VAN OORLOGSVOERING Menno Steketee en Kees Homan SANCTIES TEGEN NOORD-KOREA EN IRAN KIEV TUSSEN BRUSSEL EN MOSKOU

Ap: 6 - 2009

KATERN: DE ROBOTI SERING VAN OORLOGSVOERING Menno Steketee en Kees Homan

SANCTI ES TEGEN NOORD-KOREA EN IRAN KI EV TUSSEN BRUSSEL EN MOSKOU

inhoudsopgave 3

Redactioneel

Katern: de robotisering van oorlogsvoering

4 Op weg naar de ethisch geprogrammeerde gevechtsrobot? 10

Revolutie op het slagveld

Robots maken zich onmisbaar

14

Economische sancties tegen Noord-Korea en Iran

19

Kiev tussen Brussel en Moskou

23

Atlantisch Nieuwsoverzicht

28

Achteraf

31

Signalement

Effectief of niet?

Kees Homan

Menno Steketee

Sico van der Meer

Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko

David den Dunnen

Atlantisch perspectief: Nummer: 6 / 2009 Jaargang 33 tijdschrift voor internationale betrekkingen en veiligheidspolitiek

colofon Atlantisch Perspectief is een

genmaj marns b.d. Kees Homan

betalen ? 19,50. Opgave schrif-

Advertentietarieven zijn te bevra-

uitgave van de Stichting

Joris Janssen Lok

telijk, t elefonisch of elektronisch

gen bij de redactie.

Atlantische Commissie

prof. dr. Ruud Janssens

bij het bureau van de Atlantische

ingeschreven bij de Kamer van

prof. dr. Wim Klinkert

Commissie.

Koophandel Haaglanden onder

Hans van Leeuwe

nummer 41149134. Atlantisch

prof. dr. Marianne van Leeuwen

Vormgeving

kalenderjaar verlengd tenzij voor

Perspectief verschijnt 8x per jaar

Rik van der Linden

Arthur Meyer; M/vG ontwerpers

1 december schriftelijk is opgezegd.

Abonnementen en lidmaatschappen worden automatisch met een

Anselm van der Peet dr. Sebastian Reyn

Druk & Lithografie

Auke Venema

Koninklijke De Swart, Den Haag

Bezuidenhoutseweg 237A-239A

Internationale Adviesraad

ISSN-nr.: 0167-1847

2594 AM Den Haag

dr. Hans Binnendijk

telefoon: 070 363 94 95

dr. Ivo Daalder

Artikelen uit Atlantisch P erspectief

fax: 070 364 63 09

dr. Ann-Sofie Dahl

mogen alleen worden overgenomen

e-mail: [email protected]

Marten van Heuven

na schriftelijke toestemming van

internet: www.atlcom.nl

prof. dr. Jan Willem Honig

de redactie.

Bureau & Redactie

Een Amerikaanse militair bij Bagdad lanceert de Raven, een Unmanned Aerial Vehicle voor luchtwaarneming (foto: U.S. Army/J. Powell)

prof. dr. Margarita Mathiopoulos Eindredacteur

prof. dr. Alexander Moens

De redactie van Atlantisch

David den Dunnen

dr. Henning Riecke

Perspectief is het niet noodzakelij-

Stanley Sloan

kerwijs eens met de strekking van

Julianne Smith

de artikelen in het tijdschrift.

Adviesraad

voorzitter Niklaas Hoekstra senior redacteur

Ap:

Losse en voorgaande nummers

dr. Bram Boxhoorn Abonnementen

van Atlantisch Perspectief zijn

Een abonnement kost ? 24,50

te verkrijgen bij de Atlantische

per jaar. Studenten en scholen

Commissie.

6 - 2009



98182_AP_6.indd

1

16-10-2009

12:14:26

Ap: 2009nr6

Redactioneel

3

Afscheid Nederland in Uruzgan? Het Nederlandse parlement nam op 6 oktober jl. met grote meerderheid een motie aan die een verder optreden van de Nederlandse strijdkrachten in Uruzgan na 2010, wanneer de officiële termijn afloopt, zo goed als uitsluit. Alleen de regeringspartij CDA stemde tegen deze motie, die, naast de regeringspartijen PvdA en CU, brede steun verwierf uit de oppositiebanken, met uitzondering van D66 en de SGP. Daarmee is een volgend hoofdstuk aangebroken van een buitengewoon ingewikkeld politiek onderwerp. Dit is zowel vanuit internationaal oogpunt het geval, namelijk het vraagstuk-Afghanistan als zodanig, als vanuit nationaal oogpunt, te weten de besluitvorming hierover in het Nederlandse parlement. Om met dit laatste te beginnen: los van de vraag of het niet merkwaardig is, zoals premier Balkenende in het debat benadrukte, dat een motie refereert aan een nog niet genomen regeringsbesluit, viel in het debat het gewicht op dat louter aan de procedure werd toegekend: “afspraak is afspraak” viel herhaaldelijk te beluisteren, verwijzend naar de termijn waaraan de Nederlandse militaire aanwezigheid gebonden was. Over de situatie in Afghanistan zelf, over wat er bereikt is, de doestellingen, de strategie, viel bijna geen woord te beluisteren. De indruk overheerst, zoals meermalen elders is opgemerkt, dat in het parlementaire debat de befaamde ‘exitstrategie’ en tijdsbepaling door elkaar worden gehaald, of liever gezegd: op één lijn worden geplaatst. Anders gezegd: de tijdsbepaling (2010) is tevens ‘exitstrategie’. Hiermee wordt elk inhoudelijk debat over doelen en middelen van de Uruzgan-missie onmogelijk gemaakt, elke positieve dan wel negatieve ontwikkeling tussen de aanvaarding van de Nederlandse militaire missie en de einddatum bij voorbaat als irrelevant terzijde geschoven. Alleen al uit het oogpunt van de Nederlandse strijdkrachten ter plekke is zo’n verknoping van de twee bovengenoemde begrippen – op zijn zachtst gezegd – onbevredigend. En wat te denken van de bevolking van het land zelf waar het allemaal om draait? Het lijkt niet erg waarschijnlijk dat op deze manier de kans toeneemt op het winnen van de hearts and minds van de Afghanen. Integendeel: de heersende Afghaanse mentaliteit om af te wachten en te zien wie de winnende partij wordt, zal hiermee worden versterkt.

ment. Het gebeurt zelden dat internationale functionarissen zich zo scherp over nationale parlementaire besluitvorming uitspreken, en zijn opmerkingen mogen dan ook opvallend worden genoemd. Verbazingwekkend zijn ze echter niet. Zoals de zaken er nu voorstaan zou Nederland het eerste (en voorlopig ook het enige) land zijn dat aankondigt de missie te beëindigen. Het spreekt vanzelf dat weinig (niet-)bondgenoten een dergelijk besluit met applaus zullen ontvangen. En dit vooral niet omdat vriend en vijand het er over eens zijn dat de Nederlandse aanwezigheid (de befaamde ‘Dutch approach’, die van origine Canadees is) wel degelijk een groot verschil maakt. De expertise die Nederland – niet alleen uit militair maar ook vanuit het gezichtspunt van de twee andere ‘D’s’ – in vier jaar tijd zal hebben opgebouwd, dreigt in één klap te worden vernietigd. Voortzetting van de militaire taak in de huidige omvang stuit inderdaad op de grenzen van wat de Nederlandse strijdkrachten aankunnen. Maar voortzetting van de missie, met het accent op diplomatie en ontwikkelingshulp, ondersteund door een beschermingsmacht van 500-700 manschappen en ondersteuning van de luchtmacht, zou voor Defensie geen probleem behoeven te zijn. Natuurlijk staat geen enkele andere bondgenoot te trappelen om de Nederlandse positie over te nemen. Elk NAVOen niet-NAVO-land kampt immers met dezelfde problemen van politieke en militaire aard om zijn eigen missie voort te zetten. Het enige land dat in staat is de Nederlandse positie over te nemen zijn de VS. Daarmee zal de ‘Amerikanisering’ van het Afghaanse conflict verder vorm krijgen. Ironisch genoeg bevordert de motie van het Nederlandse parlement dus juist een ontwikkeling waar veel Nederlandse parlementariërs tegen gekant zijn. Het Nederlandse aanzien, en dus ook het politieke gewicht van Nederland, zal ongetwijfeld een deuk oplopen bij een definitief eenzijdig vertrek uit Uruzgan – net nu Nederland een officieuze plaats binnen de G20 heeft bemachtigd. Ook om deze reden valt te hopen dat de Nederlandse aanwezigheid in 2010 in Uruzgan niet eenzijdig beëindigd zal worden.

Bram Boxhoorn

De pas aangetreden secretaris-generaal van de NAVO, Rasmussen, was er als de kippen bij om zijn verontrusting uit te spreken over het besluit van het Nederlandse parle-

12 oktober 2009 Wilt u reageren? Mail de redactie: [email protected].

4

Ap: 2009nr6

Op weg naar de ethisch geprogrammeerde gevechtsrobot?

Kees Homan

In de nacht van 3 november 2002 explodeerde in de afgelegen Marib-woestijn van Jemen plotseling een auto die een hooggeplaatste Al-Qaedaleider vervoerde. De auto was vernietigd door een Hellfire-raket die op een paar duizend meter hoogte was afgevuurd door een RQ-1A Predator, een onbemand vliegtuig van de CIA. De Predator werd op honderden kilometers afstand bestuurd vanaf een clandestiene locatie in Djibouti. Deze aanval luidde een nieuwe dimensie in van het gebruik van robots bij oorlogsvoering, namelijk dat van bewapende onbemande vliegtuigen (Unmanned Combat Aerial Vehicles, UCAV’s), die tot dat moment voornamelijk voor verkennings-, surveillance- en doelopsporingsdoeleinden waren uitgerust.

#JKNJMJUBJSFSPCPUTHBBUIFUPNPOCFNBOEF XBQFO TZTUFNFOEJF [PXFMPQEFHSPOEBMTJOEFMVDIUFOWBOBGTDIFQFOLVOOFOXPSEFO JOHF[FU1FUFS4JOHFSWBOIFU"NFSJLBBOTF#SPPLJOHT*OTUJUVUJPOFO BVUFVSWBOIFUSFDFOUFHFSVDIUNBLFOEFCPFL8JSFEGPS8BS NFFOU EBUNJMJUBJSFSPCPUTBBOEFCBTJTWBOFFOOJFVXFNJMJUBJSFSFWPMVUJF TUBBO)JKBDIUEFJOWMPFEFSWBO[FMGTWFSHFMJKLCBBSNFUEJFWBOIFU NBDIJOFHFXFFSPQEF&FSTUF8FSFMEPPSMPH EFUBOLPQEF5XFFEF 8FSFMEPPSMPH FOEFBUPPNCPNEBBSOB7PPSEF7FSFOJHEF4UBUFO[JKO NJMJUBJSFSPCPUTJONJEEFMTOJFUNFFSXFHUFEFOLFOVJUEFPPSMPHT WPFSJOH;PPQFSFFSEFOFSCFHJOWBOEJUKBBSBMMFFOBMNFFSEBO POCFNBOEF"NFSJLBBOTFPOCFXBQFOEFFOCFXBQFOEFWMJFHUVJHFOWBO WFSTDIJMMFOEFHSPPUUFFODPO¾HVSBUJFJO*SBLFO"GHIBOJTUBO %F"NFSJLBBOTFTUSBUFHJTDIEFOLFS%JDL4[BGSBOTLJSFMBUJWFFSUEBBSFO UFHFOEFCFUFLFOJTWBOSPCPUT)JKWJOEUEBU[FTMFDIUTFFOBBOWVMMJOH WPSNFOPQEFSFFETCFTUBBOEFXBQFOTZTUFNFO NBBSEF[FOJFU[VMMFO WFSWBOHFO4[BGSBOTLJWJOEUEBUEF"NFSJLBBOTFTUSJKELSBDIUFOJO TUBBUNPFUFO[JKOPNBMMFESJF´HPMWFOµWBOPPSMPHWPFSJOHPGDPNCJ OBUJFTFSWBOUFLVOOFOWPFSFO BBOHF[JFOEF[FOPHTUFFETFFOSPM TQFMFOJOEFIVJEJHFUJKE#JKEF[FHPMWFOHBBUIFUBDIUFSFFOWPMHFOT PNPPSMPHTWPFSJOHJOIFUBHSBSJTDIFUJKEQFSL UPFOEFPPSMPHHFSJDIU XBTPQIFUWFSPWFSFOFOCF[FUUFOWBOUFSSJUPSJVNJOIFUJOEVTUSJqMF UJKEQFSL UPFOEFPPSMPHIFULBSBLUFSWBOFFOVJUQVUUJOHTTMBHIBEFO JOIFUJOGPSNBUJFUJKEQFSL XBBSJOEFPPSMPHIFUWFSLSJKHFOFOCFTDIFS NFOWBOJOGPSNBUJFDFOUSBBMTUBBU

Voordelen van robots… )FUXPPSE´SPCPUµJTBGHFMFJEWBOIFU5TKFDIJTDIFXPPSE´SPCPUBµ EBU´TMBBGµCFUFLFOU4JOETEFFFSTUFHFQSPHSBNNFFSEFSPCPUTJOEF JOEVTUSJqMFBVUPNBUJTFSJOHIVOJOUSFEFEFEFOJOEFKBSFOµFOµ JTFSPQ[JFOCBSFOEWFFMWFSBOEFSE;PJTFSWFFMWPPSVJUHBOHHFCPFLU JONPCJFMFSPCPUT EBOL[JKOJFVXFNBUFSJBMFO TOFMMFSF LMFJOFSFFO HPFELPQFSFDPNQVUFSTFOTUFFETHFBWBODFFSEFSFTPGUXBSF 7FFMHFOPFNEFWPPSEFMFOWBOSPCPUT[JKOEBU[FUBLFOLVOOFOWFSWVM MFOEJFEFNFOTBMTÉVMM EJSUZBOEEBOHFSPVTµ TBBJ TNFSJHFO HFWBBSMJKL CFTDIPVXU3PCPUTLVOOFOJOHSPUFIJUUFXFSLFOPGJOFFO POBBOHFOBNFPNHFWJOH [PBMTFFOSJPPM&FOHFQSPHSBNNFFSEFSPCPU LBO[JKOXFSLLFFSPQLFFSNFUFFOPOHFMPP¿JKLFOBVXLFVSJHIFJE CMJKWFOWFSSJDIUFO%BBSEPPSJTIJK[PHFTDIJLUWPPSIFUVJUWPFSFOWBO XFSLEBUBMUJKEIFU[FMGEFJTFOEBUNFOTFOTBBJWJOEFO [PBMTEP[FO JOQBLLFOPGWPPSXFSQFOPQQBLLFOFOPQFFOMPQFOEFCBOE[FUUFO

… voor oorlogsvoering %F7FSFOJHEF4UBUFO[JKOUPPOBBOHFWFOEPQIFUHFCJFEWBOEF SPCPUJTFSJOHWBOEFPPSMPHTWPFSJOH7FSTDIJMMFOEFGBDUPSFOTQFMFO IJFSCJKFFOSPM)FUCFMBOHSJKLTUFBSHVNFOUWPPSEFJO[FUWBONJMJUBJSF SPCPUTJTEBU[JKTMBDIUPGGFSTBBOFJHFO[JKEFTQBSFO%BBSOBBTUJTFS IFUTUSFWFOPNIFUFFSEFSHFOPFNEFTBBJ TNFSJHFOHFWBBSMJKLXFSL

JOQMBBUTWBOEPPSNJMJUBJSFO[PWFFMNPHFMJKLEPPSSPCPUTUFMBUFO WFSSJDIUFO;PHFMEUWPPSWFMFNJMJUBJSFNJTTJFTEBU[F[PXFMWFSWFMFOE BMTGZTJFLWBBLCFMBTUFOE[JKO.JMJUBJSFOEJFXFSLWFSSJDIUFOEBUWFFM DPODFOUSBUJFWFSFJTU NPFUFOCJKWPPSCFFMEWBBLQBV[FTOFNFO NBBS EFSPCPUOJFU3PCPUTLVOOFOPPLPQFSFSFOJOĆFTNFUUFµPNHFWJO HFO [PBMTHFWFDIUT[POFTXBBSDIFNJTDIFFOCJPMPHJTDIFXBQFOT[JKO HFCSVJLU#PWFOEJFO[JKONJMJUBJSFSPCPUTOVUUJHJOIFUPQTQPSFOWBO CFSNCPNNFO EJFWFSBOUXPPSEFMJKL[JKOWPPSQSPDFOUWBOEFWFMF TMBDIUPGGFSTPOEFSEF"NFSJLBBOTF FOBOEFSF NJMJUBJSFOJO*SBLFO "GHIBOJTUBO

Types onbemande systemen 0OCFNBOEFTZTUFNFOXPSEFOJOHFEFFMEOBBSEFUPFQBTTJOHJOEF EJNFOTJFT[FF MVDIUFOMBOE0QCBTJTIJFSWBOXPSEUHFTQSPLFO WBOSFTQFDUJFWFMJKLPOCFNBOEFCPWFOFOPOEFSXBUFSWPFSUVJHFO 6ONBOOFE6OEFSXBUFS4VSGBDF7FIJDMFT 667µT647µT

POCFNBOEF WMJFHUVJHFO 6ONBOOFE"FSJBM7FIJDMFT 6"7µT

FOPOCFNBOEFHSPOE WPFSUVJHFO 6ONBOOFE(SPVOE7FIJDMFT 6(7µT )JFSPOEFSWPMHUFFO BBOUBMWPPSCFFMEFOWBOEFEJWFSTFTZTUFNFO

Unmanned (Combat) Aerial Vehicles "OEFSFWBBLBBOHFWPFSEFWPPSEFMFOWBONJMJUBJSFSPCPUTJOWFSHFMJK LJOHNFUCFNBOEFTZTUFNFO[JKOPOEFSNFFSEBU[FNJOEFSXFHFO EBOCFNBOEFTZTUFNFO NJOEFSLPTUFO [JDIMFOFOWPPSBBOTDIBGJO HSPUFBBOUBMMFO PWFSFFOHSPUFSWPPSU[FUUJOHTWFSNPHFOCFTDIJLLFO WFFMTOFMMFSLVOOFOBDDFMFSFSFO OJFUBBOPWFSCFMBTUJOHCF[XJKLFO OJFULXFUTCBBS[JKOWPPSVJUCVJUJOHBMTLSJKHTHFWBOHFOF HFFOLPTUCBSF POEFSTUFVOFOEFTFBSDIBOESFTDVFDBQBDJUFJUFOWFSFJTFO FOPPLOJFU CBOHLVOOFO[JKO 5FOTMPUUFJTPPLEFQPMJUJFLFESVLWBOHSPUFJOWMPFE)FU"NFSJLBBOTF $POHSFTIFFGUOBNFMJKLJOEF/BUJPOBM%FGFOTF"VUIPSJ[BUJPO"DU BBOHFOPNFO EJFCFQBBMUEBUUFHFOOJFUBMMFFOFFOEFSEFWBO BMMFÉFFQTUSJLFµHFWFDIUTWMJFHUVJHFOPOCFNBOENPFU[JKO NBBS UFHFOPPLFFOEFSEFWBOBMMFHFWFDIUTWPFSUVJHFOPQEFHSPOE

/BBTUPOCFNBOEFWMJFHUVJHFO 6"7µT WPPSCJKWPPSCFFMEWFSLFOOJOHT EPFMFJOEFO [JKOFSUFHFOXPPSEJHPPLPOCFNBOEFCFXBQFOEFWMJFHUVJ HFO 6$"7µT WPPSHFWFDIUTPQFSBUJFT&FOWBOEFCFLFOETUFPOCFNBO EFCFXBQFOEFWMJFHUVJHFOJTEF"NFSJLBBOTF1SFEBUPS.FU[JKOMFOHUF WBOOFHFONFUFSJTIJKJFUTLMFJOFSEBOFFO$FTTOBTQPSUWMJFHUVJHKF%F 1SFEBUPSLBOVVSJOEFMVDIUCMJKWFOPQIPPHUFTUPU[PµO LJMP NFUFS1SFEBUPSTXPSEFOHFWMPHFOEPPSXBUXPSEUHFOPFNE´SFBDI CBDLµPG´SFNPUFTQMJUµPQFSBUJFT5FSXJKMEFESPOFTWBOVJUCBTFTJOEF PPSMPHT[POFWMJFHFO CFWJOEFOEFQJMPPUFOTFOTPSPQFSBUPS[JDIEVJ [FOEFOLJMPNFUFSTWFSEFSPQPQEFMVDIUNBDIUCBTFT/FMMJTFO$SFFDI JO/FWBEB WBOXBBSVJU[FEFWMJFHUVJHFOWBOVJUUSBJMFSTWJBTBUFM MJFUFOCFTUVSFO#JKESPOFTHBBUIFUPNWPFSUVJHFOEJFWPMMFEJHPOEFS DPOUSPMFTUBBOWBOEFNFOTCJKSPCPUTHBBUIFUPNNBDIJOFTEJFPWFS

De toenemende Amerikaanse inzet van militaire robots getuigt van hun voorliefde voor technologie voor de oplossing van problemen. Minister van Defensie Gates (l.) krijgt een demonstratie van een Unmanned Ground Vehicle in Bagdad (foto: Pentagon/Ch. Thurlby)

6

Ap: 2009nr6

FOJHFNBUFWBOBVUPOPNJFCFTDIJLLFO%F"NFSJLBBOTFMVDIUNBDIU USBJOUEJUKBBSWPPSIFUFFSTUNFFSESPOFPQFSBUPSTEBOHFWFDIUTFO CPNNFOXFSQFSQJMPUFO OBNFMJKLQJMPUFOWPPSEF1SFEBUPSFO 3FBQFSESPOFTUFHFOPWFSHFWFDIUTFOCPNNFOXFSQFSQJMPUFO%F "NFSJLBBOTF1SFEBUPSTIBEEFOJOGFCSVBSJEJUKBBSWMVDIUVSFO HFCPFLU FONBLFONPNFOUFFMJFEFSFXFFLWMVDIUVSFO%F .23FBQFSIFFGUJONJEEFMTWMVDIUVSFOHFCPFLU

Unmanned Ground Vehicles 0OCFNBOEFHSPOEWPFSUVJ HFO 6(7µT XPSEFOPOEFS De rol van robots NFFSHFCSVJLUWPPSWFSLFO OJOHFOIFUPQTQPSFOFO in de Nederlandse EFUPOFSFOWBO*NQSPWJTFE &YQMPTJWF%FWJDFT CFSN krijgsmacht is CPNNFO &FOWPPSCFFME IJFSWBOJTEF"NFSJLBBOTF vooralsnog zeer 1BDL#PUEJFVJUHFSVTUJT NFUDBNFSBµTFOWFSCJO bescheiden EJOHTBQQBSBUVVS;JKO HFSJOHFPNWBOHNBBLU IFUNPHFMJKLHFCPVXFO CJOOFOUFHBBO UFSBQQPSUFSFOPWFSNPHFMJKLFBBOXF[JHFQFSTPOFOFO CPPCZUSBQTBGUFMBUFOHBBO;PXBTEF1BDL#PUOBCFIVMQ[BBNCJK [PFLUPDIUFOJOEFQVJOIPQFOWBOIFU8PSME5SBEF$FOUFS &FOUZQJTDICFXBQFOEHSPOEWPFSUVJHJTEF5BMPO4803%4 4QFDJBM 8FBQPOT0CTFSWBUJPO3FDPOOBJTTBODF%FUFDUJPO4ZTUFN EJFLBOXPSEFO VJUHFSVTUNFUNBDIJOFHFXFSFO HSBOBBUMBODFFSEFSTPGBOUJUBOLSBLFU UFO FWFOBMTDBNFSBµTFOBOEFSFTFOTPSFO;PXFM1BDL#PUBMT5BMPO SPCPUTXPSEFOPQHSPUFTDIBBMJO*SBLFO"GHIBOJTUBOHFCSVJLU

5JKEFOTIFUJOFMLBBS[FUUFOWBOIFUWMJFHUVJH XBUPOHFWFFSESJF NJOVUFOEVVSU LBOIFUWMVDIUQMBOJOIFUHSPOETUBUJPOXPSEFOHFQSP HSBNNFFSE/BFFOLPSUFUFTUXPSEUIFUWMJFHUVJHHFMBODFFSEWPPSFFO WMVDIUWBONBYJNBBMNJOVUFO &FOSPCVVTUFSF6"7 EJFUPUWPPSLPSUJOHFCSVJLXBTJO6SV[HBO JT EF4QFSXFS-BODFSJOHWBOEF[FLHXFHFOEF6"7WJOEUQMBBUT WBOBGFFOHSPOETUBUJPO%F4QFSXFSJTVJUHFSVTUNFUFFOEBHMJDIUFO OBDIU[JDIUDBNFSB FOJTFFOVJUTUFLFOENJEEFMWPPSIFUWFSHBSFOWBO JOMJDIUJOHFOFOIFUWFSHSPUFOWBOIFUBDUVFMFPNHFWJOHTCFFME)FU UPFTUFMCFTDIJLUPWFS(14 LBOEPFMFOPQEFHSPOENBSLFSFOFOIFFGU FFOWMVDIUEVVSWBOWJFSVVS 7BOXFHFEFGSFRVFOUFVJU[FOEJOHFOWBOIFUCFEJFOFOEQFSTPOFFMJT EFUBBLWBOEF[F6"7TJOETNBBSUKMPWFSHFOPNFOEPPSFFOJOHF IVVSEF*TSBqMJTDIFDJWJFMF6"7 EF"FSPTUBS EJFCFEJFOEXPSEUEPPS #SJUTFDJWJFMFDPOUSBDUBOUFO"BOHF[JFOEFSFHVMJFSFWFSXFSWJOHWBO FFOWFSWBOHFSWBOEF4QFSXFSOJFUWPPSIBBMCBBSJT [BMUPUEJF UJKEFFODJWJFMFDBQBDJUFJUXPSEFOJOHFIVVSE 4JOETLPSUCFTDIJLUEFMBOENBDIUPWFSIFUPOCFNBOEFNJOJWFSLFO OJOHTWMJFHUVJH3BWFO%JUWMJFHUVJHIFFGUFFOCFSFJLWBOSPOEEF LJMPNFUFSFOCMJKGUPOHFWFFSFFOVVSJOEFMVDIU)FUDFOUJNFUFS MBOHFUPFTUFMLFOUFFOTQBOXJKEUFWBO NFUFSFOXFFHUPOHFWFFS UXFFLJMPHSBN%F3BWFOHFFGUEFUBDUJTDIFDPNNBOEBOU´FYUSBPHFO PWFSEFTDIVUUJOHµ 1MBOOFOPNFFOFJHFO.FEJVN"MUJUVEF-POH&OEVSBODF ."-& 6"7 DBQBDJUFJUUFWFSXFSWFO [JKOFDIUFSXFHFOTCF[VJOJHJOHFOHFTUPQU %BBSOBBTUTUBQUFPOTMBOEPPLVJUIFU/"70QSPKFDU"MMJBODF(SPVOE 4VSWFJMMBODF "(4

UPFOEJUOJFUMBOHFSFFOCFNBOEFWMJFHUVJHFO DPNQPOFOUNBBSBMMFFOFFOPOCFNBOEFWMJFHUVJHFODPNQPOFOUHJOH PNWBUUFO

Unmanned Underwater/Surface Vehicles %F"NFSJLBBOTFNBSJOFCFTDIJLUPPLPWFSFFOWBSJqUFJUBBOPOCF NBOEFWPFSUVJHFO [PXFMWPPSCPWFOXBUFS 647µT BMTPOEFSXBUFS PQFSBUJFT 667µT ;JKXPSEFOPOEFSNFFSJOHF[FUWPPSTVSWFJMMBODF WFSLFOOJOH BOUJPOEFS[FFqSPQFSBUJFT NJKOEFUFDUJFFOPQSVJNJOH PDFBOPHSB¾FFOWFSCJOEJOHFO

(F[JFOIFUHFCMFLFOCFMBOHWBO*OUFMMJHFODF 4VSWFJMMBODFBOE 3FDPOOBJTTBODF *43 WPPSUSPFQFOPQEFHSPOE SJKTUUPDIEFWSBBHPG IFUBBOUBMBBOUFTDIBGGFO+PJOU4USJLF'JHIUFSTOJFUWFSNJOEFSE[PV NPFUFOXPSEFO PN¾OBODJqMFSVJNUFUFCJFEFOWPPSJOWFTUFSJOHFO JOPOCFNBOEFWMJFHUVJHFOWPPS*43

Autonomie De Nederlandse krijgsmacht en robots %FSPMEJFNJMJUBJSFSPCPUTJOEF/FEFSMBOETFLSJKHTNBDIUTQFMFOJT WPPSBMTOPH[FFSCFTDIFJEFO%F&YQMPTJFWFO0QSVJNJOHTEJFOTU &0% CFTDIJLUPWFSEF8IFFMCBSSPX%JUJTFFOSJKEFOEFSPCPUNFUHSJKQBSN EJFXPSEUJOHF[FUCJKCPNESFJHJOHFOVJU80**FOCJKWFSEBDIUFQBLLFUKFT %F/FEFSMBOETFUSPFQFOJO6SV[HBONBLFOWPPSIVOMVDIUXBBSOF NJOHTDBQBDJUFJUCJKQBUSPVJMMFTHFCSVJLWBOEF"MBEJONJOJ6"7%F[F XPSEUNFUEFIBOEPGFMBTUJFLHFMBODFFSEFOXFFHUTMFDIUT LH

&FOCFMBOHSJKLBTQFDUWBOPOCFNBOEFTZTUFNFOJTEFNBUFWBOBVUP OPNJFXBBSPWFS[FCFTDIJLLFO%FNFFTUTJNQFMFWPSNWBOBVUPOPNJF JTEJSFDUFBGTUBOETCFEJFOJOH BBOHFEVJEBMTÚFMFPQFSBUFEµ8BOOFFS FFOPOCFNBOETZTUFFNWPMMFEJH[FMGTUBOEJHFO[POEFSUVTTFOLPNTU WBOEFNFOTUBLFOVJUWPFSU JTFSTQSBLFWBOWPMMFEJHFBVUPOPNJF XBBSCJKHFCSVJLXPSEUHFNBBLUWBOLVOTUNBUJHFJOUFMMJHFOUJF 5VTTFOÚFMFPQFSBUFEµFOWPMMFEJHFBVUPOPNJFCFTUBBUFFO[FFSCSFFE PWFSHBOHTHFCJFE EBULBOXPSEFOBBOHFEVJEBMTTFNJBVUPOPPN*O

Ap: 2009nr6

7

EFQSBLUJKL[JKOIZCSJEFWPSNFOWBOBBOTUVSJOHPOUTUBBO XBBSCJK CFQBBMEFEFMFOWBOFFOUBBLWPMMFEJHBVUPOPPNXPSEFOVJUHFWPFSEFO WPPSCFQBBMEFBTQFDUFOEFNFOTWJSUVFFMBBOXF[JHJTPNCFTMJTTJOHFO UFOFNFO"OEFSTHF[FHECJKEFJO[FUWBONJMJUBJSFSPCPUTJTEFNFOT OPHTUFFETJOHFTDIBLFMECJKIFUQSPDFTWBOCFTMVJUWPSNJOHFOIBOEF MFOJOEFNJMJUBJSPQFSBUJPOFMFDPOUFYU%JUQSPDFTTUBBUCFLFOEBMTEF [PHFOPFNEF´00%"MPPQµ 0CTFSWF 0SJFOU %FDJEFBOE"DU /B"DUWPMHU PQOJFVX0CTFSWF [PEBUFSTQSBLFJTWBOFFODZDMVT5FDIOPMPHJTDIFPOU XJLLFMJOHFOIFCCFOEF00%"MPPQRVBUJKETEVVSTUFFETWFSEFSWFSLPSU 7PMMFEJHBVUPOPNFSPCPUTEJFIVOFJHFOCFTMJTTJOHFOOFNFOPWFS EPEFMJKLHFXFME TUBBOIPPHPQEF"NFSJLBBOTFNJMJUBJSFBHFOEB%F "NFSJLBBOTF/BUJPOBMF0OEFS[PFLTSBBEBEWJTFFSUPQ´BHSFTTJFWFµXJK[F EFBBO[JFOMJKLFWPPSEFMFOVJUUFCVJUFOEJFBVUPOPNFWPFSUVJHFOWPPS EFPPSMPHTWPFSJOHCJFEFO .PNFOUFFMCFTDIJLLFOEFPQFSBUJPOFFMJOHF[FUUFPOCFNBOEFTZT UFNFOFDIUFS OPH OJFUPWFSWPMMFEJHFBVUPOPNJF NBBSLPNFOEF CFWFMFOWBOEFNFOT*ONJEEFMTHBBUEF"NFSJLBBOTFMVDIUNBDIUFS JOIBBSMBOHFUFSNJKOQMBOOJOHWBOVJUEBUJOWPMMFEJHBVUPOPNF POCFNBOEFWMJFHUVJHFOJOHF[FULVOOFOXPSEFO%FNFOT[BMFDIUFS XFMJOTUBBUCMJKWFOIFUOJWFBVWBOBVUPOPNJFBBOUFQBTTFOBBOIFU UZQFPGGBTFWBOEFNJTTJF

Ethische vragen )FUPOEFS[PFLOBBSBVUPOPNFPOCFNBOEFTZTUFNFOIFFGUVJUFSBBSE FFOFUIJTDIFEJTDVTTJFPQHBOHHFCSBDIU)FMBBTJKMFOFUIJTDIFBTQFD UFOWFFMBMOBCJKUFDIOPMPHJTDIFPOUXJLLFMJOHFO*FEFSFVJUWJOEJOH EJFIFUNBLLFMJKLFSNBBLUPNPPSMPHUFWPFSFOFOEJFEFBGTUBOEUPU IFUXFSLFMJKLFTMBHWFMEHSPUFSNBBLU WFSNJOEFSUOBNFMJKLEFESFNQFM EJFFFOQFSTPPONPFUPWFSXJOOFOPNFFONFEFNFOTUFEPEFO)PF WFSEFSEFNFOTGZTJFLFOFNPUJPOFFMWBOIFUTMBHWFMEWFSXJKEFSEJT EFTUFHFNBLLFMJKLFSIFUXPSEUPNPQEFLOPQUFESVLLFO 5FDIOPMPHJFIFFGUJOEFNFFTUFQPTUNPEFSOFDPO¿JDUFOFFOQBSB EPYBMFTJUVBUJFHFDSFqFSE0WFSIFUBMHFNFFOMPQFOJNNFSTBMMFFO[JK EJFPOTDIVMEJHFCVSHFSTJOFFOEJSFDUFDPOGSPOUBUJFEPEFOPGWFSNJO LFOIFUSJTJDP[JDIWPPSFFONJMJUBJSUSJCVOBBMUFNPFUFOWFSBOUXPPS EFO UFSXJKM[JKEJFWBOFFOBGTUBOEPQFSFSFO°FOWBBLNFFSTDIBEF BBOSJDIUFO°[JDI[FMEFOWPPSFFOHFSFDIUIPFWFOUFWFSBOUXPPSEFO *MMVTUSBUJFGIJFSWPPSJTFOFS[JKETEFMBOHEVSJHFSFDIUTHBOHOBIFU TDIJFUJODJEFOUWBOTFSHFBOUNBKPPSEFSNBSJOJFST&SJD0JO*SBLFO BOEFS[JKETEFNFFSEBOCVSHFSEPEFOJO"GHIBOJTUBOJO UFOHFWPMHFWBOMVDIUBBOWBMMFOWBO*4"'FOEJF WPPS[PWFSEFBVUFVS CFLFOE OJFUUPUFOJHFSFDIUTWFSWPMHJOHIFCCFOHFMFJE

Ethisch geprogrammeerde robots? %F"NFSJLBBO3POBME"SLJO IPPHMFSBBSBBOIFU(FPSHJB*OTUJUVUFPG 5FDIOPMPHZ WFSSJDIUBMKBSFOMBOHNFUBBO[JFOMJKLF¾OBODJqMFTUFVOWBO

IFU"NFSJLBBOTF.JOJTUFSJFWBO%FGFOTJFPOEFS[PFLOBBSEFNPHFMJKL IFEFOWBOFUIJTDIPQFSFSFOEFHFWFDIUTSPCPUT"OEFSTHF[FHE"SLJO XJMNJMJUBJSFSPCPUTNFUEFSFHFMTWBOIFUPPSMPHTSFDIUFOEFSVMFTPG FOHBHFNFOU 30&µT WBOEFNJTTJFQSPHSBNNFSFO [PEBUEFSPCPUT TMFDIUTEPEFMJKLHFXFMELVOOFOVJUPFGFOFOXBOOFFSEBUJOPWFSFFO TUFNNJOHJTNFUEFIVNBOJUBJSFPPSMPHTSFHFMTFOFUIJFL"BOHF[JFO TUSFTTCJKSPCPUTHFFOSPMTQFFMUFOWJKBOEFMJKLFIBBUPPLHFFOGBDUPS JT WJOEU"SLJOEBUSPCPUTPWFSIFUWFSNPHFOCFTDIJLLFOPNÍVNBOFSµ UFIBOEFMFOEBOEFNFOT)JKCFSPFQU[JDIIJFSCJKPOEFSNFFSPQSBQ QPSUFOWBOIFU"NFSJLBBOTF"SNZ4VSHFPO(FOFSBMµT0G¾DF6JUEF[F SBQQPSUFOCMJKLUCJKWPPSCFFMEEBUCJKOBEFIFMGUWBOEFTPMEBUFOFO NBSJOJFSTOJFUWJOEUEBUOJFUDPNCBUUBOUFONFUSFTQFDUFOXBBSEJH IFJECFIBOEFMECFIPSFOUFXPSEFONFFSEBOFFOEFSEFWJOEUEBU NBSUFMFOUPFHFTUBBOJTPNIFUMFWFOWBOFFOUFBNHFOPPUUFSFEEFO PGCFMBOHSJKLFJOGPSNBUJFPWFSEFPQTUBOEFMJOHFOUFWFSLSJKHFO ;PBMTWFSXBDIUNPDIUXPSEFO SPFQUEFFUIJTDIFSPCPUWBO"SLJOWFMF WSBHFOPQ;VMMFOSPCPUTWFSTDIJMLVOOFONBLFOUVTTFONJMJUBJSFO CVSHFSQFSTPOFFM ,BOFFOSPCPUFFOHFXPOEFNJMJUBJSIFSLFOOFO EJF IFNFSWBO[BMXFFSIPVEFOUFHBBOTDIJFUFO 7FSUPOFOEFNJMJUBJSF SPCPUTOJFUTMFDIUTEFNPSBMJUFJUWBOFFOTMBBG "OEFSTHF[FHESPCPUT IFCCFOHFFOFJHFOEPFMFO NBBSIVOEPFMFJOEFOTUBBOBMMFNBBMUFO EJFOTUFWBOEFEPFMTUFMMJOHFOWBOJFNBOEBOEFST OBNFMJKLEFNJMJUBJS POEFSXJFOTCFWFMIJKTUBBUFOEJFIFNPSEFSTHFFGU8JFJTWFSBOU XPPSEFMJKLBMTEFSPCPUFFOPPSMPHTNJTESJKGQMFFHU

De Amerikaanse luchtmacht traint dit jaar voor het eerst meer drone operators dan gevechts- en bommenwerperpiloten. Een MQ-8B Fire Scout boven de Atlantische Oceaan (foto: U.S. Navy/A. Gragg)

8

Ap: 2009nr6

%F#SJUTFIPPHMFSBBSJOEFSPCPUJDB/PFM4IBSLFZJTFFOGFMUFHFOTUBO EFSWBOEFEFOLCFFMEFOWBO"SLJO)JKHFMPPGUEBUNJMJUBJSFSPCPUT OPPJUJOTUBBU[VMMFO[JKOUFLVOOFOEJTDSJNJOFSFOUVTTFODPNCBU UBOUFOFOOPODPNCBUUBOUFO%BBSOBBTUOPFNUIJKBMTFFOWBO[JKO TDISJLCFFMEFOEFQPUFOUJqMFWFSXPFTUJOHEJF[XBBSCFXBQFOEFSPCPUT JOFFONJTTJFPWFSMBOHFBGTUBOELVOOFOBBOSJDIUFOXBOOFFSFSHFFO SBEJPWFSCJOEJOHNFFSNPHFMJKLJT4IBSLFZCFQMFJUFFOWFSCPEPQEF JO[FUWBOEF[FOJFVXFXBQFOTWPPSEBUEFPOWFSNJKEFMJKLFQSPMJGFSBUJF QMBBUTWJOEU &FOBOEFSF#SJUTFIPPHMFSBBS $ISJTUPQIFS$PLFS CFUPPHUEBUSPCPUT XFM´JOGPSNBUJFµLVOOFOWFSHBSFO NBBSOJFUPWFS´LFOOJTµCFTDIJL LFO JFUTXBBSEFNFOTXFMPWFSCFTDIJLU0PLLFOOFOSPCPUTHFFO LBNFSBBETDIBQFOEFCFSFJEIFJEPNPOEFSFYUSFNFPNTUBOEJHIFEFO [JDI[FMGPQUFPGGFSFOWPPSFFOWSJFOE%JUWFSTDIBGUWPMHFOT$PLFS OPHTUFFETEFNPSFMFDPOUFYU XBBSJOXFEFUFSNFO´HPFEµFO´TMFDIUµ LVOOFOHFCSVJLFO)JKWJOEUEBUXFPOT[POEFSEF[FNPSFMFDPOUFYU JOFFO[JOMP[FXFSFMECFWJOEFO XBBSJOIFUCFSPWFOWBOIFUMFWFOWBO FFONFOTOJFUTMFDIUFSJTEBOWPPSHPFEEFTUFLLFSVJUFFODPNQVUFSUF USFLLFO

Wie is verantwoordelijk? &FOCFMBOHSJKLFWSBBHCJKEFJO[FUWBONJMJUBJSFSPCPUTJTPPLXBBS EFWFSBOUXPPSEFMJKLIFJEVJUFJOEFMJKLCFSVTUJOHFWBMWBOPOCFEPFMEF PGPOXFUUJHFTDIBEFPGBOEFSFOFHBUJFWFHFWPMHFO;JKOIFUEF QSPHSBNNFVST EFGBCSJLBOUFO EFPQFSBUPST DPNNBOEBOUFO CVSHFSBNCUFOBSFOPGQPMJUJDJ .BBSFSCFTUBBOPPL[PSHFOEBUSPCPUTOJFUEFVHEFMJKLGVODUJPOFSFO FO[FMGTBNPLLVOOFONBLFO;PGVODUJPOFFSEFFFOTFNJBVUPOPPN SPCPUJDBLBOPOWBOEF;VJE"GSJLBBOTFMBOENBDIUJOPLUPCFSOJFU HPFE NFUBMTHFWPMHEBUFSOFHFO´FJHFOµNJMJUBJSFOHFEPPEXFSEFO FOHFXPOESBBLUFO0PLJTFSIFUSJTJDPEBUEFUFHFOQBSUJKSPCPUT HFWBOHFOOFFNUPGIBDLUFOWFSWPMHFOTPQPOTMPTMBBU&SCFTUBBUPPL EFWSFFTEBUNJMJUBJSFSPCPUTEFESFNQFMPNFFODPO¿JDUPGPPSMPH UFCFHJOOFOWFSMBHFO BBOHF[JFONJOEFSMFWFOTBBOFJHFO[JKEFPQ IFUTQFMTUBBO.BBSSPCPUTLVOOFOPPLWBOOFHBUJFWFJOWMPFEPQ EFHSPFQTDPIFTJF[JKO CJKWPPSCFFMEXBOOFFS[FJFEFSFBDUJFWBOEF NJMJUBJSWBTUMFHHFOFONPHFMJKL´LXBBEµUFSVHSBQQPSUFSFO

Tactische generaal /JFVXFUFDIOPMPHJFqOIFCCFOFFOPNHFWJOHHFDSFqFSEXBBSJOIFU TUSBUFHJTDIF PQFSBUJPOFMFFOUBDUJTDIFOJWFBVWBOPPSMPHTWPFSJOH TBNFOHFQFSTUXPSEFOFOWJSUVFFMMJKLFOPQnnOGVODUJF5PFONBMJH DPNNBOEBOUWBOIFU"NFSJLBBOTF,PSQT.BSJOJFST HFOFSBBM$IBSMFT $,SVMBL JOUSPEVDFFSEFJOEFUFSN´TUSBUFHJTDIFLPSQPSBBMµ %BBSNFFCFEPFMEFIJKEBUJOEFOJFVXFEZOBNJTDIFFODPNQMFYFHF WFDIUFOPQEFHSPOEFFOLPSQPSBBMTPNT[FFSTOFMMFCFTMJTTJOHFONPFU OFNFO XBBSWBOEFHFWPMHFO[JDIVJUTUSFLLFOUPUIFUPQFSBUJPOFFM

TPNT[FMGTIFUTUSBUFHJTDIOJWFBV1FUFS4JOHFSJOUSPEVDFFSUNFU EFUFSNÚBDUJTDIFHFOFSBBMµFFOTPPSUHFMJKLGFOPNFFO XBOOFFSIJK DPOTUBUFFSUEBUEFNPEFSOFUFDIOPMPHJFIFUNPHFMJKLNBBLUEBUHF OFSBBMTWBOBGHSPUFBGTUBOELVOOFOJOHSJKQFOPQIFUUBDUJTDIOJWFBV PPLXFMBBOHFEVJEBMTNJDSPNBOBHFNFOU)JFSEPPSCFTUBBUIFU HFWBBSEBUHFOFSBBMTJOQMBBUTWBOPQTUSBUFHJTDIOJWFBVUFPQFSFSFO WBOBDIUFSFFODPNQVUFSTDIFSNUBDUJTDIFCFTMJTTJOHFOHBBOOFNFO ;PLXBNIFUJO"GHIBOJTUBOUJKEFOTFFOPQFSBUJFWPPSEBUESJFIPHFSF DPNNBOEBOUFOUFHFMJKLFSUJKEWFSTDIJMMFOEFCFWFMFOBBOFFOMBHFSF DPNNBOEBOUJOIFUWFMEHBWFO

Civiele contractanten ;PBMTCFLFOENBLFOXFTUFSTFTUSJKELSBDIUFOTJOETIFUFJOEFWBOEF ,PVEF0PSMPHJOUPFOFNFOEFNBUFHFCSVJLWBOQBSUJDVMJFSFWFJMJH IFJET¾SNBµT)PFXFMIFUIJFSWPPSOBNFMJKLHBBUPNPOEFSTUFVOFOEF UBLFO [PBMTIFUMFWFSFOWBOBDDPNNPEBUJF WPFEJOH USBOTQPSUFE [JKODJWJFMFDPOUSBDUBOUFOTPNTPPLCJKNJMJUBJSFHFWFDIUTUBLFOCFUSPL LFO%BUHFMEUPPLWPPSIFUPQFSFSFONFUPOCFNBOEFTZTUFNFO;P NBBLUFODPOUSBDUBOUFOEFFMVJUWBOFFOQFSTPOFOUFMMFOEUFBN EJFEFFFSTUFHFWFDIUTPQFSBUJFWBOEF32"(MPCBM)BXL6"7JOEF PQFSBUJF&OEVSJOH'SFFEPNPOEFSTUFVOEFO7FSTDIJMMFOEFWBOEF[F DPOUSBDUBOUFOXBSFOOPEJHPNIFUWPFSUVJHUFPQFSFSFOFOBMT(MPCBM )BXLQJMPUFOUFGVOHFSFO &FOCFMBOHSJKLBMHFNFFOQSPCMFFNCJKEFJO[FUWBOQBSUJDVMJFSF WFJMJHIFJETCFESJKWFOJTFDIUFSOPHTUFFETEFBDDPVOUBCJMJUZ&SCFTUBBO OPHTUFFETMBDVOFTJOEFCFTUBBOEFSFDIUTSFHFMJOHFO JOUFSOBUJPOBBM FOOBUJPOBBM EJFSFMFWBOU[JKOWPPSEFBDUJWJUFJUFOWBOEF[FCFESJK WFO#PWFOEJFOIFCCFODPOUSBDUBOUFOHFFOSFDIUPQEFTUBUVTWBO LSJKHTHFWBOHFOF CFIPVEFOTFFOVJU[POEFSJOHEJFEF%FSEF$POWFOUJF WBO(FOoWFNBBLU0PLJTFSPOEVJEFMJKLIFJEPWFSEFHSFO[FOWBOEF TUBBUTBBOTQSBLFMJKLIFJE

Zijn robots de oplossing? %FUPFOFNFOEF"NFSJLBBOTFJO[FUWBONJMJUBJSFSPCPUTHFUVJHUWBO EF"NFSJLBBOTFWPPSMJFGEFWPPSUFDIOPMPHJFWPPSEFPQMPTTJOHWBO QSPCMFNFO%FNPEFSOFNJMJUBJSFUFDIOPMPHJFJTFDIUFSIFUNFFTU FGGFDUJFGJOUSBEJUJPOFMFPPSMPHFOUFHFOUFHFOTUBOEFSTNFUSFHVMJFSF TUSJKELSBDIUFO%BBSPNXBTEF"NFSJLBBOTFWFMEUPDIUJO*SBLJO FFOWPVEJHUFXJOOFO.BBSEBBSOBHFSBBLUFOEF"NFSJLBOFOJOFFO MBOHEVSJHFHVFSSJMMBPPSMPHWFSXJLLFME0PL*TSBqMIBENFU[JKONP EFSOTUFLSJKHTNBDIUWBOIFU.JEEFO0PTUFOHFFOBEFRVBBUBOUXPPSE PQEFGBOBUJFLF JSSFHVMJFSF)F[CPMMBITUSJKEFSTJOEF[PHFOPFNEF [PNFSPPSMPHJO-JCBOPOWBOKVMJ #FEBDIUNPFUXPSEFOEBUEFBBSEWBOPPSMPHOJFUWFSBOEFSU NBBSXFM IFULBSBLUFS%F1SVJTJTDIFNJMJUBJSF¾MPTPPG$BSMWPO$MBVTFXJU[IFFGU JOEJUWFSCBOEIFUCFHSJQ´GSJDUJFµJOEFPPSMPHWPFSJOHHFuOUSPEVDFFSE ²"MMFTJT[FFSTJNQFMJOEFPPSMPH NBBSIFUTJNQFMFJTNPFJMJKL%F[F

Ap: 2009nr6

NPFJMJKLIFEFOIPQFO[JDIPQFOWFSPPS[BLFOFFOGSJDUJF³%FNPHF MJKLFPPS[BLFOWBOGSJDUJF[JKOUBMSJKLXFFSTPNTUBOEJHIFEFO UFSSFJO TUSFTT WFSNPFJEIFJE UPFWBM HFMVL NJTWFSTUBOEFOFOPOWFSXBDIUF HFESBHJOHFOWBOEFUFHFOTUBOEFS5FDIOPMPHJFXFSLUFDIUFSWPPSOB NFMJKLPOEFSGSJDUJFMP[FPNTUBOEJHIFEFO

9

1.

P.W. Singer, Wired for War – The Robotics Revolution and Conflict in the 21st Century, The Penguin Press, New York, 2009.

2.

Tim Ripley en Caitlan Harrington, ‘Mix and Match – Integrating UAVs into the Battlespace’, Jane’s Defence Weekly, 5 augustus 2009, p. 28.

3.

‘Assimilating Unmanned Aircraft Systems’, Air & Space Power

%F"NFSJLBBOTFNBSJOJFSTHFOFSBBM+BNFT/.BUUJT WPPSNBMJH 4VQSFNF"MMJFE$PNNBOEFS5SBOTGPSNBUJPOWBOEF/"70 NFFOUEBO PPLEBUUFDIOPMPHJFIFUPPSMPHTQSPCMFFNOJFUPQMPTUFONFDIBOJTUJ TDIFCFOBEFSJOHFOWBOPPSMPHOJFUXFSLFO.BUUJTFSLFOUEBUSPCPUT FFOCFMBOHSJKLFSPMLVOOFOTQFMFOPQIFUHFCJFEWBOJOMJDIUJOHFO TVSWFJMMBODFFOWFSLFOOJOHFO.BBSIJKHFMPPGUOJFUEBUNJMJUBJSF SPCPUTLVOOFOEJTDSJNJOFSFOBMTFFOWJKBOEPPSMPHWPFSU´BNPOH UIFQFPQMFµ [PBMTIFUHFWBMJTJO*SBLFO"GHIBOJTUBO.BUUJTWBU [JKOKBBSNJMJUBJSFFSWBSJOHJOESJFXPPSEFOTBNFO²*NQSPWJTFFS JNQSPWJTFFS JNQSPWJTFFS³

4.

Alvin & Heidi Toffler, War and Anti-War, Warner Books, New York, 1995.

5.

Tom van den Broek, ‘More Training on UAVs than Bombers, Fighters’,

6.

Kamerbrief Wereldwijd Dienstbaar , Kamerstuk 31.243, nr. 1.

7.

Kunstmatige intelligentie (KI) is het laten denken en doen van

0PSMPHJTFOCMJKGUVJUFJOEFMJKLFFOTPDJBBMGFOPNFFO XBBSCJKWPPSBM NFOTFMJKLFJOWFOUJWJUFJUFOJNQSPWJTBUJFWFSNPHFOWFSFJTUJT8BOU POEBOLTBMMFOJFVXFHFBWBODFFSEFUFDIOPMPHJFEJFEF"NFSJLBBOTF LSJKHTNBDIUEFBGHFMPQFOKBSFOIFFGUJOHFWPFSE JTEFTJUVBUJFJO "GHIBOJTUBO FO1BLJTUBO BMMFFONBBSWFSTMFDIUFSE7PPSEF[FQPTU DPO¿JDUTJUVBUJFTCFTUBBOHFFONJMJUBJSFPQMPTTJOHFO7FSFJTUJTFFO HFuOUFHSFFSEFJO[FUWBOEJQMPNBUJF NJMJUBJSFO POUXJLLFMJOHTIVMQ QPMJUJFFOKVTUJUJF

9.

Journal, zomer 2009, p. 6.

USA Today, 16 juni 2009.

machines op een intelligente wijze. Intelligentie is het kunnen oplossen van problemen op basis van eigen ervaringen en leren, ook met heel weinig informatie. 8.

United States Air Force Unmanned Aircraft Systems Flight Plan 2009-2047, Headquarters United States Air Force, Washington D.C., 18 mei 2009, pp. 50-51. Dave Grossman, On Killing, Little Brown, New York, 1996, p. 98; en Thomas G. Vincent, ‘The Ethics of Robotic War’, Single Doubt, 26 februari 2009, singledoubt.wordpress.com/2009/02/26/the-ethicsof-robotic-war.

10. Zie voor een uitgebreide opzet van dit project: Ronald C. Arkin, Governing Lethal Behavior: Deliberative/Reactive Robot Architecture, Mobile Robot Laboratory, College of Computing, Georgia Institute of Technology, 2008. 11. Surgeon General’s Office, Mental Health Advisory Team (MHAT) IV;

Tot slot

Operation Iraqi Freedom 05-07; Final Report, 17 november 2006. 12. Noel Sharkey, ‘Robot Wars Are a Reality’, The Guardian, 18 augustus

)FUCPWFOTUBBOEFCFTDISJKGUJOIFULPSUFFOBBOUBMCFMBOHSJKLFBT QFDUFOWBOEFTUPSNBDIUJHFPOUXJLLFMJOHPQIFUHFCJFEWBONJMJUBJSF SPCPUT1FUFS4JOHFSNFFOU[FMGTEBUXFPQIFUHFCJFEWBOEFSPCPUT OPHJOIFUUJKEQFSLWBOEF5'PSEMFWFO)FUHFCSVJLWBOSPCPUTJOEF PPSMPHTWPFSJOHWBOEFMBBUTUFKBSFOCFQFSLU[JDIOJFUMBOHFSUPU´%µ ÉVMM EJSUZBOEEBOHFSPVTµ UBLFO%FUPFOBNFJODPNQVUFSLSBDIU FOEFPOUXJLLFMJOHFOPQIFUHFCJFEWBOEFLVOTUNBUJHFJOUFMMJHFOUJF CJFEFONPHFMJKLIFEFOWPPSEFUPFOBNFJOBVUPOPNJF

2007; Sharkey, ‘Grounds for Discrimination: Autonomous Robot Weapons’, RUSI Defence Systems, oktober 2008, pp. 86-90. 13. Christopher Coker, Ethics and War in the 21st Century, Routledge, Londen/New York, 2008, pp. 149-150. 14. Noah Shachtman, ‘Robot Cannon Kills 9, Wounds 14’, www.wired.com, 18 oktober 2007. 15. Charles C. Krulak, ‘The Strategic Corporal: Leadership in the Three Block War’, Marines Magazine, januari 1999, www.au.af.mil/au/awc/ awcgate/usmc/strategic_corporal.htm.

;PBMTJOIFUWFSMFEFOPPLWBBLIFUHFWBMJTHFXFFTU MPPQUEFSFHFM HFWJOHBDIUFSCJKEF[FOJFVXFUFDIOPMPHJTDIFPOUXJLLFMJOHFO%BU HFMEUJOIFUCJK[POEFSWPPSEFFUIJTDIFEJNFOTJFWBOSPCPUJTFSJOH.FU EBMFOEFQSJK[FOFOUFDIOPMPHJFEJFTUFFETNBLLFMJKLFSUFWFSLSJKHFOJT LBOFSFFOSPCPUXBQFOXFEMPPQPOUTUBBOEJFNPFJMJKLUFTUPQQFOJT 5PUTUBOELPNJOHWBOJOUFSOBUJPOBMFSFHFMHFWJOHFOFFOFUIJTDIFDPEF PQIFUHFCJFEWBOBVUPOPNFNJMJUBJSFHFWFDIUTSPCPUT[JKOEBOPPL ESJOHFOEOPPE[BLFMJKL°WPPSIFUUFMBBUJT

16. Singer, ‘Tactical Generals, Leaders, Technology, and the Perils of Battlefield Micromanagement’, Air & Space Power, zomer 2009, pp. 78-88. 17. Michael J. Guidry en Guy J. Wills, ‘21st Century Logistics: Future UAV Pilots: Are Contractors the Solution?’, Air Force Journal of Logistics, winter 2004, www.findarticles.com/p/articles/mi_m0IBO/ is_4_28/ai_n14700022/?tag=content;coll. 18. Zie: De inhuur van private militaire bedrijven – Een kwestie van verantwoordelijkheid, Adviesraad Internationale Vraagstukken, nr. 59, december 2007.

Generaal-majoor der mariniers b.d. mr. drs. C. Homan is werkzaam bij Instituut Clingendael.

19. Carl von Clausewitz, Over de Oorlog, Het Wereldvenster, Houten, 1991, p. 98. 20. Wired for War, The Brookings Institution, Anderson Court Reporting,

Wilt u reageren? Mail de redactie: [email protected].

26 januari 2009.

10

Ap: 2009nr6

Revolutie op het slagveld

Robots maken zich onmisbaar

Menno Steketee

Revoluties heten omwentelingen te zijn, tsunami’s van veranderingen die de status quo radicaal veranderen. En toch beginnen revoluties doorgaans sluipenderwijs, onontdekt. Militaire technologie is daarop geen uitzondering. Kijk maar naar het vliegtuig: de generaals keken daar aanvankelijk tegenaan alsof het een aardig bedachte circusattractie was. Het concept van de tank legde het in de meeste militaire breinen, die conservatiever zijn dan gemiddeld, in eerste instantie ook af tegen het vertrouwde systeem ‘paard’.

0QEJUNPNFOUWMJFHFO WBSFOFOSJKEFOFSJOBMMFDPO¿JDU[POFTEVJ[FO EFOESPOFT VONBOOFEVOEFSXBUFSWFIJDMFTFOHSPOESPCPUT°FOFS[JKO OPHWFFMNFFSCFTUFME%VTNFONBHHFSVTUTQSFLFOWBOFFOSFWPMVUJF WBONJMJUBJSFSPCPUUFDIOPMPHJF

Goliath %F[FSFWPMVUJFNBBLUFFDIUFSBMFWFONJOFFOTQFDUBDVMBJSFFOUSFF 4UFSLFS [FIBEWFFMWVMEJHFWBMTFTUBSUT)FUFFSTUFPOCFNBOEFWMJFH UVJH EF,FUUFSJOHCVH FFOUXFFEFLLFSNFUFYQMPTJFWFMBEJOH WMPPH OBEFMVDIUEPPQJOPLUPCFSTOFMEFWFSHFUFMIFJEJO)FUWBO BGTUBOECFTUVVSCBSF%VJUTFUBOLKF(PMJBUI EBUJOEF3VTTJTDIF UBOLTNPFTUPQCMB[FO XFSLUFPPLBMOJFUOBBSCFIPSFO %FFDIUFEPPSCSBBLLXBNJO UPFOPOCFNBOEF*TSBqMJTDIFWFS LFOOJOHTWMJFHUVJHKFTEF4ZSJTDIFMVDIUWFSEFEJHJOHJO-JCBOPOWPMMFEJH VJUTDIBLFMEFO%FWMJFHFOEFSPCPUT4DPVUFO1JPOFFSDJSLFMEFOCPWFO EFNPCJFMF4ZSJTDIF4"MVDIUEPFMCBUUFSJKFO FOTFJOEFOEFMPDBUJFT HFXPPOEPPSBBOEF*TSBqMJTDIFMVDIUFOMBOENBDIU-VDIUBBOWBMMFO FOEFMBOHFBGTUBOETBSUJMMFSJFEFEFOEFSFTU %BBSOBHJOHIFUIBSENFUEFHFWMFVHFMEFSPCPUKFT*OEFKBSFOµ CFTDIJLUFJFEFSF[JDI[FMGSFTQFDUFSFOEFLSJKHTNBDIUPWFSPOCFNBOEF WFSLFOOJOHTWMJFHUVJHKFT0QEJUNPNFOUJTCJKEFNJMJUBJSFSPCPU UFDIOPMPHJF[FMGTBBOEFIBOEXBUJOEFCJPMPHJFFFO´TPPSUFO[XFSNµ

IFFUFFOFYUSFNFEJWFSTJ¾DBUJFWBOVJUnnOHSPOENPEFM&OEJF[XFSN JTEVTOJFUCFQFSLUUPUIFUMVDIUSVJNPPLPQ[FFFOPQIFUMBOEOFNFO SPCPUTNFOTFMJKLFNJMJUBJSFUBLFOPWFS %BUEFHFWMFVHFMEFWFSLFOOJOHTSPCPUTWBOÚBOEFOµXFSEFOWPPS[JFO XBTMPHJTDIPPLCFNBOEFWMJFHUVJHFOFWPMVFFSEFOWBOPOCFXBQFOE OBBSCFXBQFOE&FSTULXBNFOFSWMJFHUVJHFOEJFXBSFOCFEPFMEPNEF POCFXBQFOEFWFSLFOOJOHTWMJFHUVJHFOOFFSUFIBMFO%BBSOBWFSTDIF OFOKBDIUWMJFHUVJHFOUFOUPOFMFEJFEFWFSLFOOJOHTWMJFHUVJHFONPFTUFO CFTDIFSNFOUFHFOEFBBOWBMMFST&OWBOEBBSXBTEFTUBQOBBSIPPH WMJFHFOEFCPNNFOXFSQFST HFWMFVHFMEFUBOLWFSOJFUJHFSTFOWMJFHUVJ HFOEJF[JKOHFTQFDJBMJTFFSEJOIFUVJUTDIBLFMFOWBOMVDIUWFSEFEJHJOH PQEFHSPOEFFOWBO[FMGTQSFLFOEIFJE %BUHFCFVSUPPLNFUEFPOCFNBOEFWMJFHUVJHFO7PPSCFFMEFOHFOPFH;P WFSWBOHUIFU1FOUBHPOEFCFSPFNEF6HBBOEFXFHEPPSEFPOCFNBOEF (MPCBM)BXLEJFJTWPMHFIBOHFONFUTFOTPSFO0PLEFCFTDIFSNJOHWBO CBTFTJO*SBLFO"GHIBOJTUBOXPSEUEFFMTPWFSHFMBUFOBBOWFSLFOOJOHT WMJFHUVJHKFT#FXBQFOEFWFSLFOOJOHTWMJFHUVJHFO [PBMTEF3FBQFSFOEF )VOUFS QBUSPVJMMFSFOCPWFOEF*SBBLTFFO"GHIBBOTFXFHFOPNEFMFHHFST WBOCFSNCPNNFOPGLPQTUVLLFOWBOEFUFHFOTUBOEFSTBBOUFWBMMFONFU QSFDJTJFHFMFJEFNVOJUJF;FXPSEFOQFSDPNNVOJDBUJFTBUFMMJFUCFTUVVSE EPPS´QJMPUFOµEJF[JDIWFJMJHJOEF74CFWJOEFO%F3FBQFSTFO)VOUFSTXPS EFOCFXBQFOEFOEFMVDIUJOHFTUVVSEWBOBGCBTFTJO*SBLFO"GHIBOJTUBO XBBSOBEFWMJFHFST°UXFFDPOUJOFOUFOWFSEFSPQ°EFCFTUVSJOHPWFSOFNFO

%FWPMHFOEFHFOFSBUJFSPCPUWMJFHUVJHFOJTJOBBOUPDIUCPNNFOXFS QFSTEJFWBOBGWMJFHEFLTDIFQFOLVOOFOWMJFHFO NJOVTDVMFJOTFDUBDI UJHFWFSLFOOFSTEJFJOHFCPVXFOLVOOFOWMJFHFO WFSLFOOJOHTWMJFH UVJHFO[PBMTEF7VMUVSF EJFKBSFOMBOHPQHSPUFIPPHUFLVOOFOCMJKWFO DJSLFMFOFOCFQBBMEFGVODUJFTWBOTBUFMMJFUFOPWFSOFNFO

Straatgevechten *OEFTDIBEVXWBOEFTOFMVJUEJKFOEF´TPPSUFO[XFSNµWBOEFHFWMFV HFMEFSPCPUTNFUNJMJUBJSFGVODUJFT CFHJOUFFOWFSHFMJKLCBSFSFWPMVUJF PQEFHSPOEFOPQ[FFHFTUBMUFUFLSJKHFO0PLHSPOEFO[FFSPCPUT [JKOWPPSBMBMTPOCFNBOEFWFSLFOOJOHTTZTUFNFOCFHPOOFO&OOFU [PBMTCJKWFSLFOOJOHTWMJFHUVJHKFTOBNFO[FJOFFSTUFJOTUBOUJFUBLFO PWFSEJFWPPSNFOTFOUFHFWBBSMJKLPGUFTBBJ[JKO XBBSOB[FXPSEFO CFXBQFOE&FOWPPSCFFMEIJFSWBOJTEF5BMPO FFOHSPOESPCPUEJFJT VJUHFSVTUNFUFFONJUSBJMMFVSFOFFOHSBOBBUXFSQFS (SPOESPCPUT PPLXFM6ONBOOFE(SPVOE7FIJDMFT 6(7 HFIFUFO NPHFOJOUVTTFOUPUEFTUBOEBBSEVJUSVTUJOHWBOEF"NFSJLBBOTF USPFQFOXPSEFOHFSFLFOE*O*SBLFO"GHIBOJTUBOSPMUFFOIBMG EP[JKOWFSTDIJMMFOEFUZQFTNPFJMJKLUPFHBOLFMJKLFTDIVJMQMBBUTFO WBOWFSEBDIUFPQTUBOEFMJOHFOCJOOFO0PLXPSEFO[FWFFMWVMEJH JOHF[FUPNCFSNCPNNFOPQUFTQPSFOFOVJUUFTDIBLFMFO8BOOFFS [FEFTUFMMJOHFOWBOPQTUBOEFMJOHFOIFCCFOWFSLFOE LBOEFBBOWBM XPSEFOJOHF[FU

&nOWBOEF[FSPCPUT 1BDL#PU XBTCJKXJK[FWBOQSPFGBMVJUHFSVTU NFUFFOIBHFMHFXFFS.BBSEF5BMPOCFUFLFOUFFOHSPUFTQSPOH WPPSXBBSUT BBOHF[JFOEF[FJTVJUHFSVTUNFUFFOSBLFUXFSQFSFOFFO NBDIJOFHFXFFS%FCFTUVVSEFSLBOEFIFNESBBEMPPT BMTJOFFO WJEFPTQFM NFUFFOKPZTUJDLOBBSWPSFOTUVSFO)FUCFSFJLJTPOHFWFFS FFOLJMPNFUFS"MTEFCFTUVVSEFSPQIFUCFFMETDIFSNWBOEFHFXPOF DBNFSBPGEFOBDIU[JDIUBQQBSBUVVS XBBSNFFEF5BMPOFWFOFFOTJT VJUHFSVTU FFOEPFMXBBSOFFNU LBOIJKEFUSFLLFSPWFSIBMFO7PMHFOT EF#SJUT"NFSJLBBOTFQSPEVDFOU'PTUFS.JMMFSIFCCFOTDIJFUQSPFWFO BBOHFUPPOEEBUEF5BMPO°LPTUFOEPMMBSQFSTUVL°OBVX LFVSJHFSLBOWVSFOEBOFFOHFXPOFNJMJUBJS BBOHF[JFOIFUPOEFSTUFM TUBCJFMFSJTEBOFFOMJDIBBN %F5BMPOMJKLUWPPSBMOVUUJHUJKEFOTOPUPJSCMPFEJHFTUSBBUHFWFDIUFO [PBMTEFDPBMJUJFTUSJKENBDIUSPVUJOFVTVJUWPFSUUFHFOPQTUBOEFMJOHFO JO#BHEBE 'BMMPFKBIFO.PTPFM0GEF5BMPOWBOEPPSTMBHHFWFOE NJMJUBJSCFMBOHJT WBMUUFCF[JFOUSBQMPQFOLBOIJKOJFU PGPWFSIPHF CBSSJDBEFTLMJNNFO0QTUBOEFMJOHFOLVOOFO[JDIEVTCVJUFOIFU CFSFJLWBOSPCPUTPQTUFMMFO CJKWPPSCFFMEIPPHJOHFCPVXFO0PL [JKOEFTFOTPSFOLXFUTCBBSWPPSHFXFFSWVVS #FIBMWFBMEBOOJFUCFXBQFOEFWFSLFOOFST LSJKHFOPPLHSPOESPCPUT NFUBOEFSFGVODUJFTWPSN;PJTPPLFFOSPCPUWPFSUVJHJOEFNBBL EBUMJDIUHFXPOEFOWBOIFUTMBHWFMELBOPQQJLLFOFOOBBSEFBDIUFS IPFEFWFSWPFSFO;PJTFSEF.VMUJGVODUJPO6UJMJUZ-PHJTUJDT&RVJQNFOU

De Talon-robot betekent een grote sprong voorwaarts: hij kan uitgerust worden met een machinegeweer en een raketwerper (foto: U.S. Navy/B. Bauer)

12

Ap: 2009nr6

.6-&

FFOWPFSUVJHEBU°OFUBMT[JKOOBBNHFWFS´QBLF[FMµ°LBO XPSEFOJOHF[FUWPPSCFWPPSSBEJOHWBOEFUSPFQFO°EFTOPPETPOEFS WVVS.6-&IFFGUXJFMFO XBBSEPPSIFUBQQBSBBUJOCJKWPPSCFFME CFSHBDIUJHUFSSFJOJO"GHIBOJTUBONPFJMJKLVJUEFWPFUFOLBO.BBS PPLEBBSWPPS[JKOBMQSPUPUZQFTJOPOUXJLLFMJOH

BigDog &FOWBOEFTQFDUBDVMBJSTUFEBBSWBOJT#JH%PH+BQBOTFSPCPUJDBIFFU HFUVJHFUSBQMPQFOEFUXFFWPFUFSTFOOBUVVSHFUSPVXFSPCPUIPOEKFT EF NFFTUHFBWBODFFSEFUFSXFSFMEUF[JKO.BBSIFU"NFSJLBBOTF#PTUPO %ZOBNJDTIFFGU[JDINFUEFHSJF[FMJHMFWFOTFDIUF#JH%PH FFOWJFSWPF UFSUFSHSPPUUFWBOFFOQPOZ NJOTUFOTPQHFMJKLFIPPHUFHFNBOPFV WSFFSE%FTUVSFOEFÍFSTFOTµWBOEF[F#JH%PHWPSNUFFODPNQVUFS EJFBMMF WPPSIFUMPQFOSFMFWBOUFJOGPSNBUJFWFS[BNFMU BOBMZTFFSU FOEPPSTUVVSUOBBSEF´QPUFOµ%JFJOGPSNBUJFXPSEUPQHFEBBOEPPS FFOSFFLTTFOTPSFO WPPSPOEFSBOEFSFEFESVLPQEFWFSTDIJMMFOEF ´HFXSJDIUFOµFOWPPSIFU[JFOWBOEJFQUF&FOMBTFSHZSP[PSHUWPPS FFOOPPE[BLFMJKLSFGFSFOUJFQVOUCJKIFULMBVUFSFOPWFSHFBDDJEFOUFFSE UFSSFJO XBBSEPPS#JH%PH[JKOFWFOXJDIULBOCFXBSFO)PFFGGFDUJFG EJUTUVSJOHTTZTUFFNJT CMJKLUVJUEFTOFMIFJEXBBSNFFIJKSFBHFFSU XBOOFFSIJKVJUHMJKEUPWFSFFOPQHFWSPSFOTUVLXFH PG[FMGTBDUJFGNFU FFOUSBQVJUCBMBOTXPSEUHFCSBDIU&FOPQHFWPFSEFHSBTNBBJNBDIJOF [PSHUWPPSEFCFOPEJHEFFMFLUSJDJUFJUFOEFESVLPQEFIZESBVMJDB %BUIFU"NFSJLBBOTFBHFOUTDIBQWPPSHFBWBODFFSEFNJMJUBJSFQSP KFDUFO%FGFOTF"EWBODFE3FTFBSDI1SPKFDUT"HFODZ %"31" #JH%PH ¾OBODJFSU WFSSBBEUXBBSWPPSIJKXPSEUPOUXJLLFMEIFUWFSWPFSFO WBOWPPSSBEFOBBOEFGSPOUMJKO"MTNVJTTUJMMFWFSLFOOFSJTIJKOJFU HFTDIJLU EBBSWPPSNBBLUEFNPUPSUFWFFMLBCBBM

Het ‘Beest van Kandahar’ )FUBGHFMPQFOKBBS[BHFOWFSTDIJMMFOEFWFSTMBHHFWFSTPQEF WMJFHCBTJTWBOEF[VJEFMJKLF"GHIBBOTFTUBE,BOEBIBSFFO POCFNBOEWMJFHUVJHEBUJOHFFOMVDIUWBBSUCMBEWPPSLXBN)FU HSPPUTUFSBBETFMBBOIFUSFWPMVUJPOBJSFUPFTUFM EBUIFU´#FFTU WBO,BOEBIBSµJTHFEPPQU XBTEBUEJUTUFBMUIFJHFOTDIBQQFO IBEEFWMJFHFOEFWMFVHFMJTNPFJMJKLXBBSOFFNCBBSWPPSSBEBS "BOHF[JFOEF"GHIBBOTF5BMJCBOOJFUPWFSSBEBSCFTDIJLLFO CF TQJFEUIFUUPFTUFMEVTXBBSTDIJKOMJKLJFNBOEBOEFST.PHFMJKLIFJE nnOIFUQBUSPVJMMFFSUCPWFO*SBO JOWPPSCFSFJEJOHPQMVDIUBBO WBMMFOPQBUPPNJOTUBMMBUJFT0QUJFUXFFIFUWFSLFOUEFCBTFT WBOEF5BMJCBOJO1BLJTUBO%BUMBBUTUFJNQMJDFFSUEBUEF/"70 IFU1BLJTUBBOTFMFHFSOJFUWFSUSPVXUEF1BLJTUBBOTFMVDIUWFSEF EJHFST[PVEFOIVO5BMJCBOMBOEHFOPUFOLVOOFOUJQQFOXBOOFFS [FPQIVOSBEBSTDIFSNFOFFOWFSLFOOJOHTWMJFHUVJH[PVEFO[JFO

Sonar

Insectachtige )FUNFEJVNXBBSJOEF NJMJUBJSFSPCPUSFWPMVUJF verkenners die in IFUUSBBHTUPQTUPPN LPNU JTEFNBSJUJFNF gebouwen kunnen PNHFWJOH%BBSWPPS[JKO UFDIOJTDIFFOPQFSBUJP vliegen zijn in OFMFSFEFOFOUFHFWFO ;PJTIFUFSHMBTUJHPN aantocht POEFS[FFTFSPCPUTWFS LFOOJOHTUBLFOUFMBUFO VJUWPFSFO BBOHF[JFO IFUESBBEMPPTBBOTUVSFONPFJMJKLJTEPPSEFPOEPPSESJOHCBBSIFJEWBO IFUXBUFSWPPSFMFLUSPNBHOFUJTDIFTUSBMJOH4ZTUFNFOEJFEFCPEFN PQNJKOFONPFUFOBGTQFVSFO NPFUFOEBBSPNIFU[JKWJBFFOLBCFM PQESBDIUFOLSJKHFO EBOXFMPWFSFFODPNQMFYCFTUVSJOHTTZTUFFN CFTDIJLLFOXBBSNFF[FBVUPOPPNLVOOFOPQUSFEFO&FOWPPSCFFME WBOEFMBBUTUHFOPFNEF6ONBOOFE6OEFSXBUFS7FIJDMFT 667 JTEF 3FNPUF&OWJSPONFOUBM.POJUPSJOH6OJU4 3&.64 3&.64JTFFOTPPSU UPSQFEPNFUTFOTPSFOEJFJOUVTTFOEPPSCJKOBBMMFXFTUFSTFNBSJOFT XPSEUHFCSVJLU %F,POJOLMJKLF.BSJOFPOEFS[PFLUEFNPHFMJKLIFJEPNEF3&.64 POEFSXBUFSSPCPUWBOVJUPOEFS[FFCPUFOJOUF[FUUFO%F3&.64JTBM TJOETJOHFCSVJLCJKEF%VJLFO%FNPOUFFSHSPFQ %%( %FSPCPU JTWPPSBMPOUXJLLFMEPNJOWBTJFTUSBOEFOTOFMUFLVOOFOBG[PFLFOPQ WFSCPSHFONJKOFOPGBOEFSFPCTUBLFMT%F3&.64 EJFJTVJUHFSVTUNFU FFOFMFLUSPNPUPS LBOEJUNFUJOHFCPVXEFTPOBSBQQBSBUVVSTUVLLFO FG¾DJqOUFSEBONBSJOFEVJLFST

Maritieme robots lijken ook een rol te gaan spelen in de strijd tegen piraterij. Een Navtec Inc. Owl MK II, die al eind jaren ’90 operationeel was (foto: U.S. Marine Corps/T. Pope)

#JKEFQSPFGMBHEFPOEFS[FFCPPUPQQFSJTDPPQEJFQUF XBBSOBEVJLFST EF3&.64VJUFFOWBOEFEBBSUPFHFNPEJ¾DFFSEFPOUTOBQQJOHT

Ap: 2009nr6

LBNFSTIBBMEFO%FSPCPUWPFSEFWFSWPMHFOTFFOWFSLFOOJOHTNJTTJF VJU XBBSOBIJKOBBSEFPOEFS[FFCPPUUFSVHLFFSEFFOEFEVJLFSTIFU BQQBSBBUXFFSJO[JKO´HBSBHFµTUBMEFO #FHJOEJUKBBSWPFSEFEF%%(NFUEF3&.64PPLBMUFTUTVJUJOEF 3PUUFSEBNTFIBWFOFOJOEFNBSJOFIBWFOJO%FO)FMEFS%BBSCJK XFSEFOEFNPHFMJKLIFEFOCFTUVEFFSEPNEFDJWJFMFBVUPSJUFJUFOUF IFMQFOCJKCJKWPPSCFFMEIFUDPOUSPMFSFOWBOLBEFNVSFOPQEFBBOXF [JHIFJEWBOFYQMPTJFWFO EBBSNPHFMJKLHFQMBBUTUEPPSUFSSPSJTUFO#JK IBWFOCF[PFLFOWBOCVJUFOMBOETFNBSJOFTDIFQFOPGWBO/FEFSMBOETF IPPHXBBSEJHIFJETCFLMFEFSTJTEFSHFMJKLPOEFS[PFLSPVUJOF

Piraten .BSJUJFNFSPCPUTMJKLFOPPLFFOSPMUFHBBOTQFMFOJOEFTUSJKEUFHFOEF QJSBUFSJK0QEFNBSJOFCFVST&VSPOBWBMEJFFFOKBBSUFSVHJO1BSJKTXFSE HFIPVEFO QSFTFOUFFSEFIFU*TSBqMJTDIF&MCJU4ZTUFNTCJKWPPSCFFMEEF 4JMWFS.BSMJO²%F.BSMJO ³BMEVTEF&MCJUWFSUFHFOXPPSEJHFS ²XPSEUCF TUVVSENFUCFIVMQWBOFFOEBUBMJOL EJFEFTOPPETWJBFFO)FSNFTSPCPU WMJFHUVJHPGWJBFFODPNNVOJDBUJFTBUFMMJFUEFWFSCJOEJOHPOEFSIPVEUNFU FFODPNNBOEPDFOUSBMF³%JFLBOFFODPOUJOFOUWFSEFSPQTUBBO 0QFFOWJEFPTDIFSNXBTFFOBOJNBUJFWBOEFJO[FUWBOEF4JMWFS .BSMJO FFOTMBOLFHSJK[FTQFFECPBU UFWPMHFO&FOSVCCFSCPPUNFU UFSSPSJTUFOXPSEUJOHFIBBMEEPPSEF.BSMJO XBBSOBEFCFTUVVSEFSEF SVCCFSCPPUWJBFFOMVJETQSFLFSNBBOUPNBDIUFSIFNBBOUFWBSFO %FCFNBOOJOHWBOEFCPPUBOUXPPSEUEPPSIFUWVVSUFPQFOFONFU FFO",%BUIBE[FCFUFSOJFULVOOFOEPFO XBOUPQEF.BSMJO[JU FFOPQBGTUBOECFTUVVSCBBSNBDIJOFHFXFFSEBU HFIPMQFOEPPSFFO CBUUFSJKTFOTPSFO IFUWVVSCFBOUXPPSEU%FUFSSPSJTUFOCPPUPOUQMPGU %F.BSMJO [FHUEFWFSLPQFS JTCJKVJUTUFLHFTDIJLUWPPSEFCFTUSJKEJOH WBOQJSBUFO [PBMTJO4PNBMJq&FOWMPPU.BSMJOTLBOWBOBGFFONPFEFS TDIJQXPSEFOBBOHFTUVVSE&SXPSEUIBSEBBOHFXFSLUPNEF[FGVODUJFT [PWFFMNPHFMJKLBVUPOPPNUFMBUFOWFSMPQFO %BUEFSPCPU4JMWFS.BSMJOTBNFOXFSLUNFUFFO)FSNFTWMJFHFOEFSPCPU [PVNJTTDIJFOXFMFFOTEFFFSTUFCFMBOHSJKLFTUBQLVOOFO[JKOCJOOFO EFNJMJUBJSFSPCPUSFWPMVUJFSPCPUTEJFNFUSPCPUTTBNFOXFSLFO

M. Steketee studeerde biologie aan de Universiteit Utrecht en specialiseerde zich als journalist in militair-

13

Nederlandse robotheli heeft luchtdoop &JOEKVMJIBEFFOOJFVXUZQFPOCFNBOEFIFMJLPQUFS[JKO/FEFSMBOETF MVDIUEPPQ)FUHBBUPNEF($WBOEF/FEFSMBOETFQSPEVDFOU (FPDPQUFS%FQSPFGWMVDIUCFUFLFOUFFOCFMBOHSJKLFTUBQWPPSIFU POEFS[PFLTQSPHSBNNB'BDJMJUZGPS6ONBOOFE3PUPSDSBGU3FTFBSDI '6303& WBOIFU/BUJPOBBM-VDIUFO3VJNUFWBBSUMBCPSBUPSJVN /-3

EBUUPFQBTTJOHFO WMVDIUQSPDFEVSFTFOWFJMJHIFJETFJTFO WPPSSPCPUIFMJLPQUFSTNPFUPOUXJLLFMFO )FUXBTWPPSIFUFFSTUEBUFFOSPCPUIFMJLPQUFSWBOEF[FLMBTTF NFUFFOWMJFHHFXJDIUWBOPOHFWFFSLJMP JOIFU/FEFSMBOETF MVDIUSVJNWMPPH7PMHFOT+PPTU)BLLBBSU /-3QSPKFDUMFJEFS ²HJOH IFUWPPSIFFOBMMFFOPNVJUEFIPCCZTGFFSEPPSPOUXJLLFMETQVM UPU LJMP ³EBUTQPSBEJTDIJOIFU/FEFSMBOETFMVDIUSVJNJTUFWJOEFO '6303&CFTUBBUOBBTUEFIFMJLPQUFSVJUFFOHSPOETUBUJPONFU NJTTJFDPNQVUFSTFOESBBEMP[FEBUBMJOLTXBBSNFFEFSPCPUIFMJ WBOBGTUBOELBOXPSEFOCFTUVVSE#JKEFQSPFGWMVDIUCMFFGEF IFMJLPQUFSCJOOFOIFU[JDIUWBOEF´QJMPPUµ NBBSCJKWPMHFOEF QSPFGWMVDIUFONPFUEFSPCPUIFMJNFUCFIVMQWBO(14OBWJHBUJF BVUPOPPNWMVDIUUSBKFDUFOB¿FHHFO8BOOFFSFSJFUTNJTHBBU UJKEFOTEFWMVDIU CJKWPPSCFFMEEBUEFSPCPUIFMJHFFODPOUBDU LBONBLFONFUIFUHSPOETUBUJPO EBONPFUIJK[FMG[JKOXFH UFSVHOBBSIFUWFSUSFLQVOULVOOFOWJOEFO%FUFDIOPMPHJFFO EFQSPDFEVSFTWPPSBVUPOPNFWMVDIUFOXPSEFOTBNFONFU%FMGU %ZOBNJDTWFSEFSPOUXJLLFME 5XFFIZQFSNPEFSOF LMFJOFHBTUVSCJOFTOFNFOEFWPPSUTUVXJOH WPPSIVOSFLFOJOH%FHSPUFESBBHDBQBDJUFJUWBOLJMPNBBLUIFU NPHFMJKLPNNFFSTFOTPSFOFOBBOWFSXBOUFBQQBSBUVVSNFFUF OFNFOPQFFONJTTJFEBOBOEFSFSPCPUIFMJµT0PLEFWMVDIUEVVSJT HSPUFSEPPSEFHSPUFSFCSBOETUPGDBQBDJUFJU%F[FIFMJLPQUFS [FHU )BLLBBSU JT²NFFSEBOFFOÚFDIOPMPHZEFNPOTUSBUPSµ IFUUPFTUFM LBOOPHEJUKBBSBMWPPSWFSTDIJMMFOEFUBLFOXPSEFOJOHF[FU³ %FUPFQBTTJOHFOXPSEFOMFHJPHFBDIU [PXFMDJWJFMBMTNJMJUBJS%F CFMBOHSJKLTUFWPPSEFMFOWBOPOCFNBOEFIFMJLPQUFSTTDIVJMFO [PBMT NFUSPCPUWMJFHUVJHFO JOIFUVJUTDIBLFMFOWBOEFGBDUPSŃFOTµ %BUTDIFFMUOJFUBMMFFOLPTUFO NBBSFFOSPCPUIFFGUPPLHFFO QMBTQBV[FOPEJHFOIFFGUFWFONJOFFOFJOEJHDPODFOUSBUJFWFSNP HFO3PCPUIFMJLPQUFSTIFCCFOEBBSOBBTUIFUWPPSEFFMCPWFOIVO POCFNBOEFHFWMFVHFMEFUFHFOIBOHFSTEBU[FTUJMLVOOFOIBOHFO

technische ontwikkelingen. Hij schrijft voor onder meer NRC Handelsblad, Elsevier en Jane’s. Wilt u reageren? Mail de auteur: [email protected]. 1.

Woorden schieten tekort om de grote sprong voorwaarts op roboticagebied te beschrijven; het filmpje (op www.bostondynamics.com/robot_bigdog.html) zegt genoeg.

%FNFFTUWPPSEFIBOEMJHHFOEFDJWJFMFNJTTJFT[JKOHSFOTCFXB LJOH QPMJUJFTVSWFJMMBODF IFUDPOUSPMFSFOWBOHBTQJKQMFJEJOHFO FOWJTTFSJKJOTQFDUJF.BBSFS[JKOPPLUBMWBONJMJUBJSFUBLFO EFOLCBBS [PBMTIFUPQTQPSFOWBOCFSNCPNNFO IFUCFXBLFO WBOLBNQFNFOUFOJOWJKBOEFMJKLHFCJFEFOPQFSBUJFTUFHFO ESVHTTNPLLFMBBSTFOQJSBUFSJK

14

Ap: 2009nr6

Economische sancties tegen Noord-Korea en Iran

Effectief of niet?

Sico van der Meer

De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties legde eerder dit jaar opnieuw een aantal economische sancties op aan Noord-Korea, nadat het land voor de zoveelste keer verboden raket- en atoomproeven had uitgevoerd. Ook Iran wordt met economische sancties onder druk gezet om te stoppen met een verondersteld nucleair wapenprogramma. Maar hoe effectief zijn deze sancties eigenlijk?

&DPOPNJTDIFTBODUJFT[JKOFFOCFQSPFGEJOTUSVNFOUPNMBOEFOEJF[JDI POXFMHFWBMMJHHFESBHFOPOEFSESVLUF[FUUFOPNIVOHFESBHUFWFS BOEFSFO%PPSFFOMBOEFDPOPNJTDIUFMBUFOMJKEFO [PJTEFHFEBDIUF XPSEFOEFLPTUFOWBOIFUCFUXJTUFHFESBHIPHFS [PEBUFFOLPTUFO CBUFOBOBMZTFVJUFJOEFMJKLLBOVJUNPOEFOJOFFOCFMFJETWFSBOEFSJOH &FOBMHFIFMFFDPOPNJTDIFCPZDPUXPSEUUFHFOXPPSEJH[FMEFONFFS BGHFLPOEJHE PNEBUIFUSJTJDPHSPPUJTEBUWPPSBMPOTDIVMEJHFCVSHFST EBBSWBOEFEVQFXPSEFO.FUOBNFEFFSWBSJOHFONFU*SBLJOEF KBSFOÍFCCFOFFOFJOEHFNBBLUBBO[VMLFUPUBBMCPZDPUTUFSXJKMEF *SBLFTFCFWPMLJOHMFFE LPOEFO4BEEBN)PFTTFJOFO[JKOHFUSPVXFO IVOMVYFMFWFOUKFWPPSU[FUUFO JOUVTTFOEFTDIVMEWBOEFBSNPFEF POEFSEFCFWPMLJOHPQĆVJUFOMBOETFWJKBOEFOµBGTDIVJWFOE 5FHFOXPPSEJHXPSEFONFUOBNFEPFMHFSJDIUFTBODUJFTJOHF[FU EJF TQFDJ¾FL[JKOHFSJDIUPQCFQBBMEFQFSTPOFOFOPSHBOJTBUJFT.BBS IPFFGGFDUJFG[JKOEFSHFMJKLFTBODUJFTFJHFOMJKL "BOEFIBOEWBO UXFFWPPSCFFMEFO BDIUFSFFOWPMHFOT/PPSE,PSFBFO*SBO XPSEUEF FGGFDUJWJUFJUWBOFDPOPNJTDIFTBODUJFTIJFSUFHFOIFUMJDIUHFIPVEFO

Noord-Korea: ‘schurkenstaat’ /PPSE,PSFBXPSEUWBBLBMTEFVMUJFNFTDIVSLFOTUBBUCFTDIPVXE)FU TUBMJOJTUJTDIFSFHJNFTDIFOEU[PµOCFFUKFBMMFJOUFSOBUJPOBMFOPSNFOFO XBBSEFOEJFUFCFEFOLFO[JKOIFUJTFFOEJDUBUVVSXBBSEFNFOTFOSFDI

UFOPQHSPUFTDIBBMXPSEFOHFTDIPOEFOIFUMBOEJTGPSNFFMOPHTUFFET JOPPSMPHNFUCVVSMBOE;VJE,PSFBFOEFNBDIUIFCCFST[JKOTUSVDUVSFFM CFUSPLLFOCJKJOUFSOBUJPOBMFFOHSPPUTDIBMJHFESVHTFOXBQFOIBOEFM JMMFHBMFHPLBDUJWJUFJUFOFOWBMTFNVOUFSJK%FNFFTUFBBOEBDIUUSFLLFO FDIUFSEFQSPWPDBUJFTPQIFUHFCJFEWBOXBQFOPOUXJLLFMJOH5FHFOBMMF JOUFSOBUJPOBMFBGTQSBLFOFO7/SFTPMVUJFTJOCMJKGU/PPSE,PSFBPQFOMJKL OVDMFBJSFXBQFOTFOMBOHFBGTUBOETSBLFUUFOPOUXJLLFMFOFOUFTUFO %FJOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQIFFGUEBBSPNFFOIFFMQBLLFUBBO TBODUJFTUFHFOIFUMBOEJOHFTUFME7/TBODUJFTWFSCJFEFOCJKWPPSCFFME IBOEFMJOXBQFOTFOJOQSPEVDUFOEJFNPHFMJKLWPPSXBQFOTHFCSVJLU LVOOFOXPSEFO FWFOBMTEFFYQPSUWBOMVYFHPFEFSFOOBBSIFUMBOE0PL [JKOEJWFSTFQFSTPOFOFOPSHBOJTBUJFTEJF[JKOCFUSPLLFOCJKIFU/PPSE ,PSFBBOTFOVDMFBJSFFOSBLFUUFOQSPHSBNNBPQFFO´[XBSUFMJKTUµHF QMBBUTU [PEBUJOUFSOBUJPOBMFUSBOTBDUJFTNFUIFOWFSCPEFO[JKO)PFXFM WFSTDIJMMFOEFMBOEFOIFCCFOHFQMFJUWPPSOPH[XBBSEFSFTBODUJFTUFHFO 1ZPOHZBOH IPVEFOWPPSBMEF7FJMJHIFJETSBBEMFEFO$IJOBFO3VTMBOEVJU TUSBUFHJTDIFPWFSXFHJOHFOTUSFOHFSFNBBUSFHFMFOUFHFO8FMIFCCFO EJWFSTFMBOEFOVOJMBUFSBBMWFSEFSHBBOEFTBODUJFTJOHFTUFME

Zelfvoorzienend #JK[POEFSFGGFDUJFGMJKLFOEFFDPOPNJTDIFTBODUJFTUFHFO/PPSE,PSFB WPPSBMTOPHOJFUUF[JKO0NUFCFHJOOFOJTEBUUFWFSLMBSFOVJUEFBBSE WBOEF/PPSE,PSFBBOTFFDPOPNJF(FCBTFFSEPQEFOBUJPOBMF+VDIF

JEFPMPHJFJTIFUMBOETUFSLJTPMBUJPOJTUJTDIHFPSJqOUFFSE)FUSFHJNF TUSFFGUOBBS[FMGWPPS[JFOJOHFOLFOUEBBSPNXFJOJHJOUFSOBUJPOBBM IBOEFMTWFSLFFS/JFUEBUIFUMBOEPWFSJHFOTWFFMUFCJFEFOIFFGUBBO IFUCVJUFOMBOE°EFJOEVTUSJFJTTUFSLWFSPVEFSEFOWFFMHSPOETUPG GFOIFFGU/PPSE,PSFBPPLOJFU)FUCMPLLFSFOWBOIBOEFMEJFFSOJFU JT HBBUOVFFONBBMOJFU7PPS[PWFSIFUMBOEHPFEFSFOFYQPSUFFSU CFUSFGUIFUWPPSBMQSPEVDUFOJOEFJMMFHBMFTGFFSXBQFOTFOXBQFO CFOPEJHEIFEFO ESVHTFOWBMTHFME%FSHFMJKLFFYQPSUTQFFMU[JDI PWFSIFUBMHFNFFOTPXJFTPBMBGJOIFUEVJTUFS PGFSOVXFMPGHFFO TBODUJFT[JKOJOHFTUFME8FMJTXBBSJTEF[FIBOEFMOVOPHMBTUJHFSPN EBUEFTBODUJFTWPPS[JFOJOWFSTDIFSQUFDPOUSPMFWBO/PPSE,PSFBBOTF TDIFQFO NBBSEFFSWBSJOHMFFSUEBUFSHFOPFHNBOJFSFO[JKOPN EFSHFMJKLFHPFEFSFOUPDIPOHF[JFOOBBSEFBGOFNFSTUFTNPLLFMFO 0PLEFJNQPSUFOWBO/PPSE,PSFB[JKOHFSJOH°OJFUBMMFFOWBOXFHF EFJEFPMPHJFWBO[FMGWPPS[JFOJOH NBBSPPLWBOXFHFFFOHFCSFL BBOCVJUFOMBOETFWBMVUBPNFWFOUVFMFJNQPSUFOUFLVOOFOCFUBMFO 5FLPSUFOBBOWPFETFM CSBOETUPGFOLVOTUNFTUXPSEFOXFMJTXBBSWJB JNQPSUBBOHFWVME IFUNFSFOEFFMPOCFUBBME BMTCVJUFOMBOETFIVMQ PNIFUMBOEFOEFCFWPMLJOHOJFUUFOPOEFSUFMBUFOHBBO

NBBSEJUJT POEFSIFUIVJEJHFTBODUJFSFHJNFPPLUPFHFTUBBO0WFSJHFOTNJTCSVJLU IFUSFHJNFEFTBODUJFTWBOEFJOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQPPLBMT QSPQBHBOEBNJEEFMSJDIUJOHEFFJHFOCFWPMLJOHEFWFSBOUXPPSEFMJKL IFJEWPPSEFFDPOPNJTDIFNBMBJTFFOIPOHFSTOPEFOXPSEUIJFSPQ BGHFTDIPWFO JOQMBBUTWBOIFUFJHFOXBOCFMFJEUFFSLFOOFO

Poreuze grens #FOPEJHEIFEFOWPPS OVDMFBJSF XBQFOQSPEVDUJF[JKOFDIUFSPPLOPEJH FWFOBMTMVYFHPFEFSFOWPPSEFQPMJUJFLFFONJMJUBJSFFMJUFWBOIFUMBOE [PBMTOJFUPOHFCSVJLFMJKLJOEJDUBUVSFOMFFGUEFFMJUFJOXFFMEFUFSXJKM EFCFWPMLJOHIPOHFSTOPPELFOU)PFXFMFDPOPNJTDIFTBODUJFTJOEJU HFWBMFGGFDUJFG[PVEFOLVOOFO[JKOJOIFUPOEFSESVL[FUUFOWBOIFU /PPSE,PSFBBOTFSFHJNF WBMUEJUJOEFQSBLUJKLUFHFO%FCFMBOHSJKLTUF PPS[BBLIJFSWBOJTEFQPSFV[FHSFOTNFU$IJOB/JFUBMMFFOQBSUJDVMJFSF TNPLLFMBBSTXFUFONFUTNPLLFMXBBSEFHSFOTUFQBTTFSFO NBBSPPL JTEF$IJOFTFPWFSIFJEOJFUFYUSFFNTUSFOHCJKIFUDPOUSPMFSFOWBO DPNNFSDJqMFUSBOTQPSUFOWBOFOOBBS/PPSE,PSFB$IJOBIFDIUHSPPU TUSBUFHJTDICFMBOHBBO/PPSE,PSFBBMTDPNNVOJTUJTDIFCVGGFSTUBBUFO XJMIPFEBOPPLWPPSLwNFOEBUIFU/PPSE,PSFBBOTFSFHJNFJOTUPSU NFUDIBPT WMVDIUFMJOHFOTUSPNFOFONPHFMJKL"NFSJLBBOTFJOUFSWFOUJF BMTHFWPMH.FUOBNFIFUPPHMVJLFOEUPFTUBBOWBOEFJNQPSUWBO MVYFHPFEFSFO[PSHUFSWPPSEBUEF/PPSE,PSFBBOTFFMJUFPOEBOLTEF TBODUJFTSFMBUJFGXFJOJHCVJUFOMBOETFESVLWPFMU &YQPSUWBOXBQFOT°JOSVJMWPPSIBSEFWBMVUB°JTXFMJTXBBSCFNPFJ MJKLUEPPSEFJOUFSOBUJPOBMFTBODUJFT NBBSPPLIJFSMJKLFOTPNNJHF MBOEFO $IJOBWPPSPQ BGFOUPFFFOPPHKFEJDIUUFLOJKQFO5PFOEF 7/TBODUJFTOBEFLFSOQSPFGJONFJXFSEFOBBOHFTDIFSQU TUFMEF /PPSE,PSFBEBUJFEFSFBBOIPVEJOHWBO/PPSE,PSFBBOTFTDIFQFO BMTFFO´PPSMPHTEBBEµ[PVXPSEFOPQHFWBU7FFMMBOEFOXJMMFO[JDI

De Veiligheidsraad van de VN in zitting. Naast VN-sancties hebben diverse landen een unilateraal sanctieregime ingesteld tegen Iran (foto: UN Photo/P. Filgueiras)

16

Ap: 2009nr6

EBBSPNOJFUBBOFFOEFSHFMJKLFBDUJFCSBOEFOFOLJKLFOMJFWFSEF BOEFSFLBOUPQXBOOFFSFFONPHFMJKLWFSEBDIUTDIJQIVOUFSSJUPSJBMF XBUFSFOQBTTFFSU4PNNJHFFYQFSUTNFOFOCPWFOEJFOEBUFSUFXFJOJH UPF[JDIUJTPQTDIJNNJHFMVDIUWBBSUNBBUTDIBQQJKFOVJUNFUOBNF WPPSNBMJHF4PWKFUSFQVCMJFLFO EJFWSJKXFMPOHFDPOUSPMFFSEWMVDIUFO OBBS1ZPOHZBOHTDIJKOFOUFLVOOFONBLFO%BBSOBBTUNBBLU/PPSE ,PSFBHFCSVJLWBOPOEPPS[JDIUJHF¾OBODJqMFDPOTUSVDUJFTFOEFLNBO UFMCFESJKWFO;PCMPLLFFSEF*UBMJqJOKVOJEFFYQPSUWBOUXFF QFQFSEVSFMVYFKBDIUFOEJFVJUFJOEFMJKL WJBCFESJKWFOJO0PTUFOSJKLFO $IJOB WPPS/PPSE,PSFBCFTUFNEMFLFOUF[JKO$SJNJOFMFOFUXFSLFO FOTNFFSHFMEQSBLUJKLFOLVOOFOCFIVMQ[BBN[JKOCJKIFUPOUEVJLFO WBOTBODUJFT FOWFFMWBOEF/PPSE,PSFBBOTFCVJUFOMBOETFIBOEFM WFSMPPQUTPXJFTPBMWJBEFSHFMJKLFLBOBMFO°WPPS/PPSE,PSFBJTIFU POUEVJLFOWBOTBODUJFTBMTIFUXBSFĆVTJOFTTBTVTVBMµ

Financiële tegoeden %FFOJHFFDPOPNJTDIFTBODUJFTEJFUPUPQIFEFOXFSLFMJKL´QJKOµEFEFO JO1ZPOHZBOH [JKOTBODUJFTEJF[JKOHFSJDIUPQCVJUFOMBOETFUFHPF EFOWBOWFSEBDIUFQFSTPOFOFOPSHBOJTBUJFT.FUOBNFEF7FSFOJHEF 4UBUFO[JKOBDUJFGHFXFFTUPQEJUUFSSFJO EFFMTVOJMBUFSBBM PNEBUNFO WFSEFSHJOHEBO7/TBODUJFTWPPSTDISFWFO)FUCFLFOETUFWPPSCFFMEJT IFUEPPSEF74ĆFTNFUµWFSLMBSFOWBO/PPSE,PSFBBOTFCBOLUFHPFEFO CJKEF#BODP%FMUB"TJBJO.BDBV JO'JOBODJqMFOBTQFVSJOHFO CSBDIUFOEF[FUFHPFEFOJOWFSCBOENFU/PPSE,PSFBBOTFXJUXBTQSBL UJKLFOFOIFUNJMJUBJSFSBLFUQSPHSBNNB5PFOEFCBOLPQ"NFSJLBBOT WFS[PFLEFCFUSFGGFOEFCBOLSFLFOJOHFOCFWSPPS SFBHFFSEF/PPSE ,PSFBBMTEPPSFFOXFTQHFTUPLFO"MMFPOEFSIBOEFMJOHFOPWFSXFMLF POEFSXFSQFOEBOPPLXFSEFOPONJEEFMMJKLPQHFTDIPSU FOIFUWSJKHF WFOWBOEFDJSDBNJMKPFOEPMMBSPQEFSFLFOJOHFOMFFLEFIPPHTUF QSJPSJUFJUWBOIFU/PPSE,PSFBBOTFSFHJNFUF[JKOHFXPSEFO 6JUFJOEFMJKLXFSEFFO PWFSFFOLPNTUHFTMPUFO EJFIFUWSJKHFWFOWBO EFUFHPFEFONJOPG Voor Noord-Korea NFFSJOXJTTFMEFWPPS OBEFSFVJUXFSLJOHWBO is sanctieontduiking POEFSIBOEFMJOHFOPWFS TUPQ[FUUJOHWBOIFU ‘business as usual’ OVDMFBJSFQSPHSBNNB /JFUBMMFFO/PPSE,PSFB MJKLUIFWJHWBOEF[F BGGBJSFHFTDISPLLFO UF[JKO NBBSPPL JOUFSOBUJPOBMFCBOLFO[JKOXBBL[BNFSHFXPSEFOCJKUSBOTBDUJFTEPPS /PPSE,PSFBBOTFBDUPSFO%JUMBBUTUFCFNPFJMJKLUEF JMMFHBMF IBOEFM WBOIFUSFHJNFJO1ZPOHZBOHXFMJTXBBSOPHNFFS NBBSJOEFQSBLUJKL CMJKLFOFSHFOPFHCBOLFOJOEFXFSFMEUF[JKOEJFNJOEFSCFEVDIU[JKO WPPS"NFSJLBBOTFNBBUSFHFMFOJOEFDBTVT*SBOIJFSPOEFS[BMFFO WFSHFMJKLCBSFPOUXJLLFMJOHBBOEFPSEFLPNFO

Iran: kernwapens of kernenergie? 0PL*SBOIFFGUEFBGHFMPQFOKBSFOUFNBLFOHFLSFHFONFUFDPOPNJ TDIFTBODUJFT NFUOBNFJOWFSCBOENFUIFUWFSPOEFSTUFMEFOVDMFBJSF XBQFOQSPHSBNNBWBOIFUMBOEFOIFUEBBSBBOHFSFMBUFFSEFSBLFUPOU XJLLFMJOHTQSPHSBNNB%F*SBBOTFSFHFSJOH[FMGCMJKGUTUVHWPMIPVEFO EBUIFUTMFDIUTVJUJTPQLFSOFOFSHJF NBBSTPPSUFOTDIBBMWBOEF OVDMFBJSFJOTUBMMBUJFTMJKLFONFFSHFSJDIUPQEFCPVXWBOLFSOXBQFOT 0NEBU*SBOOBBSEFNFOJOHWBOEF7/7FJMJHIFJETSBBEUFXFJOJH PQFOJOHWBO[BLFOHFFGUBBOJOTQFDUFVSTWBOIFU*OUFSOBUJPOBBM "UPPNFOFSHJF"HFOUTDIBQ *"&"

[JKOTBODUJFTPQHFMFHE/FUBMT CJK/PPSE,PSFBHBBUIFUWPPSBMPNTBODUJFTHFSJDIUPQQFSTPOFOFO PSHBOJTBUJFTEJF[JKOCFUSPLLFOCJKIFUOVDMFBJSFFOSBLFUQSPHSBNNB FOPQCFOPEJHEIFEFOIJFSWPPS%FTBODUJFT[JKOFDIUFSSFMBUJFGNJME PNEBUWPPSBM$IJOBFO3VTMBOEPNTUSBUFHJTDIFSFEFOFOXFJHFSFO [XBBSEFSFTBODUJFTHPFEUFLFVSFOJOEF7FJMJHIFJETSBBE

Amerikaanse sancties /BBTUEF7/TBODUJFTIFCCFOEJWFSTFMBOEFOFFOVOJMBUFSBBMTBODUJF SFHJNFJOHFTUFME XBBSCJKWPPSBMEF7FSFOJHEF4UBUFOFFOFGGFDUJFWF WPSNWBOTBODUJPOFSJOHIFCCFOCFEBDIU;BLFOEPFONFU*SBOJT BMEFDFOOJBMBOHWFSCPEFOJOEF74 NBBSEFOJFVXFNBBUSFHFMFO SJDIUFO[JDIPQIFUJOUFSOBUJPOBMFCBOLWFSLFFS0NEBUEF74FFO CFMBOHSJKLDFOUSVNWBOIFUJOUFSOBUJPOBMFFDPOPNJTDIFWFSLFFS WPSNFO CFTDIJLUEF"NFSJLBBOTFPWFSIFJEPWFSWFFMJOEJSFDUF¾OBO DJqMFNBDIU/JFUBMMFFOPNEBUWFFMNVMUJOBUJPOBMTCFVSTOPUFSJOHFO JOEF74IFCCFO NBBSNFFSOPHPNEBUUSBOTBDUJFTJO"NFSJLBBOTF EPMMBST°OPHBMUJKEEFNFFTUHFIBOUFFSEFWBMVUBJOIFUJOUFSOBUJ POBMFIBOEFMTWFSLFFS°VJUFJOEFMJKLBMUJKEWJBEF74MPQFO%BBSPN LSFFHIFU"NFSJLBBOTF.JOJTUFSJFWBO'JOBODJqOFFOIPPGESPMJOIFU TBODUJFCFMFJEUFHFO*SBOUPFCFEFFME/FUBMTEF7/IBOUFFSUPPLEJU NJOJTUFSJFFFO WFFMVJUHFCSFJEFSF ´[XBSUFMJKTUµWBOBMMFSMFJQFSTP OFOFOPSHBOJTBUJFTXBBSNFFHFFO[BLFONPHFOXPSEFOHFEBBO #FESJKWFOEJF[BLFOEPFOJOEF74 FOEBOWPPSBMJOUFSOBUJPOBMF ¾OBODJqMFJOTUFMMJOHFO EJFOFOEJF[XBSUFMJKTUUFSFTQFDUFSFOXJMMFO [F[JDIHFFOTBODUJFTWBOIFUNJOJTUFSJFPQEFIBMTIBMFO*O LSFFHCJKWPPSCFFMEFFO/FEFSMBOETFCBOLFFOCPFUFPQHFMFHE"#/ ".30NPFTUNJMKPFOEPMMBSCFUBMFOPNEBUIFUHFFOBEFRVBUF DPOUSPMFWPFSEFPQUSBOTBDUJFTEPPS´WFSEBDIUFFOUJUFJUFOµ[PBMTEJF PQEF[XBSUFMJKTUWFSNFMETUBBO %PPSEJWFSTFJOTUFMMJOHFOVJU*SBOPQEF[XBSUFMJKTUUFQMBBUTFO XBBSPOEFSHSPUF*SBBOTFCBOLFO JTIFUJOUFSOBUJPOBMFCFUBMJOHTWFS LFFSNFU*SBOFFO¿JOLFTMBHUPFHFCSBDIU*FEFSF¾OBODJqMFJOTUFMMJOH EJFJOUFSOBUJPOBBM[BLFOEPFU QSPCFFSUUSBOTBDUJFTNFUEF[FĆFTNFU WFSLMBBSEFµJOTUFMMJOHFOUFWFSNJKEFO PN"NFSJLBBOTFTUSBGNBBUSFHF MFOUFWPPSLPNFO%JWFSTFJOUFSOBUJPOBMFCBOLFOFOBOEFSFCFESJKWFO IFCCFOJONJEEFMTIVOBDUJWJUFJUFOJO*SBOCFqJOEJHEPNSJTJDPµTUF WFSNJKEFO*SBBOTFCFESJKWFOIFCCFOEBBSEPPSTUFFETNFFSQSPCMFNFO PNJOUFSOBUJPOBMFUSBOTBDUJFTUFWFSSJDIUFO IFUHFFOEFCVJUFOMBOETF

Ap: 2009nr6

17

IBOEFMWBO*SBOOFHBUJFGCFuOWMPFEU%PPSEBUEF[FTBODUJFTNFUOBNF EFFDPOPNJTDIFFMJUFJO*SBOUSFGGFO OBNFMJKLEFNFOTFOEJFPQ HSPUFTDIBBMHFMEWFSEJFOFONFUCVJUFOMBOETFIBOEFM IPQFOEF74 EFCJOOFOMBOETFESVLPQIFU*SBBOTFSFHJNFPNIFUOVDMFBJSFCFMFJE BBOUFQBTTFOUFWFSHSPUFO FO[PEFSFMBUJFWFLPTUFOWBOIFUCFUXJTUF OVDMFBJSFQSPHSBNNBUFMBUFOUPFOFNFO

Ontwijkstrategieën 5PUPQCFQBBMEFIPPHUFXFFU*SBOEFIBOEFMTCFMFNNFSJOHFOUF POUXJKLFO;PIFCCFOEFBGHFMPQFOKBSFOPQWBMMFOEWFFM*SBBOTF CFESJKWFOIVO IPPGE LBOUPSFOWFSQMBBUTUOBBSOBCVSJHFMBOEFO [PBMT EF7FSFOJHEF"SBCJTDIF&NJSBUFO #BISFJOFO2BUBS0PLXPSEUWFFM HFCSVJLHFNBBLUWBOÚVTTFOQFSTPOFOµJOEF[FMBOEFO WBBL[PHF OPFNEFĆSJFWFOCVT¾SNBµTµ 0QEF[FXJK[FLVOOFOJOUFSOBUJPOBMF QBSUOFST[BLFOEPFONFUFFOGPSNFFMOJFU*SBBOTCFESJKG UFSXJKMEF PQCSFOHTUFOUPDIJO*SBOUFSFDIULPNFO)FUFDPOPNJTDIFWFSLFFS UVTTFOEF7FSFOJHEF"SBCJTDIF&NJSBUFOFO*SBOJTEFBGHFMPQFOKBSFO CJKWPPSCFFMEFYQMPTJFGHFTUFHFO ;PBMTIJFSCPWFOFWFOFFOTPWFS/PPSE,PSFBXFSEWFSNFME WFSQMBBUTU PPLIFU*SBBOTFCFUBMJOHTFOIBOEFMTWFSLFFS[JDICPWFOEJFOOBBS CBOLFOJOMBOEFOXBBSNFO[JDINJOEFSESVLNBBLUPNTBODUJFTWBO 7/PG74.FUOBNF1BLJTUBBOTFCBOLFOIFCCFOFFOHSPPUNBSLUBBO EFFMJO*SBOWFSPWFSE%F[F¾OBODJqMFJOTUFMMJOHFOIFCCFOOBVXFMJKLT

UPUHFFO LMBOUFONFU CBOEFOJOEF74PGBOEFSFXFTUFSTFMBOEFO FO IFCCFOEVTXFJOJHUFWFSMJF[FOEPPS"NFSJLBBOTFTUSBGNBBUSFHFMFO 1BTWJBFFOPOEPPS[JDIUJHFLFUFOWBOLMFJOFSFFOHSPUF¾OBODJqMF JOTUFMMJOHFOTUBBOEF*SBBOTF¾OBODJqMFUSBOTBDUJFTVJUFJOEFMJKLJO WFSCJOEJOHNFUEFXFSFMENBSLU4PNNJHFEFTLVOEJHFOXJK[FOFSEBO PPLPQEBUEFTBODUJFTBMMFFONBBSNFFSTDIJNNJHIFJESPOEPNIFU *SBBOTFCFUBMJOHTWFSLFFSDSFqSFO XBBSEPPSEFLBOTPQJMMFHBMFUSBOT BDUJFTTMFDIUTJTUPFHFOPNFO 0PLEF*SBBOTFIBOEFMJOIFUBMHFNFFOWFSTDIVJGU8BBSHSPUF XFTUFSTFCFESJKWFO[JDIVJU*SBOUFSVHUSFLLFO XPSEUIVOQMBBUTWBBL EJSFDUJOHFOPNFOEPPSDPODVSSFOUFOVJUOJFUXFTUFSTFMBOEFO7PPSBM $IJOBNPFUJOEJUWFSCBOEPQOJFVXHFOPFNEXPSEFOEFIBOEFM UVTTFO$IJOBFO*SBOHSPFJEFEFBGHFMPQFOKBSFOQJKMTOFM.BBSPPL BOEFSF"[JBUJTDIFMBOEFOFO3VTMBOETQSJOHFOEFFMTJOIFUHBUEBU XFTUFSTFCFESJKWFOPOEFSESVLWBOEFTBODUJFTBDIUFSMBUFO5PFOEF 'SBOTFPMJFNBBUTDIBQQJK5PUBM[JDIJOUFSVHUSPLVJU*SBO WFSLPO EJHEFEF*SBBOTF.JOJTUFSWBO0MJFEJSFDUIFU8FTUFO²OJFUOPEJH³UF IFCCFO PNEBUFSHFOPFH"[JBUJTDIFQBSUOFSTUFWJOEFO[JKO;PMBOH FSHFFOTUFSLFJOUFSOBUJPOBMFFFOTHF[JOEIFJECFTUBBUPWFSTBODUJFT KFHFOT*SBO [BMIFUMBOEJOUFSOBUJPOBBM[BLFOLVOOFOCMJKWFOEPFO 8FMJTXBBSWFSTMFDIUFSUEF*SBBOTFFDPOPNJFBMFFOBBOUBMKBSFO NBBS EBUMJHUPPLEFFMTBBOIFUCJOOFOMBOETFFDPOPNJTDIFCFMFJEWBOEF SFHFSJOH"INBEJOFKBE/JFUUFNJOTDIVJWFOEF*SBBOTFNBDIUIFCCFST EFTDIVMEWBOEFFDPOPNJTDIFNBMBJTFHSBBHJOEFTDIPFOFOWBOEF

Iran geeft naar de mening van de Veiligheidsraad te weinig opening van zaken aan inspecteurs van het Internationaal Atoomenergie Agentschap. Inspecteurs onderzoeken restanten van een reactor in Irak na de Golfoorlog van 1991 (foto: IAEA Action Team)

18

Ap: 2009nr6

´WJKBOEFOµJOIFU8FTUFO°EJUQSPQBHBOEJTUJTDIHFCSVJLWBOEF TBODUJFTPNFJHFOGBMFOUFWFSCMPFNFOXFSEIJFSCPWFOPPLBMJO /PPSE,PSFBHFTJHOBMFFSE

Economische sancties: effectief of niet? )FUCMJKGUEFWSBBHIPFFGGFDUJFGEFFDPOPNJTDIFTBODUJFTUFHFO /PPSE,PSFBFO*SBOOVXFSLFMJKL[JKO;FLFSPQEFLPSUFUFSNJKOLBO QFTTJNJTNFEFPWFSIBOELSJKHFO#FJEFMBOEFOXFSLFOJNNFSTHFXPPO EPPSBBOIVOOVDMFBJSFQSPHSBNNBµT UFSXJKMEFTBODUJFTQSJNBJSEF CFqJOEJHJOHEBBSWBOBMTEPFMIFCCFO%PPSHFCSFLBBOFFOTHF[JOE IFJECJOOFOEFJOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQMVLUIFUOJFUPNCJOOFO EF7FSFOJHEF/BUJFTUPUFDIUTUSFOHF WFFMPNWBUUFOEFTBODUJFTUF LPNFO#PWFOEJFONBLFO[PXFM/PPSE,PSFBBMT*SBONJTCSVJLWBO EFJOUFSOBUJPOBMFWFSEFFMEIFJEEPPSEFFDPOPNJTDIFCBOEFOBBOUF IBMFONFUMBOEFOEJFEFTBODUJFTNJOEFSTUSFOHIBOEIBWFO XBBSCJK WPPSBM$IJOBJOCFJEFHFWBMMFOFFOPQWBMMFOEFSPMWFSWVMU 0QEFXBUMBOHFSFUFSNJKOJTFSFDIUFSPPLQMBBUTWPPSFOJHPQUJNJTNF %FCFTMVJUWPSNJOHWJBEF7/WFSMPPQUXFMJTXBBSMBTUJH NBBSFSWBMU XFMEFHFMJKLHFMFJEFMJKLFBBOTDIFSQJOHWBOEFTBODUJFTXBBSUFOFNFO XBBSEPPS[PXFM/PPSE,PSFBBMT*SBOTUFFETWFSEFSHFuTPMFFSESBLFO *OUFSOBUJPOBMFIBOEFMJTMBTUJHFSHFXPSEFO XBUWPPSBMFFOOFHBUJFWF JOWMPFEPQEF*SBBOTFFDPOPNJFIFFGU°/PPSE,PSFBJTBMWFFMMBOHFS [PHFuTPMFFSEEBUIFUOBVXFMJKLTCVJUFOMBOETFIBOEFMLFOU%PPSEBU EFTBODUJFTTQFDJ¾FLHFSJDIU[JKOPQQFSTPOFOFOPSHBOJTBUJFTEJFCF USPLLFO[JKOCJKEFOVDMFBJSFQSPHSBNNBµT XPSEFOEFLPTUFOIJFSWBO PQHFTUVXE*O[PXFMIFU*SBBOTFBMTIFU/PPSE,PSFBBOTFHFWBMXBSFO CPWFOEJFO"NFSJLBBOTFQPHJOHFOTVDDFTWPMPNIFUJOUFSOBUJPOBMF CFUBMJOHTWFSLFFSWBOFOOBBSWFSEBDIUFQFSTPOFOFOPSHBOJTBUJFTMBN UFMFHHFO)JFSNFFXPSEFOEFEJSFDUCFUSPLLFOFONFUFFOHFSBBLU 8FMJTXBBSLVOOFO[JKIVOUPFWMVDIU[PFLFOUPUTDIJNNJHFCBOLFO VJUMBOEFOBMT1BLJTUBO UPDI[JKOJOUFSOBUJPOBMFUSBOTBDUJFTIPFEBO PPLJOHFXJLLFMEFSFOEVVSEFSHFXPSEFOFOJTFSBMUJKEIFUSJTJDPPQ CFTMBHMFHHJOHPGCFWSJF[JOHWBOUFHPFEFO

[JKOEFOVDMFBJSFQSPHSBNNBµTWBOCFJEFMBOEFOHFXPPOEPPSHFHBBO "BOEFBOEFSFLBOUMJKLUNJMJUBJSFBDUJFUFHFOCFJEFMBOEFOPPLPOSF BMJTUJTDIBMTFSBMMBOEFO[PVEFO[JKOEJFFFOBBOWBMPQ/PPSE,PSFB PG*SBOPWFSXFHFO EBOXPSEFO[JKWPPSMPQJHUFHFOHFIPVEFOEPPSEF SFTUWBOEFJOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQEJFNJMJUBJSJOHSJKQFOUFWnS HBBOEWJOEU;PCF[JFO[JKOTBODUJFTPOEBOLTBMMFTIFUNFFTUMPHJTDIF CFMFJETJOTUSVNFOUPNCFJEFMBOEFOPOEFSESVLUF[FUUFOPNIVOBMT JMMFHBBMCFTUFNQFMEFBDUJWJUFJUFOUFTUBLFO/BUVVSMJKL[BMFFONJY UVTTFOEFJOTUSVNFOUFOVJUFJOEFMJKLIFUNFFTUFGGFDUJFG[JKOTBODUJFT EJFOFOPOEFSTUFVOEUFXPSEFOEPPSEJQMPNBUJFLFJOTQBOOJOHFO FO XFMMJDIUEPPSFFOESFJHJOHWBONJMJUBJSJOHSJKQFOBMTMBBUTUFSFENJEEFM &DPOPNJTDIFTBODUJFTMJKLFONPNFOUFFMIFUCFTUFNJEEFMEBUEF JOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQUFSCFTDIJLLJOHIFFGU PPLBMLBOBBOIFU JOTUSVNFOU[FMGOPHIFFMXBUHFTMFVUFMEXPSEFO%FCFTUFNBOJFSPN TBODUJFTFGGFDUJFWFSUFNBLFOJTIFUCFSFJLFOWBONFFSFFOTHF[JOE IFJECJOOFOEFJOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQ [PEBUMBOEFOEFTBODUJFT NJOEFSNBLLFMJKLLVOOFOPOUEVJLFO%BUJTFDIUFSNBLLFMJKLFSHF[FHE EBOHFEBBO

Drs. S. van der Meer is onderzoeker bij het Clingendael Security and Conflict Programme. Zijn onderzoek richt zich vooral op de verspreiding van massavernietigingswapens. Wilt u reageren? Mail de redactie: [email protected].

1.

Voor meer achtergronden over het Noord-Koreaanse gedrag, zie bijvoorbeeld: Sico van der Meer, ‘How Rogue States Play the Game. The Case of North Korea’s Nuclear Programme’, in: Jaap de Zwaan, Edwin Bakker & Sico van der Meer (red.), Challenges in a Changing World. Clingendael Views on Global and Regional Issues, T.M.C. Asser Press, Den Haag, 2008, pp. 221-232.

2.

Tot besluit

Sheena Chestnut, ‘Illicit Activity and Proliferation. North Korean Smuggling Networks’, International Security, jrg. 32 (2007) nr. 1, pp. 80-111.

6JUFSBBSE[JKO/PPSE,PSFBFO*SBOTMFDIUTUXFFWPPSCFFMEFOWBO MBOEFOEJFUFNBLFOIFCCFONFUFDPOPNJTDIFTBODUJFT FOLVOOFO FSOJFU[PNBBSBMPNWBUUFOEFDPODMVTJFTVJUXPSEFOHFUSPLLFO*O CFJEFHFWBMMFOXPSEUFDIUFSEVJEFMJKLEBUEFFGGFDUJWJUFJUWBOEF TBODUJFTNFUOBNFMJKEUPOEFSHFCSFLBBOFFOTHF[JOEIFJECJOOFO EFJOUFSOBUJPOBMFHFNFFOTDIBQ

3.

0WFSIFUBMHFNFFOXPSEFOEFCFMFJETNPHFMJKLIFEFOPNJOUFSOBUJ POBMFSFHFMTFOOPSNFOBGUFEXJOHFOHSPGXFHJOESJFDBUFHPSJFqO JOHFEFFMEEJQMPNBUJFLFPOEFSIBOEFMJOHFO TBODUJFTFONJMJUBJSJO HSJKQFO8BUCFUSFGU/PPSE,PSFBFO*SBOIFFGUEJQMPNBUJFOPHXFJOJH SFTVMUBBUHFIBEKBSFOMBOHFEJBMPHFOIFCCFOJOTPNNJHFHFWBMMFO XFMJTXBBSUPU UJKEFMJKLF PWFSFFOLPNTUFOHFMFJE NBBSJOEFQSBLUJKL

Zie bijv.: Andrei Lankov, ‘Pyongyang Strikes Back. North Korean Policies of 2002-08 and Attempts to Reverse “Destalinization from Below” ’, Asia Policy, juli 2009, pp. 47-71.

4.

‘Italy Blocks Sale of Two Yachts It Fears Were Destined for N Korea’,

5.

‘ABN Amro krijgt boete van 80 miljoen dollar’, de Volkskrant,

6.

‘Cat and Mouse: Iranians Scheme to Elude Sanctions’, The Wall

7.

Michael Jacobson, ‘Sanctions against Iran: a Promising Struggle’,

8.

‘Total vertrekt, maar Iran heeft Westen “niet nodig” ’, de Volkskrant,

Financial Times, 23 juli 2009.

20 december 2005.

Street Journal, 13 februari 2008.

The Washington Quarterly, jrg. 32 (2008) nr. 3, pp. 69-88.

11 juli 2008.

Ap: 2009nr6

Kiev tussen Brussel en Moskou

19

Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko David den Dunnen

Van 7-10 oktober 2009 vond de 55e Algemene Vergadering van de Atlantic Treaty Association (ATA) plaats in Kiev, Oekraïne. De ATA is de overkoepelende organisatie voor alle 42 Atlantische Commissies in de NAVO-lidstaten en partnerlanden. Daags voor de conferentie sprak Atlantisch Perspectief met de ambassadeur van Oekraïne in Nederland, Vasyl Korzachenko. Hij diende eerder onder meer als de Oekraïense consul-generaal in Sydney en Chicago.

De Oekraïense betrekkingen met het Westen en Rusland Zowel voor als na de ‘Oranje-revolutie’ van 2004 richtte Oekraïne zich nadrukkelijk op de verbetering van de betrekkingen met het Westen. Tegelijkertijd onderhield het een werkbare verstandhouding met Rusland. Na een serie van crises over de gastoevoer vanuit Rusland door Oekraïne naar elders in Europa rees de vraag of Oekraïne zijn betrekkingen met Rusland niet zou moeten verbeteren. /BEF0FLSBuFOTFPOBGIBOLFMJKLIFJEIBEEFOXFFFOBCTPMVVUOPSNBMF WFSTUBOEIPVEJOHNFUEF3VTTJTDIF'FEFSBUJF%FQSFTJEFOUFO-FPOJE ,SBWUTKPFLFO#PSJT+FMUTJOPOUNPFUUFOFMLBBSSFHFMNBUJH FOTQSBLFO PWFSFFOWFSEFSFWFSCFUFSJOHWBOEFWFSTUBOEIPVEJOH.FUPO[F POBGIBOLFMJKLIFJELSFFHEFWFSTUBOEIPVEJOHFFOOJFVXFTUBSU #FJEFMBOEFOTUPOEFOOVPQHFMJKLFWPFU

QSPCFFSEFOXFUPDIFFOQSBLUJTDIFTBNFOXFSLJOHNFU3VTMBOEUF POEFSIPVEFO8FCMJKWFOEFEJBMPPHWPFSFOPWFSFFOHSPPUBBOUBM [BLFOWBOHFNFFOTDIBQQFMJKLCFMBOH FOXFQSPCFSFOCFTUBBOEF NFOJOHTWFSTDIJMMFOUFPWFSCSVHHFO 5FHFMJKLFSUJKEHFFGU0FLSBuOFBBOEBUIFUPOEFSEFFMWBOEFXFTUFSTF HFNFFOTDIBQXJMXPSEFO8FIFCCFOPOTWFSMBOHFOPNMJEUFXPSEFO WBOEF&6FOEF/"70OBESVLLFMJKLVJUHFTQSPLFO0O[FCVJUFOMBOET QPMJUJFLFQSJPSJUFJUFO &VSP"UMBOUJTDIFJOUFHSBUJFFOUFHFMJKLFSUJKE HPFEOBCVVSTDIBQNFU3VTMBOE NBBLUFOXFBMLPSUOBPO[FPOBG IBOLFMJKLIFJEEVJEFMJKL %F3VTTJTDI0FLSBuFOTFSFMBUJFIFFGUEJFQFIJTUPSJTDIFXPSUFMT)FMBBT CMJKGUEFPNHBOHNFUPOTCVVSMBOEXBBSXF[PµOMBOHFIJTUPSJFNFF EFMFO HFWPFMJH

Waar ging het mis?

Hoe ziet Oekraïne zijn toekomst? Ligt deze uitsluitend in integratie met het Westen, of eerder in een balans tussen een westerse oriëntatie en een werkbare relatie met Rusland?

7PPSBMHFEVSFOEFIFUBGHFMPQFOEFDFOOJVNIFCCFOXFHFNFSLUEBU EFSFMBUJFNJOEFSHFNBLLFMJKLJTHFXPSEFO%FBUNPTGFFSJTWFSBO EFSE3VTMBOEEFFE[JKOJOWMPFEXFFSHFMEFOJO[JKOPNHFWJOH FO CFTDIPVXEF0FLSBuOFBMTPOEFSEFFMWBO[JKOJOWMPFETTGFFS7PPSPOT XBTEJUOJFUOBUVVSMJKL&SLXBNNFFSESVLPQPOTUFTUBBO/JFUUFNJO

/BPO[FPOBGIBOLFMJKLIFJEJOWFSLMBBSEFOBMMF0FLSBuFOTFQPMJUJDJ EBUXFSJDIUJOHIFU8FTUFOXJMEFO/PHOJFU[P[FFSDPODSFFUBMTMJE WBO&6PG/"70 NBBSBMTEFFMWBOEF´&VSPQFTFGBNJMJFµ XBBSUPF 0FLSBuOFBMUJKEIFFGUCFIPPSE&OWBOEBBSVJU[PVEFOXFFFOOPSNBMF SFMBUJFNFU3VTMBOELVOOFOPOUXJLLFMFO8FCFOBESVLUFOEBUEJUEF

20

CFMBOHFOWBO[PXFM0FLSBuOFBMT3VTMBOE[PVEJFOFO8F[FJEFOOJFU EBUXF3VTMBOEWBBSXFM[PVEFO[FHHFOFOVJUTMVJUFOEPOEFSEFFMWBO IFU8FTUFOXJMEFOXPSEFO*LXJMPOEFSTUSFQFOEBUXFHPFEFCFUSFL LJOHFOXJMMFOPOEFSIPVEFONFUFMLWBOPO[FQBSUOFST NBBSEBUEJU OJFUUFOLPTUFNBHHBBOWBOPO[FOBUJPOBMFCFMBOHFO8JK[JKOFSWBO PWFSUVJHEEBUFFOHPFEFSFMBUJFNFU[PµOHSPUFCVVSBMT3VTMBOE[BM CJKESBHFOBBOFFOOPSNBMFWFSTUBOEIPVEJOHNFUEF&6FOEF/"70 0PL3VTMBOEIBECBBUCJKHPFEFCFUSFLLJOHFONFUIFU8FTUFOPN FFOEFNPDSBUJFFOFFOHPFEFFDPOPNJFPQUFCPVXFO&OIFUIFFGU JONJEEFMTPPLFFOVJUHFCSFJEFSFMBUJFNFUIFU8FTUFO°PQWFFM HFCJFEFOJTIFUPOTWPPS Binnen de Oekraïense regeringscoalitie bestaan er al langere tijd grote spanningen tussen de meer ‘pro-westerse’ en ‘pro-Russische’ partijen. In september 2008 kwam dit tot een uitbarsting en viel de regering. Wat is de toekomst van prowesters beleid in Oekraïne, als de leiders zo verdeeld zijn? &SCFTUBBOXFMJTXBBSWFSTDIJMMFOEFWJTJFTCJOOFOEFSFHFSJOHTDPBMJUJFPWFS IPFFOXBOOFFSFFOCFQBBMEEPFMCFSFJLU[PVNPFUFOXPSEFO NBBSEBU JTOJFUPOHFCSVJLFMJKLEJUIFCKFJO[PWFFM&VSPQFTFMBOEFO%BBSOBBTU OBEFSFOXJKEFQSFTJEFOUTWFSLJF[JOHFOWBOKBOVBSJFO[JKOEFMFJEFST WBOEFCFMBOHSJKLTUFQBSUJKFONFUFMLBBSJOFFOQPMJUJFLFTUSJKEHFXJLLFME )FUCMJKGUPO[FQSJPSJUFJUPNPOTSJDIUJOHEF&6FOEF/"70UFCFHFWFO %JUXPSEUPPLCFWFTUJHEEPPSFFOXFUEJFJTBBOHFOPNFOEPPSEF 7FSDIPWOB3BEB IFU0FLSBuFOTFQBSMFNFOU EJFEFPG¾DJqMFQSJPSJUFJUFO WBOPOTCVJUFOMBOETCFMFJECFWBU&OFFOWBOEFQBSUJKFOEJFWPPSEF[F XFUTUFNEFOXBTEJFWBOPQQPTJUJFMFJEFS7JLUPS+BOPFLPWJUTK)JKIFFGU EJUOPPJUIFSSPFQFO 5FHFMJKLFSUJKEXJMJLPPLCFOBESVLLFOEBUIFUVJUFFOWBMMFOWBOEF QBSMFNFOUBJSFDPBMJUJFFOEFWPSNJOHWBOFFOOJFVXFJOOJFUXFSE WFSPPS[BBLUEPPSNFOJOHTWFSTDIJMMFOPWFSEFQSJPSJUFJUFOWBOIFUCVJUFO MBOETCFMFJE NBBSQVVSEPPSCJOOFOMBOETFPNTUBOEJHIFEFO/BBSNJKO NFOJOHUXJKGFMUHFFOWBOEFIVJEJHF0FLSBuFOTFMFJEFSTBBOEFOPPE[BBL PNXFEFS[JKETHVOTUJHFWFSIPVEJOHFOUFPOUXJLLFMFONFUTUSBUFHJTDIF QBSUOFSTJO[PXFMIFU8FTUFOBMTIFU0PTUFO5FHFMJKLFSUJKENPFUFOXJK SFLFOJOHIPVEFONFUEFWPPSLFVSFOWBOEF0FLSBuFOTFCFWPMLJOH%F TUFVOWPPSEFFOFPGEFBOEFSFQPMJUJDVTIBOHUBGWBO[JKOLJF[FSTCBTJT )FUOJWFBVWBOPOEFSTUFVOJOHWBO/"70UPFOBEFSJOHLBOJOXFTUFMJKLFFO PPTUFMJKLFHFCJFEFOWBOIFUMBOECJKWPPSCFFMETVCTUBOUJFFMWFSTDIJMMFO Is de Oekraïense bevolking ook niet sterk verdeeld over het buitenlandbeleid van het land? Wil de meerderheid niet eerder nauwere banden met Moskou? 0QJOJFQFJMJOHFOUPOFOEBUEF0FLSBuFOTFCFWPMLJOHXJMMFWFOJOFFO POBGIBOLFMJKLFOTUFSL0FLSBuOF EBU[PXFMFFOOPSNBBMCFMFJELFOU UFOBBO[JFOWBO8FTU&VSPQBBMT3VTMBOE

Ap: 2009nr6

*LCFOFSWBOPWFSUVJHEEBUNFOJOHTWFSTDIJMMFONFU3VTMBOECFUFSEPPS NJEEFMWBOEJBMPPHEBOEPPSDPOGSPOUBUJFLVOOFOXPSEFOPQHFMPTU %JU[BMCJKESBHFOBBOIFUFWFOXJDIUJOPOTCVJUFOMBOETCFMFJE

Oekraïne richting NAVO… De vorige Amerikaanse president, George W. Bush, was groot voorstander van Oekraïense toetreding tot het Membership Action Plan, het voorportaal voor lidmaatschap van de NAVO. Tijdens de Top in Boekarest in april vorig jaar konden de NAVO-leiders het hier echter niet over eens worden, en stelden MAP-lidmaatschap voor Oekraïne uit. Het is niet waarschijnlijk dat de regering van Barack Obama dit proces weer nieuw leven zal inblazen, omdat haar prioriteit lijkt te liggen bij de verbetering van de betrekkingen met Rusland. Wat verwacht Oekraïne van de NAVO en de VS in de nabije toekomst? /JFNBOEUXJKGFMUBBOIFUCFTMVJUWBOEF/"70 [PBMTHFOPNFOUJKEFOT EF#PFLBSFTU5PQ EBU0FLSBuOFFO(FPSHJqJOEFUPFLPNTUMJE[VMMFO XPSEFO%JUVJUHBOHTQVOUXFSEOPHFFOTIFSIBBMEUJKEFOTEF5PQJO 4USBBUTCVSHFO,FIMFFSEFSEJUKBBS 0FLSBuOFXFSLUTBNFONFUEF/"70PQCBTJTWBOIFU)BOEWFTUWBOIFU ´%JTUJODUJWF1BSUOFSTIJQµFOWBOKBBSMJKLTFOBUJPOBMFQSPHSBNNBµTEJF POTNPFUFOWPPSCFSFJEFOPQUPFUSFEJOH0FLSBuOFWPSEFSUIJFSEPPS HFTUBBHPQIFUQBESJDIUJOH/"70MJENBBUTDIBQ)PFXFMXJKOPHHFFO MJE[JKO OFFNUPOTMBOEBMTFOJHFOJFU/"70MBOEEFFMBBOWJFSWBOEF WJKGIVJEJHF/"70NJTTJFT .JKOWFSXBDIUJOHJTEBUEF7FSFOJHEF4UBUFOPO[FTUSBUFHJTDIFQBSUOFS CMJKWFOJOEFUPFLPNTU6XFFUEBUFFOBBOUBMIPHF"NFSJLBBOTF WFSUFHFOXPPSEJHFST0FLSBuOFPOMBOHTCF[PDIUFO FOEBU[JKBMMFNBBM WFSLMBBSEFOEBUEF740FLSBuOFCFTDIPVXFOBMTFFOTUSBUFHJTDIF QBSUOFS%BUJTWPPSPOTFSHCFMBOHSJKL %F"NFSJLBOFOIFCCFOBBOHFHFWFOEF´SFTFUµLOPQUFXJMMFO JOESVLLFOBMTIFUHBBUPNEFWFSTUBOEIPVEJOHNFUEF3VTTFO%F "NFSJLBBOTFWFSUFHFOXPPSEJHFSTWFSUFMEFOPOTEBU[FEJUEPFOPN OJFUBMMFFOEFCFUSFLLJOHFONFU3VTMBOEUFWFSCFUFSFO NBBSPPLPN EFBMHFIFMF&VSPQFTFFOXFSFMEXJKEFWFJMJHIFJEUFCFWPSEFSFO8JK WFSXBDIUFOEBUEF74POT[VMMFOCMJKWFOPOEFSTUFVOFOJOIFUEPPS WPFSFOWBOEFOPEJHFIFSWPSNJOHFOPNEJDIUFSCJK/"70FO&6UF LVOOFOLPNFO 0O[FFDPOPNJTDIFCFUSFLLJOHFONFU"NFSJLB[JKOPPLCFMBOHSJKL%F 74[JKOFFOWBOEFHSPUFSFIBOEFMTQBSUOFSTWBO0FLSBuOF#FIBMWF 3VTMBOEFO%VJUTMBOEJTPPL/FEFSMBOEFFOCFMBOHSJKLFQBSUOFS 4PNNJHFWBOEFHSPPUTUFJOWFTUFFSEFSTJOEF0FLSBuFOTFFDPOPNJF LPNFOVJU/FEFSMBOE

Ap: 2009nr6

21

Op dit moment vindt er binnen de NAVO een discussie plaats over haar toekomst, en wordt er een nieuw strategisch concept opgesteld. Hoe ziet u de toekomst van het bondgenootschap? )FUMJKLUNFMPHJTDIEBUXFSFMEXJKEFPOUXJLLFMJOHFOFSWPPS[PSHFOEBU EFSPMFOEFEPFMTUFMMJOHFOWBOBMMFCFUSPLLFOBDUPSFOIFSPWFSXPHFO EJFOFOUFXPSEFO*LXFFUOJFU[FLFSPGEF/"70[FMGBMQSFDJFTXFFU XBBS[FIFFOHBBU8JK[PVEFOJOJFEFSHFWBMXJMMFO[JFOEBUEF/"70 FFOLSBDIUJHF&VSPQFTFWFJMJHIFJETPSHBOJTBUJFCMJKGU EJFJOTUBBUJT PNPQUFUSFEFOPQ[PXFMUFSSFJOFOWBO´TPGUµBMTÍBSETFDVSJUZµ)FU JTWPPSPOTWBOXF[FOMJKLCFMBOHEBUEF/"70CFWFTUJHUEBU[FPQFO CMJKGUTUBBOWPPSOJFVXFMFEFO *LWPPS[JFEBBSOBBTUJOUFOTJFWFSFTBNFOXFSLJOHNFUBOEFSFNPOEJBMF FOSFHJPOBMFTQFMFST [PBMTEF7/ EF&6FOEF074& Zou het voor Oekraïne niet logisch zijn om erop te hameren dat de collectieve zelfverdedigingsclausule van Art. 5 de hoeksteen van de NAVO blijft? %BUJT[FLFSFFOCFMBOHSJKLFWPPS[JFOJOH NBBSEFSPMIJFSWBOIBOHU PPLBGWBOEFJOUFSOBUJPOBMFWFJMJHIFJETTJUVBUJF%FVJUPFGFOJOHWBO "SUJTHFDPNQMJDFFSEFSHFXPSEFOJOEFIVJEJHFDPOUFYU8JKWPMHFO NFUCFMBOHTUFMMJOHEFEJTDVTTJFCJOOFOEF/"70PWFSBBOQBTTJOHWBO "SUBBOEFIVJEJHFSFBMJUFJU Bestaat er twijfel in Oekraïne of de NAVO te hulp zou schieten bij een aanval van buitenaf?

HSB¾TDIFBDIUFSVJUHBOH HFPSHBOJTFFSEFNJTEBBE CFESFJHJOHFOWPPS EFFOFSHJF[FLFSIFJE FOEFSHFMJKLF

7PPSFFOHSPPUEFFMWBOEFCFWPMLJOHEJFWPPS/"70UPFUSFEJOH JT CMJKGU"SUBBOUSFLLFMJKL5FHFMJKLFSUJKEWFSXBDIUFOXFEBU EFJOSPFQJOHFSWBOOJFUOPEJH[BM[JKO FOEBUJOEFUPFLPNTUEF WFJMJHIFJETBSDIJUFDUVVSJO&VSPQB[JDI[PEBOJHPOUXJLLFMUEBU"SU BBOBDUVBMJUFJU[BMWFSMJF[FO

%FPOMBOHTBBOHFOPNFO0FLSBuOF&6"TTPDJBUJFBHFOEBWPSNUIFU TUBSUTDIPUWPPSWPMMFEJHFJNQMFNFOUBUJFWBOEF"TTPDJBUJFPWFSFFOLPNTU UVTTFOEF&6FO0FLSBuOF WPPSEBUEF[FEF¾OJUJFGJOXFSLJOHLBOUSFEFO %F"TTPDJBUJFPWFSFFOLPNTUWPPS[JFUPOEFSNFFSJOEFPQSJDIUJOHWBO FFOWSJKIBOEFMT[POFUVTTFOEF6OJFFO0FLSBuOF0OTVJUFJOEFMJKLF EPFMJTFGGFDUJFWF0FLSBuFOTFEFFMOBNFBBOEF&VSPQFTFJOUFSOFNBSLU XBBSCJKHFMFJEFMJKLWSJKWFSLFFSWBOQFSTPOFO HPFEFSFOFOLBQJUBBM FO WSJKFDPODVSSFOUJFUPUTUBOELPNFO

… en de Europese Unie President Joesjtsjenko stelde in een interview met NRC Handelsblad in mei dit jaar dat Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie “noodzakelijk” zou zijn voor de Europese stabiliteit. Kunt u uitleggen waarom? "MTIFUQSPDFTWBO&VSPQFTFFFOXPSEJOHOJFUBGHFNBBLUXPSEU XBBSCJKBMMF&VSPQFTFOBUJFTBBOCPPSEXPSEFOHFIBBME [BMEF &6HFFOWPMMFEJHFTUBCJMJUFJULFOOFO)FUJNQMFNFOUFSFOWBOEF &VSPQFTFOPSNFOFOCFHJOTFMFOJTOJFUBMMFFOWPPSFMLLBOEJEBBUMBOE FFOFOPSNFVJUEBHJOH NBBSWPPS&VSPQBUFHFMJKLFFOHSPUFLBOTPQ NFFSTUBCJMJUFJU)FU[BMPPLEFLXBMJUFJUWBOMFWFOWFSCFUFSFOWBOEF NJMKPFOFONFOTFOEJFWPPSFFO&VSPQFTFUPFLPNTULJF[FO%BBSEPPS [BMUFHFMJKLIFUQPUFOUJFFMWBOEF&6FOPSNUPFOFNFOPNEFIFEFO EBBHTFQSPCMFNFOBBOUFQBLLFO [PBMTJMMFHBMFJNNJHSBUJF EFNP

%JUJTPPLFSHJOUFSFTTBOUPNEF0FLSBuFOTFIBOEFMTCFUSFLLJOHFO NFU/FEFSMBOEFFOTUFWJHFJNQVMTUFHFWFO)PFXFMXFBMFFOWSJK TVDDFTWPMMFCJMBUFSBMFSFMBUJFPOEFSIPVEFOPQIFUHFCJFEWBOIBOEFM FOFDPOPNJF UPPOUEF/FEFSMBOETF[BLFOXFSFMEHSPUFCFMBOHTUFMMJOH WPPSEFWSJKIBOEFMT[POF 0FLSBuOFTUSFFGUEBBSOBBTUOBBSWFSTUFSLJOHWBOEFTBNFOXFSLJOH NFU&6HFSFMBUFFSEFPSHBOJTBUJFTBMT&VSPQPM 0NPOTÍVJTXFSLµUFSWPPSCFSFJEJOHPQ&6MJENBBUTDIBQ[PHFEFHFO NPHFMJKLUFLVOOFOVJUWPFSFO IFFGUIFU0FLSBuFOTFLBCJOFUFFO WJDFQSFNJFSIFUNBOEBBUHFHFWFOPNIFUXFSLUFDPzSEJOFSFOEBU EF0FLSBuFOTFXFUHFWJOHEJDIUFSCJKEF&6OPSNFONPFUCSFOHFO

Oekraïne biedt een grote afzetmarkt voor de EU. Premier Joelia Timosjenko (l.) met de Europese Commissaris voor Externe Betrekkingen, Benita Ferrero-Waldner (foto: Europese Unie)

22

8FCFHSJKQFOPWFSJHFOTWPMMFEJHEBUIFUPWFSHSPUFEFFMWBOIFUXFSL EPPS0FLSBuOF[FMGHFEBBONPFUXPSEFO 0FLSBuOFXJMJFUTUPFWPFHFOBBOEFCFTUBBOEF&VSPQFTFFOJOUFSOB UJPOBMFTBNFOXFSLJOH)FU[BM[JKOCFTUEPFOPNUFWPMEPFOBBOEF ,PQFOIBHFODSJUFSJB8BOOFFSXJKEBBSOBXPSEFOVJUHFOPEJHE [BMFFO TUFSLFOTUBCJFMMBOEUPFUSFEFO%JUIFFGUEVJEFMJKLNFFSXBBSEFWPPS EF&68FLPNFOEBOOJFUNFFSCJOOFOBMTBSNCVVSMBOE NBBSBMT FFOXBBSEFWPMMFQBSUOFS *LCFHSJKQBCTPMVVUEBUUFNJEEFOWBOBMMFJOTUJUVUJPOFMFVJUEBHJOHFO XBBSNFFEF&6[JDIEPPSFFSEFSFVJUCSFJEJOHTSPOEFTHFDPOGSPO UFFSE[JFU EFCFTMJTTJOHPN0FLSBuOFMJENBBUTDIBQUFWFSMFOFOFFO NPFJMJKLFJT5FHFMJKLFSUJKECFOJLFSWBOPWFSUVJHEEBUEPPSWFSEFSUF HBBONFUIFUIVJEJHFUSBKFDUWBOQSBLUJTDIFTBNFOXFSLJOHPQUBM WBOUFSSFJOFO FDPOPNJF KVTUJUJF CJOOFOMBOETF[BLFO

0FLSBuFOTF UPFUSFEJOHVJUFJOEFMJKLTMFDIUTFFOUFDIOJTDIFLXFTUJF[BM[JKO In september 2008 gaven de EU-leiders weliswaar aan dat ze positief stonden tegenover Oekraïens lidmaatschap, maar namen ze vervolgens geen concrete stappen. Dit gebeurde onder meer onder druk van de Nederlandse regering. Wat verwacht Kiev nu van de EU? &VSPQBJTCFMBOHSJKLWPPSPOTFFOEFSEFWBOPO[FIBOEFMWJOEUQMBBUTNFU EF&VSPQFTF6OJF"OEFSTPNCJFEU0FLSBuOFPPLFFOHSPUFBG[FUNBSLUWPPS EF&6/FEFSMBOETFJOWFTUFFSEFST[JFOEBUPPL&SJTPPLWFFMUFXJOOFOPQ IFUHFCJFEWBOEFCFTUSJKEJOHWBOJMMFHBMFJNNJHSBUJFFOHFPSHBOJTFFSEF NJTEBBE0FLSBuOFMJHUBBOIFU´GSPOUµ FONPFUEF[FQSPCMFNFOJOGFJUF BMMFFOPQMPTTFO%BUJTUFHFMJKLFFOLPTUCBSF[BBL%JUHBBUOBUVVSMJKLCFUFS XBOOFFSXF&6MJE[JKO&VSPQBIFFGUIJFSHSPPUCFMBOHCJK )FUJTIFFMCFMBOHSJKLEBU0FLSBuOFFFOTJHOBBMWBOVJU#SVTTFMLSJKHU %F&6MFJEFSTIFCCFOBBOHFHFWFOEBU[FPOTCJOOFOEF6OJFXJMMFO IFCCFO8JKXBSFOEBBSPNPPLOJFUHFMVLLJHNFUEFCFTMJTTJOHWBOEF 3BBEWBOBGHFMPQFOTFQUFNCFS.BBSXJK[JKOFFOKPOHFEFNPDSBUJF FOXFCFTFGGFOEBUXFWFSEFSNPFUFOHBBONFUIFUVJUWPFSFOWBOPOT IVJTXFSL FOXFMJOFFOIPHFSUFNQPFONFUNFFSUPFXJKEJOH%BBS [JKOXFUPFCFSFJE FOEBUEPFOXFOVPPL&VSPQBNPFUFSEBOPPL LMBBSWPPS[JKOPNPOTWFSWPMHFOTBMTMJEPQUFOFNFO &FOSFEFOWPPSEFUFSVHIPVEFOEIFJEJO&VSPQBFO/FEFSMBOEPN 0FLSBuOFVJUUFOPEJHFOLBOEF´VJUCSFJEJOHTNPFIFJEµPOEFSEF CFWPMLJOH[JKO%BBSIPVEFOXFJO0FLSBuOFSFLFOJOHNFF Welk belang hebben de NAVO en de EU eigenlijk om Oekraïne toe te laten als lid? Wat antwoordt u als sceptische Europese burgers vragen wat het hen oplevert?

Ap: 2009nr6

"MT&VSPQFFTMBOEIFFGU0FLSBuOFIFUSFDIUPNUFTUSFWFOOBBS&6FO /"70MJENBBUTDIBQEPPSUFWPMEPFOBBOEFHFTUFMEFDSJUFSJB*LEFOL EBUIFU&VSPQBBMMFFONBBSTUFSLFSNBBLU FOFSWPPS[PSHUEBUIFU CFUFSJOTUBBUJTPNXFSFMEXJKEFVJUEBHJOHFOIFUIPPGEUFCJFEFO )FU[PVEFBBOHSFO[FOEFSFHJPµT EJFFTTFOUJFFM[JKOWPPS&VSPQBµT WFJMJHIFJE EVJEFMJKLTUBCJMJTFSFO 0FLSBuOFJTFFOMBOENFUFFOTOFMHSPFJFOEFFDPOPNJF HFLXBMJ ¾DFFSEFBSCFJETLSBDIUFOFOFFOHSPUFBG[FUNBSLUWPPSHPFEFSFO FOEJFOTUFOVJUEF&6%JU[JKOBBOUSFLLFMJKLFBTQFDUFOXBOOFFSKF CFEFOLUEBUPPLEF&6[JDINJEEFOJOEFFDPOPNJTDIFDSJTJTCFWJOEU 8F[JKOCFSFJEPNPO[FTUFSLFLBOUFOUFCVOEFMFONFUEJFWBOEF &6FOEF/"70QBSUOFST PN[PPO[FHFNFFOTDIBQQFMJKLFTUSBUFHJ TDIFCFMBOHFOUFCFWPSEFSFOFOCJKUFESBHFOBBOFFOWFJMJHFSFFO EVVS[BNFSFXFSFME

De economische crisis Oekraïne is zwaar getroffen door de wereldwijde economische crisis: er is sprake van flinke economische krimp, en Kiev heeft een lening van 16,5 miljard dollar van het Internationaal Monetair Fonds ontvangen. Op dit moment worden er economische hervormingen doorgevoerd, zoals geëist door het IMF. Wat zijn de vooruitzichten? 8FWFSXBDIUFOWPMHFOEKBBSFFOCFUFSFFDPOPNJTDIFTJUVBUJF0PL CVJUFOMBOETFFYQFSUTHFWFOEJUBBO8FIFCCFOWJFSUSBODIFTWBO EF*.'IVMQPOUWBOHFO FOEBUIFFGUPOTFSHHFIPMQFO)FU*.' CFTDIPVXUPOTBMTFFOOPSNBMFQBSUOFS FOXFFUEBUXFEFMFOJOHPPL XFFS[VMMFOUFSVHCFUBMFOCJOOFOEFEBBSWPPSBBOHFXF[FOQFSJPEF %FSFHFSJOHEPFUIBBSCFTUPNEFCJOOFOMBOETFFDPOPNJTDIFTJUVBUJF UFWFSCFUFSFO 0O[FFDPOPNJFJTFSHBGIBOLFMJKLWBOEFFYQPSUWBOTUBBM UFYUJFMFO BOEFSFQSPEVDUFOOBBSIFUCVJUFOMBOE0FLSBuOFJTPPLOPHTUFFET TUFSLBGIBOLFMJKLWBOEFMBOECPVX0QEBUUFSSFJOIFCCFOXFPPLFFO HPFEFTBNFOXFSLJOHNFU/FEFSMBOEPONJEEFMMJKLOBEF0FLSBuFOTF POBGIBOLFMJKLIFJEXBSFOIFUEF/FEFSMBOEFSTEJFPOTBMTFFSTUFO BTTJTUFOUJFBBOCPEFOPQWFSTDIJMMFOEFUFSSFJOFO XBBSPOEFSPQMBOE CPVXHFCJFE%FJOWFTUFFSEFSTJO0FLSBuOFMPQFOFDIUFSOPHXFMUFHFO QSPCMFNFOBBO [PEBUXFTPNNJHF[BLFONPFUFOWFSCFUFSFO%JUHFMEU CJKWPPSCFFMEWPPSEFXFUHFWJOHPQIFUHFCJFEWBOEFUPFMBUJOHWBO CVJUFOMBOEFSTEJFXJMMFOXFSLFOJOPOTMBOE0OEBOLTEFFDPOPNJTDIF DSJTJTCMJKWFO/FEFSMBOETFJOWFTUFFSEFSTFDIUFSBDUJFGJO0FLSBuOF %BU[PVEFO[FOJFUEPFOBMTEFTJUVBUJFEBBSTMFDIU[PV[JKO

De auteur dankt mw. Nataliya Veremko, eerste secretaris van de Oekraïense ambassade in Den Haag,

*LCFOFSWBOPWFSUVJHEEBUJFEFSMBOEIFUSFDIUIFFGUPNCFUSFLLJOHFO FOQBSUOFSTDIBQQFOBBOUFHBBONFUJOTUFMMJOHFOOBBSFJHFOLFV[F

en mw. Olena Vlasenko, persattaché, voor hun bijdrage aan het interview.

Atlantisch Nieuwsoverzicht Ap: 2009nr6

23

' 3 " 6 % & # * + " ' ( ) " " / 4 & 7 & 3 , * & ; * / ( & / Nieuwsoverzicht op het gebied van de trans-Atlantische betrekkingen, Europese veiligheid en het Nederlandse buitenlands beleid

Periode 20 augustus – 9 oktober 2009

Samenstelling David den Dunnen Met bijdragen van Marijn Hoijtink en Janneke Suiskind

Bronnen Voor Atlantisch Nieuwsoverzicht wordt gebruik gemaakt van de volgende bronnen: NRC Handelsblad, de Volkskrant, Defensiekrant, International Herald Tribune, Financial Times, Jane’s Defence Weekly, e-nieuwsbrieven van Eastweek, RFE/RL Balkan Report, ISN Security Watch en IPRIS Digest, en websites van onder meer CNN, BBC, Le Monde, Frankfurter Allgemeine Zeitung en de NAVO

Afghanistan Verkiezingen: winst voor Karzai? s Op 20 augustus 2009 vonden er in

bleek er misbruik te zijn gemaakt van

enkele weken bekend wordt, zal deze

de afwezigheid van waarnemers. De

pas in het voorjaar van 2010 kunnen

beschuldigingen van fraude waren

plaatsvinden vanwege het inzetten van

vooral gericht aan het adres van Karzai.

de winter.

Het zou gaan om intimidatie van

Afghanistan presidentiële en provin-

stemmers, geknoei met stembussen

ciale verkiezingen plaats. De belang-

en valse stembiljetten.

rijkste opponent van zittend president

Herziening NAVO-strategie; opnieuw meer troepen?

s Het aantal klachten dat binnen kwam s Op 31 augustus presenteerde ge-

Hamid Karzai was diens voormalige

bij de onafhankelijke Electorale

minister van Buitenlandse Zaken

Klachtencommissie (ECC) liep op tot

neraal Stanley McChrystal, ISAF-

Abdoellah Abdoellah. Beiden eisten

2.375. Daarvan waren 726 van dien aard

bevelhebber, zijn langverwachte

de dag na de presidentsverkiezingen

dat deze de uitslag van de verkiezingen

strategische analyse van de situatie in

de overwinning op.

konden beïnvloeden. Onderzoek naar

Afghanistan in een vertrouwelijk rap-

deze klachten is nog gaande.

port aan de NAVO en het Pentagon. Uit

s Vooraf dreigden de Taliban de verkie-

een uitgelekte versie van het rapport

zingen te verstoren met geweld. Mede dankzij de maximale inzet van interna-

s Op 16 september maakte de Electorale

tionale en Afghaanse veiligheidstroe-

Kiescommissie (IEC) de voorlopige

McChrystal pessimistisch was over de

pen verliepen de verkiezingen echter

uitslag van de verkiezingen bekend.

situatie in Afghanistan. Hij zei dat zon-

relatief ‘rustig’. In totaal kwamen 26

Karzai zou 54,6 procent van de stem-

der de inzet van extra militairen en een

mensen om het leven bij 135 aanslagen,

men hebben gekregen en Abdoellah

herziening van de huidige strategie de

en kon ongeveer 95 procent van alle

27,8 procent. De IEC riep Karzai uit tot

stemlokalen de deuren openen.

voorlopige winnaar van de verkiezingen.

s De opkomst was met 38,7 procent wel

s De officiële uitslag van de verkiezin-

naar The Washington Post bleek dat

oorlog waarschijnlijk zal “mislukken”. s In het rapport noemde McChrystal de situatie in Afghanistan “ernstig” en zei

beduidend lager dan bij de presidents-

gen zal pas bekend worden gemaakt

hij dat diverse indicatoren suggereren

verkiezingen van 2004. Vooral in het

wanneer de ECC alle onderzoeken naar

dat de situatie aan het verslechteren

zuiden en oosten van Afghanistan was

klachten met betrekking tot de verkiezin-

is. Naast de oprukkende Taliban is

de opkomst erg laag.

gen heeft afgerond. De commissie laat

er sprake van een vertrouwenscrisis

momenteel nog stemmen uit één op de

van de Afghaanse bevolking in zowel

zingen na afloop “succesvol”. Ook het

tien stemlokalen hertellen. Volgens The

haar eigen regering als de interna-

Westen feliciteerde Afghanistan met

New York Times zijn daar ongeveer 25

tionale gemeenschap. ‘Succes’ is

het verloop van de stemmingen.

procent van alle stemmen uitgebracht.

volgens McChrystal alleen haalbaar

s President Karzai noemde de verkie-

s Wanneer Karzai door hertelling of s Daags erna stapelden bewijzen voor

ongeldig verklaarde stemmen alsnog

wanneer de strategie ten aanzien van Afghanistan drastisch verandert. s Niet het bestrijden van de Taliban moet

het plaatsvinden van grootschalige

onder de 50 procent zakt, is er een

fraude tijdens de verkiezingen zich

tweede stemronde nodig. Wanneer de

hierbij op de eerste plaats staan, maar

echter op. Vooral in onveilige gebieden

officiële uitkomst echter niet binnen

het beschermen van de Afghaanse be-

' 3 " 6 % & # * + " ' ( ) " " / 4 & 7 & 3 , * & ; * / ( & / Atlantisch Nieuwsoverzicht

Atlantisch Nieuwsoverzicht 24

Ap: 2009nr6

.&3,&-01/*&68#0/%4,"/4&-*&3%&'&/4*& volking. Daarnaast achtte McChrystal

s Bij een bezoek van McChrystal aan

het van groot belang dat het Afghaanse

Nederland op 11 september betoogde

leger beter getraind en bewapend

hij dat er ook reden voor optimisme is.

en daarnaast uitgebreid wordt. Ook

Hij zei dat het essentieel is te erken-

moet er volgens de commandant meer

nen wat er beter moet en daar op te

aandacht geschonken worden aan

focussen. “Dan gaan we slagen in

de economische ontwikkeling van

Afghanistan.”

Afghanistan, alsmede aan de verbetering van lokaal en centraal bestuur. s Om zijn rapport kracht bij te zetten

voor ISAF-troepen dreigde.

Twee Nederlandse militairen gesneuveld in Uruzgan s Op 6 september 2009 sneuvelde de 20e Nederlandse militair in Afghanistan

ISAF-aanval op gestolen tankwagens: vele doden

tijdens een vuurgevecht ten noorden van het plaatsje Deh Rawood. De 26-jarige korporaal van het Korps

overhandigde McChrystal op 27 september een verzoek om meer troepen aan

Daarbij komt dat er geen direct gevaar

s Bij een luchtaanval van de NAVO op

Commandotroepen maakte deel uit van

admiraal Mike Mullen, chef-staf van

twee door de Taliban gekaapte tankau-

de zogenaamde Taskforce 55, die mo-

de VS, en admiraal James Stavridis,

to’s in de Noord-Afghaanse provincie

menteel vooral actief is op de grenzen

SACEUR van de NAVO. Naar verluidt

Kunduz, kwamen op 4 september vol-

van de invloedssfeer van de Task Force

zou McChrystal om ca. 30.000 extra

gens de Afghaanse regering 30 burgers

manschappen hebben gevraagd.

en 69 Talibanstrijders om het leven.

s De Amerikaanse president Barack

Uruzgan. s Één dag later sneuvelde opnieuw een

De NAVO voert nog onderzoek uit naar

Nederlandse militair. De 44-jarige

Obama bezint zich momenteel nog

het incident, maar sprak vooralsnog

sergeant-majoor kwam om het leven

op de vraag of hij het aantal troepen

van 125 slachtoffers, waarvan er

bij een aanslag met een Improvised

in Afghanistan verder zal uitbreiden.

20 burgers zouden zijn.

Explosive Device (IED) in de regio Des

s Talibanstrijders kaapten de tankauto’s

Reshan. Drie andere Nederlandse sol-

tegie ten aanzien van Afghanistan en

in de buurt van het dorp Omar Khel

daten en een Afghaanse tolk raakten

Pakistan te willen doorlichten, alvorens

om te voorkómen dat deze de ISAF-

hij een besluit neemt over troepen-

troepen in Kaboel zouden bereiken.

versterking. De Afghaanse president

Toen ze de rivier de Kunduz wilden

al het bloedigste jaar in Afghanistan

Karzai steunt een eventuele uitbreiding

oversteken, kwamen zij vast te zitten.

sinds de invasie in 2001. Op 25 augustus

van de internationale troepenmacht.

Daarop kwamen er burgers op de

stierf de 295e ISAF-soldaat, en daarmee

tankauto’s af. Kort daarna vond de

werd het aantal gesneuvelde ISAF-

luchtaanval plaats en werden veel

manschappen van 2008 overtroffen. Ook

slachtoffers onherkenbaar verbrand.

voor de Afghaanse bevolking is het jaar

s De luchtaanval werd uitgevoerd door

2009 tot dusver het bloedigst sinds 2001.

Obama zegt eerst de volledige stra-

hierbij gewond. s Het jaar 2009 is voor het Westen nu

een Amerikaans vliegtuig in opdracht van kolonel Georg Klein, comman-

Duitsland

dant van de Duitse ISAF-eenheid ter plaatse. s Internationaal gezien werd de aanval

Bondsdagverkiezingen: CDU en FDP vormen regering

scherp veroordeeld. De aanval tast de geloofwaardigheid van generaal

s Op 27 september 2009 vonden in

McChrystals nieuwe strategie aan, die

Duitsland de Bondsdagverkiezingen

juist gericht is op het beperken van

plaats. Het christendemocratische

Afghaanse burgerslachtoffers.

CDU/CSU onder leiding van Angela

s Bovendien blijkt uit voorlopige con-

Merkel bleef, ondanks licht verlies, de

clusies van het NAVO-onderzoek dat

grootste partij met 33,8 procent van de

kolonel Klein zijn boekje te buiten

stemmen. De coalitiepartner van het

zou zijn gegaan toen hij opdracht gaf

CDU, de sociaaldemocratische SPD,

voor het bombardement. Klein zou een

leed een historische nederlaag en

verkeerde inschatting hebben gemaakt

behaalde 23,0 procent van de stemmen.

Burgers in Herat, Afghanistan, stemmen

van de situatie en niet de commando-

De liberale FDP, onder leiding van

tijdens de presidentiële en provinciale

structuur hebben gevolgd die vereist

Guido Westerwelle, was de winnaar

verkiezingen (foto: UN Photo/T. Page)

is voor een dergelijke grote aanval.

van de verkiezingen met 14,6 procent

.&3,&-01/*&68#0/%4,"/4&-*&3%&'&/4*& Atlantisch Nieuwsoverzicht


25

/ & % & 3 - " / % 3 " , & 5 4 $ ) * - % 7 & 3 7" / ( & / van de stemmen, een toename van

Nederland

4,7 procentpunt ten opzichte van 2005. s Samen bezitten het CDU/CSU en de

zal in 2010 ook minder te besteden

Fregat Evertsen leidt antipiraterijoperatie

FDP nu 332 van de 622 zetels in het Duitse parlement. Merkel gaf aan dat

s Het Ministerie van Buitenlandse Zaken hebben. s De bezuinigingen zullen vooral van invloed zijn op het budget voor ontwik-

s Het Nederlandse luchtverdedigings-

kelingssamenwerking. Hoewel het

ze binnen een maand een coalitieover-

en commandofregat Hr. Ms. Evertsen

kabinet zich houdt aan internationale

eenkomst met de FDP wilde sluiten.

heeft op 13 augustus 2009 het com-

afspraken die voorschrijven dat 0,8

s Wanneer de onderhandelingen succes-

mando over de EU-operatie Atalanta

procent van het Bruto Nationaal

vol afgerond worden, zal Westerwelle

overgenomen van het Spaanse fregat

Product gereserveerd moet worden

(FDP) naar alle waarschijnlijkheid

Numancia. De Nederlandse comman-

voor ontwikkelingslanden, ziet minister

de nieuwe minister van Buitenlandse

deur Pieter Bindt voert vier maanden

Koenders zijn begroting met 600

Zaken en vicekanselier worden.

lang het bevel over tien fregatten en

miljoen euro dalen. Volgens Koenders

vier patrouillevliegtuigen die afkomstig

moeten er dan ook “pijnlijke keuzes”

zijn uit verschillende landen van de EU.

gemaakt worden.

s Er wordt verwacht dat de nieuwe regering geen drastische veranderingen

s Operatie Atalanta is de eerste maritieme

s Daarentegen is ook de Nederlandse

buitenlands beleid. Het CDU en de

missie van de Europese Unie en richt

bijdrage aan Europa dit jaar sub-

FDP verschillen vooralsnog wel van

zich op het bestrijden van piraterij voor

stantieel lager. Als gevolg van

mening over de militaire dienstplicht

de kust van Somalië en op het bege-

eerder gemaakte afspraken betaalt de

en Amerikaanse nucleaire wapens op

leiden van voedseltransporten van het

Nederlandse regering in 2009 namelijk

Duits grondgebied. De FDP is voor

Wereldvoedselprogramma van de VN.

3,6 miljard euro aan de Europese Unie.

afschaffing van de dienstplicht en

s Eerder dit jaar was het marinefregat Hr.

Dit is bijna een halvering ten opzichte

zal doorvoeren op het gebied van het

terugtrekking van alle Amerikaanse nu-

Ms. De Zeven Provinciën al werkzaam

cleaire wapens uit Duitsland. Het CDU

binnen de missie Allied Protector van

steunt geen van beide voorstellen.

de NAVO. Daarnaast werd de Evertsen,

Zaken zal in 2010 uiteindelijk 11,09

samen met het fregat Hr. Ms. De

miljard euro bedragen.

s De nieuwe regering zal een belangrijk besluit moeten nemen wat betreft

Ruyter, vorig jaar ingezet om op ver-

de toekomst van de Duitse missie in

zoek van de Verenigde Naties schepen

Afghanistan, gezien het feit dat het

van het Wereldvoedselprogramma te

mandaat van de Bundeswehr op 13

escorteren.

rugtrekking van alle troepen tot uitbrei-

s De totale begroting van Buitenlandse

Hoge NAVO-functie voor Nederlandse generaal s Generaal-majoor Jouke Eikelboom is

december 2009 afloopt. Berichten in de media lopen uiteen van plannen voor te-

van het bedrag van vorig jaar.

Defensie en Buitenlandse Zaken bezuinigen

ding van het troepental. Die Welt sprak

op 2 september benoemd tot chef-staf van het Allied Joint Force Command in Brunssum. Tegelijkertijd is hij

zelfs van mogelijke uitbreiding van de

De Nederlandse regering presenteerde

bevorderd tot luitenant-generaal.

huidige 4.500 naar 7.000 manschappen.

op Prinsjesdag haar begroting voor

In Brunssum zal Eikelboom verant-

2010.

woordelijk zijn voor het leiden en

s In de aanloop naar de verkiezingen

coördineren van het stafwerk, vooral

werd de oorlog in Afghanistan onverwacht onderwerp van debat vanwege

s Defensie zal het komende jaar minder

de door Duitsland geleide luchtaanval

kunnen uitgeven, namelijk 65 miljoen

in Kunduz. Tot dan toe was de oorlog

euro, op een totale begroting van 8,14

door vrijwel alle partijen vermeden,

miljard euro. Dit zal oplopen tot 172

werkzaam als liaison in Tampa voor

aangezien het merendeel van de bevol-

miljoen in 2013.

Operation Enduring Freedom, en als

king tegen de aanwezigheid van Duitse

s Staatssecretaris De Vries kwam echter

met betrekking tot de ISAF-missie in Afghanistan. s Eerder was Eikelboom onder meer

Directeur Luchtoperaties op het hoofd-

soldaten in Afghanistan is. Een over-

ook met positief nieuws door te stellen

grote meerderheid van de Bondsdag

dat het werven van militair personeel

steunt de missie in Afghanistan echter.

beter verloopt dan vorig jaar. Inmiddels

Daarbij wordt Duitsland geconfron-

is het aantal vacatures, nadat het

teerd met een toenemende druk vanuit

personeelstekort in 2008 een record

andere NAVO-landen om zijn troepen-

bereikte, met 500 verminderd tot

(PvdA) riep begin september minister

macht in Afghanistan uit te breiden.

ongeveer 7.100.

Verhagen van Buitenlandse Zaken op

kwartier van ISAF in Kaboel.

Kernwapens in Nederland s Tweede Kamerlid Martijn van Dam

/ & % & 3 - " / % 3 " , & 5 4 $ ) * - % 7 & 3 7" / ( & / Atlantisch Nieuwsoverzicht

Atlantisch Nieuwsoverzicht 26

Ap: 2009nr6

( & 4 1 3 & , , & / 8 & 4 5 & / ° * 3 " / " - ( & . & / & om de Verenigde Staten te verzoe-

s Als reactie hierop lieten de

s De hoogste leider van Iran, ayatollah

ken hun kernwapens in Nederland te

Amerikanen weten een moderner en

Khamenei, benadrukte in een eerste re-

komen “ophalen”. Volgens Van Dam

flexibeler raketschild op te zetten dat

actie op het besluit van Obama dat Iran

zou Nederland hiermee “een positief

gericht zal zijn op de dreiging van deze

geen intenties heeft om kernwapens

signaal” afgeven aan de Amerikaanse

korte- en middellangeafstandswa-

te ontwikkelen. Volgens Khamenei

regering en een voortrekkersrol vervul-

pens. Dit schild zal in eerste instantie

beschuldigt de Amerikaanse rege-

len op weg naar wereldwijde nucleaire

operationeel worden vanaf fregatten,

ring Iran dan ook op valse gronden.

ontwapening.

met behulp van mobiele radarstations

“Ondanks haar kennelijk vriendelijke

s Zijn oproep sloot aan bij het standpunt

op zee. Vanaf 2015 zullen er daarnaast

boodschappen en woorden” voert de

van de PvdA-fractie dat het nieuwe

onderdelen van het schild op de grond

regering van Obama dezelfde “politiek

gevechtstoestel dat de regering aan wil

gestationeerd worden, waarschijnlijk in

van Iran-fobie” als Bush eerder deed,

schaffen (naar alle waarschijnlijk de

Turkije of op de Balkan.

aldus Khamenei.

JSF) geen kernwapentaak behoort te vervullen. s Hoewel Verhagen zich al langere tijd

s Met de vervanging van het raketschild

Groeiende spanningen Iran, Westen

hopen de Amerikanen tevens op een

publiekelijk uitspreekt voor het wereld-

verbetering van de relatie met Rusland.

s Iran heeft op 28 september de middel-

wijd afschaffen van nucleaire wapens,

Hoewel Obama zich haastte te zeggen

langeafstandsraket Shahab-3 getest.

liet hij in reactie op het voorstel van de

dat zijn besluit in de eerste plaats

Een dag eerder voerde de Iraanse

PvdA weten geen eenzijdige stappen

gericht is op het verhogen van de vei-

Revolutionaire Garde tijdens een

te willen nemen en vast te houden aan

ligheid van de Verenigde Staten en hun

militaire oefening al testen voor

de bestaande Nederlandse kernwapen-

bondgenoten, en niet begrepen moet

taak.

worden als een knieval voor de Russen,

s Officieel heeft men overigens nooit bevestigd of ontkend dat er kernwapens in Nederland aanwezig zijn, en

korteafstandsraketten uit. s Volgens commentatoren zou de

beantwoordde Moskou zijn beslissing

Shahab-3 een reikwijdte van 2.000

positief.

kilometer hebben, waardoor Iran zowel

s Rusland komt de Verenigde Staten

Israël als enkele militaire bases van

is het een publiek geheim dat er op

tegemoet door te stellen bereid te

de Verenigde Staten in het Golfgebied

vliegbasis Volkel nucleaire wapens

zijn een hardere aanpak ten aanzien

zou kunnen treffen. Afgevaardigden

opgeslagen liggen.

van de nucleaire ambities van Iran te

van de regering in Teheran verklaarden

overwegen. De laatste jaren hebben

echter dat de raketproeven gericht

de Russen zich meerdere malen verzet

waren op het beoordelen van de defen-

tegen economische sancties gericht

sieve capaciteit van Iran en niet gezien

op Iran, maar na een onderhoud met

moeten worden als een bedreiging aan

president Obama in de marge van de

het adres van derde landen.

Iran – Westen Obama annuleert raketschild in Polen, Tsjechië

Algemene Vergadering van de VN, s De Amerikaanse president Obama

liet de Russische president Dmitri

s De Iraanse rakettesten volgden op

maakte op 17 september 2009 bekend

Medvedev weten dat sancties in som-

het nieuws dat het land bezig is met

dat zijn regering afziet van de beslis-

mige gevallen “onvermijdelijk zijn”.

het bouwen van een nieuwe urani-

sing om in Polen en Tsjechië onderdelen van het Amerikaanse raketschild te plaatsen.

umverrijkingsfabriek in de buurt van s Terwijl er in de Poolse en Tsjechische

de stad Qom. De Iraanse regering

media hevige kritiek geleverd werd op

meldde de bouw van het complex zelf

het besluit van Obama, reageerden de

aan het Internationale Atoomenergie

oorspronkelijke plan voor een Europees

leiders van beide landen terughoudend.

Agentschap (IAEA), maar deed dit

raketschild, dat door de Bush-regering

De Tsjechische minister-president

pas nadat zij ontdekte dat de Verenigde

ontwikkeld werd, onvoldoende op

Jan Fischer liet weten niet verrast te

Staten al enkele jaren op de hoogte

recente ontwikkelingen in Iran. Uit

zijn door het besluit en wees belem-

waren van de centrale. De Iraanse pre-

nieuwe informatie blijkt namelijk

meringen in de betrekkingen tussen de

sident Ahmadinejad benadrukte hierbij

dat Iran verder is gevorderd met het

Verenigde Staten en Tsjechië van de

dat de bouw van de installatie volkomen

ontwikkelen van korte- en middellange-

hand. Donald Tusk, de minister-presi-

legaal is, door erop te wijzen dat zijn

afstandsraketten dan verwacht, terwijl

dent van Polen, weigerde op zijn beurt

land volgens het Non-proliferatieverdrag

de bouw van langeafstandsraketten

de beslissing van Obama een ‘neder-

het recht heeft om uranium te verrijken

achterblijft.

laag’ voor Polen te noemen.

voor energiedoeleinden.

s Volgens Amerika anticipeert het

( & 4 1 3 & , , & / 8 & 4 5 & / ° * 3 " / " - ( & . & / & Atlantisch Nieuwsoverzicht


27

7&3("%&3*/(7/*&34´+"µ7003-*44"#0/ s President Obama, de Franse presi-

s Vanaf 23 september 2009 vond in

de Nobelprijs vooral te zien als een

dent Sarkozy en de Britse premier

New York de Algemene Vergadering

“roep om actie” en niet zozeer als een

Brown verklaarden echter in de marge

van de Verenigde Naties plaats.

“erkenning van zijn prestaties”.

van de G20-top in Pittsburgh dat deze

s In zijn eerste toespraak voor de

Europese Unie

tweede Iraanse verrijkingscentrale

Algemene Vergadering sinds zijn aan-

in “omvang en configuratie” niet

treden riep de Amerikaanse president

past bij een civiel atoomprogramma.

Barack Obama de aanwezige wereld-

Mede namens de Duitse bondskan-

leiders op tot internationale samen-

selier Merkel eisten de drie leiders

werking en diplomatie om wereldwijde

dan ook “directe en ongelimiteerde”

problemen, zoals de economische cri-

2009 in een referendum ingestemd met

toegang tot het complex en dreigden

sis en klimaatverandering, het hoofd te

het Verdrag van Lissabon. De voor-

bovendien met nieuwe economische

kunnen bieden. Hij beloofde een nieuw

standers van het nieuwe EU-verdrag

sancties.

tijdperk van Amerikaanse betrok-

behaalden met 67 procent van de stem-

kenheid, maar waarschuwde andere

men een overtuigende meerderheid.

landen tevens zich niet te verschuilen

De totale opkomst lag op 58 procent.

Dialoog tussen Iran, ‘P5+1’mogendheden

achter “instinctief antiamerikanisme”.

Iers ‘ja’ voor Verdrag van Lissabon s De Ierse bevolking heeft op 2 oktober

s De Ierse premier Brian Cowen rea-

Volgens Obama wil Amerika niet lan-

geerde door de verkiezingsuitslag “een

ger unilateraal handelen en heeft het

mooie dag voor Ierland en voor Europa”

nente leden van de VN-Veiligheidsraad

de hulp van andere landen nodig om

te noemen. Vorig jaar stemde 53 procent

(de Verenigde Staten, China, Rusland,

mondiale uitdagingen aan te pakken.

s Op 1 oktober kwamen de vijf perma-

Duitsland, oftewel de ‘P5+1’, in

van de Ieren nog tegen het verdrag. s Commentatoren wijzen erop dat de

Groot-Brittannië, Frankrijk) en s De Veiligheidsraad van de VN, die voor

druk op de Tsjechische president

Genève bijeen om met een Iraanse

de vijfde keer in de geschiedenis bijeen-

Vaclav Klaus, na het ‘ja’ van Ierland,

delegatie te onderhandelen over het

kwam op het niveau van staatshoofden

verder zal toenemen. Klaus, die het

Iraanse atoomprogramma.

en regeringsleiders, nam daarnaast

Verdrag van Lissabon beschouwt als

unaniem een resolutie aan die oproept

een inbreuk op de Tsjechische soeve-

van een eerder gepresenteerd voorstel

tot verdere nucleaire ontwapening en

reiniteit, wordt namelijk gezien als de

van Iran, gericht op het wereldwijd

verbetering van de nucleaire veiligheid.

laatste serieuze tegenstander van het

elimineren van kernwapens. Hoewel

Resolutie 1887 is, gezien de komende

verdrag. Ook Polen moet het nieuwe

de Iraanse regering voorafgaand aan

Toetsingsconferentie van het Non-

EU-verdrag nog ratificeren, maar de

de bijeenkomst herhaaldelijk had

proliferatieverdrag in het voorjaar van

Poolse president Lech Kaczynski liet

aangegeven niet te willen praten over

2010, vooral een manier om landen die dit

eerder al weten zich aan te sluiten bij

haar eigen nucleaire ambities, werd

verdrag nog niet getekend hebben, na-

tijdens de gesprekken in Genève niet-

melijk India, Pakistan, Israël en Noord-

temin duidelijk dat Iran “bereid is om

Korea, aan te sporen dit alsnog te doen.

s Dit overleg vond plaats naar aanleiding

aan de onderhandelingstafel plaats te nemen”.

op gericht de Europese Unie efficiënter en democratischer te laten functione-

Obama wint Nobelprijs voor de Vrede

s Mohamed ElBaradei, hoofd van het IAEA, liet zich dan ook positief uit

de uitslag in Ierland. s Het Verdrag van Lissabon is er primair

ren. Bestuurlijke hervormingen zijn, na de toetreding van 12 nieuwe lidstaten

s Op 9 oktober maakte het Nobelcomité

in de periode tussen 2004 en 2007, van

over het verloop van de onderhande-

in Oslo bekend dat de Nobelprijs voor

groot belang. Daarnaast creëert het

lingen. Daarnaast verklaarde hij dat

de Vrede dit jaar wordt toegekend aan

nieuwe verdrag een vaste voorzit-

inspectieleden van het IAEA door Iran

de Amerikaanse president Obama. Het

ter van de Europese Raad, waarvoor

waren uitgenodigd om op 25 oktober de

Nobelcomité roemde Barack Obama’s

de Britse ex-premier Tony Blair een

uraniumverrijkingsfabriek nabij Qom te

inspanningen om internationale diplo-

belangrijke kandidaat lijkt, en een

bezoeken.

matieke verhoudingen te versterken en

‘EU-minister van Buitenlandse Zaken’.

multilaterale betrekkingen te stimule-

Internationale diplomatie

ren. In het bijzonder wees het comité op zijn inzet voor wereldwijde nucleaire ontwapening.

Vergaderingen staatshoofden, regeringsleiders VN

s Obama toonde zich in een eerste

Kijk voor het uitgebreide nieuwsoverzicht op www.atlcom.nl/site/atlnieuws.

reactie bescheiden en liet weten

7&3("%&3*/(7/*&34´+"µ7003-*44"#0/ Atlantisch Nieuwsoverzicht

28

Ap: 2009nr6

Achteraf

Bijeenkomst Transatlantic Trends 2009 Verslag van de voornaamste bevindingen en Q&A-sessie

Op 11 september 2009 organiseerde de Atlantische Commissie een bijeenkomst met dr. Ron Asmus, directeur van het Transatlantic Center bij het German Marshall Fund in Brussel. In Perscentrum Nieuwpoort te Den Haag presenteerde hij de belangrijkste resultaten van de opiniepeiling Transatlantic Trends 2009. Voor het achtste achtereenvolgende jaar werden zowel Amerikanen als Europeanen gevraagd naar hun mening over onder meer de trans-Atlantische relatie en de oorlog in Afghanistan. Dit jaar toonde het onderzoek ‘dramatische veranderingen’ in de publieke opinie aan beide kanten van de Oceaan.

‘Obama-mania’

niet langer als rolmodel gezien. Met de

Oost-Europese landen teleurgesteld zijn

verkiezing van Obama in november 2008

in de VS. Veel Oost-Europese NAVO-

Met name de resultaten van het onder-

toonden de VS echter veerkrachtig en

leden stuurden troepen naar Afghanistan

zoek naar de populariteit van de pre-

progressief te zijn, en dat beïnvloedde de

in de illusie dat zij in ruil daarvoor door

sident van de Verenigde Staten waren

Europese perceptie duidelijk. Daarnaast

het bondgenootschap tegen ‘Russische

‘eyepopping’. Daar waar de publieke

zien veel Europeanen de VS dankzij

agressie’ beschermd zouden worden. De

steun voor president George W. Bush in

president Obama ook weer als ‘baken

NAVO heeft deze verwachtingen echter

Europa daalde tot een ongekend diep-

van hoop’.

(vooralsnog) niet waargemaakt. De vele militairen die in Afghanistan sneuvelen

tepunt, heeft president Barack Obama de grootste comeback ooit gemaakt.

Volgens het onderzoek heeft Obama’s

maken het nog urgenter voor deze landen

Asmus noemde Obama’s populariteit

populariteit in grote lijnen ook gere-

om de juiste rechtvaardiging te hebben

zelfs “stratosferisch” en sprak van de

sulteerd in meer waardering voor het

voor deelname aan de ISAF-missie,

“Obama bounce”. President Obama

buitenlands beleid van de VS. Ongeveer

aldus Asmus.

is ook populairder in Europa dan in de

77 procent van de Europeanen steunt de

VS, iets wat van Bush niet gezegd kon

wijze waarop president Obama internati-

worden.

onale problemen aanpakt, in vergelijking met 19 procent onder president Bush in

President Obama is voornamelijk zeer

2008. Oost-Europeanen en Turken hebben

populair in die Europese landen waar

echter duidelijk minder vertrouwen in

Bush weinig populariteit genoot. In

Obama’s capaciteiten op het internatio-

Duitsland bijvoorbeeld krijgt Obama

nale toneel dan West-Europeanen.

Obama heeft de grootste comeback

80 procent meer steun dan Bush een jaar geleden kreeg. In de vier Centraal- en Oost-Europese landen die deelnamen

ooit gemaakt

Afghanistan, Irak, Iran: grote meningsverschillen

aan het onderzoek 1 is het ‘Obama-effect’ minder zichtbaar. In deze landen was

Ondanks een toenemende steun

Bush als president al populairder dan

voor trans-Atlantische samen-

in West-Europa. Daarbij komt dat hun

werking en de NAVO verschillen

inwoners minder waardering kunnen op-

Europeanen en Amerikanen van me-

Wat betreft de oorlog in Afghanistan

brengen voor het meer ‘softe’ beleid van

ning over Afghanistan, Irak en Iran. De

is het merendeel van de ondervraagde

Obama ten aanzien van Rusland. Asmus:

Amerikanen zijn optimistischer over de

Europeanen vóór het vergroten van de

“They don’t see Obama addressing their

mogelijkheden tot het stabiliseren van

bijdrage aan economische reconstructie,

specific concerns.”

de situatie in Afghanistan en Irak. Met

maar bestaat er veel minder steun voor

name in Oost-Europa is een meerder-

het sturen van meer militairen. Vooral

Volgens Asmus dankt Obama zijn

heid van de bevolking voor het vermin-

de mening van de ondervraagden uit

enorme populariteit aan zijn persoonlijk-

deren of terugtrekken van de troepen uit

het Verenigd Koninkrijk is opvallend te

heid en aan Europa’s perceptie van de

Afghanistan.

noemen: steun voor meer militaire én economische hulp is daar relatief laag

VS. Onder Bush veranderden de VS in de ogen van veel Europeanen in een ‘back-

Volgens Asmus vormen deze cijfers een

in vergelijking met veel andere Europese

ward country’ en werden ze door Europa

weerspiegeling van de mate waarin de

landen.

Achteraf

Ap: 2009nr6

29

Achteraf

Ten aanzien van Iran blijken de VS – in

Rusland: een gedeelde zorg

Het Turkse raadsel

tegenstelling tot Europa – bereid om de militaire optie open te houden en

Europeanen en Amerikanen hebben grof-

In Turkije is er het minst sprake van een

tegelijkertijd de diplomatieke druk op te

weg dezelfde mening wat Rusland betreft.

‘Obama-effect’. Onder president Bush

voeren. Europeanen zien liever af van (de

Zij maken zich in toenemende mate zorgen

erodeerde de Turkse steun voor de VS

dreiging van) iedere vorm van militair

over het gedrag van Rusland ten opzichte

door onenigheid over de oorlog in Irak,

geweld tegen Iran.

van zijn buren en over zijn rol als energie-

en de relatie is nog steeds herstellende.

leverancier. Veel van de ondervraagden

Steun vanuit de Turkse bevolking voor

Verder bleek uit het onderzoek dat

vinden dat Europa minder afhankelijk moet

toetreding tot de EU is toegenomen in ver-

70 procent van de Amerikanen ge-

worden van energie uit Rusland. Voor het

gelijking met 2008 van 42 naar 48 procent,

looft dat oorlog noodzakelijk kan zijn

eerst werd dit jaar ook de vraag gesteld

maar is nog steeds laag in vergelijking

om rechtvaardigheid te bewerkstel-

of de ondervraagden welwillend zouden

met de 73 procent in 2004. De Turken zijn

ligen. Eenzelfde percentage van de

zijn om bepaald NAVO-beleid op te geven

ook sceptisch over hun kansen op toetre-

Europeanen is het daar niet mee

om zo de energietoevoer vanuit Rusland

ding. In Europa denkt 54 procent van de

eens. Volledig in lijn daarmee vinden

veilig te stellen. De VS (26 procent) en

ondervraagden echter dat Turkije uitein-

Europeanen dat economische macht

Oost-Europa (28 procent) waren daar

delijk wel zal toetreden tot de EU, ondanks

belangrijker is dan militaire macht,

beduidend minder toe bereid dan West-

het feit dat slechts 20 procent van de

iets waar de Amerikanen juist weer

Europa (41 procent). Een groot deel van de

Europeanen dit ook wenselijk vindt.

het tegenovergestelde over denken.

Amerikanen en Europeanen is er voor-

De classificatie van Amerikanen en

stander van de Russische invloed in de

Europeanen als afkomstig van Mars

buurlanden proberen te verminderen door

respectievelijk Venus lijkt dus nog

het verlenen van steun aan deze landen via

steeds op te gaan.

NAVO of EU.

Janneke Suiskind 1.

Bulgarije, Polen, Roemenië en Slowakije.

Nieuwe hoogleraar Moderne Trans-Atlantische betrekkingen Dr. Marianne van Leeuwen (1951) is benoemd tot hoogleraar Moderne Trans-Atlantische betrekkingen vanuit historisch, economisch en cultureel perspectief, aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Het accent ligt hierbij op de betrekkingen tussen Europa en Noord-Amerika in de periode na 1945. De leerstoel is ingesteld vanwege de Stichting Atlantische Commissie. Marianne van Leeuwen volgt Ronald Havenaar op, die de leerstoel sinds 2005 bekleedde. Van Leeuwen is tevens lid van de Adviesraad van Atlantisch Perspectief.

Achteraf

30

Ap: 2009nr6

Achteraf

‘Rivalry in the Indian Ocean. Why it Matters for NATO and Europe’ Verslag van de bijeenkomst met Robert D. Kaplan en de Q&A-sessie

Op 16 september 2009 organiseerde de Atlantische Commissie een bijeenkomst met de bekende publicist Robert D. Kaplan (The Atlantic) naar aanleiding van zijn artikel ‘Center Stage for the Twenty-first Century. Power Plays in the Indian Ocean’ dat in maart dit jaar in Foreign Affairs gepubliceerd werd. In Sociëteit de Witte in Den Haag benadrukte Kaplan dat in de 21e eeuw de opkomende machten China en India in toenemende mate de dienst zullen gaan uitmaken. De Indische Oceaan zal hierbij fungeren als het strijdtoneel voor de competitie tussen de wereldmachten. Deze bijeenkomst trok zo’n 100 belangstellenden en werd voorgezeten door Monika Sie Dhian Ho, vice-voorzitter van de Atlantische Commissie.

Kaplan opende zijn voordracht door te

merciële activiteiten in China’s zuidelijke

Staten zich in militair opzicht als de

pleiten voor een nieuwe visie ten aanzien

provincies te stimuleren. Volgens Kaplan

machtigste natie door onder meer te

van het Amerikaanse en Europese buiten-

botst de aanwezigheid van China in deze

beschikken over een zeer geavanceerde

lands beleid. Hij beargumenteerde dat het

regio met de belangen van de Indiase

vloot. In de toekomst zal de wereld echter

Westen zich niet zozeer moet richten op

regering. India sloot namelijk eerder al

gekenmerkt worden door een multipolaire

Afghanistan en Irak, maar meer op (Zuid-)

partnerschappen met Myanmar en Iran

orde. China en India zullen zich hierin als

oost-Azië. Volgens Kaplan zullen landen

om een eigen netwerk van pijpleidingen

vanzelfsprekend manifesteren als belang-

als China, India en Japan niet alleen

en wegen te ontwikkelen die deze landen

rijke spelers, maar ook Iran en Rusland

vanwege hun economische macht, maar

zou verbinden en de Indiase bevolking

werden door Kaplan aangemerkt als

ook als gevolg van militaire investeringen,

van energie zou voorzien.

opkomende grootmachten. Iran ontwikkelt zich, ondanks de recente onrust tijdens

de belangen van de Verenigde Staten en Europa bedreigen. In scherp contrast met

Als gevolg van de intense rivaliteit tus-

de verkiezingen, als het “meest progres-

de Amerikaanse vloot, die de afgelopen

sen China en India zullen de Verenigde

sieve land van het Midden-Oosten” en zal

jaren in grootte is afgenomen, hanteert

Staten zich in toenemende mate concen-

daarnaast sterk profiteren van de geslo-

China bijvoorbeeld een ‘shop till you

treren op het gebied rond de Indische

ten handelsovereenkomsten met India.

drop’-beleid, gericht op het ontwikkelen

Oceaan en zich terugtrekken uit de

Rusland bevindt zich vooral in een sterke

van hypermoderne en geavanceerde on-

Atlantische Oceaan. Europa is volgens

positie vanwege de aanwezigheid van

derzeeërs en raketten. De Indiase marine-

Kaplan niet langer een sleutelcontinent:

grote energievoorraden. Aangezien zowel

macht wordt daarnaast zodanig uitgebreid

“Hoewel de meeste historische gebeur-

Iran als Rusland belang hebben bij een

20e

stabiele situatie in de Kaukasus, voor-

dat het binnenkort in omvang alleen de

tenissen in de

Amerikaanse en de Chinese marinevloot

continent hebben plaatsgevonden, zal

spelde Kaplan tevens dat Iran en Rusland

voor zich moet dulden.

in de 21e eeuw de Indische Oceaan het

in de toekomst een belangrijke en sterke

middelpunt van de wereld zijn.” Kaplan

alliantie zullen vormen.

eeuw op het Europese

Kaplan stelde verder dat China en India

veroordeelde daarnaast scherp de keuze

er beide naar streven hun invloedssfeer

van de Europese Unie om vooral te in-

Kaplan beëindigde zijn betoog door te

in de Indische Oceaan te vergroten.

vesteren in soft power. Hij stelde dat, in

waarschuwen voor een toenemende

De belangrijkste inzet hierbij is het

een eeuw waarin hard power dominant zal

algehele instabiliteit die gepaard zal

garanderen van olie- en gastoevoer en

zijn, Europa zich meer zal moeten richten

gaan met het ontstaan van een multi-

het intensiveren van handelsrelaties in

op het ontwikkelen van legereenheden

polaire wereld. Opvallend genoeg bleef

Azië en het Midden-Oosten. De Chinese

en een grotere marine. “Wanneer de

hij hierbij het belang van de Verenigde

strategie, die door Amerikaanse analis-

Europese landen hun defensie-uitgaven

Staten benadrukken. Volgens Kaplan zal

ten de ‘parelkettingstrategie’ genoemd

niet verhogen, voorzie ik problemen bin-

de Amerikaanse maritieme aanwezigheid

wordt, richt zich vooral op het ontwik-

nen de trans-Atlantische alliantie,” aldus

in de Indische Oceaan van fundamentele

kelen van commerciële en marinehavens

Kaplan.

waarde zijn om naast de rivaliserende machten China en India als derde en sta-

en marinesteunpunten in de Indische Oceaan. Daarnaast investeert de

Ten aanzien van de huidige wereldorde,

Chinese regering in een uitgebreid we-

benadrukte Kaplan dat wij op dit moment

gennet en pijpleidingnetwerk, onder meer

nog steeds in een unipolaire wereld leven.

in Myanmar en Bangladesh, om com-

Volgens Kaplan handhaven de Verenigde

Achteraf

biliserende macht te kunnen optreden.

Marijn Hoijtink

Ap: 2009nr6

31

Signalement

Four Centuries of Dutch-American Relations, 1609-2009 Hans Krabbendam, Cornelis A. van Minnen, Giles Scott-Smith (red.) Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2009 Hardcover, 1.190 pp., ` 45,ISBN: 978 9 085 06653 8 400 jaar Nederlands-Amerikaanse be-

Wel valt op dat er meer aandacht is voor

trekkingen beschreven door 94 auteurs in

de naoorlogse periode: de periode 1609-

bijna 1.200 pagina’s: het Roosevelt Study

1945 krijgt ongeveer evenveel pagina’s

Center in Middelburg heeft ter gelegen-

toebedeeld als de periode 1945-2009.

heid van het Hudsonjaar een in meerdere

Het boek bestaat uit zes delen: deel 1

opzichten indrukwekkend boek over

behandelt de koloniale periode en de

Nederland en Amerika uitgebracht.

18e eeuw; deel 2 de 19e eeuw; en deel 3

De Nederlands-Amerikaanse verhouding

het interbellum. De delen 4 t/m 6 zijn

is altijd een asymmetrische geweest. Er

gewijd aan de naoorlogse periode.

niet alleen als naslagwerk bedoeld is. Ze

is nauwelijks een tijdperk aan te wijzen

Achtereenvolgens komen Politiek en

willen ook de volgens hen onderschatte

waarin beide landen elkaar als gelijken

Veiligheid, Economie en Maatschappij

rol van Nederland in de Amerikaanse

beschouwden. In het bestuderen van de

en Cultuur aan de orde. Elk deel begint

geschiedenis benadrukken. Het zou een

betrekkingen is ook een asymmetrie aan

met een wat langer inleidend essay,

nadeel kunnen zijn dat de focus van het

te wijzen. Amerikaanse wetenschap-

gevolgd door zo’n 15 artikelen met elk

boek niet helemaal duidelijk is. Is het een

pers zijn vooral geïnteresseerd in de

een omvang van ongeveer 10 pagina’s.

alomvattend naslagwerk of niet? Voor wie

Nieuw-Nederland-fase in de geschiede-

Deze opzet stimuleert het grasduinen in

is het nu precies bedoeld: wetenschapper

nis van New York. Nederland wordt na de

de zeer uiteenlopende deelonderwerpen,

of leek? Die bezwaren vallen echter goed-

Amerikaanse onafhankelijkheid minder

zeker ook omdat de bijdragen over het

deels weg door de kwaliteit en diversiteit

interessant voor hen. Nederlandse

algemeen toegankelijk geschreven zijn.

van het gebodene. In welk boek vind je

wetenschappers richtten zich vooral op

Nadeel is dat de auteurs in 10 pagina’s

een artikel over ‘Dutch Political Identity

immigratievraagstukken en de trans-

niet echt de diepte in kunnen gaan.

in English New York’ naast een stuk over

Atlantische betrekkingen na de Tweede

De samenstellers, Hans Krabbendam,

‘North Atlantic Dance Relations’?

Wereldoorlog. In dit boek staan alle

Cornelis van Minnen en Giles Scott-

wetenschappers broederlijk naast elkaar.

Smith, stellen in hun inleiding dat het boek

Niklaas Hoekstra

*LOFFNFFOKBBSBCPOOFNFOUFOPOUWBOHBDIU

*LXPSECFHVOTUJHFSFOPOUWBOHWPPSE QFSKBBSOBBTU"UMBOUJTDI

*LOFFNFFO

OVNNFSTWBO"UMBOUJTDI1FSTQFDUJFGWPPSE

1FSTQFDUJFGBMMFPWFSJHFQVCMJDBUJFTHSBUJTPGUFHFOLPSUJOH FWFOBMT

TUVEFOUBCPOOFNFOUFO

VJUOPEJHJOHFOWPPSCJKFFOLPNTUFOWBOEF"UMBOUJTDIF$PNNJTTJF

POUWBOHBDIUOVNNFSTWBO

bon

*LXPSEMJEWBO+POHF"UMBOUJDJFOPOUWBOH"UMBOUJTDI1FSTQFDUJFG

"UMBOUJTDI1FSTQFDUJFGWPPS E QFSKBBS

EFPWFSJHFQVCMJDBUJFT HSBUJTPGUFHFOLPSUJOH

QMVTEFVJUOPEJHJOHFO

Ap: 6 - 2009



Naam:

WPPSEFCJKFFOLPNTUFOWBO+POHF"UMBOUJDJFOEF"UMBOUJTDIF$PNNJTTJF

8FMLPNTUHFTDIFOL

WPPSE QFSKBBS

%JT 0SHBOJTJOH&VSPQFBO 4FDVSJUZ5IF*SBR$POUSPWFSTZBOE1BUUFSOTJO64&VSPQFBO 3FMBUJPOTEPPS"SOPVU.PMFOBBS

6LVOUEF[FCPOPQTUVSFOOBBSEF "UMBOUJTDIF$PNNJTTJF

Adres:

"OUXPPSEOVNNFS &#%FO)BBH

Postcode/woonplaats:

HFFOQPTU[FHFMOPEJH

Atlantisch perspectief 6

s*AARGANG Prijs E 4,-

VAN OORLOGSVOERING Menno Steketee en Kees Homan SANCTIES TEGEN NOORD-KOREA EN IRAN KIEV TUSSEN BRUSSEL EN MOSKOU

Recommend Documents