Van kwaad naar erger! Dr. Lieve Swinnen Kinder- en Jeugdpsychiater 20 oktober 2011

Van kwaad naar erger! Dr. Lieve Swinnen Kinder- en Jeugdpsychiater 20 oktober 2011

Inhoud    

  

Wat heet agressie? Is kwaad zijn erg? Oorzaken Agressie in ontwikkeling Als de bom barst Aanpak Tien om te onthouden

Wat heet agressie?

Wat heet agressie? 

‘Aggressio’ 



Positieve betekenis 



Opkomen voor jezelf  weerbaarheid, assertiviteit

Geblokkeerde agressie 



dichterbij komen, iets aanpakken  agressie als levensenergie

Aangeleerde hulpeloosheid, depressie,…

Agressie als grensoverschrijdend gedrag 

Uitgangspunt : effect van het gedrag. Het slachtoffer voelt zich door het gedrag gekwetst of geschaad, los van het feit of dit de bedoeling was van de agressor.

Wat heet agressie? 

Wetenschap: veelal de negatieve betekenis 



Agressie vatten we op als een opzettelijke handeling die iets of iemand schade toebrengt. Het verschilt van boosheid, wat een gevoel is dat iemand heeft, maar komt er wel vaak uit voor. Geweld: grovere vorm van agressie

Agressie = gedrag  

Herkenbaar in patronen Kan aangeleerd en afgeleerd worden

Vormen van agressie 





Fysiek : schoppen, slaan, vechten, bedreigen… tot mishandeling, happy slapping, verkrachting, moord Verbaal : uitlachen, uitschelden, kleineren… tot (be)dreigen, pesten (oa cyberpesten) Grensgebied : zwijgen, totale passiviteit, vooroordelen, hate speach

Een doel op zich? 





Frustratieagressie of reactieve agressie: agressie als reactie op situatie die frustrerend aanvoelt  spanning ventileren

Instrumentele agressie of proactieve agressie : om een bepaald doel te bereiken  agressie die tot iets leidt Agressie waarbij de prikkel voorkomt uit een bijzondere geestesgesteldheid (psychose, borderline)

Neemt agressie toe? 

Neen… 





Geweld nu is anders: moeilijk te vergelijken met vroeger Media maakt zaken veel meer zichtbaar

Ja…  





Geweld wordt een vorm van amusement Extremere vormen Het gros van de schoolgaande jeugd heeft dagelijks met agressie te maken Gedragsstoornissen bij kinderen/jongeren nemen toe

Is kwaad zijn erg?

Is kwaad zijn erg? 

Effect voor anderen     

Pijn, beschadiging Angst, onzekerheid, negatief zelfbeeld Gevolgen nù en (mogelijk) op langere termijn Ouders: steken hopen energie in dit moeilijke gedrag School: sfeer wordt meebepaald door de mate van agressie die er heerst, ook hier gaat veel aandacht naar negatief gedrag

Is kwaad zijn erg? 

Effecten voor agressieve kind  



Ontwikkeling wordt bemoeilijkt: leerproces, zelfbeeld, sociale ontwikkeling. Ernstige gedragsstoornis : agressief gedrag is een goede voorspeller van gedragsproblemen op latere leeftijd. Agressie = geen kinderpsychiatrische diagnose, maar één van de meest voorkomende klachten. Als symptoom heeft het een belangrijke betekenis.

voorkomen èn tijdig ingrijpen zijn belangrijk

Oorzaken

Je bent wie je bent 

Temperament: de eigen aard   

4/10 4/10 2/10

gemakkelijk temperament moeilijk temperament probleem dat opvoeden veel lastiger maakt

Je bent wie je bent 

Hersenen: de controlekamer 





Laagbegaafdheid, beperkte taalvaardigheid  frustraties door iets niet goed te kunnen overbrengen, zelfregulatie, beperkte oplossingsvaardigheden Impulsieve, cognitieve denkstijl  beperkt exploreren van info, beperkt planmatig denken, zelfregulatie Korte aandachtsspanne gebrek aan het richten op en volharden in het zoeken van oplossingen

Je bent wie je bent 

Taal: de boodschapper 

 



Middel tot communicatie met anderen èn met onszelf Essentieel bij het ontwikkelen van zelfsturing Voorbeelden nodig! (praten over gevoelens, voorlezen…) Emotionele intelligentie

Je bent wie je bent 

Ideeën/vaardigheden mbt sociaal gedrag  





Agressie als probleemoplossend gedrag beschouwen Gebrek aan empathisch vermogen  meer met eigen gedachten/gevoelens bezig dan met die van de ander Gebrek aan zelfvertrouwen  agressief gedrag om onzekerheid te verbergen Wantrouwen naar anderen  intenties van anderen worden kwaadwaardig ingeschat, boodschappen worden foutief ontcijferd (je verwacht het negatieve)

Je bent geworden wie je bent 

Gezin/omgeving  







Tekort aan controle en opvolging Verwennende/permissieve opvoedingsstijl: verantwoordelijkheid niet opnemen, toegeeflijkheid, inconsequent handelen Agressie bij ouders  imitatie van gedrag, (vechtscheiding is vorm van agressie!) Tekens van verwerping Socio-economische factoren

Je bent geworden wie je bent 

Maatschappelijke factoren 







Ik-maatschappij, gericht op onmiddellijke behoeftebevrediging (bv mensen eisen ipv te onderhandelen) Verhoogd onveiligheidsgevoel: alles is complexer, minder controleerbaar Agressie is een statussymbool: bv softe reclame is not-done Invloed van geweld op tv, games?

Stoornis? 



Agressie is géén kinderpsychiatrische diagnose, wel een vaak voorkomende klacht Symptoom van psychiatrische stoornissen 

   



Gedragsstoornissen: oppositioneel opstandig gedrag, conduct disorder ADHD, Gilles de la Tourette, Autisme Depressie, trauma Middelenmisbruik Persoonlijkheidsstoornissen: borderline, anti-sociaal

Symptoom van lichamelijke aandoening 

Gehoorsproblemen, fragiele X syndroom…

Agressie in ontwikkeling

Van O tot 2 jaar 

Baby: geen gerichte agressie 



Baby’s huilen niet om het hun ouders moeilijk te maken!

Na de babyfase: actie neemt toe: zich verplaatsen, dingen aanraken, proeven… 

Gedrag: actie – reactie

Tip  meestal negeren, wel (kort) reageren bij gevaar, wanneer kind een ander pijn doet

Peuter 

Peuter : agressief gedrag hoort bij de ontwikkelingsfase  

2,5j à 3j: fase met vooral fysiek reageren: duwen, slaan, bijten, afpakken Snel overprikkeld, nog versterkt door lichamelijke factoren: moeheid, kinderziektes,… boosheid, ruzies, agressieve uitbarsting

Tip Leren omgaan met frustraties, positief gedrag aanmoedigen en bekrachtiging van agressief gedrag vermijden, voldoende slapen!!!

Kleuter 

Kleuter : van breaht-holding spells tot temper tantrums  

Controleverlies : roepen, tieren; wild om zich heen slaan,… Agressie: vaak uitgelokt door teleurstelling, frustratie enerzijds, angst anderzijds

! Agressie vermindert naarmate de taalvaardigheid toeneemt – gevoelens benoemen, wensen kenbaar maken, onderhandelen (sociale vaardigheden) en zelfcontrole ontwikkelt (4-5jr). ! Spel: oefenterrein voor kinderen! Tip  kinderen gevoelstaal aanbieden (voorlezen!); duidelijk maken wat niet kan, negatief gedrag niet belonen; spelen stimuleren (dus niet alleen kastje kijken)

Lagerschoolkind 

Ontploffingsgevaar: driftbuien  



Kwaad  opbouw  escalatie  afname Time-out : TAVA (Tijdelijke afzondering van aandacht)

Ik wil, ik wil, ik wil: dwinggedrag 

Blijven zeuren, schelden, slaan, stampen,… totdat gebeurt wat je wil lage frustratietolerantie, beperkt probleemoplossend vermogen

Tip  consequent handelen, dwingproces doorbreken

Puber 

Puber : grote mond en grenzen aftasten  



 verbale agressie: roddelen, schelden, dreigen Grotere invloed van leeftijdsgenoten, stoer doen om erbij te horen  agressie bij stress, machteloosheid

Tip  stel duidelijke grenzen, preek niet teveel, een jongere leert vooral uit gevolgen van het gedrag. Verbale agressie kan even schadelijk zijn als fysieke agressie: duld niet alles!

Agressie bij jongeren 







Geïsoleerde actie van agressie Bij regelmaat agressieve buien maar zich globaal aan de regels houden Steeds herhalend patroon van agressieve acties en reacties, in combinatie met oppositioneel uitdagend gedrag en/of antisociaal gedrag Idem, maar in combinatie met niet-agressieve symptomen (stemming, psychose,…)

Geïsoleerde actie

Cognitie

Aanleiding

Reactief Invoelbaar

Etiologie (oorzaak)

Stress

Mechanisme (patroon)

Machteloosheid

prognose

Impulscontroleverlies Geïsoleerd

Impulscontroleverlies Ingebed

Patroon ODD & CD

IQ  taalvaardigheid

Empathie  Negatieve attributies

Empathie  Negatieve attributies

Reactief Disproportie

Reactief/actief Disproportie

Reactief/actief Disproportie

‘Trauma’(opvoeding misbruik,)

ADHD, genetisch

Coping

Coping

Beperking

+

Frustratie

+/-

-

-

Als de bom barst

Als de bom barst

crisis

Start

Escalatie

Afbouw

Postcrisis Depressie

Agressieaanval/uitbarsting 

Opstart of reactiefase : 



Gedrag verandert: onrustig, sneller praten, rood aanlopen, niet meer luisteren dit leren herkennen; spanning reduceren: gesprek aangaan, begrip tonen, ruimte geven, afleiden, alternatief bieden,…

Escalatiefase : 

Gebeurtenissen worden uitvergroot, uit de context gehaald (altijd, nooit, iedereen…), fase met verbaal agressief gedrag. Lichamelijke spanning bouwt op  haal de lont uit het kruitvat: benoemen wat je ziet, grenzen stellen, agressor uit de situatie halen, publiek vermijden; vermijd gezichtsverlies, houd controle over je eigen houding en gedrag

Agressieaanval/uitbarsting 

Crisisfase 



Ernstige verbale of fysieke agressie, materiële agressie, controleverlies. Niet voor rede vatbaar, men herinnert zich nadien mogelijk niets (bewustzijnsvernauwing) meer Confronteren heeft nu geen zin, creëer afstand, pas eventueel veiligheidstechnieken toe

Afbouwfase 

Fase van herstel (kan meer dan uur duren), langzaam terug naar normaal functioneren; kunnen dan pas stilstaan bij gebeuren, schuldgevoelens. bespreek het incident, laat agressor bekomen, houd contact en installeer gevoel van veiligheid.

Tot het uiterste… 

Complementaire escalatie: chantage staat voorop. Hoe extremer het gedrag, hoe meer men geneigd is toe te geven.  Ouders geven toe  eisen van kind worden steeds hoger  toenemende frustratie en vijandigheid bij ouders  vergelding door het kind  ouders geven toe…

Tot het uiterste… 

Symmetrische escalatie: vijandigheid staat voorop. De ander is de boosdoener, zelf handelt men uit ‘zelfverdediging’.  De ander is fout  vijandige reactie uit zelfverdediging  tegenpartij denkt hetzelfde  vijandige reactie

Mechanismen tot escalatie    

 

Toegeven uit machteloosheid Geheimhouding Opvoeden is strijd om te winnen It takes two to tango Spreken versus preken Polarisatie

Aanpak

Beter voorkomen dan genezen 

Van kleins af aan :  

  

Vermijd verwenning Leer je kind omgaan met frustraties Spel is de taal van het kind! Reik emotionele taal aan : voorlezen, praten,… Geef het goede voorbeeld!

Geef een duidelijke boodschap 

Agressie kan niet!  

Keur gedrag af, nooit je kind als persoon Grijp tijdig in: ook een jong kind dat slaat (ook al heeft dat niet zoveel effect) moet gecorrigeerd; een duidelijke, consequente houding tav scheldwoorden

Agressie aanpakken 

Agressie stop je door grenzen aan te geven.  



Tijdens conflict niet discussiëren maar handelen. Kordate houding

Ontmijnen: vermijd escalatie!   

Help de agressor terug rustig te worden: Zelf rustig blijven, niet dreigen, kleineren of belachelijk maken Bron van agressie verwijderen, time-out

Agressie aanpakken 

Beloon agressie niet  



Een kind, en zeker een puber, leert uit de gevolgen van zijn gedrag Het moet duidelijk zijn wat volgt wanneer de grens overschreden wordt.

Agressief gedrag zien als een leermoment.  

Straffen? Herstel

Moet er gestraft?  

Hoe minder je uitlokt, hoe minder je moet sanctioneren Sanctie  

 

Grens aangeven: geen woorden maar daden Doel: positief gedrag bevorderen (wordt vaak niet bereikt)

Straf: verantwoord, gelinkt aan overtreding, wees creatief! Bewaar sterke middelen voor ernstige problemen

Herstel 



Basisvoorwaarde om met agressieve (en ook andere moeilijke kinderen) om te gaan = geloven dat verandering mogelijk is. Wat herstellen 





Hoe herstellen: 





Contact (handje schudden ed) Communicatie (voorval uitpraten) Verontschuldiging Herstelactiviteit

Conflict afsluiten

Tien om te onthouden

Negeer agressie niet 

Ouders, onderwijzers en opvoeders (= iedereen die toezicht heeft op kinderen) moeten ingrijpen wanneer ze agressie bij peuters en kleuters signaleren en een duidelijk signaal geven dat agressie een onacceptabele manier is om conflicten op te lossen.

Vermijd niet elke frustratie 

Frustraties zijn de belangrijkste oorzaak van agressief gedrag. Vermijd echter niet elke frustratie, dan ben je aan het verwennen en leert je kind niet omgaan met teleurstellingen, moeilijkheden en opdrachten.

Spel is de taal van het kind 

Je leert heel over je kind door dit spel te observeren en je leert je kind heel veel door samen te spelen.

Hersenen: de controlekamer 

Wanneer stuur en remmen niet goed werken, blijft je kind langer afhankelijk van sturing van buitenaf.

Geef het goede voorbeeld 

Kinderen leren door imitatie. Wanneer je zelf agressief reageert, leert je kind dat dit een manier is om problemen op te lossen. Een heel eenvoudige oefening: stop met roepen en schreeuwen, je zult merken dat ook je kinderen dit veel minder doen.

Het woordje zelf 

In zelfvertrouwen zit het woordje ‘zelf’. Voed positief op, supporter veeleer dan alles van je kind over te nemen en maak de kans op succeservaringen groter.

Olie op het vuur… 

Ongewild doen ouders, opvoeders en leerkrachten agressie al eens escaleren. Herken mechanismen als toegeven voor de lieve vrede en geheimhouding, machtspatronen en het elkaar raken om te raken. Beperk je eigen emotie en let op je taalgebruik. Wanneer er echter twee kampen gevormd zijn, is externe hulp nodig.

Het is stil waar het nooit waait 

Brussen leren sociale vaardigheden van elkaar: kritiek geven en krijgen, zich verdedigen, onderhandelen, ruzies bijleggen… Er is ruimte nodig om dat te doen. Geef hun vijf minuten tijd om het conflict zelf op te lossen. Als dat niet lukt gebruik je jouw manier.

Belangrijker dan televisie… 

Een goede band met ouders zorgt ervoor dat kinderen zich niet zomaar identificeren met filmhelden die er om de haverklap op los meppen.

Ook op school 

Je eigen attitude als leerkracht is veel belangrijker dan je beseft: communiceren, positief blijven, respect, niet overreageren, blijven geloven in verandering èn je werk graag doen.