Vaatlijden Een vaak voorkomende en sluipende ziekte! Sterke en nuttige tips bij zwakke aders
Beste lezers, Vaatlijden is een van de meest voorkomende beschavingsziekten. Het gevaar van vaatveranderingen en -aandoeningen is dat het een sluipend proces is, dat in eerste instantie zonder pijn of problemen verloopt. Daarom besteden de meeste mensen er geen aandacht aan. Maar in extreme gevallen kunnen ze levensgevaarlijk worden. Wie weet hoe venen werken, kan gemakkelijk begrijpen welke invloed verkeerde levensgewoonten hebben op het ontstaan van vaataandoeningen. En wie risicofactoren vermijdt, doet niet alleen iets om vaatziekten te voorkomen, maar zal zich ook in het algemeen beter gaan voelen. In deze brochure geven we u informatie over de werking van de venen, de verschillende vaatziekten en de oorzaken ervan. Ten slotte vindt u hier ook goede en belangrijke preventiemaatregelen. Sandoz nv
2
Inhoudsopgave Voorwoord Rol van de venen in de bloedsomloop Zo ontstaan vaatziekten Vaatziekten in één oogopslag Onderzoek en diagnose van vaatziekten Behandeling van vaatziekten Wat u zelf kunt doen Doelgerichte en systematische vaatgymnastiek
2 4 6 7 10 12 14 18
3
Rol van de venen in de bloedsomloop Er zijn twee soorten bloedvaten in onze bloedsomloop. De slagaders vervoeren het zuurstofrijke bloed van het hart naar de rest van het lichaam. Slagaders zijn sterke bloedvaten met een dikke wand, die onder een hoge druk staat. De slagaders bevatten ongeveer 15% van ons bloedvolume. De aders voeren het zuurstofarme bloed uit het hele lichaam terug naar het hart en daarbij ook de ‘afvalproducten’ van onze stofwisseling uit de cellen naar de lever en andere organen, waar ze verwerkt en vervolgens via de nieren en darm worden uitgescheiden. De aders bevatten ongeveer 85% van ons bloedvolume. Aders hebben een dunnere wand dan slagaders. De wand
4
kan ongeveer 200 keer zo sterk worden uitgerekt en is dus veel flexibeler. Dankzij die flexibiliteit van de aders kan trouwens tot een halve liter bloed terugvloeien naar de benen als we vanuit een liggende positie opstaan. Bij mensen onderscheiden we een oppervlakkig en een dieper liggend vaatstelsel. De oppervlakkige aders liggen direct onder de huid, terwijl de dieper liggende vaten in de benen bijv. zijn ingebed in de spieren, waar ze ondersteund en beschermd worden. De aders dragen ook bij tot de regulering van de lichaamstemperatuur. De oppervlakkige aders zetten uit bij warmte, om meer warmte af te geven aan de omgeving, en bij kou trekken ze samen.
Klappen auf – Klappen zu Unsere Venen sind- kleppen Schwerarbeiter, Kleppen open dicht denn sie müssen ohne direkte Pumpunterstützung Onze aders das leveren des Herzens Blut zwaar gegen werk, die Schwerwantzum ze moeten het bloed tegen kraft Herz zurückführen. Dazudetragen zwaartekracht in voortstuwen. Daarbij unter anderem bei: worden ze onder meer geholpen door: ·•das hetDruckgefälle drukverschil zwischen tussen hetlinker linker-und rechter Herzhälfte und die Pumptätigkeit en rechterdeel van het hart en de pompwerking het eine hart,Sogwirkung die beide des Herzens, dievan beide een aanzuigende kracht in de richting in den Venen Richtung Herz erzeugen, van het hart uitoefenen in de aders. ·•die die z.B. dasmiddenrif Zwerchfell deAtmung, ademhaling, dieüber via het Druckundeen Sogwirkung auf die Venen hat, druk en aanzuigende kracht uitoefent op de aders.und Gelenkbewe· und vor allem Muskel•gungen, de bewegingen de gewrichten z.B. in denvan Beinen, die durch en spieren, bijv. in de benen, waar de Anspannung und Entspannung ebenfalls spieren door zich samen te trekken en Pumpwirkung und Sog, aber auf die te ontspannen ook druk en nur zuigkracht tiefer liegenden Venen ausüben. Man uitoefenen. Dit noemen we ook wel de spierpomp. Beweging is onmisbaar om nennt dies auch die Muskelund Gelenkdeze pomp in werking te stellen. pumpe. Für ihr Funktionieren ist Bewe-
Zusätzlich sind die Venen aber auch noch intelligent Die Venenklappen, De aders aufgebaut. hebben daarnaast ook nog die sich innen befinden, verhindern een intelligente opbouw. Kleppen wie in de aders zorgen ervoordes datBlutes het bloed Ventile den Rückfluss nachniet meer terug naar also beneden kan stromen. unten. Sie wirken wie RückschlagventiZe werken dus als terugslagkleppen. In le. In den oberflächlichen Venen gibt es de oppervlakkige aders zijn er relatief relativ viele Venenklappen, z.B. vom veel kleppen: bijv. van de voet tot Fuß bis unterhalb des Knies bis zu 12 und onder de knie maximaal 12 en boven de knie maximaal De20. diepe oberhalb des Knies 20. bis zu Beiaders den tiehebben veel minder kleppen. Dat fer liegenden Venen ist die Anzahl der hangt samen met de doeltreffendheid Venenklappen viel niedriger. Das van het opvoermechanisme voorhängt het mit der Effektivität derDie Fördermechanismen veneuze bloed. is het hoogste bij für de spierpomp op de diepe aders das venöse Blutdie zusammen. Die ist bei der inwerkt.und DatGelenkpumpe, betekent dat erdie minder Muskelauf die tiekleppen nodig zijn op de plaats waar de fer liegenden Venen wirkt, am höchsten. druk hoger is. Das heißt, dass dort wo der Druck höher ist, weniger Venenklappen benötigt werden.
gung unerlässlich.
Vaatkleppen werken als ventielen. Ze laten het bloed naar boven door en houden het tegen als het wil terugstromen.
Venenklappen wirken wie Ventile. Sie lassen das Blut nach oben durch und hemmen den Rückfluss nach unten.
5
5
Zo ontstaan vaatziekten
Er zijn vele oorzaken voor vaatziekten: • Vooral erfelijkheid speelt een grote rol bij mannen en vrouwen. • Bij vrouwen komen daarbij ook hormonale invloeden. • Te weinig beweging, zittend of staand werk hebben ook een grote invloed, omdat de spierpomp niet wordt geactiveerd. • Overgewicht, waardoor de druk naar onderen stijgt in de aders, is ook een factor. • Ook verkeerde schoenen, met een te hoge hak, zijn bij vrouwen een niet te onderschatten oorzaak. De spierpomp in de kuiten komt dan nauwelijks in actie.
6
Andere risicofactoren zijn: • Gebruik van oestrogenen, omdat die de stolbaarheid van het bloed en daarmee het risico op trombose kunnen verhogen. • Roken in combinatie met het gebruik van anticonceptiemiddelen is vermoedelijk een factor, omdat het trombose kan bevorderen. • Zwangerschap met de daarmee gepaard gaande hormonale veranderingen en de grotere belasting van de aders.
Vaatziekten in één oogopslag Er zijn diverse vaatziekten waarvan de oorzaken echter allemaal verbonden zijn:
• Spataders (varices) • Vaatontsteking (ontsteking van de oppervlakkige aders) • Ontsteking van de diepe aders en daarmee het risico op trombose, waarbij longembolie kan ontstaan als een klein bloedstolsel losraakt • Zweer van het onderbeen (in artsentaal "ulcus cruris venosum", en in de volksmond ‘open been’ genoemd).
7
Veneuze insufficiëntie en spataders De wand van de oppervlakkige aders wordt minder elastisch en dijt uit, waardoor de vaatkleppen niet goed meer kunnen sluiten. Als de terugstroming van het bloed naar het hart verstoord is, blijft het bloed in de aders. De adertjes verwijden zich en worden steeds dikker, totdat ze als spataders zichtbaar worden op de huid. Vier keer zo veel vrouwen als mannen hebben last van spataders. Vaatontsteking Als er naast de spataders ook oedeem ontstaat, dat niet behandeld wordt, kunnen de oppervlakkige aders ontsteken en verharden. De ontstoken aders zijn rood, drukgevoelig en pijnlijk. Soms is er ook plaatselijk zwelling. Diepe veneuze trombose Bij een diepe veneuze trombose ontstaat een bloedstolsel (trombus) in een diepe ader. Belangrijke oorzaken daarvan zijn beschadiging van de binnenkant van de aderwand, verhoogde bloedstolling
8
en verstoorde vloei-eigenschappen van het bloed. Embolie is de gevaarlijkste complicatie van diepe veneuze trombose. Embolie ontstaat als een bloedstolsel of deel daarvan losraakt en met het bloed mee stroomt. Als de trombus via het hart in de longen terechtkomt, kan de bloedsomloop in de longen worden belemmerd. Daarom is het van levensbelang om bij de eerste aanwijzing voor trombose direct contact op te nemen met de arts. Als de trombus niet loskomt, maar op de vaatwand blijft zitten, stijgt het risico dat de ader verstopt geraakt. Het gevolg daarvan is chronische veneuze insufficiëntie. Trombose ontstaat vaak na langdurige bedlegerigheid, bijv. na een grote operatie. Wie al eens een grote operatie heeft gehad, is vertrouwd met de trombosekousen en spuitjes. Er is al veel gesproken en geschreven over de zogenaamde reizigerstrombose (ook wel ‘economy class syndrome’ genoemd). Die ontstaat als mensen lang op een krappe plaats zitten. De diepe
aders in het been raken geklemd en zo ontstaat er stuwing van het bloed. Als u al vaatproblemen hebt, moet u vóór een lange vliegreis steeds de mogelijke voorzorgsmaatregelen bespreken met uw arts.
er uiteindelijk een open been ontstaan. De vlakke wonde bevindt zich meestal aan de binnenkant van de enkel. Maar ook de buitenkant van de enkel en in extreme gevallen het hele onderbeen kan getroffen worden.
Open been (ulcus cruris venosum) Bij chronische veneuze insufficiëntie krijgen de oppervlakkige huidcellen onvoldoende voeding en zuurstof. Daardoor sterven ze geleidelijk aan af. Als die toestand lang aanhoudt, kan
9
Onderzoek en diagnose van vaatziekten Bij aandoeningen van het oppervlakkige vaatstelsel zijn de symptomen meestal met het blote oog zichtbaar, maar bij de diepe vaten is dat uiteraard onmogelijk. Voor deze gevallen beschikken we dankzij de nieuwe technologische ontwikkelingen over een hele reeks moderne procedures met optica en ultrageluid. Bij een doppler-ultrageluid-onderzoek kan de doorstroming van het bloed in de aders en de werking van de kleppen worden geëvalueerd door middel van akoestische signalen. Deze technologie is verder ontwikkeld tot
10
kleurduplexsonografie. Nu kunnen we deze akoestische signalen zelfs in beelden omzetten, zodat een nauwkeurige diagnose mogelijk wordt. Met lichtreflexie-rheografie of digitale fotoplethysmografie wordt allereerst in een functietest onderzocht hoe goed het vaatstelsel het bloed kan wegpompen. Dankzij deze moderne onderzoeksmethoden is een flebografie, een röntgenonderzoek met contrastmiddel, van de aders, nog maar zelden en alleen in speciale gevallen noodzakelijk.
11
Behandeling van vaatziekten Niet-medicamenteuze therapieën Bij de niet-medicamenteuze therapieën staat de compressietherapie met een drukverband of steunkousen op de eerste plaats. Met beide maatregelen worden de omstandigheden en het verloop van de circulatie in de aderen positief beïnvloed. De verbanden en kousen oefenen op de aders een druk uit die naar boven toe geleidelijk afneemt. Daardoor worden de aders vernauwd. Het gevolg daarvan is dat de pomp- en opvoerfunctie van de aders verbetert. Ook de kleppen in de aders kunnen zich beter sluiten.
12
Voor een operatieve behandeling wordt alleen gekozen als daardoor op langere termijn ernstige functiestoornissen en andere problemen kunnen worden voorkomen. Let op: Bij een vaatontsteking is de huid droog en zeer gevoelig. U moet een dergelijke huid op een speciale manier verzorgen en reinigen. Ga niet te vaak en te lang onder de douche of in bad, en vermijd te warm water en agressieve reinigingsproducten op de huid. Verzorgingsmiddelen die geen zeep bevatten, met een pH-waarde van 5,5,
zijn ideaal. Gebruik in de douche een product dat veel olie of vetten bevat. De doelstellingen van een medicamenteuze therapie zijn op de eerste plaats: • verlaging van de doorlaatbaarheid van de vaatwand om ophoping van vocht in het weefsel te verhinderen • ontstuwing van het weefsel zelf • verhoging van de veerkracht van de vaatwand en zodoende bevordering van de bloedsomloop. In geneesmiddelen voor de vaten wordt vaak gebruik gemaakt van natuurlijke ingrediënten, zoals aescin, dat uit het
zaad van de paardenkastanje wordt gehaald. Homeopathische middelen en enzymtherapie worden ook toegepast. Daarnaast zijn er nog allerlei combinatiepreparaten met de genoemde werkzame stoffen en nog andere bestanddelen. Preparaten met het werkzame bestanddeel heparine worden op de huid aangebracht en zijn mogelijk als ondersteunende therapie bij oppervlakkige vaatontstekingen. Heparinezalf of -gel werkt plaatselijk bloedverdunnend, waardoor de bloedsomloop verbetert en de pijn bij gezwollen benen afneemt.
13
Wat u zelf kunt doen
Niet staan maar gaan U weet al hoe belangrijk de spierpomp is voor het bloedtransport in de aders. Daarom begrijpt u ook gemakkelijk wat het nut is van voldoende beweging: • Beweeg vaak en veel. Sterke beenen kuitspieren voorkomen spataders. Vergeet niet: als u maar af en toe beweegt, mag u geen grote resultaten verwachten. Vooral zwemmen, fietsen (ook op de hometrainer), wandelen en nordic walking zijn geschikt. En als u daarbij ook nog wat afvalt, is dat mooi meegenomen. • Schoenen met een hoge hak zijn een ramp voor de spierpomp. Draag daarom platte schoenen en loop zoveel mogelijk op blote voeten. • Ga niet met de lift, maar neem wat vaker de trap. • Laat de auto staan voor korte afstanden en ga liever te voet.
14
Niet zitten maar liggen • Als u bijvoorbeeld tv kijkt, maak het u dan gemakkelijk en leg uw benen op de bank. En als u zit, denk er dan aan: benen omhoog! • Leg uw benen zo vaak mogelijk omhoog, om de terugstroom van het bloed naar het hart te vergemakkelijken. • Sla uw benen niet over elkaar als u moet zitten, omdat u daarmee de bloedsomloop nog meer belemmert. Uw voeten moeten op de grond staan, zodat het bovenbeen niet door zijn eigen gewicht op de stoel wordt gedrukt. Hou uw onderbeen niet te sterk gebogen. De hoek die het kniegewricht maakt moet groter zijn dan 90 graden. • Beweeg uw voeten regelmatig tussendoor, sta eens op, loop even heen en weer of ga op uw tenen staan.
15
Ook dit doet goed • Als de dokter u steunkousen of een drukverband heeft voorschreven, moet u die doorgaans overdag dragen. • Vermijd grote warmte, omdat uw bloedvaten dan zullen uitzetten en het nog moeilijker hebben om het bloed af te voeren. Zonnebank, sauna en te warme baden kunt u daarom ook beter vermijden. • Draag loszittende en open kleding. Strakke korsetten en kousenbanden belemmeren de bloedstroom in de aders. • Neem wisselbaden en sproei uw benen af, altijd van onderen naar boven en van binnen naar buiten; ongeveer 10 seconden per been. • Drink voldoende, bij voorkeur bronwater, vruchtensap en thee.
16
Tips voor de vakantie • Denk er onderweg in het vliegtuig al aan om regelmatig op te staan en wat heen en weer te lopen. (Zorg ervoor dat u een plaatsje hebt naast het gangpad.) De aanbevelingen voor de juiste manier van zitten (voeten op de grond en de benen zoveel mogelijk gestrekt) gelden nog meer als u vliegt. • Stop regelmatig bij lange autoritten om even de benen te strekken. • Denk ook aan het plaatselijke klimaat als u een vakantiebestemming uitkiest. Ga liever niet naar landen met een vochtige warmte, een sterk wisselend klimaat, gebieden waar de föhn voorkomt en streken waar het zeer warm is en de zon sterk schijnt. • Overleg ook met uw arts of apotheker wat u verder nog kunt doen ter voorbereiding van de reis en onderweg.
17
Doelgerichte en systematische vaatgymnastiek Met een paar eenvoudige oefeningen kunt u uw bloedvaten al gericht en systematisch trainen
Als u staat: Wissel doorlopend van standbeen. Ontlast doorlopend één been. Ga tussendoor op de tenen staan en wip losjes omhoog en omlaag. Als u stapt: Laat een gemak van de moderne tijd ongebruikt: neem zoveel mogelijk de trap in plaats van de lift.
18
Als u zit: Draai uw voeten rond, krom de tenen en ontspan ze weer. Til de benen in zit afwisselend omhoog en laat ze weer zakken, zonder tussendoor de grond te raken. Als u leest of tv kijkt: Leg uw benen omhoog en verwen uw aders. Als u ligt: Sluit uw ogen, til uw benen op en stel u voor dat u aan het fietsen bent. Trap in gedachten hard op de pedalen.
En vergeet niet: drink veel!
19
Deze informatie wordt u aangeboden door
A healthy decision
Sandoz nv Telecom Gardens Medialaan 40 - B-1800 Vilvoorde Tel.: +32 2 722 97 97 - Fax: +32 2 722 97 90 www.sandoz.be a Novartis company
