1 Van tekstverwerker tot aantekeningensysteem2 Van tekstverwerker tot aantekeningensysteem Faculteit Letteren, Alfa Informatica (Informatiekunde) door...
Tegenwoordig wordt voor zowel privé- als zakelijke doeleinden veelvuldig gebruik gemaakt van software waarmee bepaalde verzamelingen gedocumenteerd kunnen worden. Een voorbeeld is het documenteren van een eigen collectie boeken. De boeken worden onder vermelding van alle literatuurgegevens zoals auteur(s), titel(s) en uitgeversgegevens opgeslagen in een database. De software waarmee dergelijke databases worden ontsloten, wordt ook wel referentiesoftware genoemd. Op wetenschappelijke vlak komt het voor dat onderzoekers, naast uitsluitend literatuurverwijzingen, ook bijvoorbeeld eigen teksten willen opslaan. Een praktijkvoorbeeld hiervan is mij, tijdens mijn zoektocht naar een geschikt afstudeerproject, onder de aandacht gebracht door één van mijn scriptiebegeleiders, dhr. Elwin Koster. Op de afdeling Kunstgeschiedenis van de Faculteit Letteren van de Rijksuniversiteit te Groningen is dhr. Taverne, hoogleraar Kunstgeschiedenis, bezig met het schrijven van een boek over de twintigste eeuw. Als voorbereiding op het schrijfproces, tijdens de onderzoeksfase, worden door dhr. Taverne aantekeningen bijgehouden. Deze aantekeningen kunnen bestaan uit persoonlijke aantekeningen, maar ook uit samenvattingen van de gebruikte literatuur en citaten of stellingen uit boeken en tijdschriften. Naast het opslaan van aantekeningen moeten ook literatuurverwijzingen bijgehouden kunnen worden. Tot op heden verwerkt dhr. Taverne zijn aantekeningen met behulp van Microsoft Word. Hierin worden alle data achterelkaar in één tekstbestand getypt en vervolgens opgeslagen. De literatuurverwijzingen worden ook direct in het tekstbestand geplaatst. Er wordt hierbij geen onderscheid gemaakt tussen privé-aantekeningen en aantekeningen betreffende bestaande literatuur. Dit leidt tot een veelheid van data, waarin moeilijk structuur aan te brengen is. Dhr. Taverne heeft aangegeven dat deze werkwijze niet praktisch is. Het is, voor hem, van belang dat structuur wordt aangebracht in de data, onder meer om bepaalde gegevens gemakkelijk terug te kunnen vinden. Hij wil in zijn aantekeningen een indeling realiseren naar bijvoorbeeld onderwerp, auteur of periode en hij wil tevens kunnen beschikken over de mogelijkheid zijn aantekeningen op een praktische wijze te kunnen raadplegen en te kunnen hergebruiken. Dit is in MS Word in zekere zin mogelijk, wanneer bijvoorbeeld alle aantekeningen betreffende een onderwerp bij elkaar worden geplaatst. Mei 2003
Pagina 5 van 5
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Dit houdt echter in dat bijgehouden moet worden welke onderwerpen op welke plek in de tekst staan. Als een aantekening aangepast of verwijderd moet worden, moet eerst vastgesteld worden onder welk onderwerp de aantekening valt. Vervolgens moet bepaald worden in welk gedeelte van de tekst het onderwerp zich bevindt. Tenslotte moet de specifieke aantekening teruggevonden kunnen worden, waarna de verandering kan worden doorgevoerd of de aantekening kan worden verwijderd. Het zoeken naar bepaalde gegevens levert in MS Word de nodige problemen op. De tekstverwerker kan alleen zoeken op woord of op een deel van een woord. In MS Word kan niet gezocht worden aan de hand van Booleaanse operatoren (AND, OR, NOT), waardoor het zoeken op een combinatie van termen in een tekst niet tot de mogelijkheden behoort. Samenvattend kan gesteld worden dat MS Word niet genoeg structuur biedt in het bijhouden van aantekeningen en het ontsluiten ervan en daarmee onvoldoende geschikt is om te fungeren als aantekeningensysteem. Het idee voor mijn afstudeerproject is ontstaan uit de problemen die de wetenschapper, dhr. Taverne, tijdens het schrijven van zijn boek heeft ondervonden. In mijn scriptieonderzoek zal ik proberen een oplossing aan te dragen voor de geconstateerde problematiek. 1.2
Probleemstelling
Om het probleem van dhr. Taverne op te kunnen lossen is het noodzakelijk om een aantekeningensysteem te vinden of te ontwikkelen dat voldoet aan de gewenste basisfunctionaliteit die in de algemene inleiding is beschreven. Het doel van dit scriptieonderzoek het vinden of ontwikkelen van een geschikt systeem, waarin data op een gestructureerde manier opgeslagen en toegankelijk kunnen worden gemaakt. Met data worden hier de aantekeningen en de eventueel bijbehorende literatuurverwijzingen bedoeld. De probleemstelling, behorende bij deze scriptieopdracht, is als volgt gedefinieerd: “Kunnen er mogelijkheden worden geboden om aantekeningen op een gestructureerde wijze op te slaan en zijn deze mogelijkheden vervolgens toereikend voor het genoemde informatieopslag probleem van de opdrachtgever1”?
1
Met ‘opdrachtgever’ wordt hier en in de komende hoofdstukken dhr. Taverne bedoeld.
Mei 2003
Pagina 6 van 6
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Uit deze probleemstelling kunnen twee onderzoekssituaties worden afgeleid. Ten eerste worden de mogelijkheden van aantekeningensystemen voor de wetenschapper in het algemeen onderzocht. Ten tweede wordt de toepasbaarheid van deze systemen aan de wensen en eisen, voortkomend uit de werkwijze van de opdrachtgever, getoetst. De bovenstaande probleemstelling is onderverdeeld in de volgende onderzoeksaspecten. Allereerst moet duidelijk worden welke data de opdrachtgever wil opslaan en op welke manier. Ten tweede moet vastgesteld worden wat de wensen en eisen zijn die de opdrachtgever aan de functionaliteit van het systeem stelt. Vervolgens moet onderzoek aantonen of er systemen op de markt zijn verschenen welke voldoen aan de gestelde wensen en eisen van de opdrachtgever. Wanneer dit niet het geval is, moet worden bepaald op welke manier(en) de al bestaande systemen zich onderscheiden van wat de opdrachtgever voor ogen heeft en zal een systeem moeten worden ontwikkeld dat aan de gestelde wensen en eisen voldoet. Bovenstaande aspecten worden nader onderzocht in de volgende hoofdstukken. Ter oriëntatie op het onderwerp van deze scriptie wordt in hoofdstuk 2 een beschrijving gegeven van een vergelijkbaar project op het gebied van gegevensopslag en –ontsluiting. Aan het einde van hoofdstuk 2 wordt een vergelijking getrokken tussen het beschreven project en deze scriptieopdracht. Vervolgens beschrijft hoofdstuk 3 de wensen en eisen die de opdrachtgever stelt aan het te ontwikkelen aantekeningensysteem. Ook wordt in dit hoofdstuk onderzocht welke systemen op dit gebied reeds zijn verschenen en wat de verschillen zijn tussen deze bestaande systemen (zogenaamde bibliografische systemen) en het systeem dat de opdrachtgever voor ogen heeft. Op basis van de uitkomsten van deze vergelijkingen, wordt een keuze gemaakt tussen het inrichten van een bestaand systeem of het ontwikkelen van een nieuw systeem. Hoofdstuk 4, het oplossingsplan, gaat in op de verschillende oplossingen die mogelijk zijn voor de inrichting van het aantekeningensysteem. In hoofdstuk 5 wordt de implementatie van het systeem behandeld. Tenslotte wordt in hoofdstuk 6 de conclusie getrokken. In deze conclusie wordt nagegaan of de probleemstelling tijdens het scriptieonderzoek is beantwoord.
Mei 2003
Pagina 7 van 7
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
2 Het ideale digitale bibliotheeksysteem In de oriëntatiefase van deze scriptieopdracht is onderzoek verricht naar gelijksoortige projecten om zo een beeld te krijgen van de huidige stand van zaken op het gebied van gegevensopslag en de -ontsluiting. Tijdens dit oriëntatieonderzoek kwam een interessant artikel van Professor Soergel (werkzaam aan het “College of Information Science” van de Universiteit van Maryland USA)2 naar voren, waarin een uitgebreide onderzoeksopzet wordt beschreven met betrekking tot het ideale bibliografische systeem. Deze onderzoeksopzet vertoont in grote lijnen overeenkomsten met de onderzoeksvragen betreffende het aantekeningensysteem, zoals beschreven in de Inleiding. Het bibliografische systeem is nog niet ontwikkeld. Uit correspondentie met dhr. Soergel blijkt dat er geen geld beschikbaar is om het project daadwerkelijk uit te voeren. Hij vermoedt dat recensenten het project beschouwen als “pie-in-the-sky”, oftewel niet haalbaar. Wel zegt Soergel dat de onderzoeksopzet van het project binnen bepaalde onderzoeken dient als referentiekader en uitgangspunt voor soortgelijke projecten. De onderzoeksopzet van Soergel is interessant, omdat deze als basis kan fungeren voor de onderzoeksopzet van mijn scriptie. Tevens draagt het artikel bij aan de beeldvorming van het scriptieonderwerp. In dit hoofdstuk is een samenvatting opgenomen van het artikel.
2.1
A digital library model with rich semantic structure
Het systeem dat Soergel in zijn onderzoeksopzet beschrijft, integreert het zoeken naar informatie met enkele gewenste gebruikerstaken, zoals het zelf toevoegen van informatie. Hierbij wordt gebruik gemaakt van persoonlijke informatieruimtes voor individuen en van gezamenlijke (publieke) ruimtes. Er wordt uitgegaan van een al bestaand systeem, welke zal worden uitgebreid. In dit artikel is de ‘Alcohol and Other Drug (AOD) Digital Library’ als uitgangspunt genomen. In het artikel worden twee casussen beschreven die de functionaliteit van het te ontwikkelen systeem beschrijven. De eerste casus beschrijft de situatie van de directrice van de “Vereniging voor een drugsvrije samenleving” die een preventieproject moet organiseren en tevens de sponsoring ervan moet realiseren. De directrice logt in op de AOD Digital Library en zoekt naar verschillende voorbeelden van preventieprojecten die in de databases van het 2
Soergel, D.; A digital library model with rich semantic structure; 1998; pag. 2-15
Mei 2003
Pagina 8 van 8
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
systeem zijn opgenomen. Die projecten die voor haar van belang zijn kunnen nader worden onderzocht door de bijbehorende links te volgen. Zij heeft nu de mogelijkheid om die aspecten die zij belangrijk vindt te kopiëren in haar persoonlijke ruimte in het systeem. Deze persoonlijke ruimte is in een ander scherm weergegeven. Wanneer zij termen niet begrijpt, kan ze er op klikken en wordt de thesaurus geopend met daarin betekenissen en contexten. Naast teksten kunnen ook verwijzingen naar een persoonlijke ruimte gekopieerd worden. De gebruiker kan zelf aantekeningen en dergelijke aan bestaande teksten toevoegen. Indien nodig, kan de persoonlijke ruimte op verzoek van de ‘eigenaar’ openbaar gemaakt worden voor derden. Tekstfiles kunnen geconverteerd worden naar verschillende formats, waaronder PDF. Alle gebruikers hebben de mogelijkheid om eigen teksten of projecten in de publieke ruimte van het systeem openbaar te maken. De tweede casus beschrijft de situatie van een samenwerkingsverband tussen drie onderzoekers naar de genetische basis voor alcoholisme. Zij maken alledrie gebruik van de functionaliteit van het systeem, zoals hierboven beschreven. De onderzoekers hebben een lijst met punten verzameld waarover informatie gevonden moet worden. Zij gaan op zoek in de thesaurus van het systeem naar relevante termen en links. De drie onderzoekers kunnen elkaar op de hoogte houden van hun bevindingen door middel van e-mail. Door de persoonlijke ruimtes van de drie aan elkaar te koppelen ontstaat een groepsruimte, zodat bij het posten van informatie de informatie automatisch bij alle drie terechtkomt. Wanneer een document gedownload wordt, wordt door het systeem het document in logische segmenten verdeeld. Vervolgens wordt XML markup toegevoegd, de bibliografie wordt geanalyseerd en er worden links toegevoegd tussen de tekst en de bijbehorende literatuurverwijzingen. Elke literatuurverwijzing wordt omgezet naar een record in de bibliografische database, url’s worden in de bibliografische records geplaatst en het document wordt automatisch bij het juiste onderwerp geplaatst. De onderzoekers kunnen op deze manier de tekst per onderwerp bekijken. Wanneer het onderzoek klaar is, kunnen de uitkomsten ervan en de gehele tekst in de publieke ruimte van het systeem gepubliceerd worden. Voordat een dergelijk systeem gerealiseerd kan worden, moet een uitgebreid onderzoek verricht worden naar de al beschikbare systemen en de mogelijkheden en de beschikbaarheid van deze systemen. De resultaten hiervan leveren een systematische catalogus op met korte beschrijvingen en verwijzingen naar demosites en literatuur. Op basis hiervan wordt vastgesteld welk ' gat' tussen de bestaande systemen en de gewenste systemen bestaat en wat moet gebeuren om dit gat te dichten. Tevens zal onderzoek Mei 2003
Pagina 9 van 9
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
moeten worden verricht naar de gebruikers van het systeem en het doel waarvoor de gebruikers het systeem willen gebruiken. Het systeem is bedoeld voor gebruikers van alle niveau’s. Onder gebruikers wordt hier verstaan; wetenschappers, beleidsmakers die op zoek zijn naar projecten waar ze zich mee kunnen identificeren, onderwijzers, studenten, kortom alle mensen die op zoek zijn naar informatie. Bij de ontwikkeling van het systeem zal zoveel mogelijk gebruik gemaakt worden van de functionaliteit van bestaande systemen. Het verloop van het onderzoek van Soergel ziet er als volgt uit: •
het ontwikkelen van een blauwdruk voor het systeem. Hieronder valt tevens het onderzoek naar bestaande systemen en naar het gebruikersonderzoek;
•
het
implementeren
en
testen
van
een
basisversie
van
deze
blauwdruk.
Hierbij wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande systemen; •
het toegankelijk maken van de functionaliteit van het systeem aan de hand van een kleine collectie uit de AOD thesaurus;
•
het testen van het gebruik van het systeem. Nagaan hoe de gebruiker het systeem gebruikt en welke problemen zich hierbij voordoen.
Zoals in de casussen hierboven besproken is, is er sprake van een openbare/ publieke ruimte waarin iedereen een bijdrage kan doen, en een persoonlijke ruimte waar de gebruiker documenten, annotaties, links, informatie en dergelijke kan opslaan. De persoonlijke ruimte is alleen toegankelijk voor de ' eigenaar' . De eigenaar heeft de mogelijkheid om zijn persoonlijke ruimte te delen met derden. Onderscheid tussen beide ruimten is belangrijk, omdat op deze manier de mogelijkheid bestaat het systeem alleen en als groep te raadplegen (bijvoorbeeld tijdens het werk). In de publieke ruimte kunnen algemene links worden opgenomen, maar ook annotaties en links die worden aangedragen door andere gebruikers. Bepaalde delen van deze ruimte zijn alleen toegankelijk door middel van autorisatie. Binnen de persoonlijke ruimte kan de gebruiker zelf enkele aanpassing aanbrengen. Het systeem houdt bij welke gebruiker welk stukje informatie heeft geplaatst. Toegevoegde informatie en links worden geïdentificeerd met de auteursnaam. Gebruikers kunnen zelf links en annotaties onder eigen naam toevoegen. Het bibliotheeksysteem bevat, naast teksten en afbeeldingen, verschillende soorten informatie, zoals bijvoorbeeld informatie over personen en organisaties, maar ook over bijvoorbeeld projecten. Deze informatie wordt in het systeem opgeslagen in de vorm van Mei 2003
Pagina 10 van 10
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
gestructureerde documenten en in de vorm van databases. Zo bevat het systeem een thesaurusdatabase, waarin onder andere verklarende woordenlijsten zijn opgeslagen, een database voor onderzoeksprojecten of implementatieprojecten met links naar de website van het project en een bibliografische, database waarin verwijzingen naar literatuur en bronnen zijn opgeslagen. De bibliografische records geven tevens aan hoe de doelgroep eruit ziet voor wie het document bestemd is en wat het niveau van de gegevens is. Daarnaast verwijzen ze, door middel van links, naar de volledige tekst. De data in deze databases zijn afkomstig van zowel interne als externe bronnen. Het betreft data geplaatst door gebruikers van het systeem en data welke afkomstig zijn uit bestaande databanken. Binnen het systeem heeft de gebruiker de beschikking over een thesaurusfunctie, een woordenlijstfunctie en zoekfuncties. Het zoekdomein kan bestaan uit externe en interne databases. Hierbij is er sprake van een aantal tools, namelijk: •
' query mapping tool' , waarmee de gebruiker zoekvragen kan stellen aan de hand van zoektermen
•
' result mapping tool' , waarmee resultaten van zoekacties worden weergegeven
•
' duplicate detection tool' , welke aangeeft of een record al eerder voorkomt.
De gebruiker kan zelf bepalen hoe de zoekresultaten aangeboden worden door middel van het ‘arrangement tool’. Het systeem beschikt over een uitgebreid zoekformulier. Wanneer dit formulier voor een zoekactie gebruikt wordt, wordt het opgeslagen in de persoonlijke ruimte van de gebruiker. De eigenaar van de persoonlijke ruimte kan vervolgens de zoekformulieren met andere gebruikers delen door ze te publiceren in de publieke ruimte. Op deze manier is het mogelijk om ook zoekformulieren van anderen te bekijken voor relevante informatie. Het zoekformulier is zowel vanuit persoonlijke ruimtes als publieke ruimtes makkelijk toegankelijk. Het creëren van nieuwe documenten aan de hand van het systeem is gemakkelijk, waardoor het gebruik ervan wordt bevorderd. Dit heeft tot gevolg dat de database groeit. Documenten die in dit systeem gemaakt zijn, zijn gemakkelijker te ordenen en te linken dan documenten die in een ander systeem zijn ontwikkeld. In het project van Soergel worden documenten onderling aan elkaar gekoppeld door middel van hyperlinks. Citaten in een document worden gekoppeld aan de overeenkomende records in de bibliografie van het document en in de bibliografische database. Al deze links zijn bidirectioneel. Dit houdt in dat een link twee kanten op werkt. Mei 2003
Pagina 11 van 11
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Nieuw gegenereerde bibliografische citaten worden automatisch opgenomen in de bibliografische database. Tijdens het lezen van de documenten kan de gebruiker de tekst doorzoeken op bepaalde woorden of zinnen in een categorie. Het systeem beschikt over de mogelijkheid bepaalde termen in een tekst in kleur weer te geven. Tevens kunnen delen van de tekst geselecteerd en gekopieerd worden, waarbij de bron van de tekst automatisch weergegeven wordt. Ook kunnen annotaties en links aan interne en externe databases toegevoegd worden. Het systeem kan documenten die gemaakt zijn in een willekeurig format converteren naar het format dat gebruikt wordt in het systeem. Hierbij blijft de link naar het originele document bestaan. Bovendien kan het systeem grote ongestructureerde documenten verdelen in secties (hoofdstukken enzovoort). Het systeem genereert metadata uit een document en creëert een basaal bibliografisch record. Het maakt een samenvatting van een document en indexeert een document automatisch. Daarnaast wordt, op basis van de doelgroep, het niveau van het document vastgesteld. De basis voor de blauwdruk van het digitale bibliotheeksysteem is hiermee door Soergel vastgelegd. Het systeem zal vervolgens getest moeten worden. Deze testen worden uitgevoerd met behulp van een aantal voorbeelddocumenten van verschillende websites (bijvoorbeeld CESAR en CSAP). De testen worden uitgevoerd door verschillende personen. Zo worden bijvoorbeeld de interactieve tools getest door mensen van de projectwerkgroep en door vrijwilligers (studenten). De gebruikerstesten worden verricht door allerlei vrijwilligers van verschillende vakgebieden. De testen zijn gebaseerd op de methode van Jacob Nielsen3. 3
Nielsen, Jacob; Usability enginering; 1993
Mei 2003
Pagina 12 van 12
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
2.2
Cathelijne Venema
Het digitale bibliotheeksysteem van Soergel versus het scriptieproject
Het doel van het project van Soergel komt op hoofdlijnen overeen met de doelstelling van mijn scriptieonderzoek. Beide projecten stellen als doel een systeem te vinden of te ontwikkelen, waarin data op een gestructureerde manier kunnen worden opgeslagen en voor de gebruiker toegankelijk kunnen worden gemaakt. Soergel integreert het zoeken naar informatie met enkele gewenste gebruikerstaken, zoals het zelf toevoegen van informatie. Het zoeken naar informatie speelt in zijn systeem een belangrijke rol. Het verschil tussen het project van Soergel en dit scriptieproject uit zich in een aantal aspecten. Het hoofddoel van het scriptieproject is het creëren van een aantekeningensysteem, waarin één gebruiker gegevens voor eigen gebruik kan toevoegen. In het systeem van Soergel is het beschikbaar stellen van informatie aan een groot aantal gebruikers het hoofddoel. Soergel beschrijft het ideale systeem waarin alle mogelijke gewenste functionaliteit is opgenomen. Slechts delen ervan, zoals het opslaan en bewerken van gegevens in een persoonlijk domein, zouden mogelijk geschikt kunnen zijn voor mijn aantekeningensysteem. Echter, de onderzoeksopzet is zeer bruikbaar voor de verdere invulling van dit onderzoek. De werkgroep van Soergel onderzoekt de gebruiker(s) van het systeem en het doel waarvoor het systeem zal dienen. Vervolgens wordt een uitgebreid onderzoek verricht naar de bestaande systemen op dit gebied en de mogelijkheden en beschikbaarheid van deze systemen. Op basis hiervan wordt vastgesteld welk ' gat' tussen de bestaande systemen en het gewenste systeem bestaat en wat moet gebeuren om dit gat te dichten. Uiteindelijk zal hij een basisversie van het systeem testen en implementeren. Bij de uitvoering van deze scriptieopdracht wordt de onderzoeksopzet van Soergel als uitgangspunt genomen. Het volgende hoofdstuk beschrijft de situatie van de opdrachtgever en zijn wensen en eisen betreffende het aantekeningensysteem.
Mei 2003
Pagina 13 van 13
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
3 Het aantekeningensysteem Om de informatieopslagproblemen van de opdrachtgever op te lossen zal moeten worden gezocht naar een bestaande applicatie of zal een uitbreiding hiervan ontwikkeld moeten worden. Een andere mogelijkheid is het ontwerpen en ontwikkelen van een geheel nieuwe applicatie. Hieronder wordt de te volgen onderzoeksopzet beschreven, met de opzet van Soergel als uitgangspunt. Ten eerste wordt een overzicht gegeven van de gebruikerseisen en –wensen ten aanzien van het aantekeningensysteem. Deze eisen en wensen zijn naar voren gekomen in gesprekken met de opdrachtgever(§3.1). Hieruit is vervolgens de functiebeschrijving van het gewenste systeem afgeleid (§3.2). De keuze tussen inrichten en/of uitbreiden van een bestaand systeem of het ontwerpen en ontwikkelen van een nieuw systeem is gebaseerd op deze functiebeschrijving. Om deze keuze te kunnen maken is het noodzakelijk om eerst te onderzoeken welke systemen op de markt verschenen zijn en of deze systemen voldoen aan de functiebeschrijving. In §3.3 is een beschrijving gegeven van de vier meest bekende en meest gebruikte systemen op het gebied van referenties en aantekeningen. Vervolgens is in §3.4 het huidige aanbod van systemen vergeleken met de, in §3.1 beschreven, gebruikerswensen en –eisen. In §3.5 is de gekozen oplossingsrichting voor het informatieopslag probleem van de opdrachtgever gedefinieerd en gemotiveerd.
3.1
Wensen en eisen ten aanzien van het aantekeningensysteem
In de beginfase van de scriptieopdracht is, door middel van gesprekken met de opdrachtgever, een inventarisatie gemaakt van de wensen en eisen met betrekking tot het aantekeningensysteem. Hieruit is naar voren gekomen dat gezocht moet worden naar verbeteringen
aangaande de
opslagmogelijkheden,
zoekfunctionaliteit,
interface en
toegankelijkheid van het systeem. De opdrachtgever wil aantekeningen kunnen opslaan, bestaande uit grote hoeveelheden tekst, literatuurverwijzingen, foto' s, krantenmateriaal en videobeelden. De opdrachtgever wil aantekeningen kunnen indelen in vier onderwerpen, namelijk: Economie, Sociale geschiedenis, Ruimtelijke ordening en Kunstgeschiedenis. Ook wil hij de mogelijkheid hebben om privé-aantekeningen te kunnen onderscheiden van algemene aantekeningen.
Mei 2003
Pagina 14 van 14
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Naast het opslaan van aantekeningen wil de opdrachtgever over de mogelijkheid kunnen beschikken zijn aantekeningen te wijzigen en verwijderen. Alle ingevoerde gegevens, zowel aantekeningen als verwijzingen en dergelijke, moeten gemakkelijk teruggevonden kunnen worden. Daarom is een uitgebreide zoekfunctionaliteit belangrijk. Het systeem moet kunnen zoeken op verschillende kenmerken van een aantekening, zoals bijvoorbeeld op onderwerp en invoerdatum. Om
een goede
zoekfunctionaliteit te creëren, is het belangrijk dat gegevens onderling aan elkaar gekoppeld worden. Deze koppeling van gegevens draagt bij aan een duidelijke structuur binnen de aantekeningen en geeft tevens de relatie tussen bepaalde gegevens weer. Het systeem moet bij voorkeur een MS Windows gerelateerde interface hebben, aangezien de opdrachtgever hier ervaring mee heeft. De interface moet zeer eenvoudig en gemakkelijk te gebruiken zijn. Er moet rekening gehouden worden met de computerkennis en ervaring van de opdrachtgever. Bij de inrichting van een interface zal hier rekening mee gehouden worden. In principe zal de opdrachtgever het aantekeningensysteem alleen gebruiken. Hij wil wel vanaf meerdere plaatsen gebruik kunnen maken van het systeem.
3.2
Functiebeschrijving van het aantekeningensysteem
Naar aanleiding van de specifieke eisen en wensen van de opdrachtgever ontstaat een functiebeschrijving met daarin alle aspecten waaraan het aantekeningensysteem zou moeten voldoen. Deze aspecten zijn hieronder samengevat. 1. naast grote hoeveelheden tekst, moeten ook literatuurverwijzingen, plaatjes, foto’s en dergelijke opgeslagen kunnen worden; 2. tekst moet ingedeeld kunnen worden in verschillende onderwerpen, namelijk Economie, Sociale Geschiedenis, Ruimtelijke Ordening, Kunstgeschiedenis en privéaantekeningen; 3. naast het opslaan van data, moet ook het bewerken en verwijderen van data mogelijk zijn; 4. een goede zoekfunctionaliteit is noodzakelijk. Er moet op verschillende kenmerken van de tekst gezocht kunnen worden; 5. het systeem moet relaties tussen data kunnen vastleggen; 6. het systeem moet, bij voorkeur, aangeboden worden in een Windows gerelateerde omgeving; Mei 2003
Pagina 15 van 15
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
7. de interface moet eenvoudig en gebruiksvriendelijk zijn; 8. de applicatie moet vanaf meerdere werkplekken te raadplegen zijn, maar wel door één persoon tegelijk; 9. feedback in de vorm van foutmeldingen en een handleiding bij het systeem zijn gewenst; 10. data uit het aantekeningensysteem moet te converteren zijn naar bijvoorbeeld een tekstbestand of PDF format;
3.3
Huidige aanbod van software applicaties
Naar aanleiding van de onderzoeksopzet in §2.2 is onderzocht welke systemen tegenwoordig op de markt zijn, met als doel een vergelijking te trekken tussen de functionaliteit van deze systemen en de functiebeschrijving. De afgelopen jaren zijn vele systemen op het gebied van het opslaan en ontsluiten van data op de markt verschenen. Wanneer men zoekt naar systemen die voldoen aan de functiebeschrijving, blijkt een duidelijk onderscheid waarneembaar tussen ‘zoeksystemen’, zoals databanken en ' Personal Bibliographic Software'applicaties. In zoeksystemen kan alleen gezocht worden in bestaande informatie, terwijl een PBS applicatie de gebruiker de mogelijkheid geeft van het zelf toevoegen van informatie aan het systeem. In het artikel van Soergel worden beide aspecten in één systeem gecombineerd. Hoewel zoeksystemen in dit scriptieonderzoek niet uitgebreid aan bod komen, zijn hieronder voor de volledigheid toch een aantal zoeksystemen beschreven. 3.3.1
Zoeksystemen
Een gebruiker kan met behulp van zoektermen in een zoeksysteem informatie zoeken. Een voorbeeld van een bekend zoeksysteem is het bibliotheeksysteem PICA. PICA is een Open Bibliotheek Netwerk (OBN) dat zorgt voor de integratie van de catalogi van Nederlandse bibliotheken en is tevens de aanbieder van een aantal databanken. Voorbeelden van 4 databanken zijn ' Online Contents' , de ' Nederlandse Centrale Catalogus'en ' NetFirst' . Deze
databanken bevatten onder andere bibliografische gegevens van boeken en tijdschriften aanwezig
in
Nederlandse
bibliotheken.
Ze
bevatten
ook
inhoudsopgaven
en
artikelbeschrijvingen van allerlei tijdschriften vanuit verschillende wetenschapsgebieden. Andere bibliografische systemen zijn bijvoorbeeld: "Electronic Reference Library' van Silverplatter (een verzameling bibliografische bestanden binnen verschillende vakgebieden), 4
http://oclcpica.org
Mei 2003
Pagina 16 van 16
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
' FirstSearch' van de firma OCLC (geeft toegang tot een verzameling catalogi en bibliografische bestanden van algemene en van meer vakspecifieke aard), ' Web of Science' van ISI (verzameling bibliografische bestanden die toegespitst is op het zoeken via citaten en andere bibliografische verwijzingen) en ' OPmaat Netwerk'van de uitgeverij SDU (geeft toegang tot een verzameling belangrijke overheidspublicaties). Bovenstaande systemen bieden de gebruiker de mogelijkheid om voorgeselecteerde data te zoeken, maar het is niet mogelijk om eigen data in het systeem toe te voegen. Wanneer gebruikers zelf data willen opslaan in een “persoonlijke ruimte”, bieden deze zoeksystemen geen uitkomst.
3.3.2
Personal Bibliographic Software
"Personal Bibliographic Software' (PBS) maakt het voor de gebruiker mogelijk om bibliografische gegevens op te slaan en te structureren in een eigen relationele database. De software is ontwikkeld om documentatieproblemen van niet- informatiespecialisten op te lossen. Onder bibliografische gegevens worden de metagegevens over bijvoorbeeld een boek of tijdschrift verstaan. Tevens is het met PBS mogelijk om gegevens, verkregen uit externe bronnen (bijvoorbeeld een online bibliografisch bestand), te downloaden naar een eigen documentatiebestand. De gebruiker van het systeem kan ingevoerde bibliografische gegevens bewerken, verwijderen
en exporteren naar verschillende formats. Een andere mogelijkheid van een dergelijke applicatie is het herkennen van literatuurverwijzingen in een tekstbestand. Wanneer het systeem een deel van de tekst ziet als verwijzing, wordt deze gematched met het desbetreffende record in de database, waarna de bijbehorende referentielijst gemaakt wordt. Met name op het wetenschappelijke vlak
wordt veelvuldig gebruik gemaakt van PBS, bijvoorbeeld voor de opbouw van een persoonlijk 5
bibliografisch documentatiebestand .
Een voordeel van het gebruik PBS boven het verwerken van bibliografische gegevens in MS Word of een andere tekstverwerker, is dat alle referenties op één centrale plaats bij elkaar staan. Bovendien hoeven referenties maar één keer opgeslagen te worden in een database om ze daarna weer op verschillende manieren te kunnen hergebruiken. Ook het uitwisselen van specifieke referenties met derden is in een bibliografische applicatie gemakkelijker dan bij een tekstbestand waarbij de referenties als “platte tekst” in een tekstbestand zijn opgenomen. 5
http://home.iae.nl/users/kosinski/euh4txt1.html
Mei 2003
Pagina 17 van 17
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
De meest bekende en meest gebruikte bibliografische applicaties voor individueel gebruik zijn ‘Reference Manager’, ‘ProCite’, ‘EndNote’ en ‘Biblioscape’. De eerste drie applicaties behoren toe aan de producent ‘ISI Research Software’. ‘Biblioscape’ is ontwikkeld door ‘CG Information’. De vier applicaties liggen qua functionaliteit allemaal erg dicht bij elkaar. Het verschil tussen de applicaties uit zich vooral in de interface en in zoek- en opslagmogelijkheden. Hieronder zijn de vier applicaties verder toegelicht. Hierbij is aandacht geschonken aan de toegang tot het systeem, opslagmogelijkheden, interface en de functionaliteit. Reference Manager is uitgebreid beschreven, waarna van ‘ProCite’, ‘EndNote’ en ‘Biblioscape’ die aspecten worden behandeld waarover ‘Reference Manager’ niet beschikt. Reference Manager ‘Reference Manager’ (RM) wordt geleverd in een single user versie voor DOS, Windows en Macintosh en er zijn netwerkversies beschikbaar voor DOS en Windows. De applicatie kan in de netwerkversie door meerdere personen tegelijk gebruikt worden, maar slechts één persoon kan wijzigingen aanbrengen. Het is mogelijk de applicatie en de bijbehorende database(s) te beveiligen met een wachtwoord. RM bestaat uit drie onderdelen, namelijk: •
Internet Reference Searcher; Betreft het verzamelen van bibliografische informatie van het Internet. De bibliografische informatie is afkomstig van ISI "Web of Science" (bibliografische informatie uit 8000 wetenschappelijke tijdschriften) en PubMed
•
Database Manager; De ' manager' beheert de bibliografische informatie. Mogelijkheden van de databasemanager zijn het opslaan en bewerken van gegevens. Tevens kunnen relaties gelegd worden met andere documenten.
•
Bibliography Builder; Genereert literatuurverwijzingen en literatuurlijsten, bijvoorbeeld binnen een Word document.
Mei 2003
Pagina 18 van 18
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
In RM worden voornamelijk literatuurverwijzingen opgeslagen. Met literatuurverwijzingen worden de volgende gegevens bedoeld; auteur(s), titel(s), publicatie datum, URL, aantekeningen, abstracts, editie, paginanummering, uitgeverijgegevens en seriegegevens. Elke verwijzing krijgt een uniek identificatienummer toegewezen, een ID. Tevens kunnen verschillende datatypen opgeslagen worden, waaronder samenvattingen, een volledig boek, hoofdstuk uit boek, tijdschrift, tijdschrift artikel, audiovisueel materiaal, dissertaties, bewegende beelden en geluidsopnames. De velden die ingevuld kunnen worden in RM liggen vast en verschillen per datatype. Aan de ene kant is dit niet handig, omdat de gebruiker vast zit aan het soort velden die door het programma gedefinieerd zijn, maar aan de andere kant draagt het wel bij aan de consistentie van de gegevens. Wil een gebruiker toch zelf velden toevoegen, dan beschikt RM over de mogelijkheid om een beperkt aantal velden zelf te definiëren. RM kent geen limiet aan het aantal te ontwerpen databases. Elke database kan uit een ongelimiteerd aantal verwijzingen bestaan. Alle tekstvelden hebben een variabele lengte en kunnen verschillende soorten informatie bevatten. De ingevoerde gegevens zijn gemakkelijk te wijzigen of te verwijderen. RM beschikt over een Windows gerelateerde interface en is, voor gebruikers die ervaring hebben met bibliografische systemen, gemakkelijk te gebruiken. Er is een duidelijke ‘Guided Tour’ beschikbaar, waarin stap voor stap de mogelijkheden van het programma worden uitgelegd. In RM kunnen databases over een netwerk met derden gedeeld worden, maar de functionaliteit hiervoor is beperkt. Er zal een netwerkeditie aangeschaft moeten worden om dit mogelijk te maken. Het delen van databases kan ook via Internet, mits de externe applicatie, ‘Reference Web Poster’ is aangeschaft. Met ‘Reference Web Poster’ kan een database op internet gepubliceerd worden, waarna verschillende gebruikers via internet databases kunnen doorzoeken. De zoekfunctionaliteit is redelijk. De gebruiker kan zoeken op bepaalde geïndexeerde velden zoals; auteur, trefwoord, titel, naam van tijdschrift, jaar, ID enzovoort. Ook kan gezocht worden op vooraf gedefinieerde zoektermen en op niet geïndexeerde velden, zoals bijvoorbeeld op delen uit een samenvatting. Een zoekactie kan uitgevoerd worden binnen één of meerdere databases tegelijk. Zoektermen uit geïndexeerde velden kunnen rechts getrunceerd worden met een asterisk. Bij de niet geïndexeerde velden wordt letterlijk gezocht. Dit houdt in dat automatisch links en rechts getrunceerd wordt, en zo krijgt de
Mei 2003
Pagina 19 van 19
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
asterisk dus zijn letterlijke betekenis. Ook kan gebruik gemaakt worden van de Booleaanse operatoren AND OR en NOT6. RM beschikt over de mogelijkheid om data uit tekstbestanden in een database te importeren. Bibliografieën kunnen tevens, door middel van een werkbalk in MS Word, in een Word processor ontworpen worden. Dit maakt het mogelijk om databases en bibliografieën te doorzoeken zonder MS Word te verlaten.7 Procite & EndNote ‘ProCite’ en ‘EndNote’ zijn in principe dezelfde applicaties als ‘Reference Manager’. Het verschil tussen deze programma’s betreft de interface. De interface van ‘ProCite’ ‘EndNote’ is eenvoudiger en gebruiksvriendelijker dan de interface van RM. De zoekfunctionaliteit van ‘ProCite’ is vrij uitgebreid in vergelijking met ‘Reference Manager’. In ‘ProCite’ is het mogelijk om te zoeken op velden uit de database, zoals auteur en titel. Ook is het mogelijk om termen als equal, not equal, greater than, less than, greater than or equal to, less than or equal to, begins with, ends with, exactly, contains, and, or, not, and/not en empty, not empty te gebruiken. Hiermee kan een zoekactie verfijnd worden. In figuur 1 worden de meest algemene kenmerken en verschillen van de hierboven besproken applicaties zichtbaar gemaakt.8 Features Search the Internet
Yes
Yes
Yes
Organize references
Yes
Yes
Yes
Organize images and files
Yes
No
No
Format bibliographies
Yes
Yes
Yes
Operating System
Mac OS X & Win
Win
Mac OS 9 & Win
Max # of References
64K character
Unlimited
Unlimited
Max
6
Sieverts, E.;Tekst Retrieval Software; pagina 131
7
http://www.refman.com
8
http://www.endnote.nl
Mei 2003
Pagina 20 van 20
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Max # of fields
40
37
45
Max # of Reference Types
28
35
50 supplied, can add
Subject Bibliography
No
No
Yes
Spell Check
Yes
Yes
No
Network Access
Multi Read
Multi Read-Write
Multi Read
Create a list of "favorite" styles
Yes
No
No
Reference grouping
No
No
Yes
Advance searching capabilities
No
No
Yes
Search across multiple databases
No
Yes
No
Construct document with MS Word
Yes
No
No
templates
Figuur 1: vergelijking Reference Manager, ProCite en EndNote
Biblioscape De laatste bibliografische applicatie die besproken wordt is ‘Biblioscape’. In ‘Biblioscape’ is het, in tegenstelling tot ‘Reference Manager’, mogelijk om zonder externe applicatie een database te delen met anderen binnen een lokaal netwerk. Hierdoor kunnen meerdere gebruikers tegelijkertijd werken in één bestand. In plaats van een database te delen via het lokale netwerk, kan ook gebruik gemaakt worden van ‘BiblioWeb’. ‘Biblioweb’ is een webserver die een database, ontwikkeld in Biblioscape, via het web toegankelijk maakt. ‘Biblioscape’ is opgedeeld in een aantal modules. De volgende modules zijn beschikbaar; •
Biblioword; Een tekstverwerker waarin op een eenvoudige wijze rapporten kunnen worden geschreven. Vanuit een literatuurlijst is het mogelijk om items in een tekst in te voegen.
•
Reference module; Ontwikkeld voor het opslaan van bibliografische informatie. Deze module bevat databases met bibliografische informatie. De verwijzingen in deze databases worden gerangschikt in folders, waardoor het mogelijk wordt om verwijzingen binnen bepaalde onderwerpen van elkaar te scheiden.
Mei 2003
Pagina 21 van 21
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
•
Cathelijne Venema
Internet module; De interne webbrowser die gebruikt wordt is Internet Explorer. Hiermee is het mogelijk om een webpagina op te slaan en te indexeren.
•
Notes module; In de Notes module van ‘Biblioscape’ kunnen aantekeningen/ toevoegingen met betrekking tot een bepaald onderwerp opgeslagen worden. Deze aantekeningen worden opgeslagen in een ' tree structure' . Dit houdt in dat er sprake is van een hoofdaantekening waaronder allerlei subaantekeningen kunnen bestaan. Deze aantekeningen kunnen gekoppeld worden aan andere objecten in het systeem. Aan elke aantekening kan een trefwoord worden toegevoegd, waarop de gebruiker kan zoeken. Ook beschikt de Notes module over de mogelijkheid om een link te leggen tussen websites en een aantekening.
De interface van ‘Biblioscape’ komt overeen met de Windows interface en is als zodanig gemakkelijk te gebruiken. Elk woord in de database wordt geïndexeerd. Dit houdt in dat met behulp van de zoekfunctionaliteit op alle woorden in de database kan worden gezocht. Bij het zoeken kan gebruik gemaakt worden van Booleaanse operatoren. De gebruiker heeft de keuze tussen eenvoudig en uitgebreid zoeken. Alle zoekacties worden opgeslagen.
3.4
Bestaande systemen versus het gewenste aantekeningensysteem
In de inleiding is al vastgesteld dat MS Word, of variaties hierop, geen optie is voor een goed werkend aantekeningensysteem. Om te kunnen beslissen hoe het nieuwe systeem er wel uit komt te zien, moeten de beschrijvingen van de bestaande bibliografische systemen vergeleken worden met de functiebeschrijving van het gewenste aantekeningensysteem. Het doel van deze vergelijking is te kunnen bepalen of de bestaande systemen voldoen aan de gestelde functie-eisen (zoals beschreven in §3.2). Wanneer dit niet het geval is, moet aangegeven worden waarin de bestaande systemen te kort komen ten opzichte van het aantekeningensysteem. ‘Reference Manager’ voldoet in grote lijnen aan de wensen en eisen van de opdrachtgever. De applicatie kan tekst, literatuurverwijzingen, afbeeldingen en videobeelden opslaan. Bij de invoer van gegevens worden een aantal veelvoorkomende handelingen versimpeld door het gebruik van keuzelijstjes. Het versimpelen van dergelijke handelingen is tevens een eis van Mei 2003
Pagina 22 van 22
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
de opdrachtgever. De data in RM zijn goed ontsloten en er is een redelijke zoekfunctie aanwezig. Ook is RM goed te gebruiken in combinatie met MS Word (denk hierbij aan de RM werkbalk die in Word opgeroepen kan worden), maar gezien de ervaring en computerkennis van de opdrachtgever is deze functionaliteit te complex en zal dus geen uitkomst bieden. RM werkt vanuit een literatuurverwijzing. Eerst wordt een verwijzing naar een bepaald document opgeslagen, waaraan later bijvoorbeeld een abstract, trefwoord(en) of een aantekening gekoppeld kan worden. Dit is het tegenovergestelde van wat het aantekeningen systeem zou moeten kunnen. Het aantekeningensysteem werkt vanuit een aantekening (vanuit een tekst) en hieraan kan eventueel een literatuurverwijzing worden toegevoegd. De RM interface is te ingewikkeld voor gebruikers met weinig ervaring. Het programma bevat veel extra mogelijkheden en deze extra’s worden allemaal in de interface weergegeven, waardoor het geheel onoverzichtelijk wordt. Een aantal aspecten van RM zijn aan te passen, waaronder het aantal in te vullen velden die de gebruiker op het scherm te zien krijgt. Aan de interface zelf is weinig te veranderen. Ook het belangrijkste aspect van RM, namelijk dat het programma de literatuurverwijzingen als belangrijkste informatie ziet en niet de aantekeningen, is niet te veranderen. Dit alles leidt ertoe dat het aanpassen van Reference Manager tot een geschikt aantekeningensysteem niet tot de mogelijkheden behoort. Voor ‘Procite’ en ‘Endnote’ geldt hetzelfde. Beide applicaties beschikken over de mogelijkheid om literatuurverwijzingen en andere gegevens op te slaan, te bewerken en te verwijderen. Ook hier wordt uitgegaan van de literatuurverwijzing en niet van de aantekening. De aspecten die veranderd kunnen worden, zijn het aantal velden en de verschillende soorten datatypen die gebruikt kunnen worden. Aan de interface is niets te veranderen. Één van de eisen van de opdrachtgever is dat hij delen van de tekst wil kunnen onderverdelen in vooraf vastgestelde onderwerpen. Voor alle bovenstaande applicaties geldt dat deze eis niet gerealiseerd kan worden. De enige mogelijkheid op dit gebied is het opslaan van een onderwerp als trefwoord om vervolgens dit trefwoord toe te kennen aan een literatuurverwijzing met bijbehorende abstracts en dergelijke. Op deze manier worden de onderwerpen dus niet toegekend aan de abstract of aantekening, maar aan de verwijzing. Bovendien zal een onderwerp bij elke nieuwe literatuurverwijzing opnieuw ingetypt moeten worden. Dit voldoet niet aan de functiebeschrijving.
Mei 2003
Pagina 23 van 23
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
De Notes Module van ‘Biblioscape’ komt enigszins in de richting van het gewenste aantekeningensysteem. Aantekeningen kunnen in deze module per onderwerp worden opgeslagen en aan elkaar gekoppeld worden. Dit is in feite ook de bedoeling van het aantekeningensysteem. Maar ook ‘Biblioscape’ is een referentiesysteem dat uitgaat van een literatuurverwijzing waaraan een aantekening kan worden toegevoegd.
3.5
Conclusie
De belangrijkste conclusie die uit de vergelijking van de systemen getrokken kan worden is dat het aanpassen van bestaande systemen tot het gewenste aantekeningensysteem geen optie is. De bestaande bibliografische systemen zijn omschreven als referentiesysteem, oftewel systemen met als hoofddoel het opslaan van literatuurverwijzingen. Er kunnen wel aantekeningen opgeslagen worden, maar alleen als additioneel gegeven bij een verwijzing. Bovendien hebben de bestaande systemen een vrij uitgebreide interface, welke niet of nauwelijks is aan te passen aan de wensen van de opdrachtgever. Daarnaast zijn de genoemde systemen duur in de aanschaf. Naar aanleiding van deze conclusie is besloten een eigen systeem te ontwerpen dat voldoet aan de specifieke wensen en eisen van de opdrachtgever. Hoe het systeem eruit zal komen te zien, wordt beschreven in het volgende hoofdstuk; Oplossingsplan.
Mei 2003
Pagina 24 van 24
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
4 Oplossingsplan In het vorige hoofdstuk is, op basis van de conclusie in §3.5, het besluit genomen om een eigen aantekeningensysteem te ontwerpen en te ontwikkelen. Bij de vraag welke mogelijkheden er zijn op het gebied van het ontwerpen van systemen komen de volgende aspecten aan bod: “Op welke wijze kan het aantekeningensysteem aangeboden worden aan de gebruiker?” “Welke oplossingsrichtingen zijn mogelijk om het aantekeningensysteem te realiseren?”.
4.1
Het aanbieden van het aantekeningensysteem aan de gebruiker
Bij de ontwikkeling van een systeem is het noodzakelijk om vooraf vast te stellen op welke wijze het systeem aan de gebruiker aangeboden gaat worden. Hiervoor zijn verschillende manieren mogelijk. Er kan gekozen worden voor een stand-alone applicatie waarbij het programma gebonden is aan de computer waarop het is geïnstalleerd of voor een netwerkapplicatie. Hierbij kan het programma vanaf verschillende computers worden benaderd. In de functiebeschrijving in hoofdstuk 3 (§3.2, punt 8) is duidelijk geworden dat de opdrachtgever het systeem vanaf meerdere plekken wil kunnen gebruiken. Daarom is gekozen voor het ontwikkelen van een systeem in de vorm van een webapplicatie. Voor de opdrachtgever houdt dit in dat hij op elke gewenste plek op elk gewenst moment met het systeem kan werken, mits een internet- of netwerkaansluiting aanwezig is waarmee de applicatie kan worden benaderd. Deze variant is tevens als stand-alone applicatie te installeren. Wanneer de applicatie als netwerkversie wordt geïnstalleerd en gebruikt moet verbinding moet worden gelegd met het Internet. Hieraan kunnen kosten verbonden zijn. De webapplicatie die ontwikkeld gaat worden, moet gegevens gestructureerd op kunnen slaan en ontsluiten. Tevens moet de gebruiker de gegevens kunnen bewerken en aan elkaar kunnen relateren. Uit nader onderzoek is gebleken dat deze functionaliteit op verschillende manieren is te realiseren. In de volgende paragraaf zijn drie mogelijke oplossingsrichtingen uitgewerkt, namelijk een webapplicatie gebaseerd op XML, een webapplicatie gebaseerd op een databasesysteem en een combinatie van deze twee richtingen.
Mei 2003
Pagina 25 van 25
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
4.2 4.2.1
Cathelijne Venema
Oplossingsrichtingen Een webapplicatie met XML
XML (Extended Markup Language) is een markuptaal welke geschikt is voor een digitale representatie van documenten. XML werkt met plaatjes, filmpjes, en andere multimedia en natuurlijk ook met tekst, zonder dat de gebruiker deze te zien krijgt als XML. De multimedia componenten worden als het ware opgeslagen in XML, terwijl de gebruiker ze kan invoeren en opvragen in een teksteditor. In XML worden alle gegevens in een document gedefinieerd door “tags”. Al deze “tags” worden vastgelegd in een DTD (Document Type Definition), waarin onder andere beschreven wordt welke “tags” noodzakelijk zijn, welke verplicht zijn en welke “tags” herhaald mogen worden. Het voordeel van het beschrijven van een document aan de hand van “tags” is dat een bepaalde structuur ontstaat binnen de gegevens van het document. In de functiebeschrijving in hoofdstuk 3, geeft de opdrachtgever aan in de aantekeningen een onderscheid te willen maken tussen bepaalde elementen van de tekst, bijvoorbeeld onderwerpen, quote, stelling of samenvatting. Door, in XML, de gegevens te definiëren met “tags” kan dit onderscheid worden aangebracht. Onderwerpen krijgen dan bijvoorbeeld de “tag” … en ook de categorieën krijgen een eigen “tag”, bijvoorbeeld …. Op deze manier krijgen alle elementen van een tekst een eigen “tag” toegewezen. Literatuurverwijzingen en elementen van een literatuurverwijzing, alsmede de tekst van de aantekening worden gedefinieerd door een “tag” (). In een aantekeningensysteem, geprogrammeerd in XML, beschikt de opdrachtgever over een simpele teksteditor waarin tekst getypt kan worden. Vervolgens worden deze teksten opgeslagen in XML. Bij het weergeven van de tekst aan de gebruiker, interpreteert een XML vertaler de “tags”, waardoor in één oogopslag duidelijk is wat de betekenis van alle elementen in een tekst is. Literatuurverwijzingen worden bijvoorbeeld cursief weergegeven en onderwerpsoorten kunnen met verschillende kleuren worden aangeduid. Een XML document bevat geen lay-out specificaties. De lay-out van een XML document kan wel apart beschreven worden met een XSL document (Extensible Style Language).
Mei 2003
Pagina 26 van 26
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
4.2.2
Cathelijne Venema
Een webapplicatie dat ondersteund wordt door een database
Een andere mogelijkheid is een systeem ondersteund door een databasesysteem. Dit houdt in dat de opdrachtgever al zijn aantekeningen en aanverwante gegevens kan opslaan in een database. Een gestructureerde gegevensopslag wordt in deze variant gerealiseerd door verschillende tabellen in de database te definiëren, zoals bijvoorbeeld een teksttabel, een onderwerptabel en een tabel voor literatuurverwijzingen. De gebruiker heeft de mogelijkheid om middels HTML formulieren data aan de tabellen toe te voegen of te verwijderen, data te wijzigen of op te vragen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van zogenaamde SQL statements. SQL (Structured Query Language) is een vraagtaal, waarmee databases door middel van een query kunnen worden bevraagd. Deze queries worden met behulp van een programmeertaal naar de database gezonden, alwaar ze worden uitgevoerd. Vervolgens worden de resultaten van deze queries door de programmeertaal weergegeven in HTML. Een HTML document bevat naast de inhoud ook een beschrijving van de lay-out. Bij HTML documenten kan de lay-out in de code zelf of in een CSS (Cascading Style Sheet) beschreven worden. CSS is vergelijkbaar met een XSL document 9. 4.2.3
Opslag in database, output in XML
De derde oplossingsrichting is een combinatie van de richtingen die in §4.2.1 en §4.2.2 behandeld zijn. Het betreft een systeem welke ondersteund wordt door een database, maar waarvan de gegevensuitvoer wordt afgehandeld in XML. Dit houdt in dat de structuur in de aantekening gewaarborgd wordt door de database en door de programmeercode. Alle ingevoerde data worden opgeslagen in verschillende tabellen. Met behulp van queries kan de database bevraagd worden en kunnen resultaten gerepresenteerd worden. De output van gegevens wordt vervolgens afgehandeld in XML, waardoor de resultaten in een “lopende tekst” kunnen worden weergegeven.
9
Lans, Rick van der; XML de taal der talen; februari 2002/
Mei 2003
Pagina 27 van 27
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
4.2.4
Cathelijne Venema
Verantwoording van de keuze
Dat het aantekeningensysteem ontwikkeld wordt als webapplicatie is in paragraaf 4.1 duidelijk geworden. Nu moet bepaald worden of het systeem gerealiseerd wordt in XML, of dat het een databaseondersteunde applicatie wordt of dat gebruik wordt gemaakt van een combinatie van deze opties. In de functiebeschrijving geeft de opdrachtgever aan dat hij veelvoorkomende handelingen, tijdens het invoeren van een aantekening, zoveel mogelijk wil versimpelen. Een voorbeeld van een dergelijke handeling is het invoeren van één of meerdere auteurs bij een literatuurverwijzing. Het moet hierbij mogelijk zijn dat dezelfde auteurs bij verschillende literatuurverwijzingen voorkomen. In de huidige situatie moet de opdrachtgever elke auteur opnieuw invoeren, ook wanneer deze naam al eerder is gebruikt. Dit is tijdrovend en foutgevoelig. Om consistentie in de gegevens te verkrijgen is het noodzakelijk dat gelijke gegevens op dezelfde manier worden ingevoerd. Om deze handeling te versimpelen, kan gebruik worden gemaakt van keuzelijstjes10. Deze keuzelijstjes maken het mogelijk om reeds ingevoerde namen te selecteren en te hergebruiken. Bij een volgende literatuurverwijzing krijgt de opdrachtgever een lijst te zien van alle eerder ingevoerde auteurs en hoeft hij alleen nog maar een keuze te maken. Door het selecteren van één of meerdere auteurs uit een lijst zal de schrijfwijze altijd gelijk zijn en zullen hoofdletters en komma’s en dergelijke overal overeenkomen, waardoor de consistentie van de gegevens in de database kan worden bewaakt. Een systeem dat keuzelijstjes aanbiedt aan de gebruiker, zal ondersteund moeten worden door een databasesysteem. Alleen een database maakt het mogelijk om eerder ingevoerde gegevens in keuzelijstjes te representeren. Rekening houdend met de wensen van de opdrachtgever is gekozen voor het gebruik van keuzelijstjes. Om deze reden valt de eerste variant, een systeem ontwikkeld in XML, af aangezien hier geen sprake is van een database. Aanvankelijk was het mijn intentie om een systeem te ontwikkelen met behulp van een database in combinatie met XML, zie paragraaf 4.2.3. Deze combinatie bleek, voor mij, nauwelijks uitvoerbaar binnen een reële termijn. Daarom is uiteindelijk gekozen voor de tweede oplossingsrichting. Een webapplicatie in HTML ondersteun door een database.
10
Finn, R.; Reference Resources; 1996
Mei 2003
Pagina 28 van 28
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Het nadeel van de gekozen ontwikkelmethode is dat de aantekeningen worden opgeslagen als losse delen, dus per aantekening. De verschillende aantekeningen vormen, bij uitvoer ervan, geen “lopende tekst”, zoals het geval is in XML. Het is wel mogelijk om alle tekst achterelkaar op het scherm weer te geven met behulp van queries. Op deze manier kan alle tekst en alle bijbehorende literatuurverwijzingen geselecteerd en afgedrukt worden op het scherm. Hierbij blijft wel de indeling in aantekeningen bestaan.
4.3
Webapplicaties
Om een webapplicatie in combinatie met een database te ontwikkelen, zijn de volgende componenten nodig: een webserver, een browser, een relationele database en een ' middleware'programmeertaal die de gegevens van en naar de database stuurt. Op het World Wide Web wordt gebruik gemaakt van een zogenaamde ' clientserverarchitectuur' . Dit houdt in dat de informatieverwerking deels door een centrale server en voor een deels door een ' client toepassing'wordt uitgevoerd. Het grootste deel van de informatieverwerking wordt echter uitgevoerd door de server. De webserver is verantwoordelijk voor de communicatie met de browser. De relationele databaseserver gaat over de opslag van informatie die via de webserver wordt binnengehaald en/ of aangeboden. De gebruiker kan vragen om informatie of kan zelf informatie toevoegen, zoals gewenst in het aantekeningensysteem. De webserver brengt de internetverbinding tot stand wanneer een internetgebruiker daar via een browser om vraagt. Vervolgens stuurt de webserver de gevraagde webpagina' s/ informatie naar de gebruiker of zorgt de server ervoor dat de ingevoerde informatie van de gebruiker, met behulp van een programmeertaal, terechtkomt in de database. Figuur 2 geeft een schematische weergave van deze situatie.
Mei 2003
Pagina 29 van 29
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Relationele database (MySQL, Oracle, MSQL)
Webserver
Middleware
(Apache, IIS)
PHP, ASP, JSP,
Webbrowser (Internet Explorer, Netscape)
11
Figuur 2; De opbouw van webapplicaties
Onderzoek wijst uit dat op het gebied van webapplicaties drie programma’s ontwikkeld zijn die zeer goed met elkaar samenwerken en daarom veel samen gebruikt worden. Het betreft de webserver Apache, de scripttaal PHP en het databaseprogramma MySQL. Aangezien de bovenstaande combinatie zich al ruimschoots heeft bewezen en alle componenten gratis beschikbaar zijn, is besloten het aantekeningensysteem te ontwikkelen met behulp van deze programmatuur. De samenwerking tussen Apache, PHP en MySQL verloopt als volgt; Alle ingevoerde aantekeningen worden opgeslagen in een database (MySQL). Om de, in de database, opgeslagen data te kunnen importeren en exporteren, worden PHP en MySQL gebruikt. De webserver, Apache, stuurt op verzoek van de opdrachtgever alle bestanden met de extensie *.php door naar de PHP interpreter. De interpreter voert de PHPcode uit en genereert uiteindelijk gewoon HTML (of een afbeelding of een PDF bestand) die de opdrachtgever in zijn browser kan bekijken. 11
De PHP code is dus niet zichtbaar. Wanneer de opdrachtgever zelf gegevens in het systeem invoert, zorgen PHP en MySQL ervoor dat alle gegevens op de juiste plaats in de database worden weggeschreven. PHP is hier de intermediair tussen de webbrowser en MySQL. In figuur 3 wordt de situatie nog eens schematisch weergegeven. De afbeelding schetst de situatie van een gebruiker die een pagina opvraagt. Bij het toevoegen van aantekeningen worden de gegevens niet uit de database gehaald, maar via PHP in de database opgeslagen.
Figuur 3; database driven website (ophalen van gegevens)12
In paragraaf 4.4 worden de gemaakte programmatuurkeuzes nader toegelicht.
4.4
De webserver Apache
Apache is ontwikkeld en wordt onderhouden door een groep vrijwilligers op het Internet (de Apache groep) en is een veel gebruikte, populaire webserver. De Apache webserver is onderdeel van het "Open Source Project". “Open Source software" wordt voor iedereen kosteloos ter beschikking gesteld en is dus geen commercieel product. Dit heeft tot gevolg dat er uit verschillende hoeken sprake is van controle op de ontwikkeling en op het onderhoud van de software. “Open Source Software” heeft een aantal voordelen ten opzichte van commerciële software. De code van de programmatuur is gratis verkrijgbaar en vrij aanpasbaar. Dit betekent dat programmeurs de code naar eigen believen kunnen aanpassen. Dit in tegenstelling tot commerciële software waar alleen veranderingen kunnen worden doorgevoerd, wanneer de ontwikkelaars van de software dit toe staan en de broncode vrijgeven13. Het nadeel van 12
dergelijke software is dat er geen aanspraak gemaakt kan worden op technische ondersteuning. Voor het ontwikkelen van het aantekeningensysteem is dit geen belemmering. Het is echter wel een belangrijke reden waarom “Open Source software” maar zelden in commerciële organisaties wordt toegepast. De voordelen van de Apache webserver zijn snelheid en stabiliteit. Het meest genoemde nadeel is dat beperkte grafische hulpmiddelen worden aangeboden bij de configuratie van de toepassing, waardoor het configureren van de server soms problemen oplevert14. Een andere populaire webserver van dit moment is IIS (Internet Information Server). IIS is gekoppeld aan het Windows NT besturingssysteem en vormt een essentieel onderdeel van ASP (Active Server Pages) van Microsoft. Aangezien het niet wenselijk is om aan één besturingssysteem gebonden te zijn, is niet gekozen voor IIS.
4.5
Het databasesysteem, MySQL
MySQL is een relationeel database management systeem (RDBMS), welke ontwikkeld is voor het opslaan en terughalen van data in- en uit een database. Met een MySQL database is het eenvoudig om websites te ondersteunen die veel data bevatten, zoals het aantekeningensysteem. Alle databasesystemen maken gebruik van de vraagtaal SQL, Structured Query Language. De belangrijkste doelen die MySQL nastreeft zijn snelheid, stabiliteit en gebruiksgemak15. Net als Apache is ook MYSQL onderdeel van het "Open Source Project". Naast MySQL zijn ook andere databaseprogramma’s op de markt verschenen, zoals bijvoorbeeld PostgreSQL en Oracle. Waarom
is voor de ontwikkeling van het
aantekeningensysteem voor MySQL gekozen en niet voor een ander databaseprogramma? In de volgende paragraaf (§4.5.1) wordt MySQL met Oracle en PostgreSQL vergeleken. De vergelijking is gemaakt voor de nieuwste versies van Oracle en PostgreSQL en versie 3.23 van MySQL, aangezien deze laatste de versie is die ik heb gebruikt. Er worden per jaar ongeveer drie nieuwe versies van MySQL uitgebracht, dus het is mogelijk dat bepaalde vergelijkingen geen betrekking meer hebben op de nieuwste versie van MySQL (4.06). 14
Vanheste, Jeroen. NLUUG nieuwsbrief; 1998
15
http://www.i-p-d.nl/mysql.htm
Mei 2003
Pagina 32 van 32
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
4.5.1
Cathelijne Venema
MySQL versus PostgreSQL en Oracle
De vergelijking tussen de drie databasepakketten is gemaakt op basis van prijs, snelheid/ connecties, gegevensinvoer en de samenwerking met Apache en PHP. Een groot voordeel van MySQL ten opzichte van PostgreSQL en Oracle is de prijs. MySQL is, als “Open Source” software gratis te verkrijgen en te gebruiken. PostgreSQL en Oracle zijn commerciële software en, dus, duurder. De drie verschillende databasesystemen zijn qua snelheid ongeveer gelijk. Het aantekeningensysteem zal ontwikkeld worden met als doel veel data in te voeren. De snelheid waarmee een pagina gegenereerd wordt, is hierbij van belang. MySQL heeft in dit geval een kleine voorsprong op PostgreSQL, welke over een lagere verwerkingssnelheid beschikt. Het aantal pagina’s dat per dag verwerkt kan worden ligt bij PostgreSQL en Oracle ongeveer op 400.000 pagina' s per dag. Bij MySQL ligt het aantal pagina' s lager. Dit is echter geen probleem, aangezien het aantekeningensysteem 400.000 pagina' s per dag zeker niet zal hoeven te verwerken. In vergelijking met PostgreSQL kan MySQL minder gelijktijdige connecties hanteren dan PostgreSQL. MySQL geeft een foutmelding bij ongeveer veertig connecties, terwijl PostgreSQL pas foutmeldingen geeft bij 120 connecties. PostgreSQL heeft daarentegen wel twee tot drie keer meer tijd nodig om een pagina te genereren. Wanneer sprake is van gelijktijdige import en export van gegevens, levert dit bij PostgreSQL en Oracle geen problemen op. Bij MySQL wordt in dit geval steeds een nieuwe connectie opgebouwd. Uiteindelijk loopt het programma daar op vast. Dit stelt een beperking aan het aantal gebruikers die gelijktijdig van een systeem gebruik kunnen maken. Dit import- en exportprobleem plus het feit dat MySQL minder connecties tegelijkertijd kan aanbieden, is voor het aantekeningensysteem nauwelijks van belang, aangezien het systeem in eerste instantie alleen voor de opdrachtgever ontwikkeld wordt. Hij is dus ook de enige met toegang tot het systeem. De snelheid waarmee de pagina’s gegenereerd worden is van groter belang en hier komt MySQL het beste uit de test. Een ander nadeel van MySQL ten opzichte van PostgreSQL en Oracle, ligt op het vlak van de referentiele integriteit. Er is sprake van referentiele integriteit, wanneer bij het definiëren van een foreign key (kolom waarvan de sleutel verwijst naar de primaire sleutel van een andere tabel) een relatie wordt aangegeven tussen beide kolommen. In Oracle en PostgreSQL wordt deze referentiele integriteit gecontroleerd, zodat dit geen problemen Mei 2003
Pagina 33 van 33
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
oplevert. MySQL voert deze controle niet automatisch uit. Dit hoeft geen probleem te zijn, omdat hetzelfde bereikt kan worden met een controle op de data-invoer. Deze controle geeft een foutmelding wanneer een verkeerd gegeven wordt ingevoerd. Een ander verschil tussen de drie databasepakketten is het gebruik van transacties bij het invoeren van gegevens. Bijvoorbeeld; er is een formulier waarop verschillende stappen elkaar opvolgen. 1). Voeg een klant toe aan tabel A. 2). Voeg bestelinfo toe aan tabel B 3). Verwijder één besteld product uit tabel C Het is bij dit soort opdrachten van belang dat de verschillende stappen elkaar goed opvolgen. Wanneer dit niet het geval is, door bijvoorbeeld stroomuitval of een ' computer crash' , dan klopt de informatie in de database niet meer. De meeste databasesystemen, zoals ook Oracle en PostgreSQL, lossen dit probleem op door gebruik te maken van transacties. Wanneer een transactie (een cluster van opdrachten) tijdens de uitvoer onbedoeld gestaakt wordt, wordt geen van de opdrachten uit de groep behandeld en keert de database terug naar de toestand die bestond voordat de eerste opdracht uitgevoerd zou worden. Dit wordt ook wel de “Commit/Rollback” benadering genoemd16. Alle opdrachten worden foutloos uitgevoerd (commit) of de database wordt teruggedraaid naar de toestand die het had voor de transactie (rollback). Vooral in grote ingewikkelde systemen is het gebruik van transacties nodig. MySQL maakt hier geen gebruik van. De ontwikkelaars van MySQL zijn echter wel bezig met het ontwikkelen van transactieveilige tabellen. Het zal niet lang meer duren voordat ook MySQL gebruik maakt van transacties. Tot die tijd zijn transacties in MySQL te bereiken met het principe van vergrendelde tabellen. Dit is een ingewikkeld proces wat veel database ervaring vereist. In het aantekeningensysteem hoeft het ontbreken van transacties geen problemen op te leveren. Stel, de gebruiker voert een aantekening in en wil vervolgens een verwijzing toevoegen. Voordat de literatuurverwijzing is toegevoegd aan de database, crasht de computer. De aantekening staat nu in de database, maar de bijbehorende verwijzing ontbreekt. De gebruiker beschikt nu over de mogelijkheid om alsnog een literatuurverwijzing toe te voegen, door middel van de functie "Bewerken". Er wordt dus weinig gebruik gemaakt van specifieke handelingen die elkaar in vastgestelde volgorde moeten opvolgen.
16
MySQL/ PHP Database Applicaties/ Greenspan, J. & Bulger, B. pagina 19
Mei 2003
Pagina 34 van 34
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
MySQL ondersteunt geen UNIONS en maakt geen gebruik van subqueries, in tegenstelling tot PostgreSQL en Oracle. Met UNIONS is het mogelijk om verschillende queries met hetzelfde aantal kolommen in één resultaatverzameling weer te geven. Wanneer bijvoorbeeld sprake is van twee tabellen met namen, dan kan aan de hand van een UNION alle namen in één query opgevraagd worden. Voorbeeld 1: SELECT namen FROM table1 UNION SELECT namen FROM table2 Het ontbreken van UNIONS wordt in MYSQL opgelost door een tweede querie uit te voeren. Dit vereist een extra handeling, maar het resultaat is hetzelfde. Hetzelfde geldt voor subqueries. Met een subquery kun je een complete query opnemen in een where statement. Voorbeeld 2: SELECT titel, prijs FROM table1 WHERE prijs > (SELECT Max(prijs) FROM table1 Een belangrijk aspect bij de ontwikkeling van het aantekeningensysteem is de samenwerking van het databasesysteem met PHP. MySQL staat in het algemeen bekend om haar goede samenwerking met PHP en heeft zich op dit gebied ook bewezen. PHP draagt zorg voor de import en export van data van en naar de database. Een belangrijke, PHP gerelateerde, mysql functie is mysql_insertid(). Wanneer je in MySQL een rij gegevens aan de database toevoegt, krijgt die rij een primaire sleutel. De mysql_insert_id() functie van MySQL, zal wanneer dit nodig is het id onthouden en doorgeven aan queries die dit nodig hebben.
Mei 2003
Pagina 35 van 35
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Voorbeeld 3: $query = "insert into boek(titel, plaats_van_uitgave) values ('$_POST[boek_titel]', '$_POST[plaats_van_uitgave]')"; $result = query($query); $boek_id= mysql_insert_id(); $query2 = "insert into titel_auteur (auteur_id,boek_id) values ('$auteur_id','$boek_id')"; $result2 = query($query2); In bovenstaand voorbeeld worden in de eerste query titel en plaats van uitgave ingevoerd in de tabel boek. Deze rij gegevens heeft een bepaald boek_id, bijvoorbeeld boek_id=3. Het kan zijn dat, voor een volgende query, het boek_id behorende bij deze gegevens doorgegeven moet worden. Hiervoor is de functie mysql_insert_id() ontwikkeld. Door het boek_id met behulp van mysql_insert_id() door te geven aan query2, worden de auteur gegevens (onder vermelding van een auteur_id) gekoppeld aan de gegevens behorende bij boek_id 3. Deze functie is van essentieel belang voor het aantekeningensysteem, aangezien het leggen van relaties tussen de verschillende tabellen noodzakelijk is om het verband tussen deze gegevens aan te kunnen tonen. Oracle en PostgreSQL beschikken niet over een dergelijke functie. 4.5.2
Conclusie
De keuze voor MySQL is voor een groot deel gebaseerd op de goede naam die het programma heeft in relatie tot webapplicaties en de samenwerking met Apache en PHP. MySQL wordt veelal gebruikt voor snelle en kleinere applicaties. Voor grote applicaties is Oracle meer geschikt. PostgreSQL zit hier tussenin. Het zijn alle drie stabiele applicaties. De nadelen van MySQL, zoals beschreven in de vorige paragraaf, wegen bij de ontwikkeling van het aantekeningensysteem niet op tegen de voordelen. De mogelijkheid van het koppelen van bepaalde gegevens met behulp van de mysql_insert_id() functie is voor het aantekeningensysteem noodzakelijk. Bovendien is MySQL gratis te gebruiken en vrij te verkrijgen, terwijl PostgreSQL en Oracle duur in aanschaf zijn. Een bijkomend voordeel voor Mei 2003
Pagina 36 van 36
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
de keuze van MySQL is dat ik reeds ervaring heb opgedaan met het systeem tijdens mijn studie. Dit in tegenstelling tot de andere databasepakketten.
4.6
De scripttaal, PHP
In het aantekeningensysteem is de interactie tussen gebruiker en webapplicatie groot. Dit vereist een dynamisch systeem. Één van de eerste technieken die het dynamisch genereren van pagina' s mogelijk maakte is CGI ("Common Gateway Interface"). Het betreft een protocol dat een webserver en een externe applicatie gebruikt om met elkaar te communiceren. De taal waarin een dergelijke externe applicatie geschreven wordt kan verschillen, maar is in dit geval PHP, Personal Home Page. Voordelen van een applicatie op basis van CGI zijn de algemene beschikbaarheid en een goede platformonafhankelijkheid. Platformonafhankelijk houdt in dat de applicatie onder verschillende besturingssystemen (Windows, Unix enzovoort) draait. Het is voor de gebruiker van de applicatie niet mogelijk om de broncode van een dynamische pagina te raadplegen. Een nadeel van CGI is dat het aantal gebruikers die tegelijkertijd gebruik maken van een dynamische website beperkt wordt en dat de server veel tijd nodig heeft om een script te verwerken17. Elke keer wanneer een webserver een CGI pagina door moet geven, start de webserver een nieuw proces en moet de hele CGI omgeving opnieuw geïnitieerd worden. Voor het aantekeningensysteem heeft dit geen nadelige gevolgen, aangezien het systeem in eerste instantie maar door één persoon gebruikt zal worden. In dit afstudeerproject wordt het gebruik van een database gecombineerd met PHP. In PHP worden scripts ontwikkeld, waarin bepaalde handelingen worden verricht aan de hand van code. Om de handelingen uit te voeren moet de code vertaald worden naar, voor de computer, duidelijke opdrachten. Dit is op drie manieren mogelijk, namelijk: •
door een programma dat de taal als script probeert te begrijpen en uit te voeren;
•
door de taal van het programma te vertalen naar de machinetaal van de ‘doelcomputer’
•
de code wordt vertaald naar een tussencode die vervolgens geïnterpreteerd wordt door de computer18.
17
http://www.kroko.nl/columns.php3
18
http://nl.wikipedia.org/wiki/Scripttaal
Mei 2003
Pagina 37 van 37
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
De laatste vorm van “vertaling” wordt server-side scripttaal genoemd. Deze scripttaal wordt geïnterpreteerd in plaats van gecompileerd. PHP is een voorbeeld van een server-side scripttaal. In PHP is het mogelijk om de code te verwerken in de HTML. Voordat het HTML bestand naar de browser wordt verzonden, wordt het eerst verwerkt door een externe applicatie of door de webserver zelf, waarbij de ingebedde PHP programmeercode wordt uitgevoerd. Een aantal andere voorbeelden van server-side scripttalen zijn, SSI (Server Side Includes), ASP (Active Server Pages),
SSJ (Server-Side JavaScript),
ColdFusion,
SteelBlue, JSP (Java Server Pages), Mod_Perl en Servlets. PHP maakt, net als Apache en MySQL, deel uit van het "Open Source Project". Hierdoor zijn veel gratis online PHP handleidingen, mailinglists en discussiegroepen op Internet te vinden. Deze discussiegroepen fungeren onder andere als vraagbaak op het gebied van scripts. PHP ondersteunt onder andere XML en het creëren van dynamische PDF documenten. Ook kan de scripttaal MySQL databases en/ of e-mailaccounts aanspreken, eventueel op afstand. In de volgende paragraaf (§4.6.1) wordt PHP met ASP en ColdFusion vergeleken. De vergelijking is gemaakt voor de nieuwste versies van ASP en ColdFusion en versie 4.0 van PHP, aangezien dit de versie is die ik heb gebruikt.
4.6.1
Waarom PHP en niet ASP of ColdFusion?
De vergelijking tussen de drie scripttalen is gemaakt op basis van programmeerniveau, code interpretatie, uitbreidingsmogelijkheden, functiescheiding, foutenafhandeling en de veiligheid van de scripts. PHP is in het algemeen sneller en gemakkelijker te leren dan ASP en ColdFusion. Het is voor ervaren en minder ervaren programmeurs niet moeilijk om een aantal basishandelingen met PHP te verrichten. Bij ASP en ColdFusion is dit veel moeilijker. De code van zowel ASP als PHP worden in de HTML afgewisseld met programmacode op de server. ColdFusion beschikt over een eigen markup taal. HTML code wordt hierbij geïntegreerd met de eigen markup taal, waardoor het erg moeilijk is voor de programmeur om HTML code en de markup taal van elkaar te onderscheiden19. 19
ASP (Active Server Pages) is gebaseerd op Visual Basic, welke beiden ontwikkeld zijn door Microsoft, en bestaat uit specifieke “tags” die door een webserver geïnterpreteerd worden vlak voordat de pagina naar de gebruiker wordt verstuurd. Aan de hand van deze interpretatie wordt HTML code gegenereerd. PHP wordt, voordat een pagina naar een gebruiker verstuurd wordt, door de webserver aangeroepen om de code te interpreteren en te vervangen door de nodige HTML. Bij ASP worden specifieke “tags” door de webserver zelf geïnterpreteerd, terwijl in PHP de code, in opdracht van een server, geïnterpreteerd wordt door PHP. Bij ColdFusion gebeurt dit weer anders, want hier wordt de interpretatie van de “tags” door een extern programma afgehandeld, namelijk ColdFusion Server. Wanneer aan een PHP applicatie nieuwe functionaliteit wordt toegevoegd, levert dit geen problemen op voor de snelheid van de applicatie. Dit in tegenstelling tot ASP. Hoe meer functionaliteit wordt toegevoegd in een ASP applicatie, des te langzamer de applicatie zal werken20. Voor het invoeren en representeren van aantekeningen is een snelle afhandeling van procedures gewenst. Tevens bestaat de mogelijkheid dat in de loop der jaren het aantekeningensysteem uitgebreid wordt en dan is het van belang dat eventuele toevoegingen van functionaliteit geen invloed heeft op de snelheid van de applicatie. In ASP kun je objecten maken die bepaalde taken kunnen verrichten (mail versturen, plaatjes bewerken, enzovoort)21. In PHP worden al deze taken uitgevoerd door middel van de programmeercode. In ASP en ColdFusion is sprake van een logische groepering van functies, terwijl in PHP alle functies strikt gescheiden zijn. Ook die functies die logischerwijs bij elkaar horen. PHP beschikt over een zeer beperkte foutenafhandeling, wat soms tot problemen kan leiden. Bij ASP en ColdFusion is de afhandeling van fouten uitgebreider. De veiligheid omtrent PHP scripts wordt vaak als een probleem gezien. Aangezien alle scripts worden opgeslagen in tekstbestanden is het niet ondenkbaar dat bij het exporteren ervan gegevens verloren gaan.
PHP ondersteunt relationele databases, zoals MySQL, Sybase of Oracle. ColdFusion en ASP maken hiervoor gebruik van "Open Database Connectivity" (ODBC), een protocol voor de communicatie tussen programma' s en databases. ColdFusion kan in combinatie met Apache worden gebruikt, maar ASP niet. Wanneer PHP een database aanspreekt, wordt gebruik gemaakt van specifieke PHP functies. Een connectie met de database wordt geopend en de benodigde data wordt opgevraagd. In ASP werkt dit in principe hetzelfde als bij PHP. ASP en ColdFusion beschikken echter niet over een include() statement, waarmee verschillende scripts vanuit een ander script aangeroepen kunnen worden. Dit heeft tot gevolg dat ASP en ColdFusion scripts over het algemeen langer zijn dan een PHP script22, wat van invloed is op de verwerkingssnelheid van de scripts en daarmee van invloed op de snelheid van de ontwikkelde applicatie.
4.6.2
Conclusie
PHP is over het algemeen sneller en gemakkelijker te leren dan ASP of ColdFusion. Bovendien is PHP gratis en is veel online documentatie verkrijgbaar. PHP en ColdFusion draaien onder Apache in tegenstelling tot ASP. Aangezien eerder al gekozen is voor de webserver Apache, is het gebruik van ASP dus geen optie. PHP werkt goed samen met databases en biedt een directe ondersteuning aan MySQL, in tegenstelling tot ColdFusion, waar via ODBC een connectie moet worden gelegd met MySQL. Het grootste nadeel van ColdFusion is dat het beschikt over een eigen markup taal, waardoor het voor de programmeur erg moeilijk is om de HTML code en de markup taal van elkaar te onderscheiden. Deze aspecten hebben uiteindelijk geleid tot de keuze voor PHP als scripttaal voor de ontwikkeling van het aantekeningensysteem. In het volgende hoofdstuk zal de gebruikte programmatuur voor de ontwikkeling van het aantekeningensysteem worden behandeld en worden de database en de interface, aan hand van screendumps, beschreven. 22
5 Implementatie In het vorige hoofdstuk is de keuze van de benodigde programmatuur nader toegelicht. Hoofdstuk 5 beschrijft de integratie van alle losse componenten en de implementatie van het uiteindelijke systeem, waarbij een aantal praktische aspecten aan bod komen, zoals de installatie van de benodigde programmatuur, de data en de database, het interfaceontwerp en de beschrijving van de eventuele problemen die bij het ontwerpen van het systeem komen kijken. Tevens zijn de functies van het systeem uitgewerkt. Hierbij is een aantal keren gerefereerd aan de functiebeschrijving van het aantekeningensysteem uit hoofdstuk 3, waarin de wensen en eisen van de gebruiker zijn opgesomd. Alle PHP scripts, die ten behoeve van het realiseren van de functionaliteit van het systeem zijn ontwikkeld, zijn als bijlage bijgevoegd.
5.1
Installatie & configuratie
In het vorige hoofdstuk is vastgesteld dat het systeem ontwikkeld zal worden met behulp van de webserver Apache, het databaseprogramma MySQL en de scripttaal PHP. Hiervoor moet de volgende programmatuur worden gedownload; Apache
server
(versie
1.3.24;
geschikt
voor
Win32),
PHP
(4.0;
geschikt
voor
9x/Me/NT/2000/XP systemen) en Mysql (3.23.49). Alle programmatuur is geschikt voor Windows. Deze software kan gedownload worden van het Internet23. Naast
de
nodige
handleidingen,
die
bijgeleverd 24
installatiepakketten, is tevens een internetsite
worden
in
de
verschillende
beschikbaar waarop de installatie en
configuratie van de programmatuur duidelijk wordt uitgelegd. Het is aan te bevelen om, vooraf aan de installatie van de programmatuur, in C:\programfiles een map aan te maken. In deze map kan in een aparte map Apache worden opgeslagen, maar ook PHP (in een map php) en MySQL (in een map mysql) dienen op deze plek opgeslagen te worden. Na het installeren van de programmatuur, moet Apache geconfigureerd worden, zodat de server geschikt kan worden gemaakt voor de samenwerking met PHP en MySQL. 23
Afhankelijk van de wijze waarop het systeem gebruikt gaat worden kan de programmatuur op een publiekelijk toegankelijke server worden geïnstalleerd of als stand-alone configuratie op een werkstation.
5.2
De data
In de functiebeschrijving maakt de opdrachtgever duidelijk dat hij over de mogelijkheid wil beschikken om grote hoeveelheden aantekeningen en literatuurverwijzingen op te kunnen slaan. Om aan deze wens te voldoen, wordt een relationele database ontwikkeld. Hierin kunnen alle gegevens gestructureerd worden opgeslagen. Om vast te kunnen stellen welke gegevens in de database opgeslagen moeten worden, is onderzocht welk soort gegevens de opdrachtgever in de huidige situatie opslaat. Naar aanleiding van een aantal voorbeeldaantekeningen en de functiebeschrijving van de opdrachtgever, zijn een aantal gegevens vastgesteld die structuur meegeven aan een aantekening. Aantekeningen kunnen onder vermelding van een titel opgeslagen worden. Om bij te houden wanneer welke aantekening is ingevoerd, is het verstandig een invoerdatum vast te leggen. Elke aantekening kan bestaan uit één of meerdere onderwerpen. Deze onderwerpen zijn vastgesteld door de opdrachtgever. Het betreft de onderwerpen Economie, Sociale Geschiedenis, Ruimtelijke ordening en Kunstgeschiedenis. Om onderscheid te kunnen maken tussen privé-aantekeningen en algemene aantekeningen, zijn aan de bovenstaande onderwerpen nog de velden ‘Algemeen’ en ‘Privé-aantekeningen’ toegevoegd. Behalve naar onderwerp, kan een aantekening, of een deel ervan, ingedeeld worden in een bepaalde categorie. Een aantekening kan een samenvatting betreffen van een bestaande tekst, maar er kan ook sprake zijn van een stelling of een quote. Ook hier is het veld ‘Algemeen’ toegevoegd voor de aantekeningen die niet direct onder één van de genoemde categorieën vallen. Naast onderwerp en categorie kan een aantekening een literatuurverwijzing bevatten. Een literatuurverwijzing bestaat uit één of meerdere auteurs (naam), titel, eventueel een subtitel, plaats van uitgave, jaar van uitgave en een opmerkingenveld. Bij een tijdschrift worden tevens de tijdschriftnaam, het tijdschriftnummer en de paginanummers waarnaar de verwijzing verwijst vastgelegd. Uiteraard kunnen nog veel meer gegevens bij de Mei 2003
Pagina 42 van 42
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
literatuurverwijzing
worden
Cathelijne Venema
opgeslagen,
zoals
bijvoorbeeld
ISBN,
ISSN
en
uitgeversgegevens, maar deze zijn hier weggelaten aangezien de opdrachtgever dergelijke gegevens in zijn huidige manier van werken niet opslaat. Wel worden in de huidige situatie vaak het signatuur en de vindplaats van een artikel of boek opgeslagen. In het aantekeningensysteem kunnen deze gegevens opgenomen worden in het opmerkingenveld. Tenslotte kan een aantekening één of meerdere url’s bevatten.
5.3
De database
Nu duidelijk is welke gegevens het aantekeningensysteem op moet kunnen slaan, kan de database worden ontworpen. Wanneer een relationele database ontwikkeld wordt, is het noodzakelijk om de gegevens in de database te normaliseren25. Voor dit project is de normalisatieprocedure beperkt tot de derde normaalvorm. De eerste normaalvorm betreft het in tabelstructuur opslaan van de data. Hierbij wordt rekening gehouden met de volgende aspecten; •
er kan maar één waarde per cel worden opgeslagen
•
iedere kolom moet beschikken over een unieke naam
•
iedere rij in een tabel moet een unieke aanduiding krijgen (een primaire sleutel)
•
er kunnen geen identieke rijen in de tabellen voorkomen
•
en ook terugkerende groepen met gegevens zijn niet toegestaan
De gegevens uit de vorige paragraaf zijn onderverdeeld in groepen, zodat een tabelstructuur ontstaat die voldoet aan de eerste normaalvorm. De hoofdtabel is de tabel “Paragraaf”. De benaming “paragraaf” komt voort uit de beginfase van het onderzoek, waarin is uitgegaan van een systeemontwerp in XML. In de eerste opzet van het systeem was het de bedoeling om aantekeningen onder te verdelen in bepaalde segmenten en deze in XML te definiëren, zodat elke eigenschap van een tekst op een unieke wijze weergegeven zou worden. Bijvoorbeeld, een stuk tekst dat gearceerd is, is een samenvatting van een bestaande tekst of een deel hiervan. Een aantekening werd in deze situatie gedefinieerd als “paragraaf”. Nu besloten is geen gebruik te maken van XML, zijn deze segmenten benoemd om ze op te kunnen slaan in een tabel.
De tabel “Paragraaf” bevat de volgende velden: Tabel “Paragraaf”: {para_id, datum, titel_aantekening, categorie, tekst, wijzigingsdatum} In deze tabel is para_id de primaire sleutel. Elke nieuwe aantekening wordt opgeslagen onder vermelding van een uniek nummer, para_id. Het para_id is een auto_increment veld. Dit houdt in dat het id automatisch met één opgehoogd wordt bij een volgende aantekeningeninvoer. Een aantekening kan onderverdeeld worden in ‘Samenvatting’, ‘Quote’ en ‘Stelling’. De categorie ‘Algemeen’ is toegevoegd om de aantekeningen, die niet direct vallen onder één van de bovenstaande segmenten, te kunnen benoemen. Tevens is een invoerdatum en een wijzigingsdatum in de tabel opgenomen. In de tabel "Para_onderwerp" worden de onderwerpen opgeslagen die horen bij een bepaalde aantekening. Tabel "Para_onderwerp": {para_id, onderwerp} Per aantekening kunnen één of meerdere onderwerpen worden opgeslagen. Wanneer een onderwerp wordt ingevoerd, wordt deze gekoppeld aan het para_id van de aantekening waarbij het onderwerp hoort, in de tabel “Paragraaf”. Het kan voorkomen dat één para_id meerdere onderwerpen bevat. Daarom vormen in de tabel "Para_onderwerp" beide elementen samen de primaire sleutel. Het nadeel van een tabel in deze vorm, is dat een onderwerp meerdere keren kan voorkomen in de tabel. Er is hier in zekere zin sprake van terugkerende groepen gegevens, met dat verschil dat gelijke onderwerpen wel een verschillend para_id hebben. Aangezien de combinatie van para_id en onderwerp hier als primaire sleutel is vastgesteld, is het geen probleem dat gelijke onderwerpen meerdere keren voorkomen. Twee gelijke onderwerpen kunnen immers nooit met hetzelfde para_id in een tabel verschijnen. Om toch een volledig correcte eerste normaalvorm te bereiken kan de tabel "Para_onderwerp" opgesplitst worden in twee tabellen, waarin in de ene tabel de onderwerpen gekoppeld zijn aan een onderwerp_id en in de andere tabel het een para_id gekoppeld wordt aan één of meerdere onderwerp_id’s. Hier is echter niet voor gekozen, omdat het feitelijk weinig toevoegt maar wel extra complexiteit met zich meebrengt. Mei 2003
Pagina 44 van 44
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Elke aantekening kan over één of meerdere literatuurverwijzingen beschikken. Deze literatuurverwijzingen worden onderverdeeld in twee tabellen, namelijk de tabel boek_lit en de tabel tijdschrift. In de tabel "Boek_lit" komen de volgende elementen voor: Tabel "Boek_lit": {boek_id, b_plaats_van_uitgave, b_jaar_van_uitgave, boek_titel, b_subtitel, b_opmerkingen} Hier is boek_id de unieke aanduiding voor iedere literatuurverwijzing in de tabel. Net als para_id, is boek_id een veld met een auto_increment waarde. Het kan voorkomen dat de gebruiker een literatuurverwijzing meerdere malen wil invoeren, maar telkens gekoppeld aan verschillende aantekeningen (dus aan verschillende para_id’s). In het aantekeningensysteem wordt dit mogelijk gemaakt door het gebruik van keuzelijstjes. Wanneer de gebruiker een literatuurverwijzing opslaat, komen deze gegevens terecht in een keuzelijst. Indien de gebruiker dezelfde verwijzing bij een andere aantekening nogmaals wil invoeren, hoeft hij deze alleen te selecteren en worden de gegevens niet dubbel in de database opgeslagen. Vervolgens wordt het boek_id van de betreffende verwijzing in een zogenaamde koppeltabel aan het para_id van de aantekening gekoppeld. Deze koppeltabel is aan het einde van deze paragraaf nader toegelicht. Hetzelfde geldt ook voor de verwijzingen naar artikelen in de tabel "Tijdschrift". Tabel tijdschrift: {ts_id, ts_naam, ts_nummer, t_plaats_van_uitgave, t_jaar_van_uitgave, ts_titel, t_subtitel, t_opmerkingen} In deze tabel is ts_id de primaire sleutel met de waarde auto_increment. Een verwijzing kan één of meerdere auteurs bevatten. Het kan ook voorkomen dat één auteur meerdere titels op zijn naam heeft staan. De auteursnamen worden opgeslagen in de tabel "Auteur". Tabel "Auteur": {auteur_id, naam}
Mei 2003
Pagina 45 van 45
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Aangezien auteurs na invoer worden weergegeven in een keuzelijst, komen de namen maar één keer voor in de database. De unieke aanduiding van elke rij in deze tabel is auteur_id. Dit is een veld met een auto_increment waarde. Tot slot de tabel “Link”, waarin de url’s worden opgeslagen. Elke aantekening kan één of meerdere url’s bevatten. Link_id is hier de primaire sleutel. Tabel "Link": {link_id, url} In de bovenstaande tabellen zijn nog geen onderlinge relaties aangebracht. Bijvoorbeeld, de tabel "Tijdschrift" beschrijft alle verwijzingen naar artikelen, maar geeft nog niet weer bij welke aantekeningen deze verwijzingen horen. Hetzelfde geldt voor de tabel "Auteur". Deze tabel geeft aan welke auteurs er zijn, maar niet bij welke verwijzingen deze auteurs horen. Om deze relaties te kunnen weergeven zijn vier koppeltabellen ontworpen, namelijk de tabellen “Para_literatuur”, “ParVolgorde”, “Titel_auteur” en “Literatuur_link”. De koppeltabel "Para_literatuur" legt relaties tussen aantekeningen en verwijzingen door het para_id te koppelen aan het boek_id of ts_id. Hiervoor is één tabel ontwikkeld. De consequentie hiervan is dat er altijd één veld leegblijft, omdat maar één verwijzing tegelijkertijd kan worden ingevoerd. Het lege veld levert echter geen problemen op. Om geen lege velden in de tabel te krijgen, zou de tabel moeten worden opgesplitst, zodat een relatie kan worden gelegd tussen para_id en boek_id in tabel 1 en tussen para_id en ts_id in tabel 2. Één para_id kan meerdere boek_id’s en ts_id’s bevatten, aangezien meerdere verwijzingen aan een aantekening gekoppeld kunnen worden. Er is hier sprake van een één op veel relatie. Tabel "Para_literatuur": {para_id, boek_id, ts_id} Alle aantekeningen hebben een rangnummer. Wanneer de gebruiker een nieuwe aantekening invoert in de database wordt deze achter de laatst ingevoerde aantekening geplaatst. De nieuwe aantekening krijgt dan het rangnummer van de laatst ingevoerde aantekening + 1. De gebruiker heeft tevens de mogelijkheid om een aantekening tussen bestaande aantekeningen te voegen. Mei 2003
Pagina 46 van 46
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
De nieuwe aantekening krijgt dan het rangnummer van de voorgaande aantekening + 1. De rest van de rangnummers schuift vervolgens één positie op. Alle rangnummers worden, gekoppeld aan een para_id, opgeslagen in de tabel "ParVolgorde". In deze tabel vormen het rangnummer en het para_id uit de tabel "Paragraaf" samen de primaire sleutel. Tabel "ParVolgorde": {rangnummer, para_id} Bij literatuurverwijzingen worden één of meerdere auteurs opgeslagen. In de tabel "Auteur" kan geen link worden gelegd met de tabel “Paragraaf”. Dit zou een herhaling van auteursnamen opleveren. Om aan te kunnen geven welke auteur bij welke verwijzing hoort, is het noodzakelijk om het para_id te koppelen aan een aut_id. Dit wordt gerealiseerd in de tabel titel_auteur. Tabel “titel_auteur”: {para_id, aut_id} Naast literatuurverwijzingen kunnen ook url’s worden opgeslagen. Deze worden in de tabel "Link" geplaatst. De koppeltabel, Literatuur_link", koppelt het para_id aan het link_id, zodat duidelijk wordt welke link bij welke aantekening hoort. Het para_id en link_id vormen samen de primaire sleutel. Tabel "literatuur_link": {para_id, link_id} Op para_onderwerp en para_literatuur na, voldoen alle tabellen aan de eisen die gesteld worden aan een eerste normaalvorm. De tweede normaalvorm is alleen van toepassing, wanneer de primaire sleutel uit een combinatie van meerdere kolommen bestaat. Gegevens in tabellen worden in de tweede normaalvorm gebracht door de kolommen te verwijderen die slechts voor een deel afhankelijk zijn van de primaire sleutel. In de tabellen "Literatuur_link", "ParVolgorde" en "Para_onderwerp" is sprake van een primaire sleutel welke bestaat uit een combinatie van meerdere kolommen. Er zijn in deze tabellen echter geen kolommen die voor een deel
Mei 2003
Pagina 47 van 47
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
afhankelijk zijn van de primaire sleutel, dus alle tabellen voldoen ook aan de tweede normaalvorm. De derde en laatste normaalvorm heeft te maken met transitieve afhankelijkheden. Een transitieve afhankelijkheid treedt op, wanneer de waarde in een kolom niet direct afhankelijk is van de primaire sleutel. Deze waarde is dan afhankelijk van een ander veld dat wel afhankelijk is van de primaire sleutel. Om de derde normaalvorm te bereiken, moeten alle velden in een tabel bekeken worden en moet bij ieder veld de vraag gesteld worden of het veld slechts met één primaire sleutel is geassocieerd. Na controle van de gedefinieerde tabellen is vastgesteld dat alle velden in alle tabellen met één primaire sleutel zijn geassocieerd. De tabellen in hun huidige vorm zijn genormaliseerd tot en met de derde normaalvorm. In figuur 4 worden de tabellen en haar relaties nog eens schematisch weergegeven.
Figuur 4: relatieschema
Mei 2003
Pagina 48 van 48
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
5.4
Cathelijne Venema
Interface
Voordat tot programmeren overgegaan wordt, is het belangrijk dat stilgestaan wordt bij de interface van het systeem. Eenvoud en gebruiksgemak staan bij de ontwikkeling van het aantekeningensysteem voorop. De gebruiker moet direct kunnen begrijpen waar bepaalde opties en functies te vinden zijn en moet tevens, zonder al teveel uitleg, kunnen begrijpen hoe deze functies werken. In de praktijk komt het ontwikkelen van de webapplicatie neer op het maken van webformulieren, waarop de gebruiker gegevens kan invullen. Op het formulier zijn verschillende functies aanwezig, zoals het opslaan, het wijzigen en het toevoegen van gegevens. Ook bestaat de mogelijkheid om te zoeken op bepaalde velden uit de database. Tijdens de ontwikkeling van de interface zijn een aantal afwegingen gemaakt. Aanvankelijk was het idee de webformulieren te ontwikkelen met behulp van frames. Het scherm zou opgedeeld worden in drie delen, waarbij in het bovenste gedeelte de navigatiefuncties aangeboden zouden worden. In het linker gedeelte van het scherm zou de tekst worden afgebeeld die de gebruiker heeft ingevoerd en het rechter gedeelte van het scherm was bedoeld voor de nieuwe invoer oftewel het invoerformulier. Op deze manier heeft de gebruiker ten alle tijden overzicht over de gehele tekst en kan hij ook snel een nieuwe aantekening invoeren, zonder hierbij het overzicht te verliezen. Wanneer gebruik wordt gemaakt van frames worden er tegelijkertijd meerdere HTML pagina’s aangeroepen. Het probleem met frames is echter dat het frame waarin gewerkt wordt, voor het programma bekend moet zijn om de juiste scripts aan te kunnen roepen. Dit is van belang, aangezien de resultaten van functies in een bepaalde pagina van invloed kunnen zijn op een andere pagina. Dit levert een onnodige complexiteit op. Daarom is uiteindelijk gekozen om de schermen in te delen met behulp van tabellen. De schermen zijn ontwikkeld op basis van een standaardresolutie van 800 x 600 pixels. Er is afgeweken van de oorspronkelijke ideeën over de indeling van het scherm, omdat de verdeling van het scherm in drie delen een volle en onoverzichtelijke indruk maakt. Daarom is gekozen voor een ‘beginscherm’, waarop de gebruiker een aantekening kan invoeren of tussenvoegen. Dit invoerscherm dient als hoofdscherm van waaruit de gebruiker allerlei handelingen kan verrichten, zoals het bewerken, verwijderen en zoeken van aantekeningen. De buttons die de mogelijke functies aanroepen, hebben een eenduidig opschrift en zijn voor de gebruiker gemakkelijk te begrijpen. Elke keer wanneer een aantekening is toegevoegd, Mei 2003
Pagina 49 van 49
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
wordt deze in het hoofdscherm geplaatst, waardoor een overzicht van alle ingevoerde aantekeningen ontstaat. Aan deze aantekeningen kunnen, zonodig, verwijzingen en url’s worden toegevoegd. De daadwerkelijke inrichting van de schermen wordt aan de hand van screendumps duidelijk in paragraaf 5.6, maar eerst is enige aandacht besteed aan de PHP scripts en de werking ervan.
5.5
PHP
Met behulp van PHP scripts worden data van en naar de MySQL database getransporteerd. Wanneer de gebruiker gegevens invoert in een formulier, moet als eerste de connectie gelegd worden met de MySQL database om de gegevens te kunnen exporteren. Deze connectie wordt opgezet in het PHP script dbconnect.php (zie bijlage A). Er zijn dertien scripts die de uitvoer regelen van MySQL queries en de weergave van de output ervan op het scherm. Drie scripts bevatten code voor het opzetten van een connectie met MySQL en het sluiten van deze connectie. Daarnaast is een script ontwikkeld, waarmee queries op een snelle en gemakkelijke manier uitgevoerd worden. Hieronder worden drie essentiële onderdelen van ontwikkelde PHP scripts behandeld. Onderstaande functie draagt zorg voor het uitvoeren van queries en geeft een foutmelding wanneer de query niet uitgevoerd kan worden. Deze functie kan uitgebreid worden met een foutmelding welke aangeeft een bepaald stuk code niet te begrijpen. Wanneer deze functie in een script niet wordt aangeroepen, kan een query niet worden uitgevoerd. function query($query) { $result = mysql_query($query) or die (mysql_error().$query); return($result); } Naast het overbrengen van data van en naar de database draagt de PHP code, in combinatie met MySQL queries, ook zorg voor het doorgeven van ID’s, hetzij aan de database hetzij aan een ander script die het ID nodig heeft. Wanneer de gebruiker een nieuwe aantekening invoert, krijgt deze automatisch een nieuw paragraaf ID toegewezen.
Mei 2003
Pagina 50 van 50
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Dit paragraaf ID is een uniek getal en één hoger dan het ID van de laatst ingevoerde aantekening. Als een literatuurverwijzing aan de aantekening wordt toegevoegd, moet de link worden gelegd tussen de verwijzing en de paragraaf waar deze verwijzing bij hoort. Om dit te realiseren moet het paragraaf ID van de aantekening gekoppeld worden aan de verwijzing. Dit houdt in dat het ID uit de tabel “Paragraaf” gelijk is aan het paragraaf ID in de tabel “Boek_lit” of “Tijdschrift”. Het paragraaf ID wordt echter pas toegekend aan een aantekening, wanneer de aantekening daadwerkelijk wordt toegevoegd aan de database. Dus op het moment van toevoegen van een verwijzing is het paragraaf ID nog niet bekend. Daarom is in PHP een script ontwikkeld, waarmee bij nieuwe invoer eerst een lege aantekening wordt ingevoerd. Zo ontstaat in de tabel “Paragraaf” een leeg record met bijvoorbeeld para_id=1. Wanneer literatuurverwijzingen worden toegevoegd, worden deze gekoppeld aan dit paragraaf ID. In de koppeltabel “Para_literatuur” wordt het ID van de verwijzing gekoppeld aan het paragraaf ID van de aantekening waartoe de verwijzing behoort. Op het moment dat de aantekening zelf aan de database wordt toegevoegd, wordt het lege record geüpdate met de nieuw ingevoerde gegevens en blijft de koppeling met de verwijzing(en) bestaan. De code die hiervoor zorgdraagt is hieronder weergegeven. $query= "insert into paragraaf (categorie, tekst, datum, titel_aantekening) values (' ', ' ', ' ', ' ')"; $result=query($query); Op basis van bovenstaande code wordt het lege record aan de database toegevoegd. $query = "update paragraaf set categorie='$_POST[categorie]', tekst='$_POST[tekst]', datum='$_POST[datum]', titel_aantekening='$_POST[titel_aantekening]' where
para_id='$_POST[para_id]'";
$result = query($query); Op basis van bovenstaande code worden de lege velden gevuld met de nieuwe gegevens. Mei 2003
Pagina 51 van 51
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Één van de functies van het aantekeningensysteem is het selecteren van één of meerdere onderwerpen uit een keuzelijst en deze toe te kennen aan een aantekening. Wanneer meerdere onderwerpen worden geselecteerd, worden deze eerst in een tijdelijke variabele opgeslagen. Vervolgens wordt de inhoud van de tijdelijke variabele (een array van geselecteerde onderwerpen) in de database ingevoerd. Vervolgens is het mogelijk de geselecteerde onderwerpen in de database te bewerken. PHP draagt zorg voor het doorvoeren van wijzigingen, onder andere in de tabel Para_onderwerp”, wanneer de gebruiker daartoe opdracht geeft. Wanneer bij de oorspronkelijke invoer van de aantekening echter meer dan één onderwerp is geselecteerd, levert dit problemen op. Stel; paragraaf ID 1 bevat de onderwerpen “Economie” en “Sociale Geschiedenis”. De gebruiker wil het onderwerp “Economie” overschrijven met het onderwerp ”Algemeen”. Dit wordt in het PHP-script afgehandeld door middel van een “Update” query. Aan de hand van deze query worden de onderwerpen overschreven met het nieuw gekozen onderwerp. Wanneer de database meerdere onderwerpen bevat, worden op het moment van het uitvoeren van de “Update” query alle bestaande onderwerpen door het nieuwe onderwerp overschreven, terwijl in feite maar één onderwerp gewijzigd moet worden. Om dit probleem op te lossen, worden bij een opdracht tot bewerken van gegevens eerst alle onderwerpen uit de tabel “Para_onderwerp” verwijderd. Het paragraaf ID van de verwijderde onderwerpen moet hierbij gelijk zijn aan het paragraaf ID van de te bewerken aantekening. Vervolgens wordt de grote van de variabele onderwerp ($_POST[“onderwerp”]) vastgesteld. Dit betreft het aantal onderwerpen dat de gebruiker op het HTML formulier heeft ingevoerd. Voor ieder onderwerp wordt gekeken of het ingevuld is of niet, dit gebeurt met ($_POST[onderwerp][$i] > ""). Wanneer dit het wel het geval is, worden de geselecteerde onderwerpen met het bijbehorende para_id in de database geplaatst. Wanneer de gebruiker voor een bepaalde aantekening de opdracht tot bewerken geeft, wordt automatisch het bijbehorende para_id van de aantekening meegegeven. Deze hoeft dus niet opnieuw gegenereerd te worden. Zijn er geen gegevens gewijzigd, dan worden toch alle onderwerpen uit de tabel verwijderd en de gegevens ongewijzigd in het lege record teruggeplaatst. Hiervoor is de volgende code ontwikkeld:
Mei 2003
Pagina 52 van 52
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
$query5 = "DELETE FROM para_onderwerp WHERE para_onderwerp.para_id= '$_POST[para_id]'"; $result5 = query($query5); $aantalonderwerpen = sizeof($_POST["onderwerp"]); for ($i = 0; $i< $aantalonderwerpen; ++$i) { if($_POST[onderwerp][$i]> "") { $query6 = "INSERT INTO para_onderwerp (para_id, onderwerp) values ('$_POST[para_id]','".$_POST[onderwerp][$i]."')"; $result6 = query($query6); } }
5.6
Functionaliteit
Het aantekeningensysteem moet voldoen aan een aantal vooraf gestelde voorwaarden. In de functiebeschrijving (hoofdstuk 3) zijn deze voorwaarden onderverdeeld in vier aspecten, namelijk; 1. invoeren/ tussenvoegen 2. bewerken 3. verwijderen 4. zoeken Deze functies zijn terug te vinden op de webformulieren. Aan de hand van screendumps worden de vier functionaliteiten apart besproken. 5.6.1
Invoeren
Het hoofdscherm waarop de gebruiker, onder andere, de mogelijkheid heeft om een nieuwe aantekening toe te voegen of om een nieuwe aantekening tussen al bestaande aantekeningen te voegen, is als het ware de basispagina van het systeem (zie figuur 5). Naast de mogelijkheid een aantekening in te voeren, aantekeningen te zoeken, te bewerken en te verwijderen, biedt deze pagina ook een overzicht van alle ingevoerde aantekeningen. Mei 2003
Pagina 53 van 53
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Deze aantekeningen worden in het overzicht per paragraaf (dus per verschillende aantekening) weergegeven, en kunnen tevens per paragraaf bewerkt of verwijderd worden.
Figuur 5: Hoofdscherm
Wanneer op de button [Invoeren] wordt geklikt, verschijnt het invoerformulier voor aantekeningen op het scherm. Zie figuur 6.
Figuur 6: Aantekeningen invoerscherm
Op deze pagina kan de gebruiker onder vermelding van een automatisch gegenereerde invoerdatum een aantekening invoeren in de database. Via [Annuleren] komt de gebruiker terug in het hoofdscherm. De eventuele ingevoerde gegevens worden dan niet opgeslagen in de database. De gebruiker kan onderwerpen en categorie uit een keuzelijst selecteren.
Mei 2003
Pagina 54 van 54
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Hiermee wordt voldaan aan de eis die de opdrachtgever heeft gesteld ten opzichte van het versimpelen van veelvoorkomende handelingen. Het is mogelijk om met [Ctrl] + muisklik meerdere onderwerpen tegelijk te selecteren. Tijdens het invoeren van een aantekening kunnen één of meerdere literatuurverwijzingen en/ of hyperlinks worden toegevoegd. Dit is mogelijk door op de buttons naast het tekstvak te klikken. Hierbij kan een keuze gemaakt worden tussen het toevoegen van een boekverwijzing, een tijdschriftartikelverwijzing en/ of het toevoegen van een url.
Figuur 7: Boekverwijzing toevoegen
Mei 2003
Pagina 55 van 55
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Figuur 8: Tijdschrift invoerscherm
Figuur 9: URL toevoegen
De invoerschermen, zoals weergegeven in figuur 7,8 en 9, zijn popupschermen die automatisch verdwijnen als in het invoerformulier op [Toevoegen] wordt geklikt. De gebruiker kan op deze formulieren een al eerder ingevoerde titel uit een keuzelijst selecteren of een nieuwe titel toevoegen. Hetzelfde geldt voor het invoeren van auteurs. Wanneer op [Toevoegen] wordt geklikt, worden de gegevens opgeslagen in de database (gelinkt aan het ID van de paragraaf waar de verwijzing bijhoort). De auteur(s), de titel en het jaartal van de literatuurverwijzing worden in de tekst weergegeven op de plek waar de cursor zich bevond op het moment dat de functie van het toevoegen van een verwijzing werd aangeroepen. De verwijzing wordt tussen vierkante haken weergegeven, zie figuur 5 [Smit, J. Vreeswijk, D/Quotes/2001/23]. Tevens wordt de literatuurverwijzing opgenomen in de keuzelijst. Hierbij wordt de volgende structuur aangehouden: auteur (achternaam tot de komma, eerste 8 tekens); titel, (eerste 10 tekens), jaartal en paginanummer(s). Wanneer een titel uit de Mei 2003
Pagina 56 van 56
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
keuzelijst wordt geselecteerd, hoeft alleen het paginanummer dat verbonden is aan de verwijzing ingevoerd te worden. Als vervolgens op [Toevoegen] wordt geklikt, wordt het boek_id of ts_id van de al bestaande gegevens in de database ook gelinkt aan het para_id van de paragraaf waar de nieuwe verwijzing bijhoort. De auteur(s), titel, jaartal en paginanummers worden wederom tussen vierkante haken in de aantekening geplaatst. Wanneer op [Toevoegen] wordt geklikt in het invoerscherm, wordt de gebruiker teruggeleid naar het hoofdscherm. Wanneer een aantekening compleet is, kan deze middels de button [Toevoegen] op het invoerscherm, zie figuur 6, in de database worden opgeslagen. De aantekening zal automatisch onderaan het overzicht van aantekeningen worden toegevoegd, zie figuur 5. De gebruiker heeft ook de mogelijkheid een aantekening tussen eerder ingevoerde aantekeningen te voegen. Het tussenvoegen van een aantekening is voor de opdrachtgever van belang, wanneer hij van zijn aantekeningen een lopend verhaal wil maken. De aantekeningen kunnen bijvoorbeeld geordend worden op onderwerp of auteur, door alle aantekeningen van een bepaald onderwerp of een bepaalde auteur bij elkaar te plaatsen. 5.6.2
Bewerken
Naast het invoeren en tussenvoegen van aantekeningen wil de opdrachtgever zijn aantekeningen ook kunnen bewerken. Alle ingevoerde aantekeningen zijn vanuit het hoofdscherm van het systeem, met de button [Bewerken] welke naast de aantekening is opgenomen, te bewerken.
Figuur 10: Bewerken scherm
Mei 2003
Pagina 57 van 57
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Bovenin het scherm staat de wijzigingsdatum. Deze datum wordt, net als de invoerdatum, automatisch gegenereerd en opgeslagen in de tabel “Paragraaf”. Alle velden op het formulier zijn te bewerken. Het zal niet vaak voorkomen dat de velden categorie en onderwerp gewijzigd worden, maar deze functionaliteit wordt voor de volledigheid toch aangeboden. De, bij de oorspronkelijke invoer, gekozen onderwerpen zijn in het bewerken scherm geselecteerd, zoals weergegeven in figuur 10. Wanneer één van de onderwerpen gewijzigd moet worden, komen alle oorspronkelijk geselecteerde onderwerpen te vervallen en zullen de gewenste onderwerpen opnieuw moeten worden geselecteerd. Literatuurverwijzingen zijn niet bewerkbaar. Wanneer dit wel mogelijk zou zijn, levert dit de nodige problemen op. Een literatuurverwijzing wordt namelijk opgeslagen in de database en als literatuurgegeven in de tekst van de aantekening. Wanneer een literatuurverwijzing in de database gewijzigd wordt, moet deze wijziging tevens in de tekst van de aantekening doorgevoerd worden. Het systeem moet dan kunnen achterhalen waar de opsomming van literatuurgegevens begint en eindigt (dit is te realiseren met behulp van “tags”). De functie van het bewerken is om deze reden beperkt tot de aantekeningen. Wanneer de gebruiker toch veranderingen wil aanbrengen in een literatuurverwijzing, kan hij een geheel nieuwe verwijzing invoeren of een verwijzing handmatig in de aantekening verwijderen. De verwijderde verwijzing zal in de database echter wel blijven bestaan. Het is niet aannemelijk dat een dergelijke actie vaak wordt uitgevoerd. Het is mogelijk een nieuwe boekverwijzing, tijdschriftverwijzing en/ of url op te nemen tijdens het bewerken van een aantekening. Wanneer in het scherm op [OK] geklikt wordt, worden de gewijzigde gegevens doorgevoerd in de database en komt de gebruiker terug in het hoofdscherm. De wijzigingen zijn dan uiteraard ook doorgevoerd in het overzicht van aantekeningen, zie figuur 5. De gebruiker krijgt, wanneer gegevens gewijzigd zijn, een bevestigingsscherm te zien, zoals weergegeven in figuur 11. Vervolgens moet een keuze gemaakt worden tussen het zoeken naar een aantekening (of verwijzing) en het terugkeren naar het hoofdscherm. Op het hoofdscherm kan dan eventueel een nieuwe aantekening ingevoerd worden.
Mei 2003
Pagina 58 van 58
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Figuur 11: Bevestigingsscherm
5.6.3
Verwijderen
Een andere functionaliteit betreft het verwijderen van gegevens uit de database. Deze actie kan, met de button [Verwijderen] welke naast de aantekening is opgenomen, uitgevoerd worden.
Figuur 12: Verwijderscherm
Elke aantekening kan door middel van de button [Verwijderen] verwijderd worden uit de database. Eventueel bijbehorende literatuurverwijzingen worden niet automatisch verwijderd. De reden hiervoor is dat meerdere aantekeningen gebruik kunnen maken van één verwijzing. De koppeling tussen de te verwijderen aantekening en de bijbehorende verwijzing(en), in de tabel “para_literatuur”, wordt wel verwijderd. Het is mogelijk om middels een controle in het script te controleren of een literatuurverwijzing bij meer dan één aantekening voorkomt. Wanneer dit niet het geval is, zou ook de verwijzing automatisch verwijderd kunnen worden. Deze controle is niet gerealiseerd, aangezien het geen problemen oplevert wanneer een losse literatuurverwijzing in de database blijft Mei 2003
Pagina 59 van 59
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
bestaan. Deze kan immers altijd hergebruikt worden. Bovendien is de kans dat een literatuurverwijzing maar in één aantekening voorkomt erg klein. Wanneer de gebruiker op het laatste moment besluit de aantekening niet te willen verwijderen, kan hij op de button [Terug] klikken waarna het hoofdscherm terugkeert. 5.6.4
Zoeken
Punt negen uit de functiebeschrijving betreft het terugvinden van informatie uit de database. De gebruiker wil de ingevoerde aantekeningen en literatuurverwijzingen gemakkelijk terug kunnen vinden. Dit kan middels de zoekfunctie in het systeem. Het is niet mogelijk om op tekst of delen uit een tekst te zoeken, aangezien de bestaande zoekvelden de aantekeningen al voldoende ontsluiten. Mocht in de toekomst blijken dat deze functionaliteit wel gewenst is, dan kan de zoekfunctie alsnog hiermee worden uitgebreid. Er kan gezocht worden op velden uit de aantekeningentabel (tabel “Paragraaf”), namelijk op datum (dit kan de invoerdatum of de wijzigingsdatum zijn, maar er kan ook gezocht worden op jaar of op maand), onderwerp, categorie en de titel van de aantekening.
Figuur 13: Aantekeningen zoekscherm
Er kan gezocht worden op boek (auteur, titel, jaar van uitgave).
Figuur 14: Boeken zoekscherm
En er kan gezocht worden op tijdschrift (auteur, tijdschriftnaam, titel, jaar van uitgave).
Mei 2003
Pagina 60 van 60
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Figuur 15: Tijdschrift zoekscherm
Bij een zoekactie kan gezocht worden op één of meerdere zoekvelden (de Booleaanse operator AND). Het is mogelijk te zoeken op delen van een zoekwoord en op de gehele term. Dit
geldt
zowel
voor
het
zoeken
naar
aantekeningen
als
het
zoeken
naar
literatuurverwijzingen. Om aan de wensen van de opdrachtgever te voldoen en het zoekproces te versimpelen, zijn van bepaalde velden keuzelijstjes gemaakt. Wanneer in het zoekscherm op de button [OK] geklikt wordt, krijgt de gebruiker een overzicht te zien met alle resultaten die aan de gegeven zoekopdracht voldoen. Het resultaat wordt weergegeven als volledige aantekening en/ of verwijzing. Wanneer er specifiek op aantekening wordt gezocht, kan in het resultatenscherm door op de button [Verwijzing] te klikken de bijbehorende literatuurverwijzing(en) opgevraagd worden, zie figuur 16. Vanuit het zoekscherm kunnen tevens gevonden aantekeningen bewerkt worden.
Figuur 16: verwijzingen vanuit zoeken raadplegen
Url’s zijn niet als apart zoekveld opgenomen, maar komen wel op het scherm als extra veld bij de literatuurverwijzingen.
Mei 2003
Pagina 61 van 61
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Vanuit alle schermen in het systeem kan met de button [Hoofdscherm] teruggegaan worden naar het scherm met het overzicht van alle ingevoerde aantekeningen. Wanneer de gebruiker zijn muis boven een invoerveld plaatst, verschijnt een hulptekstje in beeld met de betekenis van het veld of van een button (zie figuur 17).
Figuur 17
Op deze manier geeft het systeem de gebruiker feedback, wanneer onduidelijkheden bestaan over de werkwijze of mogelijkheden van het systeem. Hiermee wordt voldaan aan punt negen van de functiebeschrijving.
5.7
Aandachtspunten van het systeem
Bij de ontwikkeling van het aantekeningensysteem is zoveel mogelijk rekening gehouden met de eisen en wensen die de opdrachtgever aan het systeem heeft gesteld. Hoewel het aantekeningensysteem beschikt over de basisfunctionaliteit, zoals het opslaan, bewerken en verwijderen van aantekeningen en verwijzingen en het kunnen zoeken van aantekeningen, zijn een aantal aspecten van het systeem nog niet, of niet volledig gerealiseerd. Hieronder zijn deze aspecten behandeld. In de functiebeschrijving van hoofdstuk 3 stelt de opdrachtgever de eis om, naast teksten en verwijzingen, ook plaatjes, foto’s en dergelijke op te kunnen slaan. Dit is nu nog niet mogelijk. In het huidige systeem kan alleen het “pad” naar het fotobestand worden opgeslagen in bijvoorbeeld het url veld of het opmerkingenveld. Nadeel hiervan is dat deze “directory verwijzing” alleen werkt, wanneer de opdrachtgever het systeem gebruikt op de computer waar ook de plaatjes opgeslagen zijn. Het is mogelijk om een functionaliteit te ontwikkelen, waarmee foto’s en dergelijke in een database opgeslagen kunnen worden. De opdrachtgever kan met deze functionaliteit vanaf elke werkplek over de gegevens beschikken. Dit is in het kader van deze scriptieopdracht niet gerealiseerd. Wanneer de opdrachtgever een onderwerp wil toekennen aan een aantekening heeft hij de keuze uit zes vooraf door de opdrachtgever gedefinieerde onderwerpen. Bij een eventuele uitbreiding van het systeem is het mogelijk om de opdrachtgever over de functionaliteit te Mei 2003
Pagina 62 van 62
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
laten beschikken om zelf onderwerpen te kiezen en deze vervolgens aan een keuzelijst toe te voegen. Bij de invoer van een nieuwe aantekening kan dan de keuze gemaakt worden tussen het kiezen van een bestaand onderwerp of het toevoegen van een nieuw onderwerp. Deze werkwijze komt overeen met bijvoorbeeld de invoer van een literatuurverwijzing, waarbij de opdrachtgever de keuze heeft tussen het selecteren van een bestaande titel of het toevoegen van een nieuwe titel. Ditzelfde geldt voor het element categorie. Een aspect dat niet aan bod is gekomen tijdens het ontwerpen van het systeem, maar waaraan de opdrachtgever wel enige aandacht heeft besteed in punt negen van de functiebeschrijving, is de controle op de juiste invoer van gegevens, de zogenaamde foutenafhandeling. In dit geval betreft de foutenafhandeling de controle op het correct invoeren van bepaalde gegevens. Deze functie vereist uitgebreide reguliere expressies/ validatieregels die bepalen waarop gecontroleerd moet worden bij de invoer van gegevens. Deze eis is door tijdgebrek niet gerealiseerd. Het is echter wel aan te bevelen hier bij uitbreiding van het systeem aandacht aan te besteden, vooral wanneer de gebruiker van het systeem weinig computerervaring heeft. Wanneer de gebruiker in het huidige systeem zelf een fout ontdekt, kan deze fout met behulp van de functie “Bewerken” worden hersteld. De opdrachtgever heeft aangegeven het systeem in eerste instantie individueel te willen gebruiken. Het systeem is hier dan ook op gebaseerd. Wil de opdrachtgever het aantekeningensysteem in de toekomst met meerdere personen tegelijk gaan gebruiken, bijvoorbeeld in het kader van een onderzoeksgroep, dan moet een en ander aan het systeem worden aangepast. De scripts moeten aangepast worden, zodat het mogelijk wordt dat verschillende gebruikers vanaf verschillende werkplekken op hetzelfde moment aantekeningen kunnen invoeren. Dit houdt in dat het systeem met meerdere gelijktijdige connecties moet kunnen omgaan. In het huidige systeem staat het paragraaf id, voordat de gegevens zijn ingevoerd, vast. Dit paragraaf id kan niet meer dan één keer voorkomen. Dit sluit uit dat verschillende gebruikers hun aantekeningen met gelijke paragraaf id’s opslaan en biedt een basis voor het ontwikkelen van een multi-user systeem. Ook zal nagedacht moeten worden over autorisatiebeheer en de mogelijkheid om aantekeningen in een persoonlijke omgeving en/ of publieke omgeving beschikbaar te stellen.
Mei 2003
Pagina 63 van 63
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Een laatste aandachtspunt is het ontbreken van de mogelijkheid alle aantekeningen te exporteren naar een tekstbestand, waarna de aantekeningen als geheel uitgeprint en bewerkt kunnen worden. Dit is te realiseren door een script te ontwikkelen, waarin alle aantekeningen of een selectie hiervan worden geselecteerd en weggeschreven in een .*txt of PDF bestand. Deze functionaliteit is nog in ontwikkeling.
Mei 2003
Pagina 64 van 64
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
6 Conclusie In deze onderzoeksscriptie is getracht een antwoord te geven op de volgende probleemstelling: “Kunnen er mogelijkheden worden geboden om aantekeningen op een gestructureerde wijze op te slaan en zijn deze mogelijkheden vervolgens toereikend voor het informatieopslag probleem van de opdrachtgever”? Bij het beantwoorden van deze probleemstelling zijn alle wensen en eisen van de opdrachtgever ten aanzien van het opslaan van aantekeningen geïnventariseerd. Vervolgens is nagegaan of er eerder onderzoek is verricht op dit gebied en of er reeds systemen zijn ontwikkeld die aan de wensen en eisen van de opdrachtgever voldoen. Door de functionaliteit van alle ontwikkelde systemen te beschrijven, worden de verschillen tussen de bestaande systemen en het systeem dat de opdrachtgever voor ogen heeft duidelijk. Gebleken is dat er verschillende bibliografische systemen op de markt verkrijgbaar zijn, maar dat geen van deze systemen aan alle eisen en wensen van de opdrachtgever voldoen. Hierbij kan als belangrijkste punt worden aangedragen dat geen van de bestaande systemen de aantekening als uitgangspunt heeft genomen. Dit sluit tevens aan bij de bevindingen van dhr. Soergel tijdens het ontwerpen van een blauwdruk voor het ideale digitale bibliotheeksysteem. Zijn initiatief om een systeem te ontwerpen op het gebied van informatieopslag en –ontsluiting dat aan alle wensen en eisen van wetenschappelijke onderzoekers voldoet, is ontstaan op basis van de constatering dat er nog geen goed bestaand systeem is. De valkuil van Soergel is echter dat zijn plan erg ambitieus is. Recensenten refereren naar dit systeem als “pie in the sky”. Dit is waarschijnlijk één van de redenen geweest waarom het realiseren van het systeem tot op heden nog niet is gelukt. Het feit dat er geen bestaand systeem is gevonden dat aan alle wensen en eisen van de opdrachtgever voldoet, heeft ertoe geleid dat tijdens dit scriptieonderzoek een eigen systeem is ontwikkeld. Hiervoor is een oplossingsplan opgesteld, waarin drie oplossingsvarianten zijn beschreven. Aspecten als “Welke programmatuur is nodig voor de ontwikkeling van het systeem?” en “Hoe kan de interface voldoen aan de gestelde gebruikereisen?”, enzovoort Mei 2003
Pagina 65 van 65
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
zijn hier aan bod gekomen. Er is gekozen voor de ontwikkeling van een webapplicatie, welke ondersteund wordt door een database. Vervolgens is aandacht besteed aan het ontwikkelproces en de wijze waarop het systeem daadwerkelijk geïmplementeerd kan worden . De belangrijkste conclusies die, naar aanleiding van het beantwoorden van de probleemstelling en de daarbij behorende onderzoeksvragen, getrokken kunnen worden zijn als volgt. Er zijn geen commercieel ontwikkelde softwarepakketten bekend die de aantekening als uitgangspunt nemen. De pakketten die aan de wensen en eisen van de opdrachtgever lijken te voldoen, bieden op het eerste gezicht een groot deel van de gewenste functionaliteit. Echter, deze pakketten blijken bij toetsing aan de praktische bruikbaarheid, niet te voldoen. Geconcludeerd kan worden dat de werkwijze van dhr. Taverne kennelijk niet dermate breed wordt toegepast, dat commerciële bedrijven hierop in springen door generieke pakketten aan te bieden. Aan de andere kant kan, op basis van het project van dhr. Soergel, geconcludeerd worden dat er wel degelijk een gebruikersgroep op zoek is naar een pakket waarmee research kan worden verricht en waarin aantekeningen en bronnen kunnen worden geadministreerd. Het systematisch opslaan en ontsluiten van aantekeningen werpt een geheel nieuwe blik op de toepassing van bibliografische systemen. Bestaande systemen worden ontwikkeld voor het administreren en documenteren van onder andere boeken, tijdschriftartikelen en wetenschappelijke publicaties. Deze gegevens hebben een definitieve status bereikt en worden in de meeste gevallen ontsloten om vervolgens aan derden ter beschikking gesteld te worden. Een aantekeningensysteem is daarentegen bedoeld om aantekeningen (en interpretaties uit bronnen) ten behoeve van nog te publiceren werken gestructureerd op te slaan en te ontsluiten. Hierbij wordt tevens de functionaliteit geboden om tegelijkertijd de gehanteerde bronnen te administreren. Het, in dit scriptieonderzoek, ontwikkelde aantekeningensysteem biedt de gebruiker de mogelijkheid om aantekeningen systematisch en gestructureerd op te slaan. Tevens kunnen
Mei 2003
Pagina 66 van 66
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
de ingevoerde aantekeningen, door middel van een zoekfunctionaliteit, hergebruikt worden en heeft de gebruiker de mogelijkheid om zijn aantekeningen te bewerken en te verwijderen. Zonder een systeem dat een dergelijke functionaliteit levert en expliciet uitgaat van de aantekening, zullen de wetenschappelijke onderzoekers veroordeeld blijven tot het gebruik van texteditors.
Mei 2003
Pagina 67 van 67
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Literatuurlijst Finn, R, ‘Reference Resources’, The Scientist nr 10(14), juli 1996 http://www.the-scientist.com/yr1996/july/tools_960708.html Greenspan, J, Bulger B, MySQL/PHP Database Applicaties, Schoonhoven, Academic Services, 2001 Lans, Rick van der, ‘XML de taal der talen’, CM Corporate Net nr 144, februari 2002 http://www.r20.nl/artikel_XML_taal_der_talen.htm Edwards, Marc, 1998 http://www.greenside.demon.co.uk/home/mark/experience.html Lim, John, 2000 http://php.weblogs.com/php_vs_asp Nielsen, Jakob, Usability enginering, San Francisco, Morgan Kaufmann, 1994 Perdue Tim, MySQL and PostgreSQL Compared http://www.webtechniques.com/archives/2001/01/jagielski/ Poynder, Richard, ‘The Open Source Movement’, vol. 18 issue 9, 2001 http://www.infotoday.com/it/oct01/poynder.htm
Roman Steven, Access Database Design & Programming, Londen, O' Reilly, 1999
Sieverts, Eric, Text Retrieval Software, een vergelijking van bijna 50 retrieval programma's, Utrecht, VOGIN,1996 Soergel, Dagobert, A digital library model with rich semantic structure, 1998, pag. 2-15
Mei 2003
Pagina 68 van 68
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Vanheste, Jeroen, ‘NLUUG nieuwsbrief’, jaargang 6 nummer 2, juni 1998 http://www.nluug.nl/newsletter/9802/index.html Yank, Kevin, Build your own database driven website using PHP & MySQL, januari 2003 http://www.databasejournal.com/features/mysql/article.php/1383591
DBCONNECT.PHP Dit script opent de connectie met de MySQL server of geeft, wanneer de verbinding niet tot stand kan komen, een foutmelding. Wanneer gebruik wordt gemaakt van een andere host, moet dit script gewijzigd worden. ___________________________________________________________________ FOUT.PHP Deze functie is geschreven om een query uit te voeren en een foutmelding te genereren wanneer dit niet mogelijk is. In andere scripts hoeft vervolgens alleen maar de opdracht $result=query($query) gegeven te worden en de query wordt uitgevoerd. ___________________________________________________________________ SLUITEN.PHP Met behulp van dit script wordt de database connectie gesloten en een foutmelding gegenereerd wanneer de connectie niet gesloten kan worden.
Mei 2003
Pagina 71 van 71
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
___________________________________________________________________ INDEX.PHP Index.php kan gezien worden als hoofdscherm van het systeem. Op dit formulier kunnen nieuwe aantekeningen ingevoerd worden, maar bestaat ook de mogelijkheid tot tussenvoegen van aantekeningen en zoeken naar aantekeningen en verwijzingen. Aantekeningen Systeem
Overzicht aantekeningen
Voer een nieuwe aantekening in:
Zoeken naar een aantekening:
Mei 2003
Pagina 72 van 72
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
/* Aan de hand van dit script kunnen nieuwe aantekeningen worden ingevoerd/ tussengevoegd en wordt een compleet overzicht gegeven van alle al eerder ingevoerde aantekeningen. */ echo " "; echo "
"; /* Wanneer in het tekstformulier, dus in het invoerformulier op Annuleren wordt geklikt, dan wordt het record met het para_id wat daarbij hoort, verwijderd uit de database. Dit voorkomt lege entries in de database. */ if($_POST[cmd]=="Annuleren") { $querydrop="delete from paragraaf where para_id='$_POST[para_id]'"; $resultdrop=query($querydrop); } /* Deze query selecteert alle gegevens uit de tabel paragraaf en de tabel ParVolgorde waarbij de para_id's van beide tabellen overeenkomen met elkaar. De gegevens worden geordend op rangnummer. Hierdoor wordt de volgorde van invoer gewaarborgd. Wanneer de gebruiker ervoor kiest om de volgorde te veranderen door bijvoorbeeld een aantekening tussen te voegen, veranderd het oude rangnummer in een nieuw rangnummer (name=”nieuwe rang”) */ $query="select distinct p.para_id, p.tekst, rangnummer from paragraaf as p, ParVolgorde as v where p.para_id=v.para_id ORDER BY rangnummer"; $result=query($query); while($row = mysql_fetch_array($result)) { echo "
"; echo ""; echo "
"; echo echo echo echo
"
"; $row[tekst]; " \n"; "
";
?>
INVOER.PHP Dit script voert de ingevoerde aantekeningen in in de database. Mei 2003
Pagina 74 van 74
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Aantekeningen Systeem 1) eerst opgeslagen in een tijdelijke variabele, $subject. Vervolgens wordt de waarde uit deze variabele met een INSERT statement in de database ingevoerd. */ foreach ($_POST[onderwerp] as $subject) { $query2="insert into para_onderwerp (para_id, onderwerp) values ('$_POST[para_id]', '$subject')"; $result2=query($query2); } /* Mei 2003
Pagina 75 van 75
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
Elke aantekening krijgt bij invoer een rangnummer. Dit rangnummer geeft aan op welke positie de aantekening terecht komt in het overzicht van aantekeningen. Deze rangnummers worden opgeslagen in de tabel ParVolgorde. Alle rangnummers krijgen de waarde van het ingevoerde rangnummer, dus het nummer wat ze bij invoer hebben gekregen. Wanneer een aantekening wordt toegevoegd, dan krijgt de nieuwe aantekening het rangnummer van de laatst ingevoerde aantekening +1. Wanneer een aantekening wordt tussengevoegd, dan krijgt de aantekening het rangnummer van de aantekening die eerst op de plek stond van de nieuw in te voeren aantekening. De rest van de aantekeningen schuiven dan met 1 op. */ $rangnummer = $_POST[nieuwerang]; if($rangnummer > 0) { $query5="update ParVolgorde set rangnummer = rangnummer + 1 where rangnummer >= $rangnummer"; $result5=query($query5); } else { $query6="select max(rangnummer) +1 as max from ParVolgorde"; $result6=query($query6); $row = mysql_fetch_array($result6); if ($row["max"]) { $rangnummer = $row["max"]; } else { $rangnummer = 1; } } /* Vervolgens worden alle rangnummers met bijbehorend para_id opgeslagen in ParVolgorde. */ $query3="insert into ParVolgorde (rangnummer, para_id) values ('$rangnummer', '$_POST[para_id]')"; $result3=query($query3);
Mei 2003
Pagina 76 van 76
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
/* deze “include statement” roept print.php aan, waarna de ingevoerde gegevens met bijbehorende literatuurverwijzingen op het scherm worden afgedrukt. */ include ("print.php"); ?> ___________________________________________________________________ INVOERAANTEKENINGEN.PHP Aan de hand van dit script wordt de gebruiker in de gelegenheid gesteld om boekverwijzingen toe te voegen aan een aantekening en deze op te slaan in de database, gekoppeld aan de aantekening waar het bijhoort. 0) { $arrNaam = array_merge($arrNaam, $_POST[naam]); } /* Wanneer de nieuw ingevoerde naam, oftewel $_POST[naam2] niet leeg is, wordt de inhoud van $_POST[naam2] gesplit op de komma (met explode) en wordt ook de inhoud van $_POST[naam2] toegevoegd aan Mei 2003
Pagina 77 van 77
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
$arrNaam. Hierin staan nu dus de gegevens uit $_POST[naam] en $_POST[naam2]. */ if ($_POST[naam2] != "") { $arrNaam = array_merge($arrNaam, explode (";", $_POST[naam2])); } ?> Aantekeningen Systeem <script language="JavaScript"> function getRef(naam, jaar, paginas) { value = naam + '/' + jaar + '/' + paginas; opener.restart(value); window.close(); } function getBoek (naam, titel, jaar, paginas) { value = naam + '/' + titel + '/' + jaar + '/' + paginas; opener.restart(value); window.close(); }
"; /* Selecteer alles van boek_lit en de auteurs die daarbij horen. Dus zoiets als: "SELECT boek_lit.boek_id, boek_lit.titel, boek_lit.jaar_van_uitgave, auteur.naam FROM boek_lit, auteur, titel_auteur"; Hierbij wil je dat de juiste auteur(s) bij de juiste titel terechtkomen. Je moet er dus voor zorgen dat het boek_id uit titel_auteur hetzelfde is als het boek_id uit boek_lit. */ $query="select * from boek_lit"; $result=query($query); if (mysql_num_rows($result) >= 1) { Mei 2003
Pagina 79 van 79
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
/* De gebruiker heeft de mogelijkheid bij het toevoegen van een boekverwijzing om een bestaande titel te selecteren. Alle benodigde gegevens worden uit de tabellen boek_lit en auteur geselecteerd. Vervolgens wordt met behulp van “substr” de eerste tien tekens van de titel en de eerste acht tekens van de achternaam van de auteur genomen (tot aan de komma) om deze in de tekst van de aantekening tussen vierkanten haken als verwijzing te plaatsen. */ echo "Selecteer een bestaande titel:"; echo ""; echo "<select name=\"boek_titel\">"; while($row=mysql_fetch_array($result)) { $query2 = " select boek_id, naam FROM auteur, titel_auteur where titel_auteur.aut_id=auteur.aut_id AND titel_auteur.boek_id=".$row["boek_id"]; $autresult = query($query2); $autnamen=""; while ($a = mysql_fetch_array($autresult)) { $autnamen .= $a["naam"] ." "; $string = explode(",", $autnamen); } $rest = substr($row[boek_titel], 0, 10); $resten= substr($autnamen, 0, 8); echo ""; } echo ""; echo " "; } /* Wanneer nog nooit een aantekening is ingevoerd, is het overzichtscherm leeg en bestaat de functie van het selecteren van een bestaande titel nog niet. Daarom wordt hieronder eerst gecontroleerd of er al een verwijzing in de tabel boek_lit staat. Zo ja, dan wordt de mogelijkheid van het selecteren van Mei 2003
Pagina 80 van 80
Scriptie Alfa Informatica, mei 2003
Cathelijne Venema
een bestaande titel en het toevoegen van paginanummers op het scherm afgedrukt. */ $querytoets="select * from boek_lit"; $resulttoets=query($querytoets); if (mysql_num_rows($resulttoets) > 0) { echo "
