Van mainport tot metropool

Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio 2009-2030

Van mainport tot metropool

Bestuursforum Schiphol 40


Bestuursforum Schiphol Onder de vlag van Metropoolregio Amsterdam werken de regionale en lokale overheden in het noordelijke deel van de Randstad met elkaar samen om afspraken te maken over woningbouw, werkgelegenheid, infrastructuur en landschap. Daarmee bundelen zij hun krachten om de internationale concurrentiepositie van de Metropoolregio Amsterdam te behouden en te versterken. Een voorbeeld hiervan is Plabeka, het Platform Bedrijventerreinen en Kantoorlocaties. Het Bestuursforum Schiphol bestaat uit bestuurders van de gemeente Amsterdam, gemeente Haarlemmermeer en de provincie Noord-Holland. Schiphol is gekwalificeerd adviseur voor het Bestuursforum en SADC toehoorder. Het Bestuursforum wil de regie voeren op de ruimtelijkeconomische ontwikkeling van de Schipholregio. Hiervoor is een ontwikkelingsstrategie geformuleerd die jaarlijks wordt gemonitord. Schiphol Group is een exploitant van luchthavens en ontwikkelt AirportCities. Schiphol Area Development Company N.V. (SADC) is opgericht door het Bestuursforum Schiphol en ontwikkelt diverse bedrijven- en kantorenlocaties in de metropoolregio met als doel de internationale concurrentiepositie van de regio te versterken.

Gebiedsontwikkeling Metropoolregio Amsterdam

Bestuursforum Schiphol

Provincie Noord-Holland

Gemeente Haarlemmermeer

Gemeente Amsterdam

Schiphol Area Development Company

42


Schiphol Group



Inhoud

3

Voorwoord

6


12

Richting geven aan de toekomst

18

Focus op ontwikkelingsassen

26

Kiezen voor clusters

36

Van visie naar uitvoering

Binnenzijde omslag

Kaart REVS Langetermijnvisie 2009-2030


1

Voorwoord

De eerste Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio (REVS) van het Bestuursforum Schiphol stamt al weer uit 2001. Dat is ver voor mijn tijd als gedeputeerde, want zoals u waarschijnlijk weet, zijn we deze zomer begonnen met een nieuw college van Gedeputeerde Staten. Toch heb ik al wel kunnen vaststellen dat er met deze eerste visie veel in beweging is gezet, bijvoorbeeld op het terrein van locatieontwikkeling en strategische reserveringen. Op die punten is veel bereikt en mede daardoor is de concurrentiepositie van onze regio sterker geworden. Om die positie te behouden en te versterken, moeten we blijvend alert zijn. Daarom was er volop aanleiding de bestaande visie te actualiseren. Met een nieuwe visie kunnen we ons als regio sterker positioneren in het internationale krachtenveld. En dus ligt de samenvattende versie van de REVS 2009-2030 nu voor u, waarin we ons hebben gebogen over de voor de Schipholregio gewenste ruimtelijk-economische ontwikkelingen. Het is een wezenlijk andere visie dan die van 2001. Bekeken we voorheen de ontwikkelingen vooral vanuit het perspectief van de luchthaven en luchtvaart, nu richten we ons meer op een optimale inpassing van de luchthaven en van de luchthavengerelateerde economie in de metropool. We willen een optimaal stedelijk milieu scheppen, waarin wonen, werken en ontspannen veel sterker vervlochten zijn. Ofwel: de ‘oude’ mainportstrategie is verbreed naar een metropolitane strategie. Vandaar ook de titel van deze visie ‘Van mainport tot metropool’. In het mondiale krachtenveld moet je je als regio sterk manifesteren. De Metropoolregio Amsterdam – want daar hebben we het over – heeft al een sterke internationale concurrentiepositie, en die willen we behouden en waar mogelijk uitbouwen.

2


Wat daarbij past, is de verdere ontwikkeling van onze ‘Y’. Twee assen vormen de letter Y in ons gebied: een kennis- en dienstenas van Schiphol naar de Zuidas (Amsterdam Airport Corridor), en een logistieke as van Schiphol en Aalsmeer naar het Westelijk Havengebied (Airport Seaport Greenport Corridor). We zetten vooral in op het versterken van de Amsterdam Airport Corridor. Een ander kernbegrip in de nieuwe visie is de ‘clusterstrategie’. Hiermee focussen we meer op de marktvraag en de kwaliteit van locatieontwikkeling. De huidige generatie van kantoorlocaties in de regio Schiphol is wat ons betreft onvoldoende onderscheidend. Om dit te verbeteren, is een andere benadering van de markt nodig, meer vraaggericht en meer gericht op netwerken rond bedrijven. De dynamiek rond economische clusters willen we optimaal bedienen. Uiteraard hoort bij dat streven ook aandacht voor groen, wonen, duurzaamheid en klimaat. Amsterdam Connecting Trade (ACT) is van dat laatste punt het beste voorbeeld. Daar kiezen we bij de uitwerking voor de zogenaamde cradle-to-cradle duurzaamheidprincipes als voornaamste denkrichting. De toekomst van Schiphol en haar omgeving is gebaat bij een heldere visie en slagvaardig handelen. De publieke en private investeringen die de komende decennia in de regio Schiphol zullen worden gedaan, bieden de regio volop nieuwe ontwikkelingskansen. Wij menen dat we met de REVS 2009-2030 een uitstekende basis hebben voor een sterke en concurrerende Metropoolregio Amsterdam.

Laila Driessen-Jansen, Voorzitter Bestuursforum Schiphol, Gedeputeerde Ruimtelijke Ordening en Schipholzaken Provincie Noord-Holland


3


1 Internationale ontwikkelingen Sinds 2001 zijn de internationalisering en globalisering van de wereldeconomie voortgeschreden. Er is een mondiale netwerkeconomie ontstaan, met metropolitane regio’s als dragers die elkaar in toenemende mate beconcurreren bij het aantrekken en vasthouden van internationale bedrijven en activiteiten. Verder is de economie steeds meer een kennis- en diensteneconomie geworden. Kennisintensieve bedrijven zoeken vestigingsmilieus die ruimte bieden voor uitwisseling van kennis, onderzoek en innovatie, en ontmoeting, beleving en creativiteit. Veel meer dan in 2001 is duurzaamheid onderkend als een van de meest urgente maatschappelijke thema’s; het thema staat hoog op de politieke agenda. De transitie naar een duurzame en klimaatneutrale economie is een enorme uitdaging. Sinds een jaar hebben we te maken met een mondiale economische crisis die begon met de ‘kredietcrisis’. De verwachting is dat de crisis de komende twee tot drie jaar zal leiden tot een neergang in de reële economie en een vertraging in de ontwikkeling van projecten in de Schipholregio. Deze vertraging betekent echter niet dat de regio haar ambities voor de komende jaren zal verlagen. Veeleer noodzaakt de huidige situatie ons om onze concurrentiepositie te versterken voor de periode van economisch herstel die daarna volgt. Metropoolregio Amsterdam De gemeenten in de Noordvleugel van de Randstad werken steeds nauwer samen in de Metropoolregio Amsterdam (fig. 1). De afgelopen jaren zijn zij tot het inzicht gekomen dat onderlinge concurrentie ondergeschikt is aan mondiale concurrentie tussen de zogenaamde ‘global city regions’. Samenwerking op basis van gezamenlijke kracht is noodzakelijk om niet het onderspit te delven. De Metropoolregio Amsterdam neemt mondiaal een positie in als subtopper en onderscheidt zich van andere regio’s op de volgende punten: • Leefbaarheid; een metropool op menselijke maat met veel historie, cultuur en een

veelkleurige bevolkingssamenstelling.

• Excellent netwerk van internationale luchtvaartverbindingen (Schiphol en Skyteam). • Een sterk agrologistiek cluster rondom de Bloemenveiling Aalsmeer. • Een eigen zeehaven en Mainport Rotterdam nabij.

4


Mede daardoor heeft zich in de regio een aantal krachtige internationale clusters ontwikkeld, zoals logistiek & distributie, ICT, hotels, toerisme & leisure en congresactiviteiten. Ook de creatieve industrie en nieuwe media ontwikkelen zich sterk. De financiële dienstverlening heeft als vanouds een stevige positie, maar behoeft bijzondere aandacht, mede in het licht van de kredietcrisis. De huidige, sterke internationale concurrentiepositie van de Metropoolregio Amsterdam is dan ook niet vanzelfsprekend. Concurrerende regio’s investeren slagvaardiger in infrastructurele en ruimtelijke ontwikkelingsprojecten. Uitdagingen voor de toekomst De knooppuntfunctie van Mainport Schiphol is voor de Metropoolregio Amsterdam een zeer belangrijke vestigingsplaatsfactor. De luchthaven en luchtvaartgerelateerde bedrijvigheid op en rond Schiphol zijn aanjagers van de regionale en nationale economie. Er zijn echter ook nadelige effecten, zoals geluidshinder en beperkingen in het grondgebruik door de geluiszones rond de luchthaven. Een belangrijke opgave van de nieuwe Ruimtelijk Economische Visie is dan ook een nieuwe balans te vinden tussen de belangen van de economie en leefkwaliteit in de regio. Beide punten zijn noodzakelijk om onze concurrentiepositie te behouden en te versterken.

Kaart DRO gemeente Amsterdam

Figuur 1

@

5

De Zuidas is met 25.000 directe arbeidsplaatsen het hart van de Amsterdam Airport Corridor en toplocatie voor het internationale bedrijfsleven in de Randstad. De nabijheid en bereikbaarheid van Schiphol vormen de succesvoorwaarden.

6


In de visie uit 2001 is een aantal ambities voor de Schipholregio geformuleerd, die deels wel en deels niet zijn gerealiseerd: • Het netwerk van rechtstreekse verbindingen vanaf Schiphol is sterk uitgebreid zonder

toename van hinder van het luchtverkeer.

• De groeiende vraag naar luchthavengebonden bedrijfs- en kantoorlocaties is uitstekend

opgevangen dankzij een aanzienlijke reservering van locaties en een ontwikkelingsprogramma.

• Overaanbod aan kantoren wordt tegengegaan door samenwerking in Plabeka. De gewenste

differentiatie van vestigingsmilieus voor bedrijven is echter niet goed uit de verf gekomen.

• Om de bereikbaarheid te verbeteren zijn er grote investeringen gedaan. Zo is het openbaar

vervoer sterk verbeterd, maar nog niet op het niveau dat je van een metropoolregio mag

verwachten. Ook voor het verkeer en vervoer op de weg zijn de problemen nog lang niet

opgelost.

• Op het gebied van wonen zijn er nog steeds grote tekorten. Ook is er sprake van onvoldoende

differentiatie in woningtypen (duur/goedkoop, koop/huur) en woonmilieus (stedelijk, suburbaan)

om te voorzien in de vraag van de eigen bevolking en buitenlandse werknemers.

• Groenprojecten hebben recentelijk meer bestuurlijke aandacht gekregen; de ambities van

de REVS 2001 zijn echter nauwelijks gerealiseerd.

Arthur van Dijk, wethouder gemeente Haarlemmermeer en voorzitter Platform Bedrijventerreinen en Kantoorlocaties (Plabeka)

‘Onderscheidend vermogen steeds belangrijker’ Arthur van Dijk is als wethouder van de

aanbodgerichte, naar een vraaggestuurde

gemeente Haarlemmermeer lid van het

markt.’ Binnen het Platform Bedrijventerreinen

Bestuursforum Schiphol, dat de Ruimtelijk

en Kantoorlocaties (Plabeka), waarvan

Economische Visie ontwikkelde. Van Dijk:

Van Dijk voorzitter is, zijn afspraken gemaakt

‘De gemeenteraad van de gemeente

om beter in te spelen op de wensen van het

Haarlemmermeer heeft de visie ook vastgesteld.

internationale bedrijfsleven. Van Dijk: ‘Niet

Het is nu de taak om deze in het beleid van

alleen in kwantitatief opzicht, ook het creëren

onze gemeente te verankeren. De visie is

van hoogstaande clusters dragen hieraan bij.

daarbij richtinggevend voor ontwikkelingen in

In de Ruimtelijk Economische Visie zetten we

de gemeente, met als ultieme legitimatie het

hierop in. Er zijn tien kansrijke clusters benoemd,

vertalen van de plannen in bestemmingsplannen

van gevestigde clusters als logistiek en fashion

en structuurvisies.’

tot opkomende clusters als ‘life sciences’,

die we de komende tijd met elkaar gaan

De Ruimtelijk Economische Visie biedt

volgens Van Dijk verschillende aanknopings-

versterken. Amsterdam Connecting Trade, het

punten om er als metropoolregio sterker uit te

duurzame logistieke knooppunt tussen Schiphol

komen: ‘Het wordt steeds belangrijker je

en Hoofddorp, is op dit moment één van de

te onderscheiden van de concurrentie.

ontwikkelingen die in dat kader steeds meer

Zeker in economisch mindere tijden, waarin

vorm krijgt.’

een verschuiving optreedt van een


7

Modecluster sterke groeier

De creatieve industrie in Amsterdam groeit met 4,2% harder

modebedrijven zijn veelal gevestigd in de Amsterdamse

dan de rest van de Nederlandse economie. Amsterdam is

binnenstad (13 grotere bedrijven). De modeproductie vindt

vooral een interessante vestigingslocatie voor bedrijven

grotendeels plaats in het buitenland. De trendgevoeligste

in fashion en lifestyle. Het modecluster is dan ook één

mode wordt ingevlogen via Schiphol en komt tijdelijk op

van de tien sterke clusters in de REVS 2009-2030. In en

Airport Business Park Lijnden. Daar houden 24 bedrijven

rond Amsterdam hebben zich de afgelopen tien jaar veel

zich bezig met distributie en marketing. Manager No Excess,

binnen- en buitenlandse bedrijven gevestigd. De situering en

gevestigd op ABP Lijnden: ‘De industriële uitstraling van het

onderlinge structuur van deze bedrijven zijn in kaart gebracht.

park is mooi. Een goed park leidt tot optimale service en niets

Nader onderzoek moet aangeven hoe de regio beter in kan

is zo duur als het geduld van een klant. Klanten uit buitenland,

spelen op de behoeften van modebedrijven. In totaal zijn er

die de showroom komen bekijken, vliegen vaak in via Schiphol.

buiten de detailhandel 117 modebedrijven gevestigd in de

Verder maken wij gebruik van Schiphol voor producten die op

Metropoolregio Amsterdam. Deze bedrijven houden zich bezig

zeer korte termijn zijn besteld.’ De logistieke as voor mode

met het ontwerp, styling, inkoop, distributie en marketing en

loopt door tot het havengebied, waar 15 bedrijven zich richten

sales van modeartikelen.

op distributie en raakvlakken hebben met de creatieve sector in Amsterdam-Noord. Showrooms en verkoopkantoren zijn

Hoe werkt het modecluster?

belangrijke representatieve onderdelen van modebedrijven

De modebedrijven in de stad en nabij de luchthaven

en dit is sterk geconcentreerd in en rond het World Fashion

versterken elkaar in het cluster. De ontwerpafdelingen van

Centre. Voor deze activiteiten is de creatieve en stimulerende

Kaart © AAA Bron SADC

Locaties modebedrijven in de Metropoolregio

1

Amsterdam met minimaal vijf werknemers.

IJMUIDEN

15

HAARLEM

L E LY S TA D

PO R T O F AM ST E R D AM

(25 km)

ALMERE

3 16

ZA N D V OORT

AMSTERDAM

2

CI TY C E NTE R

23 AM ST E R D AM AI R PO R T SC H I PH O L

1

1

17

5

11

HOOFDDORP

1

7

ZEEWOLDE

A M S T E LV E E N

1 1

1 AALSMEER

6

8

5

2


omgeving nodig van de Amsterdamse binnenstad. In Amsterdam-Zuid is de spin-off van het World Fashion Centre zichtbaar door de concentratie van in totaal 23 bedrijven rond de A4 en A10, op goed bereikbare locaties vanaf de luchthaven. In de regio zijn Hilversum en Almere van belang voor de mode. Almere pioniert met het World Fashion Centre (BrandBoxx) voor beginnende bedrijven en bedrijven in het lagere modesegment. Hilversum kent twee grote modebedrijven (Nike en Hunkemöller) met gezamenlijk meer dan 2.000 arbeidsplaatsen.


9

Richting geven aan de toekomst

2 Schipholregio in nieuw perspectief Vanaf de jaren tachtig gold voor Schiphol de ‘mainportstrategie’. Kern daarvan was een focus op de verdere ontwikkeling van de luchtvaart en het netwerk van verbindingen. Schiphol werd vooral gezien als een verkeers- en vervoersknooppunt dat min of meer los stond van zijn omgeving. De Ruimtelijk Economische Visie op de Schipholregio van 2001 (REVS 2001) markeerde al een omslag in denken. Deze visie ging niet meer alleen over het luchthavencomplex, maar ook over de luchthavengebonden bedrijvigheid en de ruimtelijk-economische ontwikkeling van de Schipholregio in brede zin. De uitwerking van deze strategie kreeg onder meer vorm in de reservering van ruimte voor luchthavengebonden bedrijvigheid, een globale profilering van bedrijfslocaties en een prioritering bij de ontwikkeling van nieuwe locaties. In samenwerking met Plabeka is een dreigend overaanbod aan kantoren voorkomen. In de nieuwe Ruimtelijk Economische Visie 2009-2030 wordt de mainportstrategie onderdeel van de metropolitane strategie. Centraal staat de wisselwerking tussen Schiphol, de Schipholregio en de stedelijke omgeving. Dit met als doel optimaal gebruik te maken van de schaal, samenhang en diversiteit van economische activiteiten. Het gaat dus niet meer alleen om de kwaliteit van de luchthaven en het netwerk van verbindingen, maar ook en vooral om de kwaliteit van de totale omgeving met goed bereikbare en gedifferentieerde vestigingsmilieus. De strategie richt zich op de inbedding van Schiphol en directe omgeving in de Metropoolregio Amsterdam. Zo kan in de internationale concurrentiestrijd tussen regio’s optimaal geprofiteerd worden van de economische potentie van de luchthaven en stad samen. Zes concepten als leidraad De Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio 2009-2030 gaat uit van zes concepten die richting moeten geven aan de toekomstige ontwikkeling. Deze concepten vormen de leidraad voor de uitwerking van de zogenaamde ‘Amsterdam Airport Corridor’ en ‘Airport Seaport Greenport Corridor’ waar ontwikkelingen worden geconcentreerd, en van de verschillende vestigingsmilieus (zie volgende hoofdstuk).

10


1. Innovatie De Metropoolregio Amsterdam moet innoveren om te kunnen blijven concurreren. Daarbij gaat het niet alleen om ‘harde’ voorwaarden, zoals de beschikbaarheid van bedrijventerreinen en voldoende geschikte woningen, maar ook om ‘zachte’ voorwaarden, zoals de kwaliteit van de leefomgeving, het niveau van het onderwijs of het aanbod aan voorzieningen op het gebied van cultuur, recreatie en uitgaan. Op economisch vlak richt de innovatie richt zich met name op de logistieke sector, de zakelijkeen financiële dienstverlening en op de wisselwerking tussen beide sectoren. De Metropoolregio Amsterdam heeft een sterke uitgangspositie door de rijkdom aan historie, voorzieningen en ruimtelijke kwaliteit. Het investeringsmilieu is bovendien gunstig door de relatief lage kosten van bedrijfsvestiging en de nog steeds groeiende beroepsbevolking. 2. Duurzaamheid Transitie naar een duurzame economie is onvermijdelijk vanwege de beperkte beschikbaarheid van grondstoffen en vanwege klimaatveranderingen. Duurzaamheid wordt een belangrijke concurrentiefactor tussen metropoolregio’s. Zaak is om het containerbegrip ‘duurzaamheid’ de komende jaren concreet handen en voeten te geven in termen van: ruimtegebruik (intensief, hergebruik, herstructurering), leefkwaliteit (lucht, geluidhinder, externe veiligheid, waterveiligheid), energievoorziening (zelfvoorzienend, CO2-neutraal), mobiliteit (fijnmazig, frequent, duurzame brandstoffen) en klimaat (neerslag, droogte, stijging zeespiegel). 3. Policentrisch netwerk De Metropool Amsterdam ontwikkelt zich als netwerkregio met Amsterdam als kernstad en andere gemeenten met ieder hun eigen, specifieke kenmerken, kwaliteiten en kansen. Verbetering van de verbindingen tussen de kernstad Amsterdam en centra als Almere, Amsterdam-Zuidoost, Zuidas, Haarlem, Schiphol en Hoofddorp heeft hoge prioriteit. Ook moet het onderscheidend vermogen van de woon- en werkmilieus in verschillende gemeenten worden versterkt. Specialisatie en differentiatie zijn het parool. 4. Transformatie De bundeling en concentratie van verstedelijking maken het nodig dat de kwaliteit van binnenstedelijke woon- en werkgebieden wordt versterkt. Herstructurering en transformatie zijn sleutelbegrippen. Woonwijken en bedrijventerreinen dienen beter te worden afgestemd op de huidige en toekomstige vraag van bewoners en bedrijven. De ontwikkeling van nieuwe, gemengde werklocaties kan hand in hand gaan met de transformatie van aangrenzende stadsdelen (vooral naoorlogse wijken) en de herontwikkeling van bestaande werklocaties. De focus op herstructurering betekent ook dat er geen nieuwe locaties voor bedrijventerreinen worden aangewezen. Dit sluit aan bij het concept ‘duurzaamheid’, waarbij zuinig met de schaarse ruimte wordt omgesprongen.


11

De Amsterdam Airport Corridor waaiert uit naar de Amsterdamse binnenstad. De Zuidelijke IJoever is bij uitstek een multifunctioneel woon-, werken uitgaansmilieu waar stedelijk georiënteerde bewoners en bedrijven zich thuis voelen.

12


5. Vervlechting Het concept ‘vervlechting’ heeft te maken met een betere ruimtelijke en maatschappelijke inbedding van Schiphol en de economische bedrijvigheid in de omgeving. Voorbeelden zijn de vervlechting van de Amsterdam Airport Corridor en de Airport Seaport Greenport Corridor met de groene vingers van Amsterdam (‘lobbenstad’) en de ruimtelijke integratie van wonen, werken en voorzieningen. Integrale gebiedsontwikkeling versterkt de kans om de totale ruimtelijke kwaliteit en leefkwaliteit te verhogen. Voorbeeld: de integrale ontwikkeling van gebieden langs de A4-A10 waardoor bedrijventerreinen en wijken in Amsterdam-West beter worden verbonden met de Oeverlanden/Nieuwe Meer en het Amsterdamse Bos. 6. Selectiviteit In het samenspel tussen markt en overheid dient de bedrijvigheid op de juiste plek terecht te komen. De overheid moet in samenwerking met marktpartijen anticiperen op de vraag en tijdig geschikte, gevarieerde vestigingsmilieus aanbieden. Dit om ruimte te bieden voor de acquisitie van bedrijven en de uitbouw van bestaande clusters van activiteiten. Daardoor wordt de schaarse ruimte en beschikbare infrastructuur beter benut.

Ben Radstaak, directeur Air Cargo Nederland

‘Niet teveel duwen en trekken’ Als directeur van Air Cargo Nederland,

willen natuurlijk allemaal voorkomen dat

belangenorganisatie voor de luchtvracht-

bedrijven zich bij de buitenlandse concurrenten

industrie, is Ben Radstaak nauw betrokken bij

gaan vestigen. Initiatieven als de Smart Gate

de uitwerking van de Ruimtelijk Economische

op Schiphol Zuidoost, eventueel via een

Visie in beleid. Radstaak: ‘Het moet niet bij

speciale truckterminal, zijn daarvan goede

een gedragen visie blijven. De vertaalslag

marktvoorbeelden die de doorlooptijd en

naar de praktijk is minstens zo belangrijk, zo

congestie kunnen verminderen.’

niet belangrijker. De uitvoeringsagenda biedt

hiervoor voldoende aanknopingspunten. Naast

bereikbaarheid van de regio en ruimte voor

‘harde’ eisen als bereikbaarheid, krijgen hierin

logistieke bedrijvigheid de belangrijkste pijlers.

ook ‘zachte’ factoren als groenstructuren en

Radstaak: ‘Niet alleen de regio profiteert van

gemengde stedelijke milieus steeds meer

de luchtvrachtsector, ook voor het achterland is

aandacht.’

de sector van grote waarde.’ Wat de REVS

Radstaak heeft veel vertrouwen in de

op lange termijn voor de luchtvrachtsector

ontwikkeling en versterking van economische

betekent, vindt Radstaak lastig te zeggen:

clusters, maar wil waken voor te veel regeldrift.

‘Dat blijft toch koffiedik kijken. De wereld om

‘Met teveel duwen en trekken verlies je meer,

ons heen verandert snel. Door eens in de vijf jaar

dan je ermee wint. Wel is het belangrijk een

de visie gezamenlijk tegen het licht te houden,

aanbod te ontwikkelen dat inspeelt op wat

kan beter worden geanticipeerd op de situatie

de markt vraagt. Je moet echter niet strenger

op dat moment.’

Voor de luchtvrachtsector vormen de

willen zijn dan de wereld om je heen. We


13

Life Sciences-cluster sterk in opkomst

Life Sciences wordt gezien als één van dé sectoren van de

en food-gerelateerde Life Sciences in de Zaanstreek. Een groot

toekomst, vanwege de aandacht voor innovatie en productont-

deel van de Life Sciences-bedrijven die zich met R&D-activitei-

wikkeling. Het is een relatief jonge sector, maar liefst 58% van

ten bezig houden zijn geclusterd rondom universiteiten en

de Life Sciences-bedrijven is na 2000 opgericht. Uit een voor-

science parks. Zoals het AMC-terrein (18%), Amsterdam-

lopige data-analyse blijkt dat de meest Life Sciences-bedrijven

Centrum (13%) en Amsterdam-Zuid (11%). Het gaat hier in

zich bevinden in Amsterdam-Centrum (38), Amsterdam-Zuid

veel gevallen om spin-offs van de Amsterdamse universiteiten

(26) en in de directe omgeving van het AMC (19). Concen-

en kennisinstellingen. Grote multinationals als MSD en Solvay

traties zijn ook te vinden op Hoofddorp-Beukenhorst (16),

Pharmaceuticals zijn verspreid over meerdere locaties in de

Amsterdam Sciencepark (14) en Amsterdam-Haven (13).

regio, zoals Weesp en Haarlem.

In Amsterdam heeft de Life Sciences een sterke biomedische

Naast de kraamkamerfunctie in stedelijke milieus en op univer-

focus. Dit blijkt uit de aanwezigheid van UvA, VU, AMC en

siteitscampussen heeft de Metropoolregio Amsterdam ook een

VUmc en verschillende gerenommeerde kennisinstellingen

belangrijke gatewayfunctie voor Life Sciences. Dit blijkt uit het

zoals NKI, NIN en Sanquin Blood Supply Foundation. Deze

feit dat veel bedrijven in de regio zich bezig houden met acti-

instellingen maken dat Amsterdam de grootste concentratie

viteiten als marketing & sales, logistiek en service. Hoofddorp-

van onderzoek en onderwijs op medisch gebied in Nederland

Beukenhorst lijkt bij uitstek de locatie voor marketing & sales,

heeft. De meeste Life Sciences-bedrijven in de regio houden

maar liefst 16% van de Life Sciences-bedrijven vestigt zich op

zich bezig met health-gerelateerde activiteiten. Een uitzonde-

deze locatie voor dergelijke activiteiten. Daarna zijn Almere

ring is de concentratie van veterinaire bedrijven in Lelystad

(11%), Lelystad (10%) en Amsterdam-Centrum en Amsterdam-

Kaart © AAA Bron SADC

Locaties Life Sciences-gerelateerde bedrijven

1

I J M U I D E N1

4

13

HAARLEM

L E LY S TA D

11 (25 km)

PO R T O F AM ST E R D AM

9

ALMERE

9

38

ZA N D V OORT

AMSTERDAM CI TY C E NTE R

14

4

AM ST E R D AM AI R PO R T SC H I PH O L

26

6

10

HOOFDDORP

A M S T E LV E E N

4

ZEEWOLDE

2

8 19

16 2

3

AALSMEER

12

1

3

14

6


Haven (beide 9%) hiervoor een geliefde locatie. Lelystad huisvest verreweg de grootste concentratie van Life Sciencesbedrijven met distributieactiviteiten (22%). Ook Schiphol en Almere zijn hierin sterk (13%). Onderzocht wordt in hoeverre Life Sciences-bedrijven in de Metropoolregio Amsterdam binding hebben met en tevreden zijn over hun vestigingslocaties. Met behulp van interviews met de bepalende spelers, verhuizende bedrijven en innovatieve nieuwkomers worden hun behoeften geïnventariseerd. Met deze kennis kunnen vervolgens product-marktcombinaties worden opgesteld.


15

Focus op ontwikkelingsassen

3 Wildgroei voorkomen Op veel plaatsen in de wereld vindt er een sterke groei plaats van economische en stedelijke activiteiten in het gebied tussen luchthaven en stad. Meestal zijn deze ‘airport corridors’ min of meer spontane ontwikkelingen die niet of nauwelijks zijn afgestemd op de omgeving. Het Bestuursforum Schiphol wil voorkomen dat er in de Metropoolregio Amsterdam ook zo’n wildgroei plaatsvindt. Bestaande wildgroei moet worden gerepareerd. De REVS 2009-2030 gaat dan ook nadrukkelijk uit van een geïntegreerde, selectieve ontwikkeling in plaats van geïsoleerde en ongebreidelde corridorontwikkeling. De zes richtinggevende concepten (vorige hoofdstuk) vormen de leidraad voor een lange termijnvisie voor de twee ‘assen’ die samen het centrum vormen van de bedrijvigheid in de Schipholregio: de kennis- en dienstenas en de logistieke as. In de REVS 2001 werden deze twee assen voor het eerst benoemd. Samen vormen ze als het ware de letter ‘Y’. De linkerpoot van de ‘Y’ betreft vooral de goedereneconomie (logistiek), de rechterpoot de kennis- en diensteneconomie (zakelijke dienstverlening en hoofdkantoren). De opgave is om de locaties, infrastructuur en ruimtelijke investeringen langs deze twee assen in de toekomst optimaal te ontwikkelen. Hieronder wordt de visie voor beide assen nader toegelicht (fig. 2).

Figuur 2

Zee

Haven Amsterdam

Centrum Amsterdam

A5

A10 Zuidas Amsterdam

A9/A2

Sc

hi

ph

ol

ACT

A4/HST 16

Greenport Aalsmeer Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio 2009-2030

Amsterdam Airport Corridor: kennis- en dienstenas De rechterpoot van de Y strekt zich uit vanaf Schiphol Centrum en Hoofddorp/Beukenhorst tot en met de Zuidas, met uitwaaieringen naar de Amsterdamse binnenstad en de IJoevers. Deze as heeft zich de afgelopen decennia sterk ontwikkeld (huidige arbeidsplaatsen Zuidas 25.000, Riekerpolder 5.000, Beukenhorst-Zuid 2.500 en RID-park 2.500). Over het algemeen is er sprake van monofunctionele kantorenmilieus van verschillende kwaliteit, met als uitzondering de Zuidas waar wordt gestreefd naar een menging van stedelijke functies. In de REVS 2009-2030 wordt ingezet op een metropolitane strategie. Het gaat minder over het ontwikkelen van kantoorlocaties op zich, maar meer over transformatie en vervlechting van werkgebieden met de stedelijke omgeving. De kennis- en dienstenas wordt daarmee een ‘Amsterdam Airport Corridor’. De REVS 2009-2030 kiest voor een selectieve en geïntegreerde aanpak (zie kaart binnenkant omslag).

Maarten de Groof, commercieel directeur Schiphol Group

‘Ook in economisch opzicht streven naar duurzaamheid’ Als één van de initiatiefnemers is Schiphol

Uiteindelijk doel is bedrijven beter te laten

Group vanaf het eerste uur betrokken bij de

‘wortelen’ in hun omgeving. En zo te streven

ontwikkeling van de Ruimtelijk Economische

naar duurzaamheid in economische zin. Als je

Visie (REVS). Maarten de Groof, commercieel

bedrijven langdurig kunt vasthouden, creëer

directeur van Schiphol Group: ‘Ons blikveld is

je een enorme economische kracht. Voor de

breder gericht dan op de luchthaven alleen.

Metropoolregio Amsterdam is dat van groot

Schiphol is meer dan een vliegveld, dat

belang om te kunnen blijven concurreren met

Nederland verbindt met ruim 260 internationale

bestaande en opkomende metropoolregio’s.’

bestemmingen. Voor de Metropoolregio

Amsterdam is de aanwezigheid van Schiphol –

metropoolregio te versterken, verdienen goede

en het bijbehorende netwerk van verbindingen

fasering en optimale afstemming tussen vraag

– van doorslaggevend belang om internationaal

en aanbod volgens De Groof nog volop de

opererende bedrijven en kenniswerkers een

aandacht: ‘Internationale bedrijven kiezen

aantrekkelijk vestigingsklimaat te bieden.’

niet alleen tussen Amsterdam, Almere of

Eindhoven. Ze hebben de keuze uit Amsterdam,

De Groof is een groot voorstander van de

Om de concurrentiepositie van de

inzet op clusters en PMC’s als één van de pijlers

Londen, München en andere sterke regio’s.

van de Ruimtelijk Economische Visie. De Groof:

Het inspelen op de wensen van deze bedrijven

‘Ook in de visie van de Schiphol Group is de

gaat verder dan het aanbieden van vierkante

clusterstrategie één van de speerpunten. Er

meters. Gedifferentieerde vestigingmilieus

wordt niet alleen gekeken naar de belangen

en aantrekkelijk leefmilieus in combinatie

van individuele bedrijven, maar vooral naar

met goede internationale verbindingen

samenhang tussen clusters van bedrijven en

zijn noodzakelijk om je te kunnen blijven

waar zij elkaar kunnen versterken om attractief,

onderscheiden in een snel veranderend

innovatief en concurrerend te zijn en te blijven.

internationaal concurrentieveld.’


17

Dit betekent op hoofdlijnen: • Werken aan een hogere verblijfskwaliteit in de regio, waardoor het meer wordt dan

een doorgangsgebied.

• Betere benutting van landschappelijke en recreatieve potenties (Oeverlanden/Nieuwe Meer). • Voortzetten van het milieu Oeverlanden/Nieuwe Meer tot aan het luchthaventerrein

(Golfbaan Elzenhof/Schiphol Noord).

• Betere tangentiële verbindingen met Amsterdam-West, Badhoevedorp en Hoofddorp. • Uitstekende OV-verbindingen, onder meer door de Noord-Zuidlijn door te trekken van de

Zuidas naar Schiphol en Hoofddorp ten noorden van de A4 en hoogwaardig openbaar

vervoer ten zuiden van de A4-A9.

• Integreren van de twee groene concepten (Groene Carré en Groene As) in de

ontwikkeling van de Driehoek A4-A5-A9 in de vorm van een robuuste groenstructuur

op metropolitaan niveau.

Uitstekende kansen voor transformatie en vervlechting liggen er door de gebieden Schiphol Noordwest/Badhoevedorp-Zuid en de zuidkant van Amsterdam-West te verbinden met de Oeverlanden/Nieuwe Meer en daar groen/blauwgebieden te ontwikkelen. De mogelijkheden van het gebied van de Oeverlanden/Nieuwe Meer zullen in de Structuurvisie Amsterdam worden uitgewerkt. Park 21, Groene As en de verbinding Nieuwe Meer worden uitgewerkt in de Structuurvisie Haarlemmermeer.

Freek Ossel, wethouder Lucht- en Zeehaven gemeente Amsterdam

‘Geen voorwendsel om investeringen uit te stellen’ De accentverschuiving van aanbod- naar

van de gemeente Amsterdam bestuurlijk

vraaggericht is volgens Ossel vanzelfsprekend:

opdrachtgever van het Bestuursforum Schiphol.

‘De tijd van Ford, waarin je kon zeggen

‘Met de ontwikkeling van de Ruimtelijk

‘you can have any colour for your car, as

Economische Visie ligt er een basis van waaruit

long as it is black’, is echt voorbij. De vraag

gewerkt kan worden aan de concurrentiekracht

bepaalt het aanbod. We zullen buitenlandse

en groei van de werkgelegenheid’, aldus

investeerders en bedrijven moeten overtuigen

Ossel. ‘Een volgende stap is de uitvoering. Een

om zich hier te vestigen en niet in Hamburg,

gezamenlijk gevoel van urgentie in de regio en

Zürich of Parijs. Zaken als optimale regionale

bij het Rijk ontbreekt echter nog. De komende

bereikbaarheid zijn dan ook onmisbaar. Alleen

jaren is het erop of eronder. En daar hebben we

goede basisinfrastructurele voorzieningen

het Rijk hard bij nodig. De huidige economische

zijn niet voldoende. Met de clusterstrategie

situatie mag in geen geval een voorwendsel zijn

richten we ons op netwerken rond bedrijven,

om belangrijke investeringen ter versterking van

om de dynamiek rondom economische clusters

de concurrentiepositie van de Schipholregio en

te versterken. Op deze manier hebben we

werkgelegenheid uit te stellen.’

economisch sterke clusters meer te bieden.’

18


Foto amsterdam.nl

Freek Ossel is als wethouder Zee- en Luchthaven

Duurzaamheid is een leidend principe bij de verdere ontwikkeling van de corridor en is onlosmakelijk verbonden met leefbaarheid. Net als met een fijnmazig OV-systeem. Werklocaties moeten meer in samenhang met de woonomgeving worden aangepakt. Bij de uitvoering wordt gedacht aan samenwerking op regionaal niveau, bijvoorbeeld in de vorm van een regionaal expertisecentrum. Airport Seaport Greenport Corridor: logistieke as In de regio zijn er drie unieke logistieke kerngebieden: de luchthaven (Airport), de haven Amsterdam (Seaport) en de bloemenmainport Aalsmeer (Greenport). In aantallen arbeidsplaatsen gaat het om 65.000 directe arbeidsplaatsen op de Airport zelf, 16.000 directe arbeidsplaatsen voor de Greenport en 32.000 directe banen voor de Seaport. Ofwel samen zo’n 113.000 arbeidsplaatsen buiten de indirecte effecten om. Voor de periode tot 2020 wordt een sterke groei van het goederenvervoer voorspeld. Ambitie is om de metropoolregio mee te laten groeien op deze trend en kansen te benutten en bundelen langs de as van de ‘Airport Seaport Greenport Corridor’. In de logistieke markt is sprake van een ontwikkeling waarbij meer toegevoegde waarde in de keten Figuur 3

wordt gecreëerd, in de vorm van assemblage en dienstverlening (zie fig. 3). Innovatie is nodig om

1

Transport en overslag

Transport

vervoer van A naar B

Overslag

tussen/binnen vervoerswijzen 5

Supportactiviteiten

Financiën

leasing

accountancy

Opslag

verzekering

bancair

2

Opslag en warehousing

aanhouden van voorraden

Warehousing

Wet- en regelgeving

optimaliseren van

juridisch

voorraadhoogte

douane

certificering

Informatie

marketing

IT

Value Added Logistics

consultancy

Arbeid

3

VAL en VAS

van ompakken tot repareren

Value Added Services

uitzend

van call-centers tot financiële

opleiding

diensten

beveiliging

Goederen

Bron Bewerking van TNO, 2008

4

Ketenregie

onderhoud

materials handling

Besturen en beheersen van logistieke netwerken


19

deze toegevoegde waarde daadwerkelijk te realiseren en in een mondiaal krachtenveld te kunnen concurreren. Innovatie in de logistieke sector is echter lastig, omdat de sector van origine verdeeld is in veel kleine partijen. Dit vraagt om: • Gecoördineerde en samenhangende verbetering van het imago van de sector en

investeringen in onderwijs en onderzoek.

• Verbeteren van de arbeidsmarkt door behoud en aantrekken van voldoende, deskundige

en betaalbare werknemers (al dan niet buitenlandse arbeidskrachten en kenniswerkers).

• Ontwikkelen van nieuwe, innovatieve concepten (zoals het regisseren van internationale

supply chains). Amsterdam Connecting Trade (ACT) is een voorbeeld van logistieke innovatie,

met als doel meer toegevoegde waarde uit de logistiek te verkrijgen.

In de logistiek heeft verder de betrouwbaarheid van verbindingen hoge prioriteit. Tegen die achtergrond moeten de verbindingen van de Schipholregio met het achterland worden verbeterd, zoals de verbinding vanuit de haven en het goederenvervoer over de weg. De REVS 2009-2030 heeft de ambitie om de haven op termijn aan te takken via de aan te leggen Westrandrail voor goederen- en personenvervoer. Door de Westrandrail ontstaat tevens een directe verbinding tussen de haven en Amsterdam Connecting Trade (ACT), het toekomstige logistieke knooppunt ten zuiden van Schiphol. Voor het goederenvervoer over de weg worden de opties om een derde ring rond Amsterdam te creëren onderzocht. Naast de vraag naar ‘klassieke’ logistieke bedrijventerreinen, is er een toenemende behoefte aan meer specifieke locatieprofielen voor hoogwaardigere activiteiten in de logistieke keten. Door herstructurering en professioneel parkmanagement kan de kwaliteit van bestaande terreinen aan de eisen des tijds worden aangepast. Ook valt te denken aan een vervlechting van de terreinen met het landschap en omringende woonwijken. Binnen zo’n concept kan er ook ruimte zijn voor wonin-

Openbaar vervoer topkwaliteit Mede omwille van duurzaamheid moet de Amsterdam Airport Corridor worden ontsloten per openbaar vervoer van topkwaliteit, met name op de hoofdas Hoofddorp-SchipholAmsterdam-Zuid-Almere-Lelystad (SAAL). Belangrijkste noodzakelijke investeringen op lange termijn betreffen: • Doortrekken van een RER-verbinding over bestaand spoor van Amsterdam-Zuid via

Schiphol naar Hoofddorp.

• In samenhang met OV SAAL een metroverbinding van Amsterdam-Zuid via Badhoevedorp,

Schiphol Noord-west en Schiphol Centrum naar Hoofddorp, via een tracé ten noorden

van de A4-A10.

• Verbeteren tangentiële verbindingen tussen Haarlem, Hoofddorp, Schiphol, Amstelveen

en Uithoorn door nieuwe HOV-buslijnen in aanvulling op de Zuidtangent.

• Aansluiten Amsterdam-West (Sloterdijk-Osdorp) door een HOV-buslijn op Schiphol en

20

de werklocaties in de omgeving van Schiphol.


gen (bijv. voor tijdelijke werknemers) en voorzieningen in de sfeer van sport en recreatie. Verder zijn de grondprijzen in het Amsterdamse hoog. Daarom is het nodig de activiteiten met hoge volumes (opslag) en een lage toegevoegde waarde te laten overlopen richting ‘extended gateways’, zoals bedrijventerreinen in Almere en Lelystad. Tot slot. De goedereneconomie kan op verschillende manieren bijdragen aan de duurzame ambities van de regio. Bij logistieke terreinen liggen er grote kansen in efficiënt goederenvervoer en ketenbeheer. Het concept van Amsterdam Connecting Trade (ACT), dat inzet op een efficiënte goederenafhandeling en ontsluiting, is een voorbeeld voor andere logistieke terreinen in de Schipholregio. De ambitie van ACT is tevens om publieke en private partijen het meest duurzame logistieke knooppunt van Europa te laten ontwikkelen.

Jan Doets, president-commissaris SADC

‘Scherp schieten, in plaats van met hagel’ Jan Doets is president-commissaris van SADC

nog niet in de Schipholregio gevestigd zijn.

en als zodanig betrokken bij de ontwikkeling

Door te inventariseren wat hun behoeften zijn,

van de Ruimtelijk Economische Visie. Doets:

kunnen we bepalen wat de meest geschikte

‘De partijen binnen het Bestuursforum Schiphol

locatie is om hen te huisvesten. Amsterdam

hebben in samenwerking met Schiphol en SADC

Airport Area (AAA), verantwoordelijk voor de

een samenhangende visie op de gehele regio

internationale marketing van de regio, gaat

ontwikkeld, waarin alle economische dragers een

dan ook niet de vastgoedbeurzen af, maar

plek hebben gekregen.’ Schiphol, provincie en

benadert de doelgroepen op vakbeurzen van

de gemeenten Haarlemmermeer en Amsterdam

de verschillende clusters.’

werken intensief samen om klanten aan zich te

binden. SADC treedt binnen dat verband op

binnen de Schipholregio onderscheidende

als grondbedrijf voor de Schiphol Area en heeft

product-marktcombinaties ontwikkeld.

zich sterk gemaakt voor de clusterstrategie. Een

‘Een bewuste keuze’, aldus Doets. ‘Het

belangrijke stap volgens Doets: ‘Het resultaat

locatieprofiel wordt daarbij gekoppeld aan

is dat niet alle partijen afzonderlijk naar Japan

een concrete locatie. Niet alle clusters hebben

gaan en dezelfde klanten benaderen. Met

dezelfde behoeften en wensen. De Zuidas trekt

deze aanpak kunnen we veel meer met scherp

bedrijven in de zakelijke dienstverlening, die

schieten, in plaats van het ongerichte schot

in een hoogwaardige, stedelijke omgeving

hagel.’

met hoogopgeleid personeel op nog geen

zes minuten van Schiphol optimaal gedijen.

Met de Ruimtelijk Economische Visie zetten

Om de markt beter te bedienen, worden

de partners in op sterke en kansrijke clusters.

Voor clusters waarin distributie of een goede

Doets: ‘Naast al vertegenwoordigde clusters,

zichtlocatie van belang zijn, zijn andere

zoals fashion en aerospace, proberen we ook

geschikte locaties voorhanden.’

snelgroeiende clusters te interesseren, die Van mainport tot metropool

21

22


De Greenport Aalsmeer vormt met zo’n 16.000 directe arbeidsplaatsen één van de economische kerngebieden in de regio. Met de haven en luchthaven het ankerpunt van de Airport Seaport Greenport Corridor.


23

Kiezen voor clusters

4 Naar een nieuw vestigingsbeleid De REVS 2001 heeft gezorgd voor voldoende aanbod aan kantoor- en bedrijvenlocaties en voor een strategische reservering van goed gelegen terreinen. Het Bestuursforum heeft het ontwikkelingstempo vastgelegd in de Ontwikkelingsstrategie REVS uit 2003. Monitoring vindt jaarlijks plaats. In samenwerking met Plabeka zijn afspraken gemaakt over reductie van kantoorplannen om dreigend overaanbod te voorkomen. De nieuwe REVS 2009-2030 neemt de ontwikkelingslocaties van de REVS 2001 over en zal op basis van de recente visie een nieuwe ontwikkelingstrategie opstellen. Dit meer in samenhang met de ontwikkeling van de metropoolregio in ruime zin. Er worden vooralsnog geen nieuwe locaties aangewezen of gereserveerd. Er zijn enkele belangrijke redenen om het vestigingsbeleid en, in samenhang daarmee, het afsprakenstelsel te veranderen: • De behoefte aan sturing op succesvolle, internationale economische clusters en niet Figuur 4

Aandeel van de Metropool-

• Laagwaardige kwaliteit van de vestigingslocaties vanuit internationaal perspectief en

alleen op binding van afzonderlijke bedrijven aan de luchthaven.

regio Amsterdam in het totaal

van Europese metropool-

• Praktische uitvoeringsproblemen bij de huidige manier van toetsen op luchthaven-

regio’s.

onvoldoende differentiatie tussen vestigingsmilieus. gebondenheid van bedrijven.

Hoog

Relatief marktaandeel Hoog

Laag

Aerospace (5%)

Healthcare (2%)

IT/Software (6%)

Farma (0%)

Telecom (8%)

Biotechnologie (0%)

Fashion (5%)

Toerisme/Congressen (6%) Laag

Groeipotentieel 24

Logistiek/Perishables (10%)


Bron Database Locatiemonitor 2007

Zakelijke diensten (6%)

Kansen voor clusters Ambitie van de REVS 2009-2030 is de ontwikkeling van economische clusters te faciliteren en te stimuleren door vestigingsmilieus af te stemmen op hun specifieke vraag en behoeften. Clustering kan schaalvoordelen opleveren voor bedrijven. Dit heeft te maken met de aanwezigheid van dienstverlening, toeleveranciers en afnemers, een ontwikkelde arbeidsmarkt, kennisontwikkeling en innovatie, en beschikbare infrastructuur. De externe voordelen zijn soms even belangrijk bij de vestigingsplaatskeuze van bedrijven als de aanwezigheid van het netwerk van de luchthaven. Clustervorming heeft ook te maken met nieuwe vormen van innovatie en productontwikkeling, waarbij netwerken van verschillende soorten bedrijven met elkaar samenwerken. Dit kan leiden tot nieuwe soorten vestigingsmilieus waarbij wonen-werken-groen dan wel wonen-werken-leisure met elkaar worden gecombineerd en ruimtelijk vervlochten. Net als andere concurrerende metropoolregio’s kenmerkt Amsterdam zich door een sterke regiefunctie (hoofdkantoren), een krachtige creatieve sector (R&D, reclame, ontwerp) evenals een ontwikkelde logistieke en distributiesector (fig. 4). REVS 2009-2030 geeft prioriteit aan het behouden van de regiefunctie in de financiële dienstverlening, het versterken van logistiek en distributie en de zorg voor betaalbare ruimte in een hoogstedelijke setting voor de creatieve sector. Aerospace,

Willem Salet, hoogleraar Stedelijke en Regionale planning Universiteit van Amsterdam

‘Maak eerst bestaande ontwikkellocaties tot een succes’ Willem Salet volgt als hoogleraar Stedelijke

van een groeiscenario. Salet: ‘De visie is er

en Regionale Planning de ontwikkelingen

sterk op gericht de concurrentiepositie van

van de Schipholregio en metropoolregio op

de Schipholregio verder uit te bouwen. Het is

de voet. De nieuwe Ruimtelijk Economische

winst dat er geen nieuwe locatiereserveringen

Visie plaatst Schiphol in de bredere context

zijn bijgekomen. Echter, ondanks de gemaakte

van de Metropoolregio Amsterdam, waarin de

afspraken met Plabeka dreigt er de komende

luchthaven en de stad elkaar versterken. Een

jaren een kantorenoverschot te ontstaan. Met

ontwikkeling die Salet toejuicht: ‘Schiphol is

deze Ruimtelijk Economische Visie lijken de

in de huidige tijd niet meer los te zien van zijn

vestigingscriteria echter alleen maar verruimd te

omgeving. Nu is deze omgeving sterk gericht

worden. Voor de uitvoeringsstrategie adviseer

op de Metropoolregio Amsterdam. Maar de

ik eerst de huidige locaties – zoals de Zuidas

scope van Schiphol is nog breder. In dat kader

– tot een succes te maken, voordat je begint

kun je de kennisas doortrekken in de richting van

met het ontwikkelen van nieuwe gebieden. Bij

Utrecht of de ontwikkelingen in de richting van

een overschot van kantoren, zullen immers de

Leiden betrekken in de Ruimtelijk Economische

grondprijzen gaan dalen. Selectiviteit en fasering

Visie.’

vormen sleutelbegrippen om te voorkomen dat

het profiel en de naam van de Schipholregio

De Ruimtelijk Economische Visie gaat

volgens Salet de komende jaren teveel uit

langzaam worden uitgehold.’


25

IT/software, telecom en mode hebben een hoog groeipotentieel en marktaandeel, en daarmee een grote toegevoegde waarde voor de regio. Faciliteren en stimuleren van ontwikkelingen in deze sector is belangrijk. Voor de cluster gezondheid, farmacie en biotechnologie, zal er de komende jaren een proactief beleid worden ontwikkeld. Vraag en aanbod matchen Deze clusters zijn verbonden met opleidingen, overheidsdiensten en allerlei voorzieningen. Sturen op clusters betekent ook dat dit soort ondersteunende activiteiten zich in of nabij clusters moeten kunnen vestigen. De metropoolregio moet derhalve beschikken over een portfolio met gevarieerde vestigingsmilieus. Dit om bestaande en nieuwe bedrijven een plek te kunnen geven en ruimte te bieden voor doorgroeimogelijkheden. Om clustervorming te faciliteren moet er meer inzicht ontstaan in het ruimtegebruik van clusters en economische sectoren. Ruimtelijke concentratie van bepaalde economische activiteiten is op zich nog geen cluster. Op basis van lopend onderzoek zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd voor de versterking van clustervorming in de Schipholregio: • Faciliteren van sterke, kansrijke sectoren die aan clustering bijdragen. • Aanbieden van vestigingsmilieus die inspelen op de ontwikkelingsfasen van clusters:

kiemfase, startfase, ontwikkelfase, groeifase, consolidatiefase.

• Stimuleren van innovatie in clusters in de consolidatiefase. • Ondersteunen van clusters die hun zwaartepunt elders in de Randstad hebben door

specifieke onderdelen van die clusters hier te ontwikkelen.

• Stimuleren van de wisselwerking binnen clusters en tussen clusters. • Inzetten op flexibiliteit zodat er altijd ruimte is voor nieuwe ontwikkelingen.

Locatieprofielen Een product-marktcombinatie is een concrete locatie met een bepaald profiel waarmee een marktvraag wordt bediend. Kleuring van locaties komt tot stand op basis van een samenstel van locatiekenmerken: • Hoofdfunctie van de locatie voor één of meer clusters. • Rol locatie voor clusters: daarbij gaat het om de rol die de locatie kan spelen in de

ruimtevraag van één of meer economische clusters in één of meer van de levensfasen.

• Concept: dit betreft de vraag of een locatie is ontwikkeld vanuit een specifiek thema,

zoals klimaatbestendigheid, leef- en werkstijl, efficiency e.d.

• Prijs- en kwaliteitsniveau: bijv. toplocatie/startersmilieu. • Ruimtelijke kenmerken: bijv. hoogstedelijk/park/campus, hoge/lage dichtheden. • Duurzaamheid: bijv. niveaus van energie- en watergebruik, vervoersmanagement. • Bereikbaarheid: per auto, OV e.d. • Programma: menging van specifieke functies, bijv. werken/wonen, logistiek/kantoren.

26


Uitgangspunt voor een betere match tussen clusters en vestigingsmilieus is een positieve sturing op het vestigingsgedrag van bedrijven. Dit in de vorm van een kleuring van vestigingsmilieus op basis van de marktvraag (fig. 5). De metropoolregio en de Schipholregio kunnen zo een portfolio met verschillende soorten vestigingsmilieus aanbieden. In deze benadering zijn aan de aanbodkant locatieprofielen bepalend. Product (locatie) wordt gekoppeld aan de marktvraag. Zo ontstaan productmarktcombinaties (zie kader). De inkleuring van locaties is niet statisch, maar wordt periodiek via monitoring bijgesteld.

Figuur 5 Kleuring van vestigingsmilieus op basis van de marktvraag van

Support Aftersales

Backoffice

EHQ

M&S branding

Design R&D

Support MRO

Ketenregie

VAL/VAS productie

3e linie: distributie

2e linie: forwarding

Vraag

1e linie: afhandeling

de tien sterke sectoren in de Metropoolregio Amsterdam.

Aerospace

Lifestyle/fashion

Perishables

Healthcare

Hightech

ICT

Media

Bron BCI 2009

Financiele diensten

Toerisme/congressen

Zakelijke diensten


27

Tot slot. De ontwikkeling van specifieke vestigingsmilieus ofwel product-marktcombinaties betekent niet een concentratie van bedrijven die tot één cluster behoren op één en dezelfde locatie. Afhankelijk van het soort bedrijf en de ontwikkelingsfase van een bedrijf kan er behoefte zijn aan een ander type locatie. De essentie van een clusterstrategie is een vraaggeörienteerde benadering. Spelregels voor selectiviteit Het Bestuursforum Schiphol hanteert sinds zijn oprichting in 1987 een selectief vestigingsbeleid voor luchthavengebonden bedrijven. Dit met als doel de kansen te benutten die de aanwezigheid van een grote luchthaven biedt (mondiale connectiviteit) en de schaarse ruimte optimaal te benutten. Selectiviteit is het sleutelwoord; daarvoor is er een set vestigingscriteria voor Schipholgebonden bedrijven (fig. 6).

Figuur 6 De REVS zet in op een tweesporenbeleid: enerzijds wordt gestuurd op de ruimtevraag op basis van een selectief vestigingsbeleid en Schipholbinding om zo kernkwaliteiten te beschermen. Anderzijds wordt gestuurd op het aanbod van ruimte voor bedrijven, door een werkomgeving te bieden die het beste past bij de bedrijven in het sterke cluster.

Voorgesteld selectief vestigingsbeleid Schipholregio

Sturen op vraag

Selectie 1

Selectie 2

Van bedrijven naar vestiging

Wel/niet Schipholgebonden

Op welke locatie A,B,C,...

Bron Commissie Meijdam, 2009

Spontaan en acquisitie

28

Selectiecriteria bedrijven Binding luchthaven Binding hoogstedelijk milieu Goederen vs. personen Mobiliteitsprofiel luchtzijdig Mobiliteitsprofiel landzijdig


In de zomer van 2008 heeft het Bestuursforum Schiphol de Commissie Selectief Vestigingsbeleid Schipholregio ingesteld. Dit met als opdracht een werkbaar alternatief op te stellen voor het huidige stelsel van selectief vestigingsbeleid voor locaties op en rondom Schiphol zelf, waarvoor ook draagvlak bestaat. Op hoofdlijnen adviseert de Commissie: • De ontwikkelaar of beheerder van de afzonderlijke Schipholgebonden locaties voert

zelf een primaire toets uit op Schipholgebondenheid.

• De gemeentelijke overheid verzorgt een secundaire toets bij de behandeling van de

bouwen/of de gebruiksvergunning.

• Indien deze toetsing leidt tot twijfel dan wel verschil van inzicht, wordt een

toetsingscommissie ingeschakeld.

• De provincie Noord-Holland neemt de typering van locaties, conform het REVS 2009-2030,

evenals de spelregels van het selectief vestigingsbeleid op in de Structuurvisie

Noord-Holland.

• De gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer nemen bovenstaande op in hun

structuurvisies en bestemmingsplannen.

• Periodieke monitoring van proces en spelregels.

Ruimtelijk Economische Visie Schipholregio A B C

Typering

Opgave

Sturen op aanbod

Profielen per locatie

Locatie en

Schipholgebonden

A,B,C,...

gebiedsontwikkeling

vestigingslocaties in de bredere setting van

D

Interne en externe

de MRA

profilering o.b.v. PMC’s

E F Bedrijven

Locaties

Profiel naar locaties

Ligging t.o.v. luchthaven Ligging t.o.v. hoogstedelijk milieu Logistiek vs. kantoren Bereikbaarheidsprofiel luchtzijdig Bereikbaarheidsprofiel landzijdig


29

Schiphol Aerospace Exchange en Fokker Logistics Park

De Schipholregio en de aerospace-sector zijn nauw met elkaar

In het kader van het clusterbeleid en de aerospace-traditie

verbonden. Met bedrijven als KLM en het voormalige Fokker

van Schiphol-Oost zijn de ontwikkelingsplannen van AMB

is de ontwikkeling van kennis en traditie op het gebied van

en Schiphol Real Estate (SRE) voor dit deel van de luchthaven

aerospace bijna honderd jaar geleden begonnen. Dit is een

naast elkaar gelegd. Invulling en uitstraling van beide

belangrijke reden voor aerospace-gerelateerde bedrijven als

concepten zijn op elkaar afgestemd om mooie product-

Aviall, Boeing en Honeywell om zich in de directe omgeving

marktcombinaties van onderaf te laten ontstaan.

van Schiphol te vestigen. Daarmee heeft zich tevens een

Op Schiphol-Oost wordt door SRE ‘Schiphol Aerospace

ruimtelijk cluster gevormd.

Exchange’ ontwikkeld. Dit richt zich op de functies

Sinds een aantal jaren voert de regio een actief clusterbeleid

Maintenance Repair & Overhaul (MRO), General Aviation,

waarbij binnen aerospace is ingezet op conceptontwikkeling

kantoor- en trainingsactiviteiten. Binnenkort start hier de

en acquisitie. Op het gebied van conceptontwikkeling wordt

ontwikkeling van een nieuwe General Aviation Terminal.

nauw samengewerkt met logistieke dienstverleners. Dit om

De ontwikkeling van het duurzame TransPort-gebouw, met

onderscheidend vermogen in de supply chain op logisitiek

daarin Transavia.com en Martinair als belangrijkste

gebied te creëren ten opzichte van andere luchthavens.

huurders, is verder in volle gang.

Daarnaast zijn de ontwikkelingsplannen van betrokken

Fokker Logistics Park richt zich meer op de grootschalige

projectontwikkelaars op elkaar afgestemd. Op gebied van

logistiek en onderscheid zich op veiligheid. Flight Simulation

acquisitie zijn successen geboekt door het aantrekken van

Company, KLM E&M Logistics Centre en Fokker Services

onder andere GE Aviation en Kapco.

hebben zich op deze locatie gevestigd. De internationale

Masterplan Schiphol-Oost

30


promotie en acquisitie van het volwassen aerospace-cluster is ondergebracht bij Amsterdam Airport Area (AAA). De samenwerking tussen AAA, AMB en SRE, om beide ontwikkelingen en marketingstrategie beter op elkaar af te stemmen, is een goed voorbeeld van de clusterstrategie in de praktijk.


31

Van visie naar uitvoering

5 Werken aan draagvlak De REVS 2009-2030 is zeer ambitieus en is van grote betekenis voor Schiphol en de Metropoolregio Amsterdam in de toekomst. De komende tijd is het zaak deze visie, die door alle partners in het Bestuursforum is onderschreven, verder door te laten werken. Dit is een stevige opgave, gezien de integraliteit van de visie waarin duurzaamheid, ruimtelijke ontwikkeling, infrastructuur en economische groei in onderlinge samenhang worden benaderd. De visie en voorgestelde strategieën worden de komende tijd gedragen en ingevuld door de achterban van het Bestuursforum Schiphol (ambtelijke organisaties, politiek), ondernemers en maatschappelijke organisaties. Het succes van het draagvlak kan concreet worden afgemeten aan de doorwerking in en doorvertaling naar andere ruimtelijke plannen in de regio. Zowel de gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer als de provincie Noord-Holland werken aan nieuwe structuurvisies. Het ruimtelijkeconomische kader van de REVS zal daarin herkenbaar moeten zijn. Maar ook op rijksniveau wordt gewerkt aan plannen waar de regio graag op aanhaakt. Het gaat daarbij om de Ruimtelijke Structuurvisie van Schiphol en om de doorvertaling van de REVS 2009-2030 in het dit jaar op te stellen Gebiedsdocument Verstedelijking, in het kader van de Meerjarenplanning Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) door het Rijk. Werken aan uitvoering Minstens zo belangrijk als draagvlak en doorwerking is het daadwerkelijk handen en voeten geven van de REVS. Regionale partijen zullen daartoe zelf de handschoen oppakken. Aangezien de doorwerking van de filosofie in de verschillende lokale plannen centraal staat, heeft de Uitvoeringsagenda bij de REVS 2009-2030 meer het karakter van een uitgebreide agendastelling. Bovendien wordt een aantal onderdelen nog nader onderzocht en uitgewerkt (zie kader). Afgesproken is dat individuele bestuurders binnen het Bestuursforum persoonlijk verantwoordelijk zijn voor de realisatie van één of meer beleidspunten. Zij fungeren als boegbeeld om de visie om te zetten in concreet beleid en maatregelen, en daarvoor ook draagvlak te ontwikkelen.

32


Alle partners, ook SADC als uitvoeringsorganisatie, zullen belast worden met de uitvoering van de REVS; bijvoorbeeld in de vertaling van abstracte beleidsvoornemens in concrete product-marktcombinaties. Daarbij wordt inzet op verschillende sporen: onderzoek (clusters en vestigingsmilieus), beleid (sterke clusters met meer toegevoegde waarde om de concurrentiepositie te versterken), in gebiedsontwikkeling (PMC’s aan locaties koppelen en daarop sturen), marketing (PMC’s in de markt zetten) en verkoop (aan internationale doelgroepen).

Uitvoeringsagenda Het Uitvoeringsprogramma bij de REVS 2009-2030 geeft aan welke onderdelen de komende periode nader onderzoek en uitwerking behoeven. Hoofdpunten zijn: • Concretisering van de REVS 2009-2030 door het vaststellen van een ontwikkelingsstrategie

gericht op prioritering, fasering, omvang en kleuring van de REVS-locaties. Centraal hierin

staan de instrumenten die de ontwikkelingsrichting ondersteunen, waaronder de monitor

‘nieuwe stijl’ en product-marktcombinaties. De ontwikkelingsstrategie wordt nog in 2009

opgesteld. Een deel van de kansrijke clusters wordt in 2009 in beeld gebracht. De jaarlijkse

REVS-monitor zal vanaf 2010 meer inspelen op de ruimtevraag, maar zal al in 2009

aanzetten daartoe laten zien.

• Actieve sturing op gevarieerde en innovatieve vestigingsmilieus. Dit middels een systeem

van jaarlijkse evaluatie en bijstelling: een combinatie van Monitor, Plabeka, kleuring

locaties (en portfolio-analyse) en een evaluatie van toetsing op Schipholbinding.

Voorgesteld wordt dit te doen in de vorm van jaarlijkse minicongressen van het

Bestuursforum Schiphol, waarvan het eerste zal plaatsvinden in 2009.

• Nader onderzoek naar de werking van sterke en kansrijke economische clusters en de

vertaling naar de ruimtelijk-economische randvoorwaarden en ruimteaanbod.

• Versterken logistiek Seaport, Mainport en Greenport mede door het agenderen van de

huidige reservering van de Westrandrail tussen haven en luchthaven.

• Reservering voor de 2e terminal handhaven en nadere uitwerking van de driehoek

A5-A5-A9 ten behoeve van de streekplanuitwerking van de provincie.

• Verkenning van de kansen van het concept ‘vervlechting’: gewenste koppeling tussen

luchthaven, airport corridor en de omliggende gebieden, het bieden van gemengde

stedelijke milieus en betere tangentiële aansluiting op Amsterdam-West, Amstelveen

en Hoofddorp.

• Uitwerking (metropolitane) groenstructuren Amsterdamse Bos, Nieuwe Meer, ecologische

hoofdstructuur en Groen Carré in samenhang met de streekplanuitwerking en de

uitwerking van de Structuurvisie Amsterdam.

• Nader onderzoek, overleg en standpuntbepaling rond het thema ‘bereikbaarheid’. • Standpuntbepaling van partijen in het Bestuursforum Schiphol t.a.v. de aanvullende

railverbinding tussen Zuidas-Schiphol-Hoofddorp ten noorden van de A4. Dit ten behoeve

van een gezamenlijke inbreng in de SAAL-studie in 2009.

• Verkennen van de ontwikkelingskansen voor het doortrekken en medegebruik

Zuidtangent en OLV via Schiphol-Oost en Schiphol-Rijk/Oude Meer.

• Realisatie van de parallelstructuur A4. Van mainport tot metropool

33

34


De Amsterdamse haven is goed voor 32.000 directe arbeidsplaatsen. Door innovatie in de logistieke keten wordt meer toegevoegde waarde gecreëerd in de vorm van assemblage en dienstverlening.


35

REVS 2009 Langetermijnvisie 2030

R


Kaart DRO gemeente Amsterdam

PP P

Regiotrein regiotrein regiotrein (tracé tracé) indicatief)) Metro ov variant (indicatief metro OVsaal SAAL variant regiotrein (tracé indicatief metro OV SAAL variant (tracé indicatief ) OostWest metro (indicatief tracé, concept OostWest metro (indicatieftracé, concept structuurvisie Amsterdam) Amsterdam) metro OV SAAL OostWest metrovariant (indicatieftracé, concept structuurvisie Structuurvisie Amsterdam) HOV bus bestaand bestaand en in in ontwikkeling ontwikkeling OostWest metro (indicatieftracé, concept structuurvisie Amsterdam) HOV bus en HOV bus Westtangent (nieuw) hov-bus bestaand en in ontwikkeling HOV bus bestaand en in ontwikkeling Westtangent (nieuw) reserveren voor alternatief metrotracé hov-bus westtangent (nieuw) HOV bus Westtangent (nieuw) reserveren voor alternatief metrotracé westrandrail (goederen) reserveren voor alternatief metrotracé Reservering voor alternatief metrotrace westrandrail (goederen) autontsluiting Westrandrail (goederen) westrandrail (goederen) autontsluiting relatie met aansluitend aansluitend stedelijk stedelijk gebied gebied autontsluiting Auto-ontsluiting relatie met ontwikkeling recreatief programma relatie aansluitend stedelijk gebied Relatie met met aansluitend stedelijk gebied ontwikkeling recreatief programma kantoorlocatie bestaand ontwikkeling recreatief programma Ontwikkeling recreatief programma kantoorlocatie bestaand (strategische reservering) reservering) schipholgebonden functies.(strategische kantoorlocatie bestaand Kantoorlocatie bestaand schipholgebonden functies. (strategische reservering) gemengde stedelijke functies schipholgebonden functies. Schipholgebonden functies (strategische reservering) gemengde stedelijke functies stedelijk gebied enfuncties groen gemengde stedelijke functies Gemengde stedelijke stedelijk gebied en groen Schipholgebonden kantoren stedelijk gebied groen Stedelijk gebied enen groen Schipholgebonden kantoren in groene setting settingkantoren Schipholgebonden kantoren in groene Schipholgebonden in groene setting reservering 2e luchthaventerminal in groene setting reservering 2eluchthaventerminal luchthaventerminal Reservering 2e Amsterdam Connecting Trade (ACT) reservering 2e luchthaventerminal Amsterdam Connecting Amsterdam Connecting TradeTrade (ACT) (ACT) ongestoord logistiek systeem + overslagterminal Amsterdam Connecting Trade (ACT) ongestoord logistiek systeem + overslagterminal Ongestoord logistiek systeem + overslagterminal bedrijventerrein bestaand ongestoord logistiek systeem + overslagterminal bedrijventerrein bestaand Bedrijventerrein bestaand nieuw bedrijventerrein bestaand nieuw Bedrijventerrein nieuw parkeren Schiphol bedrijventerrein nieuw parkeren Schiphol Parkeren Schiphol golfterrein parkeren golfterrein GolfterreinSchiphol Uitwerking in Structuurvisie Amsterdam golfterrein Uitwerking Structuurvisie Amsterdam Uitwerking in in Structuurvisie Amsterdam Uitwerking in Structuurvisie Amsterdam

T

1 2 16 24

P

A


W

39

colofon Bestuursforum Schiphol

Correspondentieadres Provincie Noord-Holland Postbus 3007 2001 DA Haarlem Redactie Bestuursforum Schiphol ECORYS Communicatie [Jan Rutten, Kim van Eerde], Amsterdam

Vormgeving 8-13 Grafisch ontwerpers [Hans van der Kooi], Amsterdam

Beeld regiokaarten Amsterdam Airport Area DRO gemeente Amsterdam

Fotografie Amsterdam Airport Area Schiphol Area Development Company Theo Baart, Hoofddorp

De Mainport Schiphol is voor de Metropoolregio Amsterdam een cruciale vestigingsplaatsfactor en met zo’n 65.000 directe arbeidsplaatsen een krachtige motor van de werkgelegenheid. Betere afstemming van de ontwikkeling van mainport en metropool is noodzakelijk om de concurrentiepositie van de metropoolregio te versterken.


37

Bestuursforum Schiphol Per adres Provincie Noord-Holland Postbus 3007 2001 DA Haarlem


41

Van mainport tot metropool

Recommend Documents