Vaisha Dev. Mei 2008 nr 4

Vaisha Dev

Mei 2008 nr 4

Deelnemers Dental Camp voorjaar 2008 1. Edith Bekking-Van der Burg, Prev Ass, Arnhem 2. Pim Bink, Tandarts, Lippenhuizen 3. Anne Bronold, Tandarts, Amsterdam 4. Tineke Dijkstra, Tandarts, Lemmer 5. Cees Engels, Tandarts/Teamleider Chitwan, Arnhem 6. Joke Engels, Alg Ass, Vinkeveen 7. Annemarie Engels–Wiggers, Ta Ass, Arnhem 8. Theo Jetten, Teamleider Kumarischool, Arnhem 9. Jan van Lokven, Tandtechnieker, Milsbeek 10. Charissa Matulessy, Ta Ass, Arnhem 11. Ria van Nunen-Meijs, Ta Ass, Oirschot 12. Pien Offerhaus, Ta Ass, Nijmegen 13. Majelle Rutenfrans, Tandarts, Groningen 14. Aaltje Sabelis, Student THK ACTA, Amsterdam 15. Japke Schurer, Ta Ass, Lemmer 16. Ruby Smits, Ta Ass, Arnhem 17. Gerdien Telleman, Tandarts, Joure 18. Connie Verdonk, Student THK RU, Nijmegen 19. Joke de Vlugt–Helder, Prev Ass, Siegerswoude 20. Angelique Vos, Mondhygiënist, Sneek 21. Martin ter Wee, Tandarts, Nijmegen 22. Francie van der Wielen, Tandarts, Nijmegen 23. Geke Willems, Tandarts, Lemmer 24. Theo Willemsen, Tandtechnieker, Angeren 25. Gerjen Winkeler, Tandarts, Arnhem 26. Josine van Zadelhoff, Student THK RUG, Groningen

Colofon 13

24

17

6

11

5

9

8

3

25 4

14

26

15

18

20

23

19

16 7

1

10

22 12 21

Bestuur NOHS Theo Jetten, voorzitter Olivier van Vlijmen, secretaris Dick Beumer, penningmeester Gerjen Winkeler, public relations Gerard van Wijk, webmaster Pim Bink, bestuurslid Angela Bugel, website/Vaisha Dev Ids de Boer, adviseur Wim Gundlach, adviseur Joost van Vlijmen, adviseur Redactie Angela Bugel, [email protected] Theo Jetten, [email protected] Gerjen Winkeler, [email protected]

(niet op de foto: 2. Pim Bink)

Eindredactie en redactieadres Angela Bugel Henri de Sagherstraat 1, 9031 Gent-Drongen, België [email protected]

Alg. Ass = Algemeen Assistent Ta Ass = Tandarts assistent Prev Ass = Preventie assistent

2

Dit Nieuwsbulletin wordt uitgegeven door de Netherlands Oral Health Society en verschijnt twee keer per jaar in een oplage van 1200 exemplaren. Het Nieuwsbulletin wordt kosteloos toegezonden aan donateurs, belangstellenden en deelnemers. Uw financiële bijdrage blijft onontbeerlijk om al ons werk ook voor de komende jaren te kunnen blijven voortzetten. Adreswijzigingen of wijzigingen kunt u doorgeven aan [email protected] of per post: NOHS p/a Wilhelminastraat 49, 6812 CT Arnhem.

Donaties Rekeningnummer Rabobank 3229 34 877 t.n.v. NOHS te Gorredijk; www.nohs.nl

Foto sjaals: Vic De Landsheer

Productie Vormgeving en lay-out: Angela Bugel Druk: Rikken Print, Gendt 3

De studenten van de vroedvrouwenopleiding staan klaar om te assisteren in het Dental Camp Foto: Pien Offerhaus

Redactioneel Op de cover van dit nummer van Vaisha Dev prijkt deze keer een foto van Yamuna. Yamuna is een Indiase rivier die vereerd wordt in de menselijke vorm. In de Nepalese architectuur wordt ze ook afgebeeld als bewaker bij een tempel. Ze stelt reinheid en vroomheid voor en symboliseert dat alleen een vroom persoon de tempel kan betreden. De godin staat op een schildpad. Deze foto heb ik gemaakt in Patan bij het Durbar Square. Wat ze tussen haar vingers houdt is mij nog steeds een raadsel. Dit nummer kwam weer tot stand door mooie foto’s en bijdragen van de deelnemers aan het laatste Dental Camp. Er zijn ook verhalen over andere zaken die met Nepal te maken hebben en er wordt niet alleen over de grote aantallen kiezen die getrokken zijn geschreven. Met veel plezier hebben Angela en ik weer hard gewerkt aan dit nieuwsbulletin en we hebben er samen een mooi boekwerkje van gemaakt. Avonden lang en tussen de patiënten door mailen we heen en weer tussen Nederland en België... met als resultaat Vaisha Dev nummer 4! Op 29 maart 2008 ben ik samen met Edith naar een ‘Nepaldag voor particuliere initiatieven’ geweest. Deze dag was georganiseerd door Impulsis en vond ik zelf erg inspirerend. Allerlei stichtingen waren aanwezig en we konden kennismaken met geweldige initiatieven. In kleinere groepjes hebben we ervaringen uitgewisseld met stichtingen die ook binnen de gezondheidszorg werkzaam zijn. Er kwam vooral naar voren dat je de ervaringen van elkaar goed kunt gebruiken om fouten te voorkomen, maar het werd me ook duidelijk dat samenwerken ook heel effectief is. De NOHS probeert dit zo veel mogelijk te doen. We werken samen met Nepalese vrijwilligers 4

en we hebben nauwe contacten met projecten van Tamsarya. Zo hebben we weer kunnen logeren op de Kumarischool en konden we dit jaar iedere dag 5 studenten van de vroedvrouwenopleiding meenemen op de Camps, wat als voordeel heeft dat deze meisjes maar ook de leraren en leraressen ons voorlichtingsverhaal hebben aangehoord en dit weer kunnen doorgeven aan andere Nepalesen als zij op hun eigen vakgebied bezig zijn. Want voorlichting en het opleiden van Nepalesen tot tandheelkundig medewerker blijven naar mijn idee toch de belangrijkste zaken. De voorlichting wordt ook voortgezet als wij weer vertrokken zijn. Dat kwam ook naar voren op deze Nepaldag, zoek een betrouwbare partner in Nepal, ga in op een vraag van de locale bevolking, werk samen en doe aan kennisoverdracht. Leg tevens een stuk verantwoordelijkheid neer bij de locale bevolking, ook financieel. Dat dit principe ook van toepassing is op onze vereniging is maar een klein bruggetje: wij zijn afhankelijk van bijdragen van onze (ex-)deelnemers, of het nu gaat om kopij voor ons magazine of het werven van nieuwe deelnemers of sponsoren; dit is niet alleen een taak van het bestuur. Afgelopen Camp was duidelijk te zien dat de deelnemers enthousiast waren gemaakt door mensen die eerder mee waren geweest. Zo zaten er in mijn team oud studiegenoten en medewerkers uit mijn eigen praktijk. Ik hoop dat er vanuit deze groep weer nieuwe sponsors benaderd kunnen worden om de benodigde materialen voor de komende Dental Camps te kunnen bekostigen, want, zoals in het fries wordt gezegd: ‘Dy’t net donget, dy’t net ponget’, wat zoiets betekent als: Wie niet bemest krijgt ook geen opbrengst! Gerjen Winkeler 5

Van de voorzitter

Net terug uit Nepal (februari) waar het in Kathmandu wel erg koud was (sokken aan in bed) zijn wij alweer druk bezig met de plannen voor de volgende reizen in het najaar 2008 en het voorjaar 2009. Inschrijvingen voor het najaar 2008 is niet meer mogelijk. Voorjaar en najaar 2009 is opengesteld.

dan nog de cultuur zelf. Op wel zeer primitieve wijze met heel veel kunst- en vliegwerk zijn ze er in geslaagd voor tientallen patiënten partiële plaatprotheses te maken. Moet u zich eens voorstellen; de patiënten komen met een pijnklacht en dan is de enige oplossing vaak een extractie met als resultaat een diasteem (gat) in de mond. Maar nu ging men met een volle mond naar huis en kon men weer met die prachtige Nepali Smile lachen. Zo’n partieel plaatje is nog steeds echt iets heel bijzonders in Nepal en maar voor een zeer kleine groep weggelegd.

De behandelstoelen waar wij enkelen van mee hebben kunnen nemen zijn enorm goed bevallen en zijn zowel voor de patiënt als behandelaar een hele verbetering. Wij hopen dan ook dat er weer genoeg sponsorgeld verzameld wordt waardoor wij nog enkele stoelen kunnen aanschaffen.

Af en toe bereiken ons vragen hoe zo’n mooi blad door een stichting te realiseren is en of dat niet erg kostbaar is. Sober kan natuurlijk ook. Voor u als lezer en sponsor is het goed te weten dat drukkerij Rikken Print een steentje bijdraagt aan de kosten waardoor wij in staat zijn Vaisha Dev te realiseren.

Vanuit de Radboud Universiteit Nijmegen kwam het verzoek voor toestemming om Jan van Lokven en Theo Willemsen mee naar Nepal te laten gaan. Als afscheidscadeau voor Jan van Lokven en als cadeau voor zeer veel trouwe dienstjaren van Theo Willemsen wilde de universiteit beide heren een reis met de Dental Camps naar Nepal aanbieden. Voor het eerst zouden er dus nu twee tandtechnici mee gaan. U begrijpt; voorbereidingen alom: hoe moet dat daar, wat mogen wij verwachten, welke materialen zijn daar, is er elektriciteit, gewicht in het vliegtuig en

Veel leesplezier gewenst en mocht u enkele exemplaren willen ontvangen voor sponsoractiviteiten en/of uw wachtkamer dan kunt u dat bij ons aanvragen.

Voor u ligt een nieuw exemplaar van Vaisha Dev met daarin weer wisselende en leuke onderwerpen.

6

Theo Jetten Voorzitter NOHS [email protected]

De tandtechnieker Jan van Lokven neemt afdrukken voor het maken van een bovenprothese voor de baliemedewerker van het Imperial Guesthouse 7

Terug van verweggeweest....

Van de penningmeester Aan alle donateurs: Als bijlage bij deze Vaisha Dev ontvangt u een formulier waarop u kunt aangeven hoeveel u wilt bijdragen om het werk van onze Stichting te kunnen blijven uitvoeren en daar waar mogelijk te verbeteren en uit te breiden. Vaisha Dev wordt kosteloos toegezonden aan onze donateurs, belangstellenden en deelnemers aan Dental Camps. Bij een minimale bijdrage van € 20,- per jaar kunt ons werk ondersteunen en ontvangt u twee keer per jaar dit magazine. Per Dental Camp is er circa € 6.000,- nodig voor de aanschaf c.q. vervanging van instrumenten en medicamenten. Zoals bekend doneren alle deelnemers aan de Camps zelf een bijdrage van thans € 1.500,- per persoon voor de reis -en verblijfkosten. Er blijft dus niets aan de strijkstok hangen!! De NOHS staat bij de belastingdienst geregistreerd als een Algemeen Nut Beoogde Instelling (ANBI) en dus zijn giften en donaties in beginsel aftrekbaar van de inkomstenbelasting. Voor erfstellingen en/of legaten bedraagt het vrijgestelde bedrag voor het recht van successie circa € 9.000,-. Voor meer informatie adviseren wij u contact op te nemen met uw eigen belastingadviseur. Een overeenkomst is aan te vragen via onze notaris de heer R. Rispens van Kantoor Vellinga & Wiersma te Gorredijk. De kosten voor deze overeenkomst nemen wij als Stichting geheel voor onze rekening. Wenst u geen donateur te blijven of heeft u een adreswijziging dan verzoeken wij u dit door te geven per mail aan [email protected] of per post NOHS p/a Wilhelminastraat 49, 6812 CT Arnhem. Dick Beumer, penningmeester 8

Dick Beumer bij controlepost van de Maoïsten

Een hele ervaring om vanuit Oirschot helemaal naar Nepal te reizen met een groep mensen die je nog niet kent. Dat is maar even want voordat je op de plaats van bestemming komt heb je al een aardig idee van je medereizigers. De heenreis duurde nogal lang. In verband met slecht weer moesten we een halve dag eerder op schiphol zijn dan was gepland. Het vliegtuig was op tijd en al onze bagage werd ingenomen. Een 3-tal tandartsstoelen, materialen en ook een aantal dozen voor de tantechniekers die in Nepal protheses wilden gaan vervaardigen. Dit was een pilot, dus iedereen was benieuwd of het zou lukken. Van schiphol naar Londen, en daar zagen we een paar dozen van ons vallen, en we dachten, dit gaat mis. Onze teamleider, Cees Engels, wilde nog naar buiten gaan om te kijken of alles goed zou gaan maar dat werd niet getolereerd, en jawel, het ging mis. Voor de tandtechniekers, Jan en Theo, betekende het dat ze geen boor hadden, maar de helft van de tanden, geen afdrukmateriaal en geen gipsnappen. (Echter in Nepal waren ze zeer inventief en regelden via via een boor en afdrukmaterialen. Als mengnap werd een waterfles afgeknipt. Door hun technische kennis en roeien met de riemen die ze hadden, is het toch gelukt zo’n 30 protheses te plaatsen. Dolgelukkig was iedereen en de heren werden vaak met bloemen hartelijk bedankt.)

In Londen 8 uur en in Bahrein nog eens 5 uur gewacht. De tijd werd doorgebracht met rondhangen, wat eten, yahtzee spelen, op banken wat uitrusten en slapen... Toen naar Kathmandu! We kregen een hartelijk ontvangst met bloemen. Twee pakketten waren kwijt en dat moest geregistreerd worden. Omdat ze in Kathmandu niet zo erg snel zijn duurde dat ook weer even. Maar eindelijk konden we in onze bus vertrekken naar ons hotel. Bijna alles was donker; voor de meeste van ons op dat moment nog onbekend maar binnen een paar dagen zouden ook wij er aan gewend zijn dat er regelmatig geen stroom zou zijn en we onze lampen in de buurt moesten houden. We hadden een hotel in het centrum zodat we alles bij de hand hadden. Dicht bij Pumpernickel-Bakery-Restaurant om te ontbijten, en veel, heel veel winkeltjes in de buurt. Dat was een sport op zich. Afdingen is hier een must en we hoorden al snel dat 50% van de vraagprijs de verkoopprijs is. Dus heerlijk handelen. Maar we kwamen niet om te kopen maar om te werken! De tweede dag alles in de bus en op weg naar onze werkplek. Eerst moesten alle tandartsen een akte van bekwaamheid halen. Hierna met de bus richting Kumarischool en Chitwan. Door Nepal loopt deze weg als enige verbindingweg vanuit China; dus alle verkeer moest hierdoor. Het werd steeds gezelliger in de bus dus niemand had problemen met de trage reis van 7 uur. Hierna werden we gesplitst, wij gingen naar Chitwan met 12 personen, en de anderen gingen met naar de Kumarischool. (Deze school is opgericht door Trees van Rijsewijk, bekend van het boek ‘Kumari, mijn dochter uit Nepal’ en ‘Vroeger was ik van niemand’.) In Chitwan werden we verwelkomd in het Resort door 9

10

Teamleider Cees Engels en Annemarie Engels; achterop de pickup tussen de bagage van 25 mensen. Vanaf het Imperial Guesthouse in Thamel naar de doorgaande weg, naar de bus. Foto: Charissa Matulessy

Bidu, die daar werkt en voor een gedeelte van het jaar ook woont. Na een goede nachtrust werden alle dozen en kisten die we voor het werk nodig hadden ingeladen en gingen we met twee jeeps op pad naar het dorp waar we zouden werken. Daar stonden een aantal plaatselijke vrijwilligers klaar om te helpen en te vertalen. De meeste Nepalezen krijgen Engels op school, dus dat maakt het voor ons wat gemakkelijker om iets duidelijk te maken. Na wat overleg en geschuif kreeg onze werkplek een indeling. Wachtkamer en behandelkamer binnen en de rest allemaal buiten. Het was rond de 21-25 graden dus het was heerlijk buiten. De patiënten moesten zich laten inschrijven en voor een klein bedrag konden ze zich laten behandelen. Nadat de bloeddruk was opgemeten konden ze plaatsnemen in de ‘wachtkamer; een afdak. Vervolgens naar de intake. Bij de intake kregen de patiënten, waar nodig , een verdoving en konden ze naar de andere ‘wachtkamer’, een klaslokaal. Vanuit hier gingen ze naar de tandartsstoel om kiezen of tanden te laten extraheren. Een enkeling kreeg een vulling. Om dit te doen moest de boormachine met een spuit worden gekoeld, dus dat was nog lastig. Op één dag werden er dan ook maar 6 of 7 vullingen gemaakt. Daarnaast hadden de tandtechniekers de boor soms nodig, dus echt opschieten deed het niet. Vanuit de wachtkamer kwamen ook patiënten om tandsteen te laten verwijderen. Dit was de moeite waard! Een muurtje verwijderen leek er meer op... Soms dacht ik dat de voortanden er mee uit zouden komen als ik ze ging schoonmaken, zo los stonden ze soms. We maakten alleen het onderfront schoon want om alles te doen; daarvoor hadden we echt geen tijd! Na de behandeling kon de patiënt uitrusten en even bijkomen in de ‘recoverie-room’, een zeil ondersteunt door een paar palen. Daar zat iedereen op z’n gemak nog even want het was natuurlijk ook wel geweldig om op de voorste rij te zien wat er allemaal gebeurde! Rond 4 à 5 uur ‘s middags, afhankelijk van de drukte, gingen we terug naar ons resort. Nog even tijd om

Majelle Rutenfrans, foto: Ria van Nunen-Meijs

11

Joke Engels en Keshav

Vrijwilliger Ruud; hij was op bezoek bij zijn broer in Nepal en bleek een hele goede hulp bij het steriliseren te douchen (als je geluk had was het water warm) en dan soms nog naar het dorp om te shoppen of te internetten. Dat laatste viel niet mee want er was vaker geen dan wel stroom en de snelheid was ook niet zo denderend. Meestal bleef het bij proberen en werd er weinig gemaild naar huis. Tegen 7 uur genieten van een eenvoudige goede maaltijd en dan tot slot nog een slaapmutsje, meestal cola met rum of whisky waarna het weer bedtijd was. Gemiddeld kwamen er zo’n 150 mensen op een dag naar ons kamp (totaal ongeveer 1200 mensen). Uit de reacties van de Nepalezen merkten we dat ze erg dankbaar waren met onze komst. Vooral de tandtechniekers waren wonderdokters die met niets iets konden maken. Dankzij hun inzet en vooral improvisatie zijn er ongeveer 30 protheses gemaakt! Na ons eerste kamp van 4 dagen op dezelfde school hadden we een rustdag waarbij we het andere team van de Kumarischool zouden ontmoeten. In de ochtend maakten we een tocht over de rivier maar door de kou zagen we weinig krokodillen. Eén neushoorn hebben we gezien en dat vonden we al heel leuk. ‘s Middags met de hele groep op de olifant. Met zijn 4-en in een bakje en zo door het bos. Dit was geweldig! We kwamen 3 neushoorns tegen, vlak bij ons, en ze raakten niet in paniek toen de olifanten langs kwamen. Daarna door de rivier met de olifant en omdat intussen de zon weer scheen zagen we verschillende krokodillen langs de kant liggen te zonnen. Dat is toch wel heel anders dan in de dierentuin! Olifanten badderen ging vandaag helaas niet door want het was te koud.

12

5 dames van Cees z’n team vlnr: Aaltje, Gerdien, Majelle, Josine en Anne, foto: Ria van Nunen-Meijs

En toen weer op naar het volgende dorp voor 4 dagen. Hier waren ook vrijwilligers die ons hielpen. Deze mensen waren erg actief en begrepen ook meteen wat wij vroegen! De tweede dag stond alles al klaar; alles op z’n plek, en we konden meteen beginnen. Dat was super omdat we bij het eerste kamp nog wel eens onvoldoende begrepen werden. Ria geeft poetsinstructie

13

Omdat alles hier soepel verliep was er nog tijd om poetsinstructie te geven aan de kinderen op school. Al die kinderen die met open mond luisterden en zagen dat wij zo’n mooi voorlichtingsboek hadden met mooie platen. Dat zijn hier ze niet gewend. Hier hebben ze alleen een paar oude boeken, een potlood en een schoolbord. De klassen zaten vol, soms wel 50 kinderen in een klas. Als we tijd over hadden leerden we de kinderen hoofd schouder knie en teen, en dat was hilariteit alom. Bij vertrek was het Namaste, houdoe, doei, au revoir etc. Alle aanwezige kinderen zwaaiden ons uit. Na onze werkperiode vanuit Chitwan hebben we de andere groep bij de Kumarischool opgehaald om verder te gaan naar Pokhara (i.p.v. Lumbini omdat daar ongereldheden waren; daarnaast was er ook weinig benzine te krijgen). In Pokhara is een oogkliniek die dankzij een actie van Libelle tot stand is gekomen, en hier worden per jaar 70.000 tot 100.000 operaties verricht. Vanuit hier worden ook oogkampen naar de bergen geregeld. Als je ver van de kliniek woont ben je al gauw een paar dagen aan het reizen en als je dan ook nog een paar dagen in het ziekenhuis moet verblijven, is dat onbetaalbaar. Verder hebben we gewandeld in de omgeving en een boottocht over het meer gemaakt. Ook in deze stad veel winkeltjes om te kopen en af te dingen. Van Pokhara met een klein vliegtuigje terug naar Kathmandu om hier nog even te genieten van de mensen, de omgeving, en dan weer naar huis. Hopelijk ga ik nog eens terug naar dit mooie land met zijn bijzondere mensen. Ria van Nunen-Meijs

14

links: Gerdien Telleman en rechts: Joke de Vlugt–Helder

15

Preventie en opleiding voorjaar 2008 Na de gebruikelijke inkopen voor het Dental Camp in februari 2008 in Kathmandu moest ook de voorbereiding voor de opleiding gedaan worden. In het najaar was er door de feestdagen en het slechte weer geen contact geweest tussen mij en de District Health Officer (DHO) in Parasi Dr. Gopal. Zoals het heel vaak gebeurt in Nepal kwam Dr. Gopal met een collega naar mij toe. Dat bespaarde mij een reis van 80 km naar Parasi. Ik kon toen uitleggen dat de Stichting Tamsarya nog moet beginnen met het verbouwen van het opleidingcentrum en dat, mede door het slechte weer, er in het najaar nog geen start gemaakt was met de opleiding. Wij, als NOHS, mogen dit centrum gebruiken voor opleidingen. Het streven is nu dat eind oktober met de opleiding van verpleegkundigen begonnen kan worden. De praktijk wordt dan zowel in het opleidingscentrum als in het Dental Camp opgedaan. Vorig jaar is in de Kumarischool ook een opleiding voor vroedvrouwen van start gegaan. In totaal zullen 40 meisjes opgeleid worden. De bedoeling is dat deze meisjes weer teruggaan naar hun dorp in de bergen en daar voorlichting kunnen geven en bevallingen begeleiden. Deze meisjes zijn uiterst gemotiveerd en hebben ons tijdens het Dental Camp bijgestaan. Elke dag 5 anderen. Het bijzondere was dat deze meisjes nu zelf vroegen of het niet mogelijk was dat zij meer van tandheelkunde konden leren. Het bestuur van de Kumarischool heeft nu besloten dat de best gemotiveerde meisjes ook een training krijgen in de tandheelkunde en dan alleen de extractietechniek. Ik heb de 20 dames in de leeftijd van 18 tot 24 jaar zien komen en ze ook zien veranderen in positieve zin van giechelende meisjes tot zelfbewuste dames die stage lopen in het ziekenhuis in Baratphur nabij het vliegveld van Chitwan. 16

De plannig is dat deze zomer het gebouw in Kawasoti verbouwd gaat worden. De eerste renovatie is het sanitair. Wij hebben toch andere prioriteiten dan de Nepalezen en er is al zoveel aan sanitair te krijgen dat er in het gebouw ook een warme douche komt. In de warme periode is het niet nodig maar in de winter is het water toch wel erg koud. Zonneboilers zijn nu ook in Nepal te koop. De bedoeling is dat op de begane grond de opleiding plaatsvindt en op de eerste verdieping gegeten en geslapen wordt. De 20 studenten van de vroedvrouwenopleiding komen daar komende zomer voor het eerst omdat in de natte periode het gaan en het komen naar de Kumarischool een probleem is i.v.m. de rivier oversteek. De platte grond van de benedenverdieping laat zien hoeveel ruimte er is. De twee tandtechnici die in het voorjaar in Chitwan 30 protheses gemaakt hebben willen ook in Kawasoti een mogelijkheid creëren voor een opleiding. Er gaat een kamer voor hen ingericht worden met apparatuur. Er wordt nu anderhalf jaar op meer dan 10 scholen voorlichting gegeven met een totaal van meer dan duizend leerlingen. Deze kinderen krijgen allemaal een tandenborstel en gefluoriseerde tandpasta. Ik kijk nu naar de mogelijkheid om de kinderen met spiegel en sonde zichzelf te controleren en te kijken naar het resultaat. Twee jaar geleden hebben twee studenten van de Universiteit Groningen een onderzoek gedaan naar de gebitssituatie op de lagere scholen zodat we inzicht hebben hoe de situatie bij kinderen van 6 tot 12 jaar is. Er wordt overleg gevoerd met de vereniging van mondhygiënisten om dit als een stage te laten doen. Ook de gegevens van de Dental Camps moeten nog uitgewerkt worden m.a.w. er is nog een hoop werk te doen. Pim Bink

Instructie aan de studenten van de vroedvrouwenopleiding, foto: Trees van Rijsewijk

17

In het Imperial Guesthouse zagen we al de eerste kandidaat!!!

Jan van Lokven Na jaren verhalen aangehoord te hebben van Theo Jetten over het extraheren van elementen bij Nepalese burgers, vonden wij, de tandtechnici Jan van Lokven en Theo Willemsen, het tijd worden deze mensen hun elementen weer terug te geven. Maar dan van kunststof! Het eerste idee was om mensen op te leiden in het vervaardigen van protheses maar hiervoor was nog geen vaste ruimte aanwezig en geen mensen beschikbaar. Toen werd met ruggespraak van het Bestuur van de NOHS besloten om in Chitwan ervaring op te doen. In februari 2007 zijn we begonnen met het inzamelen van tandtechnische materialen waarbij we goed geholpen zijn door Arjan Gradanus van Hereus Kluzer met o.a. kunststof en setjes tanden en kiezen. En door Dolf van Oudheusen Dental met een perscuvet die zichzelf op druk zet. Dit alles werd ingepakt en eind januari 2008 met het vliegtuig naar Nepal verzonden. Maar helaas... bij het

18

Theo Willemsen

Connie Verdonk overstappen in Heathrow zijn onder onze ogen diverse spullen achtergebleven zoals de K9, boormachines, alginaat, afdruklepels en de gasbrander. Bij aankomst in Kathmandu waren we in de veronderstelling dat de spullen nog na zouden komen, maar helaas is dat niet gebeurd. In het Imperial Guesthouse zagen we al direct onze eerste kandidaat voor een volledige prothese; de baliemedewerker. We zijn maar meteen gestart met het nemen van afdrukken met de alginaat die Theo Jetten toevallig had meegenomen. Na een dagje trappen lopen voor de bezienswaardigheden van Kathmandu vertrokken we met de bus naar Chitwan. We reden dwars door Nepal voor een imponerende reis over heuvels en dalen door prachtige natuurgebieden. We waren heel tevreden met onze accommodatie; het was er netjes, genoeg te eten en te drinken en af en toe warm water en stroom. De eerste dag begon met het aanvullen van de achtergebleven spulletjes, zoals een handboormachine en

alginaat, zodat het improviseren kon beginnen. Nadat Jan de eerste afdruk genomen had van de baliemedewerker, kwamen we erachter dat de daar gekochte gips twee uur nodig had om uit te harden. Eerst was het nog even zoeken naar patiënten maar toen ging het als een vuurtje rond en konden we de patiëntentoeloop nog maar nauwelijks aan. Iedereen wilde wel kunststof tanden hebben! We konden niet alle protheses in het 1e Camp plaatsen, zodat we deze patiënten in het 2e Camp hebben afgesproken en daar de protheses geplaatst hebben. In totaal hebben we 34 partiele protheses geplaatst en 1 imidiaat. De bovenprothese van de baliemedewerker werd door Connie Verdonk op vrijdag geplaatst en door ons werd op zaterdag de nazorg met instructie verricht. Dit alles in het donker want op dat moment hadden we stroomuitval.

Op de laatste dag kwam er nog een patiënt voor een boven- en onderprothese. Deze prothese zal in Nederland worden gemaakt en door het volgende team dat in november weer naar Nepal gaat, worden geplaatst. Jan van Lokven, Tandtechnieker Theo Willemsen, Tandtechnieker Onze dank gaat uit naar de volgende sponsoren: Hereus Kulzer Oudheusden Dental A.T.L. Radboud O.F. Radboud Lab. N.T.L. Lab. Goedegeburen Lab. Tolmeyer Lab. M. Wouters

19

Zwart/wit mensen worden levende personen en heerlijke collega’s Twee keer per jaar krijg ik een envelop met zwart/wit foto’s van de deelnemers aan de Dental Camps. Het is de bedoeling dat ik de badges in orde maak voor de komende reis naar Nepal. Geïnteresseerd kijk ik naar de personen op de foto’s en via de site van de NOHS krijg ik ook de namen erbij. In de loop van de weken worden die gezichten al bekenden die ik nog nooit gezien heb. Een aantal weken voor vertrek is er een voorlichtingsbijeenkomst in Arnhem. Bij binnenkomst vraag ik de mensen een handtekening te zetten op de badges. Ineens worden de zwart/wit mensen levende kleurige personen in gespannen afwachting van de reis naar Nepal. Ook ik hoor nu bij de mensen die gaan vertrekken naar Nepal; ik lees boeken, zie alle foto’s en heb er ontzettend veel zin in. Ik wil nu ook graag dat al die gekleurde beelden van mensen, dieren ineens levende beelden voor me worden met alle geuren en kleuren die daarbij horen. Het eerste wat ik zal schrijven is als ik terug ben uit Nepal. Tja...en nu ben ik terug en dacht ik het even te kunnen opschrijven wat ik daar heb ervaren. Maar dat is geen gemakkelijke taak. De kleuren van Nepal staan op mijn netvlies gebrand maar om dat te vertalen in woorden is weer wat anders. Wat vind ik al die kleuren geweldig; wat een kleurrijk land en wat een kleurrijke mensen. Tijdens het werken in de Dental Camps kun je zo heerlijk de mensen observeren. De mensen komen niet om eventjes een behandeling te laten doen; ze komen vaak in hun prachtigste kleding, samen met familie, een hele dag even naar de tandarts. Je ziet bekenden elkaar ontmoeten, er wordt soms met een wat angstig gezicht maar vaak ook met de nodige leedvermaak (vooral 20

door de Nepalese mannen) naar elkaar gekeken tijdens de behandelingen. En dan dat ongelooflijke geduld dat de mensen hebben, soms uren wachten in de zon maar geen onvertogen woord en rustig wachten tot ze geholpen worden. Terwijl er rijen mensen staan te wachten krijg je door de houding van de mensen absoluut geen gestresst gevoel. De geuren van Nepal zijn ook vooral heel bijzonder en blijven je behoorlijk bij. De heerlijke geuren van de bakken met kruiden, de bloemen. En aan de andere kant de smog en de riolen van Kathmandu, de vieze wc’s maar ach... zelfs dat went na een aantal dagen. De collega’s werden van zwart/wit foto’s ineens levende personen op de ontmoetingsdag en vooral heerlijke collega’s in Nepal en met sommige mensen een band die zeker in Nederland aangehaald zal worden of versterkt zal worden. Het is nu zo als ik foto’s kijk of ik zie een boek over Nepal of zie een item in een journaal over Nepal ik onmiddellijk beelden in mijn hoofd krijg en geuren in mijn neus. Het zal nooit meer hetzelfde zijn als voor mijn reis naar Nepal. Ik kijk nu met alle indrukken die ik in mijn hoofd heb en nooit zal vergeten. Edith Bekking [email protected]

21

Dental Camp, foto: Theo Jetten

Dagboek van een Nijmeegse studente… 15 mei 2007 Vandaag werd mij als bestuurslid van de faculteitsvereniging (TFV) gevraagd of ik naar alle studenten een mail wilde sturen namens één van onze sponsoren; Tolmeijer 4dental. Dit om bekend te maken dat er voor één 5ejaars student in februari de mogelijkheid zou zijn om 3 weken geheel gesponsord naar Nepal te gaan met the Netherlands Oral Health Society. Toen ik de advertentie las was ik meteen verkocht: Ik moet die 5e jaars student worden die in februari naar Nepal gaat! Met enige tegenzin heb ik dus toch braaf de mail naar mijn eventuele ‘concurrentie’ verstuurd… 4 juni 2007 Ik heb mijn sollicitatie brief verstuurd! Na heel wat uurtjes schrijven en verbeteren met tips van anderen is hij volgens mij best netjes geworden. Ik voldeed gelukkig aan alle gestelde criteria. Ik heb geen idee hoeveel studenten er nog meer gaan solliciteren. Ik weet alleen dat 1 jaargenoot ook met de brief bezig is en de CV van die student is ook indrukwekkend... Erg spannend allemaal en ik hoop maar dat ze mij uitkiezen! 29 juni 2007 Whaaaaaaaa, ik ga naar Nepal!!!!! Het is echt niet te geloven! Gisteravond was de eindejaarsbarbecue op de faculteit. Verschillende sponsoren van de TFV waren ook uitgenodigd waaronder Tolmeijer 4Dental (dhr. Theo Jetten). Zoals in voorgaande jaren werden nu ook weer verschillende onderwijsawards uitgereikt. Hierna liep de heer Jetten opeens naar de voorzijde van de collegezaal. Na een leuk praatje over de NOHS (waar ik niet zo heel veel van meegekregen heb, want ik werd toch een beetje zenuwachtig van heel het gebeuren…) verscheen mijn naam loeigroot op het scherm. Ik mag echt mee!!! Nu ga ik snel pasfoto’s maken en alles regelen voor mijn inschrijving. 22

2 juli 2007 Alle benodigde papieren en pasfoto’s zijn in geleverd en ik heb me ingeschreven op de NOHS site. Ik blijf een weekje langer om nog wat te kunnen rondreizen in Nepal. Iiieeehhh, nu staat echt alles vast. Heb er super veel zin in maar het is ook wel heel erg spannend want ik heb nog nooit zoiets ondernomen. 3 november 2007 Vandaag was er in Arnhem een kennismakingsdag van de hele groep die in februari naar Nepal gaat. We hebben heel wat uitleg gekregen en ik heb al mijn vragen kunnen stellen dus heel wat bagage dilemma’s zijn opgelost. Het was leuk iedereen een keertje te zien, maar het is nog steeds onwerkelijk dat ik over een paar maanden met die mensen in Nepal zit. Maar heb er nu alleen nog maar meer zin in gekregen! 31 januari 2008 Het is vandaag zover! We vertrekken! Nog even stress in de vroege ochtend want we zouden oorspronkelijk pas rond 16.30 uur naar Londen vliegen, maar door het slechte weer op Heathrow is die vervroegt naar 12.30 uur!! Ooooh jee opschieten! Maar ik ben op tijd op Schiphol aanbeland en hoop dat de rest van de reis ook redelijk soepel gaat.

1 februari 2008 We zijn keurig rond 19.30 uur geland in Kathmandu en zaten het laatste stukje business-class dus heerlijk geslapen. Het is onwerkelijk hier nu te zijn. We worden met een busje hobbelend naar ons Guesthouse vervoerd en onderweg kijk ik mijn ogen uit. De stroom is uitgevallen en overal zijn kampvuurtjes gemaakt van afval. Kleine winkeltjes worden door 1 kaarsje een beetje verlicht of zijn helemaal niet verlicht. Het is een totaal andere wereld. 3 februari 2008 Na een dagje sightseeing in Kathmandu vertrekken we vanmiddag echt naar de verschillende Camps. Kathmandu zelf is overweldigend. Heel veel mensen, auto’s, motors, winkeltjes en gewoontes. Nog even een stop voor de benodigde werkvergunningen/tandartsexamens en dan kunnen we echt op weg. Na een paar uur rijden splitst de groep zich op. Wij gaan naar de Kumarischool op Nepalese wijze: in een oud, klein, helemaal volgeladen busje dat in het pikdonker via off-road wegen na 1,5 uur de Kumarischool in Kawasoti bereikt. Wat een fantastische ervaring! Na wat Dal bath en verschillende welkomstwoorden kruipen we in onze Nepalese bedjes: een houten plank met een dun matrasje. Maar het slaapt heerlijk! De werkdagen; 2 t/m 12 februari 2008 Elke werkdag is weer fantastisch. De eerste dag zijn we op de Kumarischool gebleven maar de rest van de dagen zijn voor de dorpjes in de omgeving. Rond Foto: Pien Offerhaus

23

Suikerriet, foto: Gerjen Winkeler 8 uur ‘s ochtends met de hele groep, alle Nepalese assistentie en alle materialen in dat kleine busje ongeveer een half uur tot 1 uur naar een dorpje hobbelen. Daar wordt je hartelijk verwelkomd met welkomstpraatjes van belangrijke dorpsoudsten, een mooie rode stip (tika) op je voorhoofd en een bloemenkrans. Op een dorpspleintje bouwen we alles op en gaan we aan de slag. Want er is zat te doen! De rijen vormen zich al snel en het is aan de lopende band kiezen trekken. Als het mij als onervaren student niet lukt is er altijd wel iemand die me even wat tips geeft of het even over neemt. Na een heerlijke Dal Bath lunch heb ik weer meer dan voldoende energie om verder te gaan. Buiten wat rochels die naast het prullenbakje belandde gingen de meeste behandelingen vlekkeloos en vertrokken de patiënten nog vrolijker dan ze gekomen waren en stond de volgende al weer voor je klaar; “Namaste!” Ik heb nog nooit in zo’n korte periode zoveel geleerd! 8 februari 2008 Na 4 dagen werken was er een heerlijke rustdag. Als Kumarigroep bezochten we de groep in Chitwan. We hebben het natuurpark kunnen bekijken vanaf het water en het land, waarna we natuurlijk op een olifant hebben gezeten!! Tijdens die olifantenrit hebben we prachtige dieren gezien waaronder een neushoorn met haar baby. Daarna heerlijk onder het genot van een cocktail in de zon met wat momo’s even relaxen en ons zelf opladen voor de volgende werkdagen. 15 februari 2008 Afgelopen 2 dagen hebben we in Pokhara doorgebracht. De twee groepen waren weer samengevoegd om nog even iets meer van Nepal te zien dan alleen de Dental Camps. Het was een prachtige route van de Kumarischool tot Pokhara. Fantastisch Nepalees heuvellandschap met fabelachtige rivierbeddingen en vergezichten. In Pokhara hebben we een wandeling/trekking gemaakt welke echt door de kleine heuvel dorpjes leidde, zo zie je het dagelijkse leven van de gemiddelde 24

Nepalees; een heel primitief boeren bestaan. Vandaag is de dag dat ik weer terug vlieg naar Kathmandu om mijn vriend op te halen van het vliegveld en met hem de laatste 10 dagen rond te reizen in Nepal. 17 februari 2008 Vandaag veeeeeel souvenirs geshopt en onze trekking door de Kathmandu valley gepland en geboekt. We gaan lopen, met mountainbikes en een gedeelte met het openbaar vervoer (de bus dus). We krijgen een persoonlijke gids mee en alle overnachtingen en maaltijden worden verzorgd. Het kan echt niet makkelijker! 23 februari 2008 We zijn weer terug in Kathmandu na een fantastische trekking! We zijn echt door het platteland van Nepal gelopen en het lijkt of je dan 100 jaar terug gaat in de tijd. Lokale mensen die je tegenkomt vragen zich af waarom die rijke toerist in godsnaam loopt en niet gewoon de bus pakt, maar door dat lopen zie je zoveel meer. Toch zijn we een paar keer in die bus gestapt om wat grotere afstanden af te leggen. Je benen passen net niet tussen de bankjes met als gevolg dat je echt iedereen in de weg zit en je vaak wat meer moet betalen omdat er geen Nepalees meer naast je op het bankje past. En het kan zijn dat je een uur tussen die bankjes geperst zit voordat de bus gaat rijden, omdat door het tekort aan (de dure) brandstof de bus natuurlijk wel goed afgeladen vol moet zitten om rendabel te zijn. Af en toe worden we in een bocht opgeschrikt door een geit die vanuit het achterluik of het dak laat weten dat hij deze rit niet zo leuk vind! Morgenavond vertrekken we weer naar Nederland, dus nog even de laatste inkopen. Nepal is een heel bijzonder land wat altijd een speciaal plekje bij me zal blijven houden. Dit was een ervaring voor het leven en ik ben blij dat ik de kans heb gekregen dit mee te maken. Connie Verdonk

Foto: Pien Offerhaus

25

Wat is een tandenborstel en hoe ga je hiermee om? Weer te gast in Nepal en in staat zijn mensen te mogen helpen! Het gaf de vorige keer zo’n voldoening... Wat wij als assistentes vooral veel hebben gedaan is tandsteen verwijderen en voorlichting geven. Het is niet niks wat je daar ziet aan slechte mondhygiëne, laat staan hoe ze de mondhygiëne moeten toepassen! Wat is een tandenborstel en hoe ga je hiermee om? En dat is een leuke uitdaging! En misschien nog wel het belangrijkste wat je daar als assistente kan doen... Iedere dag, 8 dagen lang, zijn we volop aan de slag geweest om de gebitten goed schoon te krijgen! ’s Ochtends vroeg zetten we eerst alles klaar: EMS apparaten in elkaar zetten, waterpompen vullen met mineraal water en dan maar hopen dat er stroom is anders werd de aggregaat erop aangesloten. Mocht het dan echt niet werken dan hadden we nog een paar scalers waarmee we dus met de hand konden ‘bikken’. En dat was het op sommige momenten echt; veel hardnekkig tandsteen tot onder aan de gingiva vooral in het front gedeelte. Letterlijk tot onder de lip. Soms moest je mensen ook uitleggen dat wanneer je het verwijderd had dat de tanden los komen te staan. Dus moest je het tandsteen soms laten zitten, want de mensen wilden hun tanden niet kwijt, althans sommige. Maar wat ik nog veel belangrijker vond was de voorlichting die wij gaven. En dan vooral de kinderen in de leeftijd van 2 jaar tot de tieners! Ruby en ik zijn één van de eerste dagen naar United Mission gegaan om voorlichtingsboeken en folders te kopen. Wanneer we weer ergens gestrand waren ging ik ’s middags vaak met Chitra, een vrijwilliger en tevens tolk, een ronde doen langs de klassen. Het waren meestal grote klassen, zo’n 60 kinderen in de leeftijd van 3 tot 6 jaar, en dan nog een klas van 60 tieners! 26

links: Pien en Charissa geven voorlichting op scholen rechts: Japke Schurer

Ik was nu beter voorbereid omdat ik het vorig jaar ook heb gedaan maar toch blijf je altijd een beetje zenuwachtig. Alle ogen op jou gericht en de oortjes gespitst, maar als je dan die leuke eigenwijze koppies ziet ben je er al snel overheen! Je begint met jezelf voor te stellen: ‘Namaste’ want dat is bijna het enige woordje wat ik ken, “My name is Charissa and I am from Holland.” Ik vertel waar Holland ligt want voor velen is dat een onbekende wereld. Je legt uit wat je komt doen en door middel van het voorlichtingsboek met plaatjes van een personage met de naam Ram vertel je je verhaal. In dat boek staat een verhaaltje in zowel een Nepalese als een Engelse vertaling. Eigenlijk een soort spiekboek voor als je het even niet meer weet… Maar meestal vertel je je eigen verhaaltje met de tolk Chitra. ‘Ram is verdrietig, want hij heeft kiespijn. Hoe komt het dat hij kiespijn heeft’. Zo ga je dan verder! En dat is zo leuk! Als je klaar bent met je verhaal ga je verder op een groot poetsmodel met een grote tandenborstel. Zo laat je de kinderen zien hoe ze de tandenborstel in de mond moeten gebruiken. Ze krijgen dan een tandenborstel en tandpasta zodat ze dat op dat moment ook mee kunnen doen. We hebben in 8 dagen elke dag 2 klassen gezien. Dat zijn er een hoop! Op die manier proberen we dat iedere keer te doen. We benaderen ook firma’s voor tandheelkunde in Nederland om ons te sponseren voor materiaal, tandpasta en tandenborstels. Ook in Nepal hebben we contact met United Mission, een organisatie die zich inzet voor de Oral Health in Nepal. Het waren weer drie hele leerzame weken! Charissa Matulessy tandartsassistente 27

De vroedvrouwen van de Kumarischool In februari maakte ik deel uit van één van de Dental Camps van de NOHS. Op zich al bijzonder, want als voormalig verloskundige wist ik bijna niks van tandheelkunde. Maar nadat ik me ervan had laten overtuigen dat ik echt een nuttige bijdrage zou kunnen leveren ben ik meegegaan als algemeen assistente, op het idee gebracht door mijn vriendin Francie, die wel tandarts is. Ons kamp zou ondergebracht worden in de Kumarischool, bij Kawasoti. Naast een weeshuis, een school, en een klein gezondheidscentrum, bleek daar tot mijn grote verassing ook een echte vroedvrouwenschool te zijn gestart. Dat maakte de reis voor mij natuurlijk extra interessant. Ik moest mijn nieuwsgierigheid wel bedwingen, want om al vóór vertrek een indruk te krijgen of contact te leggen bleek lastig. Ik wist dus niet wat ik moest verwachten. Eenmaal aangekomen, zo had ik me voorgenomen, zou ik wel een kans krijgen om poolshoogte te nemen.

Foto: Angela Bugel 28

Voor ik vertrok had ik gelezen dat de percentages babysterfte en moedersterfte tot de hoogste ter wereld behoren. Nepal heeft dus niet alleen grote problemen in de tandheelkunde maar ook in de verloskunde. Na aankomst op de Kumarischool maakte ik kennis met Saraswoti, verpleegkundige en verloskundige, en sinds een aantal maanden het hoofd van de vroedvrouwenschool. Zij heeft

Pien en een student van de vroedvrouwenopleiding assisteren Theo en Francie, foto Edith Bekking

me veel verteld over deze problemen. Om te beginnen is er op het platteland nauwelijks sprake van prenatale zorg (zwangerschapscontrole). En zelfs als die wel beschikbaar is wordt er door de lokale bevolking toch weinig gebruik van gemaakt, mogelijk door onwetendheid of onwennigheid. Ook bevallen veel vrouwen zonder professionele hulp. Ze worden dan vaak wel bijgestaan door een lokale leken-vroedvrouw, die meestal geen goede opleiding heeft. Ziekenhuizen zijn ver weg en dus moeilijk op tijd te bereiken als er zich acute problemen voordoen tijdens de bevalling, zoals ernstig bloedverlies van de moeder. Soms zijn er ook onhygiënische gebruiken bij het verzorgen van de baby en de moeder, zoals onsteriel afnavelen. Al die factoren dragen bij aan de hoge moeder- en babysterfte. Een vroedvrouwenschool in Kawasoti is dus bepaald geen luxe. Een aantal goed opgeleide vroedvrouwen kunnen in deze omstandigheden heel veel bijdragen aan de gezondheid van de moeders en kinderen, zeker omdat ze ook opgeleid worden voor algemene gezondheidsvoorlichting.

Francie aan het werk met een Nepalese vrijwilliger

Saraswoti vertelde me dat de school net een paar maanden was gestart. De eerste lichting telt 40 jonge vrouwen in het eerste leerjaar. Allemaal hebben ze de middelbare school met goed gevolg afgelegd. Hun leeftijd wisselt nogal, ik denk van 16 tot dik in de twintig. Voor 29

een deel wonen ze intern op de Kumarischool. De vroedvrouwenschool zelf staat in Kawasoti, vlak bij de hoofdweg. Elke ochtend om een uur of zes reden deze studentes in een open aanhanger achter een tractor naar hun lessen, en ‘s middags op dezelfde manier weer terug. Een vrolijk gezicht, zo’n kar vol jonge meiden in hun oranje-zwarte sari’s. Overigens namen de studentes ook deel aan het Dental Camp. Elke dag ging een groepje van 5 studenten met ons mee in de bus. Zij maten de bloeddruk, hielpen aan de stoel, en speelden ook voor tolk, voor zover hun Engels dat toeliet. Volgens Saraswoti was het Dental Camp een belangrijke ervaring voor hen omdat ze tot nu toe bijna alleen theorieles hadden gehad, en dus nog nauwelijks ervaring met echte patiënten hadden. En ook voor het kamp was het nuttig, deze extra Nepalese hulp. Eén dag ben ik, samen met Saraswoti, ‘s ochtends vroeg op de fiets dezelfde hobbelweg afgereden, om een bezoekje te brengen. De vroedvrouwenschool is erg eenvoudig. De hele inboedel past op een paar foto’s. Eén instructiezaal met een ‘oefenpatiënte’ op een ziekenhuisbed en een kast met andere oefenmaterialen, één leslokaal met houten bankjes en een schoolbord, een bibliotheek met één boekenkast en een lerarenkamer waar ook de directeur zit. Op het moment van mijn bezoekje was er theorieles. Tussen twee lessen in heb ik even voor de klas gestaan om te vertellen over de verloskunde in Nederland. Ik vertelde dat iedere vrouw vanaf het begin van de zwangerschap ruim tien controles krijgt en dat er ondanks de nabijheid van de ziekenhuizen ook veel thuisbevallingen zijn, waar dan wel altijd professionele hulp bij aanwezig is. Maar het meest onder de indruk waren ze van het Nederlandse percentage perinatale sterfte: met ongeveer 1% vele malen lager dan in Nepal. Dat veroorzaakte ongelovig gemompel in de klas. Terug op de Kumarischool heb ik ook nog de verloskamer van het gezondheidscentrum even bekeken. 30

Kast met instructiematerialen Verloskamer bij de Kumarischool

Ook deze is erg eenvoudig, maar wel hygiënisch. En er is natuurlijk de mogelijkheid om medicijnen te geven, een infuus in te brengen, en een aantal eenvoudige verloskundige verrichtingen te doen. Voor veel problemen tijdens de bevalling is dat al voldoende. Voor het oplossen van echt grote problemen blijft een ziekenhuis natuurlijk noodzakelijk omdat daar een keizersnee gedaan kan worden, en er ook goede opvang mogelijk is voor te vroeg geboren of zieke baby’s. Het dichtstbijzijnde ziekenhuis is nu minstens anderhalf uur rijden, wat in ieder geval voor Nederlandse begrippen erg ver weg is. De verloskamer wordt overigens niet erg intensief gebruikt, en in ieder geval te weinig om de studentes voldoende ervaring op te laten doen. Na afloop van het Dental Camp zouden de studentes dan ook worden ondergebracht bij het ziekenhuis, zodat ze daar hun praktijklessen kunnen volgen. Gelukkig wordt er op dit moment in Kawasoti een ziekenhuis gebouwd door Tamsarya, dus wie weet is er binnenkort een volwaardige verloskunde afdeling heel erg dichtbij. Dat zou een grote aanwinst zijn voor de zwangeren en baby’s uit de regio, maar ook voor de studenten. Terug in Nederland ben ik nog aan het nadenken over de mogelijkheden om vanuit Nederland een zinvolle bijdrage aan de vroedvrouwenschool of de verloskundige zorg te organiseren. Bijvoorbeeld door een samenwerking op te zetten tussen Tamsarya en één van de drie vroedvrouwenscholen in Nederland, of met een aantal geïnteresseerde ervaren verloskundigen. Het zal niet meevallen want verloskunde leent zich niet zo goed voor het organiseren van vrijwilligerskampen zoals de Dental Camps. Maar wie weet... Voorlopig kan ik zelf in ieder geval terugkijken op een Dental Camp met een leuk verloskundig tintje. Pien Offerhaus

Docenten van de vroedvrouwenschool, rechts is Saraswoti

31

Als muziek in de oren Iedereen die wel eens met een Dental Camp is mee geweest herkent de klanken van ‘Om mani padme hum’. De toeristische wijken van Kathmandu of Pokhara herken je al van ver aan het mediterende geluid van deze Tibetaanse monniken; de CD hiervan is dan ook een goedkope souvenir om thuis nog even na te genieten. ‘Om mani padme hum’ is een bekende mantra binnen het Boeddhisme. Een mantra is een gedicht of zelfs soms maar een woord dat het midden houdt tussen een spreuk met magisch effecten en een meditatief gebed. Bovengenoemde mantra heeft vele betekenissen, waarvan de belangrijkste is ‘Groet aan de juweel in de lotus’. Boeddhisten geloven dat door het uitspreken van deze mantra je de sterke welwillende aandacht en zegen van de goden over je afroept. Het schijnt zelfs dat de gebedsformule al werkt wanneer je hem ziet. Hoe dan ook, het geluid van deze ‘meditatieve’ CD voert je gedachten even terug naar dat mooie Nepalese avontuur. Mocht je naar een wat modernere versie van deze Tibetaanse muziek op zoek zijn dan is er ook ‘Tibet Trance’ te vinden op de toeristische markt. Helaas kun je op de achterzijde van deze CD lezen ‘Made in Germany by Hyper records’. Hierbij moet ik denken aan het ‘hakken’-tijdperk van bijvoor32

beeld Scooter: in zoverre bestaat er een gelijkenis met de originele mantra dat veel herhaald wordt en de klanken zijn bedoeld als een continue recitatie om zo in een trance te raken, met of zonder stimulerende middelen. Hele andere muziek hoor je als je op de plaats van bestemming aankomt van de Dental Camps in Kawasoti of Chitwan: ‘Resham ferere, resham ferere, udara jou ki, daramaa bhanjiyang res’ De vrijwilligers rond Chitwan en de kinderen en docenten van de Kumarischool beginnen pas echt te stralen na een dag hard werken als er gezongen en gedanst wordt! Zij kennen een ongelooflijk repertoire aan geraffineerde en gracieuze levensliederen. Daar staken ‘wij’ schril bij af toen ’s avonds bij het kampvuur bleek dat onze gezamenlijke liederenschat vaak niet verder kwam dan het eerste couplet van onze ‘grootste hits’. Mocht de Nepalese muziek u ook niet helemaal los kunnen laten kijk dan eens op www.nepalisongs.info of mail voor een Nepalese muziekgroep met [email protected] Met muzikale groet, Gerdien Telleman Monniken zingen ‘Om mani padme hum’ op één toon, terwijl anderen op lange trompetten blazen, foto: Joost van Vlijmen 33

v.l.n.r. Martin, Tineke, Gerjen

Van Lemmer naar Kathmandu Een paar jaar geleden vertelde Gerjen Winkeler, mijn vriendin sinds onze studie in Groningen, dat ze naar Nepal zou gaan met de NOHS. Dit zou ik ook graag nog een keer willen doen. Toen het tijdschrift Standby voor tandartsassistenten op de deurmat van de praktijk viel met daarin een reisverslag over Nepal van Ruby, Gerjen’s assistente, reageerde Japke (assistente) spontaan: Wanneer jij gaat dan ga ik met je mee! Ook Geke (tandarts) en Angelique (mondhygiëniste) raakten enthousiast. En zo stonden we ineens met z’n vieren in de startblokken om het avontuur naar Nepal aan te gaan. In het voorjaar van 2007 hebben we ons ingeschreven voor het Dental Camp voorjaar 2008. Via e-mails werden we, na onze inschrijving, op de hoogte gehouden. Later volgde er nog een kennismakingsbijeenkomst. Tijdens deze eerste ontmoeting kregen we antwoord op vele vragen. Uiteraard ook informatie over inentingen en andere voorzorgsmaatregelen. Kortom we hadden te maken met een goed gestructureerde organisatie. Ook werden we gewaarschuwd dat Nepal verslavend zou zijn. Als nuchtere Friezinnen dachten we, dat zullen we nog wel zien. Zo reisden we op 30 januari af naar Kathmandu, waar Pim Bink, collega uit ons Fryske Heitelân en oprichter van de NOHS, ons verwelkomde. Kathmandu is, in tegenstelling tot wat we verwachtten, een stad vol met kleurrijke mensen en smalle luidruchtige straatjes met veel gezellige winkeltjes. Dat was ons eerste contact met Nepal: wat een andere wereld! Tijdens onze eerste twee dagen konden we behalve Kathmandu ook de steden Patan en Bhaktapur, met hun vele tempels en andere bezienswaardigheden, bezoeken. De derde dag vertrokken we met de bus vanuit Kathmandu door een prachtig landschap naar Kawasoti. 34

De eerste kennismaking met de schitterende natuur van Nepal. Na een lange dag reizen kwamen we aan. Op de Kumarischool werden we ’s avonds laat door directeur Farsu en zijn medewerkers hartelijk ontvangen. Dit ging gepaard met een bloemenkrans en een welgeplaatste rode tika midden op ons voorhoofd. Een prachtige stip die dagelijks werd ververst. Ook maakten we kennis met dal bhat; rijst met linzenbouillon en een kerry-groentenmengsel. Dit gerecht zouden we gedurende de rest van ons verblijf in allerlei variaties 2 keer per dag eten. De volgende dag werden we wakker in een prachtige bergachtige omgeving die rust en kalmte uitstraalde. In de verte hoorde je vrolijke kinderstemmen. Nu begon onze eerste werkdag op deze school. Eerst af tasten hoe we te werk zouden gaan. We waren omringd door frequente Nepalgangers, zodat wij snel in de gaten kregen hoe hier behandeld werd. Er waren 4 EMS apparaten en Angelique ging al snel Angelique met tika en krans aan de slag met scalen. Japke, die bezig was met de opleiding voor preventie-assistente, zou zo nu en dan onder toezicht ook gaan scalen. Japke had de smaak al snel te pakken en liet de EMS niet meer los. Mede door de opgedane ervaringen in Nepal is Japke voor het examen, dat ze een paar weken na terugkomst uit Nepal moest afleggen, met vlag en wimpel geslaagd! Geke en ik deden voornamelijk extracties. Pim kon in zijn behandelkamer in de kliniek, op het terrein van de school, het wat uitgebreidere tandheelkundige werk verrichten. De dagen erna vertrokken we steeds weer naar een ander dorp in een volgeladen bus. Dit samen met onze Nepalese medewerkers die ons bij het werk assisteerden en tegelijk als tolk fungeerden. Al snel noemden ze ons ‘didí’ (wat vriendschappelijk oudere zus betekent). v.l.n.r. Ruby, Nirmala, Iedere ochtend stalden we dan onze spullen uit op een pleintje of een grasveld. Steeds weer in een voor Charissa ons nieuw schattig dorpje. Overal werden we enorm gastvrij ontvangen, uiteraard met een tika en na af35

Angelique Vos en Japke Schurer, foto’s: Francie van der Wielen

loop werden we eveneens weer op ceremoniële wijze bedankt, jawel met tika. De mensen kwamen van ver uit de omtrek om hun gebit te laten controleren of te reinigen of het laten verwijderen van een pijnlijke kies. Door een of twee leden van onze groep werd met behulp van een tolk ‘preventie’ gegeven aan scholen in de dorpen die we bezochten. Op een dergelijke manier werken, in zo’n prachtige omgeving was een verademing. Zonder druk van een volle agenda. Met dankbare patiënten en bovenal met een fantastische groep mensen die zich wilden inzetten voor hetzelfde goede doel. Geen geld sturen maar daadwerkelijk daar zelf ontwikkelingshulp bieden. Op deze manier blijft er niets aan de bekende strijkstok hangen. Dat besef gaf ons allemaal een grote bevrediging. Het feit dat de NOHS vanuit Nederland wordt ondersteund met materialen en giften maakt het mogelijk dat deze stichting erg veel mensen kan helpen. Wanneer je op deze manier ontwikkelingshulp biedt merk je aan den lijve hoe belangrijk het is dat deze stichting blijvend wordt ondersteund. Na 2 weken vierden we de afscheidsavond samen met alle kinderen en medewerkers van de Kumarischool. Nu bleek nog eens hun grote dankbaarheid. De gastvrijheid en hulp die wij ontvingen maakten het voor ons plezierig om hier te werken. Met een brok in de keel namen we afscheid. De laatste 3 dagen van ons verblijf in Nepal kwamen we samen met de andere groep bijeen. Zij hadden in het Chitwan National Park gewerkt. In het oude hippie stadje Pokhara, aan de voet van de Annapurna, konden we gezamenlijk bijkomen van de ervaringen van de afgelopen weken. Op 17 februari vlogen we met een geweldige ervaring rijker vanuit Katmandu weer terug naar Nederland. Met een gevoel van Yes! Dit doen deze Friezinnen nog een keer! Tineke Dijkstra 36

Geke Willems in actie met patiënt, foto: Tineke Dijkstra

37

Hinduïstische rituelen; Anne, Aaltje en Josine vertellen: Dat het Hinduïsme een bijzonder grote rol speelt is natuurlijk overduidelijk aangezien 85% van de Nepalezen Hinduïst zijn. Tijdens ons verblijf in Nepal zijn wij een aantal typische Hinduïstische rituelen tegengekomen, waar we graag meer over willen vertellen: Lijkverbranding Van alle prachtige dingen die ik gezien heb, alle mooie momenten die ik beleefd heb en alle herinneringen die ik koester is er één die de meeste indruk heeft gemaakt... 2 februari 2008, mijn eerste dag in Nepal, stadstour Kathmandu, Pashupatinath Temple. Ongeveer 5 km ten noordoosten van Kathmandu richting Bodhnath, aan de Heilige Bagmati rivier, ligt de heiligste Hindu tempel van Nepal. De tempel is alleen toegankelijk voor Hindoes en is één van de beroemdste Shiva-heiligdommen in Azië. Shiva wordt gezien als de krachtigste Hindu God, ‘the creator and destroyer’. De tempel is gewijd aan Shiva in zijn vriendelijkste incarnatie als Pashupati, Heer der Dieren en Beschermer van Nepal. De Bagmati mondt uit in de heilige rivier de Ganges en heeft voor Hindoes een bijzondere betekenis. Veel Hindoes die hun einde voelen naderen komen naar de rivier om te sterven. Bij de tempel is een ziekenhuis opgericht voor de stervenden. Vanaf de overkant van de rivier, zittend op de chaityas stupas, tegenover de tempel, zie je een bijzonder ritueel: de lijkverbranding. Langs de rivier, aan de voet van de Pashupatinath tempel, staan stenen platforms, Arya Ghats genoemd. De Ghats direct aan de voet van de tempel zijn bestemd voor leden van de koninklijke familie. De 6 Ghats aan de andere kant van de loopbrug die over de rivier loopt, zijn bestemd voor de gewone stervelingen. Als er iemand sterft in Nepal vindt de uitvaart dezelfde dag plaats. Voor de Nepalees is er geen keuze tussen 38

crematie of begrafenis, maar zal er altijd een crematie (ghat) plaatsvinden. De dode wordt eerst in de heilige rivier gewassen waarna het lichaam in witte en oranje doeken wordt gewikkeld. Het lichaam wordt naar de crematieplaats gedragen en op de brandstapel op de Ghats gelegd. Daar wordt het lichaam bedekt met oranje en gele bloemenkransen en de oudste zoon voert de laatste riten uit. Hij loopt een aantal rondjes rond het lichaam waarbij wordt gebeden en waarbij het hoofd van de dode weer ontbloot wordt. Het lichaam wordt gezalfd en gezegend en in de handen wordt wat geld gestopt. Na deze laatste ceremonie wordt het lichaam o.a. via de mond in brand gestoken. De geboorte van een zoon is voor Hindoes uiterst belangrijk: zonder zoon kan deze laatste ceremonie niet plaatsvinden en is de ziel van de overledene gedoemd tot eeuwig ronddolen. Na de crematie gooit men de as in de heilige rivier en bevrijdt daarmee de ziel van de overledene van de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte. Als Westerling moet je toch echt even drie keer slikken als je dit ritueel aan de overkant van de rivier ziet gebeuren. Samen met Cees en Aaltje ben ik naar de overkant gelopen om het echt van dichtbij te kunnen zien. Misschien luguber of ongepast maar toch ook zeer bijzonder. Wanneer je vanaf de stupas de loopbrug oversteekt komt de geur van het stinkende water en verbranding je al tegemoet. As dwarrelt naar beneden en komt in je haar en op je kleding terecht. Aan het einde van de brug lopen we naar beneden, naar de crematie Ghats. Door de rook, de dwarrelende as en familieleden van de overledenen lopen we naar een van de Ghats waar zojuist een lichaam is neergelegd. Sprakeloos en verwonderd zien we het ritueel voor ons gebeuren. Wat mij vooral verbaasde was de snelheid waarmee het hele ritueel gebeurde. De familieleden van de overledenen leken nauwelijks aangeslagen, bijna emotieloos. Rondom de Ghats is het een continu komen en gaan Foto’s lijkverbranding: Gerjen Winkeler en Josine van Zadelhoff

39

Zwart omlijnde ogen, foto: Vic De Landsheer

van lopende, rennende, fietsende mensen, in mijn ogen niet echt een ‘laatste rustplaats’. En dat is nou het bijzondere: de Hindustaan kent geen laatste rustplaats, maar gelooft in wedergeboorte. De dood is niet iets waarbij men lang stilstaat, men gaat naar een beter leven... Anne Bronold Zwart omlijnde ogen Wij zagen hier veel baby’s/jonge kinderen met sterk zwart omlijnde ogen. Als je dit voor het eerst ziet vind je dit vooral zielig en vraag je je af waarom ouders hun kinderen zo beschilderen. Wat belangrijk is te weten is dat in Nepal een hoge prevalentie aan oogafwijkingen en kindersterfte is. De Nepalezen denken dat de ‘kwade geesten’ door de beschildering niet via de ogen het lichaam van een kind kunnen binnentreden. Door deze traditie beschermen de ouders dus hun kinderen met de zwarte eyeliner. Over de hoge prevalentie aan oogafwijkingen weten wij inmiddels beter door een bezoek aan het oogziekenhuis in Pokhara. Deze wordt voornamelijk veroorzaakt door erfelijkheid, inteelt en luchtvervuiling. Van jongen tot man Tijdens een van onze wandelingen kwamen we langs een huis waar 2 jochies stonden: kaalgeschoren, in een speciaal pakje gehuld en een zakje met rijst aan hun stok (zie foto). Er stonden veel mensen omheen, er werd muziek gespeeld en er was een geestelijke aanwezig. Onze gids wist ons te vertellen dat dit het ritueel was wat elke Hindu man ondergaat rond de leeftijd van 10 jaar. Na het ritueel eten ze hun rijst op en is hij man. Vanaf deze dag zou hij uitgehuwelijkt kunnen worden. Offeren Als Hindu’s gaan bidden nemen ze altijd wat mee voor de goden. Maar zoals je je kunt voorstellen hebben 40

Foto’s: Josine van Zadelhoff

41

deze mensen het niet erg ruim. Wat dus meestal wordt geofferd is een handje rijst en wat bloemetjes. Als een familie wat rijker is worden er dus ook grotere dingen geofferd. Zo waren wij getuige van de rituele slachting van een os midden in het centrum van Bhaktapur. Een erg bijzondere maar ook bloederige aanschouwing. Verjaardag Een andere mooi ritueel dat we mee hebben mogen maken was het 100 jaar worden van een Hindustaanse vrouw. Dat dit erg bijzonder was mag duidelijk zijn, aangezien de gemiddelde leeftijd van de Nepalees 66 jaar is. De jarige werd dus ook deze dag op een karretje rondgereden door de stad. Voorop liepen de mannen van de familie allemaal met verschillende muziekinstrumenten. Daarachter liepen alle vrouwen van de familie (in het rood gekleed: kleur van feest!) die de kar trokken. Daarachter liepen de rest van de feestgangers. Oftewel met een grote, vrolijke karavaan trok het gezelschap door de gehele stad. Wij vroegen ons wel af of de oude vrouw haar verjaardag wel zou overleven in het gammele karretje… Ons werd daarna verteld dat ze na deze tocht met z’n allen gingen eten. En echt iedereen (wij ook!) was uitgenodigd. Door deze bijzondere dingen met jullie gedeeld te hebben hopen we ook jullie ervan overtuigd te hebben wat een geweldige tijd we in Nepal gehad hebben! Dat we een fantastisch Dental Camp hebben gehad waar we veel mensen geholpen hebben was natuurlijk het belangrijkste doel van onze trip, maar wij zijn natuurlijk ook erg blij dat we ook nog veel van het land gezien hebben. We willen dan ook graag Tolmeijer 4Dental, Theo Jetten en de rest van de groep bedanken voor deze gouden kans die ons geboden is. Nepal zal altijd een bijzonder plekje in ons hart hebben. En wie weet: Tot volgend jaar?!

Vaisha Dev Galerij De naam voor het magazine van de NOHS, Vaisha Dev, is afgeleid van de god van de kiespijn. In de omgeving van Bangemudha Square, in oud Kathmandu, bevindt zich op de hoek van de straat een blok hout genaamd Bangemudha, wat zoiets betekent als gedraaid hout. Je neemt een munt, een kleine offerande, en slaat die in het blok hout; de kiespijn moet dan verdwijnen en je timmert alle boze geesten vast. Midden in dit blok hout bevindt zich een kleine vergulde afbeelding van de ‘god tegen de kiespijn; Vaisha Dev’. Het is niet helemaal duidelijk of je door dit te doen ook moed krijgt om alsnog bij een tandarts aan te kloppen, mocht onverhoopt het inslaan van de munten niet helpen. In dezelfde omgeving bevinden zich een aantal tandartspraktijken en zelfs een Dental depot.

VD nr 1, foto: Antien Rozema

VD nr 2, Gerjen Winkeler

VD nr 3, Elsbeth en Hanjo Pilon

VD nr 3, Anne Bakker

VD nr 3, Joost v Vlijmen, Karin Mertens, Marleen en Ton Fischer

Wij zijn benieuwd of er van de najaarsgroep ook een originele foto komt van deze locatie... Redactie Vaisha Dev

Celine en Niels Bakker

Aaltje Sabelis en Josine van Zadelhoff 42

Edith Bekking

43