Vaders in detentie, ook een straf voor het kind? Door middel van activiteiten voor gedetineerde vaders de vader-kindrelatie in stand houden tijdens detentie
Gezondheidszorg Bachelor in de Ergotherapie 2009-2010
Tineke Furniere
Inhoud 1 2
Inleiding ................................................................................................................ 9 Rijksgevangenis Dendermonde ......................................................................... 11 2.1 Infrastructuur ................................................................................................ 11 2.2 Populatie ...................................................................................................... 11 2.3 Het regime ................................................................................................... 11 2.3.1 Tewerkstelling ........................................................................................ 11 2.3.2 Ontspannings-, vormings-, sport –en culturele activiteiten .................... 12 2.3.3 Contact met buitenwereld behouden ..................................................... 12 2.4 Verschillende diensten ................................................................................. 15 2.4.1 Griffie ..................................................................................................... 15 2.4.2 Medische dienst ..................................................................................... 15 2.4.3 Psychosociale Dienst (PSD) .................................................................. 16 2.4.4 De bewaking .......................................................................................... 17 2.4.5 Vlaamse gemeenschap ......................................................................... 17 2.4.6 Overige diensten.................................................................................... 20 2.5 Besluit .......................................................................................................... 20 3 Sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind .................................................... 21 3.1 Pasgeborene (tot 8 weken) .......................................................................... 22 3.2 Baby (2mnd – 1,5j) ....................................................................................... 22 3.2.1 Gehechtheid .......................................................................................... 22 3.2.2 Vreemdenangst of „acht maanden‟ angst .............................................. 26 3.3 Peuter (1,5j – 3j)........................................................................................... 26 3.4 Kleuter (3j – 6j) ............................................................................................. 26 3.5 Lagere schoolkind (6j – 12j) ......................................................................... 27 3.5.1 Gevolgen van „gehechtheid‟ op het lagere schoolkind ........................... 27 3.5.2 Sociale relaties ...................................................................................... 27 3.6 Adolescent (> 12j) ........................................................................................ 29 3.6.1 De ouders/het gezin ............................................................................... 29 3.6.2 Leeftijdsgenoten .................................................................................... 31 3.6.3 Conflicten ............................................................................................... 31 3.7 Besluit .......................................................................................................... 32 4 Een gezin: Vader, moeder, kind(eren)................................................................ 33 4.1 Traditionele taken van de moeder en vader ................................................. 33 4.1.1 Taak moeder.......................................................................................... 33 4.1.2 Taak vader ............................................................................................. 34 4.2 Invloed vader op de kinderen ....................................................................... 34 4.2.1 Invloed op vorming sekse-identiteit van het meisje................................ 34 4.2.2 Invloed op vorming sekse-identiteit van de jongen ................................ 35 4.3 Besluit .......................................................................................................... 35 5 Gevolgen van detentie voor kinderen en gedetineerde vader ............................ 36 5.1 Gevolgen vader ............................................................................................ 36 5.2 Invloed op de kinderen ................................................................................. 37 5.2.1 Emotionele gevolgen ............................................................................. 38 5.2.2 Sociale gevolgen ................................................................................... 39 5.2.3 Gedragsmatige veranderingen .............................................................. 39 5.3 Invloed op het gezin ..................................................................................... 40 5.4 Communiceren over detentie ....................................................................... 40 5.5 Contact tussen gedetineerde vaders en hun kinderen ................................. 41 5.5.1 Briefwisseling ......................................................................................... 42 5.5.2 Telefoneren ........................................................................................... 43 5.5.3 Bezoek ................................................................................................... 44
5.6 Besluit .......................................................................................................... 47 6 Kinderbezoek in de gevangenis: belang, doelstellingen, verloop en toekomstplannen ....................................................................................................... 48 6.1 Belang van het kinderbezoek ....................................................................... 48 6.1.1 Waarom belangrijk voor vader? ............................................................. 48 6.1.2 Waarom belangrijk voor het kind? ......................................................... 48 6.1.3 Hoofddoelstelling ................................................................................... 49 6.2 Hoe verloopt kinderbezoek momenteel in Rijksgevangenis te Dendermonde? 49 6.2.1 Voor wie? ............................................................................................... 49 6.2.2 Wanneer gaat dit door? ......................................................................... 49 6.2.3 Waar gaat dit door? ............................................................................... 49 6.2.4 Bezoekprocedure................................................................................... 50 6.2.5 Voorbereiding kinderbezoek .................................................................. 50 6.2.6 Hoe verloopt het kinderbezoek? ............................................................ 51 6.3 Toekomstperspectieven ............................................................................... 51 6.3.1 Uitbreiding kinderbezoek ....................................................................... 51 6.3.2 Behoeftenonderzoek partners................................................................ 51 6.3.3 Inkleding speelzaal ................................................................................ 52 6.3.4 Voorbereiding kinderen .......................................................................... 52 6.4 Besluit .......................................................................................................... 53 7 Kinderbezoek in andere gevangenissen ............................................................ 54 7.1 Bevraging andere gevangenissen in België ................................................. 55 7.2 Bevraging gevangenissen in Nederland....................................................... 62 7.2.1 Gevangenenzorg Nederland .................................................................. 63 7.2.2 Exodus ................................................................................................... 63 7.2.3 Gezin in balans ...................................................................................... 64 7.3 Toepassing in gevangenis te Dendermonde tijdens de stageperiode .......... 65 7.4 Besluit .......................................................................................................... 67 8 Behoeftenonderzoek partners ............................................................................ 69 8.1 Doel behoeftenonderzoek van de partners .................................................. 70 8.2 Steekproef enquête ...................................................................................... 70 8.3 Vorm enquête .............................................................................................. 70 8.4 Afname enquêtes ......................................................................................... 72 8.4.1 Kinderbezoek 13/03/2010 ...................................................................... 72 8.4.2 Kinderbezoek 10/04/2010 ...................................................................... 73 8.4.3 Kinderbezoek 08/05/2010 ...................................................................... 74 8.5 Resultaten .................................................................................................... 76 8.6 Besluit .......................................................................................................... 78 9 Activiteiten voor vaders ...................................................................................... 79 9.1 Hoofddoelstelling activiteiten ........................................................................ 79 9.2 Cliënten activiteiten ...................................................................................... 80 9.2.1 Cliënt 1: K.DB ........................................................................................ 80 9.2.2 Cliënt 2: M.DV........................................................................................ 82 9.2.3 Cliënt 3: K.DV ........................................................................................ 84 9.2.4 Cliënt 4: Gu.VC ...................................................................................... 86 9.2.5 Cliënt 5: G.DM ....................................................................................... 87 9.2.6 Cliënt 6: Gr.VL ....................................................................................... 88 9.3 Activiteiten voor vaders ................................................................................ 90 9.3.1 Kinderbezoek: 13/02/2010 ..................................................................... 90 9.3.2 Kinderbezoek: 13/03/2010 ..................................................................... 90 9.3.3 Inkleding Kinderbezoek Pasen: 07/04 en 08/04 .................................... 94
9.3.4 Maken van een paascadeau voor kinderen: 09/04/2010 ....................... 98 9.3.5 Kinderbezoek: 10/04/2010 ................................................................... 101 9.3.6 Kaarten maken .................................................................................... 103 9.3.7 Inkleding kinderbezoek Moederdag: 06/05 en 07/05 ........................... 105 9.3.8 Kinderbezoek: 08/05/2010 ................................................................... 110 9.3.9 Cursus: „Vader in detentie‟. .................................................................. 111 9.4 Interpretatie van gegevens van de verschillende activiteiten ..................... 112 9.4.1 Kinderbezoek ....................................................................................... 112 9.4.2 Inkleding kinderbezoek ........................................................................ 113 9.4.3 Andere activiteiten voor vaders............................................................ 113 9.5 Besluit ........................................................................................................ 114 10 Cursus: Vader in detentie .............................................................................. 115 10.1 Inhoud cursus ............................................................................................ 115 10.2 Deelnemers ................................................................................................ 116 10.3 Stellingen ................................................................................................... 116 10.4 Beleving deelnemers: theorie toetsen aan praktijk ..................................... 116 10.4.1 Verhaal Gu.VC ................................................................................. 117 10.4.2 Verhaal Gr.Vl .................................................................................... 118 10.5 Conclusies aan de hand van praktijkervaringen ......................................... 119 10.5.1 Stelling 1: Alle kinderen lijden onder de detentie van de vader. Ze ervaren onoverkomelijke gevolgen. .................................................. 119 10.5.2 Stelling 2: De band tussen vader en kind kan onmogelijk behouden worden tijdens detentie..................................................................... 120 10.5.3 Stelling 3: Communiceren met je kind over de gevangenis is nog steeds taboe. Het is beter dat je er niet over praat, want ze begrijpen het toch niet. ..................................................................................... 120 10.6 Besluit ........................................................................................................ 121 11 Brochure voor kinderen ................................................................................. 122 11.1 Doelstelling brochure ................................................................................. 122 11.2 Voor wie is de brochure opgemaakt? ......................................................... 122 11.2.1 Ontwikkeling van het leren volgens Kephart toegepast op de brochure 123 11.2.2 Didactische basisprincipes toegepast op de brochure ..................... 123 11.3 Hoe wordt de brochure verspreid? ............................................................. 125 11.4 Besluit ........................................................................................................ 125 12 Algemeen besluit ........................................................................................... 126 12.1.1 Eigen ervaringen en belevingen ....................................................... 128 13 Literatuurlijst .................................................................................................. 130 14 Lijst tabellen................................................................................................... 131 15 Lijst figuren .................................................................................................... 132 16 Lijst bijlagen ................................................................................................... 133 17 Bijlage I: Brochure voor kinderen.................................................................. 134 18 Bijlage II: Heen-en-t-weer-boekje ................................................................. 141 19 Bijlage III: Enquête voor partners: versie 1 .................................................... 152 20 Bijlage IV: Enquête voor partners: versie 2 ................................................... 154 21 Bijlage V: Enquête voor partners: Franstalige versie ..................................... 156
Het schrijven van een eindwerk, daar kruipt heel wat tijd en energie in. Ik heb momenten beleefd waarop het allemaal wat moeilijker leek te gaan en waarop de energie en tijd verdwenen was. Gelukkig stond ik er op deze momenten niet alleen voor. Ik kreeg immers steun van verschillende personen. Het voorwoord is het ideale moment om deze personen te bedanken. Eerst en vooral wil ik mijn promotor Dhr. Rudy Van De Voorde, inrichtingshoofd van de gevangenis te Dendermonde, bedanken voor de unieke kans die hij mij geschonken heeft. Het was voor ons beiden een grote uitdaging, waar we met glans doorgekomen zijn. Ik wil hem bedanken voor de steun en begeleiding tijdens mijn stage en het realiseren van mijn eindwerk. Mevr. Annelies Jans en Dhr. Philippe van Raemdonck, mijn collega’s van de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis van Dendermonde, hebben mij ook steeds gesteund en gestimuleerd bij de realisatie van mijn eindwerk. Dankzij de medewerking van mijn cliënten en de hulp van de personeelsleden heb ik mijn eindwerk kunnen uitwerken. Ik ben hen dan ook erg dankbaar. Ook Mevr. Siska Vandemaele, mijn eindwerkbegeleidster van Howest, wil ik bedanken voor de begeleiding tijdens mijn stage en de voltooiing van mijn eindwerk. Zij stond immers telkens voor me klaar en gaf me tips waar nodig. Tenslotte wil ik mijn ouders erg bedanken voor de kansen die ze me hebben aangereikt. Dankzij de steun van deze personen is dit eindwerk een feit… Tineke
Vaders in detentie, ook een straf voor het kind? Door middel van activiteiten met gedetineerde vaders de vader-kindrelatie in stand houden tijdens detentie.
Ergotherapie in de gevangenis van Dendermonde Vader-kindrelatie Gedetineerde vaders
Detentie brengt vele gevolgen met zich mee, zowel voor de gedetineerden als voor zijn familie. De familieleden worden vaak vergeten, daarom noemt men ze in de literatuur ook „Hidden victims‟. De kinderen zijn het meest kwetsbaar. Zij ervaren heel wat gevolgen van de detentie. Ieder kind bevindt zich in een sociaal-emotionele ontwikkelingsfase en reageert anders op detentie. Een vader kan tijdens detentie zijn vaderrol niet ten volle op zich nemen. Het is echter van groot belang dat de band tussen vader en kind toch wordt behouden. Via ergotherapeutische activiteiten werkte ik rond dit thema. In alle gevangenissen, ook in Dendermonde, wordt kinderbezoek al lang georganiseerd, om de vader-kindrelatie zo optimaal mogelijk te houden. Ook andere activiteiten, zoals het inkleden van de speelzaal, het maken van een cadeau en wenskaarten, zorgen ervoor dat de band en het contact wordt behouden. De cursus „Vader in detentie‟ verschaft de vader inzicht in zijn rol en de emoties van de kinderen, betreffende detentie. Als voorbereiding op het bezoek werd een kindvriendelijke brochure uitgewerkt. De partners zijn ook erg belangrijk in dit hele verhaal. Via een enquête peilden we naar hun behoeften omtrent het kinderbezoek. Met de resultaten van het behoeftenonderzoek wordt rekening gehouden bij de realisatie van een nieuw kinderbezoek.
Fathers in detention, a punishment for the child as well? Keeping the father-child relationship during imprisonment by activities with the imprisoned fathers.
Occupational therapy in the Dendermonde prison Father-child relationships Imprisoned fathers
Imprisonment has a lot of consequences, for the imprisoned father and for the family as well. The family-members are often forgotten, that‟s why they are sometimes called the “hidden victims”. The children are very fragile. There are a lot of consequences of the detention of the father. Every child knows an own social-emotional developmental stage and has another reaction to the detention. A father is unable to fulfill his role during imprisonment. However, it is of great importance that the connection between father and child is well maintained. By means of occupational therapy I studied this subject. In all prisons, including the Dendermonde prison, there has been a long history of organizing child-visitations, in order to keep the father-child relationship as optimal as possible. Other activities, such as decorating the playroom, making gifts and cards enable a good connection between father and child. The course “Father imprisoned” gives the fathers insight in his role and the emotions of children, concerning imprisonment. In preparation of the child-visitation a brochure was created. The partners are also a very important part of the overall story. Through a survey we checked for the needs concerning the child-visitation. The results are used in the realization of the new child-visitation.
9
1
Inleiding
Ergotherapeuten kunnen binnen verschillende domeinen worden tewerkgesteld. Het leek me dan ook een uitdaging om de grenzen binnen deze domeinen uit te breiden. In het tweede opleidingsjaar brachten we een bezoek aan een gevangenis, waardoor ik zeker wist waarin ik me verder wilde verdiepen. Als ergotherapeut kunnen wij immers veel betekenen voor gedetineerden. De band tussen een vader en zijn kind is iets heel bijzonder. Deze blijft ook bestaan ondanks het feit dat beiden van elkaar gescheiden zijn. Het is belangrijk dat deze band blijft bestaan tijdens detentie. Ik was ervan overtuigd dat ik daar als ergotherapeut een stimulerende en ondersteunende rol kon in spelen. De bedoeling van mijn stage in de gevangenis van Dendermonde was dan ook duidelijk. Ik wou aan de hand van activiteiten de band tussen de vader en het kind behouden. Vooraleer ik echt in praktijk kon beginnen, moest ik eerst wat theoretische achtergrond opbouwen. Het gevangeniswezen was voor mij helemaal nieuw, dus was het nodig om mij erin te verdiepen. De gevolgen van detentie waren ook heel belangrijk, want ik zou er steeds rekening mee moeten houden. Deze theorie werd uitgewerkt in hoofdstuk twee tot en met zes. Eenmaal zicht op de theorie, kon ik beginnen aan de bevraging van andere gevangenissen, partners en de activiteiten voor vaders. Kinderbezoek werd al een hele tijd georganiseerd in de gevangenis van Dendermonde en in de toekomst zouden ze dit willen uitbreiden. Andere gevangenissen organiseren ook kinderbezoek, dus konden we ons laten inspireren door hen. Een bevraging bij andere gevangenissen zorgde ervoor dat er ideeën kunnen worden toegepast in de gevangenis van Dendermonde. Waar het bestaande kinderbezoek doorgaat in de aanwezigheid van de moeder, is dit bijkomende bezoek exclusief voor vaders en de kinderen. Het is dus de bedoeling dat de partners niet aanwezig zijn. Om te weten te komen hoe de partners tegenover dit nieuwe kinderbezoek staan, werd een behoeftenonderzoek bij hen gedaan, via enquêtes. Via activiteiten voor vaders werd getracht de band tussen vader en kind te behouden tijdens detentie en wilde ik ervoor zorgen dat de vaders hun vaderrol op zich konden nemen. Zoals eerder vermeld was het kinderbezoek een belangrijk middel om tegemoet te komen aan deze doelstellingen. Samen met de vaders zorgde ik voor de inkleding van de speelzaal, met de bedoeling dat de vaders een actieve bijdrage
10 konden leveren en de kinderen in een sfeervolle omgeving konden vertoeven. Door het maken van een cadeau en wenskaarten, wilde ik ervoor zorgen dat de vader en het kind een goede band bleven behouden. Vaak werd ik geconfronteerd met de beperkingen die een gevangenis met zich meebrengt. Vooral in het gebruik van materialen moest ik vaak alternatieven gaan zoeken. De cursus „Vader in detentie‟ volgde ik mee, om mijn theorie te toetsen in praktijk, met als doel de volgende vraag te beantwoorden: “In hoeverre klopt de theorie in verband met vaders in detentie met de praktijkervaringen van gedetineerden?” Tenslotte is het van groot belang dat de kinderen goed voorbereid worden op een bezoek aan hun vader. De onwetendheid bij kinderen zorgt voor een angstig gevoel. Om daarop in te spelen werd een kindvriendelijke brochure over de gevangenis van Dendermonde opgesteld. De bevraging van gevangenissen en partners, de activiteiten voor vaders en het opmaken van een brochure behoren tot de praktische uitvoering van mijn bachelorproef. Dit werd uitgewerkt in hoofdstukken zeven tot en met elf. Als slot wordt een conclusie omschreven rond deze praktijkervaringen.
11
2
Rijksgevangenis Dendermonde
Mijn Bachelorproef werd uitgewerkt in de gevangenis te Dendermonde. Het is belangrijk om te weten hoe de werking van de gevangenis is, welke diensten er actief zijn, wie er verblijft en welke rechten gedetineerden hebben omtrent het contact met de buitenwereld. Natuurlijk valt er nog veel meer te vertellen over de verschillende aspecten van de gevangenis, maar hier wordt het beperkt tot de informatie die relevant is voor mijn onderwerp.
2.1
Infrastructuur
(Minister van Justitie) De gevangenis is gebouwd volgens de principes van Ducpétiaux. Typische kenmerken hiervan zijn de stervormige bouw met een centrum, 3 vleugels en 3 bouwlagen, de individuele cellen en de erg beperkte aanwezigheid van gemeenschappelijke ruimtes.
2.2
Populatie
De Rijksgevangenis is zowel een arresthuis, voor gedetineerden in voorlopige hechtenis en een inrichting voor strafuitvoering van veroordeelden. Er verblijven ± 200 gedetineerden, waarvan 12 in de afdeling beperkte detentie. Zij overnachten enkel in de gevangenis en gaan tijdens de dag werken. Beklaagden, niet-definitief veroordeelden en Nederlandstalige recidivisten met strafrestant van meer dan één jaar, worden er onder gebracht.
2.3
Het regime
Het is een gesloten inrichting, met een cellulair regime. Het hoofdaccent ligt er op tewerkstelling. Daarnaast worden er natuurlijk ook ontspannings-, vormings –en culturele activiteiten georganiseerd. Dit werkt de re-integratie in de maatschappij in de hand. 2.3.1
Tewerkstelling
Iedereen die wil werken, kan zich inschrijven op de wachtlijst. Er is werk voor ongeveer 50% van de gedetineerden. Er zijn verschillende jobs die kunnen worden uitgeoefend. Sommige werken in een atelier (bv. poetslappen versnijden), anderen in de onderhoudsdienst of een technische dienst (bv.keuken) en nog anderen werken op cel.
12 Indien de gedetineerde dit wilt, kan hij in contact komen met VDAB en Vokans. Zo worden ze voorbereid op de tewerkstelling na detentie. Zo is er ook een bijdrage naar re-integratie. 2.3.2
Ontspannings-, vormings-, sport –en culturele activiteiten
Er worden heel wat verschillende activiteiten georganiseerd waaraan de gedetineerden kunnen deelnemen. Sportactiviteiten zoals fitness, spinning en multisport worden wekelijks georganiseerd. Daarvoor kunnen ze inschrijven. Ook vele vormingsactiviteiten komen wekelijks voor. Zo is er een cursus Frans, Engels, Nederlands, Italiaans en Bedrijfsbeheer. Er wordt heel nauw samengewerkt met De Rode Antraciet. Dat is een vzw die zich inzet voor cultuur en vormingswerk in de penitentiaire sector. Er zijn ook wel wat ontspanningsmogelijkheden. Er kan op cel gekeken worden naar TV, geluisterd naar de radio, … Ook kan er wekelijks ontspannen worden in de speelzaal. Culturele activiteiten worden enkele keren per jaar georganiseerd. Zo komt er eens een orkest optreden, een toneelgezelschap, stand-up comedians, wordt er een film getoond, … 2.3.3
Contact met buitenwereld behouden
Gedetineerden hebben het recht om brieven te schrijven en te ontvangen, kunnen telefoneren en bezoek ontvangen. Daardoor kan het contact met de buitenwereld behouden worden. Echter zijn er wel regels daaromtrent. Briefwisseling In hoofdstuk vier wordt de basiswet hieromtrent uitvoerig besproken. Telefoneren Dit staat ook uitvoerig uitgelegd in het hoofdstuk vier.
13 Bezoek (Rijksgevangenis Dendermonde) Er zijn vier verschillende soorten bezoek. Ieder bezoek heeft zijn eigen kenmerken:
Gemeenschappelijke bezoek Voor wie? Voor veroordeelden en beklaagden. De beklaagden moeten reeds 15 dagen in de inrichting verblijven. Waar? Bezoekerszaal. Duur? 1u10min. Frequentie? Veroordeelden mogen 3 keer per week bezoek ontvangen Wie mag er op bezoek komen? Maximum 3 personen boven 12 jaar. Kinderen onder de 12 jaar worden dus niet meegerekend. Kinderen die jonger zijn dan 16 jaar, moeten steeds in gezelschap zijn van een meerderjarige. Jongeren tussen 16 en 18 jaar mogen alleen op bezoek komen, als ze de schriftelijke toestemming hebben van de ouders of wettelijke voogd. Bloed –en aanverwanten in eerst lijn worden toegelaten als ze hun verwantschap kunnen bewijzen. Andere personen hebben de toestemming van de directie nodig om op bezoek te komen. Het bezoek wordt aangevraagd via de gedetineerde. Samen met die aanvraag wordt een kopie van de identiteitskaart gevoegd.
14
Individueel bezoek achter glas Voor wie? Voor beklaagden gedurende de eerste 15 dagen van hun verblijf of indien er veiligheidsredenen zijn die bezoek aan tafel uitsluiten. Waar? Individuele hokjes. Duur? 45 min. Frequentie? Beklaagden mogen elke dag bezoek ontvangen achter glas. Na 14 dagen hechtenis, kan de bezoekregeling van veroordeelden aangevraagd worden en gelden die regels.
Ongestoord bezoek Voor wie? Iedere gedetineerde die al drie maanden in gevangenis van Dendermonde verblijft, geen penitentiaire verloven, normaal regime heeft en toegelaten is tot het gewone bezoek. Waar? Aparte, speciale bezoekruimte, zonder toezicht. Duur? 2u. Frequentie 3 keer in de maand. Wie kan er op bezoek komen? Iedere meerderjarige persoon die een duurzame relatie met de gedetineerde kan aantonen: echtgenote; levenspartner die deel uitmaakt van gezin; (schoon)ouders; grootouders; kinderen; broers, zussen, tantes, nonkels, voogd; persoon die minstens 6 maanden belangstelling heeft getoond voor de gedetineerde en laat blijken dat de relatie oprecht is.
15
Kinderbezoek Waar? Speelzaal Duur? 1u30 min Frequentie? 1 keer in de maand, op zaterdagnamiddag Voor wie? Alle gedetineerde vaders met normaal regime, kunnen het bezoek aanvragen. Op het kinderbezoek wordt wel een maximum van 20 vaders toegelaten. Kinderen tot en met 15 jaar worden op het kinderbezoek toegelaten. Ook de 1 begeleider mag deelnemen aan het kinderbezoek. Dit is een belangrijk onderdeel van mijn eindwerk, dus wordt het ook in een afzonderlijk hoofdstuk besproken, namelijk hoofdstuk zes.
2.4
Verschillende diensten
(Steunpunt) In de gevangenis werken verschillende diensten samen om aan de behoeften van de gedetineerden tegemoet te komen. Ieder heeft zijn duidelijke functie en werkt met eigen doelstellingen. Zo heb je de griffie, medische dienst, PSD en Vlaamse Gemeenschap die elk hun taak hebben binnen de gevangeniscontext. Deze 4 diensten worden vervolgens kort toegelicht. 2.4.1
Griffie
De Griffie is de dienst die het beheer van de straffen en maatregelen doet. Per gedetineerde hebben zij een dossier. Zij houden dus de penitentiaire en juridische administratie bij. 2.4.2
Medische dienst
Deze dienst staat uiteraard in voor de medische verzorging van de gedetineerden. Zij zijn ook een belangrijk doorverwijskanaal naar CGGZ, omdat zij vaak in contact komen met de gedetineerden. Ze hebben zicht op de fysieke en psychische toestand van de gedetineerden.
16 2.4.3
Psychosociale Dienst (PSD)
Zij staan in voor de psychologische en sociale begeleiding van de gedetineerden. Bij PSD werken zowel psychologen, maatschappelijke assistenten en een psychiater. PSD heeft ten aanzien van de gedetineerden driehoofdopdrachten: onthaal, begeleiding, adviesverlening. Tijdens het onthaalgesprek krijgen gedetineerden uitleg over de dienst. Dan kan de gedetineerde zijn eigen verhaal vertellen, over zijn eigen situatie. Ze krijgen de kans om vragen te stellen en om telefonisch contact op nemen met advocaat, werknemer, familie, … Zo kan PSD gedetineerden doorverwijzen naar andere diensten, belangrijke adressen doorgeven en oplossingen zoeken voor concrete problemen die de detentie met zich meebrengt. PSD zorgt ook voor algemene penitentiaire begeleiding. Deze richt zich vooral tot het beperken van de detentieschade, het ongewild bijkomend lijden dat de opsluiting met zich zou kunnen meebrengen. In dit kader kunnen ook eerste concrete stappen naar sociale re-integratie worden gezet. De derde opdracht is wellicht de meest tijdrovende en behelst het deskundig onderzoek van de gedetineerde, zijn reclasseringsperspectieven en persoonlijkheidskenmerken ter voorbereiding van een advies voor de instanties (de Minister van Justitie of de strafuitvoeringsrechtbank) die beslissen over verloven, vervroegde invrijheidstelling en zo verder. Een voorbeeld: Indien iemand veroordeeld is tot een straf van meer dan drie jaar, dan wordt de procedure Voorwaardelijke Invrijheidsstelling opgestart. Dan krijgt de gedetineerde een vaste PSD-medewerker aangewezen, waar hij steeds bij terecht kan. De Strafuitvoeringsrechtbank beslist wanneer de gedetineerde in aanmerking komt voor strafuitvoeringsmodaliteiten, zoals elektronisch toezicht, halve vrijheid, verlof, … Daarvan is de gedetineerde op de hoogte en kan een aanvraag indienen. De PSD-medewerker heeft dan verscheidene gesprekken met de gedetineerde over hun gezinssituatie, de gepleegde feiten, slachtoffers, toekomstperspectieven, … Ook een persoonlijkheidsonderzoek wordt uitgevoerd. Vanuit al deze informatie kunnen zij dan een psychosociaal verslag gaan schrijven, dat dient als advies voor de directie.
17 2.4.4
De bewaking
In omvang is het bewakingspersoneel het ruimst aanwezig. Deze personeelsleden staan 24u/24u en 365 dagen per jaar in voor de bewaking van de gedetineerde, het toezien op de interne orde en de veiligheid van de inrichting en van iedereen die er zich bevindt. Bewakend personeel is een belangrijke bron van informatie over het gedrag van gedetineerden en hoe zij zich voelen en is tevens betrokken bij de organisatie en het verloop van tal van initiatieven of activiteiten. Niet alleen organiseren zij het regime van de gedetineerden maar zij zijn ook steeds de eerste en de laatste die gedetineerden ontmoeten die deelnemen aan andere activiteiten. Zij moeten immers voor hen steeds deuren openen en dicht doen. Bij een aantal activiteiten voor gedetineerden zijn zij ook aanwezig. 2.4.5
Vlaamse gemeenschap
(Vlaamse Overheid, 2008) De Vlaamse gemeenschap binnen de gevangenis biedt hulp –en dienstverlening aan gedetineerden. Het aanbod binnen de gevangenis is belangrijk voor verschillende redenen. Gedetineerden verliezen hun vrijheid, maar niet hun recht op hulpverlening, onderwijs, cultuur, ... Ook het feit dat ze na de detentietijd terug in de maatschappij zullen vertoeven, is belangrijk om weten. Dit is geen gemakkelijke stap, dus moeten ze daar goed op voorbereid zijn. Als ze tijdens de detentie al in aanraking komen met hulp- en dienstverlening, krijgen ze al bepaalde kennis en vaardigheden mee en is het gemakkelijker om in de samenleving te re-integreren. De hulp- en dienstverlening gebeurt op 6 verschillende domeinen. Per domein zijn er enkele diensten en organisaties actief. Uiteraard moeten al deze diensten goed samenwerken, om de dienstverlening op elkaar af te stemmen. Er zijn 3 sleutelfiguren die ervoor zorgen dat de verschillende diensten goed samenwerken: Beleidsmedewerker (BM) Deze persoon werkt nauw samen met de directie en de coördinatoren van de verschillende domeinen. Om te zorgen dat het aanbod afgestemd wordt op de gevangeniscontext, moet er vaak overlegd worden met de directie. Deze persoon coördineert ook de verschillende organisaties, zodat alles op elkaar afgestemd is.
18
Organisatieondersteuner (OO) Dit is een medewerker van JWW, die nauw samenwerkt met de BM. Terwijl de BM meer coördineert, zorgt de OO voor de praktische uitvoering van de hulp- en dienstverlening. Activiteitenkalenders opstellen, nieuwe activiteiten zoeken, lokalen zoeken voor activiteiten, … zijn allerlei zaken die een OO voor zijn rekening neemt. In de toekomst zal een duidelijke taakverdeling van OO en BM opgemaakt worden in een visietekst, want in praktijk overlappen bepaalde taken wel. Trajectbegeleiders Dit zijn medewerkers van JWW die de gedetineerden wegwijs maken in het aanbod van hulp –en dienstverlening en die ze motiveren om eraan deel te nemen. De 6 domeinen waarbinnen de organisaties werken zijn sport, cultuur, welzijn, gezondheid, onderwijs en tewerkstelling. De domeinen worden hieronder kort toegelicht. Activiteitsdomeinen van de Vlaamse Gemeenschap Welzijn en Gezondheid In elke gevangenis bevindt zich een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW). Zij zorgen ervoor dat de gedetineerden ondersteund worden in hun leefomgeving en in de maatschappij. Zij willen het welzijn van gedetineerden en hun familie bevorderen. Concreet betekent dit dat ze gedetineerden een algemeen onthaal geven waar er informatie en advies over allerhande (psycho)sociale problemen worden toegelicht. Ook hebben zij de belangrijke taak om informatie te geven over de vele maatschappelijke voorzieningen. Doorverwijzen naar andere gespecialiseerde diensten, zoals CGGZ en gehandicaptenzorg, behoren tot hun takenpakket. Binnen CAW is de dienst Justitieel Welzijnswerk (JWW) heel belangrijk. Zij gaan om met de personen die met strafrecht en justitie in aanraking (dreigen te) komen. JWW helpt ook de directe sociale omgeving van deze personen, aan de hand van informatieverschaffing, adviesverlening en ondersteuning. Buiten CAW is ook CGGZ (Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg) actief binnen het onderdeel Welzijn en gezondheid. Zij begeleiden de gedetineerden met psychische problemen, die via doorverwijzing van PSD, medische dienst of JWW bij hen terecht komen.
19 Onderwijs Volwassenenonderwijs wordt aangeboden door Centra voor Basiseducatie en Centra voor Volwassenenonderwijs. Zo kunnen gedetineerden basisvorming krijgen. Er worden heel wat opleidingen georganiseerd. Vaak is het slechts een module van een opleiding. Eenmaal de gedetineerde vrij is, kan deze de opleiding afwerken. Er wordt een basis aangeboden. Tewerkstelling De Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) is ook actief in de gevangenis. Een detentieconsulent verleent deze dienst aan gedetineerden, omdat deze ook recht hebben op deskundige begeleiding bij het zoeken naar werk. Er wordt informatie meegegeven over tewerkstelling en over het aanbod van VDAB. Veertien maanden voor de vrijlating, werkt de detentieconsulent erg actief met de werkzoekende gedetineerde. Samen gaan ze dan op zoek naar een passende job en bekijken ze welke kennis en vaardigheden de gedetineerde nog moet aanleren. Ook sollicitatietraining behoort daarbij. Het is nu eenmaal niet simpel om als ex-gedetineerde te solliciteren. Cultuur en sport Onder cultuur kunnen heel wat zaken begrepen worden. Het aanbod van cultuur en sport wordt georganiseerd door vzw De Rode Antraciet. Zij bieden activiteiten en cursussen aan waardoor de gedetineerden inzicht krijgen in zichzelf en hun mogelijkheden. Wekelijks wordt „Creatief Atelier‟ georganiseerd. Daarin kunnen gedetineerden zich creatief gaan uiten. Vaak wordt er gewerkt rond een thema, waardoor ze succeservaringen krijgen en het gevoel hebben iets nuttig te doen. Er is ook een sportfunctionaris actief in de gevangenis. Hij coördineert verschillende sportactiviteiten, zoals spinning, fitness, multisport en speelzaal. De gevangenisbibliotheek is ook een belangrijk onderdeel binnen het cultuuraanbod. De gedetineerden kunnen er wekelijks kosteloos strips, boeken en gezelschapsspelen ontlenen.
20 2.4.6
Overige diensten
Verder zijn er nog diensten die in dit kader minder belangrijk zijn. Zo is er een boekhoudkundige dienst die instaat voor het financieel beheer van de gevangenis maar ook de gelden van de gedetineerden beheert. Een technische dienst staat in voor het onderhoud van de infrastructuur en de personeelsdienst beheert de dossiers van alle medewerkers van de gevangenis. Aan het hoofd staat uiteraard een directieteam, samengesteld uit 4 personen. Hun taken zijn onderling verdeeld. Naast het inrichtingshoofd zijn andere directeurs ondermeer belast met het personeelsbeleid, de ontwikkelingen van het regime van de gedetineerden.
2.5
Besluit
De gevangenis is een gesloten inrichting, waar de nadruk ligt op tewerkstelling. Natuurlijk zijn de verschillende ontspannings-, sport-, vormings –en culturele activiteiten van belang. Deze worden vaak georganiseerd. De verschillende diensten binnen de gevangeniscontext hebben elk hun functie en doelstellingen. Ieder heeft zijn bijdrage om de behoeften van de gedetineerden te bevredigen. Griffie, PSD, Medische dienst en Vlaamse gemeenschap spelen allemaal een grote rol in het gevangeniswezen. Om het contact te behouden met de buitenwereld, zijn er verschillende mogelijkheden. Zo is er mogelijkheid tot briefwisseling, telefonisch contact en het ontvangen van bezoek. Er zijn verschillende soorten bezoek, met elk hun kenmerken en regels. Zo is er gemeenschappelijk bezoek, bezoek achter glas, ongestoord bezoek en kinderbezoek.
21
3
Sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind
(Struyven, 2003) Elk kind maakt een sociaal-emotionele ontwikkeling door. Er zijn zes ontwikkelingsfasen te onderscheiden. Elke fase heeft zijn eigen kenmerken en eigen accenten die belangrijk zijn binnen de sociaal-emotionele ontwikkeling. Elk kenmerk die verworven is in de ene fase, is natuurlijk wel de basis voor de andere fase. Het is dan ook belangrijk dat de sociaal-emotionele ontwikkeling goed wordt doorlopen, om zo weinig mogelijk problemen te ervaren in het verdere leven. De kinderen van gedetineerde vaders situeren zich in alle leeftijdsfasen. Daarom is het belangrijk dat we zicht krijgen op de sociaal-emotionele ontwikkeling van alle leeftijdscategorieën, want de detentie heeft weerslag op die ontwikkeling. Er valt namelijk een (hechtings)persoon weg uit het gezin, wat grote gevolgen kan hebben op de ontwikkeling. In dit hoofdstuk wordt elke ontwikkelingsfase met zijn kenmerken uitvoerig besproken. Zo zie je welke zaken belangrijk zijn, en welke gevolgen het teweeg brengt indien de ontwikkeling niet optimaal verloopt. Ook wordt er veel aandacht besteed aan de hechtingstheorie, omdat dit wel belangrijk is in het thema waarrond ik werk, namelijk detentie van de ouder.
22
3.1
Pasgeborene (tot 8 weken)
De pasgeborene zal reageren op personen die hem aandacht geven. Er ontstaat interactie tussen de moeder en het kind, en niet enkel in de context van voeding en verzorging. Deze communicatie is eigenlijk de basis voor het verdere verloop van de emotionele ontwikkeling van het kind.
3.2
Baby (2mnd – 1,5j)
Bij de sociaal-emotionele ontwikkeling van de baby zijn 2 zaken heel belangrijk: Gehechtheid Vreemdenangst of „acht maanden‟ – angst Deze 2 aspecten worden hieronder toegelicht. 3.2.1
Gehechtheid
Een baby wil contact met zijn verzorgers maken. Daardoor stelt hij gehechtheidgedrag. Dit zijn aangeboren gedragingen die ze stellen om de verzorger te mobiliseren. De baby maakt contact met de verzorger door te huilen, lachen of brabbelen. Hij wilt natuurlijk de verzorger nabij gaan houden. En zo ontstaat dus hechting. De definitie van hechting volgens Fogel, 1997 (Struyven, 2003) is: “Emotionele band die blijft duren tussen mensen, waarbij het individu er alles aan doet om zo dicht mogelijk bij het object van gehechtheid te zijn en zodanig handelt dat de relatie blijft voortbestaan” Als ouder of verzorger moet je vertrekken vanuit de behoeften van het kind. Je moet deze gaan bevredigen, zodat er een verwachtingspatroon ontstaat bij het kind. Dit kan zowel uit vertrouwen als wantrouwen bestaan en vormt dus de veilige of onveilige hechting; Een baby kan zich hechten aan verschillende personen, maar de moeder blijft toch de belangrijkste hechtingspersoon. De invloed van de andere factoren, zoals de relatie met de vader, het karakter van het kind en de situatie van het gezin, mogen niet onderschat worden. Deze hebben immers een grote invloed op het ontstaan van veilige of onveilige gehechtheidrelaties.
23 Iemand die vaak reageert op de signalen van het kind en in contact treedt met het kind, zal als hechtingsobject worden gekozen. Een baby heeft een passieve en actieve gerichtheid naar mensen. Via bewegingen en geluiden gaan ze passief reageren op mensen. Door te huilen of te kraaien probeert het kind de gehechtheidfiguur te lokken en bij zich te houden. Dit is actieve gerichtheid. Zoals eerder vermeld zijn er verschillende categorieën van hechting. Mary Ainsworth deed er onderzoek naar en vond vier categorieën:
Veilige gehechtheid Hier is er sprake van een normale ontwikkeling van de hechting. De responsiviteit van de moeder is erg hoog, ze gaat sensitief om met wat het kind doet. Ze reageert consequent op de emotionele signalen en (veranderende) gedragingen van het kind. Zo krijgt de baby vertrouwen in de moederfiguur. Het kind voelt zich vrij om even de moederfiguur te verlaten en zelf te exploreren. Uiteraard blijft de moeder de uitvalsbasis, waar het kind steeds weer naartoe kan. Hoe deze veilige hechting ontstaat, omschrijft Bowlby (Delfos, 1999) in vier fasen: (Dejonghe, 2008-2009)
FASE 1: Basisveiligheid en vertrouwen (tot 3 maanden) De eerste levensmaanden is de baby volledig afhankelijk van de volwassene. Als ouder moet je aanvoelen wat je baby nodig heeft en ook goed reageren op de signalen van het kind. Het kind kan dan vertrouwen opbouwen en zich veilig voelen.
FASE 2: Fase van hechting in wording (3 maanden - 8 maanden) Dit is de fase van herkenning, waarbij het kind onderscheid begint te maken tussen verschillende stemmen.
24
FASE 3: Fase van eigenlijke hechting ( 8 maanden - 1,5j) In deze fase kan het kind actief meewerken om te krijgen wat het wilt en nodig heeft. Zo zal de baby zich actief gaan verplaatsen en zaken gaan vastnemen. Belangrijk om weten is dat er aan 8 maand separatieangst (angst voor vreemden) optreedt. Dit moet het kind overwinnen door een stevig beeld te vormen van de hechtingsfiguur. Dit beeld moet blijven wanneer de persoon er even niet is. Zo wordt de angst gereduceerd.
FASE 4: Fase van individualiteit (1,5j – 3j) Het kind ontdekt dat hij een individu is met een eigen wil en eigen verlangens. Hij maakt zich los van de hechtingsfiguur en beseft dat hij ook zelfstandig kan zijn. Een mentale representatie maken van de vertrouwensfiguur, is geen probleem voor het kind.
Vermijdende gehechtheid Zoals de term het zegt, gaan moeder en het kind emoties vermijden, waardoor er een afstand tussen hen wordt gecreëerd. De moeder gaat niet in op de emoties van het kind, maar gaat daarentegen de aandacht afleiden. Het kind zal daardoor merken dat de moeder het moeilijk heeft met emoties en zal verder geen lichamelijk contact met haar zoeken. Het kind zal de gevoelens van verdriet, angst,… onderdrukken om de moeder niet te kwetsen. Ook bij andere personen zal het kind de afstand bewaren.
Afwerende gehechtheid Kinderen met deze problematiek zullen ambivalent gedrag gaan stellen. Ze zoeken enerzijds contact, maar anderzijds zijn ze onhandelbaar als ze hun zin niet krijgen. De hevige emotionele reacties gebruiken ze om aandacht te krijgen en uit angst om in de steek gelaten te worden. De moeder is niet consequent tegenover het kind, waardoor het kind de reactie van de moeder niet kan voorspellen. Daardoor is het onzeker, heeft het weinig zelfvertrouwen en wilt steeds aandacht.
25
Gedesoriënteerde gehechtheid De ouders houden geen rekening met wat het kind wil en de signalen van het kind krijgen geen respons. De ouders zijn niet consequent. Dit kind heeft kenmerken van vermijdende en afwerende gehechtheid.
Het is de bedoeling dat het kind zich veilig kan hechten. Uiteraard kan het zijn dat het kind geen hechtingsgedrag kon ontwikkelen en geen affectieve hechtingsbanden kon leggen in de eerste levensfase. Dit kan heel wat gevolgen teweeg brengen voor de verdere ontwikkeling van het kind. Enkele voorbeelden zijn:
stereotype houdingen/bewegingen; onverschilligheid; afwijkend sociaal gedrag; geen gewetensontwikkeling, waardoor ze geen schuldgevoelens ervaren en moeite hebben met het respecteren van normen en waarden; ervaren intieme en emotionele relaties als een bedreiging; geen ik-besef, geen inzicht in eigen mogelijkheden; het gevoel hebben in de steek gelaten te worden, waardoor ze vernietigingsdrang hebben tegenover zichzelf en anderen; onmiddellijke behoeftebevrediging, impulsen niet kunnen weerstaan.
Wanneer een kind in de eerste levensjaren zijn hechtingsfiguur een langere tijd verliest, is dit een ernstige zaak. In zo‟n situatie ontstaan drie stadia in het gedrag van het kind.
Protestfase Het kind voelt zich in de steek gelaten, huilt en weigert te eten
Wanhoopsfase Het contact met anderen (zoals verpleegsters, opvoeders) verloopt normaal, maar ze stellen zich onverschillig op tegenover de ouders.
Apathische fase Deze fase ontstaat bij een langere scheiding. Het kind heeft de indruk dat contact niet meer belangrijk is en trekt zich dan ook terug uit contacten.
Indien het kind een nieuwe figuur heeft om zich aan te hechten, zal de schade herstelt worden.
26 3.2.2
Vreemdenangst of ‘acht maanden’ angst
Als de baby 8 maanden is, zal hij zich selectief opstellen in zijn gehechtheidrelaties en zal een duidelijke voorkeur hebben voor één persoon. Daardoor zal hij zich afwenden van vreemde personen, vandaar de term „vreemdenangst‟. Als hij toch in contact komt met voor hem vreemde personen, zal hij zich vastklampen aan zijn gehechtheidfiguur. De baby wil door zijn gedrag de gehechtheidfiguur zo dicht mogelijk bij zich houden, zodat hij zich veilig voelt. Dit gedrag is bewust en actief. (Bowlby)
3.3
Peuter (1,5j – 3j)
De peuter komt tot het besef dat hij op zichzelf kan bestaan.. Daardoor raakt hij soms emotioneel in de war. Hij heeft enerzijds wel de drang naar zelfstandigheid, het op zichzelf bestaan, maar uiteraard heeft hij ook nog de drang naar de liefde van de volwassene, die hij zeker niet kwijt wilt. Het kind is daardoor verward en dit uit zich door het „nee‟-zeggen tegen alles wat de volwassene zegt, waardoor deze fase de term „koppigheidsfase‟ krijgt. Een peuter heeft ook nood aan „transitionele objecten‟. Hierbij denk ik aan een zachte teddybeer of een dekentje die de peuter overal mee naartoe neemt. Vooral in stressvolle situaties wil de peuter dit object dicht bij zich hebben. Ze zijn een tijdelijke, effectieve vervanging van de mama of papa. Het is eigenlijk een middel om de scheiding met zijn moeder te overbruggen en het maakt de scheidingssituatie gemakkelijker. Het verwijst ook naar de totale afhankelijkheid van de peuter aan de gehechtheidfiguur en de ontwikkeling van hun zelfstandigheid.
3.4
Kleuter (3j – 6j)
Deze kinderen gaan naar school, dus wordt er minder gehechtheidgedrag gesteld. Het kind is in staat de gehechtheidfiguur een langere periode te missen. De relatie die de kleuter met zijn ouders heeft, is wel heel belangrijk bij het vormen van relaties met de leeftijdsgenoten, want de relaties met andere leeftijdsgenoten zal aangegaan worden op de manier waarop de relatie werd aangegaan met zijn ouders en gehechtheidfiguur. Dus als de relatie hecht is met zijn ouders, is de kans groot dat de kleuter ook zo‟n relaties aangaat met zijn leeftijdsgenoten. Het is duidelijk dat de gehechtheid belangrijk is gedurende de gehele ontwikkeling en het een grote invloed heeft op het aangaan van relaties met andere personen.
27
3.5
Lagere schoolkind (6j – 12j)
3.5.1
Gevolgen van ‘gehechtheid’ op het lagere schoolkind
Hierbij wil ik nog even verwijzen naar „gehechtheid‟, die je terugvindt bij 1.2. Zoals gelezen in de vorige paragraaf, heeft gehechtheid een levenslange invloed. Hieronder zal dit toegelicht worden op de sociaal-emotionele ontwikkeling van het lagere schoolkind. Onveilig gehechte kinderen verlangen wel naar geborgenheid, maar het lukt hen niet om dit te zoeken en te behouden. Ze voelen zich steeds onveilig. Daardoor hebben ze veel nood aan regelmaat, toezicht, bescherming en voorspelbaarheid die door de volwassenen wordt aangebracht. Onoverzichtelijke, onvoorspelbare en „onveilige‟ situaties veroorzaken stress bij hen, waardoor ze dan zenuwachtig worden en niet weten hoe zich te gedragen. Veilig gehechte kinderen kunnen opdrachten zelfstandig uitvoeren, autonoom functioneren en stellen zich flexibel op, dit doordat ze basisvertrouwen hebben. 3.5.2
Sociale relaties
In de lagere school is het belangrijk dat er sociale relaties worden aangegaan, waardoor er vriendschappen ontstaan. Peuters en kleuters blijven het liefst dicht in de buurt van de volwassenen, maar bij de kinderen van de lagere school is dit niet meer het geval. Aangezien ze de hele dag in contact komen met leeftijdsgenoten (klasgenoten), willen ze het liefst veel bij hen zijn. De relatie met de leeftijdsgenoten is dus belangrijk. Het beïnvloedt het zelfvertrouwen en zelfbeeld, er worden sociale vaardigheden ontwikkeld (agressiecontrole, omgang met groepsnormen) en er wordt samenwerking gestimuleerd. Het is in principe een „sociale leerschool‟. In de lagere school zie je wel telkens één-sekse-groepjes. De jongens trekken op met de jongens en de meisjes vormen ook een groep. Zo leren ze welk gedrag dat past bij hun sekse. In de laatste jaren van de lagere school is er wel meer contact tussen de jongens en meisjes.
28 Wat is een vriend? Kinderen van 6 tot 8 jaar hebben een andere opvatting van een vriend, dan een kind van 10 jaar. Kinderen van 6 tot 8 jaar hebben de opvatting dat een vriend iemand is die dezelfde dingen leuk vindt en waarmee je vaak dingen samen doet. Kinderen van 10 jaar vinden vriendschap al iets diepgaander. Vrienden hebben elkaar nodig en ze accepteren elkaar zoals ze zijn. Geheimen worden aan elkaar verteld, ze vinden de juiste woorden bij verdriet en geven advies waar nodig. Ze zijn er wanneer je ze nodig hebt. Bij lagere schoolkinderen komen vriendschappen vaak tot een einde. Uiteraard is dit een pijnlijk gegeven, waarbij de leerkracht een belangrijke rol kan spelen in het geven van steun. Pesten? Bij lagere schoolkinderen is pesten absoluut geen abnormale zaak. Het komt vaak voor en wel om verscheidene redenen. De definitie van pesten, volgens Emmerechts, 2001 (Struyven, 2003): ‘ Pesten is een hardnekkige vorm van agressief, antisociaal gedrag dat vooral voorkomt tijdens de lagereschoolleeftijd. Het is een proces waarbij een groep (het kan ook een enkele pestkop zijn die de hele klas meetrekt) zich tegen een enkeling keert die zich niet (meer) kan verweren’ Pesten is niet hetzelfde als plagen. Pesten is onophoudelijk en heeft grote, levenslange gevolgen voor de persoon die wordt gepest. Er is een ongelijke macht tussen de gepeste en de pestkop(pen) waardoor het gepeste kind niet voor zichzelf kan opkomen. Plagen daarentegen zorgt ervoor dat men zich sterker en meer assertief leert opstellen. De pestkop gaat één kind viseren en geniet ervan om het kind te raken. Er zijn meestal een hele groep meelopers, die niet durven ingaan tegen de pestkop, uit schrik om zelf te worden gepest. Pestgedrag kan verschillende gedaanten opnemen: lichamelijke agressie: duwen, trekken, slaan; verbale agressie: uitlachen, uitschelden, bedreigen; materiële agressie: bezittingen van leerling afnemen of kapotmaken; uitsluiting of sociale isolatie.
29
Een gepest kind zal nooit effectief vertellen dat het wordt gepest, maar zal wel subtiele signalen uitzenden naar volwassenen. Dit uit schrik om meer gepest te worden. Ook zijn ze beschaamd en bang dat niemand hen zal geloven. Deze kinderen gaan niet graag naar school en zoeken steeds de nabijheid van de leerkracht. De schoolresultaten worden slechter en ze zoeken minder contact met anderen. Psychosomatische klachten kunnen optreden.
3.6
Adolescent (> 12j)
Bij de adolescentie zijn er heel wat verschuivingen. De rol van de ouders vervaagt, terwijl leeftijdsgenoten een steeds belangrijkere rol innemen in het leven van de adolescent. Ze komen los van het „kinderlijke‟ en gaan stap voor stap de rollen opnemen die bij het volwassen leven horen. Omdat dit een duidelijke overgangsfase is, is het logisch dat de adolescent vaak te maken heeft met verschillende soorten conflicten. 3.6.1
De ouders/het gezin
De jongere wil loskomen van zijn ouders en gezin en wil ook een zelfstandige persoonlijkheid worden die zijn eigen plaats heeft in de wereld van de volwassenen. De jongere krijgt een ander beeld van zijn ouders. Ze komen tot het besef dat de ouders ook geen perfecte mensen zijn, ook fouten maken, ze elk hun eigen karakter hebben en een individu zijn met eigen verlangens en gedachten. Zoals eerder gemeld, hebben ouders minder invloed op de adolescent. Leeftijdsgenoten daarentegen hebben een grotere betekenis. Onderstaande factoren van het gezin hebben wel een grote invloed op de sociaalemotionele ontwikkeling van de adolescent: aard van relatie tussen ouders en kind vóór adolescentie; wijze waarop ouders omgaan met het ouder worden en terugkijken op hun leven; onderlinge relatie tussen de ouders; economische situatie; samenstelling van het gezin eenoudergezin: alleenstaande moeder moet zowel de taken van moeder als vader tegelijk vervullen; culturele achtergrond van het gezin; De opvoedingsstijl die wordt gehanteerd.
30 Er bestaan vier verschillende opvoedingsstijlen (Adriaenssens, 2002):
Permissief toegeeflijke opvoedingsstijl (verwennende ouders) Er worden weinig eisen gesteld aan adolescent, maar de ouders zijn wel emotioneel betrokken. Als er iets gebeurt grijpen ze weinig in, ze zijn erg tolerant. Daardoor heeft de adolescent het moeilijk om zich te houden aan geldende regels en afspraken
Permissief onverschillige opvoedingsstijl (verwaarlozende ouders) De ouders stellen weinig eisen en hebben ook weinig interesse in wat de adolescent onderneemt. Daardoor krijgt de adolescent weinig zelfvertrouwen en heeft gebrek aan zelfcontrole
Autoritaire opvoedingsstijl (extreem strenge ouders) Deze ouders hebben heel veel eisen. Er is geen overleg en de adolescent krijgt strenge straffen indien hij iets doet. De ouders controleren ook enorm het gedrag. Er wordt geen rekening gehouden met de mogelijkheden en interesses van de adolescent. De adolescent neemt weinig initiatief en ontwikkeld een laag zelfbeeld.
Autoritatieve opvoedingsstijl (democratische ouders) De ouders hebben een warme en zorgzame houding en overleggen met de kinderen over regels en afspraken. Zij stellen eisen en controleren het gedrag van hun kroost, maar stimuleren de zelfstandigheid. De adolescent krijgt zelfvertrouwen, durft zijn verantwoordelijkheid opnemen en ontwikkelt sociale vaardigheden.
31 3.6.2
Leeftijdsgenoten
Adolescenten brengen veel meer tijd door met de leeftijdsgenoten. Ze maken tijd vrij voor elkaar en zoeken elkaar op tijdens informele momenten. Leeftijdsgenoten spelen een enorm grote rol in de sociaal- emotionele ontwikkeling van de adolescent. Door in contact te treden met anderen krijgen ze meer zelfwaardering en leren ze sociale vaardigheden aan. Ze leren omgaan met agressie, opkomen voor zichzelf en communiceren. Het experimenteren met nieuwe sociale rollen is ook een belangrijk proces. 3.6.3
Conflicten
Conflicten klinken misschien negatief, maar dit is niet steeds het geval. Ze zijn zelfs erg belangrijk in de sociaal – emotionele ontwikkeling van de adolescent. Er bestaan twee soorten conflicten, waarmee adolescenten vaak in aanraking komen:
Intrapsychische conflicten Dit is een intern conflict waarbij de adolescent nadenkt wat hij wil. Hij verdiept zich in de verantwoordelijkheden en verwachtingen tegenover de anderen.
Interpersoonlijke conflicten Deze conflicten zijn niet te vermijden. De adolescent krijgt immers zijn eigen mening en die is niet steeds in overeenstemming in wat de ouder verwacht. Het is wel belangrijk dat deze conflicten niet leiden tot een verstoring van de relatie. Er moet immers plaats zijn voor een open discussie, waarbij er respect is voor elkaars mening. De manier waarop een conflict wordt opgelost, is heel belangrijk voor de verdere ontwikkeling.
32
3.7
Besluit
Iedere ontwikkelingsfase heeft zijn eigen kenmerken. Hechting ontstaat in de eerste levensfase, maar speelt doorheen de gehele ontwikkeling een erg belangrijke rol. Het heeft namelijk een levenslange invloed op het kind. Veilige hechting zorgt ervoor dat een kind zich autonoom opstelt, kan opkomen voor zichzelf en in contact durft treden met anderen. Onveilige hechting daarentegen heeft negatieve gevolgen gedurende een hele leven. Bij ieder kind resulteert dit in een ander gedrag. De pasgeborene en de baby willen de gehechtheidfiguur constant dicht bij hen, om zich veilig te kunnen voelen. De peuter begint zich los te maken van de gehechtheidfiguur, waardoor er op kleuterleeftijd een langer gemis kan zijn van deze gehechtheidfiguur. Het lager schoolkind ervaart vaak de gevolgen van de gehechtheid, want school komen de gevolgen van een veilige of onveilige hechting duidelijk naar voor. Vriendschappen en pesten zijn belangrijke onderdelen bij deze leeftijdsfase. Adolescenten maken zich los van de ouders en gaan stap voor stap naar de wereld van de volwassenen. De manier waarop ouders omgaan met hun adolescenten is erg belangrijk naar de toekomst toe. Uiteraard komen er vaak conflicten voor, maar deze kunnen een positief effect hebben. Gezien het belang van deze ontwikkeling voor een verdere gezonde levensloop van het kind, streven we er als ergotherapeut ook naar preventief te werken rond dit thema en het „veilig hechten‟ mogelijk te kunnen blijven maken. Later in deze scriptie worden de invloeden van vaders in detentie op deze hechting besproken.
33
4
Een gezin: Vader, moeder, kind(eren)
Binnen een traditioneel gezin, ontstaan er vaak typische rolpatronen. Zowel de vader, de moeder als het kind hebben specifieke taken. De vader en moeder hebben een bepaalde invloed op het kind. Aangezien ik werk rond de vader - kindrelatie, ga ik vooral dieper in op de invloed van de vader op zijn kind. Uiteraard moet ik weten wat de rol is van een vader binnen het gezin, vooraleer ik kan weten wat de gevolgen van detentie zijn. In het geval van detentie, valt er dus één ouder weg uit het gezin en moet de rol van de vader overgenomen worden door een ander persoon. Dit heeft natuurlijk ook een invloed op het kind.
4.1
Traditionele taken van de moeder en vader
Vroeger waren de taken van moeder en vader veel duidelijker te onderscheiden. Door de emancipatie van de vrouw en het feminisme zijn er heel wat verschuivingen binnen die rolpatronen. Toch wil ik even de „traditionele‟ rolverwachtingen opnoemen, omdat ze toch nog vaak voorkomen in gezinnen. (Vandecapelle, 2005-2006) 4.1.1
Taak moeder
Een moeder vervult expressieve functies. Daarmee worden twee zaken bedoeld:
Huishoudelijke taken Vrouwen nemen deze taak vaak nog voor hun rekening. Het is uiteraard onderhevig aan milieu-invloeden. Meestal wordt het al van jonge leeftijd aan de meisjes aangeleerd en doen ze het dan ook als ze ouder zijn.
Emotionele verzorging van kinderen en man opvoeding van de kinderen; natuurlijke verzorgster: knuffelen, zorgen voor voeding, kledij, …; hechtingsfiguur voor de kinderen; zorgen ervoor dat vader contact neemt met kind.
34 4.1.2
Taak vader
Vroeger stonden volgende taken centraal voor de vader. Uiteraard ontstaan daar wijzigingen in gedurende de tijd. Verwekker; kostwinner: financieel onderhouden van het gezin; beschermer; religieuze en morele opvoeding van de kinderen; zorgt voor positie van het gezin in de maatschappij.
4.2
Invloed vader op de kinderen
Een vader speelt een belangrijke rol in het leven van zijn kinderen. Zowel voor de dochter als voor de zoon is hij even belangrijk. Het speelt een grote rol in de vorming van de sekse - identiteit van de kinderen. Dit heeft natuurlijk wel een andere invloed bij jongens, als bij meisjes. Daarom volgt hieronder een opsplitsing tussen de invloed op zijn dochter en de invloed op zijn zoon. (Michielsen, 1995) 4.2.1
Invloed op vorming sekse-identiteit van het meisje
Een meisje identificeert zich al vanaf de geboorte met de moeder en de rol dat de moeder op zich neemt. De dochter blijft steeds in de buurt van haar identificatiemodel, want ze moet die geslachtsrol ook op zich kunnen nemen. De vaderfiguur moet ervoor zorgen dat de relatie tussen moeder en dochter gezond blijft. De dochter mag namelijk niet helemaal versmelten met haar moeder, maar moet juist zelf een eigen persoonlijkheid gaan vormen. De dochter merkt ook dat ze vertrouwen kan hebben in een man, en dit zal zijn vruchten afwerpen wanneer ze relaties aangaat met mannen. Ze krijgt namelijk het gevoel dat ze het de moeite waard is om bemind te worden, dat ze er mag zijn. Als een dochter een goede relatie heeft met haar vader, dan zal haar gevoel van autonomie groter zijn en zullen haar latere relaties met mannen positiever verlopen. Wat zijn de gevolgen voor een meisje dat zonder vader leeft? vroege seksuele activiteit; gebrek aan seksueel vertrouwen; weinig vertrouwen in het contact met mannen en niet vaardig in omgang; overdreven en op foute manier toenadering zoeken naar mannen.
35 4.2.2
Invloed op vorming sekse-identiteit van de jongen
De eerste identificatiepersoon van een jongen is ook de moeder. Eerst wil hij ook worden zoals zij. Maar in die zelfde periode begint hij zich ook te identificeren aan zijn vader, hij ontdekt dat de vader ook iemand is die hij wil worden. Deze 2 beelden moet de jongen kunnen integreren tot 1 beeld. De identificatie met de moeder moet in evenwicht worden gebracht met de identificatie van het mannelijk gedrag. Als de vader aanwezig is, kan de zoon loskomen van zijn moeder, want hij heeft het identificatiemodel van de vader. Er is een evenwicht tot stand gekomen. Indien de vader niet aanwezig is, komt de zoon los van zijn moeder, maar er wacht geen nieuwe identificatiefiguur op hem, waarvan hij „mannelijke‟ zaken kan leren. Deze jongen loopt vast en gaat op zoek naar andere identificatiemodellen. Meestal krijgen ze via de media het agressieve mannenmodel te zien. Hij gaat zich daaraan identificeren, zodat hij zich eigenlijk tegen de vrouwen gaat keren, er ontstaat woede tegenover de vrouwen. Daarmee maken ze onderscheid tussen mannen en vrouwen. (Adriaenssens, 2002)
4.3
Besluit
Vroeger was het gemakkelijker om typische vader en moederrollen te onderscheiden. Door emancipatie van de vrouw is daar verandering in gekomen en ontstaan er verschuivingen in bepaalde gezinnen. Toch komt het typische, traditionele gezin nog vaak voor. De moeder zorgt voor het huishouden en de kinderen, terwijl de vader werkt en zorgt dat er brood op de plank komt. Zowel de vader als moeder zijn even belangrijk in het leven van het kind. Indien een ouder wegvalt, moet deze rol worden overgenomen. Dit is niet steeds gemakkelijk voor het kind. De vader heeft een enorme invloed op de ontwikkeling van de sekse-identiteit van het kind, zowel bij meisjes als bij jongens. Indien de vader afwezig is, zal het meisje niet loskomen van de moeder en weinig kennen van de mannenwereld. De omgang met mannen zal ook niet vlot verlopen. Een zoon heeft geen mannelijke identificatiefiguur, waardoor hij een verkeerd beeld voor ogen heeft en zich gaat identificeren met en gedragen naar dit beeld.
36
5
Gevolgen van detentie voor kinderen en gedetineerde vader
Detentie van een ouder is niet vanzelfsprekend. Er rust vaak een taboe over in de maatschappij. Zowel voor de gedetineerde vader zelf als voor zijn gezin en kind, brengt dit heel wat gevolgen met zich mee. Het is belangrijk om een zicht te hebben op deze gevolgen, zodat deze vermeden kunnen worden. Indien de gevolgen zich stellen, moet er op een juiste manier mee worden omgegaan. In dit hoofdstuk staan de gevolgen voor de gedetineerde vader, zijn kind en zijn gezin. Door al deze gevolgen zal er ook een verandering zijn in contact tussen vader en kind, dit zeker mede door de vele regels die gelden in een penitentiaire instelling. Het deel van de basiswet omtrent bezoek, telefoneren en briefwisseling heeft een invloed op de kwaliteit van het contact. Ook de Omzendbrief van 5 juli 2000 vertelt iets over het contact tussen de gedetineerde ouder en het kind. Van daaruit werd dit vervolgens ook geïmplementeerd.
5.1
Gevolgen vader
Detentie heeft heel wat gevolgen voor de gedetineerde vader. (Mazza, 2005) De vrijheidsberoving zorgt voor heel wat stress en frustratie. Een gedetineerde is afhankelijk van de Penitentiaire Beambten en andere personeelsleden van de gevangenis. De autonomie gaat verloren wat tot heel wat frustraties kan leiden. Een gedetineerde verliest voor een stuk zijn persoonlijkheid. Iedereen krijgt dezelfde kledij en wordt op dezelfde manier benaderd. De privacy gaat ook verloren. Meestal moet de cel worden gedeeld met anderen, dus ben je nooit eens alleen. De persoonlijke hygiëne (naar het toilet gaan, zich wassen, aankleden, …) moet allemaal gedeeld worden met anderen. Dit zorgt voor frustraties, machteloos gevoel en afhankelijkheid. De rol die de vader vroeger vertegenwoordigde in de maatschappij, gaat verloren tijdens detentie. Gedetineerden bevinden zich in een aparte wereld en hebben weinig besef van de wereld buiten de muren. Ze krijgen een vervormd beeld van de realiteit en maatschappij.
37 Een gedetineerde kan niet meer zorgen voor het inkomen. Ze verdienen minder geld en moeten overleven met minder inkomsten. De financiële gevolgen kunnen groot zijn. Tijdens detentie denkt de vader aan zijn kinderen en is ook ongerust over hen: piekeren over welzijn en veiligheid van de kinderen; bang dat de kinderen hem zullen afwijzen; schaamtegevoelens (bang voor reactie kind); bang dat hij de liefde en respect zal verliezen van het kind; bang dat zijn plaats zal ingenomen worden door iemand anders (stiefvader). Het is niet omdat de gedetineerde heeft gefaald in één rol binnen het burgerschap, omdat hij de wet overtrad binnen dit gebied, dat hij faalt in de rol als vader!
5.2
Invloed op de kinderen
(Mazza, 2005), (Kinderrechtencoalitie Vlaanderen vzw, 2007) Detentie van de vader heeft heel wat gevolgen voor het kind. Uiteraard is dit bij ieder kind anders, want ieder kind reageert immers anders op de detentie. Er zijn heel wat factoren die daarin een rol kunnen spelen: leeftijd; geslacht; karakter van het kind; draagkracht van het kind; relatie met vader; reactie van omgeving ; beleving van andere leden van het gezin; directe sociale omgeving (ondersteunend en veilig?); Mate waarin wordt gecommuniceerd met het kind over detentie van de ouder.
38 De gevolgen voor het kind situeren zich zowel op emotioneel, sociaal en gedragsmatig vlak. 5.2.1
Emotionele gevolgen
(Groenendaels, 2007), (Rottiers and Van Lent, 2006)
de kinderen krijgen het gevoel dat ze in de steek worden gelaten, wat verwarrend en beangstigend is; ze zijn erg gevoelig; ze voelen zich verantwoordelijk voor de detentie van hun vader, waardoor ze schuldgevoelens en depressieve gevoelens ervaren en er ook woede ontstaat; ze zien hun vader als rolmodel en gaan zich identificeren (zien zichzelf als „slecht‟); ze hebben weinig zelfvertrouwen en eigenwaarde; ervaren innerlijke conflicten: “ mag ik nog van mijn vader houden?” ; als ze niet kunnen praten over gevoelens krijgen ze angst, spanning, schuldgevoelens; kunnen hun boosheid en frustratie niet tot uiting brengen; ze cijferen zichzelf en hun gevoelens weg („dan heeft mama geen problemen met mij); ervaren loyaliteitsconflicten (Boszormenyi-Nagy, 2000). Kinderen zijn loyaal tegenover de ouders, omdat ouders zorgen voor het kind en hen het leven schenken. De kinderen „geven‟ iets terug, namelijk de loyaliteit. Loyaliteit tussen ouders en kinderen is de „Verticale loyaliteit‟. Deze bepaalt het verloop van de „Horizontale loyaliteit‟ (loyaliteit in andere relaties). Nagy spreekt ook over de term „Gespleten loyaliteit‟, dit binnen schadelijke relaties. Er ontstaat een breuk in de verticale loyaliteit, wanneer het kind merkt dat de ouders wantrouwen hebben in elkaar. Het kind wil niet deloyaal zijn tegenover één ouder, zit verscheurd in deze situatie. Het kind is in conflict met loyaliteit. Loyaal zijn tegenover één ouder, is deloyaal zijn tegenover de andere. Hij moet eigenlijk zijn loyaliteit gaan splitsen. Het kind moet kiezen voor een ouder, maar wil dit helemaal niet. Bij een kind waarvan de vader in de gevangenis verblijft, kunnen er ook loyaliteitsconflicten optreden. Het kind twijfelt of het wel toegelaten is om loyaal te zijn tegenover de vader.
39 5.2.2
Sociale gevolgen de gezinsstructuur verandert, er is kans op parentificatie, waarbij het kind de rol kan opnemen van de vader. Die rol gaat gepaard met verantwoordelijkheden die het kind nog niet aankan (Groenendaels, 2007); het gevoel van veiligheid en zekerheid is verminderd, waardoor er wantrouwen optreedt wanneer iemand voor hem zorgt. Hij gaat zich afstandelijk opstellen (verdedigingsmechanisme); sociaal stigma: anderen weten dat de vader in de gevangenis zit en dit kan leiden tot uitsluiting, onbegrip en kwetsende opmerkingen; ze krijgen het gevoel van „anders‟ te zijn, waardoor ze schaamte voelen en zich isoleren van de leeftijdsgenoten.
5.2.3
Gedragsmatige veranderingen er kan regressie optreden bv. terug bedwateren, …; er kunnen psychosomatische klachten voorkomen; er kunnen gedragsproblemen zichtbaar worden: Omdat gedragsproblemen vaak voorkomen en wel belangrijk zijn om op in te spelen, wordt daar even dieper op ingegaan. Er zijn 3 theorieën die mogelijk verklaren hoe de opsluiting van de vader gedragsproblemen bij het kind teweeg kunnen brengen (Plakas, 2008):
Trauma perspectief Vader en kind worden, meestal onverwachts, van elkaar gescheiden. Dit is een traumatische ervaring, heeft een negatieve invloed op de hechtingsrelatie en vermindert het gevoel van veiligheid.
Life-course perspectief Niet de detentie op zich zorgt voor gedragsproblemen, maar wel de negatieve gevolgen die de detentie met zich meebrengt. Kinderen ervaren vele emoties door de detentie. Die emoties kunnen op een bepaald moment zo hevig zijn, dat het kind het niet meer kan plaatsen. Dit kan leiden tot gedragsproblemen, als wijze van uiting van gevoelens. Ook de sociale gevolgen, zoals de veranderde gezinsomstandigheden, reactie van de omgeving en het gevoel dat de veiligheid en zekerheid verdwenen is, kunnen ertoe leiden dat het kind gedragsproblemen ontwikkelt.
40
Selectieperspectief Er zijn nog andere risicofactoren die invloed hebben op gedragsproblemen zoals werkloosheid, armoede, huwelijksproblemen, …. Deze zaken kunnen ertoe leiden dat er bij het kind gedragsproblemen ontstaan.
5.3
Invloed op het gezin
De detentie heeft niet enkel invloed op het kind en op de gedetineerde vader, maar zeker ook op het gezin, als systeem. Enkele gevolgen zijn: er ontstaan financiële gevolgen, want er blijft geen of één inkomen over; de moeder komt alleen te staan waardoor ze minder tijd heeft voor de kinderen (kan leiden tot verwenning); de gezinsstructuur veranderd, er is een andere gezagsfiguur; de moeder moet zowel de taak van „vader‟ als „moeder‟ op zich nemen; de moeder verwacht meer van de kinderen en de kinderen nemen die verantwoordelijkheden op; sociaal stigma: het hele gezin is „slecht‟ volgens omgeving, waardoor het gezin zich gaat isoleren tegenover de omgeving; de moeder heeft verdriet. Voor een kind is het moeilijk om daarmee om te gaan.
5.4
Communiceren over detentie
(Kinderrechtencoalitie Vlaanderen vzw, 2007) Detentie is nog steeds een taboe, het is een onderwerp die graag wordt vermeden. Ouders vertellen snel een fabeltje aan hun kinderen om het onderwerp niet te moeten bespreken. Zo is vader een tijdje op zakenreis of ligt hij in het ziekenhuis. Het probleem daarbij is dat je als ouder constant moet blijven liegen, want de kinderen stellen steeds meer vragen. Ouders vertellen het niet omdat ze bang zijn voor de reactie van de kinderen. Ze denken dat de liefde voor hun vader verloren zal gaan. Uiteraard is het niet gemakkelijk om erover te praten, maar het is wel noodzakelijk. Als kinderen niet weten waar hun vader is, zullen ze hun fantasie gebruiken. En dit kan veel erger zijn dan de werkelijkheid. Ze voelen zich in de steek gelaten door de gedetineerde ouder en denken dat zij iets verkeerd hebben gedaan. Op een gegeven moment zal het kind de waarheid toch ontdekken, en dan ben je, als ouder, hun vertrouwen helemaal kwijt.
41 Indien het kind het ontdekt, maar de indruk krijgt dat het een taboe is, zal het met de vragen blijven zitten. De twijfels en angsten blijven binnen in het kind, want ze kunnen er met niemand over praten. Detentie moet dus bespreekbaar kunnen zijn, maar uiteraard niet 24 uren op 24. De dagelijkse bezigheden zorgen er immers voor dat de kinderen het gemakkelijk kunnen verwerken en de moeilijke periode kunnen overwinnen. Praten over detentie moet gebeuren op maat van het kind. Zo bestaan er een heleboel kinderboeken over detentie, die handig kunnen zijn als hulpmiddel. Het onderwerp wordt aangebracht, maar wel via de personages in het boek. Dit is minder confronterend en sluit aan bij de leefwereld bij het kind.
5.5
Contact tussen gedetineerde vaders en hun kinderen
Communicatie is belangrijk om een ouder-kindrelatie tot stand te houden tijdens de detentieperiode. Daarom is er vanuit Federale Overheidsdienst Justitie een „Basiswet voor gevangeniswezen en de rechtspositie van de gedetineerden‟ ontstaan. Daarin bevindt zich een nota „Hoofdstuk III: contacten met de buitenwereld‟, waarin de wetgeving rond bezoek, briefwisseling en telefoneren uitvoerig wordt besproken. Ook werd er op 5 juli 2000 een omzendbrief opgesteld door Minister van Justitie, gaande over de bescherming van de affectieve relaties van de gedetineerden en hun omgeving. Dit zijn aanvullingen over de ouder-kindrelatie tijdens detentie, die niet voorkomen in de basiswet. Hieronder vindt u een overzicht van de belangrijkste nota‟s uit de „Basiswet‟ en „omzendbrief‟ omtrent bezoek, briefwisseling, telefoongebruik en affectieve relaties. Deze zaken zijn belangrijk binnen het onderzoek naar de gevolgen voor kinderen en gedetineerde vaders. Het zijn wetten die worden vastgelegd, dus een structuur en regels die moet worden opgevolgd. Elke regel heeft op een of andere manier invloed op de ouder - kindrelatie. Enerzijds geven regels wel rechten aan de gedetineerde waardoor er meer mogelijkheden ontstaan om het contact te behouden, maar anderzijds brengen ze heel wat beperkingen met zich mee. Bij elk onderdeel volgt de letterlijke overname van belangrijke artikels, dan een korte samenvatting, met daaronder dan de (negatieve) gevolgen voor het kind en de vader omtrent de ouder - kindrelatie.
42 5.5.1
Briefwisseling
Artikels uit basiswet (FOD Justitie, 01/02/2005):
Art 54 § 1 Onverminderd andersluidende wettelijke bepalingen heeft de gedetineerde het recht, onder de voorwaarden bepaald in de artikelen 55 tot 57, een onbeperkt aantal brieven te verzenden en te ontvangen;
Art 54 § 2 Voor zover geen andere regeling geldt, is de gedetineerde verplicht zijn brieven te verzenden en te ontvangen door tussenkomst van de directeur;
Art. 55 § 1 De brieven die aan de gedetineerde worden toegezonden kunnen, voor ze overhandigd worden, aan de controle van de directeur of van het personeelslid dat deze aanwijst, onderworpen worden. Bij deze controle mag de brief niet gelezen worden en mag hij alleen onderzocht worden op de aanwezigheid van aan de briefwisseling vreemde voorwerpen of substanties. Deze controle mag alleen geschieden met het oog op het handhaven van de orde of de veiligheid.
Samenvatting: Brieven schrijven is een recht van de gedetineerde. Hij mag zoveel brieven schrijven als hij zelf wil. Deze worden niet gecontroleerd voordat ze verstuurd worden, tenzij er aanwijzingen zijn om het toch te doen. Er kan dan ook beslist worden om de brief niet te versturen, maar dit moet wel schriftelijk meegedeeld worden met de gedetineerde. Brieven die de gedetineerde opgestuurd krijgt, kunnen gecontroleerd worden op vreemde voorwerpen. De brief mag niet inhoudelijk gelezen worden. Gevolgen voor het kind (Mazza, 2005): De regels omtrent de briefwisseling heeft niet echt grote gevolgen voor het kind. De vader mag schrijven zoveel hij wil, dus vormt dit niet echt een probleem. De vader is wel op de hoogte dat de brief eventueel kan geopend worden en dit kan wel een reden zijn waarom de vader ervoor kiest niet te schrijven. Kinderen vinden schrijven soms geen leuke bezigheid, zien het als een vervelende klus, een extra huiswerk. Daardoor gaan ze het soms ook minder schrijven. De vader ziet dit dan als een afwijzing en uit daardoor frustraties.
43 5.5.2
Telefoneren
Artikels uit basiswet (FOD Justitie, 01/02/2005):
Art. 64 § 1 Behoudens de door of krachtens de wet bepaalde uitzonderingen heeft de gedetineerde het recht om op zijn kosten dagelijks te telefoneren met personen van buiten de gevangenis op de tijdstippen en voor een duur die bepaald wordt door het huishoudelijk reglement.
Art. 64 § 3. De directeur kan de gedetineerde het recht om te telefoneren geheel of gedeeltelijk ontzeggen wanneer er geïndividualiseerde aanwijzingen bestaan dat het telefonisch gesprek de handhaving van de orde of de veiligheid kan bedreigen. De beslissing van de directeur wordt schriftelijk aan de gedetineerde meegedeeld. De ontzegging van het recht om te telefoneren dient schriftelijk te geschieden en is met redenen omkleed.
Art. 64 § 5. Teneinde een controle van de telefoongesprekken van de gedetineerde mogelijk te maken om redenen van orde en veiligheid, kunnen de door de gedetineerde gevormde telefoonnummers worden geregistreerd, bewaard en geraadpleegd door de penitentiaire administratie en worden meegedeeld aan de gerechtelijke overheden in de gevallen door de wet bepaald, overeenkomstig de nadere regels en de termijnen die bij koninklijk besluit bepaald worden, na advies van de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.
Samenvatting: Telefoneren is een ander recht van de gedetineerde. Hij mag elke dag telefoneren op eigen kosten, op vastgelegde momenten en maar een bepaalde tijd. De mogelijkheid bestaat dat het recht op telefoneren ontzegd kan worden. Dit kan enkel als er aanwijzingen zijn dat het gesprek de veiligheid kan bedreigen. Wanneer het recht wordt ontzegd, moet de gedetineerde daarvan op de hoogte worden gesteld. Het moet ook duidelijk schriftelijk gemotiveerd zijn waarom het recht ontnomen is. De telefoonnummers die de gedetineerde vormt, zijn geregistreerd, worden bewaard en kunnen geraadpleegd worden. Daarvan is de gedetineerde op de hoogte.
44 Gevolgen voor het kind (Mazza, 2005): De hoge telefoonkosten zorgen ervoor dat de kinderen hun vader niet vaak aan de lijn krijgen. Vaak leiden deze kosten ook tot geruzie tussen de ouders over financiële zaken. De tijdslimiet van 10 minuten van een telefoongesprek kan ertoe leiden dat de vader of het kind zijn verhaal zomaar moet onderbreken. Dit is vaak moeilijk te begrijpen voor het kind, waardoor er boosheid, verdriet en gevoel van afgewezen zijn kan ontstaan. Het kind stelt ook vele vragen tijdens het gesprek. Soms kan dit beangstigend zijn voor de vader. 5.5.3
Bezoek
Artikels basiswet (FOD Justitie, 01/02/2005):
Art. 58 § 1 Behoudens de door de wet bepaalde uitzonderingen hebben de verdachten het recht om dagelijks bezoek te ontvangen.
Art. 58 § 2 Behoudens de door de wet bepaalde uitzonderingen hebben de overige gedetineerden recht op minimum drie bezoeken per week, gespreid over drie dagen, waarvan op zijn minst een dag in het weekend en de woensdagnamiddag.
Art. 58 § 3 De duur van een bezoek is minimum één uur.
Art. 58 § 4 Behoudens de door de wet voorziene uitzonderingen heeft iedere gedetineerde minstens eenmaal per maand recht op ongestoord bezoek gedurende minimum twee uur, overeenkomstig de door de Koning te bepalen voorwaarden en nadere regels.
Art. 60 § 1 In het huishoudelijk reglement wordt de regeling van het bezoek bepaald, zowel wat de tijdstippen en de lokalen betreft als wat de regels betreft met betrekking tot de wijze waarop de gedetineerden en de bezoekers zich dienen te gedragen.
Art 60 § 2 Het inrichtingshoofd draagt er zorg voor dat het bezoek kan plaatsvinden in omstandigheden die de banden met het affectief milieu in stand houden of bevorderen, inzonderheid wanneer het een bezoek door minderjarigen aan hun ouder betreft.
Art. 61 § 1 De directeur kan met het oog op de handhaving van de orde en de veiligheid het aantal personen dat tegelijkertijd tot de gedetineerde wordt toegelaten, beperken.
45
Art 61 § 2 Onverminderd het bepaalde in artikel 32 kan hij het bezoek afhankelijk stellen van de vastlegging van de beeltenis van de bezoeker, van een voorafgaand onderzoek van de door de bezoeker meegebrachte voorwerpen of substanties of van een onderzoek aan de kledij van de bezoeker op de aanwezigheid van voorwerpen of substanties die de orde of de veiligheid in het gedrang kunnen brengen.
Art. 62 § 1 Tijdens het bezoek wordt toezicht uitgeoefend met het oog op de handhaving van de orde of de veiligheid
Samenvatting: Een bezoek is een recht dat een gedetineerde heeft, maar het is wel onderhevig aan verschillende regelgevingen. Verdachten mogen elke dag bezoek krijgen. Andere gedetineerden daarentegen hebben recht op 3 bezoeken in een week, gespreid over 3 dagen, waaronder zeker een bezoek in het weekend en op woensdagnamiddag. Een bezoekmoment moet minimum 1 uur duren. De tijdstippen en plaatsen van het bezoek zijn vastgelegd. Er kan ook een beperking opgelegd worden op het aantal personen dat tegelijk bij de gedetineerde op bezoek mag. Vooraleer de bezoeker bij de gedetineerde mag, wordt er eerst een controle ingelast. Zo wordt er een foto genomen van de bezoeker, een onderzoek uitgevoerd over de zaken die meegenomen worden bij de gedetineerde en de kledij van de bezoeker wordt gecontroleerd (ook door metaaldetector, etc.) Het bezoek moet doorgaan in omstandigheden die de affectieve relaties in stand kunnen houden of bevorderen. Daar moet rekening mee worden gehouden, als men denkt over de accommodatie waar de bezoeken moeten doorgaan. Ook is er constant toezicht om de veiligheid en orde te bewaren.
46 Omzendbrief 5 juli 2000 (Minister van Justitie Verwilghen, 05/07/2000) Zoals hierboven al vermeld, heeft de omzendbrief nog wat aanvullingen omtrent het behouden van de affectieve relaties. Vooral „Bescherming van de ouder – kindrelatie‟ is een belangrijk deel dat in acht genomen moet worden. Daarin staat vermeld dat er minimum 1 activiteit per maand moet worden georganiseerd met als doel aandacht te besteden aan de ouder - kindrelatie. Alle gedetineerden moeten de kans hebben om daaraan deel te nemen, vanaf het begin van hun opsluiting. Toch bestaat de mogelijkheid dat de deelname geweigerd wordt. De reden daarvoor moet wel duidelijk gemotiveerd kunnen worden. Na maximum drie maanden wordt de beslissing opnieuw onderzocht. De redenen die leiden tot weigering zijn de volgende: ontzetting uit ouderlijke rechten; beslissing van Jeugdrechtbank omtrent het contact; persoon die hoederecht heeft over kind weigert; reden veroordeling; persoonlijkheid gedetineerde; tuchtsanctie voor feiten die te maken hebben op het bezoek; bezoeker die inbreuk pleegt op het bezoekreglement. Gevolgen voor het kind (Mazza, 2005): Een gevangenis is een vreemde, verwarrende wereld voor het kind. Bij aankomst in de gevangenis kan het kind nog niet onmiddellijk bij zijn vader zijn. De controles zijn beangstigend, er wordt gecontroleerd wat ze bij zich hebben en het lange wachten is moeilijk voor kinderen. Het is duidelijk dat het bezoek niet echt op maat van kinderen is. Ze moeten aan een tafel gaan zitten, bij hun vader. Lichamelijk contact is niet toegestaan en er is veel kabaal doordat er andere gedetineerden in dezelfde ruimte zitten met hun bezoek. De bezoekersruimte is klein en kil. Al deze zaken zijn beangstigend en bedreigend voor een kind. De gedetineerden mogen slechts 3 dagen in de week bezoek krijgen, dus kan het kind ook niet naar zijn vader wanneer het wil. Ook het feit dat een bezoek slechts 1u10min. duurt legt beperkingen op. Er wordt constant toezicht gehouden, dus kan er niet ongedwongen met elkaar omgegaan worden. Ook bepalen heel wat regels hoe het bezoek verloopt. De kinderen merken dat hun vader anders is dan de „vader‟ die hij vroeger was. Hij moet zich houden aan verschillende regels, terwijl hij vroeger zelf beslissingen nam. Hij draagt ook zijn gewone kledij niet meer, dus hij ziet er ook al anders uit, wat bedreigend kan zijn voor het kind.
47
5.6
Besluit
Detentie van de vader brengt heel wat gevolgen met zich mee. Niet enkel de vader ervaart problemen, maar ook zijn gehele context. Zijn kinderen en zijn gezin dragen ook heel wat met zich mee. Dat mag zeker niet over het hoofd gezien worden. De gevolgen voor de gedetineerde vader, kunnen verschillende vormen aannemen. Iedereen reageert uiteraard anders op detentie. Dit wordt ook bepaald door het karakter, de toekomstvisie, de ondersteuning, de motivatie, … De gevolgen voor de kinderen zijn ook afhankelijk van allerlei factoren, wat ook logisch is. Elk kind reageert immers anders op detentie en ervaart andere gevolgen. Bij ieder kind zie je wel gedragsmatige, sociale en emotionele gevolgen. De invloed op het gehele gezin mag ook niet onderschat worden. De gezinsstructuur verandert, er zijn financiële gevolgen en ook de omgeving en maatschappij reageert op de detentie. De regels die vastgelegd werden in de basiswet en in de omzendbrief van 5 juli 2000 zorgen voor mogelijkheden voor het behouden van het contact, maar het zorgt zeker ook voor beperkingen. Zo kan de papa wel telefoneren, brieven schrijven en bezoek ontvangen, maar dit gaat gepaard met heel wat regels waaraan ieder zich moet houden. Het spreekt voor zich dat in zo‟n context geen normaal gezond vader - kind contact kan plaatsvinden. Wel kunnen we eraan werken om dit zo optimaal mogelijk te laten verlopen. In volgende hoofdstukken ga ik hier verder op in.
48
6
Kinderbezoek in de gevangenis: belang, doelstellingen, verloop en toekomstplannen
Kinderbezoek is een middel om de band tussen vader en kind tijdens de detentie te behouden en verbeteren. Dit is van groot belang. In dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven waarom het kinderbezoek belangrijk is voor het kind en de vader. Er wordt ook uitvoerig besproken hoe het kinderbezoek nu verloopt en hoe het in de toekomst wordt gezien.
6.1
Belang van het kinderbezoek
Er zijn heel veel verschillende redenen waarom vaders tijdens hun detentietijd gestimuleerd moeten worden om contact te blijven houden met hun kind(eren). Natuurlijk wordt niemand tot een kinderbezoek gedwongen. Het kind, de gedetineerde vader, de moeder en eventueel de jeugdrechter moeten hun toestemming geven. Toch is het kinderbezoek voor alle partijen positief. Zowel voor de vader als voor het kind zelf schept het kinderbezoek heel wat voordelen. Het is voor beide belangrijk. (Verhoest, 12/12/2008) 6.1.1
6.1.2
Waarom belangrijk voor vader? om de „vaderrol‟ te kunnen opnemen; ze zien meer perspectief in de toekomst en op het leven bij vrijlating; ze zijn geen vreemde meer voor het kind (ook na vrijlating); ze kunnen ongedwongen spelen met hun kind; ze weten waarmee het kind bezig is en kunnen interesse tonen in wat het kind bezighoudt. Waarom belangrijk voor het kind? ze krijgen een realistisch beeld van hun vader en hebben geen ideaalbeeld; ze kunnen hun emoties een plaats geven, wat belangrijk is voor de verwerking; ze krijgen het gevoel echt „een vader‟ te hebben.
49 6.1.3
Hoofddoelstelling
De band tussen een kind en zijn vader is iets bijzonder. Zoals eerder vermeld kan detentie heel wat gevolgen hebben, zowel voor het kind, het gezin als voor de gedetineerde vader. Ondanks de detentie is het belangrijk dat de band tussen beide behouden wordt. Door middel van activiteiten aan te bieden, die ze samen moeten uitvoeren, zou de band behouden, verbeterd en versterkt moeten worden.
6.2
Hoe verloopt kinderbezoek momenteel in Rijksgevangenis te Dendermonde?
6.2.1
Voor wie?
(Rijksgevangenis Dendermonde) Kinderen tot en met 15 jaar kunnen deelnemen aan het kinderbezoek. Er is ook één begeleider toegelaten. Er kunnen maximum 20 gedetineerde vaders deelnemen per kinderbezoek. 6.2.2
Wanneer gaat dit door?
Kinderbezoek wordt één keer per maand georganiseerd, van 15.30u. tot 17u. 6.2.3
Waar gaat dit door?
Het gaat door in de grote speelzaal. Daar staan allerlei stoelen en tafels en is er voldoende plaats om rond te lopen. Toch is deze ruimte niet echt kindvriendelijk ingericht. De speelzaal wordt immers ook nog gebruikt voor andere activiteiten zoals spinning, multisport, optredens, …
50 6.2.4
Bezoekprocedure
Vanuit het gevangeniswezen staat men erop zich te houden aan een secuur uitgestippelde procedure bij het bezoek brengen aan een gedetineerde.
Aanmelden aan portier Dit kan tot 15 min. voor het kinderbezoek van start gaat (15u15)
Passeren metaaldetector Men moet zonder detectie de metaaldetector passeren en mag geen zaken bijhebben die niet worden toegelaten, zoals een gsm, mp3, etc.
Wachten in de wachtzaal De vrijwilliger begeleidt enkele mensen om met de lift naar de speelzaal te gaan.
Het kinderbezoek zelf Kinderen en partners komen eerst binnen. Daarna mogen de vaders de speelzaal betreden.
Het einde van het bezoek De beambte zegt dat het einde van het bezoek aanbreekt. Er kan nog afscheid genomen worden van de begeleider en het kind. Gedetineerde vaders vertrekken eerst, daarna mogen de bezoekers de speelzaal verlaten.
6.2.5
Voorbereiding kinderbezoek
De organisatieondersteuner en vrijwilligers organiseren een „Voorbereidende vergadering‟ om te bespreken wat er op het kinderbezoek zal gebeuren. Deze vergadering staat steeds gepland één week en een half vóór het desbetreffende kinderbezoek. Het kinderbezoek kadert steeds binnen een bepaald thema en binnen dit thema organiseren ze een (knutsel)activiteit.
51 6.2.6
Hoe verloopt het kinderbezoek?
Wanneer de kinderen wachten tot hun vader er is, kunnen zij tekeningen inkleuren. De vrijwilligers zorgen voor koffie, cola, water, versnaperingen, … en brengen dit rond. Vooraan in de speelzaal staan voorbeelden van de knutselwerkjes. Al het nodige materiaal ligt er bij. De kinderen die willen knutselen, kunnen knutselgerief komen halen. De vrijwilligers doen eventuele voorbereidingen en leggen aan het kind (en de papa/partner) uit hoe het knutselwerkje gemaakt kan worden. Meestal zijn het zaken waarbij de kinderen hun fantasie mogen gebruiken, dus motivatie en stimulatie zijn hier belangrijke begeleidingsmethodieken. Het is de bedoeling dat het kind het maakt met hulp van de vader, dus NIET met hulp van de vrijwilliger. De vader kan de vaderrol opnemen tijdens het kinderbezoek.
6.3
Toekomstperspectieven
6.3.1
Uitbreiding kinderbezoek
Vanaf september zou het kinderbezoek uitbreiden. Het is de bedoeling dat er een extra kinderbezoek komt op woensdagnamiddag, ook één keer in de maand. Het huidige kinderbezoek op zaterdag wordt behouden, maar dan zou er 2 weken later een bezoek zijn exclusief voor vader en kind, op woensdagnamiddag. Het bezoek waar de partner ook aanwezig is, kan als negatief ervaren worden, want de vader moet zijn aandacht verdelen tussen zijn partner en het kind. Vaak worden er ook zaken besproken waarvan het kind niks weet en die te moeilijk zijn voor het kind. Wanneer de vader alleen is met zijn kind, kan hij zijn vaderrol volledig opnemen en moet hij ook de aandacht niet verdelen. Het kind krijgt dus volle aandacht van zijn vader en krijgt dus het gevoel dat het een „vader‟ heeft. 6.3.2
Behoeftenonderzoek partners
Bij het extra kinderbezoek op woensdagnamiddag zal de partner niet meer aanwezig zijn. Uiteraard moeten de kinderen wel gebracht worden naar de gevangenis, wat wellicht de taak van de partner zal zijn. Voor hen zou dus eigenlijk ook een invulling moeten voorzien worden.
52 Om te peilen wat de partners willen doen tijdens het vader-kindmoment, werd een enquête opgesteld. Dit wordt besproken later in dit eindwerk, namelijk in hoofdstuk acht. 6.3.3
Inkleding speelzaal
De inrichting van de speelzaal zou kindvriendelijker mogen worden. Nu is de speelzaal te kil, ongezellig en niet kindvriendelijk. De gevangenissfeer is nog voelbaar. Er moet wel rekening mee worden gehouden dat de speelzaal ook nog voor andere (vorming)activiteiten moet dienen. Er is naast de speelzaal een klein zaaltje die eventueel gebruikt kan worden om het gerief voor kinderbezoek op te bergen. De inkleding van de zaal is een belangrijk deel van mijn praktische uitwerking van mijn bachelorproef en is te lezen in hoofdstuk negen. 6.3.4
Voorbereiding kinderen
Het bezoek aan de gevangenis is beangstigend voor een kind. Vaak weten ze niet wat er hen te wachten staat, wat ze zullen zien, hoe ze zich moeten gedragen, … Een goede voorbereiding op het bezoek is dan ook heel belangrijk, om die angsten te reduceren. Door middel van een brochure krijgen de kinderen de belangrijkste informatie over de gevangenis en het bezoek. Dit is een deel van de praktische uitwerking van mijn bachelorproef, hier kan u meer lezen onder hoofdstuk elf.
53
6.4
Besluit
Kinderbezoek is een middel om de band tussen de vader en het kind te behouden en versterken tijdens detentie. Tijdens het kinderbezoek kan de vaderrol opgenomen worden en kan er gespeeld worden met elkaar. Doordat de vader en het kind samen activiteiten uitvoeren, wordt de band behouden. Het kind ervaart zijn „echte‟ vader. Het geeft dus positieve gevolgen voor beide partijen. Het kinderbezoek wordt momenteel één keer in de maand georganiseerd, gedurende 1u30min. De organisatie ligt in de handen van enkele vrijwilligers. In de toekomst zal het kinderbezoek uitbreiden en de speelzaal kindvriendelijker ingericht zijn. De inkleding van de speelzaal is een deel van mijn praktische uitvoering van mijn bachelorproef. Samen met de gedetineerde vaders werd de inkleding verzorgd, zodat de vaders een actieve bijdrage kunnen leveren aan het kinderbezoek en de kinderen in een sfeervolle omgeving kunnen vertoeven. Ook de partners worden niet vergeten in de toekomstplannen, want hun behoeften worden bevraagd, via enquêtes. Zo krijgen we een idee van hoe de partners staan tegenover het nieuwe kinderbezoek. Het is belangrijk dat er invulling voor hen voorzien wordt. Het opstellen en afnemen van de enquêtes is een deel van mijn praktische uitwerking. De resultaten worden aan de organisatoren van het kinderbezoek meegedeeld, zodat ze er rekening mee kunnen houden in de toekomst. Er worden ook inspanningen geleverd om de kinderen beter voor te bereiden op het kinderbezoek. Er wordt immers een kindvriendelijke brochure opgesteld. (zie bijlage I) Daarin staat de werking van de gevangenis en de bezoekprocedure. Zo weten de kinderen waar hun vader verblijft en wat ze kunnen verwachten wanneer ze aan hem een bezoek brengen.
54
7
Kinderbezoek in andere gevangenissen
„Bescherming van de ouder-kindrelatie‟ werd in de omzendbrief (hoofdstuk 4) uitvoerig besproken. In elke gevangenis worden er activiteiten georganiseerd om de relatie tussen de gedetineerde ouder en hun kind te behouden. Zo wordt er in elke gevangenis Kinderbezoek georganiseerd. Het belang van dit kinderbezoek is te vinden in hoofdstuk 5. Het kinderbezoek in de gevangenis van Dendermonde gaat momenteel één keer in de maand door. Vanaf september zou dit uitbreiden, met een extra kinderbezoek exclusief voor vader en kind. Over de organisatie van dit kinderbezoek zal goed moeten worden nagedacht. De doelstellingen van het kinderbezoek mogen uiteraard niet verloren gaan. In andere gevangenissen organiseren ze ook kinderbezoeken en zijn er andere initiatieven die zorgen dat de ouder-kindrelatie behouden blijft tijdens detentie. Het is interessant om te weten hoe zij het kinderbezoek organiseren. Dit kan een vertrekpunt vormen om het kinderbezoek in Dendermonde aan te passen en uit te breiden. De expertise van anderen zien we immers als heel belangrijk om eventueel zelf elementen te verbeteren, te implementeren. Via verschillende kanalen kan de informatie van andere gevangenissen verkregen worden. In dit hoofdstuk werd al deze informatie gebundeld. Daaruit worden conclusies geformuleerd en ideeën gehaald om het kinderbezoek in de gevangenis van Dendermonde aan te passen en te kunnen optimaliseren.
55
7.1
Bevraging andere gevangenissen in België
Hoe andere gevangenissen in België het Kinderbezoek en andere initiatieven om ouder-kindrelatie te behouden, gaan organiseren, is interessant om weten. Zo kunnen ideeën ontstaan om kleine veranderingen te doen in de gevangenis van Dendermonde. De bevraging van de gevangenissen gebeurde in eerste instantie via mail. Aangezien JWW meestal de kinderbezoeken organiseert, nam ik contact op met hen. Volgende gevangenissen werden bevraagd: De Nieuwe Wandeling in Gent; Penitentiair Complex te Brugge; Leuven Centraal; Strafinrichting Merksplas; Strafinrichting Oudenaarde; Sint-Gillis; Hasselt; Leuven Hulp. Ik zocht op voorhand informatie op over de gevangenissen. Over het kinderbezoek zelf was slechts weinig te vinden. Het was nodig om de gevangenissen zelf te bevragen. Ik stelde een standaardmail op, met enkele vragen over het kinderbezoek. Hieronder staan enkele standaardvragen die zich richten op zowel procedure als inhoud : Wanneer gaat het kinderbezoek door? Hoe vaak wordt het georganiseerd? Tot welke leeftijd mag er deelgenomen worden aan het kinderbezoek? Hoeveel kinderen komen naar het kinderbezoek? Hoeveel ouders mogen er deelnemen? Mogen de partners ook deelnemen? Zo nee, wordt er dan iets ondernomen met de partners? Ik denk hierbij aan praatgroepen, vorming, … Wordt er echt een activiteit georganiseerd? Zo ja, welke activiteiten? Wie organiseert dit dan? Hoe wordt er ingeschreven? Zijn er wachtlijsten nodig? Hebben jullie en aparte bezoekzaal? Zo ja, hoe is deze ingericht? Worden de kinderen voorbereid op het kinderbezoek? Ik denk hierbij aan folders, gesprekken, boekjes, … Worden de kinderen na het bezoek opgevangen? Zijn er nog andere initiatieven die jullie organiseren om de ouder-kindrelatie te behouden tijdens detentie?
56
De meeste JWW‟s gaven me antwoord via mail. Op vraag van JWW Oudenaarde, nam ik telefonisch contact met hen op. Ik regelde ook een afspraak om het kinderbezoek, exclusief voor vader en kind, mee te gaan volgen op 14 april. Van Leuven Centraal kreeg ik informatie via mail. Ook werd er voorgesteld om een kinderbezoek mee te maken. Uiteraard greep ik deze kans. Op 24 maart 2010 bracht ik een bezoek aan deze gevangenis. De gevangenissen van Hasselt, Leuven Hulp en Brugge bezorgden mij geen antwoord, dus heb ik geen informatie over hun kinderbezoek. Het JWW van De Nieuwe Wandeling in Gent maakte enkele jaren geleden een DVD „Op bezoek bij papa in de gevangenis‟, waar alle informatie, over onder andere kinderbezoek, te vinden is. Zij stelden voor om deze DVD te bekijken om de nodige informatie te verkrijgen. Op de volgende pagina is een tabel te zien waarbij de informatie van de verschillende gevangenissen genoteerd staat. Verder volgt een verslag van het bezoek aan de gevangenis van Leuven Centraal en Oudenaarde.
57 GENT
-
elke woensdagnm. 1u30
-
MERKSPLAS eerste zondag van de maand 1u30
-
eigen kinderen en kleinkinderen tot 14 jaar geen begeleider
-
eigen kinderen tot 18 jaar 1 begeleider
Hoe vaak en wanneer?
Voor wie?
-
-
Waar?
-
Activiteiten
-
-
-
kindvriendelijke ruimte bij goed weer: buiten op vrouwenwandeling geen activiteiten wel voldoende speelgoed aanwezig
-
gewone bezoekzaal
-
kleurplaten knutselactiviteit bij speciale gelegenheden: grote activiteit
familiaal bezoek gezinsactiviteiten
-
-
-
informatiebrochure „Tips voor papa‟s en hun partner‟ Andere - vroeger: initiatieven ontmoetingsmoment voor partners - in toekomst: heenen-t-weer-boekje Tabel 1: Kinderbezoek in andere gevangenissen in België -
OUDENAARDE elke woensdagnm. 1u30
LEUVEN CENTRAAL - 4 keer in de week (woensdagnm., zaterdagvm., zaterdagnm. en zondagvm.)
(stief)kinderen, (stief)kleinkinderen, zussen en broers ene week met begeleider, andere week zonder tot 18 jaar gewone bezoekzaal (ingekleed door gedetineerden)
-
tot 12 jaar maximum 3 begeleiders
-
kindvriendelijke ruimte (Roefelzaal)
knutselactiviteit 1e woensdag van vakantie: grote activiteit
-
3 keer in de maand: knutselactiviteiten bij speciale gelegenheden:: grote activiteit
Familiebezoek
-
-
-
privéfeestjes familiedag (1 x per jaar) bezoekzaal versieren
HASSELT
-
heen –ent-weerboekje
58
Bezoek aan gevangenis Leuven Centraal: 24/03/2010
Op woensdagnamiddag, 24 maart, werd ik verwacht in de gevangenis Leuven Centraal. Ik had al veel gehoord over de kindvriendelijke bezoekzaal en wilde dit zelf ook waarnemen. Uit deze observatie zou ik dan ideeën krijgen naar eventuele aanpassing en optimalisering van het kinderbezoek in de gevangenis van Dendermonde. Om 13.30u. werd ik verwacht in de gevangenis. Eenmaal binnen volgde de normale procedure. Ik ging naar de wachtzaal en daar kwam M. (Organisatie Ondersteuner) me ophalen. Samen gingen we via een trap, naar de bezoekerszaal en de Roefelzaal. Terwijl gaf hij wat uitleg over de werking van de gevangenis en over deRoefelzaal. Eerst liepen we door de bezoekerszaal. Het was een hele grote zaal, met heel veel tafels (50). De inkleding van de zaal paste binnen het thema Lente. Er waren immers bloemen bevestigd aan het plafond. Het was niet overdreven, maar het creëerde een sfeer. Ik hoorde het vele lawaai dat uit de Roefelzaal kwam. Eerst moesten we een stevige deur opendoen, om zo in de zaal binnen te komen. Er zat een Penitentiaire beambte, aan het eerste tafeltje, die alles nauwlettend in het oog houdt. Er was veel volk, er waren immers maar 2 tafels vrij. We gingen aan een tafel zitten, om zo weinig mogelijk op te vallen. Er waren kinderen van alle leeftijden. Er waren kinderen met 2 begeleiders, maar ook kinderen waarvan de mama of verzorgster, … begeleidde. Sommige kinderen bleven dicht bij hun papa, terwijl andere kinderen volop aan het spelen waren met het speelgoed. De meeste kinderen speelden even en gingen dan terug naar hun papa om iets te vertellen. Ook kenden sommige kinderen elkaar. Zij speelden dan samen en keken samen naar de televisie. Er was ook één vader die erg aan het ravotten was met zijn kind. Ze vielen op de grond en rolden heen en weer. Ze lachten heel erg luid. De zaal was mooi ingericht. Er waren tekeningen op de muur geschilderd, er stonden mooie rode tafeltjes met oranje stoelen, speelgoed, … Het was erg kindvriendelijk ingericht. Door al deze elementen leek de gevangenissfeer even ver weg, wat een goed contact sterk kan bevorderen. M. vertelde me over de werking en het ontstaan van de Roefelzaal, de activiteiten die gegeven worden, de vrijwilligers, … Hij liet me ook de tijd om de zaal en de vaders eens wat te observeren.
59 Nadat hij alles verteld had en ik de roefelzaal helemaal in mijn gedachten had opgeslagen, leidde hij me naar de uitgang. Daar kon ik mijn spullen ophalen en de gevangenis verlaten met als bagage een interessante observatie en leerrijke ervaring.
Bezoek Gevangenis Oudenaarde: 14/04/2010
Op woensdagnamiddag, 14 april, werd ik verwacht voor het kinderbezoek dat exclusief voor de vader en het kind bestemd was. Het was de bedoeling dat ik de vaders en kinderen zou observeren tijdens het kinderbezoek en er interpretaties zou kunnen uit trekken. Om 13.45u. werd ik verwacht. Eerst volgde de normale procedure (aanmelden, paspoort afgeven, metaaldetectie) en daarna werd ik onthaald door L. van JWW. Samen met een stagiaire en 2 vrijwilligers werd ik naar de bezoekzaal geleid. Daar stonden 13 gewone tafels, allemaal afzonderlijk. De zaal was ingekleed in het thema „Pasen‟. Er hingen verschillende grote paaseieren aan de muur en ook paashaasjes aan het plafond. De kantine die opengehouden wordt door gedetineerden, verkocht drank, snoep, koekjes, chips, ijsjes, … De vaders konden daar iets kopen voor hun kind(eren). De vrijwilligers en 1 gedetineerde zetten al het materiaal klaar. In de middengang, waar geen tafels stonden, werd allerlei speelgoed geplaatst, zoals een speelhuisje, miniwip, speelmat met auto‟s, poppenwiegjes, grote poefs, … Al het knutselgerief werd uitgestald op een aparte tafel. Aan deze tafel staan de vrijwilligers. De gezelschapsspelen worden achter hen geplaatst, zodat de gedetineerden er kunnen om vragen. Zo wordt er toch nog controle over gehouden. Er werden pomponnetjes gemaakt van wol. Alle materiaal voor deze activiteit werd voorzien, maar ook ander knutselgerief was ter beschikking. Na het kinderbezoek werd al het materiaal opgeborgen in grote kasten die zich in de bezoekzaal bevonden. Enkele gedetineerden hielpen ook met opruimen. Er waren 3 gedetineerde vaders en 6 kinderen aanwezig op het kinderbezoek. De vrijwilligers gaven aan dat dit een klein aantal was en dat er normaal meer volk aanwezig is. Oorzaken hiervoor zijn niet gekend.
60 Het weinig aantal deelnemers zorgde er echter wel voor dat ik de vaders gericht kon observeren. Hieronder volgen 3 korte observatieverslagen van de verschillende deelnemers. De namen die gebruikt worden zijn fictief. Papa 1: Jan 1 kind: Jonas (kleuterleeftijd)
Jonas blijft zitten op stoel wanneer papa binnenkomt. Jan gaat er zelf naartoe en geeft hem een kus. Jonas speelt alleen, blijft wel in nabijheid van papa. Jonas speelt met een ballon, samen met de vrijwilligster. Jan kijkt toe en blijft aan de tafel zitten. Jonas gaat even aan tafel zitten. Papa snijdt zijn eten. Samen eten ze iets. Papa komt een gezelschapsspel halen. Af en toe gaat Jonas ernaartoe om even mee te spelen. Jan zegt tegen Jonas dat hij flink moet zijn. Echter blijft Jan op zijn stoel zitten. Jonas speelt met de poefs, komt wel vaak terug naar zijn papa. Afscheid nemen: Jonas geeft een knuffel aan papa en speelt verder.
Interpretatie: Jonas vindt het fijn om zijn vader terug te zien, maar begrijpt niet goed in welke context zijn vader zich bevindt en waarom. Hij worstelt duidelijk nog met zijn gevoelens en ervaart een loyaliteitsconflict. Jonas voelt zich veilig genoeg om te exploreren. Zijn vader is de uitvalsbasis waaruit hij vertrekt en waarnaar hij vaak kan terugkeren. Jan heeft het gevoel dat hij zijn kind geen regels kan opleggen, omdat hij in de gevangenis zit. Hij laat zijn kind vrij en heeft geen gezag. Hij heeft moeite om gezag te gebruiken op de juiste manier. Hij wil zijn kind een leuk moment bezorgen en het niet voortdurend regeltjes opleggen.
61 Papa 2 Mark 2 kinderen: Sofie en Frank (lagere school)
Lopen onmiddellijk naar papa toe, wanneer hij binnenkomt Knuffelen en kussen hun papa veel Frank blijft steeds dicht bij papa, gaat op schoot gaan zitten Sofie gaat knutselgerief gaan halen. Ze vraagt aan papa om te helpen. Samen maken ze het pomponnetje, terwijl ze ook op zijn schoot gaat zitten. Frank speelt met een ballon, bij tafel van papa. Papa geeft veel kussen en knuffels en zijn kinderen. Ze lachen vaak, ze blijven dicht in de buurt van hun papa. Afscheid nemen: geven uitgebreid kussen en knuffels aan papa. Wanneer hij bijna weg is, lopen ze er beiden nog naartoe om knuffels te geven. Ze roepen nog na dat ze hem graag zien.
Interpretatie: Sofie en Frank zijn heel erg blij om hun vader terug te zien. Mark geeft de indruk hetzelfde gevoel te ervaren tegenover hen. Ze beseffen in welke context ze zich bevinden, maar gaan er goed mee om. Ze zijn enorm loyaal tegenover hun vader en genieten van het moment dat ze samen beleven. Dit uit zich door het steeds in de nabijheid willen blijven van hun vader. Het fysieke contact is voor alle partijen ook van groot belang. Mark geeft enorm veel om zijn kinderen en vindt het belangrijk dat ze op bezoek komen. Hij geeft de volle aandacht aan beide kinderen. Afscheid nemen valt hen dan ook heel erg zwaar. Papa 3: Louis 3 kinderen: Laura (baby), Sara en Kurt (kleuterleeftijd)
Louis neemt onmiddellijk Laura uit armen van vrijwilliger en Laura lacht Begroet Sara en Kurt met een knuffel en een kus Gaat samen met 3 kinderen aan tafel zitten. Koopt voor alle 3 iets om te eten en te drinken. De kinderen blijven bij papa Sara en Kurt spelen samen met het vele speelgoed, wel in nabijheid van papa. Ze gaan vaak terug naar papa. Louis speelt en knuffelt met Laura. Laura lacht Louis laat Laura ook met speelgoed spelen. Terwijl speelt hij met Sara, op de wip. Ze lachen. Hij ravot met Kurt. Ze lachen erg luid. De 3 kinderen spelen nu samen op de poefs. Afscheid nemen: Louis neemt afscheid van zijn drie kinderen met een knuffel en kussen. Hij speelt nog even met Laura en knuffelt haar.
62 Interpretatie: Louis stelt het enorm op prijs dat zijn drie kinderen op bezoek komen. De kinderen vinden het fijn om terug bij vader te kunnen zijn en spelen graag met hem. Het besef van de context is er nog niet helemaal, maar ze blijven loyaal tegenover Louis. Ze hebben geen negatieve gevoelens, tijdens het kinderbezoek. De kinderen voelen zich veilig in de omgeving van vader. Ze durven exploreren en nemen vader als uitgangsbasis waarnaar ze steeds kunnen terugkeren. De drie kinderen hebben veel steun aan elkaar. Ze spelen samen en verwerken zo de moeilijke situatie. Louis geeft evenveel aandacht aan zijn drie kinderen en benadert ze elk op een eigen manier. Hij kent zijn kinderen en weet wat ze leuk vinden. Hij geniet van elk moment dat de kinderen bij hem zijn.
7.2
Bevraging gevangenissen in Nederland
Niet alleen in België organiseren gevangenissen Kinderbezoek en andere initiatieven om de ouder - kindrelatie te behouden. Ook in Nederland zijn er organisaties die zich inzetten voor gedetineerde vaders. Zo zijn de organisaties Gevangenenzorg Nederland, Exodus en Gezin in balans belangrijke organisaties. Deze organisaties ging ik ook gaan bevragen via mail. Ik kreeg vrij snel antwoord, zodat ik me een globaal beeld kon vormen. Hieronder staat een overzicht van de verschillende initiatieven die georganiseerd worden in Nederland. Ik wil even beklemtonen dat de organisaties meer doen dan de zaken die hier beschreven zijn, maar dat ik me beperkt heb tot de zaken die relevant zijn binnen mijn eindwerk.
63 7.2.1
Gevangenenzorg Nederland
Gevangenenzorg Nederland is een vrijwilligersorganisatie die zich inzet voor de gedetineerden en hun familie. Zij organiseren verscheidene initiatieven:
Kinderkadoprogramma: De verjaardag van een kind mag niet zomaar ongemerkt voorbij gaan. Daarom kan een gedetineerde vader een verjaardagscadeau voor zijn kind, die maximum 12 jaar is, aanvragen via de organisatie. Ze kunnen ook een kaartje schrijven, om bij het cadeau te voegen. Als de organisatie de toestemming heeft van de andere ouder/verzorger uit thuissituatie, kopen zij een geschenk en bezorgen het aan het kind. Dit initiatief is volledig gratis en kan ook toegepast worden bij het kopen van een kerstcadeau.
Bezoekvrijwilliger Dit is zowel voor de familie van de gedetineerde als voor de gedetineerde zelf. De thuisblijvende ouder zit met heel wat opvoedingsvragen. De vrijwilliger gaat dan samen met die ouder op zoek naar een antwoord. Dit gebeurt bijvoorbeeld als een ouder detentie bespreekbaar wilt maken bij het kind, maar niet weet hoe eraan te beginnen.
Vader-kindmiddagen Deze worden door de penitentiaire instellingen zelf georganiseerd op zaterdagnamiddag. Het is de bedoeling dat dit 6 keer per jaar georganiseerd wordt, maar toch zijn er nog veel gevangenissen waar het niet gebeurt.
7.2.2
Exodus
Exodus is een vrijwilligersorganisatie die ondersteuning biedt aan (ex)gedetineerden en hun familie. Zij hebben het OKD-project. Dit staat voor Ouders, Kinderen en Detentieproject. Exodus werkt nauw samen met 15 gevangenissen. Het project bestaat uit het feit dat vrijwilligers kinderen van gedetineerde vaders naar de gevangenis voeren, om zo het bezoek mee te maken. Het is niet bedoeling dat de vrijwilliger tijdens het bezoek constant met het kind bezig is, want de verantwoordelijkheid ligt bij de vader. De vrijwilliger heeft vooral een „ondersteunende‟ functie.
64
De vrijwilligers zorgen ervoor dat kinderen maandelijks op bezoek kunnen gaan bij hun vader, gedurende 2u. OKD organiseert zelf geen activiteiten tijdens het bezoek, dit wordt eventueel door de gevangenissen opgenomen. Hetzelfde geldt voor de inrichting van de bezoekzaal. De vrijwilliger heeft ook een belangrijke rol in de voorbereiding van het bezoek. Zo zal deze controleren of er zaken zijn die niet mee mogen naar de gevangenis en vertellen ze de kinderen hoe het bezoek verloopt. Dit kan ook aan de hand van het boekje „Ik ga naar Papa‟ van Martine Delfos, die in samenwerking met Exodus is ontstaan. De autorit naar en van de gevangenis is eigenlijk ook een belangrijk gegeven. Het is eigenlijk de overgang van de thuissituatie naar de gedetineerde ouder. De kinderen zitten samen met de vrijwilliger, een neutrale persoon waarmee alles kan besproken worden. Dus kunnen ze praten over wat ze willen en kunnen hun gevoelens uiten. Ook worden er activiteiten georganiseerd voor de kinderen. Zo gebeurt het vaak dat een vrijwilliger op stap gaat met een kind. 7.2.3
Gezin in balans
Gezin in Balans is een organisatie die zich richt op de relatie tussen (ex)gedetineerde moeders en hun kinderen. Ze bieden verschillende activiteiten aan tijdens en na detentie, zodat de relatie behouden wordt. Samen met de moeder wordt gezocht naar oplossingen voor problemen aangaande de kinderen, zodat de moeder haar rol weer kan opnemen zodra ze thuis is. Gezin in Balans biedt heel wat initiatieven aan moeders in detentie. Ik beperk me tot de meest relevante voor mijn onderwerp.
Bezoekmoeders Vrijwilligers van Gezin in Balans gaan één keer om de twee weken op bezoek bij gedetineerde moeders die er nood aan hebben. Aangezien de vrijwilligers zelf ook moeder zijn is er dus een verwantschap. Zo kan er over van alles gepraat worden en kan de vrijwilliger zich gemakkelijker verplaatsen in de gedetineerde moeder.
65
Moeder en kindbezoek De relatie tussen moeder en kind blijven behouden tijdens detentie en het terug kunnen opnemen van de moederrol zijn twee belangrijke doelstellingen die Gezin in Balans voor ogen houdt met het Moeder - kindbezoek. Dit is voor kinderen tot en met 12 jaar. Een verzorger of andere ouder mag niet aanwezig zijn op dit bezoek. Het is dus enkel bestemd voor de moeder en het kind. De verzorger mag wel zelf zijn kind komen brengen, maar indien nodig kunnen de vrijwilligers de kinderen komen ophalen. De moeders worden betrokken bij de voorbereiding van het bezoek. Zo helpen zij met de inkleding van de ruimte en gaan ze ook de kinderen gaan verwelkomen.
7.3
Toepassing in gevangenis te Dendermonde tijdens de stageperiode
In een gevangenis hebben veranderingen en aanpassingen steeds een tijdje nodig om effectief tot stand te komen. Zo moet alles uiteraard eerst goedkeuring krijgen en wordt er steeds rekening gehouden met de orde en de veiligheid. Daarom is het niet steeds evident om veranderingen en ideeën in praktijk uit te voeren. Ik kreeg inzicht in de organisatie van kinderbezoeken en andere initiatieven om de ouder - kind relatie te behouden in andere gevangenissen. Daardoor ontstonden enkele ideeën die toegepast werden in de gevangenis van Dendermonde. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende ideeën die ik in praktijk uitvoerde:
Ontstaan van een brochure voor kinderen (zie bijlage I) In verschillende gevangenissen worden brochures gebruikt om de werking van de gevangenis duidelijk te maken aan kinderen. De gevangenis van Dendermonde had nog geen persoonlijke brochure, dus deze werd opgesteld. De verdere uitleg daaromtrent staat te lezen in hoofdstuk elf.
66
Inkleding van het kinderbezoek Samen met de gedetineerde vaders die deelnemen aan het kinderbezoek, werd de inkleding van de speelzaal verzorgd. Zij worden dus actief betrokken bij het gehele gebeuren. In een gevangeniscontext moet opgelet worden met het soort materiaal dat wordt gebruikt. Het was dus niet altijd gemakkelijk om creatieve ideeën te vinden met beperkte materialen. De doelstellingen, het verloop en praktische uitvoering daarvan wordt uitgebreid uitgelegd in hoofdstuk negen. De beperkte stagetijd en het feit dat kinderbezoek maar één keer in de maand doorgaat, zorgde ervoor dat ik het slechts twee keer in praktijk kon uitvoeren. Dit initiatief stond dus nog in zijn kinderschoenen en het is dan ook de bedoeling dat dit verder gezet zal worden. De praktische haalbaarheid daarvan valt nog af te wachten.
Inkleding gewone bezoekzaal De twee gevangenissen waaraan ik een bezoek bracht, zorgde voor inkleding van de gewone bezoekzaal. Dit om de gevangenissfeer wat weg te krijgen en een veiliger gevoel te creëren. Enkele gedetineerden van de gevangenis in Dendermonde lieten verstaan dat de gewone bezoekzaal te kil en ongezellig is. De gevangenissfeer is nog erg voelbaar, wat beangstigend is voor een kind. Aan de directie werd de vraag gesteld of we de gewone bezoekzaal niet met kleine zaken kon worden versierd. Het voorstel werd goedgekeurd en er werden grote kaders uitgehangen. Daarin werd de poëzie bevestigd, die gemaakt werd door de gedetineerden tijdens een activiteit die ik organiseerde. Ik stelde ook voor om enkele kleurplaten en kleurpotloden beschikbaar te stellen in de gewone bezoekzaal. Gedurende mijn stageperiode kon dit niet meer worden verwezenlijkt. Dit mede omdat het nog naar haalbaarheid moest gecontroleerd worden en de medewerking vereist van verschillende partijen. Het wordt wel nog besproken en zal misschien in de toekomst uitgeprobeerd worden.
67
Heen-en-t-weer-schriftje (CAW Sonar JWW Limburg) (zie bijlage II) Het heen-en-t-weer-schriftje werd op het kinderbezoek van 8 mei eens uitgeprobeerd. In plaats van kleurplaten aan te bieden, kreeg elk kind een heen-en-t-weer-schriftje. Daarin zaten verscheidene spelletjes, kleurplaten en opdrachten voor vader en kind. Na het bezoek mochten zowel de kinderen als de vader enkele bladen met zich meenemen. Bij het volgende kinderbezoek mogen beide partijen hun blaadjes terug meebrengen en zullen de vrijwilligers nieuwe blaadjes aanbieden en kan het heen-en-t-weer-schriftje worden aangevuld.
Behoeftenonderzoek bij partners In de gevangenis van Merksplas werd een tijd geleden een ontmoetingsmoment georganiseerd voor de partners. Daarin werden thema‟s besproken die de partners zelf aangaven. Door de wisselende populatie was het moeilijk om een vast traject uit te stippelen voor de partners. Het ontmoetingsmoment is uiteindelijk stopgezet doordat er te weinig deelnemers waren. Vanaf september zal er een extra kinderbezoek georganiseerd worden in de gevangenis van Dendermonde. Dit is exclusief voor vader en kind. Omdat de partner meestal de kinderen naar het bezoek zal brengen, mag deze groep zeker niet vergeten worden. Via een behoeftenonderzoek zal gekeken worden of deze groep nood heeft aan een invulling binnen de gevangenis, tijdens het kinderbezoek voor vader en kind. De enquêtes en de resultaten worden besproken in hoofdstuk acht.
7.4
Besluit
In de omzendbrief van 5 juli 2000, werd de „Bescherming van de ouder-kindrelatie‟ uitvoerig uiteengezet. Zo moet iedere gevangenis tegemoet komen aan deze omzendbrief. Iedere gevangenis organiseert dus een kinderbezoek en eventueel ook andere initiatieven om de ouder- kindrelatie te behouden tijdens detentie. In Dendermonde zal in de toekomst een extra kinderbezoek komen op woensdagnamiddag, dit exclusief voor de vader en het kind. Het is interessant hoe andere gevangenissen de ouder - kindrelatie proberen in stand te houden. Daarom werden deze bevraagd via mail, telefonisch of via een bezoek.
68 Via de bevraging wilden we te weten komen hoe vaak en waar het kinderbezoek doorgaat, voor wie het bestemd is, of er activiteiten georganiseerd worden en of er nog andere initiatieven zijn om de ouder-kindrelatie te behouden. De resultaten geven aan dat elke gevangenis een eigen invulling geeft aan het kinderbezoek. Sommige gevangenissen organiseren 4 keer in de week kinderbezoek, terwijl andere 1 keer in de maand. De leeftijd die mag deelnemen is ook overal anders. De maximumleeftijd varieert tussen 14 en 18 jaar. Het aantal begeleiders is ook gevarieerd. Bij bepaalde gevangenissen mogen er 3 begeleiders het kind vergezellen, terwijl bij andere slechts 1. Vaak wordt er een kinderbezoek georganiseerd die exclusief is voor de vader en het kind. De gevangenis van Oudenaarde werkt met 2 soorten kinderbezoeken, namelijk één met en één zonder begeleiding. Naar invulling van het kinderbezoek is er ook verscheidenheid herkenbaar. Er wordt niet steeds een activiteit georganiseerd, maar er is wel altijd voldoende materiaal aanwezig om iets te ondernemen. De vader en de kinderen kunnen een zinvolle invulling geven aan de tijd die ze samen doorbrengen. Bij speciale feestmomenten zijn er wel georganiseerde activiteiten. Het zijn steeds vrijwilligers die klaar staan om de kinderbezoeken in goede banen te leiden. De inkleding van de bezoekzaal is sterk verschillend. In Leuven-Centraal en in Gent is er een speciaal ingerichte kinderbezoekzaal, die enkel wordt gebruikt voor het kinderbezoek. Deze zijn uiteraard kindvriendelijk ingericht. In andere gevangenissen gaat het meestal door in de gewone bezoekzaal. Er wordt wel rekening gehouden met de inkleding van de zaal, zodat de kinderen zich veilig voelen. Elke gevangenis organiseert ook wel andere initiatieven om de ouder-kindrelatie te behouden, zoals het heen-en-t-weer-schriftje en familiebezoek. In Nederland is het kinderkadoprogramma opgestart, zodat de vader het kind een geschenkje kan bezorgen en zo de vaderrol op zich nemen. Met de informatie die we ontvingen van de verschillende gevangenissen, hebben we ook zaken proberen toe te passen in de gevangenis van Dendermonde. Het is niet zo gemakkelijk om snel zaken te verwezenlijken, want je moet rekening houden met de beperkingen die de gevangenis met zich meebrengt. Het ontstaan van een brochure voor kinderen, de inkleding van het kinderbezoek en de gewone bezoekzaal, het implementeren van het heen-en-t-weer-schriftje en een onderzoek naar de behoeften van de partners zijn enkele initiatieven die tijdens mijn stage opgestart zijn. Het is uiteraard de bedoeling dat al deze zaken op regelmatige basis geëvalueerd worden en evolueren in de tijd.
69
8
Behoeftenonderzoek partners
Detentie raakt veel verschillende personen. Niet alleen de gedetineerde wordt gestraft, maar zeker ook zijn familie, zijn gezin. Voor de partner, de kinderen, de moeder, de vader, … heeft detentie ook vele gevolgen. Toch wordt deze groep vaak vergeten. In de literatuur worden ze dan ook omschreven als de „Hidden victims‟ of de verborgen slachtoffers. Vaak wordt te weinig aandacht besteed aan hun gevoelens, hun behoeften en hun ervaringen. Bij het huidige Kinderbezoek mogen partners deelnemen. Maar vanaf september komt er een kinderbezoek die enkel bestemd is voor de vader en zijn kind(eren). Het is wel de bedoeling dat de kinderen gebracht worden door een partner, voogd, moeder, … Deze groep mensen mogen dan wel niet deelnemen aan het kinderbezoek, maar zijn er in zekere mate wel bij betrokken. Het is dan ook belangrijk om te weten hoe deze personen kijken naar dit kinderbezoek. Wat zijn hun behoeften en gevoelens daaromtrent? Staan zij ervoor open? Wat willen zij doen tijdens het kinderbezoek voor vader-kind? Om daar een antwoord op te weten, stelde ik een enquête op. Deze werd ingevuld gedurende het huidige kinderbezoek. Enkele werden ingevuld in de wachtzaal, de andere tijdens het kinderbezoek zelf.
70
8.1
Doel behoeftenonderzoek van de partners
De partners zijn vaak een vergeten groep bij detentie. Nochtans ervaren zij ook enorm veel gevolgen. Om de behoeften en gevoelens van de „Hidden victims‟ te leren kennen, stelde ik een enquête op. Het eerste deel van de enquête gaat over de beleving van het huidige kinderbezoek. Daarmee wil ik een beeld krijgen van hoe de partners het huidige kinderbezoek ervaren. De partners staan dicht bij hun kind(eren). Er worden dus ook vragen gesteld over de beleving van het kind, uit de ogen van de partner weliswaar. In het tweede deel van de enquête wordt de veronderstelling van „kinderbezoek vader - kind‟ aangebracht. Niemand is daarvan op de hoogte, dus wordt het als een veronderstelling overgebracht. Het is de bedoeling dat ik door deze bevraging een zicht krijg op de behoeften van de partner, omtrent het toekomstige kinderbezoek. Ik wil te weten komen of de partners zo een kinderbezoek wel zien zitten. Ook wil ik de behoefte kennen over de tijdsvulling tijdens het kinderbezoek. Wat willen de partners doen tijdens het kinderbezoek? Dit is belangrijk om weten, om eventueel plannen te maken in de toekomst.
8.2
Steekproef enquête
De partners die meekwamen naar het kinderbezoek, gedurende mijn stage, werden bevraagd. Het gaat om 14 respondenten.
8.3
Vorm enquête
De inleiding van de enquête begon met een schets van het huidige kinderbezoek. Het doel van de enquête werd ook duidelijk omschreven. Zoals hierboven al vermeld, bestond de enquête uit twee inhoudelijke delen. Het eerste deel over het huidige kinderbezoek, het tweede deel over het toekomstige kinderbezoek. De enquête werd afgenomen tijdens het kinderbezoek. Er werden er enkele ingevuld door de partners in de wachtzaal, maar ook enkele tijdens het kinderbezoek zelf. Bij het kinderbezoek waren de partners goed bereikbaar. Indien we een enquête gewoon zouden meegeven, zou er te weinig respons komen.
71 Gedurende mijn stage maakte ik twee enquêtes. De eerste enquête werd op het kinderbezoek van 13/03 afgenomen bij 10 personen. (zie bijlage III) Na een korte evaluatie van deze enquête kwam ik tot de conclusie dat ze niet goed opgesteld was. Er waren teveel suggestieve vragen en de woordenkeuze was niet steeds ideaal. Ook het feit dat er vaak ja – nee - vragen gesteld werden, leidde tot een oppervlakkige interpretatie. Daarom werd beslist om een nieuwe enquête op te stellen, die rekening hield met deze kritische punten. (zie bijlage V) Deze enquête nam ik af op het kinderbezoek van 10/04 en 08/05. Beide enquêtes hebben dezelfde kenmerken, die bewust gekozen zijn. Het zijn 2 korte enquêtes, zodat de partners gemotiveerd zijn om het in te vullen en geen kostbare tijd verliezen tijdens het kinderbezoek. Indien het een lange enquête zou zijn, zou ik waarschijnlijk minder respons hebben, zouden ze het niet willen invullen. In de eerste enquête werd eigenlijk bewust gekozen voor ja – nee - vragen. Dit omdat het snel in te vullen is. Dit zorgde ervoor dat ik meer respons kreeg. Toch bleek dit niet zo‟n goede keuze te zijn. Bij de tweede enquête zorgde ik ervoor dat de respondenten hun mening in kolommen konden zetten. Het was ook een anonieme enquête. Dit om de resultaten niet te beïnvloeden. Ze konden anoniem hun mening noteren. De eerste enquête (bijlage 3) en Franstalige versie (bijlage V) bevatten volgende vragen: Wat vindt u leuk aan het kinderbezoek? Heeft u het gevoel dat het kinderbezoek belangrijk is voor je kind? Voelt u zich, als partner, soms overbodig op het kinderbezoek? Praat je, na het kinderbezoek, er nog over met je kind? Stel dat er een 1 keer in de maand een kinderbezoek komt, die enkel bestemd is voor de vader en de kind(eren). Zou u daarvoor open staan? Zou u uw kind ernaartoe laten gaan? Stel dat er, tijdens het kinderbezoek, vorming voorzien is voor u, zou u daar naartoe gaan? Stel dat er, tijdens het kinderbezoek, een praatgroep komt voor de partners. Zou u daar naartoe gaan? Indien er niet echt iets georganiseerd wordt voor u, wat zou u dan tijdens het kinderbezoek doen? (keuzemogelijkheden) De 2e enquête (bijlage IV) bevatte dezelfde inhoud, maar op een andere manier omschreven. De partners konden ook de mate van belangrijkheid/interesse aanduiden in kolommen.
72
8.4
Afname enquêtes
8.4.1
Kinderbezoek 13/03/2010
Aantal afgenomen enquêtes: 10 Methode: Ik ging mee naar de wachtzaal. Daar werden de eerste enquêtes afgenomen, terwijl de partners wachtten tot ze naar de speelzaal mochten. Ik stelde me bij iedereen afzonderlijk voor en legde de doelstelling van de enquête uit. De partners konden daarna individueel de enquête gaan invullen. Door het gebrek aan tijd, heb ik nog 3 partners moeten bevragen tijdens het kinderbezoek zelf. Uiteraard was de gedetineerde vader daar ook aanwezig, wat een zekere invloed kan hebben op de resultaten. Observatie partners: In de wachtzaal vulden de partners de enquête onmiddellijk in. Er waren ook 3 partners aan het discussiëren over het onderwerp. Ze hadden een andere mening over het toekomstige kinderbezoek. Het wass positief dat ze erover praatten, want zo vulden ze de enquête erg bewust in. Het maakte dus iets los bij hen. De partners die de enquête invulden tijdens het kinderbezoek, deden het ook onmiddellijk. Er vroeg wel één iemand of ze de enquête mocht meenemen naar huis. Ze riepen me wanneer ze klaar waren met het invullen. Probleemstelling: Het grootste probleem waren de partners die geen Nederlands spreken of lezen. Dit is toch een groot deel van de populatie. De bevraging naar hen liep moeilijk. Bij enkele personen probeerden we het mondeling te vertalen naar het Frans, maar dat nam teveel tijd in beslag. Het was moeilijk om de essentie van de vragen naar voor te brengen. Er ontstonden communicatieproblemen, zodat de resultaten niet betrouwbaar zijn. Ook konden deze personen de enquête niet „anoniem‟ invullen, want wij schreven de antwoorden op. Oplossing probleemstelling: Het opstellen van een Franstalige enquête. (zie bijlage V)
73 Eigen beleving: Hoe de partners zouden reageren op zo‟n bevraging, daar had ik het raden naar. Ik was dan ook erg zenuwachtig om eraan te beginnen. Ik liet de partners de enquête zelf invullen. Ik hield me op afstand, om de resultaten niet te beïnvloeden. Ik duidde telkens op de lijst aan wie de enquête ingevuld had, zodat ik een zicht had op wie ik nog moest bevragen. De personen in de wachtzaal hadden geen problemen met het invullen van de enquête, want ze moesten toch wachten op toestemming om naar het kinderbezoek te gaan. Ik had het gevoel dat de partners die ik bevroeg tijdens het kinderbezoek, het minder leuk vonden om de enquête in te vullen. Wellicht omdat het tijdens het kinderbezoek was. Het feit dat iemand vroeg om de enquête mee te nemen naar huis, heb ik niet toegelaten. Ik ging ervan uit dat de enquête anders zou verloren gaan. De omgang met anderstalige partners verliep erg moeizaam. Het was erg tijdrovende om individueel met hen bezig te zijn. Ook de anonimiteit ging verloren. Daarom werd besloten om een Franstalige versie op te stellen, tegen het volgende kinderbezoek. Zo kan ik de meeste partners bereiken. 8.4.2
Kinderbezoek 10/04/2010
Aantal afgenomen enquêtes: 1 Methode: De nieuwe enquête werd afgenomen tijdens het kinderbezoek, in de speelzaal. Observatie partners: De respondent zat de hele tijd alleen aan de tafel, terwijl de vader met het kind aan het spelen was. Omdat ik dit observeerde, heb ik haar de enquête laten invullen. Zij was onmiddellijk bereid om het te doen. Ze deed het erg geconcentreerd en riep me wanneer ze klaar was.
74 Probleemstelling: Het feit dat ik de enquête maar bij één iemand kon afnemen, heeft zijn redenen. Ik kon niet mee naar de wachtzaal, omdat er slechts 2 vrijwilligers aanwezig waren. Daarom moest ik veel helpen met het klaarzetten van het materiaal en de inkleding van de zaal. Er was onvoldoende tijd over om mee te gaan naar de wachtzaal. Tijdens het kinderbezoek zelf had ik ook weinig tijd om de enquêtes af te nemen. Dit ook door het gebrek aan vrijwilligers, waardoor er veel ander werk verricht moest worden. Er waren ook maar 10 gedetineerde vaders aanwezig. Zeven daarvan waren ook aanwezig op het vorige kinderbezoek, dus werd de enquête al ingevuld door hun partners. Twee van de tien partners, kwamen ook voor het eerst naar het kinderbezoek. Deze kunnen de enquête niet invullen. Eigen beleving: Op het vorige kinderbezoek waren de bevraagde partners positief over de enquête. Dit zorgde ervoor dat ik minder zenuwachtig was. Toen ik de lijst van de deelnemende vaders bekeek, kwam ik tot de conclusie dat ik maar één partners zou kunnen bevragen. Dit vond ik wel jammer, maar het was een probleem waar ik niks kon aan doen. Ik observeerde de partner die ik zou bevragen, en merkte dat ze de hele tijd alleen zat aan de tafel. Het was een ideaal moment om deze persoon te bevragen. Ze onthaalde het ook positief en was gemotiveerd om de enquête in te vullen. 8.4.3
Kinderbezoek 08/05/2010
Aantal afgenomen enquêtes: 3 Methode: De enquête werd afgenomen tijdens het kinderbezoek, in de speelzaal. Observatie partners: Eén partner zag de enquêtes liggen en begon er spontaan in te bladeren. Ik vroeg of ze bereid was om er één in te vullen. Ze bevestigde en nam een enquête mee naar haar plaats. Ze deed het geconcentreerd en vulde heel veel in. Ze deed er lang over om de enquête in te vullen. Ze bracht spontaan de enquête naar me terug en vertelde dat ze veel ingevuld had.
75
De andere partners sprak ik aan, toen ze aan tafel zaten. De gedetineerde vaders waren nog niet aangekomen. Ze waren beide bereid om de enquête in te vullen. Ze deden het onmiddellijk. Ze waren klaar toen de vaders toekwamen. Eén partner riep me, de andere liet de enquête liggen tot ik ze kwam halen. Probleemstelling: Ik kon de enquête bij slecht 3 partners afnemen, dit om verschillende redenen. Er waren 16 gedetineerde vaders aanwezig, waarvan 8 die al deelnamen aan de vorige kinderbezoeken. Deze partners werden de vorige keer bevraagd. Ook waren er 3 partners bij die voor de eerste keer het kinderbezoek meemaakten. Deze personen kunnen de enquête niet invullen. Dan waren er nog 5 partners die ik kon bevragen, waarvan ik er drie effectief heb gedaan. De twee overige hadden hun handen vol met hun kroost, namelijk 3 kinderen, waardoor het bijna onmogelijk was om deze personen te bevragen. Ook het feit dat we maar met 2 vrijwilligers waren, zorgde ervoor dat er weinig tijd over was om de enquêtes af te nemen. Eigen beleving: Ik kon de enquêtes niet afnemen in de wachtzaal. Dit omdat ik in de speelzaal moest blijven om de heen-en-t-weer-boekjes uit te delen (zie hoofdstuk 7). Dit vond ik wel spijtig, want ik vond het interessanter om de enquêtes in de wachtzaal te verspreiden. De partners moeten er dan toch wachtten, dus neem ik geen kostbare tijd van hen af. Eén partner kwam spontaan naar de enquêtes kijken, dus was het gemakkelijk om haar te motiveren om het in te vullen. Ik had ervoor gekozen om de partners te bevragen vooraleer de vaders aanwezig waren. Dan nam ik ook geen kostbare tijd van het kinderbezoek af. De twee respondenten waren gemotiveerd om de enquête in te vullen. De twee overige partners, die ik in principe nog moest bevragen, waren erg druk bezig met de kinderen. Het waren twee gezinnen met 3 kinderen. Ik vond het nogal ongepast om ze op zo‟n moment dan te storen en heb ervoor gekozen om deze personen niet te bevragen.
76
8.5
Resultaten
Aangezien mijn steekproef 14 personen telt, is het moeilijk om representatieve resultaten te noteren. Toch zijn er enkele zaken die duidelijk naar voor komen en wel belangrijk zijn om weten. Het kinderbezoek is belangrijk omdat er een speelser en losser contact is tussen de vader en het kind. Ze kunnen bijpraten, waardoor de vader zich meer betrokken voelt in de leefwereld van het kind. Het kinderbezoek is aangepast aan de kinderen en de sfeer is helemaal anders dan het gewone bezoek. Bij het kinderbezoek heb je minder het gevoel in een gevangenis te verblijven. Eén partner geeft aan dat het kinderbezoek saai is, vooral voor oudere kinderen. De knutselactiviteit is niet aangepast aan hun leeftijd. Verscheidene personen geven aan dat het eigenlijk te kort is en één keer in de maand veel te weinig is. Alle respondenten geven aan dat het kinderbezoek erg belangrijk is voor hun kind. Daarom praten negen respondenten er achteraf nog over met hun kind. Enkele partners praten erover, zodat het kind snapt wat er gebeurt. Ook het feit dat de kinderen zo enthousiast zijn, zorgt ervoor dat ze er nog over praten. Er zijn 2 respondenten die er niet meer over praten. Dit omdat het kind nog te klein is en de situatie te moeilijk is om uit te leggen. De partners voelen zich goed tijdens het kinderbezoek. Het contact met hun man/vriend verloopt ook losser en ze kunnen als gezin bezig zijn. Tijdens het kinderbezoek kunnen ze de rol van ouders op zich nemen. Er is slechts 1 respondent die zich wel overbodig voelt op het kinderbezoek. 64% van de respondenten staan open voor het nieuwe kinderbezoek, zonder partner. Ze zouden hun kind ernaartoe laten gaan:
77 Slechts 28% van de respondenten zou naar de vorming gaan die georganiseerd wordt. Hetzelfde aantal is geïnteresseerd in de praatgroep voor partners. Wellicht heeft het te maken met het feit dat ze niet goed weten wat beide zaken inhouden. Indien het georganiseerd wordt, moet de communicatie met partners erg duidelijk zijn over wat het aanbod is.
Indien er niets voorzien wordt voor de partners, zouden ze wachten in de wachtzaal of buiten de gevangenis iets ondernemen tot het kinderbezoek afgelopen is. Er zou geen enkele partner terug naar huis gaan.
78
8.6
Besluit
Momenteel mogen de partners meekomen naar het kinderbezoek, maar vanaf september zou er een extra kinderbezoek komen, exclusief voor vader en kind. Om eens te peilen naar de behoeften en gevoelens van de partners daaromtrent, heb ik een behoeftenonderzoek opgestart. Er werden twee verschillende enquêtes opgemaakt. Deze werden afgenomen op drie kinderbezoeken. De ene keer in de wachtzaal, de andere keren tijdens het kinderbezoek zelf. Door verscheidene redenen werd er gewerkt met een beperkte steekproef van 14 personen. Dit is in principe te weinig om een representatief beeld te schetsen. Toch zijn enkele zaken naar voor gekomen bij het onderzoek. Zo wordt het huidige kinderbezoek al waardevol bevonden. Zowel voor de partner, het kind en de vader is het een meerwaarde. Over het kinderbezoek praten met het kind, gebeurt in de meeste gevallen. Het nieuwe kinderbezoek wordt door 64% positief onthaald. Ze vinden niet dat er perse iets moet georganiseerd worden voor de partners, want de deelname aan praatgroepen en vormingscursussen zou gering zijn. Ze zouden liever buiten de gevangenis iets ondernemen of wachten in de wachtzaal.
79
9
Activiteiten voor vaders
Als ergotherapeut is het belangrijk dat je door middel van activiteiten bepaalde doelstellingen probeert te vervullen. We vertrekken natuurlijk altijd vanuit de cliënt. Mijn cliënteel is in eerste instantie de gedetineerde vaders, want met hen kom ik het meest in contact. Mijn doelstellingen staan in verband met hun kinderen, dus zijn zij ook in zekere mate mijn cliënteel. Als ergotherapeut is het immers van groot belang rekening te houden met de invloed van de omgeving. De fysieke omgeving, de gevangenis, is ook een beïnvloedende factor. Ik mag dit gegeven niet vergeten. Dit heeft zowel gevolgen voor mijn cliënten als persoon, maar absoluut ook voor de activiteiten die ik geef. Zo brengt de gevangenis heel wat beperkingen met zich mee. Ik moet erg veel rekening houden met de materialen die ik gebruik. Alles wat kneedbaar en vervormbaar is, zoals klei en papier-maché, mag absoluut niet gebruikt worden. Het is dan ook belangrijk dat ik creatief op zoek ga naar alternatieven. Ook moet ik voor alles de toestemming vragen. Ik moet dus een ruime tijd op voorhand weten welke materialen ik ga gebruiken. Aangezien er ook geen ergotherapeut aanwezig is, moet ik het meeste materiaal ook nog gaan kopen. Dit schept dan natuurlijk ook weer mogelijkheden, maar toch moet ik actief bezig zijn met mijn activiteiten.
9.1
Hoofddoelstelling activiteiten
Een activiteit hangt altijd af van het therapeutisch doel dat de ergotherapeut vooropstelt. Mijn activiteiten hebben telkens hetzelfde hoofddoel, maar uiteraard zal elke activiteit op zich nog subdoelen met zich meebrengen. Mijn hoofddoelstellingen zijn: band tussen vader en kind behouden/versterken tijdens detentie; gevoel van „vader zijn‟ terugkrijgen (als ouder iets betekenen voor je kind). Deze hoofddoelstellingen hou ik altijd in gedachten wanneer ik een activiteit geef.
80
9.2
Cliënten activiteiten
In de gevangenis te Dendermonde is de populatie nogal wisselend, waardoor het moeilijk is om cliënten te volgen. Echter heb ik toch enkele cliënten die vaak naar een activiteit komen. Vandaar dat de keuze gevallen is op deze personen. Met K.DB, M.DV en K.DV heb ik een kennismakingsgesprek gehad met de bedoeling informatie in te winnen. De probleemdefiniëring heb ik gedaan aan de hand van MOHO. G. DM heb ik beschreven aan de hand van het KAWA-model. Bij elke cliënt staat ook een lijst van de activiteiten waaraan ze deelnamen. 9.2.1
Cliënt 1: K.DB
K.DB is een 39-jarige man die sinds 15 oktober 2009 in de Rijksgevangenis te Dendermonde verblijft. Gedurende mijn stage, namelijk op 23 maar 2010, kwam hij vrij. K. is gehuwd en heeft 2 kinderen, van 6 en 8 jaar. Probleemdefiniëring volgens MOHO MENSELIJKE COMPONENTEN Wil Persoonlijke effectiviteit ( beeld dat men heeft van de eigen capaciteiten en doeltreffendheid) tactvol; eerlijk zijn; steeds mezelf blijven. Waarden (wat men belangrijk en zinvol vindt) respect hebben voor elkaar; verantwoordelijkheid durven nemen; eerlijk zijn tegenover anderen. Interesses (wat men leuk vindt en wat voldoening geeft) huishoudelijke activiteiten; fietsen (spinning); op café gaan (poolen, iets drinken).
81 Gewenning Gewoonten (in een gevangenis gebeurt alles volgens routine) telkens drie keer in de week bezoek; elke dag bellen; op maandag fitness; op woensdag speelzaal; Tv-kijken net voor het slapengaan; één keer in de maand op zaterdagnamiddag kinderbezoek; om 14 dagen naar bibliotheek. Rollen (bepaalde sociale status met verwachtingen) vader; echtgenoot; zoon; broer ( geen contact meer met zijn zus); gedetineerde (na vrijlating: ex-gedetineerde); vroeger: zelfstandige. Uitvoeringsvermogen
sportief, behulpzaam, sociaal, actief.
OMGEVING Fysische Gevangenis (werkplaats, cel, paleis, bezoekzaal, …) Sociale omgeving andere gedetineerden; penitentiair personeel; celgenoten (zitten met 4 op cel); echtgenote; kinderen; moeder; vader (hij is ziek, dus kan niet op bezoek komen); twee goede vrienden.
82 HANDELINGSNIVEAU Participatie
werkt in de gevangenis (T-shirts versnijden); doet aan verschillende activiteiten mee. Zowel cursussen als sportactiviteiten.
Vaardigheid Motorische vaardigheden Grof –en fijnmotorisch geen problemen Communicatie –en interactievaardigheden spontaan praten met anderen; behulpzaam; assertief; eerlijk tegenover de ander; voelt zich goed in een groep; uiten van gevoelens doet hij enkel als hij persoon kent. Activiteiten:
9.2.2
Kinderbezoek op 13 maart 2010
Cliënt 2: M.DV
M.DV is een 31-jarige man die sinds 13 augustus 2009 in de Rijksgevangenis te Dendermonde verblijft. Gedurende mijn stage, namelijk op 29 maart 2010 vertrok M. op transfer naar Tilburg. Probleemdefiniëring volgens MOHO MENSELIJKE COMPONENTEN Wil Persoonlijke effectiviteit ( beeld dat men heeft van de eigen capaciteiten en doeltreffendheid) zelfzeker , doorzetter.
83 Waarden (wat men belangrijk en zinvol vindt) respect, eerlijkheid, trouw. Interesses (wat men leuk vindt en wat voldoening geeft) muziek, sport, Tv-kijken. Gewenning Gewoonten (In de gevangenis verloopt alles in routine) Tv-kijken net voor het slapengaan; elke dag bellen; elke dag naar muziek luisteren. Rollen (bepaalde sociale status met verwachtingen) vader, zoon, echtgenoot, broer, gedetineerde. Uitvoeringsvermogen doorzetten; assertief; actief meewerken als er iets gedaan moet worden. OMGEVING Fysische Gevangenis Sociale omgeving andere gedetineerden, celgenoten, penitentiair personeel, vriendin, moeder, ex, drie kinderen.
84 HANDELINGSNIVEAU’S Participatie werk= fatik (poetsen, eten opdienen, …); neemt deel aan verschillende activiteiten die georganiseerd worden. Zowel cursussen, creatieve -en sportactiviteiten. Vaardigheid Motorische vaardigheden grof en fijnmotorisch geen probleem Communicatie –en interactievaardigheden in een nieuwe groep is hij verlegen; gaat gevoelens niet uiten in groep; communiceert rustig naar iemand dat hij niet kent; bij irritaties gaat hij de persoon negeren; bij iemand dat hij goed kent, maakt hij veel grapjes en gaat hij luider gaan praten; valt op in groep (luid spreken, zwarte humor, …); kropt zijn gevoelens op. Door muziek en sport kan hij zijn emoties wel kwijt. Activiteiten: 9.2.3
Kinderbezoek op 13 maart 2010 Cliënt 3: K.DV
K.DV is een 27-jarige man, die sinds 18 november 2009 verblijft in de Rijksgevangenis te Dendermonde. K. is gehuwd en heeft 1 kind van 7 maanden. Probleemdefiniëring volgens MOHO MENSELIJKE COMPONENTEN Wil Persoonlijke effectiviteit ( beeld dat men heeft van de eigen capaciteiten en doeltreffendheid) goede omgang met kinderen; sportief zijn; doorzetten.
85 Waarden (wat men belangrijk en zinvol vindt) eerlijkheid, geheimhouding, respect tegenover elkaar. Interesses (wat men leuk vindt en wat voldoening geeft) sport (fitness); bezoekjes van de vriendin en zijn kind. Gewenning Gewoonten (in een gevangenis gebeurt alles volgens routine) elke dag werken; elke dag naar wandeling; 3 keer in de week bezoek; elke dag bellen. Rollen (bepaalde sociale status met verwachtingen) vader, zoon, echtgenoot, broer. OMGEVING Fysische gevangenis Sociale omgeving celgenoten (zitten met 4 op cel); penitentiair personeel; andere gedetineerden; vriendin; kindje; ouders van vriendin (geen contact meer met eigen ouders); vriend. HANDELINGSNIVEAU’S Participatie
werkt elke dag in de gevangenis (vestiaire); kan vaak niet meedoen aan cursussen, door job, maar zou het wel graag willen (indien het ‟s avonds is); gaat elke dag naar wandeling.
86 Vaardigheid Motorische vaardigheden grof –en fijnmotorisch geen problemen Communicatie –en interactievaardigheden afwachtende houding; moet zich veilig voelen in groep, vooraleer hij iets zegt; spontaan tegen mensen die hij kent; weinig oogcontact maken; vertelt weinig uit zichzelf; houdt gevoelens voor zichzelf, zal deze niet uiten. Activiteiten: 9.2.4
Kinderbezoek 10 april 2010 Cliënt 4: Gu.VC
Met deze persoon heb ik geen gesprek gehad in functie van het MOHO-model. Gu. volgde wel de cursus vader in detentie, waardoor ik wel een intakegesprek met hem deed. Uit dit gesprek haalde ik onderstaande informatie over zijn kinderen en gezinssituatie: Gu. heeft 2 eigen kinderen, namelijk C. (7 jaar) en I. (6 jaar). Voor de detentie had hij een erg goede band met hen. Hij is bang voor de toekomst, want nu is hij gescheiden en weet nog niet hoe de regeling van de kinderen zal verlopen. Graag wil hij zijn kinderen bij zich en hoopt dit ook te kunnen verwezenlijken. Tijdens detentie probeert hij de band met zijn kinderen te behouden door regelmatig te telefoneren met hen. Ook zijn schoonouders brengen de kinderen naar het tafelbezoek. Dit stelt hij enorm op prijs. Hij schrijft zich ook steeds in voor het kinderbezoek. Gu. heeft het moeilijk met het feit dat hij in de gevangenis zit en voelt schaamte tegenover zijn kinderen. Hij heeft het ook niet zelf aan hen verteld, maar vermoedt dat ze het weten door zijn (ex)vrouw of zijn (schoon)ouders. Hij is bang dat zijn kinderen hem zullen afwijzen als vader. Hij is bang dat er iets gebroken is tussen zijn kinderen en hem, maar wil dit stap voor stap weer gaan opbouwen. Door het kinderbezoek wil hij de eerste stap zetten. Wanneer Gu. over zijn kinderen praat, komen de emoties sterk naar voor. Hij krijgt steeds tranen in zijn ogen en heeft het zichtbaar moeilijk.
87 Activiteiten: 9.2.5
Kinderbezoek 10 april 2010; inkleding kinderbezoek Pasen; paascadeau voor kinderen; kaarten maken. Cliënt 5: G.DM
Probleemdefiniëring volgens KAWA G. beschrijft zichzelf als een rivier die heel veel water bezit en erg snel stroomt. Hij vindt dat zijn leven erg snel voorbij gaat. De zijwanden en rivierbodem is erg breed. Het water kan daardoor hard gaan stromen. Er zijn niet veel mensen om hem heen, maar de mensen die er zijn, betekenen wel veel voor hem. Ze steunen hem en geven de kracht die hij nodig heeft. Daardoor krijgt hij steeds veel levensenergie, waardoor hij verder in het leven kan. Er zijn veel rotsen en stenen in zijn leven. Hij heeft veel meegemaakt, waardoor zijn water af en toe trager ging stromen. Toch zijn er grote ruimten tussen de verschillende stenen. Dit zijn zaken waaraan hij wil werken, dit om de stenen weg te krijgen. Hij wil niet meer dezelfde stommiteiten doen, die hij vroeger wel gedaan heeft. Die ruimten worden ook vergroot door de steun die hij krijgt van zijn omgeving. Zijn vriendin en kinderen zijn erg belangrijk. Zonder hen zal het niet lukken om de stenen weg te krijgen. Het vele drijfhout geeft aan dat hij een sterk karakter heeft. Hij geeft aan dat zijn houtblokken de stenen kunnen wegduwen. Hij is sterk en zal proberen de stenen weg te krijgen. De groene plantjes op de bodem en op het drijfhout, geven aan dat hij steeds iets vindt om zich aan op te trekken. Telkens raakt hij er bovenop. Dit zie je letterlijk, doordat de groene plantjes ook op de oever staan. Deze geven aan dat hij in de toekomst boven water wil blijven.
88 Ik interviewde G. ook voor de cursus ‘Vader in detentie’. Daaruit haalde ik heel wat informatie over zijn kinderen en gezinssituatie. G. heeft 2 kinderen, namelijk J. (18 jaar) en N. (16 jaar): G. heeft zijn kinderen alleen opgevoed, tot de moeder ze opeiste. Net voor detentie woonden beide kinderen in bij hun moeder. De grootmoeder woont in hetzelfde appartement. De band met de moeder en schoonmoeder is niet goed. De band met de kinderen is heel verschillend. Met J. had hij vroeger een goeie band, maar daar is verandering in gekomen toen J. op het verkeerde pad kwam. Hij heeft ook een maand in de gevangenis gezeten en sindsdien is de band met hem wat moeilijker. De relatie met zijn dochter is wel erg goed. Ze woonde wel in bij haar moeder, maar kwam vroeger vaak naar G. Haar broer J., daarentegen niet. Zijn kinderen weten dat hij in de gevangenis zit. Zijn jongste broer heeft J. en N. zelfs eens naar de gevangenis gebracht, voor het tafelbezoek. G. kreeg het gevoel dat hij niks kon vertellen aan N., omdat J. hen onderbrak. Nu heeft G. kinderbezoek aangevraagd voor N. Hij wil J. daar niet bij. Hij kijkt er enorm naar uit om zijn dochter te zien en met haar te kunnen praten. In de toekomst zou N. terug bij hem komen wonen, maar J. blijft bij zijn moeder. Zowel G. als J. vinden dit de beste oplossing. Activiteiten: 9.2.6
Kinderbezoek 8 mei 2010; maken van een paascadeau; inkleding kinderbezoek Moederdag. Cliënt 6: Gr.VL
Toen ik de kennismakingsgesprekken met als basis het MOHO-model afnam, verbleef Gr. nog niet in de gevangenis. Ik sprak hem wel voor het eerst bij het kennismakingsgesprek voor de cursus „Vader in detentie‟. Uit dit gesprek haalde ik onderstaande informatie over zijn kinderen en gezinssituatie. G. heeft 3 eigen kinderen, namelijk N. (9), T.(8) en S.(4). Hij heeft ook 1 stiefdochter van 18 jaar. Zij heeft ook een kindje van 6 maanden. De band met zijn eigen kinderen was erg goed voor detentie. De relatie met zijn stiefdochter is niet goed. Ze luistert niet, rebelleert tegenover ouders en houdt geen rekening met de andere kinderen. Voor de detentie stond zijn hele leven in het teken van zijn kinderen. Dit wil hij na detentie weer opnemen.
89
De zorg voor de kinderen gebeurt momenteel door zijn vrouw. Ze mogen af en toe logeren bij zijn (schoon)moeder. Toch is de detentie heel zwaar voor zijn vrouw en G. wil ze graag ondersteunen, maar wordt beperkt door de detentie. Telefonisch contact behouden met zijn kinderen verloopt erg moeilijk. In het begin van de detentie had hij te weinig geld om te telefoneren. Eenmaal hij kon telefoneren, deed hij dit elke dag. Zo probeert hij het contact met hen te behouden. Ze komen niet op gewoon bezoek, omdat ze te druk zouden zijn en de rust verstoren in de bezoekzaal. Hij vraagt kinderbezoek aan, zodat hij ze toch zo snel als mogelijk kan zien. Gr. heeft zelf geen goede jeugd gehad. De relatie met zijn vader verliep heel moeilijk. Hier komt duidelijk naar voor dat Gr. het helemaal anders wilt aanpakken. Hij wil een echte vader zijn voor zijn kinderen. Activiteiten:
Kinderbezoek 8 mei; inkleding kinderbezoek Moederdag.
90
9.3
Activiteiten voor vaders
Volgende activiteiten worden in dit hoofdstuk besproken: 9.3.1
Kinderbezoek 13/02, Kinderbezoek 13/03, Inkleding Kinderbezoek Pasen, Paascadeau voor kinderen, Kinderbezoek 10/04, Kaarten maken, Inkleding Kinderbezoek Moederdag, Kinderbezoek 08/05, Vader in detentie. Kinderbezoek: 13/02/2010
Aantal vaders 12 Aantal kinderen 20 Doelstelling
stimuleren van het opnemen van de vaderrol; stimuleren van samen „spelen‟ en „knutselen‟; een fijn vader - kind moment beleven.
Dit kinderbezoek viel in de eerste week van mijn stage. Het was allemaal nieuw voor mij en ik moest dus zelf nog uitzoeken hoe alles in zijn werk ging. Daardoor kon ik niet gericht gaan observeren en werd er dus geen observatieverslag gemaakt. 9.3.2
Kinderbezoek: 13/03/2010
Aantal vaders 14 Aantal kinderen 20 Doelstelling
stimuleren van het opnemen van de vaderrol; stimuleren van samen „spelen‟ en „knutselen‟; een fijn vader - kind moment beleven.
91 Observaties Ik maakte een observatie van 2 cliënten, namelijk K.DB en M.DV. Observatie K.DB
bij aankomst in de speelzaal, heeft hij veel aandacht voor zijn vrouw. Hij knuffelt haar. Hij begroet zijn 2 kinderen met een knuffel. De kinderen gaan tegenover hem zitten, zijn vrouw naast hem; praat veel met zijn vrouw; kinderen halen knutselgerief; zijn dochter komt naast hem zitten en K. helpt met knutselen; hij wrijft over de rug van zijn dochter en lacht. Hij geeft haar een knuffel; als ik bij hem kom, maakt hij een grapje tegen mij; M. zit naast hem. Ze maken grapjes en lachen erg luid; bij het einde van het bezoek kust hij zijn vrouw, knuffelt zijn kinderen en speelt er nog even mee.
Interpretatie K.DB
meer aandacht voor zijn vrouw, dan voor kinderen; gaat zelf niet naar kind toe, kinderen komen naar hem. Hij geeft dan wel aandacht aan hen; maakt vaak gebruik van humor, om moeilijke periode door te komen; gaat liefdevol om met kinderen.
Observatie M.DV
bij aankomst in de speelzaal loopt hij onmiddellijk naar zijn kinderen toe. Hij knuffelt ze; kinderen zitten op zijn schoot, hij knutselt samen met hen; komt met hen knutselgerief halen ; wandelt wat rond met zijn dochtertje en lacht; speelt met zoon, kietelt hem, M. en zijn zoon lachen luid; praat met kindjes tijdens het knutselen; hij maakt een grapje met K. en ze lachen erg luid; dochtertje ligt te slapen op zijn buik. M. wiegt zachtjes; Bij het einde van het bezoek geeft hij zijn kinderen veel knuffels en groet zijn moeder.
Interpretatie M.DV
geeft heel veel aandacht aan zijn kinderen en gaat liefdevol met ze om; neemt de vaderrol duidelijk op; gebruikt vaak humor.
92 Besluit Iedere vader gaat anders om met zijn kinderen. Het feit dat de vrouw van K. aanwezig is, zorgt ervoor dat hij de aandacht moet verdelen. Bij M. stelt dit probleem zich niet. De kinderen genieten duidelijk allemaal van het moment met hun vader. Het is goed dat er een georganiseerde activiteit is, zodat ze iets kunnen ondernemen. Zo wordt er op een subtiele manier voor gezorgd dat kinderen en vaders samen knutselen en spelen. Beide vaders knutselen en spelen met hun kinderen. Het samen handelen geeft hier aanzet tot intens sociaal contact en sociale verbondenheid, wat dan ook een duidelijke basisbehoefte is. De activiteit brengt ook keuzevrijheid. De vaders en kinderen kunnen immers zelf kiezen hoe ze het kinderbezoek invullen. Dit zorgt ervoor dat ze controle ervaren en gestimuleerd worden tot handelen. Het handelen is betekenisvol voor hen, want ze kunnen hun vaderrol opnemen, wat ook tevredenheid teweeg brengt. Aan de hand van de activiteit wordt de doelstelling, namelijk het opnemen van de vaderrol en een fijn vader - kindmoment beleven in zekere mate bereikt. Ze nemen immers beiden hun vaderrol op zich. Ze geven aandacht aan hun kinderen, op een gepaste manier. Ze benaderen elk kind op basis van leeftijd. M. heeft het zichtbaar gemakkelijker om met zijn kinderen om te gaan. Hij doet het ongedwongen. Het heeft wellicht te maken met de relatie met zijn kinderen vóór detentie. K. is eerder afwachtend naar zijn kinderen toe. Ze moeten zelf naar hem toe komen, vooraleer hij echt met ze bezig is. In zijn leven vóór de detentie, was hij frituuruitbater. Hij had daarmee heel veel werk, waardoor hij zijn kinderen weinig zag. Misschien heeft dit ook wel een invloed op de manier waarop hij nu met zijn kinderen omgaat. Het verloopt minder ongedwongen dan bij M. Hij kan ze wel benaderen op het juiste kindniveau. Voor beide cliënten is het gebruik van humor essentieel. Het is een middel om de moeilijke periode door te komen. Ook het moment dat ze met hun kinderen beleven brengt positieve en negatieve gevoelens met zich mee. De pijnlijke gevoelens verdoezelen ze door de humor.
93 Inkleding zaal Ik stelde voor om te zorgen voor inkleding van de speelzaal binnen het thema „Lente‟. Dit is het resultaat:
Figuur 2: Tafelversiering 1
Figuur 1: Deurversiering Lente
Figuur 3: Tafelversiering 2
Evaluatie: De vorige kinderbezoeken was de zaal nog niet ingekleed binnen het thema. De sfeer van de gevangenis heerste er duidelijk nog. De bloemen zijn een „eyecatcher‟, waardoor de aandacht wordt weggeleid van de tralies en de context waarin ze zich bevinden. Door kleine zaken op tafel te zetten en overal slingers te hangen, is het een wereld van verschil! Tijdens het kinderbezoek speelden de kinderen met de bloemen en gaven ze ook mee met hun vader. De lentesfeer overheerste duidelijk boven de gevangenissfeer.
94 9.3.3
Inkleding Kinderbezoek Pasen: 07/04 en 08/04
Aantal inschrijvingen: 4 Aantal deelnemers sessie 1: 4 Aantal deelnemers sessie 2: 2 Inhoud activiteit Samen met de gedetineerde vaders die deelnemen aan het kinderbezoek, zorg ik voor de inkleding van de speelzaal. Het kinderbezoek heeft als thema Pasen, dus onze inkleding is uiteraard daarop gebaseerd. Gedurende 4 uren kunnen we daaraan werken en ervoor zorgen dat de speelzaal mooi wordt versierd. De hoeveelheid versiering is natuurlijk ook afhankelijk van het aantal deelnemers, want deelname is niet verplicht en gebeurt op vrijwillige basis. Ik heb enkele ideeën over wat er allemaal kan worden gemaakt. Het is uiteraard ook de bedoeling dat de gedetineerden ideeën aanbrengen, want zij moeten zorgen voor de inkleding. Ik zal hen daarin ondersteunen. Enkele ideeën zijn: tafelversiering: beschilderde bloempotjes gevuld met raphia en versierde eitjes (ballonnen); paasslingers aan tafels; gekleurde afbeeldingen en een bord met PASEN aan de deur. Doelstellingen Hoofddoelstelling: actieve betrokkenheid bij het kinderbezoek stimuleren; een bijdrage kunnen leveren in het opfleuren en kindvriendelijk maken van de speelzaal; zorgen dat de kinderen in een sfeervolle omgeving kunnen vertoeven tijdens het kinderbezoek. Subdoelstellingen: creativiteit stimuleren; kunnen samenwerken met anderen; iets kunnen doen voor iemand anders.
95 Observaties Er waren slechts weinig deelnemers. Ik observeerde één iemand die aanwezig was op beide sessies, namelijk Gu. Observatie Gu.VC
Gu. vraagt onmiddellijk wat we zullen maken; hij geeft enkele ideeën aan: maken van slingers en een paasgordijn aan de deur. Ik zeg dat ik zal zorgen voor het nodige gerief; ik leg de opdracht van de bloempotjes uit. Gu. gaat zelfstandig het nodige materiaal halen; hij begint onmiddellijk te schilderen; hij vraagt of er plakband aanwezig is, omdat hij bepaalde delen van de bloempot wil afplakken en daarover schilderen. Uiteindelijk vindt hij een alternatieve methode om hetzelfde resultaat te bekomen; Gu. werkt in stilte; hij schildert enkele potjes, werkt ze zorgvuldig af; Gu. zegt dat hij het jammer vindt dat er zo weinig deelnemers zijn. Hij vertelt dat je iets moet overhebben voor je kinderen. Je kan tijdens je detentietijd weinig voor hen doen, maar met zo‟n kleine zaken beteken je al iets voor hen. Hij zegt dat het fijn is dat hij iets voor hen kan doen. Het inkleden van de speelzaal zorgt er immers voor dat de gevangeniscontext even kan worden vergeten; Gu. maakt een slinger met allerlei eitjes. Hij knipt ze zorgvuldig uit en kleeft ze op het touw; hij vraagt of ik hem wil helpen, omdat het anders niet af zal geraken. Samen maken we de slinger af; hij zegt dat het jammer is dat er niet zoveel versiering zal zijn. Hij vertelt nog enkele ideeën die hij graag uitgewerkt had. Ik geef aan dat de tijd daarvoor te kort is. Hij zucht en knikt. Hij knipt verder en zorgt dat de slinger af is; hij werkt door tot het einde.
Interpretatie Gu.VC
Gu. is creatief ingesteld en zoekt alternatieve oplossingen voor een probleem; hij vindt het erg fijn dat hij iets kan doen voor zijn kinderen; de inkleding van de speelzaal is erg belangrijk voor hem. Hij wil dat het kinderbezoek kindvriendelijker is, zodat zijn kinderen niet angstig hoeven te zijn en de gevangeniscontext zo weinig mogelijk beleven; hij is ontgoocheld in de andere vaders.
96 Besluit Zoals in de probleemdefiniëring wordt aangegeven schaamt Gu. zich over het feit dat hij in de gevangenis vertoeft. Hij voelt dat er daardoor iets gebroken is tussen hem en zijn kinderen. Op alle mogelijke manieren wil hij die relatie weer opbouwen. Door zich actief in te zetten voor het kinderbezoek, probeert hij al een eerste stap te zetten in die richting. Hij wil zich niet schuldig voelen en probeert daarom zoveel mogelijk te doen voor zijn kinderen. Het is prachtig om te zien hoe Gu. zich inzet tijdens de activiteit. Hij wil dat de versiering erg mooi is, dit om de speelzaal zo mooi mogelijk in te richten. Het is echt belangrijk voor hem en hij leeft enorm naar het kinderbezoek toe. In het begin was Gu. weer erg emotioneel. Bij elk moment dat aan zijn kinderen doet denken, komen de emoties naar boven. Hij mist zijn kinderen enorm. Evaluatie activiteit Er waren weinig gedetineerden ingeschreven. Dit komt wellicht doordat ik ook een andere vaderactiviteit georganiseerd had, namelijk het maken van een paascadeau. Ze konden voor beide activiteiten apart inschrijven, met als gevolg dat de meeste zich inschreven voor het cadeau. Dit is een belangrijke les voor de volgende keer. De activiteit wordt als waardevol bevonden. De deelnemers wilden duidelijk iets doen voor hun kinderen en waren gemotiveerd ervoor te werken. Ze vinden het belangrijk dat hun kinderen toch in een sfeervolle omgeving kunnen verblijven tijdens het kinderbezoek.
97 Resultaten
Figuur 4: Deurversiering Pasen Figuur 5: Tafelversiering 1
Figuur 6: Tafelversiering 2
Figuur 7: Tafelversiering 3
Figuur 8: Tafelversiering 4
98 9.3.4
Maken van een paascadeau voor kinderen: 09/04/2010
Aantal inschrijvingen: 10 Aantal deelnemers sessie 1: 6 Aantal deelnemers sessie 2: 9 Inhoud activiteit Iedere vader die deelneemt aan het kinderbezoek van 9 april, kan een paasmandje maken. In dit paasmandje bevinden zich paaseitjes in een paasdoosje en een zelfgemaakte paaspuzzel. Doelstellingen Hoofddoelstellingen: iets kunnen betekenen voor het kind; „vader‟-gevoel behouden tijdens detentie. Subdoelstellingen: creativiteit stimuleren; ontspanning beleven. Observaties Er waren heel wat vaders aanwezig, dus heb ik 2 observaties kunnen maken. Gu. VC was aanwezig op beide sessies, G.DM enkel op de 2e sessie. De eerste sessie kon hij niet volgen, omdat hij moest werken. Observatie Gu.VC
hij heeft tranen in zijn ogen bij het begin van de activiteit; begint onmiddellijk met het maken van een paasmandje; hij knipt verschillende figuren uit en bekijkt hoe hij ze op het mandje zal bevestigen; hij versiert 2 mandjes op een verschillende manier; hij werkt goed door; hij werkt in stilte, werkt zorgvuldig de mandjes af; Gu. vraagt mij of hij helpen kan. Ik vertel dat hij een paaspuzzel kan maken. Hij zegt dat zijn kinderen erg tevreden zullen zijn met het mandje en de paaseitjes en de puzzel niet hoeft; hij wil erg graag helpen met het maken van mandjes voor andere vaders (die niet deelnemen aan deze activiteit, maar wel naar het kinderbezoek komen); hij maakt nog enkele mandjes. Werkt deze zorgvuldig af. Hij knipt verschillende figuren uit en bevestigt dit op de mandjes; hij werkt goed door om alle mandjes op tijd af te krijgen; hij vraagt af en toe wat er nog gedaan moet worden;
99 Interpretatie
de emotionele gevoelens komen weer duidelijk naar voor. Hij mist zijn kinderen; hij vindt het fijn om iets te doen voor zijn kinderen. Hij heeft het gevoel dat dit veel voor hen betekent; hij is creatief ingesteld en geniet van de creatieve opdracht; voelt zich verbonden met de andere vaders en weet wat ze voelen. Hij wil dan ook graag deze kinderen blij maken met een paasmandje.
Observatie G.DM Hij is enkel de tweede sessie aanwezig.
G. vertelt dat zijn dochter niet naar het kinderbezoek zal komen, door omstandigheden. Hij zegt dat hij het erg spijtig vindt; G. vraagt of hij me kan helpen met mandjes maken; samen met Gu. maakt hij de verschillende mandjes zorgvuldig af; hij knipt verschillende figuren uit en bevestigt dit op de mandjes; hij werkt in stilte; hij werkt goed door en zorgt dat alle mandjes op tijd klaar zijn;
Interpretatie
hij mist zijn dochter en vindt het erg spijtig dat ze niet kan komen; hij voelt zich verbonden met de andere vaders en weet wat zij voelen. Hij wil graag deze vaders helpen, zodat zij hun kinderen blij kunnen maken; hij is erg behulpzaam.
Besluit De verbondenheid tussen de verschillende vaders is enorm. Ze zitten allemaal in dezelfde situatie, namelijk het feit dat vader en kind niet samen kunnen zijn. Elke vader heeft natuurlijk een andere relatie met zijn kinderen, maar het gemis is er bij iedereen. G. en Gu. tonen een mooi gebaar, door te helpen met het maken van mandjes voor andere vaders. G. komt naar de sessie, ook al weet hij dat het kinderbezoek voor hem niet doorgaat. Hij wil de andere vaders helpen en hun kinderen blij maken.
100 Evaluatie activiteit De massale opkomst doet vermoeden dat deze activiteit wel belangrijk voor hen is. Ze kunnen iets doen voor hun kinderen en behouden zo het vadergevoel. Ze besteden er heel veel aandacht aan de mandjes en willen dat het er goed uitziet. Ze willen dat hun kinderen trots en tevreden zijn met het resultaat. Ik observeerde de vaders ook tijdens het kinderbezoek. Ik wilde de reacties op de cadeaus bekijken. De vaders gaven met trots de cadeautjes aan de kinderen en de kinderen waren erg blij dat ze iets kregen. De jonge kinderen gaven de vader onmiddellijk een knuffel. De iets oudere kinderen gaven een knuffel en bedanken hem verbaal. De meeste begonnen onmiddellijk te smullen van de paaseitjes. Iedereen nam zijn paasmandje mee naar huis. Het blijkt een goed initiatief te zijn die de kinderen wel weten te appreciëren. Ook de vaders krijgen een goed gevoel bij het zien van de blije gezichten. De vaders die niks maakten en die toch een paasmandje konden afgeven aan hun kinderen, waren enorm blij en apprecieerden het gebaar enorm. Ze bedanken mij ruimschoots voor het cadeau. Resultaat
Figuur 9: Paascadeau voor kinderen
101
9.3.5
Kinderbezoek: 10/04/2010
Aantal vaders 10 Aantal kinderen 15 Doelstelling
stimuleren van het opnemen van de vaderrol; stimuleren van samen „spelen‟ en „knutselen‟; een fijn vader - kind moment beleven.
Observaties K.DB is vrijgekomen op 23 maart, dus volgde dit kinderbezoek niet meer. M.DV vertrok 29 maart op transfer naar de gevangenis in Tilburg. Daarom heb ik 2 andere cliënten gekozen, namelijk K.DV en Gu.VC Gu.VC beleeft zijn eerste kinderbezoek. Observatie K.DV
bij aankomst in de speelzaal loopt hij onmiddellijk naar zijn vrouw; hij neemt K. in zijn armen en wiegt ze heen en weer; hij houdt ze boven zijn hoofd en lacht erg luid. Hij knuffelt haar; praat tegen K. op een lieve toon; hij praat met zijn vriendin en wiegt K.; zijn vrouw en K. spelen samen met K. (knuffelen, kietelen, …); hij vraagt aan mij of er een schommelbedje is waarin hij K. kan leggen; hij legt K. voorzichtig in het bedje. Samen met zijn vrouw legt hij een dekentje op K.; praat met zijn vrouw en lachen vaak; schommelt het stoeltje heen en weer en geeft kusjes op de voet van K.; kijkt vaak naar K. en schommelt het bedje; haalt K. uit het bedje, wanneer ze wakker wordt. Hij knuffelt haar; bij het einde van het bezoek neemt K. uitgebreid afscheid van zijn vrouw en K. (knuffels en kusjes)
Interpretatie
gaat erg liefdevol om met zijn kindje, benaderd ze op kinderlijke manier; het lukt goed om de aandacht te verdelen tussen zijn vrouw en kind; Neemt de vaderrol op zich tijdens het kinderbezoek; geeft veel om zijn kind en vindt het kinderbezoek belangrijk om contact met haar te maken.
102 Observatie Gu.VC
bij aankomst in de speelzaal loopt Gu. naar zijn kinderen en geeft ze beide een knuffel; hij begint onmiddellijk te wenen; neemt C. op zijn schoot, I. zit op de stoel naast hem; praat af en toe met schoonmoeder (zit tegenover hem); hij kijkt hoe zijn kinderen knutselen en helpt hen waar nodig; de kinderen komen vaak knutselgerief halen. Ze knutselen aan tafel; Gu. knutselt samen met C.; C. gaat aan de overkant zitten. Gu. helpt I. met het knutselwerkje; er rolt af en toe een traan over de wang van Gu. Hij heeft de hele tijd tranen in de ogen; praat met zijn kinderen; bij het einde van het bezoek geeft hij een knuffel aan de twee kinderen en begroet zijn schoonmoeder.
Interpretatie Gu.VC
is steeds bezig met zijn kinderen, neemt de vaderrol op zich; is in het begin nogal onwennig, weet niet hoe hij zich moet gedragen tegenover zijn kinderen. Naarmate het bezoek verder vordert, loopt het beter, maar toch nog niet volledig ongedwongen. Gu. voelt schaamte tegenover zijn kinderen; toont emoties heel sterk; geeft evenveel aandacht aan beide kinderen; geeft enorm om zijn kinderen en is blij dat ze op bezoek komen.
Besluit Iedere vader gaat anders om met zijn kinderen, ook elk kind is uniek. K. lijkt weinig hinder te ondervinden van het feit dat zijn kind hem moet bezoeken in de gevangenis. Zijn dochtertje is ook nog erg jong, dus is het moeilijk om te weten wat er allemaal tot haar doordringt. K. weet wat hij kan verwachten van een kinderbezoek en speelt onmiddellijk ongedwongen met zijn kindje. Hij geniet van elk moment dat hij met haar kan delen en vindt het erg leuk om de vaderrol op zich te nemen. Gu.‟s eerste kinderbezoek was erg emotioneel. Hij schaamt zich over het feit dat hij in de gevangenis zit en hij weet niet hoe hij zich moet gedragen. Naarmate het kinderbezoek vorderde, werd hij losser. Toch is hij nog wat terughoudend naar zijn kinderen toe. Toch neemt hij de vaderrol volledig op zich en geniet van een fijn vader-kind moment. Ook zijn kinderen zijn in het begin afwachtend. Ze gaan uiteindelijk spontaan naar hun vader toe en laten toe dat hij de vaderrol op zich neemt.
103
Het is duidelijk dat elke vader het kinderbezoek op zijn manier beleeft. De manier waarop ze zelf omgaan met de detentie is daarbij van groot belang. Gu. heeft moeite met de detentie, dus is het moeilijker om contact te maken met zijn kinderen. Hij is ook bang van hun reactie, wat ertoe leidt dat hij in het begin wat afstandelijk is. Bij beide vaders is het duidelijk dat het kinderbezoek ervoor zorgt dat de vaderrol kan opgenomen worden. Ieder vult dit wel in op zijn eigen manier. Het feit dat de kinderen samen met de vaders kunnen knutselen, zorgt dat de band behouden wordt. Of de vaders de kans grijpen om de band te behouden, ligt natuurlijk ook aan hen. De reactie van de kinderen en de manier waarop de gedetineerde vaders omgaan met detentie en de kinderen, speelt hierbij een grote rol. 9.3.6
Kaarten maken
Aantal inschrijvingen: 39 (13 per sessie) Aantal deelnemers sessie 1: 8 Aantal deelnemers sessie 2: 9 Aantal deelnemers sessie 3: 6 Inhoud activiteit Wenskaarten zijn belangrijk om het contact te behouden met de buitenwereld, waaronder ook de kinderen van gedetineerden. Een kaartje zegt immers meer dan woorden. Omdat de wenskaarten van de gevangenis niet steeds voldoen aan de behoeften van de gedetineerden, ontstaat het idee om zelf wenskaarten te ontwerpen. Uiteraard schrijven niet enkel de vaders zich in voor deze activiteit, aangezien ze aangeboden werd voor alle gedetineerden. Doelstellingen Hoofddoelstellingen: een persoonlijk kaartje kunnen opsturen naar dierbare personen; contact behouden met familie, vrienden, …. Subdoelstellingen: zinvolle vrijetijdsbesteding stimuleren; creativiteit stimuleren; ontspanning beleven.
104 Observatie Ik observeer 1 vader, Gu.VC, omdat hij een kaart maakt voor de communie van zijn oudste zoon. Observatie Gu. VC
neemt de prent van een voetballer en zegt dat zijn zoontje van voetbal houdt; Gu. begint onmiddellijk met het uitknippen van zijn prent; hij vraagt hoe „Communie‟ geschreven wordt. Ik help hem daarbij; hij zoekt letters in tijdschriften; hij lacht en maakt grapje met K.; hij toont aan mij wat hij gemaakt heeft. Hij vraagt of het mooi is. Ik bevestig; hij zoekt in een kinderboekje een prent van Piet Piraat. Hij versiert een kaart en bevestigt de prent erop. Hij zegt dat hij ook een kaart gemaakt heeft voor zijn andere zoon, anders zou deze teleurgesteld zijn. ik vertel hem dat het heel mooi is; hij vertelt over zijn zoontje, terwijl hij naar de kaart kijkt. Er staan tranen in zijn ogen;
Interpretatie Gu.VC
hij concentreert zich op het maken van de kaart. Hij wil dat de kaart mooi is, zodat zijn zoon blij is; weet wat de interesses van zijn zoon zijn en speelt daarop in is creatief ingesteld; met behulp van de kaart, vertelt hij over zijn kinderen. Het is een middel om zich te uiten; hij wil voor beide kinderen iets maken, zodat niemand teleurgesteld is; hij mist zijn kinderen enorm.
Besluit Het is duidelijk dat Gu. veel over heeft voor zijn kinderen. Hij zet zich graag in voor hen. Het kaartje toont aan dat hij steeds aan zijn kinderen denkt en ook wilt dat zij aan hem denken. Hij voelt dat er iets gebroken is tussen hem en zijn kinderen, maar wil op alle mogelijke manieren deze relatie weer opbouwen. Door zich actief in te zetten en zaken te maken voor hen, zet hij al een eerste stap in deze richting. Hij wil zich niet meer schuldig voelen en al het nodige doen om dat schuldgevoel weg te krijgen. Als hij veel doet voor zijn kinderen, kunnen ze hem niks verwijten.
105 9.3.7
Inkleding kinderbezoek Moederdag: 06/05 en 07/05
Aantal inschrijvingen: 12 Aantal deelnemers sessie 1: 4 Aantal deelnemers sessie 2: 7 Aantal deelnemers sessie 3: 6 Inhoud activiteit Samen met de gedetineerde vaders die deelnemen aan het kinderbezoek, zorg ik voor de inkleding van de speelzaal. Het kinderbezoek heeft als thema Moederdag, dus onze inkleding is uiteraard daarop gebaseerd. Gedurende 6u kunnen we daaraan werken en ervoor zorgen dat de speelzaal mooi versierd wordt. De hoeveelheid versiering is natuurlijk ook afhankelijk van het aantal deelnemers, want deelname is niet verplicht en gebeurt op vrijwillige basis. Ik verzamelde enkele ideeën over wat er allemaal gemaakt kan worden. Het is uiteraard ook de bedoeling dat de gedetineerden zelf ideeën aanbrengen. Het is de bedoeling dat zij eigenlijk zorgen voor de inkleding en dat ik hen daarin ondersteun. Enkele ideeën zijn: tafelversiering: vaasje (uit wc-rolletje) in de vorm van een hartje, beschreven met gedichten. We plaatsen er ook een zelfgemaakt bloemetje in; bloemengordijn, gekleurde prenten en het woord Moederdag aan de deur; groot bord met tekening van moeder en kind; slingers aan tafels in vorm van hartjes, broeken en T-shirts. Doelstellingen Hoofddoelstelling: actieve betrokkenheid bij het kinderbezoek stimuleren; een bijdrage kunnen leveren in het opfleuren en kindvriendelijk maken van de speelzaal; zorgen dat de kinderen in een sfeervolle omgeving kunnen vertoeven tijdens het kinderbezoek. Subdoelstellingen: creativiteit stimuleren; kunnen samenwerken met anderen; iets kunnen doen voor iemand anders.
106 Observaties Ik observeer G.DM en Gr.VL Observatie G. DM
hij zegt dat hij de vorige sessie ook wilde helpen, maar niet kon wegens bezoek. Hij zegt dat hij het jammer vindt; ik vertel wat er nog allemaal moet gebeuren. S. (een andere gedetineerde) geeft een idee aan. Hij vraagt of we een lange slinger kunnen maken en deze kunnen uithangen van de ene naar de andere kant van de zaal. Ik zeg dat dit kan en vraag aan G. of hij ermee wilt helpen; G. vraagt wat hij moet doen. S. geeft de uitleg en G. begint onmiddellijk met het aan elkaar nieten van wc-rolletjes; hij werkt in stilte; als hij klaar is, blijft hij in stilte aan tafel zitten en kijkt wat rond; ik vraag hem of hij hartjes wil uitknippen. Hij gaat materiaal halen en knipt de hartjes uit. Hij doet het anders dan dat ik getoond had, hij maakt speciale hartjes, op zijn eigen manier.
Interpretatie G.DM:
werkt zelfstandig; is afwachtend, moet aangespoord worden om iets te doen; creatief ingesteld; hij vindt het fijn dat hij kan helpen met de inkleding. Hij geniet ervan.
Observatie Gr.Vl
hij vraagt wat er moet gedaan worden; hij begint spontaan de bloemenvaasjes te maken. Hij bevestigt de bierkaartjes op een eigen manier; Hij zegt dat de zaal mooi versierd zal zijn en dit wel leuk is voor de kinderen; hij zegt dat hij klaar is. Ik vraag of hij wil helpen met slingers maken. Hij haalt onmiddellijk het materiaal en maakt de slingers. Hij doet het zorgvuldig.
Interpretatie:
hij werkt erg zelfstandig; creatief ingesteld; concentreert zich op de taak en vergeet de rest om zich heen; hij is erg behulpzaam; is erg gemotiveerd om te zorgen dat de zaal mooi versierd is. Werkt ook alles met precisie af; hij vindt het leuk dat hij iets kan doen voor zijn kinderen en is ervan overtuigd dat de inkleding een positief effect zal hebben.
107 Besluit Beide vaders zijn erg gemotiveerd om mee te werken aan de inkleding. Gr. doet het vooral voor zijn eigen kinderen, terwijl G. het vooral belangrijk vindt voor de andere kinderen. Zijn dochter is immers 16, dus de inkleding speelt niet meer zo een grote rol. Ze helpen beide erg veel met de inkleding en zorgen dat alles zorgvuldig en op tijd af is. Ze leggen ook hun eigen accenten bij de zaken die ze maken. Zo hebben ze een persoonlijke inbreng in de inkleding. Evaluatie activiteit De eerste sessie ging door in de voormiddag, wat ertoe leidt dat er minder opkomst was. De meeste gedetineerden moeten werken of gaan naar de wandeling. Bij de andere sessies was er wel een voldoende opkomst. Het feit dat er zoveel vaders aanwezig waren, geeft toch wel aan dat ze iets willen doen voor hun kinderen. Ze vinden het belangrijk dat de speelzaal kindvriendelijk ingericht is. Dit omdat de gevangenissfeer dan wat verdoezelt wordt. De gedetineerden gaven ook zelf ideeën aan, naar inkleding toe. Ik vond het fijn dat ze zich zo betrokken voelen. Ze hadden iets over voor hun kinderen en zetten zich er graag actief voor in. Er wordt ook telkens in groepjes gewerkt, zodat alles op tijd afraakte. De samenhorigheid was echt voelbaar. Ze zitten in dezelfde situatie, wat ervoor zorgt dat ze elkaar goed aanvoelen. De activiteit was erg geslaagd. De vaders kunnen misschien hun vaderrol niet meer helemaal opnemen, maar door kleine zaken, zoals de inkleding, konden ze toch nog iets betekenen voor hun kinderen.
108 Resultaat
Figuur 10: Deurversiering Moederdag 1
Figuur 12: Tafelversiering 1
Figuur 11: Deurversiering Moederdag 2
Figuur 13: Tafelversiering 2
109
Figuur 14: Tafelversiering 3
Figuur 15: Inkleding kinderbezoek Moederdag
110 9.3.8
Kinderbezoek: 08/05/2010
Aantal vaders: 16 Aantal kinderen: 29 Doelstelling
stimuleren van het opnemen van de vaderrol; stimuleren van samen „spelen‟ en „knutselen‟; een fijn vader - kind moment beleven.
Observaties Ik maakte observaties van 2 gedetineerde vaders die voor de eerste keer naar het kinderbezoek kwamen, namelijk G. DM en Gr. VL Observatie G.DM
bij aankomst in de speelzaal, loopt hij onmiddellijk naar zijn dochter. Hij geeft ze een knuffel; hij geeft zijn vriendin een knuffel en kus; ze zitten alle drie naast elkaar. Hij praat met beide; zijn hand rust op het been van zijn vriendin; hij maakt grapjes met hen; zijn dochter gaat naar het toilet. Hij praat met zijn vriendin en geeft ze knuffels en kussen; als zijn dochter terug is, praat hij met haar; bij het einde van het bezoek, geeft hij een knuffel aan beide. Hij geeft een kus aan zijn vriendin.
Interpretatie G.DM
zijn dochter en vriendin zijn erg belangrijk voor hem; het lukt goed om de aandacht te verdelen; hij praat serieus met hen, maar er is ook plaats voor het gebruik van humor. Ze gaan ongedwongen om met elkaar; vindt het erg leuk dat hij met zijn dochter kan spreken, in een aangenamere context (losser dan gewoon bezoek).
111 Observatie Gr. VL bij aankomst in de speelzaal, loopt hij naar zijn kinderen toe en geeft ze een knuffel; zijn jongste zoontje komt onmiddellijk op de schoot zitten; hij geeft zijn vrouw een zoen; de kinderen gaan knutselmateriaal halen. Gr. helpt zijn 3 kinderen met knutselen; Gr. neemt zijn jongste zoon mee naar de knutseltafel. Hij vraagt aan wat hij wilt knutselen. Gr. helpt met het dragen van het knutselmateriaal; praat met zijn vrouw; praat met zijn kinderen en helpt hen knutselen; bij het einde van het bezoek geeft hij knuffels en zoenen aan zijn drie kinderen. Hij praat even met zijn vrouw en geeft ze een zoen en knuffel; hij zwaait naar zijn kinderen als hij de zaal verlaat. Interpretatie Gr.Vl
hij geeft evenveel om zijn drie kinderen; benadert zijn kinderen elk op een andere manier (volgens leeftijdscategorie); zijn kinderen zijn erg belangrijk voor hem en hij is erg blij dat hij ze ziet; hij is ongedwongen bezig met zijn kinderen; hij neemt zijn vaderrol duidelijk op; geniet ervan, hij houdt ervan om samen met zijn gezin iets te kunnen doen; het lukt goed om de aandacht te verdelen tussen zijn vrouw en kinderen.
Besluit Het is duidelijk dat de leeftijd van het kind de invulling van het kinderbezoek bepaalt. Bij jongere kinderen zorgt de knutselactiviteit ervoor dat er contact gemaakt wordt tussen de vader en het kind. De vader kan het kind bijstaan, op een gepaste manier. Zo wordt het contact behouden en kan de vader zijn vaderrol opnemen. Bij oudere kinderen, zoals de dochter van G., is de knutselactiviteit een bijzaak. Bij hen is het losse contact met vader van groot belang. Ze kunnen op een andere manier praten en contact met elkaar maken. Beide vaders beleefden hun eerste kinderbezoek en ze hebben er zichtbaar van genoten. Ze vinden het leuk om op een ongedwongen manier samen te zijn.
9.3.9
Cursus: ‘Vader in detentie’.
Dit is een belangrijk deel van mijn eindwerk, dus wordt het in een afzonderlijk hoofdstuk besproken.
112
9.4
Interpretatie van gegevens van de verschillende activiteiten
Als ergotherapeut geef je niet zomaar activiteiten. Er zitten steeds hoofd –en doelstellingen achter. Het is niet steeds vanzelfsprekend dat deze doelstellingen bereikt worden. Uit alle bovenstaande gegevens werd een interpretatie gemaakt en werd er gekeken in hoeverre de doelstellingen werden bereikt. 9.4.1
Kinderbezoek
Het kinderbezoek zorgt voor het opnemen van de vaderrol, stimuleert het samen „spelen‟ en „knutselen‟ en het beleven van een fijn vader-kindmoment. In theorie klinkt het erg mooi, maar hoe loopt het in praktijk? De vaders en kinderen vullen het kinderbezoek in op een eigen manier. Het contact tussen beide partijen is afhankelijk van de leeftijd van het kind, de reactie op detentie, hoe de vader omgaat met eigen detentie en de relatie tussen vader en kind vóór detentie. De vaderrol wordt tijdens het kinderbezoek zeker opgenomen door de verschillende vaders. Ze geven veel aandacht aan hun kinderen. Indien de partner aanwezig is, moet de aandacht wel verdeeld worden. Toch merk je dat alle vaders heel gefocust met hun kinderen bezig zijn. Ieder kind vereist natuurlijk een individuele benadering, op basis van hun leeftijd. De vaders hebben geen moeite om de kinderen gepast te benaderen. Bij de ene vader gaat het al iets gemakkelijker om in contact te treden, dan bij de andere. Bij het eerste kinderbezoek, merk je nog de onzekerheid bij vaders. Doordat er een knutselactiviteit wordt georganiseerd voor kinderen, kan de vader zijn vaderrol nog meer op zich nemen. Het is een middel om in contact te treden met de kinderen. De vaders helpen hun kinderen met knutselen. De ene vader al wat meer dan de andere, maar dit is ook afhankelijk van de leeftijd van de kinderen. Ze worden gestimuleerd om samen iets te ondernemen, ze kunnen ongedwongen samen bezig zijn. Het is wel duidelijk dat het kinderbezoek door beide partijen positief wordt ervaren. Ze genieten van een fijn moment. Een echt vader - kind moment zou ik het niet noemen, want er is steeds een begeleider aanwezig. De aandacht gaat dus nooit volledig naar het kind. De vader - kindrelatie wordt behouden, indien beide partijen het wensen. Het feit dat ze deelnemen aan het kinderbezoek duidt wel dat ze er beiden willen aan werken. De invulling is uiteraard wel bij elke gedetineerde anders.
113 9.4.2
Inkleding kinderbezoek
De inkleding van het kinderbezoek stimuleert een actieve betrokkenheid bij het kinderbezoek en zorgt ervoor dat vaders een bijdrage kunnen leveren aan het opfleuren en kindvriendelijker maken van de speelzaal. Zo kunnen de kinderen in een sfeervolle omgeving vertoeven tijdens het kinderbezoek. Het samenwerken met anderen wordt ook gestimuleerd. Maar is dit in praktijk ook zo? De vaders vinden de speelzaal kil en ongezellig, waardoor de gevangenissfeer nog duidelijk voelbaar is. Ze zijn dan ook gemotiveerd om daarin verandering te brengen. Ze vinden dat de kinderen in een sfeervolle omgeving moeten verblijven tijdens het kinderbezoek, zodat de gevangenis verdoezelt wordt. Het feit dat ze zelf ideeën aangeven, wijst erop dat ze zich betrokken voelen. Ze kunnen misschien hun vaderrol niet opnemen, maar ze kunnen wel nog iets betekenen voor hun kinderen. Ze willen zich daarvoor actief gaan inzetten. De talrijke opkomst bij beide activiteiten geeft aan dat de activiteit als waardevol wordt bevonden. Ook de samenhorigheid tussen de verschillende vaders is voelbaar. Ze werken goed samen om een mooi eindresultaat te bekomen. Ze voelen elkaar aan, omdat ze zich in dezelfde situatie bevinden. Alle vaders moeten hun kinderen missen. 9.4.3
Andere activiteiten voor vaders
Het maken van kaarten en het maken van een paascadeau zijn ook twee initiatieven om de vader - kindrelatie te behouden. Beide activiteiten kennen een enorme opkomst. Het wijst erop dat de vaders het contact met hun kinderen/familie op elke mogelijke manier willen behouden. Ze hebben veel over voor hen en zetten zich actief in. Ook bij deze activiteiten voel je de verbondenheid tussen vaders. Ze weten wat de ander voelt, omdat ze in dezelfde situatie zitten. Ze zetten zich ook actief in voor elkaar, vooral om de kinderen van andere gedetineerden blij te maken. Het is mooi om dit gebaar te zien.
114
9.5
Besluit
Het geven van activiteiten gebeurt niet zomaar. Als ergotherapeut doe je dit met een bepaalde intentie, een bepaald doel. Gedurende mijn stage gaf ik enkele activiteiten aan gedetineerde vaders, om de band tussen vader en kind te behouden en als vader het gevoel krijgen iets te betekenen voor zijn kind. Als ergotherapeut werk je ook met cliënten. Binnen een gevangeniscontext is het niet evident om cliënten te observeren en te blijven volgen. De populatie is immers erg wisselend en de deelname aan activiteiten is vrijwillig. Toch heb ik 6 cliënten kunnen observeren bij het werken rond dit kinderbezoek. Het kinderbezoek wordt al een hele tijd georganiseerd door Justitieel Welzijnswerk en is ook een belangrijk initiatief om de vader - kindrelatie te behouden. Daarom werd dit ook verwerkt in dit hoofdstuk. De inkleding van het kinderbezoek was een nieuw initiatief die ik tweemaal organiseerde gedurende mijn stage. De opzet om de vaders actief te betrekken bij het kinderbezoek, is erg goed gelukt. Er was een grote opkomst en allen waren ze erg gemotiveerd om te helpen. De vaders zetten zich goed in en hadden veel over voor hun kinderen. Ze wilden iets betekenen voor hen en de vaderrol op zich nemen. De inkleding was heel mooi en zo konden de kinderen in een sfeervolle omgeving vertoeven tijdens het kinderbezoek. Ook het maken van een paascadeau werd goed onthaald. De gedetineerde vaders waren erg enthousiast en maakten erg geconcentreerd een paasmandje. Het was leuk dat ze iets konden afgeven aan hun kinderen. De vaderrol werd dan echt op zich genomen. Het maken van kaarten was ook een succes. Niet enkel de vaders konden daarvoor inschrijven, maar er volgden wel enkele deze sessie. Aan de hand van kaarten kan het contact met de kinderen behouden worden. Zo werd een communiekaartje ontworpen voor een kind. De vele activiteiten brachten iets teweeg bij de vaders. Ze werden gemotiveerd om iets te doen voor de kinderen. Zowel het kinderbezoek, de inkleding, het maken van een paascadeau en wenskaarten zorgden ervoor dat de vader – kindrelatie in zekere mate behouden wordt tijdens de detentie en dat de vaderrol op zich kon genomen worden. Uiteraard gebeurt dit stap voor stap en is dit niet enkel door mijn activiteiten te verkrijgen. Toch zijn deze activiteiten een stap in de goede richting. Ook de bevestiging van personeelsleden over de uitgesproken interesse van de vaders, gaf het gevoel geslaagd te zijn in deze opzet.
115
10
Cursus: Vader in detentie
Tijdens mijn stage gaf vzw De Rode Antraciet de cursus „Vader in detentie‟ in de gevangenis te Dendermonde. Uiteraard wou ik deze cursus absoluut volgen. De cursus bevatte zes verschillende sessies. Er waren vier gedetineerden die eraan deelnamen. Ik deed de intakegesprekken, dit om de deelnemers te leren kennen. Ik wilde de cursus volgen, omdat ik mijn theorie wou toetsen aan de praktijk. Doordat de gedetineerden over hun kinderen konden praten, zou ik gaan merken of de theorie klopt. Ik werkte met enkele stellingen die ik wilde oplossen, na het volgen van de cursus. Ik observeerde ook 2 volgcliënten.
10.1
Inhoud cursus
„Vader in detentie‟ is een cursus waarbij de focus ligt op de beleving van de gedetineerde vader en over de vaderrol die ze kunnen opnemen. De cursus bestaat uit 3 grote delen, die gedurende 6 sessies van 3 uren, worden toegelicht en besproken:
Hoe zie je jezelf als vader in de gevangenis? Welke soort vader wil je zijn in de toekomst? Hoe reageren je kinderen op detentie (weten ze het of niet?)? Op welke manier kan je als vader je kinderen ondersteunen? Hoe ga je om met de emoties van je kinderen en van jezelf? Hoe communiceer je met je kind over de gevangenis?
Er werden verschillende methoden gebruikt om de verschillende zaken toe te lichten en bespreekbaar te maken. Enkele methoden waren:
associaties leggen aan de hand van kaartjes; mindmap over kinderen, verantwoordelijkheden van een vader, contactmogelijkheden tijdens detentie; lezen van verhalen; DVD over kinderbezoek in Gent, vaders in detentie; stellingen; werkbladen.
116
10.2
Deelnemers
Er zijn vijf gedetineerden gestart met de cursus. Eén gedetineerde heeft de cursus na 1 sessie stopgezet, omdat hij het gevoel heeft dat hij niet veel zal bijleren. Dit omdat zijn kind nog erg jong is. De andere vier gedetineerden hebben de cursus helemaal gevolgd. Gu.VC en Gr.Vl zijn twee cliënten die ik volgde. Voor mij is het vooral belangrijk om te weten hoe zij de detentie beleven, het contact met de kinderen bewaren, de reactie van de kinderen en de vader zelf. Daarom heb ik deze cliënten geobserveerd (probleemdefiniëring: hoofdstuk 8)
10.3
Stellingen
Mijn bedoeling was om de theorie eens te gaan polsen in praktijk. In hoeverre klopt de theorie over vaders in detentie met de praktijk? Daarom werkte ik met enkele stellingen die ik na het volgen van de cursus opgelost wou zien. Het gaat om volgende stellingen:
10.4
alle kinderen lijden onder de detentie van de vader. Ze ervaren onoverkomelijke gevolgen; de band tussen vader en kind kan onmogelijk behouden worden tijdens detentie; communiceren met je kind over de gevangenis is nog steeds taboe. Het is beter dat je er niet over praat, want ze begrijpen het toch niet.
Beleving deelnemers: theorie toetsen aan praktijk
Zowel Gu. als Gr. volgden de volledige cursus. Gedurende de 6 sessies, kwamen heel wat zaken naar voor. Ze bespraken hun eigen ervaringen en vertelden welke gevoelens daar ook bij kwamen kijken. Aan de hand van hun praktijkervaringen -en belevingen zal ik antwoorden proberen te formuleren op bovenstaande stellingen.
117 10.4.1 Verhaal Gu.VC Gu. ervaart heel wat gevolgen van de detentie. Hij voelt zich enorm schuldig, tegenover zijn kinderen, dat hij in de gevangenis verblijft. Hij heeft het gevoel dat hij ze in de steek laat en voelt daardoor schaamte. Hij krijgt steeds tranen in zijn ogen, wanneer hij over zijn kinderen praat. Vroeger was de band met zijn kinderen erg goed, maar hij geeft aan dat er nu iets gebroken is tussen hen. Zijn 6 jarige zoon (I.) lijdt het meeste onder de detentie. Hij durft zijn vader niet meer in de ogen kijken. In het begin dat zijn vader er niet meer was, sliep hij niet meer goed en at hij ook minder. Daarom werd er ook een psycholoog ingeschakeld. De psychosomatische klachten herstellen zich en I. durft al meer in contact treden met zijn vader. De kinderen wonen nu bij hun moeder, de ex-vrouw van Gu. Hij probeert contact met hen te behouden door regelmatig te telefoneren. Zijn schoonouders komen ook vaak op bezoek met de kinderen. Dit stelt hij enorm op prijs. Hij neemt ook deel aan het kinderbezoek, waarvan hij echt geniet. Hij kan ongedwongen met hen bezig zijn en de vaderrol op zich nemen. Toch is het eerste kinderbezoek voor hem erg zwaar, hij weet immers niet hoe hij zich moet gedragen. Dit omdat hij zich schuldig en beschaamd voelt en bang is voor de reactie van de kinderen. Hij wordt heel emotioneel bij dit kinderbezoek. Communiceren over de detentie lukt Gu. nog niet, want hij is er nog niet klaar voor. Hij vindt het wel belangrijk dat zijn kinderen weten waar hij is, maar kan het zelf niet. De kinderen weten het wel, wellicht door zijn ex-vrouw of zijn (schoon)ouders. Zijn kinderen stellen geen vragen over de detentie, wellicht omdat ze aanvoelen dat hun vader het er erg moeilijk mee heeft. Gelukkig kunnen de kinderen met hun vragen terecht bij de schoonouders en de psycholoog. Gu. wil ook dat ze wel dat ze een juist beeld krijgen van de gevangenis en loskomen van de clichés dat de maatschappij overbrengt. Ze vragen zich wel af wanneer Gu. terug naar huis komt. Met deze vraag heeft hij het erg moeilijk en weet hij niet hoe te beantwoorden. Hij weet immers zelf niet wanneer hij thuis zal zijn, wat hij ook aangeeft aan de kinderen. Gu. wil in de toekomst heel veel energie steken in de relatie met zijn kinderen en het opnemen van de rol als vader. Hij is wel bang voor de toekomst, maar wil er volop voor gaan. Hij wil meer tijd met hen doorbrengen, de verloren tijd proberen in te halen en een nieuw leven gaan starten. Toch wil hij ervoor zorgen dat zijn kinderen de detentie van hun vader kunnen verwerken. Hij wil er zijn voor hen en zorgen dat ze erover kunnen praten. Toch vindt hij het zelf een moeilijke opdracht, omdat hij veel moeite heeft om erover te praten. Het ligt veel te gevoelig. Hij hoopt steun te vinden bij de psycholoog die zijn jongste zoon begeleidt.
118 10.4.2 Verhaal Gr.Vl Gr. ervaart weinig gevolgen van de detentie, tegenover zijn kinderen weliswaar. Hij weet dat er goed gezorgd wordt voor hen en dat stelt hem gerust. Hij voelt zich niet beschaamd of schuldig. Hij is steeds eerlijk geweest tegen zijn kinderen, waardoor hij weinig negatieve gevoelens ervaart. Het feit dat hij niet financieel voor hen kan zorgen, weegt wel door. Zijn kinderen wonen bij zijn vrouw. Hij weet dat ze enorm goed voor hen zorgt, maar dat ze het zeker niet gemakkelijk heeft. Hij vindt het verschrikkelijk dat hij haar alleen laat met de kinderen. De oudste (stief)dochter rebelleert tegen de moeder. Ze wil ook Gr. niet meer zien en probeert de moeder en vader tegen elkaar op te zetten. Zijn jongste dochter is trots omdat haar vader in de gevangenis zit. Haar vader is immers haar held. Ze gaat dan ook aan iedereen gaan rondbazuinen dat hij in de gevangenis zit. Zijn jongste zoon is steeds erg blij dat hij zijn vader hoort. Gr. probeert het contact te behouden door regelmatig te telefoneren. In het begin had hij te weinig geld, dus was het moeilijk om het contact te behouden. Ook het feit dat hij maar 10 minuten kan bellen, zorgt ervoor dat hij niet al zijn kinderen kan spreken. Naar het tafelbezoek komen zijn kinderen niet. Hij is immers bang dat ze te actief zullen zijn en de hele bezoekzaal op zijn kop zouden zetten. Hij neemt wel deel aan het kinderbezoek. Daar neemt hij de vaderrol echt op zich en speelt met zijn kinderen. Naar voorbereiding van het kinderbezoek, heeft hij een boekje aan zijn vrouw bezorgd. Daarin staat de werking van de gevangenis, die een leidraad kan vormen voor een gesprek met de kinderen. Op die manier wil Gr. zijn vrouw ondersteunen. Hijzelf wil ook erg eerlijk zijn tegenover zijn kinderen. Hij vindt dat ze het recht hebben om te weten waar hij is. Hij vindt het niet gemakkelijk, maar heeft het toch zelf gezegd waar hij is. De kinderen zitten natuurlijk ook met heel wat vragen. Deze probeert hij zo eerlijk mogelijk te beantwoorden. Daardoor behoud je hun vertrouwen en de relatie met hen. Zo moet je hen geen valse hoop geven als ze vragen wanneer je naar huis komt. Daar is Gr. heel erg van overtuigd. In de toekomst wil Gr. er steeds zijn voor zijn kinderen. Hij weet dat hij iets fout heeft gedaan, maar dat staat los van zijn vaderschap. Hij vindt dat hij de kans moet krijgen om de vaderrol weer op te nemen. Het zal niet simpel zijn, maar hij wil er wel voor honderd procent voor gaan.
119
10.5
Conclusies aan de hand van praktijkervaringen
Door de praktijkervaringen van Gr. en Gu. kan ik de stellingen in zekere mate beantwoorden. Uiteraard zijn dit maar 2 vaders, dus is het moeilijk om te veralgemenen. De stellingen worden apart toegelicht. 10.5.1 Stelling 1: Alle kinderen lijden onder de detentie van de vader. Ze ervaren onoverkomelijke gevolgen. In hoofdstuk 4 worden de gevolgen voor zowel de gedetineerde vader als voor het kind uitgebreid besproken. Enkele gevolgen komen ook bij de praktijkervaringen naar voor. Bij Gu. ervaren de kinderen gevolgen. Zijn zoon weet immers niet hoe hij zich moet gedragen tegenover zijn vader en zit in een innerlijk conflict. Dit uit zich door het feit dat hij zijn vader niet durft aan te kijken. Ook de psychosomatische klachten komen ter sprake. Bij de kinderen van Gr. zijn de gevolgen minder duidelijk. Het komt wellicht omdat Gr. de gevolgen gewoon niet weet. Hij weet wel dat zijn vrouw het erg moeilijk heeft, wat de kinderen ook zullen aanvoelen. Zijn oudste dochter gaat daarom rebelleren. Hij weet niet welke gevolgen de kinderen ervaren, dus is het ook moeilijk om de stelling op te lossen volgens zijn praktijkvoorbeeld. In beide gevallen is het wel duidelijk dat er verschillende factoren bepalen in hoeverre de gevolgen manifesteren. De leeftijd speelt zeker een rol. Ook de draagkracht en het karakter van het kind is van groot belang. Zo merk je dat de jongste zoon van Gu. het moeilijker heeft dan zijn oudste zoon. Dit heeft te maken met het feit dat deze zoon het moeilijker een plaats kan geven en het zich meer aantrekt. Het feit dat een psycholoog met hem werkt, geeft aan dat ze een goede ondersteuning geven aan het kind. Ook het feit dat hij met de psycholoog kan praten over de detentie, zorgt ervoor dat de schade beperkt blijft. Bij Gr. is er ook een duidelijk verschil tussen de verschillende kinderen. Dit door het leeftijdsverschil. De oudste (stief)dochter begint te rebelleren. De jongste dochter weet precies niet hoe ze zich moet gedragen en beseft niet wat een gevangenis is. Door deze onwetendheid gaat ze overal rondbazuinen waar haar vader is. Op die leeftijd is de vader dan ook nog een held. De jongste zoon beseft nog weinig wat er gebeurt en mist zijn papa. Hij is dan ook altijd heel erg blij om zijn vader terug te zien.
120 Het is dus zo dat elk kind wel gevolgen ondervindt van de detentie. Ieder kind reageert ook anders. In hoeverre de gevolgen zich voordoen, is afhankelijk van de leeftijd, het karakter, de draagkracht, … Het is dus afhankelijk van veel verschillende factoren. Ik wil ook nog even benadrukken dat niet enkel het kind gevolgen ervaart, maar zeker ook de gedetineerde vader. In beide gevallen komt dit duidelijk aan bod. Gu. voelt zich schuldig en schaamt zich tegenover zijn kinderen. Gr. voelt zich vooral schuldig omdat hij niet meer financieel voor ze kan zorgen en zijn vrouw niet kan ondersteunen bij de opvoeding. 10.5.2 Stelling 2: De band tussen vader en kind kan onmogelijk behouden worden tijdens detentie De vader kan de vaderrol niet meer op zich nemen, aangezien hij in de gevangenis verblijft. Toch zijn er nog andere manieren om de band in zekere mate te behouden. Beide vaders geven aan dat ze telefonisch contact houden met hun kinderen. De tijd van telefoneren is uiteraard beperkt, wat erg negatief is. Zo kunnen de vaders geen echt gesprek hebben met hun kinderen. Het feit dat de kinderen op bezoek kunnen komen, zorgt er ook wel voor dat de band behouden kan worden. Het tafelbezoek lijkt niet echt geschikt voor kinderen, maar over het kinderbezoek zijn beide vaders erg positief. Ze vinden het een ideale gelegenheid om de vaderrol op te nemen. Dit bezoek is dus erg belangrijk voor zowel de vader als het kind, want het zorgt dat de band behouden wordt. Eén keer in de maand kinderbezoek, is dan eigenlijk ook wel te weinig. 10.5.3 Stelling 3: Communiceren met je kind over de gevangenis is nog steeds taboe. Het is beter dat je er niet over praat, want ze begrijpen het toch niet. De communicatie over detentie verloopt anders bij de vaders. De manier waarop de vader zelf omgaat met de detentie, is van groot belang bij deze communicatie. Gu. schaamt zich over zijn detentie, dus blijkt dit gegeven ook nog een taboe. Hij communiceert er dan ook niet over met zijn kinderen en is bang van de vragen die ze erover stellen. Hij vindt het wel belangrijk dat ze erover praten, want dit is de enige manier om iets te verwerken. Hij is er zelf nog niet klaar voor, dus hoopt dat anderen het in zijn plaats doen, zoals de psycholoog, zijn schoonouders en ex-vrouw. Hij is ervan overtuigd dat ze het wel begrijpen, als de communicatie gebeurt op hun niveau.
121 Gr. heeft daarentegen minder moeite om over de detentie te praten. Hij wil eerlijk zijn tegenover zijn kinderen, hoe moeilijk het ook voor hem is. Hij wil het vertrouwen van de kinderen niet verliezen, dus antwoordt eerlijk op al hun vragen. De kinderen communiceren vooral met zijn vrouw. Om haar daarin te ondersteunen heeft hij haar een boekje aangeboden. Daarmee kunnen de kinderen op een gepaste manier benaderd worden. Gr. zegt dat zijn kinderen het wel zullen begrijpen, indien ze op hun eigen niveau benaderd worden. Ze hebben ook het recht op informatie, want dan pas kunnen ze begrijpen wat er om hen heen gebeurt.
10.6
Besluit
In de cursus „Vader in detentie‟ werd gesproken over de rol als vader in detentie, de reactie van kinderen op detentie en de communicatie over detentie. De deelnemers kregen via verschillende methoden inzicht in hun eigen situatie. Voor mij was de cursus vooral belangrijk om de theorie te toetsen aan de praktijk. Dit heb ik dan ook gedaan aan de hand van twee cliënten. Ik wilde weten welke gevolgen hun kinderen ervaren, hoe de band tussen vader en kind behouden wordt en hoe ze communiceren over detentie. Een eenduidig antwoord is niet te formuleren, want dit is bij iedere vader anders. De belangrijkste zaken die werden weergegeven betreffen het feit dat elk kind andere gevolgen ervaart. Het is telkens afhankelijk van enkele factoren zoals de leeftijd, de draagkracht en het karakter van het kind, de relatie met de vader vóór detentie en de ondersteuning van de omgeving. In hoeverre de gevolgen zich manifesteren is dus afhankelijk van deze factoren. Niet enkel de kinderen ervaren gevolgen, maar zeker ook de vaders. Schaamte en schuldgevoelens zijn vaak voorkomende gevoelens. De band tussen een gedetineerde vader en zijn kind kan op verschillende manieren behouden worden tijdens detentie. Toch brengt het telefonisch contact en het bezoek heel wat beperkingen met zich mee. De limiet van het telefoneren is een belangrijke beperking. Ook het feit dat de bezoekzaal niet kindvriendelijk is, zorgt ervoor dat de vaders er niet positief over zijn. Het kinderbezoek daarentegen is een prachtig initiatief. Communiceren over detentie verloopt bij iedere vader anders, want het is ook afhankelijk van hoe ze tegenover hun eigen detentie staan. Toch vinden de vaders het belangrijk dat het thema geen taboe is en dat de kinderen erover kunnen praten, dit om de verwerking te stimuleren. De ene vader vindt het gemakkelijker om erover te praten dan de ander. Boekjes of brochures worden als een waardevol hulpmiddel beschouwd.
122
11
Brochure voor kinderen
Kinderen weten vaak niet wat een gevangenis is en hebben er ook wel schrik van. Bij het eerste bezoek aan hun vader, komen heel wat gevoelens naar boven. Kinderen weten niet wat ze kunnen verwachten en dit geeft hen een zenuwachtig en angstig gevoel. Het is dus van groot belang dat de kinderen goed worden voorbereid op hun eerste bezoek. Het is uiteraard niet evident om erover te praten, maar het zorgt er wel voor dat de kinderen met een ander gevoel de gevangenis zullen betreden. Daarom werd een hulpmiddel gecreëerd, namelijk een brochure op kindermaat. (zie bijlage I) In dit hoofdstuk komt duidelijk naar voor waarom deze brochure ontwikkeld werd, voor wie ze bestemd is en hoe ze zal worden verspreid.
11.1
Doelstelling brochure
Gedetineerden kunnen kinderen hebben in elke leeftijdsfase. Wellicht komt er ooit een moment dat deze kinderen, in welke leeftijdsfase dan ook, hun vader willen bezoeken in de gevangenis. In hoofdstuk 4 worden de gevolgen van detentie voor kinderen uitvoerig besproken. Daaruit kan afgeleid worden dat ze vaak worstelen met allerhande gevoelens. Op bezoek gaan bij hun vader kan deze gevoelens beïnvloeden. Om te zorgen dat het bezoek zo weinig mogelijk negatieve gevoelens teweeg brengen bij het kind, is het belangrijk dat ze niet onvoorbereid naar het bezoek gaan. Dit om gevoelens van angst te reduceren. Een kind dat voorbereid is, weet waaraan zich te verwachten en voelt zich al wat meer op zijn gemak. Uiteraard blijft het eerste bezoek aan de gevangenis een bizarre ervaring, maar door een kind erop voor te bereiden verminder je al de negatieve ervaring. Het doel van de brochure is dan ook het geven van informatie. De werking van de gevangenis wordt daarin besproken op een kindvriendelijke manier. De kinderen krijgen informatie op hun niveau.
11.2
Voor wie is de brochure opgemaakt?
In paragraaf 4.4 staat te lezen dat detentie nog steeds een taboe is en moeilijk te bespreken valt. Toch is het om verscheidene redenen belangrijk dat erover gesproken wordt. Het is niet gemakkelijk om de juiste woorden te vinden. Dit boekje biedt een hulpmiddel om het onderwerp aan te brengen bij de kinderen. Aan de hand van het boekje en het personage Kareltje, kan de ouder informatie geven op niveau van het kind.
123 De opgestelde brochure is vooral voor kinderen tussen 6 en 12 jaar. Bij het opstellen van de brochure wordt rekening gehouden met de ontwikkeling van het leren bij kinderen en ook met de didactische basisprincipes. 11.2.1 Ontwikkeling van het leren volgens Kephart toegepast op de brochure Volgens de theorie van Kephart (Vallaey and Vandroemme, 2004) zit een kind van 6 jaar in de perceptueel-conceptuele fase. Het kind maakt vooral gebruik van de gezichts –en gehoorzintuigen, om de wereld om zich heen beter te leren kennen. Kennis van begrippen zit in zijn beginfase en ze moeten steeds gekoppeld zijn aan waarnemingen. Zo zal het gebruik van foto‟s en tekeningen een positief hulpmiddel zijn om begrippenkennis uit te breiden. Ze moeten het zich visueel kunnen voorstellen. In de brochure staan verscheidene foto‟s en tekeningen, om de visualisatie te bevorderen. 11.2.2 Didactische basisprincipes toegepast op de brochure Er zijn zes didactische basisprincipes waarmee rekening moet gehouden worden, als je informatie wilt overbrengen naar een kind. Deze principes zorgen ervoor dat de informatie duidelijk overgebracht wordt en dat het kind de informatie opslaat. (Algoet, 2007-2008) Het motivatieprincipe, aanschouwelijkheidsprincipe, geleidelijkheidsprincipe en integratieprincipe komen duidelijk naar voor in de brochure. Het activatieprincipe en individuatieprincipe worden niet besproken, omdat ze niet in de brochure toegepast zijn. De verschillende principes worden kort toegelicht en de toepassing op de brochure wordt geïmplementeerd:
Motivatieprincipe Met motivatie bedoelt men de drijfveren, beweegredenen en behoeften die een persoon aanzetten tot handelen. Als je een persoon wilt motiveren, moet je rekening houden met de belangstelling en interesse, de behoeften en de ervaringen van deze persoon. De brochure speelt daar absoluut op in. De kinderen die deze brochure lezen, hebben de behoefte om meer informatie te krijgen over de situatie van hun vader. De brochure geeft deze informatie dan ook. Met de ervaring van de kinderen wordt ook rekening gehouden. De brochure geeft immers voorbeelden aan vanuit hun eigen leefwereld. Dit zorgt ervoor dat de informatie meer begrijpbaar is.
124 De personage die het hele boekje vertelt, zorgt ook voor motivatie. Kareltje neemt de kinderen mee in de wereld van de gevangenis en dit op een kinderlijke manier. Ze worden als het ware meegenomen in het verhaal.
Aanschouwelijkheidsprincipe Dit principe geeft aan dat het zintuiglijk waarnemen van materiële en concretiseerbare leerinhouden van groot belang is. Kinderen hebben nood aan zintuiglijke waarnemingen om informatie op te slaan. In de brochure staan heel wat foto‟s en tekeningen die het geheel duidelijk willen maken. De kinderen kunnen een visuele voorstelling maken van de werking van een gevangenis, de regels die er gelden en de bezoekprocedure.
Geleidelijkheidsprincipe Het geleidelijkheidsprincipe houdt in dat de informatie stap voor stap aangebracht moet worden, om zo tot één eindresultaat te komen. De brochure bestaat uit verschillende hoofdstukken, die uiteraard allemaal verband houden met de gevangenis. De hoofdstukken zijn dus verschillende stappen, om de hele werking van de gevangenis duidelijk te maken. De bezoekprocedure staat in stappen uitgelegd. Dit om de duidelijkheid te bewaren en het kind op zijn niveau te benaderen.
Integratieprincipe Met dit principe bedoelt men dat nieuwe informatie moet aansluiten bij de reeds verworven informatie. Dit kan door duidelijke taal en voldoende structuur bekregen worden. Om aan dit principe tegemoet te komen, wordt in de brochure verscheidene keren verwezen naar voorbeelden van de leefwereld van het kind. Dit is herkenbaar en schept duidelijkheid in de informatie. Er wordt een terugkerende structuur gehanteerd bij de brochure, waardoor de herkenbaarheid ook weer optreedt. Ook het feit dat Kareltje de hele brochure vertelt, zorgt voor herkenbaarheid, structuur en duidelijkheid.
125
11.3
Hoe wordt de brochure verspreid?
Het is vaak niet gemakkelijk om de kinderen te bereiken vóór ze de eerste keer op bezoek komen. De trajectbegeleiders van CAW (dienst Justitieel Welzijnswerk) zijn de personen die de kinderen het gemakkelijkst kunnen bereiken. Zij gaan immers op huisbezoek bij de partners en kinderen van de gedetineerden. Zij zullen dus in eerste instantie de juiste personen kunnen informeren. Zij hebben ook zicht op wie nood kan hebben aan deze informatie. Zij kunnen eventueel ook een brochure meegeven aan de gedetineerde vaders, om op te sturen naar hun partner of om het onderwerp zelf aan te brengen bij hun kinderen (tijdens het bezoek, …) Ook in de wachtzaal van de gevangenis zouden de brochures te vinden zijn. De partners kunnen dit dan meenemen naar huis.
11.4
Besluit
Een brochure voor kinderen van gedetineerde vaders is een initiatief met heel wat doelstellingen. Het geeft informatie over het leven van hun vader, beantwoordt heel wat vragen van de kinderen en reduceert de angst voor het eerste bezoek. Het is ook een ideaal hulpmiddel om een gesprek over detentie aan te knopen, op een kindvriendelijke manier. De brochure voldoet aan de didactische basisprincipes en aan de ontwikkeling van het leren van kinderen. Ze hebben nood aan visualisatie, duidelijkheid, structuur en voorbeelden uit eigen leefwereld. Daardoor is de informatie meer begrijpbaar en aangepast aan hun leeftijd. De brochure wordt via verscheidene kanalen bij de kinderen gebracht, ook al blijft het moeilijk om ze te bereiken. De trajectbegeleiders zullen daarin een bijdrage hebben. Ook de wachtzaal is een medium om de kinderen te bereiken.
126
12
Algemeen besluit
De vader-kindrelatie behouden tijdens detentie, is een langetermijndoelstelling, waar constant aan moet worden gewerkt. Tijdens mijn stage heb ik getracht middelen aan te bieden om aan deze doelstelling tegemoet te komen. Door te onderzoeken hoe het kinderbezoek in andere gevangenissen georganiseerd werd, kon ik wat ideeën aanbrengen die toepasbaar waren in de gevangenis van Dendermonde. Het inkleden van de speelzaal, waar het kinderbezoek doorgaat, was een initiatief die daaruit voortvloeide. De vaders voelden zich dan erg betrokken bij het kinderbezoek en kregen het gevoel dat ze iets konden betekenen voor hun kinderen. Ook het feit dat de kinderen in een sfeervolle omgeving konden vertoeven, en de gevangenissfeer even ver weg leek, werkte stimulerend voor de gedetineerde vaders. Het inkleden van de gewone bezoekzaal werd ook verwezenlijkt. Dit zat nog in het beginstadium, maar het was een aanzet tot verdere ontwikkelingen. Het implementeren van een heen-en-t-weer-boekje was ook een idee dat aangebracht werd door andere gevangenissen en die toegepast werd in de gevangenis van Dendermonde. Door dit boekje konden de vader en het kind samen spelen, waardoor de band in zekere mate behouden werd. Andere gevangenissen hadden meestal ook meerdere keren per maand een kinderbezoek. In Dendermonde zou het kinderbezoek ook uitbreiden met een kinderbezoek die exclusief bestemd is voor de vader en het kind. De partners moeten er uiteraard voor zorgen dat de kinderen naar dit bezoek kunnen komen, dus zijn ze er in zekere mate bij betrokken. Aan de hand van enquêtes onderzocht ik hoe de partners tegenover het nieuwe kinderbezoek stonden en wat zij tijdens het kinderbezoek wilden ondernemen. Bij een steekproef van 14 personen wilde ik de behoeften van de partners leren kennen. Meer dan de helft, 64%, staat open voor het nieuwe kinderbezoek en zou zijn kind ernaartoe laten gaan. Wat de invulling van hun tijd tijdens dit kinderbezoek betreft, was er wel duidelijkheid. Slechts 28% zou deelnemen aan de praatgroepen en vormingscursussen die georganiseerd worden. Deze resultaten zullen gebruikt worden om het kinderbezoek in praktijk te organiseren. Als er besloten wordt om een praatgroep of vormingscursus te laten doorgaan, zullen ze de partners goed moeten inlichten over het aanbod. Zo zullen ze wellicht nog meer personen kunnen overtuigen. De enquête was ook redelijk vaag opgesteld, om niet de indruk te wekken dat er al iets vaststaat.
127 Het grootste deel van mijn praktijk waren natuurlijk de activiteiten voor vaders. De hoofddoelstelling van deze activiteiten waren het behouden van de vader-kindrelatie tijdens detentie en ervoor zorgen dat de vaders hun vaderrol kunnen opnemen. Het gaat hier niet over een pathologie die we moeten genezen, maar wel over een specifieke situatie waar we, mits de beperkingen, als ergotherapeut de mogelijkheid hebben het handelen en de sociale relaties te bevorderen. Tijdens het kinderbezoek kunnen vaders knutselen en spelen met hun kinderen, wat ertoe leidt dat ze de vaderrol op zich kunnen nemen. Uiteraard is dit bij iedere vader en kind anders. Zo speelt de leeftijd en karakter van het kind, de reactie op detentie van zowel vader als kind en de relatie tussen hen vóór detentie een belangrijke rol. Zo zie je dat de invulling van het kinderbezoek bij elke vader anders is. Hoe goed de band behouden wordt tussen de vader en het kind is dus afhankelijk van verschillende factoren. Door het aanbieden van activiteiten, probeerden we ze enkel te stimuleren. De andere activiteiten hadden dezelfde hoofddoelstelling, maar hadden ook belangrijke subdoelstellingen. De inkleding van de speelzaal, die hierboven al werd besproken, kwam tegemoet aan de doelstellingen en slaagde in de opzet. Ik had dit initiatief opgestart, maar het is de bedoeling dat het verder gezet wordt, na mijn stage. De gedetineerde vaders maakten een geschenk voor hun kinderen. De opkomst en de inzet bij deze activiteit maakte duidelijk dat dit belangrijk was voor de gedetineerde vaders. Ze kregen ze hun vadergevoel terug en konden hun kinderen blij maken. Deze activiteit was dus erg waardevol en zorgde er in zekere mate voor dat de band tussen de vader en het kind behouden werd. Door het maken van de wenskaarten konden de gedetineerden een persoonlijk kaartje opsturen naar hun kinderen en kond het contact behouden worden. Briefwisseling is immers ook een belangrijke manier om contact te houden. Al deze activiteiten werden als waardevol bevonden, maar waren slechts een kleine stap in de richting van het behouden van de vader - kindrelatie. Daar moet immers nog veel inspanning voor gedaan worden in de toekomst. De zaken die ik aangeboden heb, waren een aanzet tot verdere ontwikkelingen. De cursus „Vader in detentie‟ werd georganiseerd voor de gedetineerden. Omdat ik de theorie wou toetsen aan de praktijkervaringen van gedetineerden, heb ik deze cursus gevolgd. Het was een goede beslissing om te werken met specifieke casussen, zodat ik een duidelijk praktijkvoorbeeld kon schetsen. Uit de praktijkervaringen kwam naar voor dat elk kind wel gevolgen ervaart van de detentie. In hoeverre deze gevolgen zich voordoen, is afhankelijk van allerlei factoren die bij alle kinderen anders zijn. Zoals het karakter, de leeftijd en de mate waarin ze ondersteund worden.
128 De band tussen vader en kind kan op verschillende manieren behouden worden. Telefonisch contact lijkt een oplossing, maar blijkt in praktijk toch ook heel wat beperkingen met zich mee te brengen. De beperkte tijd is daarbij een negatief gegeven. Dat de kinderen op bezoek kunnen komen is wel belangrijk. Zo kan de vader de vaderrol op zich nemen. Eén keer in de maand kinderbezoek is eigenlijk wel te weinig, maar gelukkig dat het bestaat. Communiceren met je kind over detentie verloopt bij iedere vader anders. De ene vader heeft er weinig moeite mee, terwijl een andere vader er liever over zwijgt. Maar het is wel duidelijk dat de communicatie erg belangrijk is voor het kind. Wanneer ze in de onwetendheid blijven kan dit alleen maar negatief zijn voor hen. Daarom werd er ook een brochure over de gevangenis van Dendermonde opgemaakt. Het zorgt ervoor dat kinderen tussen 6 en 12 jaar informatie krijgen over de gevangenis en het is een instrument dat de partners kunnen gebruiken om de detentie bespreekbaar te maken. Het werd op kindermaat gemaakt, rekening houdend met de didactische principes. De evaluatie van de brochure heb ik niet meer meegemaakt, dit omdat mijn stagetijd te kort was. Echter zullen de trajectbegeleiders het in praktijk gaan gebruiken en op regelmatige tijdstippen gaan evalueren. 12.1.1 Eigen ervaringen en belevingen Het uitwerken van een bachelorproef in een gevangenis leek me een hele uitdaging. Ik wilde het absoluut proberen en was dan ook erg tevreden toen ik de toestemming kreeg. Ik was erg gemotiveerd om eraan te beginnen. Bij de start van de stage, had ik het moeilijk met de onbekende omgeving. Ik wist weinig over de mogelijkheden binnen de gevangenis. Het duurde een tijdje om daarin mijn weg te vinden. Eenmaal ik zicht begon te krijgen op wat ik allemaal kon verwezenlijken, kon ik echt in praktijk beginnen. De bezoeken aan andere gevangenissen vond ik heel leerrijk. Ik kreeg immers een beeld van wat de mogelijkheden waren in een gevangenis, mits de strenge veiligheidsvoorschriften. Zo kon ik ideeën overbrengen naar de gevangenis van Dendermonde en kon ik een actieve bijdrage leveren in de aanpassing en optimalisering van de gevangenis. Dit werd ook erg op prijs gesteld door de personeelsleden.
129 De inkleding van de speelzaal was een initiatief die goed onthaald werd door zowel de gedetineerden als personeelsleden. Ik was wel ontgoocheld toen er bij de eerste sessie weinig deelnemers kwamen opdagen. Toch werkten de aanwezige deelnemers enthousiast mee. Het was jammer dat de speelzaal niet meer ingekleed kon worden. Bij de tweede sessie waren er meer deelnemers, dus kon de speelzaal sfeervol ingekleed worden. Weer waren ze erg enthousiast en gemotiveerd om een prachtig eindresultaat te bekomen. De activiteit werd zinvol bevonden, dit was te zien aan de positieve reacties van de gedetineerden. Dat gaf me een fijn gevoel. Het werkte! Het maken van het paascadeau voor de kinderen was een succes. De vaders maakten er iets moois van. Ook de vaders die niet aanwezig waren op de activiteit, maar wel op het kinderbezoek zouden zijn, kregen een cadeau. Dit werd gemaakt door de andere vaders. Het was fijn om de samenhorigheid te voelen, want ze hadden iets over voor elkaar en wisten hoe de andere vaders zich voelden. Het maken van een cadeau is een initiatief dat zeker voor herhaling vatbaar is, want het toverde een glimlach op het gezicht van zowel de gedetineerde vaders als de kinderen. Een aangenaam gevoel binnen de muren van de gevangenis. Bij het organiseren van creatieve activiteiten botste ik vaak op de beperkingen van een gevangenis. Ik ging creatief op zoek naar alternatieve materialen. Het zorgde er immers wel voor dat ik gekende paden verliet en me creatief opstelde. Ik vond het erg fijn dat de vaders zelf ideeën aangaven. Ze werden geactiveerd om een eigen inbreng te geven, bereikten een prachtig eindresultaat en dat stemde hen tevreden. De cursus „Vader in detentie‟ was ook leerrijk. Het was erg theoretisch en soms oppervlakkig. Er werd weinig ingegaan op de ervaringen en diepere gevoelens van de gedetineerden. Toch leerde ik veel bij over de praktijkervaringen van de gedetineerden en kon ik mijn theorie gaan toetsen. Het maken van de brochure was een initiatief waarin veel tijd en energie kroop . Dankzij de tips van mijn collega‟s, kwam ik tot een erg mooi eindresultaat. Ik vond het fijn dat ik een middel kon aanbieden aan de trajectbegeleiders. Het feit dat ze in de toekomst met de brochure naar de kinderen zullen toestappen, bevestigt toch dat het als waardevol werd bevonden. Er wordt getracht de kinderen goed te kunnen voorbereiden op het bezoek aan hun vader, zodat de spanning gereguleerd wordt. Zo kan er een optimaal contact behouden worden met de vader. Mijn inzet werd dus goed beloond, wat me een fantastisch gevoel gaf. Het was een weg zoeken, tussen de muren van de inrichting, maar ik heb wel het gevoel dat ik een uitgang gevonden heb. Tineke
130
13
Literatuurlijst
ADRIAENSSENS, P. 2002. Opvoeden is een groeiproces, wegwijzer voor vaders en moeders, Lannoo. ALGOET, C. 2007-2008. 'Cursus Activiteiten, Bachelor Ergotherapie'. Howest Hiepso. BOSZORMENYI-NAGY, I. 2000. Grondbeginselen van de contextuele benadering, Haarlem. CAW SONAR JWW LIMBURG Heen-en-t-weer-boekje. Vlaamse overheid. DEJONGHE, F. 2008-2009. Cursus Psychiatrische problematiek bij kinderen en adolescenten. FOD JUSTITIE 01/02/2005. FOD Justitie Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van de gedetineerde. Belgisch staatsblad (www.staatsbladclip.be). GROENENDAELS, L. 2007. Kinderen van gedetineerde ouders : kinderen in een bijzondere situatie met bijzondere ouders die om een bijzondere benadering vragen? KINDERRECHTENCOALITIE VLAANDEREN VZW 2007. Kinderrechtenforum: Kinderen en vrijheidsbeperking en vrijheidsberoving'. 4-5, 47-67. MAZZA, C. J. N. 2005. Kinderen van vaders die gevangen zitten : hun wereld stort in. MICHIELSEN, M. 1995. Contextuele visie op vaderschap. Leren over Leven. MINISTER VAN JUSTITIE Brochure Rijksgevangenis Dendermonde. MINISTER VAN JUSTITIE VERWILGHEN, M. 05/07/2000. Omzendbrief: Bescherming van de affectieve relaties van de gedetineerden en hun omgeving. www.just.fgov.be. PLAKAS, A. 2008. De invloed van gevangenschap van ouders op de ontwikkeling van internaliserende gedragsproblemen bij jongens op de korte en langetermijn. RIJKSGEVANGENIS DENDERMONDE Informatiebrochure voor bezoekers. ROTTIERS, B. & VAN LENT, T. 2006. Papa is weg. STEUNPUNT. www.steunpunt.be [Online]. Steunpunt Algemeen Welzijnswerk. [Accessed]. STRUYVEN, K. S. E. D. F. J. S. 2003. Groot worden : de ontwikkeling van baby tot adolescent : handboek voor (toekomstige) leerkrachten en opvoeders, Tielt. VALLAEY, M. & VANDROEMME, G. 2004. Psychomotoriek bij kinderen, Acco. VANDECAPELLE 2005-2006. cursus Pedagogiek Jeugd -en gehandicaptenzorg. VERHOEST, F. 12/12/2008. Waarom zit papa in de cel? VLAAMSE OVERHEID 2008. Hulp-en dienstverlening aan gedetineerden, de Vlaamse Gemeenschap in de gevangenis.
131
14
Lijst tabellen
Tabel 1: Kinderbezoek in andere gevangenissen in België ....................................... 57
132
15
Lijst figuren
Figuur 1: Deurversiering Lente .................................................................................. 93 Figuur 2: Tafelversiering 1 ......................................................................................... 93 Figuur 3: Tafelversiering 2 ......................................................................................... 93 Figuur 4: Deurversiering Pasen ................................................................................. 97 Figuur 5: Tafelversiering 1 ......................................................................................... 97 Figuur 6: Tafelversiering 2 ......................................................................................... 97 Figuur 7: Tafelversiering 3 ......................................................................................... 97 Figuur 8: Tafelversiering 4 ......................................................................................... 97 Figuur 9: Paascadeau voor kinderen ....................................................................... 100 Figuur 10: Deurversiering Moederdag 1 .................................................................. 108 Figuur 11: Deurversiering Moederdag 2 .................................................................. 108 Figuur 12: Tafelversiering 1 ..................................................................................... 108 Figuur 13: Tafelversiering 2 ..................................................................................... 108 Figuur 14: Tafelversiering 3 ..................................................................................... 109 Figuur 15: Inkleding kinderbezoek Moederdag........................................................ 109
133
16
Lijst bijlagen
Bijlage I: Brochure voor kinderen….……………………………………………………134 Bijlage II: Heen-en-t-weer-boekje……………………………………………………….141 Bijlage III: Enquête voor partners: versie 1…………………………………………….152 Bijlage IV: Enquête voor partners: versie 2…………………………………………….154 Bijlage V: Enquête voor partners: Franstalige versie…………………………………156
134
17
Bijlage I:
Brochure voor kinderen
Op de volgende pagina‟s staat de brochure afgebeeld. Maar het is ook afzonderlijk bij de bachelorproef toegevoegd.
135
136
137
138
139
140
141
18
Bijlage II:
Heen-en-t-weer-boekje
(CAW Sonar JWW Limburg)
142
Ik vind het heel erg leuk als ik met jou mee op bezoek mag bij je papa!
Je mag de blaadjes invullen en meenemen naar huis. Je papa mag er ook meenemen. De volgende keer breng je gewoon de blaadjes terug mee! Dan liggen er ook nieuwe blaadjes voor je klaar!
Samen met je papa en mama kun je de blaadjes invullen, inkleuren, spelletjes spelen, …!
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
19
Bijlage III: Enquête voor partners: versie 1
Beste, We organiseren nu al een hele tijd het kinderbezoek. Dit gaat 1 keer in de maand door op zaterdagnamiddag en dit gedurende 1u30. De vrijwilligers staan steeds voor u klaar en organiseren leuke activiteiten, zodat jullie kunnen knutselen samen met jullie kind(eren). Omdat het kinderbezoek een belangrijk deel uitmaakt van de werking van de gevangenis, is het voor ons goed om te weten hoe dit kinderbezoek beleefd wordt. Vandaar dat we u, als partner, even willen bevragen daaromtrent. Hieronder vindt u enkele vragen. Het neemt niet veel tijd in beslag en het helpt ons heel erg. Wat vindt u leuk aan het kinderbezoek? ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… Heeft u het gevoel dat het kinderbezoek belangrijk is voor je kind? O Ja O Neen Hoe merkt u dat? ……………………………………………………………………………………………… Voelt u zich, als partner, soms overbodig op het kinderbezoek? O Ja O Neen Praat je, na het kinderbezoek, er nog over met je kind? O Ja O Neen Waarom wel/niet? ………………………………………………………………………………………………. Stel dat er een 1 keer in de maand een kinderbezoek komt, die enkel bestemd is voor de vader en de kind(eren). Zou u daarvoor open staan? Zou u uw kind ernaartoe laten gaan? O Ja O Neen Waarom wel/niet? ………………………………………………………………………………………………
153
Stel dat er, tijdens het kinderbezoek, vorming voorzien is voor u, zou u daar naartoe gaan? O Ja O Neen Stel dat er, tijdens het kinderbezoek, een praatgroep komt voor de partners. Zou u daar naartoe gaan? O Ja O Neen Indien er niet echt iets georganiseerd wordt voor u, wat zou u dan tijdens het kinderbezoek doen? O Terug naar huis gaan O Wachten in de wachtzaal O Buiten de gevangenis iets ondernemen tot het kinderbezoek afgelopen is O Andere: ……………………………………………………………..........
154
20
Bijlage IV: Enquête voor partners: versie 2
Beste, We organiseren nu al een hele tijd het kinderbezoek. Dit gaat 1 keer in de maand door op zaterdagnamiddag en dit gedurende 1u30. De vrijwilligers staan steeds voor u klaar en organiseren leuke activiteiten, zodat jullie kunnen knutselen samen met jullie kind(eren). Omdat het kinderbezoek een belangrijk deel uitmaakt van de werking van de gevangenis, is het voor ons goed om te weten hoe dit kinderbezoek beleefd wordt. Vandaar dat we u, als partner, even willen bevragen daaromtrent. Hieronder vindt u enkele vragen. Het neemt niet veel tijd in beslag en het helpt ons heel erg. 1.
Wat vindt u leuk aan het kinderbezoek? ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………
2.
Hoe belangrijk is het kinderbezoek voor jouw kind? Duid aan in onderstaande tabel Helemaal niet belangrijk
3.
Neutraal
Tamelijk belangrijk
Heel belangrijk
Hoe voelt u zich, als partner, op het kinderbezoek? Duid aan in onderstaande tabel. Overbodig
4.
Redelijk onbelangrijk
Niet goed
Neutraal
Goed
Heel goed
Praat je, na het kinderbezoek, er nog over met je kind? O Ja O Neen Waarom wel/niet? ………………………………………………………………………………………
Stel dat er een 1 keer per maand een kinderbezoek komt, die enkel is bestemd voor de vader en de kind(eren). 5.
Zou u daarvoor open staan? O Ja O Neen
155
Waarom wel/niet? ……………………………………………………………………………………………… 6.
Stel dat er, tijdens het kinderbezoek voor vaders en kind, vorming voorzien is voor u. Daarmee worden cursussen, infosessies en dergelijke bedoeld. Hoe staat u daar tegenover? Helemaal niet interessant
Niet interessant
Neutraal
Interessant
Heel interessant
Zou u er aan deelnemen? O Ja O Neen
7.
Stel dat er, tijdens het kinderbezoek, een praatgroep komt voor de partners. Hoe staat u daar tegenover? Helemaal niet interessant
Niet interessant
Neutraal
Interessant
Heel interessant
Zou u er aan deelnemen? O Ja O Neen
8.
Indien er niet echt iets georganiseerd wordt voor u, wat zou u dan tijdens het kinderbezoek doen? O Terug naar huis gaan O Wachten in de wachtzaal O Buiten de gevangenis iets ondernemen tot het kinderbezoek afgelopen is O Andere: ……………………………………………………………..........
Wij willen u heel erg bedanken voor uw tijd!
156
21
Bijlage V: Enquête voor partners: Franstalige versie
Madame, Nous organisons depuis un bon temps des visites pour les enfants des pères détenus. Cette visite se déroule une fois par mois durant 1hr30‟. Des personnes volontaires sont toujours à votre disposition et elles organisent des activités attractives auxquelles vous pouvez participer avec vos enfants à cette occasion. Parce que nous estimons que la visite des enfants fait partie d‟un travail important à la prison, nous sommes intéressés d‟apprendre comment vous vivez cette visite. De là que nous vous interrogeons comme partenaire du détenu. Si dessous vous retrouvez quelques questions. Y répondre ne prendra pas beaucoup de votre temps et les résultats nous aideront absolument.
Comment vivez-vous la visite des enfants? ……………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………….. Est-ce que vous avez le sentiment que cette visite est importante pour votre enfant? O Oui O Non Comment vous constatez cela? ……………………………………………………………………………………………… Est-ce que vous, comme partenaire, avez le sentiment d‟être inutile pendant cette visite? O Oui O Non Le cas échéant, pourquoi oui ou non? ………………………………………………………………………………………………. Est-ce que vous parlez encore avec l‟enfant de la visite après que c‟est terminé? O Oui O Non Le cas échéant, pourquoi oui ou non? ……………………………………………………………………………………………….
157 Supposons qu‟il y a, une fois par mois, une visite réservée uniquement au père détenu et son (ces) enfant(s). Vous serez ouvert à cette proposition? Vous permettrez votre enfant d‟y participer ? O Oui O Non Le cas échéant, pourquoi oui ou non? ……………………………………………………………………………………………… Supposons que, pendant cette visite, un accueil/une formation/… serait prévu pour vous. Vous y participerez? O Oui O Non Le cas échéant, pourquoi oui ou non? ……………………………………………………………………………………………… Supposons qu‟il y aura un groupe de parole prévue pour les partenaires pendant cette visite. Vous y participerez? O Oui O Non Le cas échéant, pourquoi oui ou non? ……………………………………………………………………………………………… Si rien ne serait prévu pour les partenaires pendant cette visite, comment passerez-vous le temps en attendant? O Je retournerai à la maison O J‟attendrai dans la salle d‟attente O Je m‟occuperai en dehors de la prison jusqu‟à la fin de la visite O Autre: ……………………………………………………………..........
