n d aan

de

formele

status/officiele

positie.

Deze

23

status

is

de

basis

van

de

machtspositie

die


autoriteitsFiguurn

(managers,

bazen)

is s t a a t

stelt

het

gedrag

van

hun

ondergeschikten

te

b e m v l o e d e n . Een m a n a g e r k a n o o k e e n l e i d e r zijn i n d i e n hij o f zij v o o r h e t g e v e n v a n l e i d i n g n i e t (alleen) g e b r u i k t m a a k t v a n zijn o f h a a r m a c h t s p o s i t i e . K e n m e r k v a n e e n leider is d a t d e z e zijn o f h a a r v o l g e l i n g e n n a a r e e n g e z a m e n l i j k d o e l d i r i g e e r t z o n d e r g e b r u i k te m a k e n v a n d w a n g

of

f o r m e l e m a c h t . In w e e r a n d e r e d e f i n i t i e s is e e n l e i d e r d e g e n e d i e a n d e r e n b e i n v l o e d t o m h u n d o e l te

bereiken

door

een

a a n s p r e k e n d e visie e n

het

inspireren

en

motiveren

van

zijn

of

haar

m e d e w e r k e r s . D e m a n a g e r is d e g e n e d i e h e t w e r k v a n a n d e r e n d i r i g e e r t e n is v e r a n t w o o r d e l i j k voor

het

resultaat

(plannen, organiseren, controleren).

In

d e z e t h e s i s z a l ik

geen

zoektocht

o n d e r n e m e n n a a r d e m e e s t b e t e k e n i s v o l l e i n v u l l i n g v a n l e i d e r s c h a p n o c h z a l ik h e t o n d e r s c h e i d t u s s e n m a n a g e m e n t e n l e i d e r s c h a p z e e r strak h a n t e r e n . V a n b e l a n g is v o o r a l w e l k l e i d e r s c h a p v o o r m a n a g e r s e f f e c t i e f is o m s u c c e s v o l b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t te i n n o v e r e n . Een b e k e n d m o d e l o m m a n a g e m e n t s t i j l e n te o r d e n e n , is ' T h e M a n a g e r i a l G r i d ' . D e o n d e r z o e k e r s B l a k e e n M o u t o n ( 1 9 8 5 ) stellen d a t d e i n n e r l i j k e g e s t e l d h e i d v a n d e m a n a g e r d e m a n a g e m e n t s t i j l b e p a a l d . H i e r b i j m a k e n z e o n d e r s c h e i d in d e m a t e w a a r i n v o o r d e m a n a g e r d e t a a k / b e l a n g v a n d e o r g a n i s a t i e l e i d e n d is ( t a a k g e r i c h t h e i d ) e n d e m a t e w a a r i n m e n s e l i j k e a s p e c t e n ( m e n s g e r i c h t h e i d ) e e n rol s p e l e n . Situationeel leidinggeven Op

basis

van

de

Managerial

Grid

zijn

modellen

ontstaan

die

naast

taakgerichtheid

mensgerichtheid andere dimensies onderscheiden. Hersey en Blanchard (1999) Situationeel

leiderschapsmodel

een

relatie

tussen

de

manier

van

l e g g e n in

leidinggeven

en hun

en

het

c o m p e t e n t i e n i v e a u v a n d e m e d e w e r k e r v a n s i t u a t i o n e e l l e i d i n g g e v e n . K e r n v a n het m o d e l is h e t v e r s c h i l in e f f e c t i v i t e i t v a n l e i d i n g g e v e n d e a f h a n g t v a n d e s i t u a t i e : e e n stijl is in d e e n e s i t u a t i e e f f e c t i e v e r d a n in e e n a n d e r e . H e r s e y e n B l a n c h a r d o n d e r s c h e i d e n o p basis v a n t a a k g e r i c h t g e d r a g (sturing) en mensgericht g e d r a g (ondersteuning). vier m a n a g e m e n t s t i j l e n : 1.

Instrueren

2.

Overtuigen

3.

Overleggen

4.

Delegeren

Het succes v a n een managementstijl staat of valt v o l g e n s dit m o d e l m e t de o m g e v i n g waarin de m a n a g e r o p e r e e r t . C r u c i a a l d a a r i n is v o l g e n s H e r s e y e n B l a n c h a r d d e w i s s e l w e r k i n g t u s s e n d e m a n a g e r e n zijn m e d e w e r k e r s . Een v a n d e b e l a n g r i j k s t e inschatting

van

de

competentie

(bereidheid

en

aspecten v a n dit

bekwaamheid)

van

de

m o d e l is d e

medewerker

juiste

door

de

leidinggevende. Hersey en Blanchard baseren hun m o d e l van situationeel leidinggeven op vier m a n a g e m e n t s t i j l e n e n v i e r c o m p e t e n t i e n i v e a u s v a n m e d e w e r k e r s (zie o n d e r s t a a n d e t a b e l ) .

Overtuigen

Delegeren

Competentie:middelmatig

Competentie: hoog

Instrueren

Coachen

Competentie: Laag

Competentie: middelmatig

niet

zeer

deskundig

Table 2 Situationeel

sterk

gemotiveerd

zwak

gemotiveerd

Medewerker

deskundig

leidinggeven

24


Bij i n s t r u e r e n g e e f t d e m a n a g e r zijn m e d e w e r k e r s s p e c i f i e k e i n s t r u c t i e s e n h o u d t s c h e r p t o e z i c h t o p geleverde

prestaties.

Overtuigen

is

vooral

effectief

als

de

manager

te

maken

heeft

met

m e d e w e r k e r s d i e ( n o g ) m i n d e r b e k w a a m zijn o m e e n t a a k uit t e v o e r e n m a a r w e l b e r e i d h e i d e n m o t i v a t i e t o n e n . D e m a n a g e r o v e r t u i g t m e d e w e r k e r s v a n h u n (aan te l e r e n ) c a p a c i t e i t e n . Er is r u i m t e v o o r h e t s t e l l e n v a n v r a g e n e n d e m a n a g e r licht b e s l u i t e n e n i n s t r u c t i e s t o e . C o a c h e n is v o l g e n s H e r s e y e n B l a n c h a r d s u c c e s v o l bij m e d e w e r k e r s d i e g o e d in s t a a t zijn e e n t a a k uit

te

voeren

maar

bij

wie

de

bereidheid

een

probleem

vormt.

De

manager

benadert

de

m e d e w e r k e r s als v o l w a a r d i g e g e s p r e k s p a r t n e r s . Hij b i e d t r u i m t e v o o r i n b r e n g e n s u g g e s t i e s . D e l e g e r e n is a l l e e n m o g e l i j k

bij m e d e w e r k e r s m e t e e n h o o g c o m p e t e n t i e n i v e a u

g e m o t i v e e r d als u l t i e m e f a s e v a n t a a k v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d ) . zijn v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d

(deskundig

en

D e m a n a g e r delegeert een deel van

o v e r a a n d e m e d e w e r k e r s . E s s e n t i e v a n h e t i n m i d d e l s b e j a a r d e m o d e l is

d a t d e l e i d i n g g e v e n d e m e e r d a n e e n stijl v a n l e i d i n g g e v e n m o e t b e h e e r s e n e n d a t dit

afhankelijk

v a n d e situatie is. V e e l g e h o o r d e kritiek o p h e t m o d e l is d a t h e t n i e t o m l e i d e r s c h a p m a a r o m managementstijlen zou gaan. Transformationeel leiderschap: medewerkers ontwikkelen Transformationeel leidinggeven verenigt de uitgangspunten van de M a n a g e r i a l Grid en het m o d e l van

situationeel

leidinggeven.

Het

gaat

ervan

uit

dat

zowel

de

persoonskenmerken

van

de

m a n a g e r als d e o m g e v i n g e n d e rol v a n d e m e d e w e r k e r b e p a l e n d zijn v o o r h e t s u c c e s v a n d e leider.

Aan

de

basis v a n

het

transformationeel

leiderschap

staat

de

inspirerende

leider

die

m e d e w e r k e r s e n t h o u s i a s t w e e t te m a k e n v o o r zijn v i s i e , d o e l s t e l l i n g e n o f a c t i e p l a n . D i t t y p e l e i d e r g a a t v e r d e r d a n h e t t o e l i c h t e n o f u i t d r a g e n v a n e e n o p v a t t i n g , hij g e e f t o o k o p e n h e i d o v e r d e b e w e e g r e d e n e n a c h t e r d e v i s i e . H i e r d o o r p r o b e e r t hij o f zij m e d e w e r k e r s m e e te n e m e n e n e e n transformatie

in h e t d e n k e n te w e e g te b r e n g e n .

D i t t y p e leider is v o o r a l e f f e c t i e f in o m g e v i n g e n m e t s n e l w i s s e l e n d e o m s t a n d i g h e d e n . w a a r i n b e l a n g r i j k is o v e r e e n h o o g a n t i c i p e r e n d v e r m o g e n te b e s c h i k k e n . O m d i t te b e w e r k s t e l l i g e n de manager een

uitgebreid

instrumentarium

tot

zijn

beschikking, varierend

van

het heeft

coaching

tot

zelfsturende teams. Volgens

Robert

E.

Quinn

(2003)

bestaat

goed

leiderschap

onder

andere

uit

het

kritisch

b e s c h o u w e n v a n d e e i g e n v a s t e o p v a t t i n g e n . L e i d e r s c h a p is e e n c o m p l e x g e h e e l v a n k w a l i t e i t e n e n c o m p e t e n t i e s . Een g o e d e l e i d e r m o t i v e e r t m e n s e n , w e e t h e n t e b i n d e n , d r a a g t d e v i s i e e n w a a r d e n van

de

organisatie

uit

en

plant,

organiseert

en

controleert.

Het

succesvol invullen

van

de

l e i d e r s c h a p s r o l , is e s s e n t i e e l v o o r h e t b e r e i k e n v a n d e d o e l s t e l l i n g e n v a n d e o r g a n i s a t i e , a f d e l i n g e n van mensen. D e m e e s t e m a n a g e r s h e b b e n e e n s t e r k e m e n i n g , in d e v o r m v a n e e n d e n k m o d e l , o v e r w a t

de

juiste m a n a g e m e n t s t i j l is. D e z e o v e r t u i g i n g e n e n s t a n d p u n t e n b e p a l e n in h o g e m a t e h o e e f f e c t i e f l e i d i n g g e v e n d e n zijn. D e d e n k m o d e l l e n helpen het m a n a g e m e n t o m b e p a a l d e m o g e l i j k h e d e n

en

k a n s e n te z i e n , m a a r k u n n e n in a n d e r e g e v a l l e n juist e e n b e l e m m e r i n g v o r m e n . H e t is v o l g e n s Q u i n n d a n o o k v a n g r o o t b e l a n g o m t e o n d e r k e n n e n d a t er m e e r d e r e g o e d e d e n k m o d e l l e n z i j n . In Persoonlijk

Meesterschap

in

Management

e n Handboek

Q u i n n de v o l g e n d e historische m a n a g e m e n t m o d e l l e n : 1.

Het rationed doel model.

2.

Het intern proces m o d e l .

3.

Het h u m a n relations m o d e l .

4.

Het open systeem model.

25

Managements

aardigheden,

behandelt


Flexibiliteit HUMAN RELATIONS MODEL .

S?3T££rJ ODEL

Intern

Extern

INTERN PROCES MODEL

RATIONEEL DOEL MODEL

Beheersing Figuur 9 Het concurrerende-waardenmodel

(Quinn,

1981)

Bij elk v a n d e z e v i e r d e n k m o d e l l e n h o r e n v e r s c h i l l e n d e l e i d e r s c h a p s r o l l e n . In h e t r a t i o n e d d o e l m o d e l s t a a t d e g e d a c h t e d a t o n d e r n e m e n d r a a i t o m p r o d u c t i v i t e i t e n w i n s t c e n t r a a l . Essentie v a n dit m o d e l staat het sturen o p het g e d r a g v a n m e d e w e r k e r s . Belangrijkste v e r t e g e n w o o r d i g e r

uit

h e t b e g i n v a n d e 2 0 e e e u w v a n h e t r a t i o n e d d o e l m o d e l ( ' S c i e n t i f i c M a n a g e m e n t ' ) is F r e d e r i c T a y l o r . B e k e n d s t e a d a p t o r v a n d e z e t h e o r i e is H e n r y F o r d h e t g e e n l e i d d e t o t d e i n t r o d u c t i e v a n d e l o p e n d e b a n d in d e F o r d - f a b r i e k e n . F o r d b e r e i k t e d o o r h e t t e r u g d r i n g e n v a n d e p r o d u c t i e t i j d

met

zijn F o r d - T in d e V e r e n i g d e S t a t e n e e n o n g e k e n d h o o g m a r k t a a n d e e l v a n r u i m 5 0 % . Bij h e t r a t i o n e d d o e l m o d e l h o r e n t w e e t y p i s c h e m a n a g e m e n t r o l l e n : •

Producent (taakgericht en doelgericht)

•

Bestuurder (visievorming, g e v e n v a n instructies, organiseren en delegeren)

In h e t i n t e r n p r o c e s m o d e l s t a a t d e o p v a t t i n g c e n t r a a l d a t stabiliteit e n c o n t i n u i ' t e i t in o r g a n i s a t i e s te b e r e i k e n is d o o r je t o e te l e g g e n o p r o u t i n e s e n p r o c e d u r e s . M a x W e b e r e n H e n r i F a y o l zijn hiervan d e belangrijkste v e r t e g e n w o o r d i g e r s . Regels, structuren e n tradities bepalen de g a n g v a n z a k e n in e e n bedrijf d a t v o l g e n s d i t m o d e l is i n g e r i c h t . Bij h e t i n t e r n p r o c e s m o d e l zijn d e t w e e belangrijkste managementrollen de coordinator (projectmanager gericht op structuur en processen) en de controleur (inspecteert, analyseert f u n c t i o n e r e n m e d e w e r k e r s en gehele organisatie). V o o r v e e l o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s is d e c u l t u u r te o m s c h r i j v e n is als e e n r e g e l c u l t u u r w e l k e , termen

van

het

concurrerende-waardenmodel,

overeenkomt

met

het

in

interne-procesmodel.

W a a r d e n als c o n t r o l e e n stabiliteit s p e l e n e e n g r o t e rol b i n n e n v e e l o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s . O m e f f i c i e n t e r te k u n n e n w e r k e n k i e z e n v e e l o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e s e r v o o r o m te v e r z e l f s t a n d i g e n . In h e t g e v a l v a n v e r z e l f s t a n d i g i n g k o m e n a n d e r e d o e l e n b i n n e n e e n o v e r h e i d s o r g a n i s a t i e c e n t r a a l te s t a a n . D e z e d o e l e n zijn o n d e r a n d e r e : k l a n t g e r i c h t h e i d , d o e l m a t i g h e i d e n m a r k t g e r i c h t h e i d . termen

van

het

c o n c u r r e r e n d e - w a a r d e n m o d e l zijn dit

waarden

die behoren

bij

het

In

rationed

doelmodel met de bijbehorende doelcultuur. O o k bij h e t h u m a n r e l a t i o n s - m o d e l h o r e n v o l g e n s Q u i n n t w e e s p e c i f i e k e m a n a g e m e n t r o l l e n ; d e s t i m u l a t o r ( g e r i c h t o p s a m e n w e r k i n g o p basis v a n w e d e r z i j d s v e r t r o u w e n ) e n d i e v a n d e m e n t o r ( o r i e n t a t i e o p d e o n t w i k k e l i n g v a n zijn m e d e w e r k e r s ) .

26


In dit m o d e l d r a a i t h e t o m d e m o t i v a t i e e n i n z e t v a n d e m e d e w e r k e r s in e e n bedrijf, e n is later opgekomen,

tussen

1925

en

1950, dan

de vorige

twee

modellen.

Een v a n

de

belangrijkste

g r o n d l e g g e r s v a n h e t h u m a n r e l a t i o n s m o d e l is E l t o n M a y o . M a y o c o n c l u d e e r d e o p basis v a n e x p e r i m e n t e n o p d e w e r k v l o e r d a t p o s i t i e v e a a n d a c h t leidt t o t e e n v e r h o g i n g v a n d e

productiviteit.

D e p r o f e s s i o n e l e b u r e a u c r a t i e v a n M i n t z b e r g is v e r g e l i j k b a a r m e t h e t h u m a n r e l a t i o n s m o d e l . O o k h i e r s p e l e n w a a r d e n als p a r t i c i p a t i e e n o p e n h e i d e e n r o l . H e t laatste m o d e l is h e t o p e n s y s t e e m m o d e l e n v e r d i e n t in h e t k a d e r v a n d i t o n d e r z o e k s p e c i f i e k e aandacht.

In d i t

model

complexe omgeving (verandering

van

de

staat d e c o n c u r r e n t i e k r a c h t

moeten

operen.

organisatie)

van

Noodzaak om

aan

de

te

bedrijven overleven

veranderende

d i e in e e n

onvoorspelbare,

is e e n c o n t i n u e

markt,

door

zich toe

1975

toen

met

te

aanpassing leggen

op

creativiteit en innovatie. Het

open systeem model

stamt

uit

de

periode

1 9 5 0 tot

name

Amerikaanse

b e d r i j v e n v o o r h e t e e r s t te m a k e n m e t s e r i e u z e c o n c u r r e n t i e uit J a p a n . O m t e o v e r l e v e n w e r d

het

e s s e n t i e e l h e t v e r s n e l d e h e t t e m p o v a n t e c h n o l o g i s c h e v o o r u i t g a n g v o o r te b l i j v e n (of m i n i m a a l bij te b e n e n ) e n d e c o n c u r r e n t i e in d e g a t e n t e h o u d e n e n d e w e n s e n v a n d e k l a n t c e n t r a a l t e s t e l l e n . Hierdoor veranderde de focus van veel bedrijven van primair intern naar een extern orientatie. D e z e o r i e n t a t i e is o o k t e r u g te v i n d e n in d e b i j b e h o r e n d e m a n a g e m e n t r o l l e n : d e i n n o v a t o r e n d e bemiddelaar. •

D e innovator r i c h t z i c h o p h e t m o g e l i j k m a k e n v a n a a n p a s s i n g e n e n v e r a n d e r i n g e n . Hij h e r k e n t d e v e r a n d e r i n g e n in d e o m g e v i n g , b e l a n g r i j k e t r e n d s e n k a n g o e d o m g a a n m e t o n z e k e r h e i d e n r i s i c o ' s . I n n o v a t o r s zijn m e n s e n m e t v i s i e d i e b e h o e f t e n c o n s t a t e r e n in d e m a r k t e n e e n m a n i e r v e r z i n n e n o m d e z e te v e r v u l l e n .

•

De

bemiddelaar

houdt

zich

vooral

bezig

met

de

relatie

tussen

een

organisatie

en

de

b u i t e n w e r e l d . I m a g o , p r e s e n t a t i e e n r e p u t a t i e zijn b e l a n g r i j k e e l e m e n t e n . D e b e m i d d e l a a r k a n o n d e r h a n d e l e n e n w e e t h o e hij iets m o e t v e r k o p e n . Sterk p u n t v a n dit m o d e l is d a t o r g a n i s a t i e s z i c h m a k k e l i j k a a n p a s s e n a a n v e r a n d e r i n g e n in d e omgeving.

Nadeel van

dit

denkmodel

is d a t

er d o o r

een eenzijdige focus o p

veranderingen

o p p o r t u n i s m e e e n v a n d e g r o o t s t e v a l k u i l e n v a n dit m o d e l is. Voor

een

deel

zijn

de

managementopvattingen

bovenstaande

modellen

strijdig

met

elkaar.

In

veel

traditionele

w o r d t er d a a r o m v a n uit g e g a a n d a t d e b o v e n s t a a n d e m o d e l l e n e l k a a r

u i t s l u i t e n . Q u i n n is e c h t e r v a n m e n i n g d a t m e n s e n e n o r g a n i s a t i e s in alle v i e r d e

kwadranten

o p e r e r e n . D i t is v o l g e n s Q u i n n h e t p a r a d o x a l e v a n h e t m o d e l : h e t ' c o n c u r r e n d e w a a r d e n ' k a d e r . U i t g e z e t o p t w e e d i m e n s i e s f l e x i b i l i t e i t ( v a n f l e x i b i l i t e i t n a a r b e h e e r s i n g ) e n o r i e n t a t i e (van i n t e r n n a a r e x t e r n g e r i c h t ) d r a a i t h e t bij h e t r a t i o n e e l d o e l m o d e l o m b e h e e r s i n g , in c o m b i n a t i e m e t e e n e x t e r n e g e r i c h t h e i d . Bij h e t i n t e r n p r o c e s m o d e l g a a t h e t o m b e h e e r s i n g e n interne h e t h u m a n r e l a t i o n s m o d e l staat flexibiliteit m o d e l d r a a i t o m f l e x i b i l i t e i t e n externe

gerichtheid.

In

en interne gerichtheid centraal, en het o p e n systeem

g e r i c h t h e i d . In h e t b o v e n s t a a n d e f i g u u r is dit a a n g e g e v e n .

Essentie v a n de theorie v a n c o n c u r r e n d e w a a r d e n

is h e t l e i d e r s c h a p s v e r m o g e n o m t e

kunnen

s c h a k e l e n t u s s e n d e z e v i e r d e n k m o d e l l e n (de w e r k e l i j k h e i d b e s t a a t i m m e r s uit s t e e d s v e r a n d e r e n d e p a r a d o x e n e n c o m p l e x e v e r b a n d e n ) . In D i a g n o s i n g a n d C h a n g i n g O r g a n i z a t i o n a l C u l t u r e

(Quinn

& C a m e r o n 1 9 9 9 ) w o r d t het c o n c u r r e r e n d e - w a a r d e n m o d e l gebruikt o m naar cultuur en het leiden v a n c u l t u u r v e r a n d e r i n g e n te k i j k e n . D i t l e v e r t d e v o l g e n d e v i e r c u l t u u r t y p e n o p : d e de hierarchische cultuur, de familiecultuur en de Adhocratie.

27

marktcultuur,


G e l i j k a a n h e t o p e n s y s t e e m m o d e l is b e l a n g r i j k s t e e i g e n s c h a p v a n d e a d h o c c r a t i e zijn gerichtheid e n flexibiliteit. T y p e r e n d v o o r dit cultuurtype creatief

werkklimaat.

productvernieuwing

De

leiders

zijn

door experimenten

innovators,

externe

zijn e e n d y n a m i s c h , o n d e r n e m e n d e n

visionair

en

en innovaties, mogelijk

riskseekers.

gemaakt

Orientatie

door het

geven

op van

ruimte v o o r individueel initiatief en sterke mate v a n vrijheid. B e l a n g r i j k s t e a a n d a c h t s p u n t v a n d e a d h o c r a t i e m a n a g e r is i n n o v a t i e m a n a g e m e n t . D i t k a n zij o f hij d o e n d o o r m e d e w e r k e r s te stimuleren capaciteit

voor

experimenten

n i e u w e i d e e e n te v e r z i n n e n e n f i n a n c i e l e m i d d e l e n

te

waarborgen.

Andere

aandachtsgebieden

en zijn

t o e k o m s t m a n a g e m e n t en het streven naar een continue verbetering. J e z e l f kritisch b e s c h o u w e n e n g e d i f f e r e n t i e e r d

(afhankelijk

v a n d e s i t u a t i e ) h a n d e l e n is v o l g e n s

Q u i n n e e n v a n d e b e l a n g r i j k s t e v o o r w a a r d e n v a n g o e d l e i d e r s c h a p . L e i d e r s c h a p is n i e t a l l e e n v a n t o e p a s s i n g o p m a n a g e r s d i e l e i d i n g g e v e n a a n a n d e r e n , m a a r o o k in d e v o r m v a n

empowerment

( " l e i d i n g g e v e n " a a n j e z e l f e n a a n je e i g e n w e r k ) . E s s e n t i e v a n e m p o w e r m e n t is h e t d e l e g e r e n v a n verantwoordelijkheden

aan

medewerkers

en

het

creeren

van

meer

vrijheid

om

binnen

die

v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n e i g e n k e u z e s te m a k e n . D e rol v a n m a n a g e r s hierbij is h e t c r e e r e n v a n e e n o m g e v i n g w a a r i n m e n s e n zelf het initiatieven n e m e n .

Volgens

Quinn

draait

empowerment

om

de

fundamentele

persoonlijke

overtuigingen

m e d e w e r k e r s o m t r e n t h u n rol in h e t bedrijf. Z e l f b e s c h i k k i n g , B e t e k e n i s , C o m p e t e n t i e e n

van

Invloed

zijn d e v i e r d i m e n s i e s v a n E m p o w e r m e n t . V o l g e n s Q u i n n m o e t e n alle v i e r d e z e e l e m e n t e n

in

v o l d o e n d e m a t e a a n w e z i g zijn o m te k u n n e n s p r e k e n v a n e m p o w e r m e n t . V o o r d e l e n v o o r e e n o r g a n i s a t i e v a n e m p o w e r m e n t zijn m e d e w e r k e r s d i e : •

innovatiever zijn;

•

m a k k e l i j k e r e e n l e i d e n d e rol s p e l e n .

•

e f f e c t i e v e r zijn in h u n w e r k ;

•

positief staan t e g e n o v e r v e r a n d e r i n g e n .

T o c h zijn v e e l e m p o w e r m e n t - i n i t i a t i e v e n f a l i e k a n t m i s l u k t . Q u i n n o n d e r s c h e i d t hierbij d e v o l g e n d e oorzaken: 1.

f u n d a m e n t e l e m i s v a t t i n g d a t e m p o w e r m e n t iets is w a t je a n d e r e n k u n t o p l e g g e n ;

2.

w e e r s t a n d bij m a n a g e r o m e i g e n a u t o r i t e i t o p te g e v e n ;

3.

een bureaucratische cultuur die verandering saboteert;

4.

I n t e r n e c o n f l i c t e n d i e e e n d e f e n s i e v e h o u d i n g v a n m e d e w e r k e r s in d e h a n d w e r k e n ;

5.

G e b r e k a a n tijd v o o r h e t o n t p l o o i e n v a n e i g e n i n i t i a t i e v e n .

Een g r o o t p l e i t b e z o r g e r v a n e m p o w e r m e n t is d e v o o r m a l i g e C E O , e n a l o m g e r e s p e c t e e r d l e i d e r van

G E , Jack

Empowerment: struggling manage employees freedom

Welch. "The

In

zijn

boek

individual

to get all of our people people

is just

to get

can we achieve to compete

out

Straight

from

fountainhead

to accept of their

the decisive,

and win

'Jack:

is the

of

the countercultural way.

Only

continuous

in any business

the

anywhere

28

Gut'

creativity

truth

by releasing

productivity on the

schrijft

and

that the

advantages globe."

hij

over

innovation, often energy that

Employee

and

we

are

the best

way

and

fire

of

our

to

will

give

us

the


Persoonlijk leiderschap P e r s o o n l i j k l e i d e r s c h a p is e e n visie o p l e i d e r s c h a p b i n n e n o r g a n i s a t i e s w e l k e g e r i c h t is o p

het

o n t w i k k e l e n v a n p e r s o o n l i j k e k w a l i t e i t e n . B e l a n g r i j k s t e v e r t o l k e r v a n d a e z e s t r o m i n g is S t e p h e n C o v e y , schrijver v a n m a n a g e m e n t bestseller T h e S e v e n Habits o f H i g h l y Effective P e o p l e : P o w e r f u l L e s s o n s in P e r s o n a l C h a n g e uit 1 9 8 9 . E s s e n t i e v a n p e r s o o n l i j k l e i d e r s c h a p is h e t l e i d i n g g e v e n a a n j e z e l f , z o d a t je v e r v o l g e n s g o e d l e i d i n g kan

g e v e n a a n a n d e r e n . V o l g e n s C o v e y k a n je

vertrouwenscultuur creeren

als principes

hebt

binnen

niet

je bedrijf.

de kern

van

als o r g a n i s a t i e

Tegelijkertijd

je beleid

vormen.

kun

a l l e e n o v e r l e v e n als

je echter

Vertrouwen

geen

je

een

vertrouwenscultuur

ontstaat

vanuit

principes.

C o v e y pleit h i e r m e e v o o r e e n o p p r i n c i p e s g e b a s e e r d l e i d e r s c h a p . I n t e r n e g e r i c h t h e i d m e t als k e n m e r k v e r b o r g e n a g e n d a ' s , v e e l o n d e r l i n g e c o n f l i c t e n e n d e f e n s i e f gedrag, veroorzaken met

name

in g r o t e

o r g a n i s a t i e s is e e n v a n

de

grootste

oorzaken

van

ineffectief functioneren van organisaties. Een a n d e r e b e l a n g r i j k e v e r o o r z a k e r v a n p r o b l e m e n is v o l g e n s C o v e y d e a m o r e l e h o u d i n g in d e leiding

van

veel

bedrijven

met

bijvoorbeeld

als

gevolg

de

vele

financiele

schandalen

bij

b e u r s g e n o t e e r d e o n d e r n e m i n g e n ( E r o n , A h o l d , e t c . ) . O m d e z e p r o b l e m e n o p t e l o s s e n is e e n n i e u w soort leiderschap n o d i g . C o v e y o n d e r s c h e i d t d r i e l e i d e r s c h a p s s t i j l e n . D e z e d e e l t hij in o r d e v a n d e m a c h t s b a s i s v a n e e n l e i d e r e n d u s n i e t d e stijl o f d e e i g e n s c h a p p e n v a n d e leider. D e e e r s t e basis is a n g s t e n uit z i c h bij C o e r c i v e P o w e r ( a f g e d w o n g e n m a c h t ) . A n g s t o m iets te v e r l i e z e n o f t o m b e s t r a f t t e w o r d e n is e e n belangrijke reden w a a r o m m e n s e n een leider g e h o o r z a m e n . D e z e m a n i e r v a n l e i d i n g g e v e n staat h a a k s o p d e o n t w i k k e l i n g v a n d e b e n o d i g d e v e r t r o u w e n s c u l t u u r e n is e e n b e l a n g r i j k e o o r z a a k v a n de b o v e n g e n o e m d e negatieve eigenschappen binnen grote organisaties. De

tweede

basis v o o r

leiderschap n o e m t

Covey

Utility

Power (Macht

op

basis v a n

nuttige

b r u i k b a a r h e i d ) . D e z e m a c h t s b a s i s is g e b a s e e r d o p h e t e c o n o m i s c h e m a r k t p r i n c i p e v a n u i t w i s s e l i n g v a n g o e d e r e n e n d i e n s t e n . D e m e d e w e r k e r l e v e r t a r b e i d a a n d e l e i d e r in ruil v o o r z a k e n als g e l d , vrije tijd, p r o m o t i e s . d i t z o u je k u n n e n z e g g e n . D e z e v o r m v a n l e i d e r s c h a p b e p a a l t e e n g r o o t d e e l van

h e t d a g e l i j k s e l e v e n in o r g a n i s a t i e s . H o e w e l U t i l i t y

Power veel minder

nadelig voor

een

o r g a n i s a t i e is als d e e e r s t e v a r i a n t , w e r k t d e z e m a n i e r v a n l e i d i n g g e v e n t e a m w o r k n i e t in d e h a n d . D e d e r d e basis v o o r l e i d e r s c h a p is L e g i t i m a t e P o w e r ( g e r e c h t v a a r d i g e m a c h t ) . D e z e v o r m v a n l e i d e r s c h a p t r e f f e n w e a a n bij l e i d e r s d i e v e r t r o u w d e n g e r e s p e c t e e r d w o r d e n d o o r h u n m e d e w e r k e r s e n d a a r o m g e l o v e n in d e d o e l e n d i e d e l e i d e r n a s t r e e f t . D i t v e r t r o u w e n is d o o r d e l e i d e r v e r d i e n d d o o r z e l f b e t r o u w b a a r t e zijn e n d o o r t e g e l o v e n in d e m o g e l i j k h e d e n v a n zijn o f h a a r m e d e w e r k e r s . Bij d e z e l e i d e r s c h a p s s t i j l s t a a t e t h i e k , b e t r o u w b a a r h e i d , i n t e g r i t e i t e n l o y a l i t e i t c e n t r a a l e n is g e b a s e e r d o p w e d e r z i j d s r e s p e c t e n v e r t r o u w e n . D e z e v o r m v a n l e i d e r s c h a p sluit n a u w a a n bij d e g r o n d p r i n c i p e s v a n v a n T h e S e v e n H a b i t s o f Highly Effective People. Dit boek draait o m de zeven gedragsregels of karaktereigenschappen die w e v o l g e n s C o v e y m o e t e n o n t w i k k e l e n o m s u c c e s v o l l e r e n g e l u k k i g e r t e w o r d e n . V o l g e n s C o v e y is h e t v o o r leiders v a n e s s e n t i e e l b e l a n g m o r e l e a u t o r i t e i t ( b e t r o u w b a a r h e i d )

te b e z i t t e n e n uit

s t r a l e n . In dit b e r o e m d e b o e k stelt C o v e y d a t i e d e r e e n in z o w e l zijn p r i v e als

te

werkomgeving

d a g e l i j k s (vaak o n b e w u s t ) d e b o v e n s t a a n d e v o r m e n v a n l e i d e r s c h a p h a n t e e r t . H i e r b i j is d e p a r a d o x d a t d e e e r s t e v o r m e n v a n l e i d e r s c h a p o n s h e t g e m a k k e l i j k s t a f g a a n , m a a r d a t j u i s t d e laatste v o r m v e r r e w e g h e t m e e s t e f f e c t i e f is

29


E e n d o o r C o v e y g e d e e l d e kritiek katholieke

kerk

formuleerde

al

o p zijn b o e k is d a t zijn i d e e e n w e i n i g v e r n i e u w e n d z i j n . D e in

de

Middeleeuwen

de

Zeven

deugden

versus

de

Zeven

H o o f d z o n d e n . D e Z e v e n D e u g d e n b e s t a a n uit d e drie t h e o l o g i s c h e d e u g d e n G e l o o f , H o o p e n L i e f d e plus d e v i e r z o g e h e t e n ' k a r d i n a l e d e u g d e n ' : V o o r z i c h t i g h e i d , R e c h t v a a r d i g h e i d , K r a c h t e n M a t i g h e i d D a a r n a a s t . zijn i n z i c h t e n zijn t e r u g te v o e r e n o p h i s t o r i s c h e z e l f h u l p b o e k e n , z o a l s v a n d e Brit S a m u e l S m i l e s , o f d e b e r o e m d e A m e r i k a n e n B e n j a m i n F r a n k l i n e n R a l p h W a l d o E m e r s o n

Persoonlijke eigenschap 1: Be Proactive

Realiseer je dat je zelf in staat bent om je leven vorm te geven. Persoonlijke eigenschap 2: Begin with the End in M i n d

Denk na over waar je heen wilt met je leven. Ontwikkel

een fielder beeld van je

bestemming.

Persoonlijke eigenschap 3: Put First things First

Zorg dat je de belangrijkste onbelangrijke

dingen

niet

de dupe

laat

worden

van allerlei

urgente,

wordt

geboren

als je niet denkt

maar

dingen.

Samenwerkings eigenschap 4: Think W i n / w i n

Wederzijdse

afhankelijkheid,

van concurrentie,

Gchte samenwerking,

maar van gezamenlijk

Covey, niet binnen bedrijven

of binnen

winnen.

Concurrentie

hoort

in

thuis in de markt,

termen zegt

gezinnen.

Samenwerkings eigenschap 5: Seek first to understand, then to be understood

Als we elkaar gezamenlijke

werkelijk

begrijpen,

dan zullen

we creatiever

worden

in het oplossen

van

problemen.

Samenwerkings eigenschap 6: Synergise

Waardeer de onderlinge dan je alleen zou kunnen

verschillen

die er zijn en gebruik

ze om tot betere resultaten

te

komen

bereiken.

Eigenschap 7 voor o n d e r h o u d e n bovenstaande 6: Sharpen the Saw

Periodieke blijven

vernieuwing

van lichaam

en geest zorgt ervoor dat je de andere eigenschappen

ontwikkelen.

30

kunt


Leiderschap binnen innovatieve teams A l e e r d e r is stil g e s t a a n bij h e t o n d e r s c h e i d t u s s e n i n c r e m e n t e l e e n r a d i c a l e i n n o v a t i e s . Een a l g e m e n e z i e n s w i j z e is d a t r a d i c a l e i n n o v a t i e s als p r o c e s m i n d e r c o n t r o l e e r b a a r is e n d a t d e t r a d i t i o n e l e p h a s e g a t e a a n p a k d a a r d o o r n i e t v o l d o e t . D a a r n a a s t w o r d t juist bij d i t t y p e i n n o v a t i e s d e a c t i e v e s t u r i n g v a n u i t d e t o p als o n m i s b a a r g e k e n s c h e t s t . D e v r a a g is o f d i t s t u r e n d e l e i d e r s c h a p v a n d e t o p w e l n o o d z a k e l i j k is o f v e e l m e e r m o e t b e s t a a n uit h e t g e v e n v a n r u i m t e ( d e l e g e r e n ) . D e z e r u i m t e k a n in v e l e a s p e c t e n v e r t a a l d w o r d e n b i j v o o r b e e l d h e t b e i d e n v a n m i m e f i n a n c i e n , c a p a c i t e i t e n h e t b e l a n g e n d e u r g e n t i e n e e r z e t t e n v o o r d e rest v a n d e o r g a n i s a t i e . V o o r w a a r d e v a n e e n d e r g e l i j k e d e l e g e r e n d e l e i d e r s c h a p s t i j l v a n h e t t o p m a n a g e m e n t is d a t h e t i n n o v a t i e t e a m z e l f in staat is o m r a d i c a l e i n n o v a t i e d o o r te v o e r e n . In e e n r e c e n t e p u b l i c a t i e v a n d e H a r v a r d B u s i n e s s S c h o o l g e s c h r e v e n d o o r Bill F i s c h e r e n A n d y B o y n t o n (juli 2 0 0 5 ) w o r d e n d e u i t k o m s t e n v a n e e n l a n g l o p e n d o n d e r z o e k b e s c h r e v e n n a a r d e typische e i g e n s c h a p p e n die " v i r t u o s o t e a m s " h e b b e n ten o p z i c h t e v a n traditionele

projectteams.

V i r t u o s o t e a m s zijn i n n o v a t i e t e a m s d i e in s t a a t zijn o m r a d i c a l e i n n o v a t i e v a n d e g r o n d t e k r i j g e n . V o o r b e e l d e n v a n d e r g e l i j k e t e a m s zijn d e W h i z K i d s ( t e a m uit 1 9 4 6 b e s t a a n d e uit 1 0 U . S . A i r F o r c e o f f i c e r s ) d i e a u t o f a b r i k a n t F o r d v o o r d e o n d e r g a n g h e b b e n b e h o e d . Een a n d e r s p r e k e n d v o o r b e e l d is h e t t e a m v a n S e y m o u r C r a y ( " s u p e r m e n t e a m " ) d a t b e g i n z e s t i g e r j a r e n d e e e r s t e c o m m e r c i e l e s u p e r c o m p u t e r o n t w i k k e l d e , e n d a a r m e e r u i m s c h o o t s I B M p a s s e e r d e n . Een r e c e n t e r v o o r b e e l d is d e o n t w i k k e l i n g v a n d e M i c r o s o f t ' s s p e l c o m p u t e r d o o r het X b o x t e a m , die b i n n e n enkele m a a n d e n na de introductie

een geduchte concurrent werd van de onbetwiste marktleider Sony met

zijn

P l a y S t a t i o n 2 . In h e t o n d e r z o e k s t o n d d e v r a a g c e n t r a a l h o e d e z e (en a n d e r e s u c c e s v o l l e ) t e a m s slagen o m radicale innovatie v a n de g r o n d te krijgen terwijl a n d e r e falen. U i t het o n d e r z o e k blijkt dat v o o r a l het t e a m

zelf van

b e l a n g is. D e t r e k k e r s v a n e e n

hoog

i n n o v a t i e f t e a m o p e r e r e n niet als m a n a g e r s m a a r als l e i d e r s . T e a m l e d e n k o m e n uit d e t a l e n t v o l l e s t e r s p e l e r s ( q u a c o m p e t e n t i e s e n niet q u a status) v a n d e o r g a n i s a t i e e n e r w o r d t d o o r h e t t e a m e e n z e e r a m b i t i e u s d o e l n a g e s t r e e f d . L e i d e r s v a n d e r g e l i j k e z e e r lastig m a n a g e b a r e t e a m s ( v a n w e g e d e individuele

eigengereidheid van de

leden)

blijken

s a m e n w e r k i n g te

stimuleren

of

z e l f s af

d w i n g e n . Zij d o e n d a t n i e t d o o r n a a r c o n s e n s u s t e s t r e v e n m a a r juist o p b a s i s v a n

te

creatieve

c o m p e t i t i e . I d e e e n s t a a n v o o r o p e n h e t u i t v o e r e n v a n t a k e n is s l e c h t s v o l g e n d , m a a r w e l a l i e n g e r i c h t o p h e t z e l f d e d o e l . V e r d e r b l e k e n d e leiders d e t e a m l e d e n o n d e r z e e r g r o t e d r u k te z e t t e n o m d e i n d i v i d u e l e t a l e n t e n m a x i m a a l in t e z e t t e n e n juist n i e t te o n d e r d r u k k e n o m d e t e a m s p i r i t t e d i e n e n . In d e r g e l i j k e t e a m s o n t s t a a t d e t e a m s p i r i t d o o r juist d e i n d i v i d u e l e e i g e n w i j s h e i d v o l o p d e k a n s te g e v e n e n g a a n d e w e g n a h e f t i g e d i s c u s s i e s s t e e d s d i c h t e r bij h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k e d o e l t e k o m e n . E s s e n t i e e l hierbij is w a a r d e r i n g v o o r d e i n d i v i d u e l e e i g e n a a r d i g h e d e n (en a c c e p t a t i e v a n d e o n h e b b e l i j k h e d e n ) e n in c o m b i n a t i e m e t e e n g r o t e d r u k e n e e n g e m e e n s c h a p p e l i j k u i t d a g e n d doel. G o e d e leiders w e t e n d e b a l a n s t u s s e n i n d i v i d u e l e v r i j h e i d e n d e h o g e t i j d s d r u k v a n a m b i t i e u z e projecten

te

vinden.

Hierbij

maken

ze gebruik

van

andere

tools

en

rollen

dan

traditionele

t e a m l e i d e r s . A l s t o o l g e b r u i k e n ze a l l e m a a l d e t i j d s d r u k e n h e t in e e n r u i m t e g e z a m e n l i j k w e r k e n o p basis v a n c r e a t i v i t e i t ( e l k a a r s i d e e e n b e s c h o u w e n ) : e e n p r e s s u r e c o o k e r o m g e v i n g . T o c h zijn e r o o k o p m e r k e l i j k e v e r s c h i l l e n t u s s e n leiders v a n v i r t u o s o t e a m s g e v o n d e n : v a r i e r e n d v a n perfectionisme en dit v a n iedereen eisen (hetgeen d e leider o p veel v e r w e n s i n g e n v a n d e t e a m l e d e n k o m t te s t a a n ) t o t h e t juist v o l o p v r i j h e i d g e v e n v a n d e t e a m l e d e n e n h e t g e h e l e t e a m . D e b o o d s c h a p v a n F i s c h e r e n B o y n t o n is: " Don't

hesitate

to assemble

egos soar.

watch

brilliant

Encourage

minds

in your

intense

dialogue—and

organization

to collide

then

and create,

the very best and let

their

as the sparks

fly.

most

the result

be true

will

If you

allow

the

excellence."

D e z e b e v i n d i n g e n p l e i t e n d u s v o o r e e n d e l e g e r e n d e stijl v a n h e t t o p m a n a g e m e n t z o d a t l e i d e r s c h a p in h e t t e a m z e l f k a n f l o r e r e n .

31

V a n trechter tot trompet L e i d e r s c h a p bij

VenW

Mijn

naar

zoektocht

innovaties

binnen

Rijkswaterstaat

leverde

telkens

weer

nieuwe

interne

o n d e r z o e k e n e n e e n w o u d a a n b r o n n e n e n i n z i c h t e n o p . Je k a n d a a r v o o r z i c h t i g d e c o n c l u s i e u i t t r e k k e n d a t i n n o v a t i e , h o e w e l s t e r k v e r s n i p p e r t , in i e d e r g e v a l v e e l a a n d a c h t b i n n e n d e o r g a n i s a t i e h e e f t . A f g a a n d o p d e v e r h o u d i n g t u s s e n d e hits d i e g o o g l e o p l e v e r d e v o o r i n n o v a t i e e n l e i d e r s c h a p w a s d e v e r w a c h t i n g d a t er o o k v e l e i n t e r n e b r o n n e n l e i d e r s c h a p als o n d e r w e r p z o u d e n h e b b e n . D i t is

echter

niet

het

geval

gebleken.

Leiderschap

komt

wellis

waar

ter

sprake

m a n a g e m e n t o p l e i d i n g e n v o o r V e n W m a n a g e r s , m a a r h e e f t in v e r h o u d i n g t o t i n n o v a t i e

binnen

nauwelijks

t o t o n d e r z o e k e n e n r a p p o r t a g e s g e l e i d . H e t b e e l d w a t h i e r u i t o n t s t a a t is d a t l e i d e r s c h a p als t h e m a in i n d i v i d u e l e o p l e i d i n g e n w e l a a n b o d k o m t , m . n . v o o r h e t h o g e r e m a n a g e m e n t , m a a r d a t e r n o g geen uitgewerkte

v i s i e v a n b e s t a a t . A a r d i g in d i t v e r b a n d is d e o n d e r s t a a n d e s p e e c h v a n d e S G

m e t zijn v i s i e o p l e i d e r s c h a p b i n n e n V e n W .

Citaten uit De kunst van het loslaten en vertrouwen geven Openingstoespraak van de secretaris-generaal van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Geert van M a a n e n , op d e M(anagement) G(edrag) O(rganisatie) -alumnidag ' V e n W en leiderschap. Sla een brug!' op donderdag 19 mei 2005. .... A a n welk soort leiderschap heeft V e n W volgens mij behoefte tegen de achtergrond van de V e r a n d e r o p g a v e ? O p die vraag wil ik proberen een a n t w o o r d te geven.

W a t daar gebeurde is dat mijn directe baas me vertrouwen gaf en me achteraf voluit steunde. H a d hij dat niet g e d a a n , dan had ik in de jaren daarna nooit meer mijn nek uitgestoken. M e d e w e r k e r s die steeds w o r d e n teruggefloten of gecorrigeerd, gaan aan de veilige kant zitten en nemen liever geen eigen initiatieven meer. M e d e w e r k e r s die zich gesteund voelen door hun leidinggevende, gebruiken de ruimte die ze krijgen optimaal. Bovendien gaan ze voor hun baas door het vuur. Zo werkt dat. Ik pleit dus voor leiderschap als ' d e kunst van het loslaten en vertrouwen g e v e n ' . Dat is in mijn ogen waar V e r k e e r e n Waterstaat behoefte aan heeft en dat heeft alles te maken met de V e r a n d e r o p g a v e . 2 0 0 5 is het 'doe-jaar'. De personele afslanking is inmiddels - sneller dan verwacht - gerealiseerd. Dat betekent dat w e ons vanaf nu v o l l e d i g k u n n e n concentreren op de kwaliteitsslag die n o d i g is. V e n W moet anders gaan w e r k e n . Niet alleen als uitvoeringsdepartement meteen bij elk probleem naar de infra-oplossing grijpen, maar als bestuursdepartement eerst een degelijke probleemanalyse maken en dan het hele scala aan mogelijkheden benutten. M e t marktordening, stimuleringsregelingen en innovatie kun je bijvoorbeeld ook een hoop bereiken. Die kant moeten w e o p . En die kant gaan w e o o k o p . Er ligt inmiddels een lijst met z o ' n t w i n t i g concrete en actuele projecten, van de Zuiderzeelijn tot E-government. Daarin moet de nieuwe aanpak heel herkenbaar w o r d e n . V a n d aar dat ik 2 0 0 5 het 'doe-jaar' n o e m . O m de kwaliteitsslag goed te kunnen m a k e n , moeten w e w e l veel meer samenwerken W e vragen dus nogal w a t van medewerkers. Dat ze openstaan voor nieuwe manieren van w e r k e n . Dat ze flexibel inzetbaar zijn. Dat ze beter naar de samenleving luisteren. En dat ze intern vraagtekens durven zetten bij vastgeroeste tradities. Daar hoort ook een ander soort leiderschap bij. In de laatste M G O - e v a l u a t i e staat het n o g keihard zwart op wit. De heersende managementcultuur binnen V e n W is n o g te veel ' o p macht en controle g e b a s e e r d ' ; een letterlijk citaat. Dat is natuurlijk niet bepaald bevorderlijk voor het halen van de doelen van de V e r a n d e r o p g a v e . W a n t o m te veranderen hebben mensen ruimte nodig. Vandaar dat ik pleit voor ' d e kunst van loslaten'. Een g o e d e leider is in mijn ogen iemand die primair zorgt voor e e n gedeelde visie. A l s die er is, kun je mensen loslaten en vertrouwen g e v e n . Niet er b o v e n o p gaan zitten, maar w e l v o e l i n g houden, bijsturen en vooral: voortdurend polsen of je n o g o p dezelfde lijn zit. A l s je die ideale situatie bereikt, dan kun je als leidinggevende bij wijze van spreken gerust zonder mobieltje naar Japan afreizen. Ik vraag daarmee o o k nogal w a t v a n u en alle andere V e n W - m a n a g e r s . W e moeten de klassieke hierarchische ambtelijke verhoudingen met afgebakende opdrachten en strakke rolverdelingen achter ons durven laten. In plaats daarvan zie ik graag een coachend leiderschap ontstaan. M e t een cultuur waarin managers kaderstellende afspraken maken en medewerkers veel ruimte en vertrouwen krijgen voor een eigen invulling. Een cultuur waarin de manager niet elk 'zeventje' zelf weer gaat herschrijven tot een 'acht'. Een cultuur waarin niet vanuit de eigen koker w o r d t gedacht en gewerkt, maar waarin mensen flexibel inspelen o p het organisatiebelang. En tot slot: een cultuur waarin v a n het begin tot het einde zichtbaar is w i e voor een bepaald onderwerp verantwoordelijk is V a n d a a g gaan w e het gesprek over leiderschap met elkaar aan. Ik vind het een grote eer dat ik als enige n i e t - M G O alumnus daar de hele d a g bij m a g zijn. En ik vind het ook belangrijk, w a n t de v e r n i e u w i n g v a n de leiderschapscultuur binnen V e n W is v o l g e n s mij een cruciale factor in het w e l of niet slagen van de V e r a n d e r o p g a v e Ik vraag jullie o m daar een actieve rol in te spelen. O m ervoor te w a k e n dat Veranderopgave ook echt in de organisatie landt en niet iets blijft waarvan mensen z e g g e n : ' O h , maar dat gaat niet over mij.' Ik vraag jullie ook o m in de richting van de t o p duidelijke signalen af te geven als er naar jullie smaak dingen mis gaan of beter kunnen. Dat vraagt misschien o m lef, maar dat is dan o o k meteen een kerncompetentie v a n een echte leider

32


L e i d e r s c h a p en a a n p a s s i n g s u i t d a g i n g e n In ' L e a d e r s h i p w i t h o u t e a s y a n s w e r s ' ( 1 9 9 4 ) g e e f t H e i f e t z e e n a a n t a l p r a k t i s c h e r i c h t l i j n e n h o e m a n a g e r s d i e g e c o n f r o n t e e r d w o r d e n m e t a a n p a s s i n g s u i t d a g i n g e n (zie o o k h o o f d s t u k 1.1 van innovatie)

belang

l e i d e r s c h a p m o e t e n i n z e t t e n . L e i d e r s c h a p m o e t d e m e n s e n uit alle l a g e n v a n d e

o r g a n i s a t i e m o b i l i s e r e n o m d e z e a a n p a s s i n g e n o o k d a a d w e r k e l i j k d o o r te v o e r e n . H i e r m e e k o m t H e i f e t z ' s z i e n s w i j z e sterk o v e r e e n m e t d i e v a n Q u i n e n W e l s h , d i e e m p o w e r m e n t als e e n v a n d e belangrijkste leiderschapkwaliteiten b e s c h o u w e n . Hoewel

Heifetz

zelf

het

niet

veel

over

innovatie

heeft,

komt

hij

met

zijn

thema

( a a n p a s s i n g s u i t d a g i n g e n ) als e e n v a n d e w e i n i g e a u t e u r s o p h e t g e b i e d v a n l e d e r s c h a p w e l z e e r d i c h t bij i n n o v a t i e . Z o n d e r i n n o v a t i e is h e t v a a k o n m o g e l i j k d e a a n p a s s i n g s u i t d a g i n g e n h e t

hoofd

t e b i e d e n . Een a a n t a l v a n d e d o o r H e i f e t z b e n o e m d e s p e e r p u n t e n v a n l e i d e r s c h a p is in d e w e b enquete verwerkt. E e n v a n d e b e l a n g r i j k s t e c o n c l u s i e s v a n H e i f e t z is d a t m a n a g e r s v a a k m o e i t e h e b b e n m e t d e z e v o r m v a n l e i d e r s c h a p . A l s r e d e n h i e r v o o r v o e r t hij a a n d a t m a n a g e r s g e w e n d zijn z e l f p r o b l e m e n o p te l o s s e n . Een a n d e r e r e d e n is d a t a a n p a s s i n g e n e e n h o o p o n r u s t g e v e n bij d e m e n s e n d i e z e o n d e r g a a n . H i e r m e e w o r d t d u s o o k e e n s t e r k e p a r a l l e l g e t r o k k e n n a a r v e r a n d e r m a n a g e m e n t (zie v o l g e n d e p a r a g r a a f ) . E s s e n t i e v a n l e i d e r s c h a p is h e t s t e l l e n v a n v r a g e n e n h e t b l o o t l e g g e n v a n d e uitdagingen v o o r de organisatie en dus niet het bieden van de o p l o s s i n g e n . Het

draait

dus

om

het

doorbreken

van

verwachtingspatronen.

Heifetz

stelt:

'In

plaats

van

a n t w o o r d e n te g e v e n m o e t e n leiders m o e i l i j k e v r a g e n s t e l l e n . In p l a a t s v a n m e n s e n t e b e s c h e r m e n tegen

bedreigingen

van

buitenaf

moeten

leiders er v o o r

zorgen

dat

de

harde

realiteit

hen

s t i m u l e e r t o m z i c h a a n t e p a s s e n . In p l a a t s v a n m e d e w e r k e r s t e h e l p e n o r i e n t e r e n o p h u n h u i d i g e rollen, moeten

leiders h e t g e v o e l v a n

richting

ontnemen,

zodat nieuwe

relaties z i c h

kunnen

v o r m e n . In p l a a t s v a n c o n f l i c t e n te s u s s e n m o e t e n leiders z e l a t e n e s c a l e r e n . Om

dit te b e r e i k e n h e e f t H e i f e t z d e o n d e r s t a a n d e r i c h t l i j n e n v o o r h e t l e i d e n v a n

verandering

geformuleerd: •

Klim o p het balkon (helicopter view)

•

I d e n t i f i c e e r w a t er v e r a n d e r d m o e t w o r d e n

•

L e i d t o n r u s t in g o e d e b a n e n

•

H o u d t g e d i s c i p l i n e e r d d e a a n d a c h t erbij

•

G e e f h e t w e r k t e r u g a a n d e w e r k n e m e r ( n e e m r i s i c o ' s e n s t e u n bij h e t m a k e n v a n f o u t e n )

•

K o e s t e r l e i d e r s c h a p s g e l u i d e n v a n o n d e r a f (sta o p e n v o o r d i s s i d e n t e g e l u i d e n v a n o n d e r a f )

33


R a a k v l a k met v e r a n d e r m a n a g e m e n t Z o a l s g e z e g d legt H e i f e t z in zijn b o e k e e n i m p l i c i e t e link t u s s e n l e i d e r s c h a p e n i n n o v a t i e , m a a r o o k met

verandermanagement.

Dit

onderwerp

is o o k

aan

bod

gekomen

tijdens

de

afgenomen

i n t e r v i e w s als d e m a n a g e m e n t w o r k s h o p (zie o o k h o o f d s t u k 3 ) . Z o is m e e r d e r e m a l e n g e w e z e n o p d e w e e r s t a n d t e g e n v e r a n d e r i n g e n als m o g e l i j k e b e l e m m e r i n g v o o r d e i m p l e m e n t a t i e

fase van

i n n o v a t i e . H i e r m e e is e e n s t e r k e link n a a r v e r a n d e r m a n a g e m e n t a a n g e b r a c h t , r e d e n o m o o k k o r t bij

de

gehanteerde

literatuur

over

dit

onderwerp

stil

te

staan.

Gezien

de

onuitputtelijke

h o e v e e l h e i d l i t e r a t u u r o v e r dit o n d e r w e r p is e e n s e l e c t i e g e m a a k t o p basis v a n d e r e c e n t h e i d e n bekendheid

van

de

bronnen

verandermanagementmodel.

(eind

Hierbij

is

jaren

'90)

specifiek

en

gekeken

de naar

focus

van

literatuur

de die

beschreven

zich

richt

op

v e r a n d e r i n g e n d i e e e n m i n d e r v o o r a f g e p l a n d k a r a k t e r h e b b e n e n z i c h m e e r a a n t r e k k e n v a n allerlei invloedsfactoren.

In het b o e k L e r e n v e r a n d e r e n , e e n h a n d b o e k v o o r d e v e r a n d e r k u n d i g e ( D e C a l u w e & V e r m a a k , 1 9 9 9 ) w o r d t o p basis v a n e e n g e n e r i e k v e r a n d e r m o d e l (zie o n d e r s t a a n d f i g u u r ) g e k e k e n n a a r d e relaties t u s s e n b i j v o o r b e e l d d e d o m i n a n t e m a n a g e m e n t s t i j l in e e n o r g a n i s a t i e e n d e k e u z e s in d e wijze

waarop

een veranderidee tot

stand

kan

komen. Organisaties worden

d o m i n a n t e d e n k w i j z e n in vijf k l e u r e n v e r d e e l d (wit,

op

basis v a n

de

g r o e n , r o o d , b l a u w en geel). D e n k e n o v e r

v e r a n d e r i n g in d e z e vijf k l e u r e n g e e f t d e v e r a n d e r k u n d i g e h a n d v a t t e n bij h e t o p z e t t e n e n s t u r e n van een verandertraject

w a a r b i j h e t m o d e l niet g e b a s e e r d is o p b e s t p r a c t i c e s m a a r o p l o g i s c h e

verbanden.

Het ontstaan van een veranderidee kan volgens de C a l u w e en Vermaak verklaard worden

vanuit

de context, de aanleiding en de filosofie van een organisatie. D e c o n t e x t biedt ruimte aan de invloed v a n de geschiedenis v a n de organisatie (inclusief die v a n veranderingen) en de krachten b i n n e n e n in o m g e v i n g v a n d e o r g a n i s a t i e .

Elementen die invloed

hebben op de

(gevoelde)

a a n l e i d i n g zijn o n d e r m e e r d e d r u k v a n b u i t e n , d e d r u k v a n b i n n e n , a m b i t i e s , m o g e l i j k e o n v r e d e o f c o n f l i c t e n o f e e n o n b e h e e r s b a a r h e i d in d e o r g a n i s a t i e . D e c o n t e x t , a a n l e i d i n g e n f i l o s o f i e v o r m e n d e b a s i s i n g r e d i e n t e n w a a r d o o r e n w a a r u i t h e t initiele v e r a n d e r i d e e o n t s t a a t . H e t v e r a n d e r p r o c e s b e s t a a t in dit m o d e l uit e e n p l a n n i n g e n f a s e r i n g , e e n d u i d e l i j k b e e l d o m w e l k e m e n s e n in w e l k e fase

het

gaat

(actoren)

en

op

welke

wijze

wat

aan

wie

door

wie

(communicatieplan) met o o g op betekenisgeving van verandering(en).

Figuur 10: Generiek

verandermodel

van de Caluwe

en

34

Vermaak

wordt

gecommuniceerd


H e t i n t e r e s s a n t e a a n d e visie v a n d e C a l u w e e n V e r m a a k is d a t zij n i e t e e n d o m i n a n t

model

v o o r l e g g e n m a a r t e r u g g r i j p e n n a a r d e relatie t u s s e n d e k e n m e r k e n v a n d e o r g a n i s a t i e (historie) e n d e h i e r u i t v o o r t v l o e i e n d e vijf o r g a n i s a t i e t y p e s . Elk v a n d e z e vijf t y p e n ( k l e u r e n ) o r g a n i s a t i e s k o m t m e t een landkaart aan logische routes zoals v o o r naar de meest effectieve d i a g n o s e v a n

het

organisatievraagstuk of de kenmerken van een passend c o m m u n i c a t i e p l a n . D e f o c u s o p i n v l o e d f a c t o r e n k o m t h e t s t e r k s t in d e g r o e n e i n s t e e k n a a r v o r e n . In d e g r o e n e b e n a d e r i n g h e t s a m e n l e r e n c e n t r a a l s t a a t . U i t d e k l e u r e n t e s t d i e bij d i t b o e k h o o r t k o m t

ter

illustratie d e v o l g e n d e k a r a k t e r s c h e t s n a a r v o r e n : " A l s g r o e n e v e r a n d e r a a r b e n t u g e n e i g d d e v e r a n d e r i n g p r i m a i r als e e n l e e r p r o c e s t e z i e n . D e k a n s is g r o o t d a t u h e t b e l a n g r i j k b e l a n g m e n s e n t e m o t i v e r e n m e t e l k a a r e n v a n e l k a a r t e w i l l e n l e r e n t e n e i n d e p e r m a n e n t l e r e n d e g r o e p e n te k r i j g e n . D e g r o e n e v e r a n d e r a a r is b e p e r k t in h e t m a n a g e n v a n d e v e r a n d e r i n g . H e t f a s c i l i t e r e n v a n feedback

en leermomenten

spelen een

belangrijke

r o l . D e n k e n e n d o e n w o r d t als h e t

ware

g e k o p p e l d . D e u i t k o m s t laat z i c h in d i t d e n k e n m o e i l i j k v o o r s p e l l e n , g e z i e n d e a f h a n k e l i j k h e i d v a n 2

de mate en de aard van m e n s e n . " . Als

tegenpool

organisatie

van

deze

behandeld.

veranderingsstrategie deze

In

typen

worden

organisaties

in

het

is j u i s t

boek

ook

sprake

van

de

blauwe

een

en

sterk

rode

gepland

verandertraject. O o k W i e r d s m a e n S w i e r i n g a b r e n g e n in h u n b o e k L e r e n d o r g a n i s e r e n - als m e e r v a n h e t z e l f d e n i e t h e l p t ( 2 0 0 2 ) d e r o u t e in k a a r t w a a r l a n g s e e n o r g a n i s a t i e z i c h k a n o n t w i k k e l e n n a a r e e n l e r e n d e o r g a n i s a t i e . Een l e r e n d e o r g a n i s a t i e w o r d t hierbij g e t y p e e r d als e e n o r g a n i s a t i e w a a r i n t o t o p h e t h o o g s t e n i v e a u (drieslag) w o r d t g e l e e r d . H i e r b i j w e e t d e o r g a n i s a t i e d o o r f e e d b a c k uit o n d e r l i n g e i n t e r a c t i e e r v a r i n g e n t e r u g te v e r t a l e n t o t o p h e t a b s t r a c t e n i v e a u v a n w a a r d e n e n n o r m e n . M e t de inzichten die w o r d e n g e g e v e n o v e r d e verschillende niveaus en t y p e n v a n leren die e e n o r g a n i s a t i e k u n n e n k e n m e r k e n k u n je e e n i d e e k r i j g e n in w e l k e f a s e n je als o r g a n i s a t i e z i t in d e o n t w i k k e l i n g naar e e n lerende organisatie e n w a t er o n t w i k k e l d m o e t w o r d e n o m tot een lerende o r g a n i s a t i e te k u n n e n e v o l u e r e n . H i e r b i j m a k e n W i e r d s m a e n S w i e r i n g a o n d e r s c h e i d t u s s e n r e i z e n e n t r e k k e n w a a r b i j r e i z e n sterk lijkt o p e e n p l a n m a t i g e b e n a d e r i n g e n t r e k k e n g e b a s e e r d is o p k l e i n e stapjes w a a r b i j sterk r e k e n i n g w o r d t g e h o u d e n m e t d e e r v a r i n g e n . B e i d e m o d e l l e n l e g g e n d e n a d r u k o p h e t l e r e n v e r a n d e r e n v a n d e o r g a n i s a t i e als g e h e e l e n zijn d a a r m e e z e e r b r u i k b a a r v o o r h e t a a n s t u r e n v a n i n n o v a t i e p r o c e s s e n d i e juist v a a k s t u k l o p e n o p d e w e e r s t a n d die v e r a n d e r i n g e n

(nieuwe

i n z i c h t e n e n a a n p a k d i e uit i n n o v a t i e v o l g e n )

met

zich

meebrengen. Afsluiting In dit alien

hoofdstuk innovatie

Rijkswaterstaat.

heb als

ik een aantal een

simpele

te managen

In het volgende

en universele

innovatiemodellen

beschouwen.

Dit

proces

hoofdstuk

worden

deze inzichten

sluit

aan

gepresenteerd bij

die

de praktijk

in een concept

binnen

innovatiemodel

gepresenteerd. Hoewel

er nauwelijks

literatuur

over

gepubliceerd

leiderschap

meest

geschikt

is om innovatie

verder

worden

uitgewerkt.

2

is over

een aantal

de combinatie

bruikbare

tot bloei

te laten

leiderschap

handvatten. komen

uitkomst van kleurentest op www.twijnstragudde.nl

35

binnen

De vraag

en innovatie welk

een organisatie

type

levert

recente

leiderschap

zal in de

het

synthese


3.Concept innovatiemodel Intro In dit

hoofdstuk

model

is opgebouwd

model

beschouwt

tot

trompet).

In

onderstaande inzichten

staat

de ontwikkeling

uit de inzichten innovatie

als een proces

hoofdstuk

5 staat

innovatiemodel

uit de interviews,

van

de

gebruikt workshop

het

concept

die verkregen

zijn

dat opgebouwd synthese

is uit twee

centraal.

worden en

innovatiemodel

en

centraal.

uit de literatuurstudie

zal

Als

deelprocessen

basis

vervolgens

Het

concept

in hoofdstuk

voor

de

2.

(van

Het

trechter

synthese

zal

het

worden

met

de

aangevuld

enquete.

Inleiding

3.1

In a a n s l u i t i n g o p d e e e r d e r g e p r e s e n t e e r d e i n z i c h t e n is e e n b e l a n g r i j k u i t g a n g s p u n t v o o r h e t m o d e l dat

innovatie

te

(bijvoorbeeld

b e i n v l o e d e n is d o o r

op

het

gebied

van

het

management.

beheersing)

of

Dit

door

kan door het

het

hanteren

inzetten van

van

een

tools

bepaalde

l e i d e r s c h a p s t i j l . In F i g u u r 5 is d e e e r s t e a a n z e t v a n h e t m o d e l w e e r g e g e v e n ( i n n o v a t i e t r e c h t e r ) .

De

in d e z e t h e s i s b e s t u d e e r d e t h e o r i e , z o a l s b e h a n d e l t in h o o f d s t u k

het

2 , ligt t e n g r o n d s l a g a a n

concept innovatiemodel.

Innovatiefases: van trechter tot trompet

3.2

Cultuur H e t t o p m a n a g e m e n t is e e n b e l a n g r i j k e c u l t u u r d r a g e r in d e o r g a n i s a t i e . Z o n d e r d e c u l t u u r d i e bij mensen vertrouwen

w e k t o m te e x p e r i m e n t e r e n

zal innovatie

maar m o e i z a a m van de

grond

k o m e n . L e i d e r s c h a p b e s t a a t d u s uit h e t s t i m u l e r e n v a n e x p e r i m e n t e e r g e d r a g e n h e t b i e d e n v a n r u i m t e v o o r c r e a t i v i t e i t . D a a r n a a s t is h e t v o o r d e o r g a n i s a t i e v a n b e l a n g o m n i e t a l l e e n m e t e e n i n t e r n g e r i c h t e a a n p a k te i n n o v e r e n , m a a r o o k d e i n z i c h t e n e n c r e a t i v i t e i t v a n b u i t e n d e o r g a n i s a t i e t e m o b i l i s e r e n . D e z e i n z i c h t e n zijn a l g e m e e n g e l d e n d , d u s n i e t s p e c i f i e k v o o r R W S . In h e t m o d e l (zie

Figuur

11)

is

dit

uiterst

belangrijke

cultuuraspect

als

input

voor

het

gehele

proces

weergegeven.

Lerende organisatie I n n o v a t i e b e s t a a t uit d e o n t d e k k i n g s r e i s n a a r n i e u w e i n z i c h t e n w a a r b i j er g e d u r e n d e d e rit v e e l i d e e e n a f v a l l e n o f in h u n g e h e e l w o r d e n b i j g e s t e l d . D i t l e e r p r o c e s k a n i n h o u d e n d a t i n n o v a t i e s n i e t g e i m p l e m e n t e e r d w o r d e n (en d u s m i s l u k t zijn) m a a r w e l e n o r m k u n n e n b i j d r a g e n a a n k e n n i s e n v e r g r o t i n g v a n d e i n n o v a t i e k r a c h t . I m m e r s o o k w e t e n w a t n i e t w e r k t is b e l a n g r i j k v o o r h e t o p d o e n v a n n i e u w e i n z i c h t e n . In d i t m o d e l n e e m t d i t l e e r p r o c e s e e n b e l a n g r i j k e rol i n . G r a f i s c h is h e t w e e r g e g e v e n als r o d e pijlen d i e c o n t i n u e e r v a r i n g e n e n k e n n i s b i n n e n h e t p r o c e s r o n d p o m p e n . Z o n d e r i m p l e m e n t a t i e is d e i n n o v a t i e n i e t g e l u k t , m a a r d e o r g a n i s a t i e k a n e r w e l v e e l v a n l e r e n !

Trechter In

het

traditionele

phase gate

model

(vooral

gericht

op

incrementele

innovaties)

i n n o v a t i e p r o c e s in e e n a a n t a l serieel g e s c h a k e l d e s t a p p e n o p g e d e e l d m e t d u i d e l i j k e

wordt

het

GO/NOGO

m o m e n t e n v o o r het d o o r s t r o m e n naar d e v o l g e n d e fase (trechteren). D e z e t r e c h t e r w e r k i n g

houdt

in d a t v a n e e n g r o o t a a n t a l i d e e e n ( z e g 1 0 0 0 ) e r e e n f a c t o r 1 0 t o t 2 0 m i n d e r d e v o l g e n d e f a s e ( o n t w i k k e l i n g v a n h e t c o n c e p t ) h a l e n . D e z e f a s e w o r d t v a a k a a n g e d u i d als d e R & D ( R e s e a r c h a n d D e v e l o p m e n t ) f a s e . V e r v o l g e n s b l i j v e n d a a r m a a r w e e r e e n t i e n t a l v a n o v e r d i e in d e praktijk

37


w o r d e n getoetst o p h u n haalbaarheid (pilotfase). De trechter z o r g t d u s v o o r een verdere f o c u s o p de uiteindelijke innovatie. B o v e n s t a a n d e a a n p a k w o r d t v o o r a l g e v o l g d bij i n c r e m e n t e l e i n n o v a t i e s . K e n m e r k v a n i n c r e m e n t e l e i n n o v a t i e s zijn d e relatief g e r i n g e o n z e k e r h e d e n e n d a a r m e e d e b e h e e r s b a a r h e i d v a n h e t p r o c e s . In e e n v r o e g s t a d i u m w o r d t het o n t w e r p i d e e / c o n c e p t

vastgelegd. Incrementele

innovaties

zich vooral o p het verbeteren van bestaande zaken en m a k e n daarbij gebruik

van

richten

bestaande

technologieen en processen V o o r d e e l v a n d i t m o d e l is e e n s t e r k e f o c u s o p h e t e i n d r e s u l t a a t . N a d e e l is h e t l i m i t e r e n v a n d e c r e a t i v i t e i t d o o r in e e n v r o e g s t a d i u m h e t c o n c e p t als g e g e v e n te b e s c h o u w e n . V a n w e g e dit n a d e e l w o r d t d o o r s o m m i g e a u t e u r s ( H B R o n i n n o v a t i o n , 2 0 0 1 ) bij m e t n a m e r a d i c a l e i n n o v a t i e s v o o r e e n parallelle a a n p a k gepleit. Radicale innovaties h e b b e n m e t veel grotere

o n z e k e r h e d e n te

maken

d o o r d a t ze zich richten o p het o n t w i k k e l e n v a n n i e u w e t e c h n o l o g i e e n e n / o f diensten m e t

een

grote impact o p het primaire proces v a n het bedrijf en d e m a r k t w a a r i n het opereert. M a n a g e r s van

radicale

innovaties

moeten

innovaties. De traditionele

een flexibele

aanpak

kiezen

bij

het

aansturen

van

dit

type

p h a s e g a t e a a n p a k d i e d e v e r s c h i l l e n d e f a s e s serieel s c h a k e l t w o r d t

v e r v a n g e n d o o r e e n p a r a l l e l l e a a n p a k d i e d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t c o n c e p t v e e l vrijer laat. V o o r d e e l v a n e e n d e r g e l i j k e p a r a l l e l l e a a n p a k is e e n k o r t e r e d o o r l o o p t i j d e n e e n v e r g r o t i n g v a n d e c r e a t i e v e i n p u t . N a d e e l is d a t d e t r e c h t e r w e r k i n g

m i n d e r e f f i c i e n t t o t zijn r e c h t k o m t ;

meerdere

u i t e i n d e l i j k o n h a a l b a r e c o n c e p t e n blijven l a n g e r d o o r l o p e n g e d u r e n d e h e t i n n o v a t i e p r o c e s . In het o n d e r s t a a n d e i n n o v a t i e m o d e l w o r d t g e e n o n d e r s c h e i d t u s s e n d e p a r a l l e l l e e n seriele a a n p a k g e m a a k t . H i e r m e e v e r v a l t niet n o o d z a k e l i j k e r w i j z e h e t o n d e r s c h e i d d a t in d e e e r d e r e s t u d i e s n a a r innovatie

b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t t u s s e n i n c r e m e n t e l e e n r a d i c a l e i n n o v a t i e s is g e m a a k t .

In

het

m o d e l kent het innovatieproces w e l een aantal elkaar logisch o p v o l g e n d e fases ( z o n d e r idee g e e n implementatie).

H i e r m e e is h e t m o d e l d u s g e s c h i k t v o o r e e n seriele a a n p a k . N a a s t d e z e s e r i e l e

aanpak biedt het m o d e l de ruimte een parallelle a a n p a k . Dit b e t e k e n t dat de g e t e k e n d e g r e n z e n t u s s e n d e v e r s c h i l l e n d e f a s e n v a n h e t m o d e l n i e t als h a r d m o e t e n w o r d e n b e s c h o u w d : z o w e l d e seriele als p a r a l l e l l e b e n a d e r i n g p a s s e n . In h e t m o d e l is dit m i d d e l s v l o e i e n d e

kleurovergangen

weergegeven.

Trompet: Zonder implementatie geen innovatie N a d e p i l o t f a s e v o l g t d e i m p l e m e n t a t i e v a n d e o v e r g e b l e v e n e n in d e praktijk b e w e z e n i n n o v a t i e . In d e z e f a s e w o r d t d e o p g e d a n e k e n n i s e n k u n d e o p g e n o m e n in h e t p r i m a i r e p r o c e s . In h e t m o d e l wordt

deze

fase

als

een

omgekeerde

trechter

weergeven.

g e p r e s e n t e e r d e c r e a t i v i t e i t s m o d e l v a n G a s p e r s z (zie h o o f d s t u k

Hierin

lijkt

het

op

het

2 . 3 ) . In h e t o n d e r s t a a n d e

eerder model

symboliseert de o m g e k e e r d e trechter de impact v a n d e innovatie. Een succesvolle pilot leidt alleen t o t m e e r k e n n i s . H e t i m p l e m e n t e r e n v a n e e n s u c c e s v o l l e p i l o t leidt d a a d w e r k e l i j k t o t d e g e w e n s t e verbetering v a n de slagvaardigheid van de organisatie: het beter of anders d o e n ! Zoals

uit

de voorkant

van

d e z e thesis

blijkt vergelijk

vergelijking berust op het idee dat v o o r implementatie

ik

d e z e fase

met

een trompet.

Deze

m a r k e t i n g e e n n o o d z a k e l i j k o n d e r d e e l is

(het v e r k o p e n v a n d e i n n o v a t i e a a n d e u i t e i n d e l i j k e g e b r u i k e r ) . D a a r b i j w e r k t niets z o g o e d als h e t k l a r o e n g e s c h a l o m d e a a n d a c h t te k r i j g e n . In t e g e n s t e l l i n g t o t e e n k l a r o e n k e n t e e n t r o m p e t e e n a a n t a l v e n t i e l e n . D e z e v e n t i e l e n s t a a n s y m b o o l v o o r h e t in te z e t t e n l e i d e r s c h a p : h o e g e v e n w e l e i d i n g a a n h e t z e t t e n v a n d e m e e s t cruciate stap bij i n n o v a t i e s ? H o e z e t t e n w e d e v o l g e n d e s t a p en

gaan

we

daadwerkelijk

onze

nieuwe

kennis

verbeteren van onze producten en diensten!

38

en

ervaring

inzetten

voor

het

grootschalig


F i g u u r 11 Concept

3.3

innovatiemodel

Leiderschap

In i n n o v a t i e l i t e r a t u u r ligt d e n a d r u k o p h e t m a n a g e n v a n h e t p r o c e s . V a a k w o r d t m e t m a n a g e n h e t c o n t r o l e r e n e n b e h e e r s e n v a n p r o c e s s e n v e r s t a a n . Impliciet w o r d t h i e r m e e e e n link g e l e g d n a a r e e n m e e r i n s t r u e r e n d e m a n i e r v a n l e i d e r s c h a p (sterke s t u r i n g ) . D i t s t a a t b i j n a h a a k s o p d e i n z i c h t e n uit

de

in

hoofdstuk

2

besproken

literatuur

over

leiderschap.

Hierin

zijn

sleutel

begrippen

e m p o w e r m e n t e n d e l e g e r e n w a a r m e e c r e a t i v i t e i t in d e o r g a n i s a t i e k a n w o r d e n g e s t i m u l e e r d . H e t is b e l a n g r i j k d a t e e n l e i d e r w o r d t v e r t r o u w d e n g e r e s p e c t e e r d d o o r zijn o f h a a r m e d e w e r k e r s z o d a t zij g e l o v e n in d e d o e l e n die d e l e i d e r n a s t r e e f t . D i t v e r t r o u w e n h e e f t

de leider verdiend d o o r

z e l f b e t r o u w b a a r te zijn e n d o o r te g e l o v e n in d e m o g e l i j k h e d e n v a n zijn o f h a a r m e d e w e r k e r s . D i t k l i n k t m i s s c h i e n w e l als e e n o p e n d e u r , m a a r d e praktijk leert d a t m a a r w e i n i g l e i d e r s w e r k e l i j k

in

s t a a t zijn d e z e h a a s t u n i v e r s e l e b e n a d e r i n g v a n l e i d e r s c h a p te v e r w e z e n l i j k e n . N a a s t dit a l g e m e n e k e n m e r k v a n l e i d e r s c h a p is er in h o o f d s t u k 2 o o k stil g e s t a a n bij l e i d e r s c h a p d a t a f h a n k e l i j k is v a n d e a a r d v a n d e m a n a g e r , d e m e d e w e r k e r s e n d e o m g e v i n g w a a r i n hij o f zij leiding geeft.

Het bekendste model dat deze stroming v e r t e g e n w o o r d i g d

w a a r d e n m o d e l v a n Q u i n n d a t is o p g e b o u w d uit v i e r d e n k m o d e l l e n .

39

is h e t

concurrerende-


E s s e n t i e v a n d e z e t h e o r i e is h e t l e i d e r s c h a p s v e r m o g e n o m te k u n n e n s c h a k e l e n t u s s e n d e z e v i e r d e n k m o d e l l e n (de w e r k e l i j k h e i d b e s t a a t i m m e r s uit s t e e d s v e r a n d e r e n d e p a r a d o x e n e n c o m p l e x e verbanden).

H o e w e l v o o r e e n d e e l d e m o d e l l e n s t r i j d i g m e t e l k a a r zijn o p e r e r e n

mensen en

o r g a n i s a t i e s in alle v i e r d e d e n k m o d e l l e n . Bij elk v a n d e z e v i e r d e n k m o d e l l e n h o r e n v e r s c h i l l e n d e leiderschapsrollen. Deze varieren v a n : •

s t u r e n o p h e t g e d r a g v a n m e d e w e r k e r s (rollen p r o d u c e n t e n b e s t u u r d e r ) ;

•

s t u r e n o p r o u t i n e s e n p r o c e d u r e s (rollen c o o r d i n a t o r e n c o n t r o l e u r ) ;

•

r u i m t e b i e d e n d o o r h e t m o t i v e r e n v a n m e d e w e r k e r s (rollen s t i m u l a t o r e n m e n t o r ) ;

•

r u i m t e b i e d e n v o o r c o n t i n u e v e r a n d e r i n g d o o r i n n o v a t i e (rollen i n n o v a t o r e n b e m i d d e l a a r ) .

L e i d e r s c h a p bij i n n o v a t i e b e s t a a t d u s uit d e rol v a n i n n o v a t o r e n b e m i d d e l a a r ( e e n e x t e r n e o r i e n t a t i e e n f l e x i b e l e h o u d i n g ) . T o c h is d i t t e k o r t d o o r d e b o c h t o m d a t h e t i n n o v a t i e p r o c e s uit m e e r d e r e situaties b e s t a a t . W a n n e e r i n n o v a t o r e n a l s m a a r b l i j v e n s t e k e n in h e t c o n c e p t s t a d i u m is juist e e n o p g e d r a g s t u r e n d e l e i d e r n o d i g . W a n n e e r i n n o v a t i e s t o k t o m d a t er o n d u i d e l i j k h e i d is w i e w a t d o e t is e e n o p r o u t i n e s e n p r o c e d u r e s s t u r e n d e l e i d e r n o d i g

Deze situationele aanpak van

l e i d e r s c h a p is juist d e e s s e n t i e v a n h e t m o d e l v a n Q u i n n . Dit brengt ons w e e r tot de probleemstelling v a n d e z e thesis: W e l k type leiderschap kan innovatie v e r s t e r k e n ? M o e t e e n l e i d e r r u i m t e b i e d e n o f juist s t u r e n ? D e z e v r a a g z a l a a n d e h a n d v a n d e i n z i c h t e n uit d e v o l g e n d e h o o f d s t u k k e n in d e s y n t h e s e ( h o o f d s t u k 5) w o r d e n b e a n t w o o r d .

Afsluiting In het vorige

hoofdstuk

Deze beschouwingen

staan zijn

enkele

bronnen

de bouwstenen

en theorieen

over

van het bovenstaande

40

innovatie concept

en leiderschap innovatiemodel.

centraal.


4.Methodiek en resultaten Intro In hoofdstuk literatuur geleid.

2 is stil

In dit model

zal deze vraag hoofdstuk

AA

gestaan

op het gebied

bij

de beschikbare

van innovatie

is de probleemstelling

op basis

is geheel

bronnen

en leiderschap.

heeft

nog onbeantwoord

van het onderzoeksgedeelte

geweid

(interne

Dit

onderzoek tot

gebleven.

van deze thesis

aan dat deel van mijn

het

naar

innovatie)

concept In het hoofdstuk

wel

worden

en

innovatiemodel synthese

beantwoord.

Dit

onderzoek.

Inleiding

H e t d o e l v a n d e z e t h e s i s is t w e e l e d i g : n a a s t h e t p e r s o o n l i j k b e l a n g o m d o o r h e t a f r o n d e n v a n d e z e f a s e d a a d w e r k e l i j k af t e s t u d e r e n , is e e n b e l a n g r i j k e d o e l s t e l l i n g h e t l e v e r e n v a n e e n b i j d r a g e a a n d e v e r b e t e r i n g v a n d e i m p l e m e n t a t i e k r a c h t v a n i n n o v a t i e s b i n n e n R W S . D e z e b i j d r a g e b e s t a a t uit het beschrijven v a n d e p r o b l e m a t i e k (op de kaart zetten e n informeren) en het f o r m u l e r e n

van

a a n b e v e l i n g e n ( e v e n e e n s i n f o r m e r e n ) . In d e f a s e n a h e t a f r o n d e n v a n h e t o n d e r z o e k is h e t d e b e d o e l i n g d e a a n b e v e l i n g e n b r e e d uit t e d r a g e n e n o p d e z e w i j z e d e i m p l e m e n t a t i e (!) e r v a n t e v e r w e z e n l i j k e n . D e f o c u s v a n d i t o n d e r z o e k ligt o p d e i m p l e m e n t a t i e v a n i n n o v a t i e in relatie

tot

l e i d e r s c h a p s t i j l als b e l a n g r i j k " m a n a g e m e n t i n s t r u m e n t " . Sociaal wetenschappelijk

onderzoek

richt zich v o l g e n s M a s o

(1987)

op

het

leveren van

een

bijdrage aan de o n t w i k k e l i n g van empirisch o n d e r b o u w d e sociaal wetenschappelijke theorieen. O n d e r t h e o r i e w o r d t in d i t k a d e r v e r s t a a n : " e e n a a n t a l m e t e l k a a r in v e r b a n d g e b r a c h t e b e g r i p p e n die op

een systematische wijze

bepaalde aspecten van de

sociale werkelijkheid

betekenisvol

o r d e n e n " . H i e r b i j k a n m e n g e b r u i k m a k e n v a n e e n k w a l i t a t i e v e e n k w a n t i t a t i e v e o n d e r z o e k e n . Bij kwalitatief o n d e r z o e k staat de aard v a n het sociale verschijnsel centraal (theorievorming) k w a n t i t a t i e f o n d e r z o e k z i c h richt o p d e m a t e v a n o p t r e d e n v a n h e t b e k e n d

terwijl

veronderstellende

verschijnsel (empirisch staven bestaande theorie). Baarda (2001)

omschrijft

kwalitatief

o n d e r z o e k als: ' o n d e r z o e k w a a r i n je o v e r w e g e n d

gebruik

m a a k t v a n k w a l i t a t i e v e g e g e v e n s o m p r o b l e m e n in d e o n d e r z o e k s s i t u a t i e te b e s c h r i j v e n e n te interpreteren'..

D e g e h a n t e e r d e g e g e v e n s v e r z a m e l i n g is, d o o r h e t o p e n k a r a k t e r , g e s c h i k t o m

f l e x i b e l t e k u n n e n r e a g e r e n o p n i e u w e i n z i c h t e n e n g e b e u r t e n i s s e n . V o o r w a a r d e h i e r v o o r is d a t d e o n d e r z o e k e r zich e v e n e e n s openstelt v o o r het a b s o r b e r e n v a n n i e u w e inzichten. Naast

het v o o r d e e l v a n

het

open en flexibele

onderzoek dat d o o r het interpretatieve

karakter

is e e n g r o o t

nadeel van

kwalitatief

k a r a k t e r m i n d e r m a k k e l i j k t o e t s b a a r is. Bij k w a n t i t a t i e f

o n d e r z o e k staat d e expliciete t o e t s i n g v a n h y p o t h e s e n en theorie

o p basis v a n

kwantitatieve

g e g e v e n s c e n t r a a l . H i e r d o o r is h e t o n d e r z o e k b e t e r r e p r o d u c e e r b a a r e n v e e l a l m i n d e r s u b j e c t i e f (minder afhankelijk v a n de interpretatie v a n de onderzoeker). In d e o n d e r z o e k s p r a k t i j k w o r d t d a a r o m v a a k g e b r u i k g e m a a k t v a n e e n c o m b i n a t i e v a n k w a l i t a t i e v e en kwantitatieve

g e g e v e n s . D o o r naast kwalitatieve

gegevens ook

kwantitatieve

g e g e v e n s te

v e r z a m e l e n krijgt h e t o n d e r z o e k e e n m i n d e r s u b j e c t i e f k a r a k t e r . O o k h e t in d e z e t h e s i s b e s c h r e v e n organisatieonderzoek maakt gebruik v a n kwalitatieve en kwantitatieve

gegevens (webenquete).

T o c h k e n m e r k t d i t o n d e r z o e k z i c h v o o r a l als k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k . V o o r d e z e f l e x i b e l e o p z e t is b e w u s t g e k o z e n a a n g e z i e n e r g e e n b r u i k b a r e ( i n t e g r a l e ) t h e o r i e v o o r h a n d e n is d i e d e basis k a n vormen

voor

een

gedegen

empirische

benadering.

Door

vanuit

verschillende

invalshoeken

g e g e v e n s te v e r z a m e l e n w o r d t het b e e l d v a n d e s i t u a t i e m e e r v a l i d e ( t r i a n g u l a t i e a a n p a k ) .

41


A a n g e z i e n h e t o m c o m p l e x e m a t e r i e g a a t p r e t e n d e e r t d e z e t h e s i s v o o r a l niet d e (enige) o p l o s s i n g te p r e s e n t e r e n o m d e i n n o v a t i e k r a c h t te v e r g r o t e n . D i t g e l d t o v e r i g e n s v o o r h e t m e e s t e o n d e r z o e k d a t z i c h o p o r g a n i s a t i e s richt.

Fase 1: Onderzoeksopzet

Fase 2:

Doelstelling

Gegevensverzameling

Fase 3:

Probl^rfflbtellina

Analyse en rapportage

Ondenawfeaanpak Verzamelen

documenten

Verzamelen publicities (theorie) O p e n nte

Grovirarjalyse publicaties/ddcumenten

news Opstellen e snvpudig model

Managen len

workshop

V

Web-en uete

Figuur 12 In

het

Analyse ^ f t v e n s & toetsen model Conclusies & aanbevelingen

Onderzoeksaanpak

bovenstaande figuur

zijn

de drie

o n d e r z o e k s f a s e n w e e r g e g e v e n . Juist d o o r

het

open

k a r a k t e r v a n k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k zijn d e z e f a s e n in d e p r a k t i j k m o e i l i j k af te b a k e n e n e n l o p e n in e l k a a r o v e r e n b e ' f n v l o e d e n e l k a a r . Een v o o r b e e l d h i e r v a n zijn d e n i e u w e i n z i c h t e n v e r k r e g e n in d e i n t e r v i e w s w e l k e tijdens d e u i t v o e r i n g v a n h e t o n d e r z o e k t o t e e n b i j s t e l l i n g v a n d e p r o b l e e m s t e l l i n g hebben geleid. Fase 2 ( g e g e v e n s v e r z a m e l i n g ) v a n h e t o n d e r z o e k b e s t a a t n a a s t h e t b e s t u d e r e n v a n g e s c h r e v e n bronnen

(literatuur

en

interne

documenten)

uit

drie

andere

elementen

(interviews,

m a n a g e m e n t w o r k s h o p e n e e n w e b e n q u e t e ) . V a n d e z e d r i e laatste g e g e v e n s v e r z a m e l i n g m e t h o d e s is d e o n d e r z o e k s p o p u l a t i e

bij i n n o v a t i e

betrokken

personen. Uitzondering hierop vormen

een

b e p e r k t a a n t a l r e s p o n d e n t e n v a n d e e n q u e t e (zie h o o f d s t u k 3 . 5 . 1 ) . V o o r d e z e o p z e t is g e k o z e n omdat

vooraf

de

inschatting

is g e m a a k t

d a t juist m e n s e n

met

ervaring

op

het

gebied

van

i n n o v a t i e s e e n w a a r d e v o l l e b i j d r a g e k u n n e n l e v e r e n a a n d e v e r s t e r k i n g v a n d e i n n o v a t i e k r a c h t ; zij h e b b e n i m m e r s al e r v a r e n w a t g o e d is g e g a a n e n w a t v o o r v e r b e t e r i n g v a t b a a r is. D a a r n a a s t is bij het testen v a n de e n q u e t e g e b l e k e n dat personen die niet b e t r o k k e n

zijn bij i n n o v a t i e

weinig

affiniteit met het o n d e r z o e k h e b b e n . N a d e e l v a n d e z e k e u z e is d a t e r v a r i n g e n v a n d e r e s p o n d e n t e n n i e t r e p r e s e n t a t i e f

zijn v o o r d e

g e h e l e o r g a n i s a t i e , d i e i m m e r s o o k b e s t a a t uit m e n s e n d i e niet d i r e c t b e t r o k k e n zijn bij i n n o v a t i e s . Mogelijk

kan

dit

vervolgonderzoek. innovatoren"

onderzoek Bijvoorbeeld

een

vervolg

door

krijgen

gericht

succesvol ge'implementeerde

te

door

ook

onderzoeken

deze hoe

groep deze

te

innovaties heeft ervaren (overwinnen

o u d e w e r k m e t h o d e s a a n d e k a n t te z e t t e n ) . A l s m e t h o d e

betrekken

groep

van

weerstand

42

om

kan g e k o z e n w o r d e n v o o r een case

a a n p a k d i e l e s s o n s l e a r n e d o p l e v e r t . In h e t k a d e r v a n d e z e t h e s i s is e e n d e r g e l i j k e a a n p a k h a a l b a a r o m uit te w e r k e n .

bij

"niet-

niet


A l s e e r s t e g e g e v e n s b r o n h e b ik v i j f t i e n p e r s o n e n , b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e , g e i n t e r v i e w d (zie Bijlage A ) . V o o r d e i n t e r v i e w s is e e n o p e n i n t e r v i e w m e t h o d e g e k o z e n , hierbij is g e b r u i k g e m a a k t v a n e e n lijst m e t o p e n i n t e r v i e w subjectieve

resultaten

v r a g e n (zie B i j l a g e B) d i e a l l e e n als r i c h t s n o e r zijn g e b r u i k t . (meningen

van beperkt

aantal individuen)

heb

De veelal

ik v o o r a l als q u i c k

scan

g e b r u i k t v o o r h e t b e p a l e n v a n d e r i c h t i n g v a n m i j n o n d e r z o e k . O p 2 7 a p r i l 2 0 0 5 h e b ik e e n r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e g e o r g a n i s e e r d m e t h e t bij i n n o v a t i e b e t r o k k e n m a n a g e m e n t v a n V e r k e e r e n W a t e r s t a a t (zie Bijlage C ) . Hierbij is w e e r e e n o p e n b e n a d e r i n g v o o r h e t v e r z a m e l e n v a n g e g e v e n s g e k o z e n binnen de kaders van het o n d e r z o e k s o n d e r w e r p (innovatie e n leiderschap). Deze kaders zijn in d e v o r m v a n e e n h a n d - o u t o p d e r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e u i t g e d e e l d . A l s laatste stap in d e g e g e v e n s v e r z a m e l i n g is g e k o z e n v o o r e e n e n q u e t e ( s u r v e y ) . Bij e e n e n q u e t e w o r d t bij e e n g r o o t a a n t a l o n d e r z o e k s e e n h e d e n v i a s y s t e m a t i s c h e o n d e r v r a g i n g g e g e v e n s o v e r veel k e n m e r k e n v e r z a m e l d . D e z e m e t h o d e levert kwantitatieve g e g e v e n s o v e r veelal kwalitatieve k e n m e r k e n o p . E e n e n q u e t e is g e s c h i k t o m g e g e v e n s t e v e r z a m e l e n o v e r m e n i n g e n ,

attituden,

motieven, plannen, w e n s e n , verwachtingen en persoons- en achtergrondkenmerken. De analyse van de g e c o m b i n e e r d e resultaten v a n de vier o n d e r z o e k e n m o e t leiden tot een w e r k b a a r

model

o m l e i d e r s c h a p s a s p e c t e n a c t i e f in te z e t t e n v o o r h e t v e r g r o t e n v a n d e i m p a c t v a n i n n o v a t i e s o p h e t primaire proces van R W S . N a a s t d e b e s c h r i j v i n g v a n k w a l i t a t i e f o n d e r z o e k d o o r B a a r d a b r e e k t H e r t o g ( 2 0 0 0 ) in zijn b o e k O n d e r z o e k in o r g a n i s a t i e s e e n lans v o o r h e t c o m b i n e r e n v a n e e n e m p i r i s c h e ( h o e d e o r g a n i s a t i e feitelijk in e l k a a r zit) b e n a d e r i n g m e t d e o n t w e r p b e n a d e r i n g

( h o e z o u d e o r g a n i s a t i e in e l k a a r

m o e t e n z i t t e n ) . D e z e b e n a d e r i n g is o o k b i n n e n dit o n d e r z o e k z o v e e l m o g e l i j k g e v o l g d . D i t is t e r u g t e v i n d e n in e e n b e s c h r i j v e n d g e d e e l t e ( h o o f d s t u k

1 t/m

3 ) : h i e r i n is h e t e m p i r i s c h

onderzoek

b e s c h r e v e n e n g e a n a l y s e e r d . D i t d e e l is v o o r a l g e r i c h t o p h e t v e r b e t e r e n v a n d e o r g a n i s a t i e

(de

ontwerporientatie).

4.2

Publicaties en documentverzameling

Bij h e t v e r z a m e l e n v a n g e g e v e n s w o r d t o n d e r s c h e i d g e m a a k t t u s s e n d i r e c t e d a t a v e r z a m e l i n g e n indirecte

dataverzameling.

Bij

directe

dataverzameling

past

de

onderzoeker

o n d e r z o e k s t e c h n i e k t o e . D i t levert r u w e g e g e v e n s o p d i e v e r v o l g e n s n o g b e w e r k t

zelf

een

(geanalyseerd)

m o e t e n w o r d e n . In h e t g e v a l v a n i n d i r e c t g e g e v e n s v e r z a m e l i n g g e b r u i k t d e o n d e r z o e k e r d a t a v a n d e r d e n . In d e z e g e v a l l e n zijn d e g e g e v e n s m e e s t a l al b e w e r k t . V o o r d e e l v a n d e z e laatste m e t h o d e is d a t h e t m e e s t a l s n e l e n g o e d k o o p is. G r o o t n a d e e l is e c h t e r d a t d e o n d e r z o e k e r g e b o n d e n is a a n de

gebruikte

onderzoeksopzet,

welke

veelal

niet

o n d e r z o e k s o n d e r w e r p . V o o r d e z e t h e s i s is v a n

specifiek

genoeg

beide methoden

is t o e g e s n e d e n

gebruik

gemaakt,

op

waarbij

het de

g e g e v e n s d i e v e r k r e g e n zijn uit l i t e r a t u u r e n b r o n o n d e r z o e k al e e r d e r a a n b o d zijn g e k o m e n in h o o f d s t u k 1 e n 2 . E e n g r o o t d e e l v a n d e i n f o r m a t i e o v e r i n n o v a t i e b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t h e b ik g e d u r e n d e het g e h e l e p r o c e s v e r z a m e l d . W a t mij d a a r b i j o p v i e l w a s d a t er e r g v e e l s p e e l t e n al b e k e n d o f b e s c h r e v e n is. D i t h e e f t m e n i g m a a l , z e l f s in e e n laat s t a d i u m , t o t v e r a s s i n g e n g e l e i d . O p z i c h k o m t dit g o e d o v e r e e n m e t d e c o n c l u s i e s in h o o f d s t u k 4 : er g e b e u r t v e e l o p h e t g e b i e d v a n i n n o v a t i e , m a a r h e t is w e l e r g v e r s n i p p e r d (en b l i j k b a a r o o k d e k e n n i s h i e r o v e r ) . H o e w e l l e i d e r s c h a p o p h e t i n t e r n e t m e e r hits o p l e v e r t d a n i n n o v a t i e , g e l d t d a t z e k e r n i e t b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t . Z o v e e l a a n d a c h t als er al l a n g e tijd v o o r i n n o v a t i e b i n n e n d e o r g a n i s a t i e is, z o g e r i n g is n o g d e a a n d a c h t v o o r l e i d e r s c h a p . T y p e r i n g v a n h e t h u i d i g e l e i d e r s c h a p in d e o r g a n i s a t i e is d a a r d o o r lastig g e b l e k e n . In h e t l i t e r a t u u r o v e r z i c h t zijn d e g e b r u i k t e i n t e r n e t s i t e s e n d o c u m e n t e n aangegeven.

43


4.3

Interviews

D e t w e e d e s t a p v a n g e g e v e n s v e r z a m e l i n g b e s t a a t uit h e t a f n e m e n v a n v i j f t i e n i n t e r v i e w s b i n n e n e n b u i t e n R W S . D e z e k w a l i t a t i e v e v e r z a m e l m e t h o d e d i e n t m e e r d e r e d o e l e n . A l l e r e e r s t ligt in d e p r o b l e e m s t e l l i n g v e n het o n d e r z o e k impliciet de a a n n a m e dat juist d e laatste fase v a n i n n o v e r e n b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t n i e t g o e d o n t w i k k e l d is. D a a r n a a s t h e e f t d i t o n d e r z o e k t o t d o e l o m n a t e g a a n o f h e t " i n z e t t e n " v a n l e i d e r s c h a p d e i m p l e m e n t a t i e f a s e k a n v e r s t e r k e n . D e i n t e r v i e w s zijn als q u i c k s c a n g e b r u i k t o m d e z e a a n n a m e s te v e r i f i e r e n . D e i n t e r v i e w s h e b b e n d o o r h e t o p e n k a r a k t e r tot een g r o o t aantal nieuwe inzichten en n i e u w e b r o n n e n geleid. D e i n t e r v i e w s b i e d e n d a a r n a a s t d e m o g e l i j k h e i d d e b e h a n d e l i n g v a n d e b e s c h i k b a r e l i t e r a t u u r af t e s t e m m e n o p d e b i n n e n R W S g e b r u i k t e k a d e r s v a n i n n o v a t i e e n l e i d e r s c h a p s t i j l . D e z e k a d e r s zijn w e e r gebruikt v o o r het o p z e t t e n v a n de i n n o v a t i e - e n q u e t e . O o k de selectie van de e l e m e n t e n van h e t e e n v o u d i g e d e n k m o d e l o v e r i n n o v a t i e e n l e i d e r s c h a p s t i j l e n z a l z o b e t e r a a n s l u i t e n bij praktijk

binnen

R W S . Deze

k e u z e z a l in b e l a n g r i j k e

mate

doorwerken

in h e t

te

de

presenteren

p e r s p e c t i e f v a n d i t o n d e r z o e k . D a a r n a a s t is er in d e z e i n t e r v i e w s stil g e s t a a n bij d e in te z e t t e n m a n a g e m e n t instrumenten, w a t een v a n de eerdere o n d e r z o e k s v r a g e n w a s . Dit heeft niet tot een v o l d o e n d e d i e p g a n g g e l e i d o m v e r d e r u i t v o e r i g uit te w e r k e n b i n n e n dit o n d e r z o e k . O m d e g e i n t e r v i e w d e n z o v e e l m o g e l i j k d e k a n s t e b i e d e n o m v a n u i t h u n e i g e n b e l e v i n g te p r a t e n is g e k o z e n v o o r e e n o p e n i n t e r v i e w . In t e g e n s t e l l i n g t o t g e s t r u c t u r e e r d e i n t e r v i e w s ligt bij d i t t y p e interview de v o l g o r d e van de v r a g e n van tevoren niet vast. V o o r d e z e i n t e r v i e w s zijn p e r s o n e n g e s e l e c t e e r d d i e e e n d w a r s d o o r s n e d e v o r m e n v a n bij

innovatie

b e t r o k k e n e n (van d i r e c t i e t e a m t o t p r o j e c t l e i d e r n i v e a u ) b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t . O m n i e t a l l e e n m e t e e n i n t e r n e blik n a a r d e p r o b l e m a t i e k te k i j k e n zijn o o k e e n d r i e t a l e x t e r n e d e s k u n d i g e n g e v r a a g d stil

te

staan

bij

innovatie

bij

RWS. Twee

van

deze

externen

hebben

via

projectmatige

betrokkenheid wel zicht op de innovatieaspecten binnen Rijkswaterstaat. De derde g e m t e r v i e w d e e x t e r n e is als c o n s u l t a n t v o o r a l b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e s in d e p r i v a t e s e c t o r ( o . a . P h i l i p s ) . In

bijlage A

is d e lijst v a n g e m t e r v i e w d e

p e r s o n e n o p g e n o m e n . In

bijlage

B zijn d e

vragen

o p g e n o m e n d i e a l l e e n als r i c h t s n o e r v o o r d e i n t e r v i e w s zijn g e b r u i k t . A l l e b e n a d e r d e p e r s o n e n h e b b e n p o s i t i e f o p h e t v e r z o e k v o o r e e n i n t e r v i e w g e r e a g e e r d . M e e s t e i n t e r v i e w s n a m e n 1,5 t o t 2 uur

in b e s l a g e n zijn o p

band

opgenomen

(uiteraard

met

toestemming).

o p n e m e n o p b a n d is d e m o g e l i j k h e i d o m g e c o n c e n t r e e r d e r h e t i n t e r v i e w

Voordeel van

het

at te n e m e n (het is

i m m e r s niet n o o d z a k e l i j k o m u i t g e b r e i d te n o t u l e r e n ) w a a r d o o r o o k h e t k a r a k t e r v a n d e i n t e r v i e w s in v r i j w e l alle g e v a l l e n z e e r o p e n is g e b l e k e n . Een a n d e r v o o r d e e l v a n d e z e w i j z e v a n i n t e r v i e w e n is d a t h e t g e s p r e k m e e r d e r e m a l e n letterlijk k a n w o r d e n g e a n a l y s e e r d . N a d e e l v a n d e z e w e r k w i j z e is de grote

h o e v e e l h e i d tijd d i e g e m o e i d

is m e t

de verwerking van de interviews

(maken

van

verslagen, analyse, heranalyse). 4.3.1.

Resultaten interviews

D e i n t e r v i e w s h e b b e n p l a a t s g e v o n d e n in d e p e r i o d e v a n o k t o b e r 2 0 0 4 t o t f e b r u a r i 2 0 0 5 . V o o r d e a n a l y s e is g e z o c h t n a a r o v e r e e n k o m s t e n e n v e r s c h i l l e n in d e a n t w o o r d e n v a n d e g e i n t e r v i e w d e n e n d e g e n o e m d e o o r z a a k g e v o l g r e l a t i e s v a n f a a l m e c h a n i s m e n v o o r i n n o v a t i e bij R W S . V e r d e r w o r d e n e e n a a n t a l o p m e r k i n g e n in d e v o r m v a n a a n b e v e l i n g e n m e e g e n o m e n . D o o r h e t karakter

van

de

interviews,

is tijdens

de

gesprekken

de

i m p l e m e n t a t i e f a s e v a n i n n o v a t i e . In h e t k a d e r v a n h e t t h e s i s o n d e r w e r p l e g ik d a a r t i j d e n s

de

44

alleen

maar

stil

gestaan

open bij

b e s p r e k i n g v a n d e r e s u l t a t e n relatief m e e r n a d r u k o p .

niet


A l g e m e e n en t y p e r i n g i n n o v a t i e Zoals

genoemd

geinterviewden

dienen

de

interviews

onderschreven dat

met

als

een

name

quick

scan

voor

de

probleemstelling.

Alle

in d e i m p l e m e n t a t i e f a s e d e i n n o v a t i e k r a c h t

van

R i j k s w a t e r s t a a t te g e r i n g is. V o o r a l d e f a s e n a d e p i l o t w o r d t n i e t v o l d o e n d e v o r m g e g e v e n . T e v e n s is d o o r alle g e i n t e r v i e w d e n a a n g e g e v e n d a t h e t m a n a g e m e n t c . q . l e i d e r s c h a p v a n g r o o t b e l a n g is o m e f f e c t i e v e r te i n n o v e r e n . O p basis v a n d e z e i n z i c h t e n uit d e i n t e r v i e w s h e b ik g e c o n c l u d e e r d d a t d e o n d e r z o e k s v r a g e n r e l e v a n t zijn e n v e r d e r k o n d e n w o r d e n

uitgewerkt.

E e n a n d e r e b e l a n g r i j k e o v e r e e n k o m s t t u s s e n alle g e i n t e r v i e w d e n

is h e t o n d e r s c h r i j v e n v a n

b e l a n g van innovatie v o o r en d o o r de o v e r h e i d . Innovatie g e h e e l alloceren naar de markt,

het

brengt

het g e v a a r m e t zich m e e dat de hogere doelstelling van de o v e r h e i d niet meer gerealiseerd kan w o r d e n . B e d r i j v e n i n n o v e r e n p r i m a i r o m in d e m a r k t te b l i j v e n , n i e t v o o r h e t r e a l i s e r e n v a n e e n hoger

doel

(Nederland

leefbaar

houden).

De

meeste

mensen constateerden

dat

binnen

het

m i n i s t e r i e V e n W relatief (t.o.v. a n d e r e m i n i s t e r i e s ) v e e l a a n d a c h t v o o r i n n o v a t i e is. O o k is e r e e n d u i d e l i j k p o s i t i e f b e e l d o v e r d e d e n k k r a c h t e n c r e a t i v i t e i t v a n h e t m i n i s t e r i e : V e n W is u i t s t e k e n d in s t a a t o m n i e u w e i d e e e n te g e n e r e r e n . T e g e n o v e r d e p o s i t i e v e w a a r d e r i n g v a n d e a a n d a c h t v o o r i n n o v a t i e b i n n e n h e t m i n i s t e r i e blijkt d a t m e t n a m e de intern g e i n t e r v i e w d e n Rijkswaterstaat

te

noemen!

moeite

Een a n d e r e

hebben succesvolle voorbeelden van innovatie

overeenkomst

is d e

constatering

dat

innovatie

v e r s n i p p e r t b i n n e n d e d i e n s t p l a a t s v i n d t . Een d u i d e l i j k e c e n t r a l e s t u r i n g v a n i n n o v a t i e

bij zeer

ontbreekt.

D i t w e r d o v e r i g e n s n i e t d o o r alle p e r s o n e n als n e g a t i e f e r v a r e n ; d e m e n i n g e n o v e r s t u r i n g v a n b o v e n a f l o p e n sterk u i t e e n (zie v e r d e r o p o n d e r l e i d e r s c h a p e n s t u r i n g ) . I n n o v a t i e is vrij g e f r a g m e n t e e r d e n d r i j f t v o o r a l o p e e n a a n t a l i n d i v i d u e n (de e n t h o u s i a s t e l i n g e n g e n o e m d in d e e e r d e r e i n n o v a t i e s t u d i e N O V A ) . In t e g e n s t e l l i n g t o t d e n e g a t i e v e van de

b e n a d e r d e p e r s o n e n in d e

onderzoek

zeer bereid o m

grondhouding

laatst g e n o e m d e s t u d i e zijn d e g e i n t e r v i e w d e n

m e e te w e r k e n

a a n het

interview

(iedereen

heeft

de

voor

mijn

uitnodiging

geaccepteerd). Innovatie binnen Rijkswaterstaat richt zich o p het uitvoeren v a n pilots. H o e w e l de g e i n t e r v i e w d e n allemaal

het

belang

van

implementatie

onderschreven,

wordt

binnen

innovatieprojecten

i m p l e m e n t a t i e s o m s l o s g e k o p p e l d . V o o r i m p l e m e n t a t i e is d a a r d o o r b i n n e n d e i n n o v a t i e c y c l u s v a a k onvoldoende aandacht. W a n n e e r implementatie

wel

nadrukkelijk

meegenomen

is b i n n e n

het

i n n o v a t i e p r o j e c t s t r a n d t d e z e f a s e d o o r e e n g r o o t a a n t a l r e d e n e n . G e n o e m d is o n d e r m e e r : g e b r e k aan

sturing

en

betrokkenheid

van

het

management

bij

deze

fase,

gebrek

aan

marketing

v a a r d i g h e d e n (venten v a n de n i e u w e inzichten en e n t h o u s i a s m e r e n v a n de gebruikers), geldgebrek (juist v o o r i m p l e m e n t a t i e is v a a k v e e l g e l d n o d i g e n h i e r w o r d t g e e n r e k e n i n g m e e g e h o u d e n ) e n d e l a n g e r e d o o r l o o p t i j d d i e d e z e f a s e n o d i g h e e f t . D a a r n a a s t is v o o r d e m e e s t e b e t r o k k e n d u i d e l i j k d a t i n n o v a t i e b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t n i e t als o n d e r d e e l v a n h e t p r i m a i r e p r o c e s w o r d t g e z i e n (in tegenstelling tot succesvolle innovatieve bedrijven). Een

opvallend

verschil

tussen

de

interne

(RWS)

en

de

extern

geinterviewden

was/is

het

a b s t r a c t i e n i v e a u w a a r o p i n n o v a t i e bij R i j k s w a t e r s t a a t w o r d t b e z i e n . V o o r d e e x t e r n g e i n t e r v i e w d e n s t a a t d e d o e l s t e l l i n g v a n i n n o v a t i e v e e l m e e r c e n t r a a l . H i e r o n d e r v e r s t a ik d a t h e t i n n o v a t i e p r o c e s g e r i c h t m o e t zijn o p h e t v i n d e n v a n n i e u w e o p l o s s i n g e n v o o r t o e k o m s t i g e p r o b l e m e n b i n n e n h e t werkveld

van

Rijkswaterstaat:

Nederland

leefbaar

en

bereikbaar

houden

(natte

en

droge

infrastructuur en waterbeheersing). V o o r d e i n t e r n b e t r o k k e n e n is i n n o v a t i e m e e r e e n p r o c e s e n is h e t b e r e i k e n v a n e e n d o e l m i n d e r v a a k g e n o e m d . O m d i t b e t e r te s t r u c t u r e r e n ( i n n o v a t i e a f s t e m m e n o p e e n h o g e r e d o e l s t e l l i n g ) is d e a a n b e v e l i n g g e d a a n o m m e e r g e b r u i k te m a k e n v a n e e n r o a d m a p (zie o n d e r s t a a n d e t e x t b o x )

45


e n b e n c h m a r k i n g . Essentie v a n h e t g e b r u i k v a n e e n r o a d m a p is h e t h e b b e n v a n e e n t o e k o m s t v i s i e e n o p basis v a n d e z e visie ( b i j v o o r b e e l d d o o r e e n f i t - g a p a n a l y s e ) g e r i c h t i n n o v a t i e in g a n g z e t t e n e n a a n j a g e n o m t i j d i g n i e u w e o p l o s s i n g e n te h e b b e n v o o r t o e k o m s t i g e u i t d a g i n g e n . O p z i c h m a a k t het

topmanagement

nu

al

gebruik

van

toekomstvisies

o n d e r n e m i n g s p l a n een duidelijke strategie ( t o o n a a n g e v e n d

(toekomstscenario's)

en

is

in

het

i n n o v a t o r in 2 0 0 8 ) v a s t g e l e g d . T o c h

m i s t er e e n s t r a t e g i s c h u i t g e w e r k t o v e r z i c h t z o a l s e e n r o a d m a p .

D e Roadmap is e e n r o u t e k a a r t , d i e h e t m o g e l i j k m a a k t b e s l i s s i n g e n te n e m e n o v e r i n n o v a t i e r o u t e s v o o r de m i d d e l l a n g e en lange termijn. D e z e aanpak z o r g t v o o r e e n gestructureerd proces o m een

strategisch

kader

voor

innovatie

te

komen.

Verder

maakt

deze

meestal

tot

grafisch

g e p r e s e n t e e r d e r o a d m a p d e relatie m e t d e b u s i n e s s n e e d s i n z i c h t e l i j k : •

H o e k a n d e m i s s i e w o r d e n g e r e a l i s e e r d d o o r g e b r u i k te m a k e n v a n allerlei ( t e c h n i s c h e e n

proces) ontwikkeiingen en n i e u w e kennis. •

H o e k u n n e n v e r s c h i l l e n d e z a k e n s l i m w o r d e n g e c o m b i n e e r d o m d e d o e l s t e l l i n g e n te h a l e n

•

W e l k e verschillende

routes o p

het gebied van o n t w i k k e i i n g e n

zijn

denkbaar

(onderzoek

combinatie v a n verschillende routes). •

W e l k e m o g e l i j k e o b s t r u c t i e s v o o r h e t d o o r v o e r e n v a n i n n o v a t i e zijn er e n h o e k u n n e n d e z e

het beste w o r d e n a a n g e p a k t . B e l a n g r i j k e b e g r i p p e n zijn M a r k e t - p u l l e n T e c h n o l o g y - p u s h . Bij m a r k e t p u l l w o r d t o p basis v a n strategische inzichten op het g e b i e d v a n business drivers g e k e k e n naar de t o e k o m s t i g e

markt

w e n s e n ( e x t e r n e m a r k t o r i e n t a t i e ) . T e c h n o l o g y p u s h is i n n o v a t i e d i e n i e t o p basis v a n t o e k o m s t i g e m a r k t w e n s e n w o r d t gei'nitieerd m a a r o p basis v a n i n z i c h t e n in t e c h n i s c h e e n w e t e n s c h a p p e l i j k e ontwikkeiingen.

Veel

innovatie

is

binnen

Rijkswaterstaat

technisch

georienteerd.

Mede

omdat

(technisch/civiel geschoolde) m e d e w e r k e r s v a n Rijkswaterstaat dit leuker v i n d e n volgens een van de geinterviewden).

de

meeste

(toys-for-boys

Daarnaast w o r d t d o o r de intern g e i n t e r v i e w d e n

innoveren

n i e t als e e n " p r o j e c t d r a a i e n " e r v a r e n . I n n o v e r e n is i m m e r s e e n u n i e k e e r v a r i n g , n i e t v a s t te l e g g e n in p l a n n e n . Er m o e t w e l e e n k a d e r z i j n , o m d a a r b i n n e n m e t v r i j h e i d a a n d e s l a g te

kunnen.Dit

b e e l d o v e r d e f o c u s o p t e c h n i e k w o r d t o o k d o o r d e e x t e r n e n g e d e e l d . Bij m i n i s t e r i e s s p e l e n b i j n a allemaal technische innovaties. Ook

h e t e e r d e r e b e e l d v a n d e rol v a n h e t m i n i s t e r i e

uit

NOVA

( i n t e r n e n z e e r sterk

sturend

g e o r i e n t e e r d ) w o r d t b e v e s t i g d : R i j k s w a t e r s t a a t is e r g t e c h n o l o g y - p u s h g e r i c h t i p v m a r k e t - p u l l bovenstaande

textbox).

Door

zich

meer

te

richten

op

de

market-pull

kunnen

l a n g l o p e n d e o n t w i k k e i i n g e n e e n b e t e r e k a n s krijgen d o o r s a m e n m e t d e " m a r k t "

vooral

(zie de

( b u r g e r s etc.) n a

te d e n k e n o v e r d e b e n o d i g d e t o e k o m s t i g e o n t w i k k e i i n g e n . V e r d e r k a r a k t e r i s e e r d e n e e n v a n d e e x t e r n e R i j k s w a t e r s t a a t als: " E r is e e n h o o p d e n k k r a c h t bij R i j k s w a t e r s t a a t , m a a r er lijkt s t e e d s m i n d e r r u i m t e v o o r te z i j n . Z o n d e d a t er e e n h o o p i d e e e n v e r l o r e n g a a n . " En o v e r d e rol v a n h e t betrekken van de buitenwacht:

" E r w o r d t d e laatste tijd v e e l m e e r g e l e u n d o p

universiteiten,

o m d a t d e m e n s e n m e t visie d a a r h o r e n t e z i t t e n . D e z e m e n s e n zijn s t e e d s m e e r a f h a n k e l i j k v a n d e p o t j e s v a n o a R i j k s w a t e r s t a a t . D a a r d o o r b e p e r k je z e e r n s t i g . V o o r s t a n d e r v o o r m e e r v r i j h e i d e n g e l d bij u n i v e r s i t e i t e n z o n d e r b e p e r k i n g e n , m e t f i n a n c i e l e o n a f h a n k e l i j k h e i d . Je m o e t n a t u u r l i j k w e l o p p a s s e n v o o r h e t t e r u g t r e k k e n uit d e m a a t s c h a p p i j ( i v o r e n t o r e n g e d r a g bij u n i v e r s i t e i t e n ) "

46


Fases Z o a l s al e e r d e r g e s t e l d is R i j k s w a t e r s t a a t e e n m e e s t e r in h e t g e n e r e r e n v a n i d e e e n , e n e e n m e e s t e r in c r e a t i v i t e i t

en het

uitwerken

geslaagde pilot, m a a r tot

hiervan. M a a r dan stopt

implementatie

het:

innovatieve

projecten

gaan

k o m t men zelden. O o k de innovatieprogramma's

tot zijn

v o l g e n s e n k e l e g e i n t e r v i e w d e n te v e e l g e r i c h t o p s n e l r e s u l t a a t : " H e e l v e e l a a n d a c h t v o o r b e g i n , m a a r niet v o o r h e t e i n d e . " V e r d e r is g e n o e m d d a t d e m e e s t e p i l o t s o n v o l d o e n d e a a n s l u i t e n o p w a t e c h t n o d i g is: " h e t z i j n m e e r e x p e r i m e n t e n d a n e c h t e real c a s e o p l o s s i n g e n v o o r g r o t e p r o b l e m e n . "

Intermezzo: Succesfactoren bij de eerste boortunnel in stappe grond (in Europa) O p basis v a n i n t e r v i e w s e n e e n b e p e r k t a a n t a l b r o n n e n is g e k e k e n w a t v a n i n v l o e d is g e w e e s t o p h e t s u c c e s v a n h e t i n n o v a t i e p r o j e c t v a n d e e e r s t e b o o r t u n n e l in s l a p p e g r o n d . D e z e t e c h n i e k is i n m i d d e l s b r e e d in h e t p r i m a i r e p r o c e s g e i n c o r p o r e e r d e n k a n d a a r m e e als p o s i t i e f v o o r b e e l d d i e n e n . Belangrijkste succesfactor: •

Steun top (commitment

minister, o n d e r k e n n e n b e l a n g v o o r N e d e r l a n d s e aannemerij) en visie

(impact op BV Nederland) en betrokkenheid van bevlogen mensen. •

A a n t o o n b a r e spinn off: grote potentiele i m p a c t o p primair proces

•

Belang goede

communicatie

(naast

uitvoerig

onderzoeksprogramma)

van

de

meet

af

aan

onderkend. •

Bevlogen mensen ook verantwoordelijk voor overdracht nazorg

•

T o p b e t r o k k e n in d e v o r m v a n g e l d e n d o e l s t e l l i n g (visie) d i r e c t e R W S t o p ( H I D ) m i n d e r .

•

Duidelijkheid rollen maar wel partnering ( o o g v o o r elkaars b e l a n g e n ) ! !

•

D u i d e l i j k h e i d d u b b e l e d o e l s t e l l i n g : realisatie t u n n e l e n k e n n i s o p b o u w

• Sturen op softe factoren: •

T e a m l e i d i n g : o p e n e n e n t h o u s i a s t e h o u d i n g ( g e e n sterk s t u r e n d e m a a r j u i s t f a s c i l i t e r e n d e e n

v e r b i n d e n d e skills) •

J o n g team met enkele oude rotten v o o r ervaring

•

V i e r e n mh'lpalen

L e i d e r s c h a p en s t u r i n g Uit

de

interviews

met

RWS-ers

komen

een

aantal

sterke

meningen

naar

voren

over

het

m a n a g e m e n t v a n R W S . O p v a l l e n d hierbij is d a t d e e e r d e r e c o n c l u s i e s v a n h e t in h o o f d s t u k

2

a a n g e h a a l d e o n d e r z o e k o o k hier w o r d e n b e v e s t i g d . H e t t o p m a n a g e m e n t is v o l g e n s e i g e n z e g g e n sterk b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e , m a a r l a g e r in d e o r g a n i s a t i e w o r d t juist d e b e t r o k k e n h e i d v a n d e t o p als t e g e r i n g e r v a r e n . Illustratief zijn d e v o l g e n d e m e n i n g e n o v e r d e s t u r i n g . H e t m a n a g e m e n t v a n R i j k s w a t e r s t a a t is n i e t g e n e g e n o m u i t k o m s t e n uit p i l o t s o m t e z e t t e n in standaard werkwijze

(organisatie brede implementatie).

Als een van de mogelijke reden w o r d t

g e n o e m d d a t n i e m a n d w o r d t a f g e r e k e n d o p i n n o v a t i e s . D i t laatste a s p e c t w o r d t d o o r d e

top

b e v e s t i g d . In d e h u i d i g e m a n a g e m e n t o v e r e e n k o m s t e n t u s s e n d e D G e n d e a n d e r e o n d e r d e l e n wordt verantwoording

op

het gebied van

innovatie

niet m e e g e n o m e n . Dit geldt

zowel

voor

e v e n t u e l e h a r d e t a r g e t s ( b i j v o o r b e e l d % o m z e t b e s t e e d a a n i n n o v a t i e s ) als v o o r z a c h t e r e t a r g e t s (bijvoorbeeld a a n t o n e n stimuleren e x p e r i m e n t e e r g e d r a g en andere cultuur factoren). In d i t licht is h e t n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t m e e r d e r e g e i n t e r v i e w d e n o p m e r k e n d a t m e n s e n d i e h u n k o p b o v e n h e t m a a i v e l d u i t s t e k e n , b e t e r m o e t e n w o r d e n g e w a a r d e e r d e n juist n i e t a f g e s t r a f t .

47


L e i d e r s c h a p b e t e k e n t d u r v e n l o s l a t e n : d o o r v e r t r o u w e n te g e v e n a a n d e g e n e d i e m e t iets n i e u w s k o m t , b a a n je d e w e g v o o r i n n o v a t i e . D i t g e l d t v o o r a l l e l a g e n v a n h e t m a n a g e m e n t . O p d e z e m a n i e r m e t e l k a a r o m g a a n is e e n k w e s t i e v a n c u l t u u r e n d i t b e r e i k e n is e e n leertraject. Voorheen

was

er

nauwelijks

aandacht

voor

het

thema

leiderschap

binnen

het

ministerie.

L e i d e r s c h a p s s t i j l e n w e r d e n w e l b e s p r o k e n bij l e e r r o u t e s , m a a r w a r e n v o o r a l g e r i c h t o p i n d i v i d u e e l n i v e a u in d e v o r m v a n k e n n i s . In d e visie v a n e n k e l e g e i n t e r v i e w d e n w o r d t bij leiderschap

alleen toegedicht aan het Directieteam; de lagen eronder

Betrokkenheid van de top

is v o l g e n s i e d e r e e n n o o d z a k e l i j k

voor

m e n i n g sluit a a n bij d e c o n c l u s i e s uit d e e e r d e r e s t u d i e s . O o k interviews

onomwonden

aangeeft innovatie

belangrijk

Rijkswaterstaat

managen. succesvolle innovatie.

hier geldt dat d e top

te v i n d e n , m a a r d a t d e

Deze tijdens

m e n s e n in

de

o r g a n i s a t i e h i e r b l i j k b a a r t e w e i n i g v a n m e r k e n e n juist b e h o e f t e h e b b e n a a n m e e r d a a d k r a c h t ("walk

the

talk").

voorbeeldgedrag.

Meerder Overigens

personen moet

merkte

deze

op

dat

leiderschap

betrokkenheid

voor

vooral

iedereen

moet

bestaan

gelden,

ook

uit voor

medewerkers en 'het middle management. Enkele intern betrokkenen m e n e n dat het q u a sturing ontbreekt

a a n h e t stellen v a n d e juiste

v r a g e n d o o r h e t m a n a g e m e n t o p het g e b i e d v a n i n n o v a t i e p r o j e c t e n :

" W a t willen de mensen

b e r e i k e n ? H o e g a a n z e h e t p r o c e s i n r i c h t e n ? , W i e zit e r o p t e w a c h t e n ? , M o e t e n w e h e t a l l e e n d o e n , o f m e t a n d e r e n , e t c . D e z e v r a g e n w o r d e n in d e r e g e l niet e x p l i c i e t g e m a a k t . D o o r h i e r v a n a f h e t e e r s t e m o m e n t e x p l i c i e t o p te s t u r e n e n d e z e v r a g e n t i j d e n s h e t p r o c e s s t e e d s te h e r h a l e n z a l innovatie veel effectiever w o r d e n . " Naast deze v o r m van m a n a g e m e n t s t u r i n g kan ook g e k o z e n w o r d e n v o o r een meer holistische b e n a d e r i n g . D e z e v o r m v a n l e i d e r s c h a p s t u u r t n i e t o p e e n g e w e n s t e u i t k o m s t , m a a r o p basis v a n r a n d v o o r w a a r d e n / r i c h t i n g e n d i e d e m e d e w e r k e r s in s t a a t stelt d e o p d r a c h t v e r d e r vrij in t e v u l l e n . Essentieel is d u s d e g r o e p vrij t e l a t e n o m z e l f h e t p r o j e c t / p r o c e s te o r g a n i s e r e n , d u s g e e n s t u r i n g v a n u i t h e t m a n a g e m e n t : m e n s e n d i e het d o e n , m o e t e n z e l f c o n c r e t i s e r e n . D e z e m o g e l i j k e

vorm

v a n s t u r i n g e n l e i d e r s c h a p sluit a a n bij d e b r e e d g e s t e u n d e visie d a t h e t u i t e i n d e l i j k d e m e n s e n zijn d i e h e t d o e n : " G o e d e m e n s e n bij e l k a a r , m e t d e d a a r b i j b e h o r e n d e c h e m i e , k r i j g e n v e e l v o o r elkaar."

O p h e t g e b i e d v a n H R M krijgt i n n o v a t i e b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t w e i n i g a a n d a c h t : h o e w e l e e n v a n de competenties

binnen

R W S innovatief

h a n d e l e n is, o n t b r e e k t

een duidelijke

H R M visie

op

i n n o v a t i e , e n h e t m a a k t g e e n o n d e r d e e l v a n d e s e l e c t i e p r o c e d u r e . L e i d e r s c h a p is in d e visie v a n HRM

een combinatie

v a n talent en ervaring.

Sturing op

leiderschap gebeurt

c o a c h i n g e n intervisie ( m e t n a m e v o o r h e t h o g e r e m a n a g e m e n t ) .

48

impliciet

door


4.4

Managementworkshop

O p 2 7 a p r i l 2 0 0 5 is als o n d e r d e e l v a n d e i n n o v a t i e d a g R i j k s w a t e r s t a a t s p e c i a a l v o o r d i t o n d e r z o e k een

managementworkshop

georganiseerd

in

de

vorm

van

i n n o v a t i e d a g s t o n d in h e t t e k e n v a n h e t i m p l e m e n t a t i e t r a j e c t

een

rondetafelconferentie.

De

e n s l o o t d u s e r g g o e d a a n bij d e

s c o p e v a n d e z e t h e s i s . V o o r d e o p z e t v a n d e w o r k s h o p is z o a l s g e z e g d , g e k o z e n v o o r e e n r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e . H e t v o o r d e e l v a n e e n r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e is h e t v e r k l e i n e n ( v o o r k o m e n is in d e p r a k t i j k e r g lastig) v a n h i e r a r c h i s c h o n d e r s c h e i d e n h e t o p e n k a r a k t e r . H i e r d o o r zijn d e e l n e m e r s m i n d e r g e r e m d o m a l l e e n uit m o n d e v a n h u n o f f i c i e l e p o s i t i e e e n b i j d r a g e te l e v e r e n e n k u n n e n z o v e e l m o g e l i j k a s p e c t e n w o r d e n b e s c h o u w d . Z o a l s al e e r d e r a a n g e g e v e n , is d i t e e n b e l a n g r i j k e v o o r w a a r d e v o o r het verzamelen van kwalitatieve gegevens. T e g e n o v e r deze belangrijke v o o r d e l e n staat

het

nadeel dat

het

openkarakter

het

gevaar met

zich meebrengt

dat

de workshop

te

o n g e s t r u c t u r e e r d v e r l o o p t o f bij e e n t e s t r e n g e p r o c e s b e g e l e i d e r t e w e i n i g d i e p g a n g k e n t . H e t d o e l van de w o r k s h o p toekomst)

voor

is h e t krijgen

Rijkswaterstaat.

van een gedeeld beeld over leiderschap en innovatie Omdat

binnen

een rondetafelconferentie

men

(in

discussies

de met

e l k a a r k a n a a n g a a n o n t s t a a t e r m e e r d a n bij d e i n t e r v i e w s e e n m i n d e r i n d i v i d u e e l b e e l d v a n i n n o v a t i e bij R W S . In d e z e i n l e i d i n g w o r d e n d e t e r m e n r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e

en w o r k s h o p met opzet door elkaar

g e b r u i k t . D o o r e e n k l e i n e f o u t v a n h e t p r o g r a m m a m a n a g e m e n t v a n d e i n n o v a t i e d a g is a b u s i e v e l i j k h e t g e s l o t e n k a r a k t e r v a n d e r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e n i e t g o e d in h e t p r o g r a m m a v e r m e l d . H i e r d o o r waren

niet

alleen

de

acht

genodigden

aanwezig,

maar

ook

een

groot

aantal

andere

g e i n t e r e s s e e r d e n ( z o v e e l d a t e r g e e n p l e k w a s v o o r alle g e i n t e r e s s e e r d e n in d e z a a l ) . H e t k a r a k t e r v a n d e r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e v e r a n d e r d e d a a r d o o r m e e r in e e n w o r k s h o p . A c h t e r a f h e e f t d e z e o n v o o r z i e n e w i j z i g i n g g o e d g e w e r k t : juist d o o r d e g o e d e m i x v a n t o p e n m i d d l e m a n a g e m e n t zijn er e e n g r o o t a a n t a l a s p e c t e n d e r e v u e g e p a s s e e r d e n zijn b r u i k b a r e d i s c u s s i e s g e v o e r d . In bijlage C is e e n b e k n o p t v e r s l a g v a n d e w o r k s h o p w e e r g e g e v e n . H i e r i n z i j n o o k d e

actief

participerende deelnemers vermeld. 4.4.1.

Resultaten managementworkshop

N o g m e e r d a n bij d e i n t e r v i e w s ligt bij d e z e r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e d e n a d r u k o p d e implementatie v a n i n n o v a t i e v e i d e e e n . H o e krijgen w e g e s l a a g d e p i l o t s g e i ' n t e g r e e r d in h e t p r i m a i r e p r o c e s e n w e l k e rol s p e e l t l e i d e r s c h a p d a a r i n ? H e t e e r s t e a s p e c t d a t tijdens d e w o r k s h o p is g e n o e m d is l e i d e r s c h a p m e t lef. H i e r o n d e r w o r d t v e r s t a a n d a t h e t b e l a n g r i j k is i n n o v a t i e v o o r a l d e r u i m t e t e g e v e n . S p e c i f i e k v o o r R i j k s w a t e r s t a a t is l e i d e r s c h a p d a t h e t lef h e e f t o m d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d (ruimte bieden). D e a a n w e z i g e n a c h t e n dit t y p e

uit h a n d e n t e g e v e n

leiderschap v o o r a l v a n b e l a n g v o o r de fases

v o o r a f g a a n d e aan de implementatie. O v e r de implementatie w o r d t o p g e m e r k t dat het van groot b e l a n g is d a t o o k d e t o p b e w u s t is v a n d e u r g e n t i e v a n i m p l e m e n t a t i e e n d i t o o k uitstraalt. O m d i t t e a s p e c t te v e r b e t e r e n is e e n b e t e r e c o m m u n i c a t i e t u s s e n d e t o p e n d e w e r k v l o e r e s s e n t i e e l . Alle aanwezigen waren

het erover eens d a t de v e r s n i p p e r i n g v a n innovatieactiviteiten

gebrekkige

ervaringen

deling

van

de

belangrijkste

belemmering

voor

de

en

de

implementatiefase

v o r m e n . I n n o v a t i e blijft v e e l a l b e p e r k t t o t b i j z o n d e r e p r o j e c t e n o f " b u i t e n - d e - b o o t c l u b j e s "

terwijl

i n n o v a t i e in f e i t e i e d e r e e n in d e o r g a n i s a t i e z o u m o e t e n b e z i g h o u d e n . D a a r n a a s t o n t b r e e k t h e t in de

huidige organisatie

nu

n o g vaak aan

het

managen van de

implementatie

van

innovatie.

Belangrijk o n d e r d e e l v a n h e t m a n a g e n is h e t m a k e n v a n d u i d e l i j k e a f s p r a k e n e n z o r g d r a g e n v o o r de uitvoering ervan.

49


" D e d o o r w e r k i n g (implementatie) gedifferentieerde

organisatie

m o e t strak g e o r g a n i s e e r d z i j n , a n d e r s k o m t h e t n o o i t d o o r d e

heen

gebroken".

Resumerend

bestaat

leiderschap

van

het

i n n o v a t i e p r o c e s uit h e t b i e d e n v a n v r i j h e i d in d e b e g i n f a s e n e n v e r v o l g e n s juist h e t s t u r e n v a n h e t p r o c e s in d e i m p l e m e n t a t i e f a s e . In d e w o r k s h o p is v e r d e r stil g e s t a a n w e l k e i n n o v a t i e s n o o d z a k e l i j k z i j n . H i e r o v e r is o p g e m e r k t d a t d o o r het w e r k p r o c e s systematisch d o o r te lichten k n e l p u n t e n die alleen m e t innovaties worden

opgelost

duidelijk

naar voren

zullen

komen.

Zo

kan

beter

worden

kunnen

aangetoond

i n n o v a t i e s n o d i g zijn e n s n e l g e i m p l e m e n t e e r d d i e n e n t e w o r d e n (ze l o s s e n i m m e r s e e n

dat

knelpunt

o p ) . In d e h u i d i g e o r g a n i s a t i e is h e t m a n a g e m e n t v a a k te o n d u i d e l i j k o v e r w a n n e e r er v o o r e e n standaardoplossing g e k o z e n m o e t w o r d e n , die niet creatief

is, e n w a n n e e r er juist

creativiteit

gevraagd wordt.

Een a n d e r b e s p r o k e n a s p e c t v a n l e i d e r s c h a p is h e t b e l a n g e r v a n o m d e w e e r s t a n d te o v e r w i n n e n t e g e n h e t a a n d e k a n t te z e t t e n v a n o u d e w e r k m e t h o d e s t e n f a v e u r e v a n d e i n n o v a t i e . H i e r b i j is het e n t h o u s i a s m e r e n (door het m a n a g e m e n t ) v a n m e n s e n het belangrijkste aspect. V e r d e r is o p g e m e r k t d a t h e t l a n g s e l k a a r h e e n w e r k e n t o t g e v o l g h e e f t d a t reeds b e s t a a n d e i d e e e n steeds

implementeren.

Als

o p l o s s i n g v o o r dit p r o b l e e m is a a n g e d r a g e n d a t d i e n s t o n d e r d e l e n v e r p l i c h t m o e t e n w o r d e n

opnieuw

worden

"uitgevonden",

met

name

op

het

gebied

van

om

m e e r n a a r b u i t e n te kijken ( e x t e r n e blik g e r i c h t o p s a m e n w e r k i n g ) . O o k hier w o r d t g e s u g g e r e e r d dat

l e i d e r s c h a p b e s t a a t uit

leervermogen

(en

daarmee

sturing het

op

het o n d e r l i n g

collectieve

s a m e n w e r k e n en stimuleren

leervermogen).

De

aanwezigen

van

vonden

elkaars

dat

deze

leerdoelstelling een intergraal o n d e r d e e l v a n het primaire proces m o e t zijn. A l s k n e l p u n t v o o r d e i m p l e m e n t a t i e ( " h e t t o e p a s s e n v a n i n n o v a t i e s " ) is v e r d e r stil g e s t a a n bij h e t budget

e n d e tijd d i e s o m s g e e n r u i m t e b i e d e n v o o r

innovatie.

Dit w o r d t m e d e

veroorzaakt

d o o r d a t er n o g v a a k te v e e l n a a r d e k o r t e t e r m i j n w o r d t g e k e k e n ( o o k d o o r het t o p m a n a g e m e n t ) . H i e r d o o r is er e e n t e e e n z i j d i g e f o c u s o p d e k o s t e n v a n i m p l e m e n t a t i e

en w o r d e n de

(langere

t e r m i j n ) b a t e n v a a k niet m e e g e n o m e n in d e a f w e g i n g v o o r h e t b e s c h i k b a a r s t e l l e n v a n h e t b u d g e t e n d e c a p a c i t e i t . O m h i e r a a n t e g e m o e t te k o m e n is p r o - a c t i e f e n s t r a t e g i s c h l e i d e r s c h a p n o d i g . D a a r n a a s t is a a n g e g e v e n d a t v o o r h e t s l a g e n v a n i n n o v a t i e h e t a a n t r e k k e n e n m e e k r i j g e n b e l a n g h e b b e n d e n v a n b u i t e n R W S e s s e n t i e e l is ( e x t e r n e

van

orientatie).

A f s l u i t e n d is als z e e r b e l a n g r i j k a s p e c t h e t k a n s d e n k e n in p l a a t s v a n p r o b l e e m d e n k e n als b e l a n g r i j k aspect van leiderschap g e n o e m d . Dit m o e t v o l g e n s de deelnemers aan de w o r k s h o p beter w o r d e n o n t w i k k e l d (alle g e l e d i n g e n v a n R W S ) . V e r d e r is g e c o n s t a t e e r d d a t juist bij h e t m i n i s t e r i e V e n W relatief v e e l e n e r g i e in i n n o v a t i e w o r d t g e s t o k e n !

50


4.5

Enquete

A l s v e r v o l g o p d e i n t e r v i e w s e n d e w o r k s h o p is e e n e n q u e t e o p g e s t e l d . D o e l v a n d e z e e n q u e t e is het verkrijgen van kwantitatieve gegevens o m zoveel mogelijk de eerder verzamelde kwalitatieve g e g e v e n s te o n d e r b o u w e n e n te v a l i d e r e n . D e z e o n d e r b o u w i n g is v o o r h e t o n d e r z o e k v a n b e l a n g v o o r h e t t r e k k e n v a n d e juiste c o n c l u s i e s e n a a n b e v e l i n g e n . V o o r h e t o p s t e l l e n v a n d e v r a g e n is g e b r u i k g e m a a k t v a n d e i n z i c h t e n uit d e k w a l i t a t i e v e g e g e v e n s . A l s o p z e t is v o o r e e n w e b e n q u e t e g e k o z e n . D i t h e e f t als v o o r d e e l d a t d e e n q u e t e a n o n i e m k a n w o r d e n i n g e v u l d e n d a t r e s u l t a t e n o n l i n e e n d i g i t a a l b e s c h i k b a a r zijn ( i n k l o p p e n v a n g e g e v e n s is d a a r m e e o v e r b o d i g ) . In e e r s t e i n s t a n t i e w a s d e o p z e t o m d e v o l g o r d e v a n d e r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e e n de e n q u e t e o m te d r a a i e n . Discussie o p de r o n d e t a f e l c o n f e r e n t i e z o u zich d a a r m e e toespitsen op

d e c o n c l u s i e s uit

management

van

Rijkswaterstaat. H e l a a s bleek de s t a n d a a r d b e s c h i k b a r e e n q u e t e - t o o l niet g e s c h i k t v o o r dit

type

enquetes:

de

de enquete

mogelijkheid

antwoordmogelijkheden

om

achter

en de op

implicatie

een

e l k a a r i.p.v.

daarvan voor

scherm

meerdere

onder

e l k a a r te

het

vragen

(top) te

presenteren

presenteren was

en

de

niet a a n w e z i g .

D a a r n a a s t w e r d e n d e u i t k o m s t e n n i e t p e r i n v u l l e r , m a a r als % g e r e g i s t r e e r d w a a r d o o r e e n g o e d e a n a l y s e ( l e g g e n v a n d w a r s v e r b a n d e n ) niet m o g e l i j k w a s . U i t e i n d e l i j k h e b ik g e k o z e n v o o r h e t o n t w i k k e l e n v a n e e n n i e u w e s o f t w a r e - t o o l e n d e z e v e r v o l g e n s gebruikt

voor

de

uitgezette

onmogelijkheid

de

workshop

Rijkswaterstaat)

is u i t e i n d e l i j k

enquete uit

te

(zie stellen

gekozen om

bijlage

D).

(workshop

Door vond

de

opgelopen

plaats

op

de

vertraging

en

de

innovatiedag

van

d e v o l g o r d e o m te d r a a i e n . H i e r d o o r w a s h e t

wel

m o g e l i j k e n k e l e i n z i c h t e n uit d e w o r k s h o p in d e e n q u e t e m e e te n e m e n . Bij h e t o p s t e l l e n v a n d e v r a g e n is g e t r a c h t d e e n q u e t e n i e t t e l a n g te l a t e n zijn e n d e v r a g e n z o begrijpelijk m o g e l i j k t e f o r m u l e r e n . K o r t e e n q u e t e s b e h o e v e n w e i n i g tijd v o o r i n v u l l e n e n d a t m a a k t d e d r e m p e l t o t i n v u l l e n m i n d e r h o o g . D e k e u z e v o o r e e n b e p e r k t (48) a a n t a l v r a g e n h e e f t er w e l t o e g e l e i d d a t niet alle m o g e l i j k e v r a g e n zijn g e s t e l d . D e z e t w e e a s p e c t e n zijn d o o r e e n c o m m u n i c a t i e d e s k u n d i g e e n e e n p s y c h o l o o g g e t o e t s t . V e r v o l g e n s is d e e n q u e t e d o o r v i e r m e n s e n g e t e s t . Bij d e z e t e s t is b e v e s t i g d d a t d e v r a g e n o v e r i n n o v a t i e t e s p e c i f i e k zijn v o o r p e r s o n e n d i e n i e t bij i n n o v a t i e b e t r o k k e n z i j n ; zij g a v e n a a n in b i j n a alle g e v a l l e n g e e n m e n i n g te m o e t e n antwoorden. Z o a l s d e m e e s t e e n q u e t e s b e s t a a t o o k d e z e uit g e s l o t e n v r a g e n m e t e e n v a s t a a n t a l a n t w o o r d m o g e l i j k h e d e n waaruit de r e s p o n d e n t e n een a n t w o o r d k u n n e n kiezen. D o o r het gebruik v a n dit soort v r a g e n w e e t de r e s p o n d e n t duidelijk het d o e l v a n e e n v r a a g en kan er een a n t w o o r d g e k o z e n w o r d e n w a t h e t b e s t o p h e n v a n t o e p a s s i n g is. B o v e n d i e n z a l e e n r e s p o n d e n t d e v r a g e n l i j s t e e r d e r i n v u l l e n o m d a t o p d e z e w i j z e h e t m i n d e r tijd k o s t d a n w a n n e e r e r e e r s t z e l f n o g een antwoord bedacht moet worden. V o o r de antwoordenmogelijkheden w o r d t vooral gebruik g e m a a k t van een waarderingsschaal varierend van 1 tot en met 5 (range: onbelangrijk - zeer belangrijk of geheel o n e e n s - geheel m e e e e n s ) . D e e n q u e t e e i n d i g d e m e t e e n o p e n v r a a g o m d e r e s p o n d e n t e n d e g e l e g e n h e i d te g e v e n o p m e r k i n g e n t e p l a a t s e n . D e o p m e r k i n g e n zijn in Bijlage E o p g e n o m e n D e e n q u e t e is v e r d e e l d in d e v o l g e n d e o n d e r w e r p e n : P e r s o n a l i a , I n n o v a t i e bij R W S a l g e m e e n , Belang van innovatie, Rol R W S , Innovatie cyclus (van idee tot implementatie), Implementatie i n n o v a t i e s , O r g a n i s a t i e , S t u r i n g 1, S t u r i n g 2 .

51

van


4.5.1. De

Resultaten enquete

uiteindelijke

Rijkswaterstaat. gebruikte

intranetenquete

is

begin

juni

2005

uitgezet

onder

192

innovatoren

D e z e p e r s o n e n zijn m i d d e l s e e n E - m a i l v e r z o c h t d e e n q u e t e in te v u l l e n .

adressenbestand

bestaat

uit

een

sinds

langere

tijd

actief

bijgehouden

lijst

i n n o v a t o r e n bij R W S . In t o t a a l h e b b e n 5 9 p e r s o n e n g e r e a g e e r d . H i e r m e e is d e r e s p o n s r a t e 31

bij Het van %.

D i t is v o o r e e n d e r g e l i j k e e n q u e t e e e n g o e d e v e r h o u d i n g , t e m e e r d e e n q u e t e d o o r p r o b l e m e n bij d e n e t w e r k p r o v i d e r in e e r s t e i n s t a n t i e n i e t b e r e i k b a a r w a s . N a e e n t w e e d e u i t n o d i g i n g (direct d e v o l g e n d e o c h t e n d p e r m a i l v e r z o n d e n ) h e b b e n uiteindelijk

de 5 9 personen gereageerd. V o o r het

b e p a l e n v a n d e g e l d i g h e i d v a n d e e n q u e t e is n a a s t d e r e s p o n s r a t e e e n e e n v o u d i g e n o n r e s p o n s analyse

uitgevoerd.

Voor

deze

analyse

is

naar

verdeling

van

de

onderstaande

personalia

k e n m e r k e n g e k e k e n . H i e r u i t blijkt d a t d e r e s p o n d e n t e n r e p r e s e n t a t i e f zijn v o o r d e a a n g e s c h r e v e n " p o p u l a t i e " ( i n n o v a t o r e n bij R i j k s w a t e r s t a a t ) . In d e e e r s t e 5 v r a g e n is n a a r v o o r d e a c h t e r g r o n d v a n d e g e e n q u e t e e r d e g e v r a a g d

Personalia 1.

2.

5D

Bij w e l k o n d e r d e e l v a n R i j k s w a t e r s t a a t b e n je w e r k z a a m ? 6 5 %

B e n je b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e v e

4.

5.

DG

23%

2%

nee

ia

10%

90%

projecten

(hetzij direct, hetzij indirect)?

3.

RD

W a t is j o u w f u n c t i e ?

In w e l k w e r k v e l d b e n je w e r k z a a m ?

M/V?

manager

jprojectleider

medewerker

21%

48%

31%

nat

droog

beide

35%

15%

50%

man

vrouw

90%

10%

H e t o v e r z i c h t v a n d e o v e r i g e v r a g e n is in b i j l a g e E o p g e n o m e n . V a n de 5 9 retour o n t v a n g e n

enquete formulieren

zijn u i t e i n d e l i j k

5 3 (-

n) v e r w e r k t

analyse. M e t n a m e o n d e r de r e s p o n d e n t e n die a a n g e g e v e n h e b b e n niet b e t r o k k e n

voor

de

t e zijn

bij

i n n o v a t i e v e p r o j e c t e n zijn d e a n t w o o r d e n niet v o l l e d i g i n g e v u l d . D i t k o m t g o e d o v e r e e n m e t d e ervaring

uit

d e test

fase, waar

p e r s o e n e n die

naar eigen

mening

niet b e t r o k k e n

waren

bij

i n n o v a t i e s a a n g a v e n m o e i t e te h e b b e n d e e n q u e t e in te v u l l e n . V e r d e r vallen een paar z a k e n o p aan de a c h t e r g r o n d van de invullers v a n de vragenlijst.

Relatief

v e e l r e s p o n s uit d e s p e c i a l i s t i s c h e d i e n s t e n ( S D ) . M a a r o o k e e n relatief g o e d e r e s p o n s uit

de

R e g i o n a l e D i r e c t i e s ( R D ) d i e i m m e r s v a k e r m i n d e r z i c h t b a a r b e t r o k k e n zijn bij i n n o v a t i e s . D e lage s c o r e v a n d e staf D G w o r d t n a a s t d e o m v a n g v a n d e staf (circa 1 0 0 p e r s o n e n t e g e n o v e r c i r c a 9 0 0 0 bij d e R D e n S D ) v e r o o r z a a k t d o o r d a t er w e i n i g m e n s e n zijn b e n a d e r d o m d e e n q u e t e in te v u l l e n . V o o r d e a n a l y s e v a n d e r e s u l t a t e n is v o o r a l g e k e k e n n a a r a f w i j k i n g e n t e n o p z i c h t e v a n d e m e d i a a n van de waarderingsschaal (rangel -5).Het totale gemiddelde van de vragen met een met de vaste w a a r d e r i n g s c h a a l is 3 , 7 . H i e r u i t blijkt e e n o v e r a l l licht p o s i t i e v e r e i n v u l l i n g t e n o p z i c h t e v a n d e m e d i a a n v a n d e w a a r d e r i n g s s c h a a l (3).

52


Er h e b b e n relatief v e e l m a n a g e r s g e r e a g e e r d o p d e e n q u e t e . O p v a l l e n d d a a r b i j is d a t uit d e a n a l y s e blijkt

dat

deze

groep

nauwelijks

andere

antwoorden

invult

dan

de

overige

twee

groepen

( m e d e w e r k e r s e n p r o j e c t l e i d e r s ) ! V o o r d e v e r d e r e a n a l y s e is d a a r o m h e t o n d e r s c h e i d t u s s e n d e functies v a n de invullers niet m e e g e n o m e n . De v e r w a c h t i n g w a s overigens dat m e t n a m e over de vragen

waarin

de

rol

van

het

management

ter

sprake

komt,

managers

positiever

zouden

a n t w o o r d e n . D i t blijkt d u s niet het g e v a l . O o k het o n d e r s c h e i d t u s s e n d e s e c t o r (nat, d r o o g o f b e i d e ) is n i e t r e l e v a n t g e b l e k e n . H i e r o p v o r m t e e n c a t e g o r i e e e n u i t z o n d e r i n g (zie v e r d e r o p o n d e r h e t k o p j e S t u r i n g ) . V a n d e p e r s o e n e n d i e d e e n q u e t e h e b b e n i n g e v u l d is 9 0 % m a n . D i t k o m t o v e r e e n m e t d e o v e r a l l v e r d e l i n g m a n /

vrouw

v a n d e w e r k n e m e r s bij R i j k s w a t e r s t a a t . In d e a n a l y s e h e b ik v e r d e r n i e t a f z o n d e r l i j k n a a r d e z e t w e e p o p u l a t i e s g e k e k e n . R e d e n h i e r v o o r is d a t h e t a a n t a l v r o u w e n m e t e e n t o t a a l v a n 5 te g e r i n g is voor

een

betrouwbaar

onderscheid.

Het

onderscheid

tussen

antwoorden

van

mensen

die

w e r k z a a m zijn bij e e n R D o f S D is w e l in d e a n a l y s e b e k e k e n . In d e v o l g e n d e p a r a g r a v e n z a l v e r d e r o p d e u i t k o m s t p e r o n d e r d e e l w o r d e n stil g e s t a a n . In b i j l a g e F zijn alle g r a f i s c h g e p r e s e n t e e r d e uitkomsten o p g e n o m e n . Innovatie bij RWS algemeen In h e t e e r s t e i n h o u d e l i j k e b l o k is g e i n f o r m e e r d n a a r d e b e t r o k k e n h e i d v a n d e o r g a n i s a t i e bij d e v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n i n n o v a t i e s . Bij elk t y p e is e e n v o o r b e e l d v a n i n n o v a t i e b i n n e n d e o r g a n i s a t i e z e l f g e n o e m d . D e a n t w o o r d e n zijn a l l e m a a l p o s i t i e f t e n o p z i c h t e v a n s t a n d a a r d m e d i a a n (3). H e t t o t a l e g e m i d d e l d e laat z i e n d a t m e n d e b e t r o k k e n h e i d v o o r a l bij t e c h n i s c h e i n n o v a t i e o n d e r k e n t . U i t d e o n d e r s t a a n d e g r a f i e k blijkt d a t d e a n t w o o r d e n v o o r d e a n d e r e t w e e t y p e n i n n o v a t i e v o o r a l bij d e S D ' s m i n d e r p o s i t i e f s c o r e n . O p v a l l e n d d a a r b i j is d e h o g e s c o r e v o o r d i e n s t i n n o v a t i e bij d e R D . D e z e w o r d t z e l f s h o g e r g e w a a r d e e r d d a n d e a n d e r e t y p e n , e n is te v e r k l a r e n d o o r d a t d e R D ' s verantwoordelijk

zijn

voor

het

verlenen

van

(publieksgerichte)

diensten.

Op

dit

gebied

zijn

recentelijk v e e l o n t w i k k e i i n g e n in g e w e e s t . D e o v e r a l l u i t s l a g k o m t o v e r e e n m e t h e t b e e l d v a n d e andere gegevensbronnen: Rijkswaterstaat

is

sterk

betrokken

bij

innovatie,

waarbij

innovaties ligt.

Is RWS betrokken bij innovaties op het gebied van:

53

het

zwaartepunt

op

technische


Belang van innovatie In h e t v o l g e n d e o n d e r d e e l v a n d e e n q u e t e is g e v r a a g d h o e b e l a n g r i j k i n n o v a t i e v o o r d e t o e k o m s t is.

Hier

is g e e n

significant

verschil tussen de dienstonderdelen

onderling

als t u s s e n d e

vier

verschillende vragen.

Figuur 14 In f i g u u r 1 4 is d e ( h o g e ) u i t s l a g w e e r g e g e v e n . H i e r u i t blijkt d a t : Innovatie wordt

erg

belangrijk

gevonden,

zowel

voor

de

samenleving als

specifiek

voor

Rijkswaterstaat K r i t i s c h e k a n t t e k e n i n g hierbij is d e a c h t e r g r o n d v a n d e g e e n q u e t e e r d e n : v o o r m e e r d a n 9 0 % zelf b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e . Rol RWS In h e t d e r d e o n d e r d e e l is g e v r a a g d w e l k e rol d e o r g a n i s a t i e z o u m o e t e n v e r v u l l e n . H i e r b i j is n i e t s p e c i f i e k stil g e s t a a n bij i m p l e m e n t a t i e v a n i n n o v a t i e . V o o r d e v r a a g zijn o p basis v a n d e e e r d e r e b r o n n e n vijf r o l l e n g e s e l e c t e e r d (zie F i g u u r 1 5 ) . D e z e r o l l e n h e b b e n e e n s t e r k e relatie m e t

de

v r a g e n o v e r s t u r i n g . In o n d e r s t a a n d f i g u u r is d e s c o r e v a n d e r o l l e n a a n g e g e v e n . V o o r a l d e rol v a n u i t v o e r d e r v a l t d o o r zijn l a g e s c o r e o p . D i t p a s t g o e d in h e t u i t g e z e t t e b e l e i d v a n h e t M i n i s t e r i e v a n V e n W d a t o n d e r h e t m o t t o " M e e r d o e n m e t m i n d e r ( m e n s e n ) " d e m a r k t m e e r w i l b e t r e k k e n bij d e u i t v o e r i n g v a n p r o j e c t e n . D e t w e e h o o g s t e s c o r e s zijn v o o r s t i m u l a t o r ( m e t 4 , 7 d e h o o g s t e s c o r e van de gehele enquete) en netwerker.

De lagere score v a n geldverstrekker en regisseur duiden

e r o p d a t d e rol v a n d e o r g a n i s a t i e v o o r a l p a r t i c i p a t i e f t e n o p z i c h t e v a n a n d e r e partijen e n v e e l m i n d e r als d w i n g e n d s t u r e n d m o e t w o r d e n i n g e v u l d . O p basis v a n d e a n t w o o r d e n is v o o r d e o r g a n i s a t i e v o o r a l e e n e n t a m e r e n d e e n m e d e w e r k e n d e rol van belang: De

belangrijkste

(toekomstige)

rol

voor

de

organisatie

stimulator.

54

in

het

innovatieproces

is die

van


Welke rol m o e t RWS vervullen op het g e b i e d van innovatie

4,7 4,3

4,0

3,6 3,0

*

&

v

^^

*r

J ?

*

*kf

#

Figuur 15 I n n o v a t i e c y c l u s (van

idee tot

implementatie)

In dit d e e l v a n

de vragenlijst

is s p e c i f i e k

gevraagd

fase v a n

proces de

welke

het

bij d e i m p l e m e n t a t i e organisatie

goed

f a s e stil g e s t a a n . A l l e r e e r s t

beheerst.

De antwoorden

van

is de

v e r s c h i l l e n d e d i e n s t o n d e r d e l e n k o m e n o o k hier g o e d m e t e l k a a r o v e r e e n , e n w o r d e n d a a r o m bij dit onderdeel

niet a p a r t

b e s c h o u w d . De resultaten

in F i g u u r 1 6 k o m e n

overeen

met

de

eerdere

b e v i n d i n g e n . S a m e n v a t t e n d k o m t h e t e r o p n e e r d a t Rijkswaterstaat zeer goed in staat is nieuwe ideeen te generen, maar dat juist de laatste fase versterkt moet worden. O o k w o r d t h e t b e v e s t i g d d a t d e p i l o t f a s e g o e d o n t w i k k e l d is.

Figuur 16

55

beeld


Dat

dit

beeld

achtergrond

overeenkomt

van

de

met

invullers.

eerdere Deze

observaties

zijn

voor

het

is t o c h

opvallend

overgrote

deel

in

het

actief

licht

van

de

betrokken

bij

i n n o v a t i e p r o j e c t e n w a a r v a n h e t k e n m e r k b i n n e n d e o r g a n i s a t i e is d a t d e z e juist o p h o u d e n v o o r d e implementatie. betrokken

Mogelijke verklaring van deze focus binnen

personen zich afficheren

met

R i j k s w a t e r s t a a t is d a t v e e l v a n

creatieve eigenschappen (plant-rol van

Belbin).

de

Deze

m e n s e n v i n d e n v o o r a l de creatieve initiatiefase interessant en de implementatiefase veel minder. T o c h w o r d t o o k d o o r d e z e p e r s o n e n het beeld o n d e r s c h r e v e n dat er w e i n i g a a n d a c h t v o o r de i m p l e m e n t a t i e f a s e is.

Implementatie van innovaties

Figuur 17 In d e b o v e n s t a a n d e g r a f i e k zijn d e r e s u l t a t e n w e e r g e g e v e n v a n d e v r a g e n o v e r

implementatie

v e r d e e l d in b e k e n d h e i d m e t d e k e n n i s uit: •

g r o t e i n n o v a t i e v e p r o j e c t e n (bijv H S L ) ,

•

innovatieprogramma's, en

•

het eigen organisatieonderdeel.

P e r o n d e r d e e l is g e i ' n f o r m e e r d n a a r d e b e k e n d h e i d m e t / h e t z i c h t h e b b e n o p d e o p g e d a n e k e n n i s , g e v r a a g d o f h i e r iets m e e is g e d a a n ( i m p l e m e n t a t i e ) e n o f d i t t o t e e n k w a l i t e i t s v e r b e t e r i n g

heeft

g e l e i d . A l m e t al leidt dit t o t e e n l a g e r e s c o r e d a n d e a n d e r e v r a g e n m e t u i t z o n d e r i n g v a n h e t z i c h t o p k e n n i s v a n i n n o v a t i e in d e e i g e n o r g a n i s a t i e . D i t b e v e s t i g t h e t b e e l d v a n d e v e r s n i p p e r i n g v a n d e i n n o v a t i e b i n n e n d e o r g a n i s a t i e e n d e g e b r e k k i g e i m p l e m e n t a t i e k r a c h t . V e r s n i p p e r i n g m o e t in deze

b e t e k e n i s v o o r a l als e e n g e b r e k

aan kennisoverdracht worden

beschouwd. W a t

is v a n

i n n o v a t i e g e l e e r d e n w a t k a n ik mijn c o l l e g a ' s , v o o r a l b u i t e n m i j n d i r e c t e o m g e v i n g , m e e g e v e n .

56


Organisatie In d i t o n d e r d e e l zijn vijf v r a g e n g e s t e l d o v e r d e o r g a n i s a t i e i n r i c h t i n g . D e a n t w o o r d e n

op deze

v r a g e n w a r e n v e r s c h i l l e n d v o o r d e o r g a n i s a t i e o n d e r d e l e n . Z o g e v e n m e n s e n bij d e R D ' s a a n z e l f e v e n v e e l a a n i n n o v a t i e t e d o e n als d e i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s .

D i t b e e l d l e e f t t o t a a l n i e t bij d e

c o l l e g a ' s v a n d e S D ' s . Zij g e v e n a a n juist v e e l m e e r i n n o v a t i e t e z i e n in d e i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s . Dit verschil kan w o r d e n verklaard d o o r d a t de meeste i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s

voornamelijk

door

m e n s e n v a n d e S D ' s w o r d t b e v o l k t . I e d e r e e n is h e t er w e l o v e r e e n s d a t d e m e e s t e v e r n i e u w i n g bij de S D ' s plaatsvindt.

Waar vinden de m e e s t e innovaties bij RWS plaats

60%

pi-

40%

"jl"

20%

•

0% SD

• RD

RD

• SD • total

innovatie programma's

Figuur 18 D e v o l g e n d e d r i e v r a g e n g a a n o v e r d e a a n s t u r i n g b i n n e n d e o r g a n i s a t i e . In d e e e r s t e v r a a g is gevraagd of innovatie vragen

is

centraal of decentraal moet w o r d e n

onderscheid

o n d e r s c h e i d is g e m a a k t

aangebracht om

tussen

een uitspraak

complexe

te

kunnen

en

a a n g e s t u u r d . In d e v o l g e n d e minder

complexe

innovaties.

d o e n over radicale versus

twee Dit

incrementele

i n n o v a t i e s (zie h o o f d s t u k 2 ) . V o o r b e i d e t y p e n is o o k hier e e n v o o r b e e l d g e g e v e n . V r i j w e l i e d e r e e n ( 8 6 %) is h e t e r o v e r e e n s d a t e e n v o u d i g e i n n o v a t i e s n i e t c e n t r a a l m o e t e n w o r d e n t e r w i j l c o m p l e x e v e r n i e u w i n g s t r a j e c t e n juist w e l c e n t r a a l m o e t e n w o r d e n b e s t u u r d

Kunnen innovaties beter centraal w o r d e n a a n g e s t u u r d

innovatie

complex

niet c o m p l e x e

centraaal

innovatie

innovatie

centraaal

centraaal

Figuur 19

57

aangestuurd

(76%).


Door wie m o e t e n innovaties w o r d e n aangestuurd? 100%

80%

60%

40%

•

RD

•

SD

• totaal

20% 0% 0% SG

DG

HID

Figuur 20 E r v a n u i t g a a n d e d a t d e c o m p l e x e i n n o v a t i e c e n t r a a l m o e t w o r d e n a a n g e s t u u r d d a n is d e v r a a g o p welk

n i v e a u d a t m o e t g e b e u r e n . Z o w e l d e S D ' s als R D ' s m e n e n d a t dit niet bij d e Secretaris

G e n e r a a l ( S G ) h o o r t te l i g g e n . S l e c h t s 1 0 % m e e n t v a n w e l . O p d e v r a a g o f dit d a n o p h e t n i v e a u van HID (hoogste m a n a g e r binnen het eigen organisatieonderdeel) m o e t g e b e u r e n verschillen de m e n i n g e n t u s s e n d e R D ' s e n S D ' s sterk. P e r s o n e n w e r k z a a m bij d e S D ' s g e v e n g e e n v o o r k e u r v o o r d e H I D b o v e n d e D i r e c t e u r G e n e r a a l ( D G ) , t e r w i j l m e e r d a n 8 0 % v a n d e o n d e r v r a a g d e n bij d e R D ' s a a n g e e f t d a t dit d o o r d e D G m o e t g e b e u r e n . Sturing Hoe

belangrijk

is d e

inbreng

van

de top

i n n o v a t i e s e n is h e t strategisch belang v a n

(Minister,

S G , D G , HID's)

innovaties voor jou

bij

duidelijk

implementeren (welke

van

toekomstige

p r o b l e m e n k u n n e n w e m e t i n n o v a t i e s o p l o s s e n ) ? D i t zijn d e e e r s t e t w e e v r a g e n o v e r d e i n v u l l i n g v a n s t u r i n g m e t e e n b e l a n g r i j k e link n a a r l e i d e r s c h a p . B e i d e v r a g e n zijn z e e r p o s i t i e f hoewel

mijn

verwachting

was

dat

de

tweede

vraag

een

lage

score

zou

beantwoord,

opleveren.

Deze

v e r w a c h t i n g was gebaseerd o p het ontbreken van een duidelijke strategische sturing vanuit de top z o a l s in d e i n t e r v i e w s

is g e b l e k e n . S t u r i n g v i n d t v o l g e n s e n k e l e g e i n t e r v i e w d e n

vooral

b i n n e n i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s e n w o r d t n i e t (zeer) d u i d e l i j k g e k o p p e l d a a n t o e k o m s t i g e

plaats

(concrete)

d o e l e n . T o c h blijkt h e t b e l a n g v a n i n n o v a t i e s v o o r d e o n d e r v r a a g d e n v a n d e z e e n q u e t e

zeer

duidelijk! Bij d e e e r s t e v a n d e drie a n d e r e v r a g e n in d i t o n d e r d e e l ( F i g u u r 2 1 ) is g e v r a a g d o f i n n o v a t i e b i n n e n e e n b e s c h e r m d e o m g e v i n g m o g e l i j k is. O o k h i e r o p w o r d t b e v e s t i g e n d g e a n t w o o r d . D i t g e l d t n i e t v o o r de v o l g e n d e v r a a g over de v e r d e l i n g van de rollen. Hierbij w o r d t zeer duidelijk a a n g e g e v e n d a t dit o n d u i d e l i j k is v o o r d e b e t r o k k e n p e r s o n e n . O p basis v a n dit a n t w o o r d m a g je a a n n e m e n d a t n o g sterker g e l d t v o o r w e r k n e m e r s d i e n i e t bij i n n o v a t i e b e t r o k k e n z i j n . D e l a a g s t e s c o r e v a n d e e n q u e t e is g e h a a l d o p d e v r a a g o f h e t m a n a g e m e n t p r o b l e m e n a a n p a k t d i e z i c h bij i n n o v a t i e s v o o r d o e n . M e t e e n s c o r e v a n 1,9 w o r d t z e e r d u i d e l i j k a a n g e g e v e n d a t hier potentieel

e e n o p l o s s i n g te v i n d e n

is v o o r h e t v e r s t e r k e n v a n d e i m p l e m e n t a t i e k r a c h t

Rijkswaterstaat!

58

binnen


Figuur 21 In d e a f s l u i t e n d e

r o n d e is g e v r a a g d w a t

m e n s e n g r a a g M E E R w i l d e n zien o p het g e b i e d

van

i n n o v a t i e s ( F i g u u r 2 2 ) . U i t d e a n t w o o r d e n blijkt d a t s t u r i n g , c a p a c i t e i t e n f i n a n c i e n n i e t z o z e e r als een beperkende factor

w o r d t g e z i e n . H o e w e l er w o r d t a a n g e g e v e n d a t er m e e r v r i j h e i d

van

h a n d e l e n m a g k o m e n is o o k dit a s p e c t g e e n e c h t e u i t s c h i e t e r als w e n a a r d e s c o r e k i j k e n ( 3 , 7 ) . A l e e r d e r is in N O V A

d e i n b r e n g v a n d e t o p als b e l a n g r i j k e

enquete en de interviews

blijkt d a t dit o o k

succesfactor omschreven. Uit

specifiek v o o r de implementatie

geldt.

Naast

de het

d u i d e l i j k e b e l a n g e r v a n e r v a r e n d e g e e n q u e t e e r d e n d e b e t r o k k e n h e i d o o k w e r k e l i j k als t e g e r i n g . O o k dit b e e l d k o m t o v e r e e n m e t d e i n t e r v i e w s v a n m e d e w e r k e r s uit d e o r g a n i s a t i e o n d e r d e t o p . D e laatste t w e e v r a g e n r i c h t e n z i c h o p d e s a m e n w e r k i n g ( v e r d e e l d in e x t e r n e n i n t e r n ) . z o w e l W n T e n W I N N als d e v e r a n d e r o p g a v e is d i t e e n p r o m i n e n t a s p e c t .

59

Binnen


Ook

in

de

interviews

managementworkshop belangrijk

zijn

hierover

interessante

is s a m e n w e r k i n g

voor

het

dingen

gezegd,

versterken

van

maar de

met

name

implementatie

naar voren g e k o m e n . M e t een score van 4,4 en 4 , 5 (extreem

in

de zeer

als

h o o g en e e n s g e z i n d )

w o r d t i n t e r n e e n e x t e r n e s a m e n w e r k i n g als h e t b e l a n g r i j k s t e t e v e r b e t e r e n t h e m a n e e r g e z e t !

Ik vind dat er voor innovatie

moet komen

1

Figuur 22

Afsluiting In het vorige model

zijn

centraal

ook

is het model

de bevindingen

hoofdstuk zijn

hoofdstuk

de

resultaten

staan.

resultaten

samengevat.

gepresenteerd

verwerkt Naast

van

het

dat innovatie onderzoeksgedeelte

een methodologische

gepresenteerd.

In

Het

hoofdstuk

volgende

en leiderschap

de

van

verantwoording

afsluitende behandelt

paragraven de

deze voor

thesis,

die

de gekozen

worden

synthese

integreert.

de

van

In

dit

in

dit

aanpak belangrijkste

de

bronnen

en

bevindingen. Interviews O p e e n rij g e r e s u m e e r d zijn d e v o l g e n d e p u n t e n d o o r d e g e i n t e r v i e w d e n g e n o e m d : E e n d u i d i g is h e t b e e l d o v e r : •

G e b e u r t v e e l o p h e t g e b i e d v a n i n n o v a t i e , m a a r v e e l te sterk v e r s n i p p e r t ;

•

I n n o v a t i e w o r d t d o o r alle g e i n t e r v i e w d e n als v a n g r o o t b e l a n g v o o r d e o r g a n i s a t i e g e a c h t ;

•

V o o r n a m e l i j k t e c h n i s c h i n g e s t o k e n h o e w e l h e t a a n t a l p r o c e s i n n o v a t i e s (bijv.

innovatieve

contractvormen) wel toeneemt; •

Binnen

de

innovatieprogramma's

is

de

betrokkenheid

t o e g e n o m e n (sterke v e r b e t e r i n g e x t e r n e o r i e n t a t i e ) ;

60

van

externe

partijen

sterk


•

De

meeste

innovatoren

beseffen

(in

tegenstelling

tot

het

verleden)

dat

de

i m p l e m e n t a t i e f a s e e e n e s s e n t i e e l o n d e r d e e l v a n i n n o v a t i e is, t o c h ; o

Implementatie vindt nauwelijks plaats;

o

Er w o r d t n i e t d i r e c t o p i n n o v a t i e a f g e r e k e n d ;

Enkele belangrijke tegenstrijdigheden: •

Externe partijen leggen veel meer nadruk o p een uitgewerkte strategisch visie;

•

B e t r o k k e n h e i d t o p w o r d t o p d e w e r k v l o e r g e m i s t , t e r w i j l d e t o p z e l f z i c h sterk

betrokken

acht; •

leiderschap m e t strategische visie (lange termijn versus korte termijn & o r g a n i s e r e n tot aan het e i n d d o e l , innovaties voorschrijven en mogelijk m a k e n )

Workshop V o l g e n s d e w o r k s h o p d e e l n e m e r s zijn d e v o l g e n d e l e i d e r s c h a p s z a k e n v a n b e l a n g : •

leiderschap met strategische visie (lange termijn versus korte termijn & o r g a n i s e r e n tot aan het e i n d d o e l , innovaties voorschrijven en mogelijk maken)

• •

L e i d e r s c h a p m e t lef v o o r h e t l a t e n b l o e i e n v a n i n n o v a t i e s ( l o s l a t e n e n f a s c i l i t e r e n ) ; Gevolgd door

een sturende

houding gericht

op

betere

samenwerking en

afstemming

(belang neer zetten en enthousiasmeren, afrekenen op d o o r v o e r e n , betere c o m m u n i c a t i e tussen de diensten, kennis delen/verspreiden) •

Externe orientatie (meekrijgen stakeholders van buiten R W S )

•

V e r a n d e r e n h o u d i n g : k a n s e n z i e n i.p.v. p r o b l e m e n

Enquete D e b e l a n g r i j k s t e u i t k o m s t e n uit d e w e b e n q u e t e z i j n : •

R i j k s w a t e r s t a a t is sterk b e t r o k k e n

bij i n n o v a t i e , w a a r b i j

het z w a a r t e p u n t o p t e c h n i s c h e

i n n o v a t i e s ligt. •

I n n o v a t i e w o r d t e r g b e l a n g r i j k g e v o n d e n , z o w e l v o o r d e s a m e n l e v i n g als s p e c i f i e k v o o r Rijkswaterstaat

•

D e b e l a n g r i j k s t e rol v o o r d e o r g a n i s a t i e in h e t i n n o v a t i e p r o c e s is d i e v a n s t i m u l a t o r .

•

C r e a t i v i t e i t e n h e t t e s t e n in p i l o t s is g o e d o n t w i k k e l d . D e o n t w i k k e l f a s e e n m e t n a m e d e implementatie m o e t e n w o r d e n versterkt.

•

S a m e n v a t t e n d k o m t h e t e r o p n e e r d a t R i j k s w a t e r s t a a t z e e r g o e d in s t a a t is n i e u w e i d e e e n te

g e n e r e n , m a a r juist d e

laatste fase m o e t

versterkt

worden.

Ook

wordt

het

beeld

b e v e s t i g d d a t d e p i l o t f a s e g o e d o n t w i k k e l d is. •

Dit bevestigt het beeld v a n de v e r s n i p p e r i n g v a n de innovatie binnen de organisatie en de gebrekkige implementatiekracht.

Versnippering moet

in d e z e b e t e k e n i s v o o r a l als e e n

gebrek aan kennisoverdracht w o r d e n b e s c h o u w d •

V r i j w e l i e d e r e e n ( 8 6 %) is h e t e r o v e r e e n s d a t e e n v o u d i g e i n n o v a t i e s n i e t c e n t r a a l m o e t e n worden

aangestuurd terwijl c o m p l e x e vernieuwingstrajecten

juist w e l

centraal

moeten

w o r d e n b e s t u u r d ( 7 6 % ) . Liefst d o o r d e D G o f H I D v a n e e n S D . •

H e t o p p a k k e n v a n p r o b l e m e n d o o r h e t m a n a g e m e n t k e n d e d e l a a g s t e s c o r e . Er w o r d t z e e r d u i d e l i j k a a n g e g e v e n d a t h i e r p o t e n t i e e l e e n o p l o s s i n g te v i n d e n is v o o r h e t v e r s t e r k e n v a n de implementatiekracht binnen Rijkswaterstaat!

•

Naast het

duidelijke

belang ervan

ervaren de

geenqueteerden

de

betrokkenheid

ook

w e r k e l i j k als te g e r i n g • •

S t u r i n g , c a p a c i t e i t e n f i n a n c i e n w o r d e n n i e t als e e n b e p e r k e n d e f a c t o r w o r d t g e z i e n Interne e n e x t e r n e s a m e n w e r k i n g is h e t b e l a n g r i j k s t e te v e r b e t e r e n a s p e c t o p d e gevolgd d o o r de betrokkenheid van de top.

61

voet


5.Synthese, conclusies en aanbevelingen 5.1

Inleiding

H e t v e r b e t e r e n v a n i n n o v a t i e bij R i j k s w a t e r s t a a t is h e t o n d e r w e r p v a n d e z e t h e s i s . D i t o n d e r w e r p is al

in

eerdere

studies

binnen

Rijkswaterstaat

aan

bod

gekomen.

Toch

hoop

ik

middels

het

o n d e r z o e k d a t t e n g r o n d s l a g ligt a a n d e z e t h e s i s e e n n i e u w e f o c u s a a n t e b r e n g e n : n o g niet e e r d e r l a g d e n a d r u k o p h e t v o l l e d i g d o o r l o p e n v a n h e t i n n o v a t i e p r o c e s e n is g e k e k e n h o e l e i d e r s c h a p h i e r e e n p o s i t i e v e b i j d r a g e a a n k a n l e v e r e n . D e probleemstelling v a n d e z e t h e s i s l u i d t d a n o o k : W e l k l e i d e r s c h a p is v o o r R i j k s w a t e r s t a a t v a n b e l a n g o m i n n o v a t i e s u c c e s v o l l e r te l a t e n v e r l o p e n ? Aanpak In d e b o v e n s t a a n d e p r o b l e e m s t e l l i n g ligt e e n n a d r u k o p o n t w e r p v r a a g s t u k k e n van ontwerponderzoek

b e s l o t e n . Essentie

is niet d e z o e k t o c h t n a a r h o e e e n d e e l v a n d e w e r k e l i j k h e i d in e l k a a r zit,

m a a r h o e d e z e in e l k a a r zou kunnen

zitten. Hiermee v e r w o r d t het onderzoek naar organisaties een

r e i s t o c h t d i e sterk b e p a a l d w o r d t d o o r d e o r g a n i s a t i e zelf. D e z e t o c h t leidt t o t e e n i t e r a t i e f p r o c e s waarbij de probleemstelling en o n d e r z o e k s v r a g e n steeds w e e r w o r d e n bijgesteld en waarbij

het

e i n d r e s u l t a a t z o v e e l m o g e l i j k in d e v o r m v a n a a n b e v e l i n g e n w o r d t v a s t g e l e g d . Het uitgevoerde organisatieonderzoek maakt gebruik van kwalitatieve en kwantitatieve gegevens. Toch kenmerkt

d e z e t h e s i s z i c h v o o r a l als k w a l i t a t i e f

o n d e r z o e k . V o o r de flexibele opzet, die

t y p e r e n d is v o o r t y p e o n d e r z o e k , is b e w u s t g e k o z e n . N a a s t h e t v o o r d e e l v a n h e t o p e n e n f l e x i b e l e k a r a k t e r is e e n g r o o t n a d e e l v a n k w a l i t a t i e f

o n d e r z o e k dat het d o o r het interpretatieve

m i n d e r m a k k e l i j k t o e t s b a a r is. K w a n t i t a t i e f

o n d e r z o e k is v a a k b e t e r r e p r o d u c e e r b a a r e n

subjectief.

Om

verschillende

dit

nadeel

invalshoeken

van

kwalitatief

gegevens

onderzoek

verzameld

enigszins

(literatuur,

te

ondervangen

interne

studies,

zijn

karakter minder vanuit

interviews,

m a n a g e m e n t w o r k s h o p en w e b e n q u e t e ) . H i e r d o o r w o r d t het beeld van de situatie o p het g e b i e d van innovatie en leiderschap binnen de organisatie meer valide ( z o g e n o e m d e triangulatieaanpak). N a a s t l e i d e r s c h a p is s u c c e s v o l i n n o v e r e n a f h a n k e l i j k v a n e e n z e e r g r o o t a a n t a l a n d e r e a s p e c t e n . D i t maakt een duidelijke scheiding van oorzaak en gevolg b u i t e n g e w o o n

c o m p l e x ; alles h a n g t

met

e l k a a r s a m e n . Bij e e n d e r g e l i j k e c o m p l e x e p r o b l e m a t i e k k a n n i e t d i r e c t v o o r e e n o p l o s s i n g w o r d e n g e k o z e n z o n d e r e e r s t h e t p r o b l e e m te a n a l y s e r e n . H i e r t o e is d e p r o b l e e m s t e l l i n g u i t g e s p l i t s t in d e onderstaande onderzoeksvragen: •

Is e r b i n n e n R W S e e n f a s e in h e t i n n o v a t i e p r o c e s a a n te w i j z e n d i e als b o t t l e n e c k fungeert?;

• •

W e l k e a s p e c t e n , m e t n a m e o p h e t g e b i e d v a n l e i d e r s c h a p , s p e l e n e e n rol bij h e t oplossen van de problemen van de bottleneck?; Welke aanbevelingen kunnen op basis van de antwoorden op deze o n d e r z o e k s v r a g e n w o r d e n g e f o r m u l e e r d , die leiden tot een verbetering van innovatie binnen de organisatie?

G e z i e n d e c o m p l e x i t e i t v a n d e m a t e r i e p r e t e n d e e r t d e z e t h e s i s v o o r a l n i e t d e ( e n i g e ) o p l o s s i n g te presenteren

om

de

innovatiekracht

binnen

RWS

te

vergroten.

Dit

laat

onverlet

a a n b e v e l i n g e n in dit h o o f d s t u k n a a r m i j n m e n i n g e e n k r a c h t i g e b i j d r a g e l e v e r e n a a n h e t verbeteren van innovatie binnen R W S !

63

dat

de

blijvend


5.2

Innovatie en leiderschap model

In h o o f d s t u k 3 is h e t o n d e r s t a a n d e c o n c e p t i n n o v a t i e m o d e l g e p r e s e n t e e r d . A a n d i t m o d e l ligt e e n analyse v a n de literatuur over innovatie en een aantal studies naar innovatie binnen Rijkswaterstaat t e n g r o n d s l a g . In d i t h o o f d s t u k

w o r d t h e t m o d e l v e r d e r g e v u l d m e t d e drie o n d e r z o e k s s l a g e n

( i n t e r v i e w s , w o r k s h o p e n e n q u e t e ) uit h e t v o r i g e h o o f d s t u k . H e t a l d u s v u l l e n v a n h e t u i t e i n d e l i j k e m o d e l g e b e u r t d o o r d e r e s u l t a t e n v a n d e i n t e r v i e w s , w o r k s h o p e n e n q u e t e te c o n f r o n t e r e n m e t d e i n z i c h t e n uit d e l i t e r a t u u r o v e r i n n o v a t i e e n l e i d e r s c h a p z o a l s d i e b e h a n d e l d zijn in h o o f d s t u k 2 . O m d a t d e d r i e o n d e r z o e k s s l a g e n uit h e t v o r i g e h o o f d s t u k z i c h v o o r a l o p R W S r i c h t e n zal h e t " g e v u l d e " a n a l y s e m o d e l (zie Figuur 2 4 ) in i e d e r g e v a l e e n b e e l d o p l e v e r e n v a n i n n o v a t i e b i n n e n d e z e o r g a n i s a t i e . H e t u i t e i n d e l i j k e m o d e l is g e s c h i k t v o o r e e n d i a g n o s e v a n d e

innovatiesituatie

binnen R W S : het beschrijft de elementaire b o u w s t e n e n v a n het innovatieproces b i n n e n R W S . O p basis v a n e e n c o n f r o n t a t i e t u s s e n d i t ( t h e o r e t i s c h e ) m o d e l e n g e g e v e n s uit d e i n t e r v i e w s , w o r k s h o p en enquete praktijk?

kan een diagnose w o r d e n

gesteld: Hoe verloopt

dit

proces daadwerkelijk

in

de

L o o p t h e t e r g e n s s p a a k ? V o o r d e z e a n a l y s e h e b ik n a a s t h e t m o d e l d e e m p i r i s c h e

gegevens van de interviews, w o r k s h o p en enquete gebruikt. Z o a l s a a n g e g e v e n licht d e n a d r u k v a n d e z e t h e s i s e c h t e r n i e t z o z e e r o p h e t b e s c h r i j v e n v a n d e h u i d i g e i n n o v a t i e s i t u a t i e , m a a r m e e r o p h o e d e z e i d e a l i t e r z o u m o e t e n zijn ( o n t w e r p ) . Ik h e b er d a a r o m v o o r g e k o z e n h e t m o d e l z o in t e r i c h t e n d a t h e t n a a s t h e t g e b r u i k v o o r d i a g n o s e o o k gebruikt kan w o r d e n

v o o r h e t v e r b e t e r e n v a n h e t i n n o v a t i e p r o c e s ( h o e ziet d e i d e a l e situatie

eruit). V e r d e r o p in d i t h o o f d s t u k z a l ik e x p l i c i e t stil s t a a n bij d e v r a a g o f h e t u i t e i n d e l i j k e b r e d e r , d u s o o k o p a n d e r e o r g a n i s a t i e s , t o e p a s b a a r is.

Cultuur

F i g u u r 2 3 Concept

innovatiemodel

64

model ook


I n n o v a t i e f a s e s : v a n t r e c h t e r tot t r o m p e t Trechter H e t i n n o v a t i e m o d e l sluit a a n bij d e t r a d i t i o n e l e o p v a t t i n g d a t i n n o v a t i e e e n te m a n a g e n p r o c e s is. In t r a d i t i o n e l e opgedeeld (trechteren).

met

innovatiemodellen duidelijke

w o r d t dit

p r o c e s in e e n a a n t a l s e r i e e l g e s c h a k e l d e

evaluatiemomenten

Deze trechterwerking

voor

het

doorstromen

naar

de

stappen

volgende

fase

h o u d t in d a t v a n e e n g r o o t a a n t a l i d e e e n ( z e g 1 0 0 0 ) er e e n

factor 1 0 tot 2 0 m i n d e r d e v o l g e n d e fase ( o n t w i k k e l i n g v a n het c o n c e p t ) halen. D e z e fase w o r d t v a a k a a n g e d u i d als d e R & D ( R e s e a r c h a n d D e v e l o p m e n t ) f a s e . V e r v o l g e n s b l i j v e n d a a r w e e r e e n t i e n t a l v a n o v e r d i e in d e praktijk w o r d e n g e t o e t s t o p h u n h a a l b a a r h e i d ( p i l o t f a s e ) . zorgt dus v o o r een verdere focus o p de uiteindelijke B o v e n s t a a n d e seriele a a n p a k georienteerde)

innovaties.

wordt vooral

Kenmerk

van

De

trechter

innovatie.

gevolgd

bij

incrementele

incrementele innovaties

(relatief k l e i n e e n zijn

de

relatief

intern geringe

o n z e k e r h e d e n e n d a a r m e e d e b e h e e r s b a a r h e i d v a n h e t p r o c e s . In e e n v r o e g s t a d i u m w o r d t o n t w e r p i d e e / c o n c e p t vastgelegd. Incrementele

innovaties richten zich v o o r a l o p het

het

verbeteren

v a n bestaande z a k e n en m a k e n daarbij gebruik v a n bestaande t e c h n o l o g i e e n en processen V o o r d e e l v a n e e n d e r g e l i j k e seriele a a n p a k is e e n s t e r k e f o c u s o p h e t e i n d r e s u l t a a t . N a d e e l is h e t l i m i t e r e n v a n d e c r e a t i v i t e i t d o o r in e e n v r o e g s t a d i u m h e t c o n c e p t als g e g e v e n te b e s c h o u w e n . V a n w e g e dit n a d e e l w o r d t bij m e t n a m e r a d i c a l e i n n o v a t i e s v o o r e e n p a r a l l e l l e a a n p a k g e k o z e n (gelijktijdig d o o r l o p e n

meerdere

innovatiefasen).

Radicale innovaties

hebben met

o n z e k e r h e d e n te m a k e n d o o r d a t ze zich richten o p het o n t w i k k e l e n v a n n i e u w e

veel

grotere

technologieen

e n / o f diensten m e t e e n grote impact o p het primaire proces v a n het bedrijf en d e m a r k t w a a r i n het o p e r e e r t . M a n a g e r s v a n r a d i c a l e i n n o v a t i e s m o e t e n e e n f l e x i b e l e a a n p a k k i e z e n bij h e t a a n s t u r e n v a n dit t y p e i n n o v a t i e s . D e t r a d i t i o n e l e

a a n p a k d i e d e v e r s c h i l l e n d e f a s e s serieel s c h a k e l t w o r d t

v e r v a n g e n d o o r e e n p a r a l l e l l e a a n p a k d i e d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t c o n c e p t v e e l vrijer laat. N a a s t dit v o o r d e e l is e e n b e l a n g r i j k n a d e e l v a n d e p a r a l l e l l e a a n p a k d a t d e t r e c h t e r w e r k i n g m i n d e r e f f i c i e n t tot

zijn

recht

komt;

meerdere

uiteindelijk

onhaalbare

concepten

blijven

langer

doorlopen

g e d u r e n d e het innovatieproces. In h e t i n n o v a t i e m o d e l w o r d t g e e n o n d e r s c h e i d t u s s e n d e p a r a l l e l l e e n seriele a a n p a k Hiermee vervalt

niet noodzakelijkerwijze

ook

het o n d e r s c h e i d tussen incrementele

gemaakt.

en

radicale

i n n o v a t i e s . In h e t m o d e l k e n t h e t i n n o v a t i e p r o c e s w e l e e n a a n t a l e l k a a r l o g i s c h o p v o l g e n d e f a s e s (zonder idee g e e n implementatie).

H i e r m e e is h e t m o d e l d u s g e s c h i k t v o o r e e n s e r i e l e a a n p a k .

M a a r naast d e z e seriele a a n p a k biedt het m o d e l o o k de ruimte v o o r e e n parallelle a a n p a k .

Dit

b e t e k e n t d a t d e g e t e k e n d e g r e n z e n t u s s e n d e v e r s c h i l l e n d e f a s e n v a n h e t m o d e l n i e t als h a r d moeten

worden

b e s c h o u w d : z o w e l d e s e r i e l e als p a r a l l e l l e b e n a d e r i n g

vloeiende kleurovergangen weergegeven

65

passen.

Dit

is m i d d e l s


Trompet N a d e p i l o t f a s e v o l g t d e i m p l e m e n t a t i e v a n d e in d e p r a k t i j k p r o e f b e w e z e n i n n o v a t i e . In d e z e f a s e w o r d t d e o p g e d a n e k e n n i s e n k u n d e o p g e n o m e n in h e t p r i m a i r e p r o c e s . In het m o d e l is d e z e f a s e als e e n o m g e k e e r d e t r e c h t e r w e e r g e v e n . D e o m g e k e e r d e t r e c h t e r s y m b o l i s e e r t d e

uiteindelijke

i m p a c t v a n d e i n n o v a t i e o p het p r i m a i r e p r o c e s v a n d e o r g a n i s a t i e . Een s u c c e s v o l l e p i l o t l e i d t o p zich alleen tot m e e r kennis. H e t i m p l e m e n t e r e n v a n een succesvolle pilot leidt daadwerkelijk tot d e gewenste verbetering

van de

slagvaardigheid van de

organisatie:

het

beter

of

anders

doen

(grootschalig verbeteren van producten en diensten)! U i t z o w e l d e i n t e r v i e w s , d e w o r k s h o p als d e e n q u e t e blijkt e e n d u i d i g d a t d e z e i m p l e m e n t a t i e f a s e bij R W S d e b o t t l e n e c k v o r m t ( g e b r u i k m o d e l v o o r d i a g n o s e ) . In h e t v e r l e d e n w a s e r s o m s g e h e e l geen a a n d a c h t v o o r d e z e fase. Het besef dat de implementatie

belangrijk

is, is t e g e n w o o r d i g

e c h t e r vrij a l g e m e e n a a n w e z i g . T o c h blijkt d e z e c r u c i a l e f a s e h e t lastigst o m te r e a l i s e r e n , w a a r d o o r v e e l i n n o v a t i e s n a h e t s u c c e s v o l d o o r l o p e n v a n d e p i l o t f a s e a l s n o g s t r a n d e n . W i l Rijkswaterstaat zijn innovatiekracht versterken, dan moet het zich primair toeleggen op het wegnemen van de belemmeringen bij het implementeren van innovaties! Hiermee is eenduidig de eerste onderzoeksvraag beantwoord, voor het beantwoorden van

de

vervolgvraag zal nader ingegaan worden op welk leiderschap kan bijdragen aan het oplossen van de bottle neck.

66


Leiderschap In i n n o v a t i e l i t e r a t u u r ligt d e n a d r u k o p h e t m a n a g e n v a n h e t p r o c e s . V a a k w o r d t m e t m a n a g e n h e t c o n t r o l e r e n e n b e h e e r s e n v a n p r o c e s s e n v e r s t a a n . I m p l i c i e t w o r d t h i e r m e e e e n link g e l e g d n a a r e e n m e e r i n s t r u e r e n d e m a n i e r v a n l e i d e r s c h a p (sterke s t u r i n g ) . D i t s t a a t b i j n a h a a k s o p d e i n z i c h t e n uit d e in h o o f d s t u k 2 b e s p r o k e n l i t e r a t u u r o v e r l e i d e r s c h a p . H i e r i n zijn sleutelbegrippen e m p o w e r m e n t e n d e l e g e r e n w a a r m e e c r e a t i v i t e i t in d e o r g a n i s a t i e k a n w o r d e n g e s t i m u l e e r d . D i t brengt ons tot de t w e e d e o n d e r z o e k s v r a a g v a n d e z e thesis: Welke aspecten, met name op het gebied problemen van de bottleneck?

van leiderschap,

spelen

een rol bij het oplossen

van

de

V o o r h e t b e a n t w o o r d e n v a n d e z e v r a a g h e b ik a l l e r e e r s t g e k e k e n o f l e i d e r s c h a p u b e r h a u p t w e l v a n b e l a n g is bij h e t v e r b e t e r e n v a n i n n o v a t i e . V e r v o l g e n s h e b ik b e k e k e n o f d e r e s u l t a t e n uit

het

o n d e r z o e k in d e o r g a n i s a t i e o v e r e e n s t e m m e n m e t h e t b e e l d uit d e l i t e r a t u u r . O m d a t g e e n v a n d e o n d e r z o c h t e b r o n n e n e n l i t e r a t u u r d e i n v l o e d v a n l e i d e r s c h a p o p i n n o v a t i e als c e n t r a a l

thema

b e h a n d e l e n , h e b ik bij d e b e s t u d e r i n g v a n d e l i t e r a t u u r v o o r a l g e k e k e n n a a r d e i n v l o e d leiderschap op v o o r innovatie

r e l e v a n t e a s p e c t e n . Z o w e l d e l i t e r a t u u r o v e r l e i d e r s c h a p als

van het

organisatieonderzoek van R W S geven een zeer e e n d u i d i g beeld: Leiderschap is zeer belangrijk voor succesvolle innovatie! Cultuur In d e m e e s t e l i t e r a t u u r o v e r i n n o v a t i e w o r d t v e e l a a n d a c h t a a n c u l t u u r a s p e c t e n b e s t e e d . Een v a n d e z e c u l t u u r a s p e c t e n w a a r v o o r l e i d e r s c h a p e e n b e l a n g r i j k e v o o r w a a r d e is, is h e t c r e e r e n v a n e e n creativiteitsstimulerend

organisatieklimaat.

Een d e r g e l i j k

klimaat

is e e n b e l a n g r i j k e

voorwaarde

v o o r i n n o v a t i e . N a a s t h e t o p e n s t a a n e n g o e d c o m m u n i c e r e n is h e t s t e l l e n v a n h e l d e r e e n v o o r a l uitdagende d o e l e n , en het accepteren v a n m i s l u k k i n g e n , een belangrijk leiderschapaspect v o o r een creativiteitsstimulerend

klimaat.

T o p m a n a g e m e n t is e e n b e l a n g r i j k e c u l t u u r d r a g e r in e e n o r g a n i s a t i e . Z o n d e r d e c u l t u u r d i e m e n s e n vertrouwen

geeft

o m te e x p e r i m e n t e r e n

zal innovatie

maar moeizaam van de grond

komen.

L e i d e r s c h a p b e s t a a t d u s uit h e t s t i m u l e r e n v a n e x p e r i m e n t e e r g e d r a g e n h e t b e i d e n v a n r u i m t e v o o r creativiteit.

D a a r n a a s t is h e t v o o r e e n o r g a n i s a t i e v a n

belang om

niet alleen m e t

een

intern

g e r i c h t e a a n p a k t e i n n o v e r e n , m a a r juist d e i n z i c h t e n e n c r e a t i v i t e i t v a n b u i t e n d e o r g a n i s a t i e t e m o b i l i s e r e n . D i t is in h e t m o d e l als i n p u t v o o r h e t g e h e l e p r o c e s w e e r g e g e v e n . E e n g o e d e basis o m cultuurtypen

van

organisatiecultuur professionele mechanische

innovatie en cultuur

Mintzberg. en

het

bureaucratie. vorm.

Uit

een

huidige

intern

onderzoek

organisatieklimaat

Kenmerk

Organisaties

te b e s c h o u w e n v o r m t d e v e e l g e b r u i k t e

van

behorend

de tot

naar

de

cultuur

blijkt

overeen

te

komen

met

professionele dit

bureaucratie

cultuurtype

hebben

is

de de

zijn

hoog

indeling

in

huidige typering

decentrale

opgeleide

en

professionele medewerkers. Controle w o r d t voornamelijk uitgeoefend middels het h a n d h a v e n van standaards.

Sterke

punten

van

een

dergelijk

cultuurtype

zijn

de

professionaliteit

en

de

gemakkelijkheid waarmee teams kunnen worden gevormd. D e s t r u c t u u r v a n R W S is n e t als d e p r o f e s s i o n e l e b u r e a u c r a t i e in d e g r o n d o r g a n i s a t i e is in g r o t e

mate afhankelijk

bureaucratisch. De

van de kennis en vaardigheden van de

medewerkers.

Professionals binnen de organisatie krijgen veel vrijheid v a n h a n d e l e n . H i e r d o o r negeren s o m m i g e professionals niet alleen de behoeften v a n klanten, maar ook de b e h o e f t e n vanuit de organisatie. V o l g e n s h e t z e l f d e o n d e r z o e k zijn i n n o v a t i e e n d o e l g e r i c h t w e r k e n Rijkswaterstaat.

I n n o v a t i e is vrij g e f r a g m e n t e e r d

enthousiastelingen

genoemd

in

de

eerdere

innovatiestudie

67

'weinig' kenmerkend

binnen

en drijft v o o r a l o p een aantal individuen NOVA).

De

meeste

(de

medewerkers


ervaren

regels

en

procedures

als

maatgevend

voor

de

organisatie.

Het

openstaan

voor

v e r a n d e r i n g e n , o m g e v i n g g e r i c h t h e i d , e n h e t n e m e n v a n risico zijn s l e c h t o n t w i k k e l t . P r e s t a t i e s v a n medewerkers worden gekoppeld

aan

nauwelijks g e m e t e n en ook de b e o o r d e l i n g v a n m e d e w e r k e r s w o r d t niet

prestaties

of

het

bereiken

van

doelen. Autoriteit

procedures vastgelegde b e v o e g d h e d e n . De structuur

van

wordt

Rijkswaterstaat

de

in

is h i e r a r c h i s c h e n

ontleend

aan

de

c o m m u n i c a t i e v o l g t d e v o o r g e s c h r e v e n l i j n e n . D e z e t y p e r i n g g e l d t o v e r i g e n s niet v o o r alle g r o e p e n binnen

Rijkswaterstaat.

Binnen de organisatie

is s p r a k e v a n

meerdere

subculturen

waartussen

m e d e w e r k e r s u i t e e n l o p e n d e visies, d e n k w i j z e n e n d o e l e n h a n t e r e n . O p basis v a n d e z e t y p e r i n g v a n d e R W S c u l t u u r m a g je v e r w a c h t e n d a t d e o r g a n i s a t i e

weinig

i n n o v a t i e f is. D i t b e e l d k o m t n i e t g o e d o v e r e e n m e t d e b e v i n d i n g e n uit d e i n t e r v i e w s , d e w o r k s h o p e n d e e n q u e t e . H i e r i n is a a n g e g e v e n d a t er b i n n e n R W S v e e l a a n d a c h t v o o r i n n o v a t i e is e n er o o k v e e l o p dit g e b i e d g e b e u r d . O o k is er e e n d u i d e l i j k p o s i t i e f b e e l d o v e r d e d e n k k r a c h t e n c r e a t i v i t e i t v a n het m i n i s t e r i e : V e n W is u i t s t e k e n d in staat o m n i e u w e i d e e e n te g e n e r e r e n . H i e r u i t m a g je d e c o n c l u s i e t r e k k e n d a t er b i n n e n R W S v o l d o e n d e r u i m t e is v o o r c r e a t i v i t e i t e n d a t leiderschap vooral kan helpen om de cultuuraspecten als externe orientatie en experimenteer gedrag (stimuleer het nemen van risico's) te versterken. Strategische visie Een a n d e r e i n p u t v o o r h e t m o d e l w a a r i n e e n d u i d e l i j k e rol v o o r h e t t o p m a n a g e m e n t is w e g g e l e g d is h e t

opstellen

van

een

uitgewerkte

strategische

visie

(actieplan

op

hoofdlijnen).

In

de

in

h o o f d s t u k 2 b e h a n d e l d e l i t e r a t u u r o v e r i n n o v a t i e b e s t a a t l e i d e r s c h a p v o o r a l uit h e t c r e e r e n v a n e e n visie o p i n n o v a t i e . H i e r b i j is l e i d e r s c h a p v o o r a l in d e e e r s t e f a s e v a n i n n o v a t i e v a n b e l a n g o m e e n b r e e d g e d r a g e n e n i n s p i r e r e n d e v i s i e n e e r te z e t t e n . D o o r als t o p m a n a g e m e n t v e r a n t w o o r d e l i j k

te zijn v o o r d e z e s t r a t e g i s c h e visie o p i n n o v a t i e , w o r d t

het belang van innovatie voor de organisatie (geen doel op zich, maar wel noodzakelijk o m

op

l a n g e r e t e r m i j n te o v e r l e v e n ) d u i d e l i j k g e m a a k t . I n t e r e s s a n t is d a t h e t o n d e r z o e k in d e R W S o r g a n i s a t i e e e n d i f f u u s b e e l d o p l e v e r t . O p d e v r a a g o f het strategisch b e l a n g van innovaties v o o r de g e e n q u e t e e r d e duidelijk

is, a n t w o o r d t

de

grote

m e e r d e r h e i d positief. Terwijl strategie v a n u i t de t o p v o l g e n s enkele g e i n t e r v i e w d e n v o o r a l plaats vindt

binnen

innovatieprogramma's

en juist niet duidelijk

gekoppeld

wordt

aan

toekomstige

( c o n c r e t e ) d o e l e n . Een m o g e l i j k e v e r k l a r i n g h i e r v o o r is d a t d e t o p in h e t o n d e r n e m i n g s p l a n

op

h o o f d l i j n e n e e n d u i d e l i j k e s t r a t e g i s c h e visie p r e s e n t e e r t ( t o o n a a n g e v e n d i n n o v a t o r in 2 0 0 8 ) , m a a r d a t dit n i e t e e n d u i d i g v e r d e r g e c o m m u n i c e e r d is in e e n uitgewerkte

strategie.

A l s t o o l v o o r h e t u i t w e r k e n v a n d e i n n o v a t i e s t r a t e g i e is e e n r o a d m a p (zie o o k t e x t b o x p a g i n a 4 4 ) e e n uiterst b r u i k b a a r m i d d e l . D e r o a d m a p s c h e t s d e i n n o v a t i e - u i t d a g i n g e n v o o r d e o r g a n i s a t i e v o o r de middellange en lange termijn en geeft tevens meerdere paden aan o m deze strategische doelen te b e r e i k e n . H i e r m e e v o r m t h e t e e n d u i d e l i j k k a d e r v o o r i n n o v a t i e - i n i t i a t i e v e n . D o o r als t o p m a n a g e m e n t d e l e a d te n e m e n bij h e t o p s t e l l e n v a n d e z e i n n o v a t i e r o u t e k a a r t , k a n h e t b e l a n g v a n i n n o v a t i e w o r d e n o n d e r s t r e e p t . D e i n h o u d e l i j k e i n p u t k a n h e t b e s t e uit alle g e l e d i n g e n v a n d e o r g a n i s a t i e k o m e n in s a m e n w e r k i n g m e t e x t e r n b e t r o k k e n e n .

68


Leiderschap binnen het model U i t d e t h e o r i e e n d e p r a k t i j k blijkt d u s d a t l e i d e r s c h a p v a n g r o o t b e l a n g is v o o r h e t i n n o v a t i e k l i m a a t en

voor

het

ontwikkelen

van

een

uitgewerkte

innovatiestrategie.

Hiermee

is l e i d e r s c h a p

een

b e l a n g r i j k a s p e c t v o o r i n p u t in het m o d e l . D e v r a a g is e c h t e r o f l e i d e r s c h a p b i n n e n h e t m o d e l v a n b e l a n g is e n z o j a : m o e t e e n leider r u i m t e b i e d e n o f juist s t u r e n ? En is l e i d e r s c h a p v a n b e l a n g o m d e b o t t l e n e c k ( i m p l e m e n t a t i e v a n i n n o v a t i e ) te v e r b e t e r e n ?

Leiderschap top

Leiderschap team

Ruimte: Betrokken heid/belang Delegeren Openheid Excellence door individuele input, geen consensus Sturing: Problemen oppakken Benoemen TA//B Stel prioriteit Zorg voor financiering Reken af (SMART)

die uitdagingen signaleert e n oppakt

Figuur 24 Innovatie

en leiderschap

model

L e i d e r s c h a p bij i m p l e m e n t a t i e ( t r o m p e t ) B i n n e n R W S v o r m t d e b o t t l e n e c k d e i m p l e m e n t a t i e (de t r o m p e t v a n h e t i n n o v a t i e m o d e l ) . I m p l e m e n t a t i e is n i e t s a n d e r s als h e t b r e e d o p p a k k e n e n in h e t p r i m a i r e p r o c e s i n c o r p o r e r e n v a n e e n in d e p r a k t i j k s i t u a t i e

b e w e z e n (succesvolle pilot) v e r n i e u w i n g . T o c h stokt m e t n a m e d e z e

l a a t s t e f a s e . U i t d e r e s u l t a t e n v a n h e t v o r i g e h o o f d s t u k blijkt d a t o o k h i e r l e i d e r s c h a p e s s e n t i e e l is o m o o k d e z e f a s e s u c c e s v o l te laten v e r l o p e n . In d e i n t e r v i e w s is d e b e h o e f t e a a n l e i d e r s c h a p u i t g e s p r o k e n d a t a l l e r e e r s t h e t b e l a n g v a n d e z e f a s e o n d e r s t r e e p t . D a a r n a a s t is a a n g e g e v e n d a t e e n b e l a n g r i j k e t a a k v a n h e t m a n a g e m e n t h e t t e r b e s c h i k k i n g s t e l l e n v a n d e m i d d e l e n is, e n d a t h e t d o o r d u i d e l i j k d e t a k e n v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n e n b e v o e g d h e d e n te b e l e g g e n v e e l p r a k t i s c h e barrieres kan o p r u i m e n . In d e m a n a g e m e n t w o r k s h o p is n a a r v o r e n g e k o m e n d a t v e r s n i p p e r i n g v a n i n n o v a t i e a c t i v i t e i t e n e n een gebrekkige deling v a n ervaringen een b e l e m m e r i n g v o r m e n v o o r de implementatie. Het langs elkaar heen w e r k e n heeft tot g e v o l g dat bestaande ideeen steeds o p n i e u w w o r d e n u i t g e v o n d e n ,

69


m e t name op het gebied van implementeren. Organisatieonderdelen z o u d e n verplicht

moeten

w o r d e n o m m e e r n a a r e l k a a r e n b u i t e n t e k i j k e n . In d e w o r k s h o p is g e c o n s t a t e e r d d a t h e t v o o r a l o n t b r e e k t a a n h e t managen v a n d e i m p l e m e n t a t i e v a n i n n o v a t i e Bij h e t t o e p a s s e n v a n i n n o v a t i e s b i e d t h e t b u d g e t e n d e tijd s o m s g e e n r u i m t e v o o r i n n o v a t i e , er w o r d t n o g v a a k t e v e e l n a a r d e korte termijn g e k e k e n (ook d o o r het t o p m a n a g e m e n t ) , terwijl de pay off van innovatie vaak een langere tijdsspanne omvat. De d o o r w e r k i n g m o e t strakker w o r d e n georganiseerd, wil het binnen e e n g e d i f f e r e n t i e e r d e o r g a n i s a t i e als R W S s l a g e n . H i e r v o o r is h e t b e l a n g r i j k d u i d e l i j k e a f s p r a k e n te m a k e n e n v e r v o l g e n s uit te v o e r e n o m d e v r i j b l i j v e n d h e i d v a n h e t i m p l e m e n t e r e n te v o o r k o m e n . Q u a l e i d e r s c h a p is d i t e e n s t u r e n d e a a n p a k . In d e z e f a s e is d e d e l e g e r e n d l e i d e r s c h a p m i n d e r o p zijn p l a a t s : s t u r i n g k a n t o t d e g e w e n s t e d u i d e l i j k h e i d l e i d e n d o o r : •

het m a k e n van heldere afspraken;

•

sturen o p het onderling s a m e n w e r k e n ;

•

stimuleren van het collectieve l e e r v e r m o g e n ;

•

pro-actief en strategisch handelen n o d i g (vermijden korte termijn denken).

L e i d e r s c h a p in d e o n t w i k k e l f a s e (trechter) B i n n e n d e i n n o v a t i e c y c l u s z e l f s p e e l t l e i d e r s c h a p d u s e e n b e l a n g r i j k e rol v o o r h e t v e r b e t e r e n v a n de

implementatie.

Uit z o w e l de

l i t e r a t u u r - als h e t

organisatieonderzoek

blijkt d a t

tijdens

de

o n t w i k k e l f a s e (van idee t o t p i l o t ) v r i j h e i d o m t e c r e a t i e f te e x p e r i m e n t e r e n v a n g r o o t b e l a n g is. In d e z e f a s e m o e t h e t m a n a g e m e n t v o o r a l o n d e r s t e u n e n d o p e r e r e n e n z i c h n i e t te v e e l m e t

de

inhoudelijke aspecten b e m o e i e n . W e l kan het m a n a g e m e n t ervoor zorgen dat eventuele obstakels w o r d e n o m z e i l d e n d a t er e e n juiste f o c u s w o r d t g e h a n t e e r d d o o r d e juiste v r a g e n t e s t e l l e n (leidt dit

idee

in potentie

management

vooral

tot

een

niet

te

verbetering veel

sturen,

van

het

door

primaire

het

proces).

stellen

van

In

harde

deze fase targets

moet

het

verdwijnt

het

e x p e r i m e n t e e r g e d r a g en de creativiteit. T i j d e n s d e i n t e r v i e w s is g e n o e m d d a t h e t o n t b r e e k t a a n h e t s t e l l e n v a n d e juiste v r a g e n d o o r h e t m a n a g e m e n t o p het g e b i e d van innovatieprojecten: W a t willen de m e n s e n bereiken? H o e g a a n ze h e t p r o c e s i n r i c h t e n ? M a a r n o g b e l a n g r i j k e r : w i e zit e r o p te w a c h t e n , e n h o e b e t r e k k e n

we

a n d e r e n ? D o o r d a t d e z e v r a g e n m e e s t a l n i e t w o r d e n b e a n t w o o r d o n t b r e k e n d e juiste k a d e r s v o o r v e e l i n n o v a t i e - i n i t i a t i e v e n . D i t l e i d d e z e k e r in h e t v e r l e d e n t o t " g e s l a a g d e " p i l o t s d i e bij v o o r b a a t k a n s l o o s zijn v o o r v e r d e r e t o e p a s s i n g ( t o y s f o r b o y s ) . D o o r sturing o p t w e e e l e m e n t e n kan het t o p m a n a g e m e n t de eerste fasen v a n de innovatiecyclus sterk v e r b e t e r e n . H e t e e r s t e s t u r i n g s e l e m e n t is h e t d u i d e l i j k n e e r z e t t e n e n b r e e d u i t d r a g e n v a n d e 'sense of

u r g e n c y ' : z o n d e r i n n o v a t i e als m i d d e l h a l e n w e

onze toekomstige

d o e l e n niet!

De

u r g e n t i e m o e t d u i d e l i j k z i j n , a n d e r s k o m e n m e n s e n n i e t in a c t i e . H e t b e l a n g v a n i n n o v a t i e v o o r h e t p r i m a i r e p r o c e s o n d e r s t r e p e n h e l p t t e v e n s h e t b e s e f te v e r g r o t e n d a t i m p l e m e n t a t i e o n d e r d e e l v a n i n n o v a t i e is. I m m e r s a l l e e n e e n g e s l a a g d e i m p l e m e n t a t i e h e e f t i m p a c t o p h e t p r i m a i r e p r o c e s . Z o w e l v o o r h e t o p s t e l l e n v a n d e r o a d m a p als h e t b e g i n v a n d e i n n o v a t i e c y c l u s (de t r e c h t e r ) is h e t e s s e n t i e e l d e g r o e p vrij te l a t e n o m z e l f h e t p r o j e c t / p r o c e s te o r g a n i s e r e n . S t u r i n g v a n u i t

het

m a n a g e m e n t b e s t a a t d u s uit h e t s c h e p p e n v a n d e k a d e r s . L e i d e r s c h a p in d e z e f a s e b e s t a a t uit h e t d e l e g e r e n e n s t e l l e n v a n d e juiste v r a g e n . T i j d e n s d e i n t e r v i e w s is o p g e m e r k t : Mensen doen,

moeten

breed

gedragen

met de daarbij

zelf

concretiseren.

visie

Deze mogelijke

dat uiteindelijk

behorende

chemie,

vorm

het de mensen krijgen

veel voor

van sturing

zijn

en leiderschap

die het doen:

goede

sluit

mensen

die aan bij bij

het de

elkaar,

elkaar.

In d e z e f a s e b e s t a a t l e i d e r s c h a p n a a s t h e t b i e d e n v a n e e n k a d e r ( s t r a t e g i s c h e visie) v o o r a l uit ' d e k u n s t v a n h e t l o s l a t e n e n v e r t r o u w e n g e v e n ' (citaat v a n d e s e c r e t a r i s - g e n e r a a l v a n h e t M i n i s t e r i e v a n V e r k e e r e n W a t e r s t a a t , G e e r t v a n M a a n e n ) . D i t t y p e l e i d e r s c h a p k o m t sterk o v e r e e n empowerment.

Volgens

Quinn

draait

empowerment

70

om

de

fundamentele

met

persoonlijke


o v e r t u i g i n g e n v a n m e d e w e r k e r s o m t r e n t h u n rol in d e o r g a n i s a t i e . Z e l f b e s c h i k k i n g , b e t e k e n i s , c o m p e t e n t i e e n i n v l o e d zijn d e v i e r d i m e n s i e s v a n e m p o w e r m e n t d i e alle v i e r in v o l d o e n d e m a t e a a n w e z i g m o e t e n zijn. V o o r d e l e n v o o r e e n o r g a n i s a t i e v a n e m p o w e r m e n t zijn m e d e w e r k e r s d i e : •

innovatiever zijn;

•

m a k k e l i j k e r e e n l e i d e n d e rol s p e l e n .

•

e f f e c t i e v e r zijn in h u n w e r k ;

•

positief staan t e g e n o v e r v e r a n d e r i n g e n .

Toch

zijn

bij

veel organisaties empowerment-initiatieven

faliekant

mislukt

door

de

volgende

oorzaken: 1.

F u n d a m e n t e l e m i s v a t t i n g d a t e m p o w e r m e n t iets is w a t je a n d e r e n k u n t o p l e g g e n ;

2.

W e e r s t a n d bij m a n a g e r o m e i g e n a u t o r i t e i t o p te g e v e n ;

3.

Een b u r e a u c r a t i s c h e c u l t u u r d i e v e r a n d e r i n g s a b o t e e r t ;

4.

I n t e r n e c o n f l i c t e n d i e e e n d e f e n s i e v e h o u d i n g v a n m e d e w e r k e r s in d e h a n d w e r k e n ;

5.

G e b r e k a a n tijd v o o r h e t o n t p l o o i e n v a n e i g e n i n i t i a t i e v e n .

V o o r het s u c c e s v o l v e r b e t e r e n v a n d e t r e c h t e r f a s e is h e t v a n b e l a n g o m d e b o v e n s t a a n d e v a l k u i l e n t e o m z e i l e n d o o r h i e r u i t l e r i n g te t r e k k e n . De o p e n v o r m v a n leiderschap (delegeren, vrijlaten, stimuleren e x p e r i m e n t e r e n ,

empowerment)

v o o r d e t r e c h t e r f a s e v a n i n n o v a t i e g e l d t d u s n i e t v o o r d e t r o m p e t f a s e v a n d e i n n o v a t i e c y c l u s . In d e z e f a s e s t a a t h e t d o o r v o e r e n v a n b e w e z e n ( i m m e r s in e e n p i l o t g e t e s t e i n n o v a t i e s ) c e n t r a a l . Als conclusie geldt dus dat leiderschap van groot belang is voor het verbeteren van innovatie. Leiderschap bij innovatie vraagt om een situationele aanpak, afhankelijk van de fase is deze meer delegerend dan wel sturend. Leiderschap binnen innovatieteams N a a s t l e i d e r s c h a p v a n ( t o p ) m a n a g e m e n t is l e i d e r s c h a p b i n n e n i n n o v a t i e v e t e a m s v a n g r o o t b e l a n g o m i n n o v a t i e te v e r b e t e r e n . In d e i n t e r v i e w s is h e t g e b r e k a a n m a r k e t i n g v a a r d i g h e d e n ( v e n t e n v a n de nieuwe inzichten en enthousiasmeren van de gebruikers) binnen de teams g e n o e m d . D o o r de m a r k e t i n g v a a r d i g h e d e n te v e r g r o t e n

kan z o w e l de orientatie

(bruikbaarheid

en impact op

het

p r i m a i r e p r o c e s ) als d e b e t r o k k e n h e i d v a n d e e i n d g e b r u i k e r s w o r d e n v e r g r o o t . N a a s t h e t i n z e t t e n van

verandermanagement

is dit

een van de

belangrijkste

manieren

om

de

weerstand

tegen

v e r a n d e r i n g e n d i e h e t d o o r v o e r e n v a n i n n o v a t i e s m e t z i c h m e e b r e n g t te o v e r w i n n e n . U i t o n d e r z o e k blijkt d a t g o e d e t e a m l e i d e r s d e b a l a n s w e t e n te v i n d e n t u s s e n i n d i v i d u e l e v r i j h e i d e n d e h o g e tijdsdruk v a n a m b i t i e u z e projecten. Hierbij m a k e n ze gebruik v a n a n d e r e tools en rollen d a n t r a d i t i o n e l e t e a m l e i d e r s . A l s t o o l g e b r u i k e n z e a l l e m a a l j u i s t d e h o g e t i j d s d r u k e n h e t in e e n r u i m t e g e z a m e n l i j k w e r k e n o p basis v a n c r e a t i v i t e i t

(elkaars ideeen b e s c h o u w e n ) : een pressure

cooker omgeving. In t r a d i t i o n e l e ( p r o j e c t ) t e a m s w o r d e n d e l e d e n v e e l a l o p b a s i s v a n b e s c h i k b a a r h e i d s a m e n g e s t e l d . V e r d e r w o r d e n d e m e e s t e b e s l u i t e n v i a e e n c o n s e n s u s a a n p a k g e n o m e n . In e e n r e c e n t o n d e r z o e k a a n d e U n i v e r s i t e i t v a n H a r v a r d is g e b l e k e n d a t l e i d e r s c h a p b i n n e n s u c c e s v o l l e h o o g i n n o v a t i e v e t e a m s a n d e r s v e r l o o p t . D a t b e g i n t al m e t d e s e l e c t i e v a n d e t e a m l e d e n : d e b e s t e ( v a a k m o e i l i j k in d e s a m e n w e r k i n g ) m e d e w e r k e r s w o r d e n v r i j g e m a a k t . Een a n d e r b e l a n g r i j k e o v e r e e n k o m s t b l e e k d e f u l l t i m e i n z e t . B e i d e a s p e c t e n o n d e r s c h i j v e n v o o r d e g e h e l e o r g a n i s a t i e h e t b e l a n g (van

het

m a n a g e m e n t ) v a n d e b e t r e f f e n d e i n n o v a t i e s . B i n n e n h e t t e a m blijkt d a t d e t e a m l e a d e r juist n i e t s t r e e f t n a a r c o n s e n s u s , m a a r juist s t u u r t o p e e n m a x i m a l e i n b r e n g v a n d e e i g e n i n z i c h t e n . Juist d o o r de verhitte discussies die d a a r d o o r o n t s t a a n k o m e n n i e u w e inzichten b o v e n d r i j v e n .

71


Leiderschap binnen innovatieteams N a a s t l e i d e r s c h a p v a n ( t o p ) m a n a g e m e n t is l e i d e r s c h a p b i n n e n i n n o v a t i e v e t e a m s v a n g r o o t b e l a n g o m i n n o v a t i e te v e r b e t e r e n . In d e i n t e r v i e w s is h e t g e b r e k a a n m a r k e t i n g v a a r d i g h e d e n

(venten

v a n de n i e u w e inzichten en e n t h o u s i a s m e r e n van de gebruikers) binnen de teams g e n o e m d . D o o r d e m a r k e t i n g v a a r d i g h e d e n te v e r g r o t e n k a n z o w e l d e o r i e n t a t i e ( b r u i k b a a r h e i d e n i m p a c t o p h e t p r i m a i r e p r o c e s ) als d e b e t r o k k e n h e i d v a n d e e i n d g e b r u i k e r s w o r d e n v e r g r o o t . N a a s t h e t i n z e t t e n van

verandermanagement

is dit

een van

de belangrijkste

manieren

om

de

weerstand

tegen

v e r a n d e r i n g e n d i e h e t d o o r v o e r e n v a n i n n o v a t i e s m e t z i c h m e e b r e n g t te o v e r w i n n e n . U i t o n d e r z o e k blijkt d a t g o e d e t e a m l e i d e r s d e b a l a n s w e t e n te v i n d e n t u s s e n i n d i v i d u e l e v r i j h e i d e n d e h o g e tijdsdruk v a n a m b i t i e u z e projecten. Hierbij m a k e n ze gebruik v a n a n d e r e tools en rollen d a n t r a d i t i o n e l e t e a m l e i d e r s . A l s t o o l g e b r u i k e n z e a l l e m a a l juist d e z e t i j d s d r u k e n h e t in e e n r u i m t e g e z a m e n l i j k w e r k e n o p basis v a n c r e a t i v i t e i t

(elkaars ideeen b e s c h o u w e n ) : e e n pressure c o o k e r

omgeving. In t r a d i t i o n e l e (project) t e a m s w o r d e n d e l e d e n v e e l a l o p basis v a n b e s c h i k b a a r h e i d s a m e n g e s t e l d . V e r d e r w o r d e n d e m e e s t e b e s l u i t e n v i a e e n c o n s e n s u s a a n p a k g e n o m e n . In e e n r e c e n t o n d e r z o e k a a n d e U n i v e r s i t e i t v a n H a r v a r d is g e b l e k e n d a t l e i d e r s c h a p b i n n e n s u c c e s v o l l e h o o g i n n o v a t i e v e t e a m s a n d e r s v e r l o o p t . D a t b e g i n t al m e t d e s e l e c t i e v a n d e t e a m l e d e n : d e b e s t e (vaak m o e i l i j k in de samenwerking) medewerkers w o r d e n vrijgemaakt.

Een a n d e r b e l a n g r i j k e o v e r e e n k o m s t b l e e k

d e f u l l t i m e i n z e t . B e i d e a s p e c t e n o n d e r s c h i j v e n v o o r d e g e h e l e o r g a n i s a t i e het b e l a n g (van

het

m a n a g e m e n t ) v a n d e b e t r e f f e n d e i n n o v a t i e s . B i n n e n h e t t e a m blijkt d a t d e t e a m l e a d e r juist niet s t r e e f t n a a r c o n s e n s u s , m a a r juist s t u u r t o p e e n m a x i m a l e i n b r e n g v a n d e e i g e n i n z i c h t e n . Juist d o o r de verhitte discussies die d a a r d o o r ontstaan k o m e n n i e u w e inzichten b o v e n d r i j v e n . Lerende organisatie I n n o v a t i e b e s t a a t uit d e o n t d e k k i n g r e i s n a a r n i e u w e i n z i c h t e n w a a r b i j er g e d u r e n d e d e rit v e e l ideeen afvallen of geheel w o r d e n

bijgesteld.

Dit

leerproces kan

inhouden dat

innovaties

niet

g e i m p l e m e n t e e r d w o r d e n (en d u s m i s l u k t zijn) m a a r w e l e n o r m k u n n e n b i j d r a g e n a a n k e n n i s e n v e r g r o t i n g v a n d e i n n o v a t i e k r a c h t . I m m e r s o o k w e t e n w a t n i e t w e r k t is b e l a n g r i j k v o o r h e t o p d o e n v a n n i e u w e i n z i c h t e n . In dit m o d e l n e e m t dit l e e r p r o c e s e e n b e l a n g r i j k e rol i n . G r a f i s c h is h e t in h e t i n n o v a t i e m o d e l w e e r g e g e v e n als r o d e pijlen d i e c o n t i n u e e r v a r i n g e n e n k e n n i s b i n n e n h e t p r o c e s r o n d p o m p e n . Z o n d e r i m p l e m e n t a t i e is d e i n n o v a t i e niet g e l u k t , m a a r d e o r g a n i s a t i e k a n er w e l v e e l van leren!

A l g e m e e n g e l d e n d h e i d i n n o v a t i e en l e i d e r s c h a p m o d e l T o t n u t o e is v o o r d e t o e p a s b a a r h e i d v a n h e t i n n o v a t i e - e n l e i d e r s c h a p m o d e l v o o r a l g e k e k e n n a a r d e g e s c h i k t h e i d v o o r d e o r g a n i s a t i e v a n R W S . H i e r u i t blijkt d a t h e t m o d e l g o e d a a n s l u i t bij d e i n z i c h t e n uit z o w e l d e praktijk als d e t h e o r i e . V e r d e r is h e t m o d e l v o o r R W S g e s c h i k t g e b l e k e n als a n a l y s e m i d d e l : d e b o t t l e n e c k v a n i n n o v a t i e v o r m t bij R W S d e i m p l e m e n t a t i e . U i t h e t m o d e l v o l g t ook een verbeteractie (ontwerpinvalshoek

v a n h e t m o d e l ) : t r e e d t als m a n a g e m e n t in d e z e f a s e

v o o r a l s t u r e n d o p . D e z e f o c u s o p d e laatste f a s e v o o r h e t v e r b e t e r e n v e n i n n o v a t i e g e l d t noodzakelijkerwijze concentreren

op

voor

het

andere

gebied van

organisaties. het

Hier

genereren

van

kunnen ideeen

de

problemen

(problemen

zich

met

niet

bijvoorbeeld

mobiliseren

van

creativiteit). T o c h is h e t n a a r mijn m e n i n g o o k v o o r a n d e r e o r g a n i s a t i e s g e s c h i k t o m z o w e l d e te d i a g n o s t i c e r e n als v e r b e t e r p u n t e n

innovatiekracht

a a n te d r a g e n o m p r o b l e m e n o p te l o s s e n . D e z e

bredere

validiteit van het m o d e l berust o p de a l g e m e n e geldigheid v a n de b o u w s t e n e n v a n het m o d e l : innovatie

bestaat

uit

twee

deelprocessen die

zowel

leiderschap vergen (situationeel leiderschap).

72

in t h e o r i e

als in d e

praktijk

een

ander


5.3

Conclusies & aanbevelingen

Intro Rijkswaterstaat goed

in

is sterk

het

huidige

organisatievormen vernieuwende VenW

aan het veranderen, tijdsbeeld

die

flexibel

veranderingsprocessen.

ook in de toekomst

een toonaangevende leiderschap

waarin genoeg

innovatie,

zijn.

en met

name

doen

statische zijn

om

Innovatie

te kunnen

innovator

meer

minder

organisaties

te kunnen is hiermee

waarmaken. Centraal

met

mensen plaatsmaken

overleven

thesis

de implementatiefase

voor

in deze

van cruciaal

Om dit te bereiken

in deze

is het devies.

belang wil

staat

de vraag

van

innovatie,

tijd

Dit

past

dynamische van

als

maar

om de missie

Rijkswaterstaat hoe we met verder

van

in het

kunnen

2008 juiste vorm

geven. H e t b e a n t w o o r d e n v a n deze v r a a g heeft het hiervoor b e h a n d e l d e d i a g n o s e e n opgeleverd.

In

het

model

wordt

innovatie

als e e n

door

leiderschap

proces te

ontwerpmodel bei'nvloeden

geschematiseerd. Belang van innovatie voor de organisatie In d e b o v e n s t a a n d e i n t r o is b e k n o p t h e t b e l a n g v a n i n n o v a t i e v o o r R i j k s w a t e r s t a a t a a n g e g e v e n . E e n v o o r d e o r g a n i s a t i e e r g b e l a n g r i j k e c o n c l u s i e is d a t i e d e r e e n b i n n e n R i j k s w a t e r s t a a t d i t b e l a n g van

innovatie

ook

onderschrijft.

Deze

conclusie

levert

meteen

wel

een

aanbeveling

op:

z w a a r t e p u n t v a n d e v o o r d e z e t h e s i s v e r z a m e l d e g e g e v e n s o v e r d e i n n o v a t i e zijn a f k o m s t i g v a n bij i n n o v a t i e b e t r o k k e n p e r s o n e n . O m te v e r i f i e r e n o f d i t b e l a n g o o k d o o r d e rest v a n d e o r g a n i s a t i e w o r d t g e d e e l d k a n m e n e e n k o r t e e n q u e t e als s t e e k p r o e f u i t z e t t e n b i n n e n R W S . A l g e m e e n b e e l d i n n o v a t i e bij R W S Een a n d e r e b e l a n g r i j k e c o n c l u s i e is d a t e r z e e r v e e l g e b e u r t o p h e t g e b i e d v a n i n n o v a t i e . O o k is e r d u i d e l i j k p o s i t i e f b e e l d o v e r d e d e n k k r a c h t e n c r e a t i v i t e i t v a n h e t m i n i s t e r i e : V e n W is u i t s t e k e n d in s t a a t o m n i e u w e i d e e e n te g e n e r e r e n . H i e r u i t m a g je d e c o n c l u s i e t r e k k e n d a t e r b i n n e n R W S v o l d o e n d e r u i m t e is v o o r c r e a t i v i t e i t . I n n o v a t i e is bij R W S v o o r n a m e l i j k t e c h n i s c h g e o r i e n t e e r d h o e w e l h e t a a n t a l p r o c e s i n n o v a t i e s (bijv. i n n o v a t i e v e c o n t r a c t v o r m e n ) w e l t o e n e e m t . U i t d e g e g e v e n s d i e v e r z a m e l d zijn in d e o r g a n i s a t i e k o m t e e n d u i d i g n a a r v o r e n d a t i n n o v a t i e te sterk v e r s n i p p e r d is. D o o r d a t i n n o v a t i e s m a a r b e p e r k t binnen de organisatie worden

toegepast en men

het wiel vaak w e e r o p n i e u w

uitvindt,

tast

v e r s n i p p e r i n g in h o g e m a t e d e e f f e c t i v i t e i t v a n i n n o v a t i e s a a n . D e m e e s t e i n n o v a t o r e n b e s e f f e n d a t d e i m p l e m e n t a t i e f a s e e e n e s s e n t i e e l o n d e r d e e l v a n i n n o v a t i e is. T o c h v i n d t

implementatie

n a u w e l i j k s p l a a t s . B e l a n g r i j k e c o n c l u s i e v a n d e z e t h e s i s is d a n o o k : W i l Rijkswaterstaat zijn innovatiekracht versterken, dan moet het zich primair toeleggen op het wegnemen van de belemmeringen bij het implementeren van innovaties! Leiderschap en innovatie D e v r a a g d i e d e z e t h e s i s p r o b e e r t te b e a n t w o o r d e n literatuur over leiderschap geeft

is o f

l e i d e r s c h a p h i e r v o o r c r u c i a a l is. D e

hierover een zeer eenduidig beeld dat o v e r e e n k o m t

b e v i n d i n g e n uit d e o r g a n i s a t i e zelf: Leiderschap is zeer belangrijk voor succesvolle innovatie!

73

met

de


In d e z e t h e s i s h e b ik a a n g e t o o n d d a t h e t t y p e l e i d e r s c h a p d a t g e w e n s t is a f h a n k e l i j k is v a n h e t stadium waarin de innovatie zich begeeft. Voor

alle

stadia

geldt

dat

leiderschap

kan

helpen

om

de

voor

innovatie

belangrijke

cultuuraspecten te versterken als externe orientatie, experimenteer gedrag (stimuleer het nemen van risico's) en ruimte voor creativiteit. S p e c i f i e k v o o r R W S g e l d t d a t h e t hierbij v o o r a l a a n d a c h t m o e t g e v e n a a n d e eerste t w e e a s p e c t e n d i e d u i d e l i j k v e r s t e r k i n g b e h o e v e n . Een a n d e r e a a n b e v e l i n g w a a r i n e e n d u i d e l i j k e rol v o o r

het

t o p m a n a g e m e n t is w e g g e l e g d is h e t o p s t e l l e n v a n e e n u i t g e w e r k t e s t r a t e g i s c h e visie ( a c t i e p l a n o p hoofdlijnen). innovatie

D o o r als t o p m a n a g e m e n t v e r a n t w o o r d e l i j k

te zijn v o o r d e z e s t r a t e g i s c h e v i s i e o p

w o r d t het b e l a n g v a n innovatie v o o r de organisatie (geen d o e l o p zich, m a a r

wel

n o o d z a k e l i j k o m o p l a n g e r e t e r m i j n te o v e r l e v e n ) d u i d e l i j k g e m a a k t . H e t o n d e r z o e k in d e o r g a n i s a t i e h e e f t o p h e t g e b i e d v a n innovatiestrategie e e n d i f f u u s o p g e l e v e r d . V o o r d e g e e n q u e t e e r d e is h e t s t r a t e g i s c h b e l a n g v a n i n n o v a t i e s d u i d e l i j k ,

beeld terwijl

volgens enkele g e i n t e r v i e w d e n strategie niet duidelijk g e k o p p e l d w o r d t aan t o e k o m s t i g e (concrete) d o e l e n . Een m o g e l i j k e v e r k l a r i n g h i e r v o o r is d a t d e t o p in h e t o n d e r n e m i n g s p l a n o p

hoofdlijnen

e e n d u i d e l i j k e s t r a t e g i s c h e visie p r e s e n t e e r t ( t o o n a a n g e v e n d i n n o v a t o r in 2 0 0 8 ) , m a a r d a t d i t niet e e n d u i d i g v e r d e r is v a s t g e l e g d e n g e c o m m u n i c e e r d in e e n uitgewerkte innovatiestrategie

(een

roadmap). D e i n h o u d e l i j k e i n p u t k a n h e t b e s t e uit alle g e l e d i n g e n v a n d e o r g a n i s a t i e k o m e n in s a m e n w e r k i n g met extern betrokkenen.

A a n b e v e l i n g e n v o o r de aanpak van de r o a d m a p : betrek v o o r het o n t w i k k e l e n van de r o a d m a p ook h e t b e d r i j f s l e v e n e n d e u n i v e r s i t e i t e n / k e n n i s i n s t i t u t e n e n z o r g e r v o o r d a t m e n s e n f y s i e k bij e l k a a r k o m e n . Een g o e d s t a r t p u n t is h e t in k a a r t b r e n g e n v a n d e b e h o e f t e n uit m a r k t ( z o w e l p u b l i e k als p o l i t i e k ) . O p basis v a n d e z e b e h o e f t e n e n e e n g e d e g e n a n a l y s e v a n t o e k o m s t s c e n a r i o ' s k u n n e n vernieuwende

wegen

worden

ingeslagen en de

innovatiestrategie

worden

uitgewerkt.

Het

is

b e l a n g r i j k o m hierbij o o k d e o r g a n i s a t i e s d i e h e t m o e t e n g a a n w a a r m a k e n te b e t r e k k e n . O m d e v o r d e r i n g e n v a n d e i n n o v a t i e s te v o l g e n k a n m e n e e n i n n o v a t i e d a s h b o a r d o n t w i k k e l e n . L e i d e r s c h a p bij d e e e r s t e f a s e n v a n het i n n o v a t i e p r o c e s In de trechterfase van innovatie moet leiderschap naast het bieden van een kader (strategische visie) vooral bestaan uit 'de kunst van het loslaten en vertrouwen geven' (citaat v a n d e s e c r e t a r i s g e n e r a a l v a n het M i n i s t e r i e v a n V e r k e e r e n W a t e r s t a a t , G e e r t v a n M a a n e n ) . D i t t y p e l e i d e r s c h a p d a t v r i j h e i d b i e d t k o m t sterk o v e r e e n m e t

empowerment.

L e i d e r s c h a p bij i m p l e m e n t a t i e De implementatiefase moet d o o r het m a n a g e m e n t van R W S beter w o r d e n georganiseerd, wil het binnen een gedifferentieerde binnen

o r g a n i s a t i e als R W S s l a g e n . V o o r h e t v e r b e t e r e n

R W S is d i t e s s e n t i e e l o m d a t juist d e z e f a s e n i e t v a n d e g r o n d

komt.

b e l a n g r i j k d u i d e l i j k e a f s p r a k e n te m a k e n e n v e r v o l g e n s uit te v o e r e n . D i t o m d e

van

innovatie

H i e r v o o r is h e t vrijblijvendheid

v a n h e t i m p l e m e n t e r e n te v o o r k o m e n . H e t a f r e k e n e n ( a f l e g g e n v a n v e r a n t w o o r d i n g ) o p i n n o v a t i e g e b e u r t b i n n e n d e h u i d i g e o r g a n i s a t i e niet. D o o r als t o p m a n a g e m e n t d i t o n d e r d e e l v a n d e s t u r i n g t u s s e n d e v e r s c h i l l e n d e o n d e r d e l e n e n d e c e n t r a l e staf w e l in te v o e r e n k a n d e v r i j b l i j v e n d h e i d v a n h e t d o o r v o e r e n v a n i n n o v a t i e s w o r d e n v e r m e d e n . Q u a l e i d e r s c h a p is d i t e e n s t u r e n d e a a n p a k . Sturing kan tot de g e w e n s t e duidelijkheid leiden door: •

het m a k e n v a n heldere a f s p r a k e n ;

•

sturen o p het o n d e r l i n g s a m e n w e r k e n ;

•

stimuleren van het collectieve l e e r v e r m o g e n ;

•

pro-actief en strategisch handelen n o d i g (vermijden korte termijn denken).

74


Belangrijke conclusie is dat leiderschap van groot belang is voor het verbeteren van innovatie. Leiderschap bij innovatie vraagt om een situationele aanpak, afhankelijk van de fase is deze meer delegerend dan wel sturend. Dit is algemeen geldend voor innovatieprocessen.

V o o r RWS geldt

dat het meer aandacht moet schenken aan de implementatiefase en dat het management moet laten zien dat het daar bewust op stuurt. B r u i k b a r e e n a l g e m e e n g e l d e n d e r i c h t l i j n e n d i e h e l p e n bij h e t l e i d e n v a n i n n o v a t i e s z i j n : •

Klim o p het b a l k o n (helicopter view)

•

I d e n t i f i c e e r w a t er g e i ' n n o v e e r d m o e t w o r d e n

•

L e i d t o n r u s t in g o e d e b a n e n

•

H o u d t g e d i s c i p l i n e e r d d e a a n d a c h t erbij

•

G e e f h e t w e r k t e r u g a a n d e w e r k n e m e r ( n e e m r i s i c o ' s e n s t e u n bij h e t m a k e n v a n f o u t e n )

•

K o e s t e r l e i d e r s c h a p s g e l u i d e n v a n o n d e r a f (sta o p e n v o o r d i s s i d e n t e g e l u i d e n v a n o n d e r a f )

O o k b i n n e n i n n o v a t i e t e a m s is l e i d e r s c h a p v a n g r o o t b e l a n g . G o e d e leiders z o r g e n v o o r g e m o t i v e e r d e t e a m l e d e n d i e w o r d e n g e s e l e c t e e r d o p basis v a n e x c e l l e n c e in p l a a t s v a n b e s c h i k b a a r h e i d . V e r d e r is h e t b e l a n g r i j k d a t d e t e a m l e d e n e l k a a r s t i m u l e r e n d o o r n i e u w e w e g e n te v e r k e n n e n middels het v o e r e n v a n verhitte discussies.

75


5.4

Aanbevelingen vervolg onderzoek

D o o r het gebrek aan bronnen

en o n d e r z o e k

n a a r l e i d e r s c h a p in d e o r g a n i s a t i e is e e n

t y p e r i n g v a n h e t h u i d i g e l e i d e r s c h a p l a s t i g g e b l e k e n . Een b e l a n g r i j k e

aanbeveling voor

goede vervolg

o n d e r z o e k is h e t u i t v o e r e n v a n e e n o r g a n i s a t i e b r e d e t y p e r i n g v a n h e t h u i d i g e l e i d e r s c h a p b i n n e n R W S . Een d e r g e l i j k o n d e r z o e k is n i e t a l l e e n v o o r i n n o v a t i e v a n w a a r d e , m a a r k a n o o k v o o r d e i n v u l l i n g v a n H R M e e n z e e r z i n v o l l e b i j d r a g e l e v e r e n (actief s t u r e n o p g e w e n s t l e i d e r s c h a p ) . B e l a n g r i j k e o n t w i k k e i i n g e n o p h e t g e b i e d v a n h e t D e l t a i n s t i t u u t e n h e t f u t u r e c e n t r e zijn d o o r h e t p r e m a t u r e k a r a k t e r niet in d e z e thesis g e a n a l y s e e r d . T o c h z u l l e n b e i d e

organisatieontwikkelingen

een grote impact o p innovatie binnen R W S h e b b e n . A a n v u l l e n d o n d e r z o e k naar de consequenties (zowel

bedreigingen

als

kansen)

van

beide

ontwikkeiingen

kan

Rijkswaterstaat

helpen

op

in te s p e l e n . Een a s p e c t w a t in h e t k a d e r v a n d e o n t w i k k e i i n g e n v a n h e t

innovatieontwikkelingen

D e l t a i n s t i t u u t e n h e t f u t u r e c e n t r e m o e t w o r d e n m e e g e n o m e n is d a t i n n o v a t i e n i e t t e v e e l m o e t e n w o r d e n w e g g e s t o p t ; m e n m o e t z o r g e n v o o r e e n o p e n s y s t e e m . Bij v o o r b a a t a a n n a m e s te d o e n over

wie

met

creatieve

ideeen

gaat

komen

limiteert

het

eigen

creatief

potentieel

van

een

organisatie.

Dit heeft mogelijk ook implicaties v o o r de huidige organisatie van innovatie binnen Rijkswaterstaat, w a a r i n n o v a t i e in a p a r t e p r o g r a m m a ' s e n a f d e l i n g e n w o r d t g e o r g a n i s e e r d . R e k e n i n g h o u d e n d a t i e d e r e e n k a n b i j d r a g e n a a n i n n o v e r e n ( c r e a t i v i t e i t blijkt in d e praktijk v a a k uit o n v e r w a c h t e h o e k te k o m e n ) is v o o r e l k e o r g a n i s a t i e b e l a n g r i j k . I n n o v a t i e m o e t d a a r o m niet te v e e l w o r d e n

weggestopt

m a a r juist " t o e g a n k e l i j k " zijn v o o r alle m e d e w e r k e r s ( m e t g o e d e i d e e e n ) . V e r s n i p p e r i n g in d e b e t e k e n i s v a n e e n g e b r e k a a n k e n n i s o v e r d r a c h t

is v e e l als

belemmerende

f a c t o r g e n o e m d . S a m e n w e r k i n g is in d e w o r k s h o p als r e m e d i e h i e r o p g e n o e m d . V o o r e e n d e e l h e b ik dit in d e v o r i g e p a r a g r a a f b e h a n d e l d . N i e t g e a n a l y s e e r d is h o e d e z e s a m e n w e r k i n g g e r i c h t

op

k e n n i s o v e r d r a c h t k a n w o r d e n v o r m g e g e v e n . W a t is v a n i n n o v a t i e g e l e e r d e n w a t k a n ik m i j n collega's,

vooral

buiten

mijn

directe

omgeving,

meegeven?

Deze

vraag

kan

worden

h e r g e f o r m u l e e r d : H o e w o r d t R W S e e n l e r e n d e o r g a n i s a t i e ? O o k hier o v e r s t i j g t d e o n d e r z o e k s v r a a g de grenzen van innovatie;

het d e l e n v a n

kennis en ervaringen

reikt i m m e r s v e e l v e r d e r

dan

innovatie. Vervolgonderzoek naar invulling van deze vraag kan de organisatie verder helpen zich b l i j v e n d te v e r n i e u w e n e n a a n zijn o m g e v i n g a a n te p a s s e n . Een a n d e r b e l a n g r i j k v e r v o l g o n d e r z o e k z o u z i c h m o e t e n r i c h t e n o p d e i n v u l l i n g v a n d e r o a d m a p : H o e o r g a n i s e r e n w e dit e n w a t is er e i g e n l i j k

al ( b i j v o o r b e e l d

i n n o v a t i e als b e l a n g r i j k t h e m a in d e N o t a M o b i t e i t , e t c . ) ? model

niet u i t g e b r e i d

uitgewerkt.

kennisgrids, toekomstscenario's,

D a a r n a a s t zijn d e a n d e r e t o o l s uit h e t

Het verder concretiseren van deze tools

kan een

praktisch

h a n d v a t bieden v o o r het verder versterken v a n innovatie. Uiteindelijk

kan

de

aanpak

uit

de

conclusies

&

aanbevelingen

bijdragen

aan

een

toekomstbestendige organisatie die uitdagingen signaleert en voortvarend oppakt! O f zoals het ondernemingsplan van RWS het stelt: RWS als toonaangevend innovator in 2008!

76


5.5

Samenvatting

Innovatie algemeen •

I n n o v a t i e b e s t a a t uit t w e e d e e l p r o c e s s e n ; bij h e t e e r s t e p r o c e s s t a a t h e t t r e c h t e r e n v a n i d e e e n c e n t r a a l . H e t t r e c h t e r e n leidt u i t e i n d e l i j k t o t e e n p r a k t i j k p r o e f v a n d e i n n o v a t i e . A l s d e z e s l a a g t d o o r l o o p t de innovatie het t w e e d e d e e l p r o c e s : het i m p l e m e n t e r e n .

•

Z o w e l v o o r h e t o v e r a l l p r o c e s als v o o r b e i d e d e e l p r o c e s s e n is l e i d e r s c h a p v a n e s s e n t i e e l b e l a n g o m i n n o v a t i e t o t e e n s u c c e s te b r e n g e n .

•

L e i d e r s c h a p bij i n n o v a t i e v r a a g t o m e e n s i t u a t i o n e l e a a n p a k , a f h a n k e l i j k v a n d e f a s e is d e z e m e e r d e l e g e r e n d d a n w e l s t u r e n d . D i t is a l g e m e e n g e l d e n d v o o r i n n o v a t i e p r o c e s s e n .

•

D e z e s a m e n h a n g t u s s e n l e i d e r s c h a p e n i n n o v a t i e is in het innovatie- en leiderschapmodel in Figuur 24 w e e r g e g e v e n .

Innovatie bij Rijkswaterstaat •

H e t o n d e r n e m i n g s p l a n m e l d t : i n n o v a t i e is e s s e n t i e e l e n R i j k s w a t e r s t a a t h e e f t z i c h in 2 0 0 8 o n t w i k k e l d als toonaangevend innovator

•

I n n o v a t i e is v o o r R W S d u s e e n o n m i s b a a r m i d d e l o m d e s t r a t e g i s c h e d o e l s t e l l i n g e n v o o r d e m i d d e l l a n g e e n lange termijn te h a l e n , dit b e l a n g w o r d t breed e r k e n d b i n n e n de organisatie;

• •

Er is b i n n e n d e o r g a n i s a t i e v e e l a a n d a c h t v o o r i n n o v a t i e , v e e l a l t e c h n i s c h g e o r i e n t e e r d ; D e v e l e , g r o t e e n k l e i n e , i n n o v a t i e p r o j e c t e n v o l g e n e e n s y s t e m a t i s c h e a a n p a k m a a r zijn sterk v e r s n i p p e r d , g e v o l g v a n d e z e v e r s n i p p e r i n g is e e n g e b r e k k i g e k e n n i s o v e r d r a c h t e n e e n g e b r e k a a n d a a d k r a c h t o m te i m p l e m e n t e r e n ;

• •

I n n o v a t i e is g e e n o n d e r d e e l v a n h e t p r i m a i r e p r o c e s ; K i j k e n d n a a r d e i n n o v a t i e c y c l u s z o a l s d i e in f i g u u r 2 4 is w e e r g e g e v e n s t o p p e n d e m e e s t e i n n o v a t i e s n a d e p i l o t f a s e : implementatie vindt te weinig plaats! ( b o t t l e n e c k ) ;

•

V e r b e t e r e n v a n i n t e r n e e n e x t e r n e s a m e n w e r k i n g is b e l a n g r i j k o m i m p l e m e n t a t i e t e v e r s t e r k e n ;

•

Er w o r d t n i e t o p i n n o v a t i e a f g e r e k e n d , w a t r i s i c o m i j d e n d g e d r a g in d e h a n d w e r k t w a a r d o o r d e d a a d k r a c h t te g e r i n g is.

Leiderschap bij innovatie binnen RWS • •

S t i m u l e r e n e x t e r n e o r i e n t a t i e ( m e e k r i j g e n e x t e r n e s t a k e h o l d e r s ) in al g e l e d i n g e n ; L e i d e r s c h a p m e t e e n u i t g e w e r k t e s t r a t e g i s c h e visie ( r o a d m a p ) e n d o e l s t e l l i n g e n z a l h e l p e n o m i n n o v a t i e s g e r i c h t e r o p te p a k k e n ;

•

B e t e r e t a l e r e n b e t r o k k e n h e i d e n n o o d z a a k v a n i n n o v a t i e d o o r t o p m a n a g e m e n t is g e w e n s t ;

•

N o d i g is l e i d e r s c h a p m e t lef v o o r h e t l a t e n b l o e i e n v a n i n n o v a t i e s ( d e l e g e r e n e n f a s c i l i t e r e n ) in de begin fase;

•

G e v o l g d d o o r een sturende h o u d i n g gericht o p betere s a m e n w e r k i n g en a f s t e m m i n g (belang neer zetten en e n t h o u s i a s m e r e n , afrekenen o p d o o r v o e r e n , betere c o m m u n i c a t i e tussen de diensten, kennis delen/verspreiden):

• •

O p p a k k e n p r o b l e m e n w o r d t als z e e r z w a k e r v a r e n ; V o o r R W S geldt dat het meer a a n d a c h t m o e t schenken aan de implementatiefase en dat het m a n a g e m e n t m o e t laten zien dat het daar b e w u s t op stuurt.

77


Literatuur B a a r d a , D . B . , & G o e d e , M . P . M . d e ; Basisboek: handleiding Baarda,

voor D.B., &

interviewen,

het opzet Goede,

ten en uit voeren M.P.M.

de &

Methoden van

en technieken

:

Praktische

onderzoek,1997

K a l m i j n , M . ; Basisboek:

Enqueteren

en

gestructureerd

Destruction,

1985

2000

A b e r n a t h y W . J . a n d K. B. C l a r k ; Innovation:

Mapping

the Winds

of Creative

Baarda, D.B., & G o e d e , M . P . M . de & Teunissen, J . ; Basisboek: Kwalitatief O n d e r z o e k : handleiding voor het opzet ten en uit voeren van kwalitatief B l a k e , R o b e r t R. a n d M o u t o n , Janse S. The Managerial Grid 1985 B o n o , E d w a r d d e ; CreatingValue

Monopolies

C a l u w e , L. d e , e n V e r m a a k , H . ; Leren

When

Veranderen.

Everyone

on the Competing

Values

C o v e y , S . R . ; The Seven

Framework, Habits

Else is Merely

Een handboek

C a m e r o n , K i m S. a n d R o b e r t E. Q u i n n ; Diagnosing

and

Praktische

onderzoek, 2001 III: The Key to Leadership

voor

Changing

Excellence,

Competing,

1993.

de veranderkundige,

Organizational

1999

Culture:

Based

1999

of Highly

Effective

People.

Powerful

Lessons

in Personal

Change;

1989 C o v e y , S. R.; Principle F a r s o n , R. &

Centered

Leadership,

K e y e s , R.; Whoever

Makes

F i s c h e r , Bill & B o y n t o n , A n d y ; Virtuoso G a s p e r s z , Jeff; Concurreren G a s p e r s z Jeff; Anders

Teams

met creativiteit,

denken

H e i f e t z , R . A . ; Leadership

2003

the Most

nieuwe

without

Mistakes

in Harvard

Wins,

2002.

Business

School

(juli 2 0 0 5 )

2002

kansen,

2003

easy answers,

1994

H e r s e y , P. a n d B l a n c h a r d , K. H ; Leadership and the One Minute Manager, 1999 H e r t o f , D e n , F. e n E. Sluijs; Onderzoek in organisaties. Een methodologische reisgids, 2000 J a c o b s , D a n y 'Concurreren met creativiteit', A c h t e r g r o n d p a p e r ter v o o r b e r e i d i n g van de Innovatielezing 2 0 0 5 georganiseerd door het Ministerie van Economische Zaken, 2 0 0 5 J a n s s e n , O . , S c h o o n e b e e k , G . , & L o o y , B. v a n ; Cognities van empowerment als de schakel M a n s e , A n k e ; Afstudeerscriptie in het kader van de studie Personeelwetenschappen aan de Universiteit van Tilburg, 2002 M i n t z b e r g , H . ; Structures in five: Designing effective organizations, 1983 M o r g a n , G . ; Images of Organization, 1986 Q u i n n , R.E. & F a e r m a n , S . R . & T h o m p s o n , M . P . & M c G r a t h , M . R . ; Handboek management vaardigheden, 1994 . Q u i n n , R . E . ; Persoonlijk tussen

delegerend

meesterschap

leiderschap

in management

en innovatief

- Voorbij

gedrag

van

rationed

werknemers.

management,

2003

G e d r a g en organisatie, 10

Swieringa, J. en W i e r d s m a , A . F . M . ; Lerend organiseren. A l s meer v a n hetzelfde niet helpt, 2 0 0 2 T i d d , J & J . B e s s a n t & K. P a v i t t ; Managing organizational Tushman,

change, Michael,

innovation.

Intergrating

technological,

market

and

2001 L,

devolpment/transition

William

(Directive,

H.

Newman,

conditional,

and

ecological),

T u s h m a n , M i c h a e l L a n d A n d e r s o n P h i l i p ; Convergence Pace of Organizational

Evoluion.

In Managing

Elaine

Strategic

Romanelli;

Speed

of

startegy

1997. and

Upheaval:

Innovation

Managing

and Change).

the

Unsteady

Pp. 583-594.

(4), p. 1 7 5 - 1 9 4 , 1 9 9 7 V r i e s , M a n f r e d K e t s d e ; Leiderschap W e l c h J a c k ; Straight

from

the gut,

ontraadseld,

2001

2001

D i v e r s e a u t e u r s ; Havard

Business

Review

on Leadership,

2001

D i v e r s e a u t e u r s ; Havard

Business

Review

on Innovation,

2001

R i j k s w a t e r s t a a t ; Hoofddocument

NOVA

R i j k s w a t e r s t a a t ; Ondernemingsplan R i j k s w a t e r s t a a t ; Innovatie

Het Innovatiepotentieel

en Actieprogramma

bij Rijkswaterstaat,

2004

Rijkswaterstaat; P v A Novatief, 2 0 0 3

79

van Verkeer

en realisatieprogramma,

en Waterstaat, 2003

1999


Geraadpleegde internetsites w w w . i s i z . n l : e n q u e t e in 7 s t a p p e n www.twijnstragudde.nl www.monoceros.nl www.sanguma.com/Creative_Thinking_Assistant/glossary.htm grants.nih.gov/grants/funding/phs398/instructions/p3_definitions.htm farahsouth.cgu.edu/dictionary/ www.ucs.mun.ca/~rsexty/business1 OOO/glossary/l. htm www. 1000ventures.com www.leren.nl

80


Bijlage A

Geinterviewden

Geinterviewden Werkzaam binnen Rijkswaterstaat: 1. L u c K o s i e k (plv. D G v a n R i j k s w a t e r s t a a t , v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r i n n o v a t i e ) 2 . J e a n L u c B e g u i n ( D i r e c t e u r bij R i j k s w a t e r s t a a t B o u w d i e n s t ) 3. Gijsbert de Boer (manager W a t e r b o u w Innovatie Steunpunt, thematrekker

innovatieprogramma

WINN) 4. W o u t e r van Schelt (manager Bouwspeurwerk, Bouwdienst) 5 . E d w i n K u i l ( A d v i s e u r K e n n i s e n I n n o v a t i e Staf D i r e c t e u r - G e n e r a a l R W S ) 6 . J a a p P o o t ( b e t r o k k e n bij N O V A , Staf D i r e c t e u r - G e n e r a a l R W S ) 7. R i n a d e R o o y ( H R M bij Staf D i r e c t e u r - G e n e r a a l R W S ) 8 . Freek W e r m e r ( p r o j e c t l e i d e r bij d e e e r s t e g r o t e b o o r t u n n e l in Nl.) 9 . W o u t e r v a n S c h e l t ( o n d e r z o e k e r bij d e e e r s t e g r o t e b o o r t u n n e l in N l . ) 1 0 . J a n Dirk D u i j v e n b o d e ( p r o j e c t l e i d e r d i v e r s e i n n o v a t i e p r o j e c t e n bij R W S ) 11 . A a d d e W i n t e r ( v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r i m p l e m e n t a t i e v o o r h e t i n n o v a t i e p r o g r a m m a W n T ) 12. Pieter H i d i n g a (pilottrekker v o o r het i n n o v a t i e p r o g r a m m a W n T ) A a n v u l l e n d s p e c i f i e k o v e r l e i d e r s c h a p bij V e n W : 13. M i e k e Posthumus Corporate Dienst, H o o f d Corporate Learning Centre ( C L C ) Extern: 1 4 . C e e s Bijl ( c o n s u l t a n t o p g e b i e d i n n o v a t i e bij R o l a n d B e r g e r ) 1 5 . T o n P o v e r (als e x t e r n b e t r o k k e n bij d i v e r s e p r o j e c t e n v o o r R W S ) 16. Marcel Veenswijk (Hoogleraar V U )

81


Bijlage B

Interview vragen

Vragenlijst voor interviews

Innovatie bij RWS 1.

W a a r o m moet R W S innoveren?

2.

W a t is d e rol v a n d e m a r k t ?

3.

M o e t i n n o v a t i e p r o c e s o f t e c h n i s c h g e o r i e n t e e r d zijn ( b e i d e ) ?

4.

W a t d o e t R W S g o e d e n w a t niet o p h e t g e b i e d v a n i n n o v a t i e ?

5.

Z e l f d e v r a a g k i j k e n d n a a r d e f a s e s v a n i n n o v a t i e (idee s t a r t - u p , p i l o t ,

6.

Zijn hier o o k illustratieve v o o r b e e l d e n v a n ?

7.

P l a a t s t i n n o v a t i e in b e d r i j f s m o d e l , b e d r i j f s p l a n , a c t i e p l a n

implementatie)

Rol Leiderschap bij innovatie 8.

W e l k e a a n d a c h t e n t h e o r e t i s c h e o n d e r b o u w i n g is er v o o r LS b i n n e n R W S

9.

K S F is b e t r o k k e n h e i d t o p , h o e kijk jij hier t e g e n a a n ?

10. Rol middle m a n a g e m e n t ? 11. W e l k e leiderschapstijlen zijn relevant voor de diverse management lagen? a.

Is dat voor alle type innovatie hetzelfde?

b.

Idem voor fases innovatie

c.

Is daar binnen RWS onderscheid

tussen

1 2 . Is h i e r b i n n e n R W S v o l d o e n d e a a n d a c h t v o o r , g a a t d a t e v e n t u e e l k o m e n ? 1 3 . W a t zijn d e i m p l i c a t i e s h i e r v a n v o o r R W S

Management tools 1 4 . Zijn er v o o r h e t m a n a g e m e n t v o l d o e n d e T o o l s a a n w e z i g o m i n n o v a t i e te s t i m u l e r e n ? 1 5 . M o e t e n d e z e t o o l s g e r i c h t zijn p r e s t a t i e s , b u d g e t t e n ( f i n a n c i e e l ) , v o o r t g a n g o f o p z a c h t e r e factoren?

82


Bijlage C

Verslag management workshop innovatiedag

Kort verslag v a n :

L e i d e r s c h a p s s t i j l e n & i n n o v a t i e , w o r k s h o p bij d e i n n o v a t i e d a g R W S v a n 2 7 april 2 0 0 5 D a t u m verslag

3 mei 2 0 0 5 D a t u m bespreking

2 7 april 2 0 0 5 Actieve deelnemers: 1.

H a n s E e n h o o r n (initiatief n e m e r ) ,

2.

Eric Bussink ( V e n W p r o j e c t d i r e c t e u r K e n n i s e n I n n o v a t i e ) ,

3.

Ineke v a n d e H e e ( H I D R I K Z , t r e k k e r i n n o v a t i e R W S b i n n e n D T ) ,

4.

H a n s Ruijter ( D i r e c t e u r R i j k s w a t e r s t a a t B o u w d i e n s t ) ,

5.

Arike T o m s o m (verantwoordelijk v o o r de derde Innovatie Impuls binnen R W S )

6.

Gijsbert de Boer ( H o o f d W a t e r b o u w Innovatie Steunpunt),

7.

E d w i n K u i l ( A d v i s e u r K e n n i s e n I n n o v a t i e Staf D i r e c t e u r - G e n e r a a l R W S ) ,

8.

Paul Cools (Afdelingshoofd DIA Rijkswaterstaat Bouwdienst),

9.

Ton Knoester,

10. Henri Schuurmans, 11. C o r Jol, 12. Rene Scholten, 13. W i m van Barneveld, 14. Laurens Schrijnen, 15. Hank Kune, 16. Leo v a n der Harst.

H a n s E e n h o o r n h e e t d e v e l e a a n w e z i g e n w e l k o m e n stelt z i c h k o r t v o o r . Hij is p l a a t s v e r v a n g e n d a f d e l i n g s h o o f d N a t t e I n f r a s t r u c t u u r bij d e B o u w d i e n s t e n is b e z i g m e t h e t a f r o n d e n v a n h e t laatste g e d e e l t e v a n zijn s t u d i e a a n d e u n i v e r s i t e i t v a n N y e n r o d e . V o o r zijn M B A onderzoekt

hij

daarvoor

de

innovatieprocessen

bij

Rijkswaterstaat

en

in

het

leiderschapsstijlen die innovatie tot een succes k u n n e n m a k e n . V o o r d e z e ronde g a a t h e t d a n v o o r a l o m d e implementatie v a n i n n o v a t i e v e

bijzonder

de

tafelconferentie

ideeen. H o e krijgen w e die ideeen

g e i ' n t e g r e e r d in h e t p r i m a i r e p r o c e s v a n R W S e n w e l k e rol s p e l e n l e i d e r s c h a p s s t i j l e n d a a r i n ? H e t e e r s t e w a t o p k o m t is " l e i d e r s c h a p m e t l e f " : i e m a n d m e r k t o p d a t er al lef is g e t o o n d

door

i n n o v a t i e o p z i c h al d e r u i m t e te g e v e n . D i t is b i n n e n R W S g e d a a n d o o r s p e c i f i e k e g r o e p j e s a a n t e stellen die zich d a a r m e e b e z i g g i n g e n h o u d e n en die eigen v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d

h a d d e n . In

dit

g e v a l is d e l e i d e r s c h a p s s t i j l d u s o o k h e t lef o m d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d uit h a n d e n te g e v e n . D e i m p l e m e n t a t i e is v e r v o l g e n s e e n a n d e r v e r h a a l , d a t is e e n b e w u s t w o r d i n g s p r o c e s o m i n n o v a t i e s o o k b r e d e r in d e o r g a n i s a t i e te i m p l e m e n t e r e n . H e t i d e e l e e f t d a t d e t o p later b e w u s t w o r d t v a n d e urgentie van implementatie dan de werkvloer. Er zijn v o o r b e e l d e n v a n c o l l e g a ' s o p d e w e r k v l o e r d i e s a m e n m e t o m g e v i n g e n b u r g e r s

mooie

plannen m a a k t e n die vervolgens d o o r de minister weer de k o p ingedrukt w e r d e n . D a n kan ook

83


m e t d e o r g a n i s a t i e te m a k e n h e b b e n , m e n z a g d a t h e t v a n u i t

werksituatie

n o d i g w a s o m te

i n n o v e r e n , maar de t o p z a g niet w a a r ze m e e bezig w a r e n . D e verticale c o m m u n i c a t i e tussen t o p en w e r k v l o e r k a n zeker beter. Een

ander

merkt

op dat ook

in

brede

zin innovatie

niet

consistent

wordt

behandeld

en

o n v o l d o e n d e in d e o r g a n i s a t i e w o r d t m e e g e n o m e n . Z o d o e n d e blijft h e t e e n b i j z o n d e r p r o j e c t o f buiten-de-bootclubje dat zich met innovatie bezighoudt. In feite z o u i e d e r e e n in d e o r g a n i s a t i e z i c h m o e t e n b e z i g h o u d e n m e t i n n o v a t i e . D a t v o o r elkaar krijgen vergt wellicht e e n ander soort leiderschap d a n d e m a n a g e r s die het lef hadden o m innovatie de ruimte te g e v e n . Ineke v a n d e H e e v i n d t l e i d e r s c h a p e n m a n a g e m e n t t w e e v e r s c h i l l e n d e z a k e n , bij h e t b e g i n v a n e e n i n n o v a t i e f d e n k p r o c e s m o e t e r l e i d e r s c h a p m e t lef g e t o o n d w o r d e n . Het ontbreekt nu n o g vaak aan het m a n a g e n van de innovatie daarna; duidelijke afspraken m a k e n en uitvoeren.

De doorwerking

m o e t strak

georganiseerd zijn, anders k o m t

het nooit door de

gedifferentieerde organisatie heen gebroken. D u s q u a l e i d e r s c h a p s s t i j l : eerst v r i j h e i d e n v e r v o l g e n s juist s t u r i n g . Hierbij m o e t e n er zaken s o m s g e w o o n o p g e l e g d w o r d e n a a n R D ' s . H e t corporate g e v o e l leeft n o g n i e t e r g bij d e R D ' s e n b e h e e r d e r s , e r z o u m e e r e n b e t e r n a a r e l k a a r g e k e k e n m o e t e n

worden

tussen diensten. D a n z o u innovatie o o k meer deel gaan uitmaken v a n het normale werkproces. Dat werkproces kan ook meer systematisch doorgelicht worden

dat innovaties

worden

n o d i g zijn e n s n e l g e i m p l e m e n t e e r d

w a a r d o o r er a a n g e t o o n d kan

d i e n e n te w o r d e n .

Het kost w e l

l e i d e r s c h a p o m d e o u d e w e r k m e t h o d e s a a n d e k a n t te z e t t e n t e n f a v e u r e v a n d e i n n o v a t i e . H e t langs elkaar heen w e r k e n heeft nu o o k n o g vaak tot g e v o l g d a t de al v e r z o n n e n ideeen v a n e e n d i e n s t o n d e r d e e l o n b e k e n d blijven e n o v e r a l h e t w i e l s t e e d s o p n i e u w w o r d t u i t g e v o n d e n (zeer s t e r k e v e r s n i p p e r i n g ) . D i e n s t o n d e r d e l e n z o u d e n v e r p l i c h t m o e t e n w o r d e n o m m e e r n a a r b u i t e n te k i j k e n . Er is w e l l i c h t o o k n o g e e n i m a g o p r o b l e e m , i n n o v a t i e w o r d t als e e n s p e e l t j e g e z i e n e n n i e t als n o o d z a a k . l e m a n d o p p e r t d a t h e t w o o r d

innovatie

niet m e e r werkt,

het gaat g e w o o n

om

s l i m m e r w e r k e n . In d i e z i n zijn w e o o k al redelijk g o e d b e z i g b i n n e n R W S . O o k speelt de sense of urgency o p h o o g niveau e e n rol, m a a r w o r d e n projectleiders er v e r v o l g e n s j u i s t niet o p a f g e r e k e n d .

Er w o r d t g e w o o n

gekozen v o o r de meest

o p l o s s i n g , en niet naar e e n e v e n t u e e l h o g e r e i n d d o e l . H e t huidige

makkelijke

en goedkope

management

is o n d u i d e l i j k

w a n n e e r e r v o o r e e n s t a n d a a r d o p l o s s i n g g e k o z e n m o e t w o r d e n d i e n i e t c r e a t i e f is e n w a n n e e r e r juist c r e a t i v i t e i t

g e v r a a g d w o r d t . S t a n d a a r d o p l o s s i n g e n b i e d e n o v e r i g e n s w e l o o k d e basis v o o r

brede implementatie van innovaties, het m a n a g e m e n t kan hiervoor zorgen. Er z i t o o k e e n l e e r f a c t o r a a n i n n o v e r e n , t o e p a s s e n v a n e e n i n n o v a t i e

levert n i e u w e k e n n i s e n

e r v a r i n g o p e n realiseert t e g e l i j k e r t i j d d e p r o j e c t d o e l s t e l l i n g . D e z e l e e r d o e l s t e l l i n g z o u o o k o p g e n o m e n m o e t e n w o r d e n in h e t p r i m a i r e p r o c e s . D e k r a c h t e n d e m a s s a v a n R W S h e e f t als v o o r d e e l d a t e r m e t e e n

iets b r e e d i n g e v o e r d k a n

w o r d e n . Er is h i e r o v e r t w i j f e l o f als m a n a g e r s iets r o e p e n d a t o o k m e t e e n w e e r k l a n k h e e f t , h e t blijft o o k z a a k o m e n t h o u s i a s m e te v e r s p r e i d e n . H e t k l i n k t w a t a d h o c , m a a r z o g a a t d a t in d e praktijk w e l . Er m o e t

meer m e t elkaar gepraat w o r d e n , maar tegelijkertijd m o e t innovatie een

kapstok

innovatie

krijgen

door

te v e r t a l e n

naar operationele

doelen die ook voor de

burger

aantrekkelijk zijn. H e t p r o b l e e m is n u o o k v a a k d a t d e k o s t e n v o o r d e b a t e n uit g a a n , z e k e r bij h e t t o e p a s s e n v a n i n n o v a t i e s . H e t b u d g e t e n d e tijd b i e d t s o m s g e e n r u i m t e v o o r i n n o v a t i e , e r w o r d t n o g v a a k t e v e e l naar de korte termijn g e k e k e n . l e m a n d m e r k t n u o p d a t hij g e n o e g b a z e n h e e f t d i e v a n alles r e g e l e n , m a a r hij m i s t l e i d e r s c h a p . Z e k e r niet alle g o e d e m a n a g e r s zijn o o k g o e d e leiders. D e h o k j e s g e e s t b i n n e n R W S h e l p t o o k niet o m i n n o v a t i e s v a n d e g r o n d te k r i j g e n . Er is m e e r p r o - a c t i e f e n s t r a t e g i s c h h a n d e l e n n o d i g , m a a r h e t blijft bij k o r t e t e r m i j n h o k j e s d e n k e n . W a t o o k z o u h e l p e n is h e t a a n t r e k k e n e n m e e k r i j g e n v a n m e n s e n v a n b u i t e n R W S d i e e e n b e l a n g hebben.

84


O p e e n ri j g e r e s u m e e r d zijn d e v o l g e n d e z a k e n v a n b e l a n g : betere s a m e n w e r k i n g tussen de diensten a f s t e m m i n g m e t p o l i t i e k e beslissers meekrijgen stakeholders van buiten R W S l e i d e r s c h a p m e t s t r a t e g i s c h e visie betere c o m m u n i c a t i e tussen de diensten, kennis d e l e n / v e r s p r e i d e n o r g a n i s e r e n t o t a a n het e i n d d o e l , i n n o v a t i e s v o o r s c h r i j v e n e n m o g e l i j k m a k e n h o u d i n g v e r a n d e r e n : k a n s e n z i e n i.p.v. p r o b l e m e n ( t o e g e v o e g d als b e l a n g r i j k t i j d e n s

de

afsluiting) i n n o v a t i e s v e r d e d i g e n t o t d e l a a t s t e snik In h e t k a d e r v a n d e i n n o v a t i e - i m p u l s w o r d e n n a m e n g e n o t e e r d v a n m a n a g e r s d i e d a a r a a n w i l l e n meedenken

H i e r m e e w o r d t d e sessie b e s l o t e n e n H a n s E e n h o o r n d a n k t d e a a n w e z i g e n v o o r h u n i n b r e n g .

EINDE Verslag.

85


Hand-out management workshop innovatiedag

Mijn Mooie Droom..../ Mijn Ergste Nachtmerrie....

Innovatiecyclus

Leiderschap

I

ideeen Inbreng/betrokkenheid strategisch belang neerzetten

ideeen verder ontwikkelen

bieden "beschermde" omgeving duidelijk rolverdeling oppakken problemen? Eenduidigheid uitstralen Communicatie

Complexe/Simpele innovaties

86

Centraal/DecentraaL

Bijlage D Opzet Intranet Innovatie Enquete RWS

Innovatie Enquete vraag

1 t/m 5 van 48

vragen

Personalia

Bij w e l k o n d e r d e e l v a n R i j k s w a t e r s t a a t b e n j e w e r k z a a m ? O

Regionale Directie

O

Specialistische Dienst

O

Staf D G

O

Anders namelijk:

B e n j e b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e v e p r o j e c t e n ( h e t z i j d i r e c t , hetzij indirect)?

O O

Ja Nee

W a t is j o u w functie? O

Medewerker

O

Projectleider

O

Afdelingshoofd

O

Directeur

O

HID

In w e l k w e r k v e l d b e n j e w e r k z a a m ?

O

Nat

O

Droog

O

Beide

M/V?

O o

Man Vrouw

volgende

87

Innovatie Enquete vraag 6 t/m S van 48 vragen Innovatie bij RWS algemeen Er zullen je nu een aantal vragen worden gesteld waarbij de te geven antwoorden varieren van 1 tot en met 5. Een hoge score (bijvoorbeeld 5) bete positieve waardering of geeft aan dat je het er erg mee eens bent. Je kan ook aangeven of je geen mening hebt. Is RWS betrokken bij innovaties op het gebied van diensten ? (bv, verkeersbegeleiding) O

1 O 2 O 3 O 4 O 5 O geen mening

Is RWS betrokken bij technische innovaties? (bv. tunnels)

O1O2O3O4O5O

geen mening

Is RWS betrokken bij innovaties op het gebied van processen ? (bv. innovatieve contracten) O

1 O 2 O 3 O 4 O 5 O geen mening

volgende

Innovatie Enquete vraag 9 t/rn 12 van 48

vragen

Belang van innovatie

Hoe belangrijk is innovatie v o o r de t o e k o m s t v a n de N e d e r l a n d s e

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

samenleving"

geen mening

Hoe belangrijk is innovatie v o o r de t o e k o m s t v a n de G W W / B o u w s e c t o r ? O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Hoe belangrijk is innovatie v o o r RWS ? 0

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Hoe belangrijk is innovatie v o o r j o u w o n d e r d e e l v a n RWS ? 0 1

O2

O

3 0 4

0 5

volgende

88

O

geen mening

Innovatie Enquete vraag 13 t/m 17 van 48

vragen

Rol RWS W e l k e rol m o e t RWS v e r v u l l e n op het g e b i e d v a n i n n o v a t i e a l s : STIMULATOR:

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

UITVOERDER:

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

GELDVERSTREKKER:

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 C

geen mening

NETWERKER:

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

REGISSEUR:

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

volgende


18 t/m 21 van 48

vragen

I n n o v a t i e c y c l u s ( v a n i d e e tot

implementatie)

Is R W S in staat i d e e e n v o o r i n n o v a t i e s te g e n e r e r e n ? O l

O

2 O

3 0 4

O

5 O

geen mening

Is R W S in staat i n n o v a t i e v e i d e e e n v e r d e r te o n t w i k k e l e n ?

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

Is R W S in staat innovaties in p i l o t s te t e s t e n ? O l

O2

0 3

0 4

O

5 O

geen mening

Is R W S in staat e r v a r i n g e n uit de pilots te i m p l e m e n t e r e n ? O l

O

2 0 3

0 4

volgende

89

O

5 O

geen mening


22 t/m

30 van 48

vragen


Heb j e z i c h t op de o p g e d a n e k e n n i s uit de g r o t e i n n o v a t i e v e p r o j e c t e n ( b v . e e r s t e b o o r t u n n e l , H S L , etc.) O

1

O

2

O

3

O

4

O

5

O

geen mening

W o r d t e r iets g e d a a n m e t de o p g e d a n e k e n n i s uit d e z e i n n o v a t i e p r o j e c t e n ? O

1 O

2 O

3 O

4

O

5 O

geen mening

Heeft d e z e i m p l e m e n t a t i e tot e e n k w a l i t e i t s v e r b e t e r i n g geleid? O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Heb j e z i c h t op de o p g e d a n e k e n n i s v a n d e R W S b r e d e i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s W I N N e n W n T ? O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

W o r d t e r iets g e d a a n m e t de o p g e d a n e k e n n i s uit d e z e i n n o v a t i e p r o g r a m m a ' s ? O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Heeft d e z e i m p l e m e n t a t i e tot e e n k w a l i t e i t s v e r b e t e r i n g geleid? O

1

O

2

O

3

O

4

O

5

O

geen mening

Heb j e z i c h t op de i n n o v a t i e s b i n n e n j o u w o n d e r d e e l ? O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

W o r d t e r iets g e d a a n m e t de o p g e d a n e k e n n i s uit de i n n o v a t i e s b i n n e n j o u w o n d e r d e e l ? 0

1 O

2 O

3 0 4

O

5 O

geen mening

Heeft d e z e i m p l e m e n t a t i e tot e e n kwaliteitsverbetering geleid? 0 1

O2

0 3

0 4

volgende

90

O s

O

geen mening


31 t/m 34 van 48

vragen

Organisatie

W a a r v i n d e n de m e e s t e i n n o v a t i e s bij R W S plaats? O

staf D G

O

Innovatie programma's

O O

SD's RD's

K u n n e n i n n o v a t i e s b e t e r d e c e n t r a a l of c e n t r a a l w o r d e n a a n g e s t u u r d ? O

Centraal

O

Decentraal

G e l d t dat z o w e l v o o r c o m p l e x e i n n o v a t i e s ( b v . b o o r t u n n e l t e c h n o l o g i e )

O O

Ja Nee

Als v o o r m i n d e r c o m p l e x e i n n o v a t i e s ( b v . k l a p b o r d bij w e g w e r k z a a m h e d e n ) ?

O O [

Ja Nee

volgende

~]

Innovatie Enquete vraag 35 t/m 40 van 48 vragen Sturing Hoe belangrijk is de inbreng van de top (Minister, S G , D G , HID's) bij implementeren van innovaties? O

1 O

2 O

3 0 4

Os

O

geen mening

Is het strategisch belang van innovaties v o o r j o u duidelijk (welke toekomstige problemen kunnen we met innovaties oplossen); O

1 O2

O

3 0 4

0 5

O

geen mening

Is het mogelijk bij RWS te innoveren binnen een 'beschermde' omgeving?

O1O2O3O4O5O

geen mening

Is de rolverdeling binnen de innovatie cyclus duidelijk? O

1 O

2 O

3 0 4

0 5

O

geen mening

Worden problemen bij het breed toepassen van innovaties door het management opgepakt

O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

Door wie moeten innovaties worden aangestuurd? O

Minister

O O O

SG DG HID

volgende

91

Innovatie Enquete vraag 41 t/m 48 van 48

vragen

Sturing 2

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r b e t r o k k e n h e i d v a n de top m o e t k o m e n O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r v r i j h e i d v a n h a n d e l e n m o e t k o m e n O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r s t u r i n g m o e t k o m e n O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r g e l d m o e t k o m e n O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r m e n s e n m o e t k o m e n O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r s a m e n w e r k i n g INTERN R W S m o e t k o m e n O

1 O

2 O

3 O

4 O

5 O

geen mening

Ik vind dat er v o o r innovatie m e e r s a m e n w e r k i n g EXTERN R W S m o e t k o m e n O 1 O 2 O 3 O 4 O 5 O

geen mening

Zijn er v e r d e r nog op en a a n m e r k i n g e n m e t b e t r e k k i n g tot b o v e n g e n o e m d e v r a g e n ?

v

92

Bijlage E

Resultaten Intranet Innovatie Enquete RWS

Personalia 1

2

Bij w e l k o n d e r d e e l v a n R i j k s w a t e r s t a a t b e n je w e r k z a a m ?

4

5

RD

DG

65%

23%

2%

nee

l«

10%

90%

B e n je b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e v e p r o j e c t e n (hetzij d i r e c t , hetzij i n d i r e c t ) ?

3

SD

W a t is j o u w f u n c t i e ?

In w e l k w e r k v e l d b e n je w e r k z a a m ?

M/V?

manager

projectleider

medewerker

21%

48%

31%

nat

droog

beide

35%

15%

50%

man

vrouw

90%

10%

Innovatie bij RWS algemeen Is

RWS

betrokken

bij

innovaties

op

het

gebied

van

diensten?

Gemid a

Geen

delde

mening

(bv. 5

6

verkeersbegeleiding)

7

Is R W S b e t r o k k e n bij technische i n n o v a t i e s ? (bv. t u n n e l s )

0,7

12

Is R W S b e t r o k k e n bij i n n o v a t i e s o p h e t g e b i e d v a n processen? (bv. i n n o v a t i e v e 0^9_

8

contracten)

9

H o e b e l a n g r i j k is i n n o v a t i e v o o r d e t o e k o m s t v a n d e Nederlandse

10

H o e b e l a n g r i j k is i n n o v a t i e v o o r d e t o e k o m s t v a n d e

4,5

0,6

4

11

H o e b e l a n g r i j k is i n n o v a t i e v o o r RWS?

4,4

0,7

2

12

H o e b e l a n g r i j k is i n n o v a t i e v o o r jouw onderdeel v a n R W S ?

4,4

0,8

1

0,5

1

•

Belang van innovatie 1

samenleving?

GWW/Bouwsector?

Rol RWS W e l k e rol moet RWS op het gebied van innovatie vervullen als: 13

STIMULATOR:

14

UITVOERDER:

3

1

0

15

GELDVERSTREKKER:

3,6

0,9

1

16

NETWERKER:

0,8

1

17

REGISSEUR:

1

S c o r e > 4 , z i j n d e 1 p u n t h o g e r d a n d e s t a n d a a r d m e d i a a n (3) S c o r e < 2 , z i j n d e 1 p u n t l a g e r d a n d e s t a n d a a r d m e d i a a n (3) Standaarddeviatie < 1 A a n t a l a n t w o o r d e n g e e n m e n i n g > 1 0 % (> 5)

Resultaten enquete

93

Innovatie cyclus (van idee tot implementatie)

Gemid

Geen

delde

mening

18

Is R W S in s t a a t i d e e e n v o o r i n n o v a t i e s te genereren?

0

19

Is R W S in s t a a t i n n o v a t i e v e i d e e e n v e r d e r te ontwikkelen?

0

20

Is R W S in s t a a t i n n o v a t i e s in pilots t e t e s t e n ?

1

21

Is R W S in s t a a t e r v a r i n g e n uit d e pilots t e implementeren?

2

Implementatie van innovaties H e b je z i c h t o p d e o p g e d a n e k e n n i s uit d e g r o t e innovatieve projecten 22

(bv. e e r s t e b o o r t u n n e l , H S L , etc.)

3

1,2

5

23

W o r d t er iets g e d a a n m e t d e o p g e d a n e k e n n i s uit d e z e innovatie projecten?

3,1

1,1

13

24

H e e f t deze implementatie tot een kwaliteitsverbetering geleid?

3,3

1,2

16

25

H e b je z i c h t o p d e o p g e d a n e k e n n i s v a n d e R W S b r e d e innovatieprogramma's zoals W I N N en W n T ? 3,3

1,5

4

26

W o r d t e r iets g e d a a n m e t d e o p g e d a n e k e n n i s uit d e z e innovatieprogramma's?

1,3

7

27


28

H e b je z i c h t o p d e i n n o v a t i e s b i n n e n jouw onderdeel?

3,1

1,2

13 2

W o r d t e r iets g e d a a n m e t d e o p g e d a n e k e n n i s uit d e i n n o v a t i e s b i n n e n jouw 29

onderdeel?

3,5

30


3,6

|

2 8

Organisatie 31

W a a r v i n d e n d e m e e s t e i n n o v a t i e s bij R W S p l a a t s ?

32

K u n n e n innovaties beter decentraal of centraal w o r d e n a a n g e s t u u r d ?

33

G e l d t d a t z o w e l v o o r c o m p l e x e i n n o v a t i e s (bv. b o o r t u n n e l t e c h n o l o g i e )

34

A l s v o o r m i n d e r c o m p l e x e i n n o v a t i e s (bv. k l a p b o r d bij w e g w e r k z a a m h e d e n ) ?

Sturing 1 Hoe 35

belangrijk

is

de

inbreng

van

de

top

(Minister,

SG, DG,

Is h e t strategisch belang v a n i n n o v a t i e s v o o r j o u d u i d e l i j k 36

problemen kunnen we met innovaties oplossen)?

37

Is h e t m o g e l i j k bij R W S te i n n o v e r e n b i n n e n e e n beschermde'

38

HID's)

bij

implementeren v a n i n n o v a t i e s ? (welke

4,4

0,7

3,5

1,1

9

2,5

1,2

6

toekomstige 1

omgeving?

Is d e rolverdeling b i n n e n d e i n n o v a t i e c y c l u s d u i d e l i j k ? W o r d e n problemen bij h e t b r e e d t o e p a s s e n v a n i n n o v a t i e s d o o r h e t m a n a g e m e n t

39

opgepakt?

40

D o o r wie moeten innovaties worden aangestuurd?

8

1,9

Sturing 2 41

Ik v i n d d a t er v o o r i n n o v a t i e meer betrokkenheid v a n d e t o p m o e t k o m e n

42

Ik v i n d d a t er v o o r i n n o v a t i e meer vrijheid v a n h a n d e l e n m o e t k o m e n

3,7

1,1

43

Ik v i n d d a t er v o o r i n n o v a t i e meer sturing m o e t k o m e n

3,5

1,3

0

44

Ik v i n d d a t er v o o r i n n o v a t i e meer geld m o e t k o m e n

3,6

1,2

0

45

Ik v i n d d a t er v o o r i n n o v a t i e meer mensen m o e t k o m e n

3

1,2

2

46

Ik v i n d d a t e r v o o r i n n o v a t i e m e e r samenwerking INTERN R W S m o e t k o m e n

4,4

0,8

2

47

Ik v i n d d a t e r v o o r i n n o v a t i e m e e r samenwerking EXTERN R W S m o e t k o m e n

AjS

S c o r e > 4, z i j n d e 1 p u n t h o g e r d a n d e s t a n d a a r d m e d i a a n (3) S c o r e < 2 , z i j n d e 1 p u n t l a g e r d a n d e s t a n d a a r d m e d i a a n (3) Standaarddeviatie < 1 A a n t a l a n t w o o r d e n g e e n m e n i n g > 1 0 % (> 5) Resultaten enquete

94

0 0

1

Bijlage F

Grafieken Intranet Innovatie Enquete RWS

Innovatie bij RWS algemeen Is R W S betrokken bij innovaties op het gebied van:

5

Belang van innovatie Hoe belangrijk is innovatie v o o r d e t o e k o m s t v a n

5

4

I4j4| 3

2

1

i

Resultaten enquete

I

i

i

i

r i w

95

|44|

innovatie cyclus (van idee tot implementatie) Is R W S in staat o m :

2 —

Resultaten enquete

96


Rol RWS Welke rol moet RWS vervullen op het gebied van innovatie

5

i

3

2

/

* * r

/

Resultaten enquete

&

/'

/

/

/

s

97

JP

Organisatie K u n n e n i n n o v a t i e s beter c e n t r a a l w o r d e n a a n g e s t u u r d 100%

80%

60%

40%

innovatie centraaal

c o m p l e x innovatie centraaal

niet c o m p l e x e innovatie centraaal

Waar vinden de meeste innovaties bij RWS plaats 60%

40%

20%

0% innovatie programma's

Door wie moeten innovaties worden aangestuurd? 100%

80%

60%

40%

20%

0%

Resultaten enquete

98

Sturing

Resultaten enquete

99

Van trechter tot trompet

Recommend Documents