(Van formele gelijkheid tot) kruispuntdenken Sarah Scheepers Trefdag 20 november 2015
Evolutie van ‘iedereen gelijk’ naar ‘de meerwaarde van verschil’ •Formele gelijkheid (of ook: ‘merit’ (verdienste)) • Gelijke kansen en positieve actie • Diversiteit • kruispuntdenken Vaak zijn onze praktijken een mengelmoes van verschillende van deze ‘filosofieën’.
X: “Ons bedrijf voert een diversiteitsbeleid in die zin dat al onze functies openstaan voor zowel mannen als vrouwen.” (Metro, 01/’06) Spraakverwarring verwarring in organisatie- en beleidspraktijken (voorbeelden?)
1. FORMELE GELIJKHEID & MERIT - vb. onze grondwet, art.10 Alle Belgen zijn gelijk voor de wet - Vb. Verdrag van Rome Gelijk loon voor gelijk werk - Vb. Richtlijn 76/207 Gelijke behandeling van mannen en vrouwen bij de arbeid
Merit (‘verdienste’): - Iedereen wordt volgens hetzelfde criterium beoordeeld (diploma). - De ‘beste’, meest ‘competente’ persoon wordt gekozen (sociale kenmerken doen niet (langer) terzake. - Schriftelijke examens: neutraal & objectief (dat is alvast de bedoeling)
2. GELIJKE KANSEN & POSITIEVE ACTIE - Het principe van formele gelijkheid is niet voldoende om discriminatie te verbannen - Sommige groepen zijn benadeeld, zij hebben ‘speciale aandacht’ nodig. - VS (‘goedmaken’) vs Europa (‘rechtzetten’) - Liberale vs. radicale visie op GK en positieve actie - Slecht imago, want “eigenlijk ongelijke behandeling” - Probleem: altijd focus op wie achterblijft, niet op wie geniet van privileges.
3. diversiteit(smanagement) - Oorsprong: multi-nationals, bedrijfsleven, marktlogica - Men kan niet denken in termen van ‘benadeelde groepen’, aangezien iedereen uniek is. - Verschil moet gewaardeerd worden - Ieder individu moet beoordeeld worden op basis van talenten, competenties (niet op basis van sociale kenmerken). - Economische + ethische argumenten - Gevaar: ongelijkheid verdwijnt uit beeld, enkel nog ‘verschil’. Aandacht voor machtsverschillen verdwijnt. (cf. verschilfeminisme) - Aandacht gaat naar het individu en diens eigen empowerment, eigen verantwoordelijkheid voor het falen/slagen
4. Kruispuntdenken
kruispuntdenken Jaren ’70: Kritiek van “black feminists” (Collins, hooks, Crenshaw…) - Op witte middenklassefeminisme: gender als belangrijkste breuklijn alle vrouwen op dezelfde manier onderdrukt - Op antiracistische bewegingen: “ras” als belangrijkste breuklijn alle zwarten op gelijke wijze onderdrukt door blanken - Onzichtbaarheid van specifieke ervaring van zwarte vrouwen: ontkenning van “ras” door witte feministen + ontkenning van gender door zwarte antiracisten - Definiëren van identiteit op basis van één kenmerk (afkomst, sekse…) negeert verschillen binnen deze groepen.
Cf debatten: “daily racism” // “wij overdrijven niet”
Kruispuntdenken Een korte geschiedenis.
Sojourner Truth – kruispuntdenkster avant la lettre Voormalige slavin (19de eeuw), zwarte vrouwenrechtenactiviste en tegenstander van de slavernij. Bekend van de mooie speech ‘Ain’t I A Woman?’ (Ohio Women’s Rights Convention in 1851) Voorgedragen door de zwarte feministe Alice Walker: http://www.youtube.com/watch?v=EsjdLL3MrKk Toont het belang aan om binnen het feminisme (eender welke stroming) steeds zelfkritiek en een intersectioneel perspectief centraal te stellen.
Kruispuntdenken Black feminist movement ‘Black feminism’ (of ‘Womanism’) en de National Black Feminist Organization (1973) zijn uit de Black Powerbeweging onstaan. Black feminists staan erg kritisch versus het blank feminisme (zeker het witte feminisme van die tijd; er was toen niet tot nauwelijks aandacht voor de ervaringen van zwarte vrouwen) Zij voelden zich echter ook niet helemaal thuis binnen de burgerrechtenbeweging. Hun maatschappijkritiek was tweeledig. “It was our experience and disillusionment within these liberation movement, as well as experience on the periphery of the white male left, that led to the need to develop a politics that was antiracist, unlike those of white women, and antisexist, unlike those of our black and white men.” The Combahee River Collective, “A Black Feminist Statement,” In: Guy-Sheftall, B (ed.). Words of Fire: An Anthology of African-American Feminist Thought
Kruispuntdenken Kimberlé Crenshaw
Kimberlé Crenshaw, feministische critical race & legal theory professor aan UCLA in de VS.
De eerste echte theoretische conceptualisering van intersectionaliteit: “De term intersectionaliteit is 1989 gelanceerd door de feministische juriste Kimberlé Crenshaw. Zij duidde daarmee op een manier van denken binnen genderstudies aan (…) waarin gender, ‘ras’/etniciteit, klasse, seksualiteit en andere assen van betekenisgeving, zoals leeftijd, nationaliteit en religie, elkaar co-construeren en tegelijkertijd werkzaam zijn.” Wekker, Gloria (2007). In: Gender in media, kunst en cultuur
Kimberlé Crenshaw Theorie ingegeven door de praktijk, namelijk antidiscriminatierechtzaken in de VS. Een van de rechtzaken die Crenshaw aanhaalt, is de “Emma Degraffenreid et Al. v. General Motors Assembly Division”-zaak. Discriminatie daar was duidelijk gebaseerd op combinatie van seksisme en racisme, maar het Hof geloofde niet in deze combinatie.
Kruispuntdenken Gloria Wekker Eerste zwarte vrouwelijke professor in Nederland. Intussen emiritus hoogleraar gender en etniciteit aan de Universiteit Utrecht. Professor Wekker introduceerde het concept intersectionaliteit na haar doctoraat in de VS in Nederland, en ruimer, in Europa. Volgens Wekker is een kruispuntperspectief cruciaal, omdat: “Women’s Studies that do not acknowledge the intersections of their central category, gender, with other axes of differentiation, stay irrelevant to the majority of the world’s women.” Wekker, Gloria (1995). 'After the Last Sky, Where Do the Birds Fly?' What can European Women Learn from Anti-Racist Struggles in the United States?' in: Helma Lutz, Ann Phoenix, Nira Yuval-Davis (red.) Crossfires. Nationalism, Racism and Gender in Europe.
Kruispuntdenken (of: intersectionaliteit) -> Hoe maken onze posities op de sociale assen van gender, afkomst en klasse (en... en…) ons meer of minder kwetsbaar voor vormen van discriminatie en uitsluiting?
Kruispuntdenken • Machtsverschillen in de maatschappij • Wie is er in een bepaalde context in- of uitgesloten en op basis van welke criteria? vb. beslissing over asielaanvraag: verhaal van echtgenoot doorslaggevend • Machtsposities niet benoemd; onzichtbaar en ‘neutraal’ (vb. vaak wordt de etniciteit van witte mensen niet benoemd of onderscheiden) • In relatie tot identiteit: meervoudige identiteit
Kruispuntdenken Discriminatie versus privilege Beide kanten van dezelfde medaille (Zie onder meer Michael Kimmel & Allan Johnson) Centrale privileges in onze maatschappij bevinden zich op het vlak van: gender (mannelijkheid), etniciteit (witheid), seksuele oriëntatie (heteronormativiteit), religie/levensbeschouwing (secularisme)
Op het kruispunt van gender en etniciteit in de hulpverlening Vb. migrantenhulpverlening. De initiatiefnemers van de migrantenhulpverlening waren bezorgd over de ontoegankelijkheid van de zorg voor buitenlanders en vluchtelingen en zochten de oplossing in competentieverhoging van professionals. Door hen beter voor te lichten en de kennis en kunde over specifieke groepen te bundelen, moest dit tekort worden overwonnen. cultuursensitieve zorg Men benadrukte de sociaal-culturele aspecten van gezondheidsbeleving en goede zorg, maar de biomedische kaders en machtsverhoudingen werden niet in vraag gesteld. Zoeken naar evenwicht. Te sterk categoriaal perspectief dat niet meer kijkt naar individu en andere (contextuele) factoren kan leiden tot culturalisering/exotisering.
Beeldvorming en stereotypering personen met een migratieachtergrond
‘Niet-westerse allochtone cliënten zijn veelal collectivistische culturen.
Harmonie en schaamte zijn belangrijke waarden in de collectivistische familie. Als iemand van de groep de regels van de samenleving heeft overtreden, zullen alle leden van de groep zich schamen. Aangezien in veel niet-westerse culturen nog een taboe heerst op psychische problemen, betekent bekennen dat je in behandeling bent voor dit soort problemen gezichtsverlies voor de hele familie…’ (PopovGGZ vzw, 2011)
Beeldvorming en stereotypering personen met een migratieachtergrond • categoriaal denken: autochtoon vs allochtoon • ‘outgroup-homogeniteit’ en ‘ingroup-heterogeniteit’ • gevolg: stereotiepe beeldvorming over personen uit en cultuur van ‘outgroup’ • ook weerspiegeld binnen organisaties
Beeldvorming en stereotypering personen met een migratieachtergrond • Vrouw brengt echtgenoot mee tijdens consultatie Natuurlijk, ze is moslima.
• Afrikaanse man komt te laat op afspraak Afrikanen hebben geen besef van tijd.
Beeldvorming en stereotypering personen met een migratieachtergrond • klassieke idee over cultuur: statisch & gekoppeld aan etniciteit, normen en waarden • via socialisatie en internalisatie
identificatie
• homogene groep met weinig interne verschillen • opgelet voor culturaliseren en exotiseren van problemen
Beeldvorming en stereotypering personen met een migratieachtergrond Eergerelateerd geweld komt voor in het hele Midden-Oosten (Afghanistan, Egypte, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Libanon, Saudi-Arabië, Syrië en Turkije) alsmede in een aantal aangrenzende landen (Pakistan, Bangladesh en India aan de ene kant en Sudan, Algerije en Marokko aan de andere kant). Verder is het fenomeen, door koloniale Spaanse en Portugese invloed, ook in Zuid-Amerikaanse landen als Argentinië, Brazilië, Colombia, Ecuador, Guatemala, Haïti, Peru en Venezuela terecht gekomen. In Nederland en West-Europa is eergerelateerd geweld een geïmporteerd verschijnsel, meegebracht door arbeidsmigranten en asielzoekers sinds de jaren zeventig. (Wegwijzer eergerelateerd geweld, 2006)
Beeldvorming en stereotypering personen met een migratieachtergrond • dynamisch en geconstrueerd • lidmaatschap van verschillende (sub)culturen • gedrag product van verschillende culturele invloeden in relatie tot karakter • migratie schept eigen (al dan niet culturele) dynamiek • culturele veranderingen in het ‘nieuwe land’ zijn anders dan die van hun cultuurgenoten in het land van herkomst.
Gender Gender. Wat is dat eigenlijk precies? Culturele invulling en constructie van mannelijkheid en vrouwelijkheid. “Gender (Engels) betekent letterlijk "geslacht”; (of sekse). De term "gender" wordt meestal gebruikt in zijn ruimere betekenis en verwijst naar de "sociale, culturele en psychologische invulling van man en/of vrouw zijn". Zo wordt het verschil gemaakt tussen geslacht of sekse (in het Engels 'sex') en gender (de culturele, psychologische en sociale lading). Deze 'lading' is anders naargelang cultuur en of tijdstip.” URL: http://www.genderindeblender.be/genderidentiteit.htm Gender is onderhevig aan: cultuur, tijd en machtsconstellaties (wie heeft de macht om de invulling van dominate genderrollen te bepalen en vorm te geven?) Vb. Rol van gender in de hulpverlening en geestelijke gezondheidszorg. Sommige diagnoses worden meer gesteld bij vrouwen. Onder meer stemmingsstoornissen (depressie), borderline, eetstoornissen, zelfverminking (in België 2 keer hoger bij meisjes dan bij jongens). Vrouwen krijgen ook meer psychofarmaca voorgeschreven.
Gender Vb. Mannen kampen volgens de cijfers vaker met drank- en drugsverslaving en schizofrenie. Hoe komt dat? Er is een biologishe en/of erfelijke component (vb mannen meer kans op hartinfarct, vrouwen worden meer beschermd door vrouwelijke hormonen) Maar risicogedrag wordt sterk beïnvloed door maatschappelijke verschillen én genderverwachtingen (vb. overmatig drankgebruik wordt bij mannen en vrouwen anders beoordeeld), depressie minder gediagnosticeerd bij mannen dan bij vrouwen (beantwoord niet aan ideaalbeeld als man, verbergen depressieve gevoelens vaak achter drankgebruik) Mannen stellen het zoeken naar hulp langer uit dan vrouwen Conclusie: onze kijk wordt beïnvloed (soms vertroebeld) door de gendernormen die wij van jongs af aan hebben geïnternaliseerd.
Gender Tegenreactie in jaren 1970 op masculiene gezondheidszorgmodel: vrouwenhulpverlening. In reactie op onbegrip voor vrouwelijke klachten en problemen. Er ontstonden alternatieven als vrouwenzelfhulpgroepen en vrouwengezondheidscentra. Ook feministische therapie. Dat was heel vernieuwend. Binnen een feministische therapie werd een zo gelijkwaardig mogelijke relatie tussen patiënt en therapeut nagestreefd, trachtte men de onderlinge machtsverschillen te minimaliseren en de sociale context te betrekken bij de therapie door seksestereotiepe opvattingen continue actief ter discussie te stellen. URL bron: http://www.rosadoc.be/joomla /index.php/kwesties/geestelijke-gezondheid/ hulpverlening
Op het kruispunt van gender en etniciteit in de hulpverlening • weinig aandacht voor de combinatie van gender en etniciteit • geen twee losstaande factoren, maar onderling verweven • aandacht voor beleving van klachten en ervaring van de werkelijkheid voorbeeld: vrouw met depressieve klachten die in asielprocedure zit
Op het kruispunt van gender en etniciteit in de hulpverlening • intersectionele bril: bewustzijn dat gender, etniciteitt, SES, seksuele oriëntatie… altijd tegelijkertijd een rol spelen en samen iemands klachtenbeleving bepalen interacties • oog voor hybride identiteiten en posities • oog voor verschillen binnen groepen/oog voor overeenkomsten tussen groepen
Op het kruispunt van gender en etniciteit in de hulpverlening Wat kan je zelf doen: • Bewustzijn eigen positie, privileges, macht als hulpverlener • Bottom-up werken • Welke stemmen worden niet gehoord? • Gedachtenexperiment ‘De andere vraag’ • Open en bescheiden houding aannemen • Hoe zou dit verhaal er uit zien en hoe zou ik het begrijpen als deze persoon andere etnische kenmerken en een andere leeftijd zou hebben? Een man zou zijn in plaats van een vrouw? Een hogere of juist lagere opleiding had genoten?
www.ellavzw.be
www.ellavzw.be Zie ook:
www.VOK.be www.rosadoc.be www.cavaria.be www.igvm.fgov.be www.flora.be www.merhaba.be
Contact:
[email protected]
