uur IN Istanbul Ongerept en adembenemend De verborgen schatkamer Sprookjeslandschap Eerst een glaasje thee De smaak van de zon Hmm hamam!

Maak kennis met

48 uur IN Istanbul

10x UNESCO Werelderfgoed

Sprookjeslandschap

De verborgen schatkamer

De smaak van de zon

Hmm hamam!

Eerst een glaasje thee

Ongerept en adembenemend

voorwoord

EUROPA

TURKIJE AZIË

AFRIKA

Hoş geldiniz, Welkom! Met trots presenteren wij Turkije: een land boordevol verassingen. Naast prachtige zon-, zee- en strandbestemmingen heeft ons land nog veel meer te bieden. Lees in deze brochure de reisverhalen over bruisende steden, de heerlijke keuken, de ongekende schoonheid van de natuur en de rijke cultuur. Samen met de alom bekende Turkse gastvrijheid is Turkije een vakantiebestemming om je snel thuis te voelen. Laat je inspireren en kom binnenkort ons land zelf ontdekken.

Dr. Enis Tataroğlu Directeur van het Turks Verkeersbureau www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com 2|

Inhoudsopgave

Aya Sofia - Y. Güngör

4 Turkse Cultuur Typisch Turks

6

Gastronomie Turkse keuken De smaak van de zon

8

48 uur in Istanbul Duizelingwekkend!

14

Rondreis Egeïsche zee Kust & Cultuur

33 20

Rondreis ­Cappadocië Sprookjeslandschap

25

Rondreis Oost-Turkije Haarspeldbochten en spijkerschrift

28

Rondreis Zwarte zeekust Eerst een glaasje thee

Rondreis Middellandse zee Meer dan alles inclusief

38

Rondreis Zuidoost-Turkije De verborgen schatkamer

44

Outdoor ­ in Turkije Ongerept en adembenemend

52

Cultuur 10 X UNESCO Werelderfgoed

54

Praktische ­informatie

55

Lijst van ­touroperators

50

Spa en Wellness Hmmm hamam!

|3

Typisch Turks Dansende Derwisjen

Thee drinken De Turken zijn wereldkampioen thee drinken met ongeveer 2,4 kilogram thee per persoon per jaar. Op de voet ­gevolgd door de Engelsen en Chinezen. Overal waar je komt wordt dan ook thee gedronken. Meestal als blijk van vriendschap en gastvrijheid. De meeste Turken zweren bij thee uit de omgeving van de Zwarte Zee, waar de planten pas sinds 1923 worden verbouwd. In de ­betere theehuizen komt de drank uit een traditionele samovar, een soort grote ­koperen pot. Wil je als bezoeker een ­goede beurt maken, vraag dan om çay koyu (sterk), zoals de Turken hem zelf graag drinken.

De tulp

Nee, die komt oorspronkelijk niet uit ­Nederland maar uit Turkije. De bloem groeide weelderig aan het hof van de ­sultans van het Ottomaanse rijk. Eerst in Edirne en later ook in de paleistuinen in Istanbul. Hoewel de tulp in heel Azië gewoon in het wild groeit (tot in China), 4|

is hij als gekweekte bloem naar Neder­ land gekomen. Meegebracht door een ­diplomaat.

Mavi boncuk

Deze blauwe steen of kraal met decoratie is op tal van plaatsen te zien en is bedoeld om kwade geesten en krachten weg te houden. De kleur blauw zou mensen ­milder en vrolijker stemmen. Leuk: ook verkrijgbaar in modern design.

Hartstochtelijk voetbal

Er zijn maar weinig landen waar een voetbalwedstrijd zo hartstochtelijk wordt beleefd als in Turkije. Probeer een kaartje te bemachtigen om een wedstrijd in het stadion mee te maken. De passie op de tribunes is overigens gelijk aan die van de spelers op het veld.

Tapijten en kelims

Al eeuwenlang is Turkije hét handelscen­ trum voor tapijten en kleden. Vaak k ­ omen ze uit Turkije zelf, maar ook uit bijvoorbeeld Iran. Deze lange historie heeft de Turken

veel kennis en vakmanschap gebracht. Er wordt gewerkt met ­zijde, wol en katoen en elke streek heeft zijn eigen ontwerpen. Turkse tapijten hebben dubbele knopen en gaan daardoor langer mee dan Perzische tapijten met een enkele knoop. De prijs is afhankelijk van tal van zaken zoals de dikte van de draad, het ontwerp, het gebruikte materiaal en de onderhandelingskunst van koper en verkoper. Waar Turkse tapij­ ten ook door mannen worden g­ eweven, daar is het maken van kelims ­(kleden) het exclusieve werk van ­vrouwen.

Gastvrijheid

In de grote steden is het misschien wat naar de achtergrond gedrukt, maar wie door het platteland reist wordt zonder twijfel door mensen uitgenodigd om mee te eten. Het delen van eten met vreemde­ lingen is een diepgewortelde traditie. Vriendelijk afslaan is een kunst. Maar waar­ om zou je? Het is een unieke belevenis om zomaar ergens op een uitgestrekte akker bij de boeren en boerinnen op een kleed aan te schuiven voor de lunch. Hún lunch…

6|

gastronomie Turkse keuken De Turkse keuken hoort volgens kenners met de Franse en Chinese tot de drie klassieke keukens van de wereld. Dat is gezien de rijke historie van het land ook niet zo vreemd. En of er nou eenvoudig volks of verfijnd Ottomaans wordt ­gekookt, de gerechten prikkelen de zintuigen.

De smaak van de zon Zomaar een gebeurtenis in een top­ restaurant in Gaziantep. De in smetteloos wit gestoken ober snelt toe om de gast uit te leggen dat hij zijn aubergine kebap niet op de juiste manier eet. Vervolgens laat de man zien hoe het wel moet. Uitsmeren, het brood twee keer vouwen, een servetje er omheen en met de hánd eten. Niemand die er vreemd van opkijkt. Het hoort bij de service. Ervoor zorgen dat de gast optimaal van het eten geniet. Het voorval in Gaziantep is illustratief voor het belang dat in Turkije wordt ­gehecht aan goed eten. Van de eenvoudige Anatolische plattelandskeuken tot de ­verfijnde gastronomie met invloeden uit Azië, Arabië, de Balkan en Europa. Een aantal heerlijke gerechten werd door

de beste koks van het land bedacht voor de Ottomaanse sultans. De vorsten zijn verdwenen, de recepten gebleven. Ondanks regionale verschillen – in het ­genoemde Gaziantep worden andere technieken gebruikt dan in bijvoorbeeld Trabzon aan de Zwarte Zee – zijn er ook overeenkomsten. Daarbij staat het gebruik van verse lokale producten voorop. Het moet vers, vers, vers zijn. En op de juiste manier klaargemaakt. De rijke menukaart van Turkije bestaat doorgaans uit mezze (hapjes), voorgerecht, hoofdgerecht, ­nagerecht en Turkse koffie met lokum (Turks fruit) toe. Tot de bekendste en gevierde gerechten horen blauwbaars uit de Zwarte Zee, ­kebap en baklava uit Gaziantep, gevulde

wijnbladeren uit Tokat, linzensoep, tien­ tallen gerechten met lamsvlees en klassieke stoofschotels in aardewerk potten. Vaak geserveerd met rijst en heerlijk brood. Terwijl de Ottomaanse hofkeuken goed beschreven is, dreigt de volkskeuken ­verloren te gaan omdat de recepten en producten in het gunstigste geval van moeder op dochter gaan. Gelukkig is er een organisatie van Turkse gastronomen die zich inzet voor het behoud van die keuken. Zij reizen naar alle uithoeken van het land om daar bijzondere gerechten te ontdekken en er recepten van te maken.

www.turkish-cuisine.org

Links: klassieke Turkse gerechten herleven in de keuken van Deniz Onder: eigentijdse Meze

Thee uit tulpvormige glaasjes

Voorgerecht met oruk, dolma en tavuk

|7

8|

48 uur in istanbul

Exclusief shoppen in Nişantaşı

Boven: Skyline Sultanamet Links: Simitverkoper in Nişantaşı

De combinatie van traditioneel en modern is nergens zo opwindend als in Istanbul. Het ene moment waan je je in een trendy metropool, het andere in het sprookje van duizend-en-één nacht. Net als in de hoogtijdagen van het Byzantijnse en Ottomaanse rijk is de stad weer de gastvrije, bruisende ontmoetingsplaats van Oost en West.

Duizelingwekkend! dag 1 08.30 uur

Ontbijt op straat Ontbijten op de stoep van een klein cafeetje in Beyoğlu, dat op de noordoever van de Gouden Hoorn het moderne Istanbul vormt. Het dagelijks leven trekt er aan je voorbij. Jonge mensen, kleurrijk en origi­ neel gekleed. Kokers en mappen met teke­ ningen onder de arm. Dit zou willekeurig elke ­Westerse wereldstad kunnen zijn. ­Alleen klopt er iets niet. De oude panden met prachtige houten veranda’s op de eer­ Links: oude tram in Istiklal Caddesi (Istiklal Avenue)

ste ­verdieping zien er Oosters uit. Sommige zijn fraai ­gerestaureerd, andere dragen hun ­verleden met trots. Koffie, vers broodje, jam met ­rozenblaadjes en yoghurt met honing. De dag is wel eens slechter begonnen. 09.30 uur

Artistiek Tophane Sinds de komst van het Istanbul Modern Art Museum , is Tophane in het zuiden van Beyoğlu uit­ge­groeid tot kunstenaarsbuurtje. ­Er openen winkels, kunstgaleries, alternatie­

ve cafés en knusse restaurants waar het a­ rtistieke ­publiek zich thuis voelt. Hoewel je elders in de stad alle top­designers van de hele wereld vindt – gaan we morgen doen! – is dit de plek waar jonge Turkse modeontwerpers hun ateliers of winkel hebben. Wie een bij­ zondere jurk zoekt, kan ‘m hier vinden. De dynamiek en de energie spat in ­Tophane van de gevels, want de wijk ­verandert bijna per minuut. Waarbij het overigens erg leuk is dat ook de ­traditionele kleermaker in zijn winkeltje van twee vierkante meter er nog zit. |9

Hippe eetadressen

De Grote Bazaar

11.00 uur

Istanbul Modern Art Museum Langzaam afdalen door de straatjes van Tophane naar de Bosporus, waar het nieu­ we museum voor moderne kunst staat: ­Istanbul Modern. Hoewel het ­behoorlijk wat kritiek te verduren heeft gehad – het zou niet ­vernieuwend genoeg zijn – kan het zich beslist meten met soortgelijke musea in andere wereldsteden. Het sterkste punt is de aandacht voor ­jonge Turkse kunstenaars. Dat levert ­verassende ­werken op die je in het Westen nauwelijks tegenkomt. 13.00 uur

Lunchen met de Turken Het schrikt veel buitenlandse bezoekers af, maar nergens kun je zo goed, vers en voordelig eten als bij de kleine restaurantjes op straat. Je hoeft geen culinair specialist te zijn om ze te herkennen. Gewoon even kijken waar de mensen uit de omliggende kantoren naartoe gaan, want veel van hen eten tussen de middag snel en goedkoop buiten de deur. En als in dat restaurant de man bij de kassa staat en de vrouw achter het fornuis, weet je dat het goed zit. Een menukaart ontbreekt. Gewoon aanwijzen wat je lekker vindt. 14.00 uur

Dwalen door de Bazaar Chaotisch, gezellig, opdringerig, ontspannen, zinderend. Een bezoek aan de Grote Bazaar is een evenement. Kortom: de brug over 10 |

Istanbul Modern Art Museum

Overal waar je loopt, hoor je oh’s en ah’s 15.30 uur en op zoek naar één van de toegangs­ poorten uit de Ottomaanse tijd. Eenmaal binnen word je in één klap een paar eeuwen terug geslingerd in de tijd. De geuren, de mensen, de piepkleine winkeltjes, de mannen die hun koopwaar aanprijzen en het ondoorgrondelijke stratenpatroon waar je binnen de kortste keren de weg kwijt bent. Souvenir kopen? Prima, maar zorg dat je iets van de handelswaar weet. Het ene tapijt is het andere niet. En dat geldt ook voor producten zoals koperwerk, keramiek, goud, schoenen, lederen kleding. Verademing: een kopje Turkse koffie met lokum (Turks fruit) in de Takkeciler ­Caddesi met marmeren waterfontein.

Aya Sofia & Blauwe Moskee Zoals de Byzantijnse heersers de Aya Sofia lieten bouwen als afspiegeling van de ­hemel, zo moest de Blauwe Moskee het symbool van het Ottomaanse rijk zijn. En als je er als bezoeker naar binnen gaat, weet je meteen dat dit aardig gelukt is. Overal waar je loopt, hoor je oh’s en ah’s en word je voortdurend verrast door overdadige schoonheid. Van de goud­ kleurige mozaïek in de Aya Sofia tot de 20.000 Izniktegeltjes in de Blauwe Moskee.

48 uur in istanbul

Boven: uitkijken op de Blauwe Moskee Onder: Aya Sofia, aardse afspiegeling van het paradijs Nightlife in Beyoğlu

18.00 uur

Naar de Hamam Je kunt natuurlijk neerstrijken op een ­terras aan het Hippodroom of het ­Sultanahmetplein, maar hoeveel lekkerder is het om jezelf te trakteren op een ­traditioneel Turks bad. Er zijn in de oude wijk verschillende opties. Van comfortabel en luxueus in een Hammam die op vakantie­ gangers is berekend tot de originele ­Hammam, waar ook de kooplui uit de buurt aan het eind van de dag heengaan. 20.00 uur

Uit eten in Beyoğlu Als je hip en trendy Istanbul wilt zien, moet je eten bij de Italiaan of het fusion­ restaurant dat nu in de mode is. De jonge succesvolle generatie laat hier zien dat ze verder kijkt dan de Bosporus en weet wat er in de wereld te koop is. Liever toch wat

meer Oriëntaals? Schuif dan aan in de Nevizade Sokak, waar het bruist, borrelt en gonst, terwijl de warmte nog tot laat tussen de gevels hangt. 22.00 uur

Stappen bij Tünel Wat een relaxed sfeertje hangt er in de straten tussen de Istiklal Caddesi (winkel­ straat) en het beroemde Pera Palace ­Hotel uit 1892. Stoelen, tafels, gasten. ­Alles en iedereen staat buiten om een vleugje van de verfrissende avondbries op te vangen. Uit alle hoeken klinkt muziek. Van stevige Turkse rock tot swingende Cubaanse salsa. De energie van een ­metropool in opkomst knettert in de lucht. Open, nieuwsgierig, optimistisch.

Elif, persvertegenwoordigster voor cultureel Istanbul Wie? Elif zit middenin het culturele ­wereldje van Istanbul, waar ze werkt en woont. Sinds wanneer is Istanbul hot als ­culturele bestemming? “Dat was al wel langer zo, maar dankzij internet, goed­ kopere vluchten en de bloeiende Turkse economie zijn plotseling alle ogen op de stad gericht. En dat zorgt vervolgens weer voor nieuwe initiatieven zoals de Designbiënnale, die afgewisseld gaat worden met de succesvolle kunstbiënnale. Bovendien heeft Istanbul voor Westerse gasten iets extra’s. Ze voelen zich er thuis, maar zien toch iets exotisch.” Wat maakt de stad zo spannend? “Ik ben hier al mijn hele leven en heb het gevoel dat ik de helft nog niet heb gezien. En het verandert steeds. Soms voel ik mij een toerist in mijn eigen stad. Bezoekers moeten vooral ook naar de Aziatische kant gaan. Daar wonen de families en hangt een andere, meer relaxte sfeer.”

| 11

Uitzicht op Sultanahmet vanaf de ferry

Straatbeeld in Tophane

dag 2 8.30 uur

12.00 uur

Shoppen in Nişantaşı

Onder de Galatatoren

Het ontbijt kan na gisteravond best even wachten. Eerst met de taxi door het krankzinnige verkeer naar de wijk Nişantaşı, waar de exclusieve ­winkels te vinden zijn. Een soort 5th Avenue waar welgesteld Istanbul neerstrijkt om te shoppen en ­gezien te worden. Soms heb je het gevoel dat je in totaal andere stad bent. Strak en netjes. Met boompjes langs de weg en ­elegante dames met tassen van beroemde m ­ odehuizen. Tot je ziet dat het stalletje geen hotdogs verkoopt maar simit.

Terug naar de drukte. Vanaf het Taksim­ plein met het historische trammetje door de Istiklal Caddesi naar het Tünelplein en vervolgens afdalen naar de Galatatoren. Aan de voet van dit monument kun je heerlijk lunchen: traditioneel Turks, met een eigentijds randje. Anatolisch of Ottomaans? Een kwestie van durven en proberen.

12 |

13.30 uur

Veerboot op de Bosporus Stap op een van de veerboten die over de Bosporus vaart. Even de koele bries vanaf de Zee van Marmara voelen. Er zijn dagtochten waarbij dorpen, paleizen,

­ astelen en Ottomaanse yalı’s (villa’s) k worden aangedaan. Maar je kunt ook ­gewoon de eerste de beste ferry nemen naar de Aziatische kant van het water. Daar stap je af – ben je mooi in Azië ­geweest – en maak je een wandeling door een schaduwrijk park om met een bootje later terug te keren. Alleen het uitzicht op klassiek Sultanahmet en modern Beyoğlu maken de trip al top.

48 uur in istanbul Topkapı-Paleis

Ahmet, fotograaf en artdirector in Istanbul Nevizade Sokak

Heerlijk lunchen: traditioneel Turks met een eigentijds randje 15.30 uur

18.00 uur

Topkapı-paleis

Zonsondergang

Geen twijfel mogelijk. Dit is de residentie van een groot en machtig rijk. Sultan ­Mehmet II regeerde vanaf deze plek boven de Bosporus over zijn Ottomaanse rijk. De paleizen, tuinen, paviljoens, schatkamers en harem ademen allemaal het sprookje van duizend-en-één nacht. Dwalend door de tuinen kun je je stukje bij beetje een voorstelling maken van het leven aan zo’n hof. Elk vertrek heeft wel iets intrigerends, zoals ‘de kooi’. Hierin werden de potentiële troonopvolgers samen met doofstomme bedienden en een harem van concubines opgesloten zodat ze politiek buitenspel stonden en geen bedreiging vormden voor de zittend vorst.

De drukke Galatabrug over en daarna ­lekker onderuit op één van de terrassen in de bocht waar de Bosporus en de Gouden Hoorn bij elkaar komen. Uitkijken over het water dat de Zwarte Zee met de rest van de wereld verbindt en plannen maken voor vanavond. Hier blijven en vis eten, neerstrijken op een van de dakterrassen of in Tophane zoeken naar een knus ­restaurantje? Nee, nog even zitten. ­Zorgeloos. Tot de zon rechts achter de ­Europese heuvels zakt en met zijn laatste stralen links voorzichtig over Azië strijkt.

Wie? Ahmet is geboren op het Brabantse platteland maar werkt nu als artdirector voor een vooraanstaand mode- en ­lifestyle magazine in Istanbul, zijn stad. Wat maakt Istanbul zo speciaal? “Dit is een jonge stad, die in de hoogste versnelling staat. De stad heeft een onwaarschijnlijk rijke historie en barst nu van de nieuwe energie. De economie groeit en op creatief gebied is dit voor mij dé plek waar het de komende jaren gebeurt met jonge ontwerpers, kunstenaars en ondernemers met lef.” Waar moeten we naartoe om dit Istanbul te zien? “Eerst moet je natuurlijk het oude Istanbul zien met het Topkapıpaleis en de Blauwe Moskee en daarna ga je naar Tophane, het creatieve buurtje van dit moment waar aan de lopende band nieuwe galeries, winkels en barretjes openen. Bovendien ligt het Istanbul Modern Art Museum er om de hoek.”

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com | 13

Kust & Cultuur De kustweg langs de Egeïsche Zee gaat over spectaculaire kliffen, door bruisende badplaatsen en langs verborgen baaien waar je verse vis kunt eten met je voeten in het witte zand. Bovendien ligt het achterland bezaaid met grote culturele schatten.

Een oude stadspoort van Heracleia

Rotsformaties nabij het Bafa-meer

Het Bafa-meer

Plotseling is daar het heldere blauw van het Bafa-meer. Een van de talrijke, vaak wat vergeten parels in het achterland van de Egeïsche kust. Het ligt in een ­overweldigend decor: hoge bergen aan de horizon, olijfbomen tot aan het water, een eenvoudig dorp op de oever. Uitstappen en kijken naar de wonderlijke rotsformaties. Alsof ze, gepolijst door de elementen, met de wind mee buigen. 14 |

En dan ontdekken dat de steen waarop je staat niet zomaar een stuk graniet is, maar het deksel van een graftombe. ­ Hier, iets buiten de oorspronkelijke stad, werden de doden van het oude Heracleia begraven. Tientallen tombes staan en ­liggen nu verspreid over de heuvels. Het is een opgraving zoals je die zelden ziet. Op tal van plaatsen nog half verscholen in de natuur en tussen de huizen van het

kleine Kapıkırı. Smalle paadjes leiden naar de resten van onder meer een bouleuterion (raadzaal), badhuis, stadion en theater dat slechts deels zichtbaar is. Het maakt het er alleen maar spannender op. Je krijgt het gevoel dat je zojuist hoogst­ persoonlijk een oude stad hebt ontdekt. Even pauzeren in het theehuis van Kapıkırı, te midden van de lokale bevolking. En dan afdalen naar de opgravingen

Rondreis Egeïsche Zee

Bergpaadje boven Kapıkırı De haven van Bodrum

Eten aan zee in Gümüşlük

Hoge bergen aan de horizon, olijfbomen tot aan het water, een eenvoudig dorp op de oever ­ irect aan het meer zoals een Byzantijnse d kerk en de boogvormige toegangspoort. Er waait een verkoelende bries vanaf het 65 vierkante kilometer grote (!) meer dat ooit een zeearm was.

Oorspronkelijke sfeer

De route langs de kust is begonnen in ­Bodrum, een ontspannen badplaats die vooral bekend staat om kwaliteitstoerisme

en als vertrekpunt van de Blue Voyages, kleinschalige cruises met Turkse schepen, de handgemaakte gulets. Het Bafa-meer was een uitstapje, zoals je die ook kunt maken naar onder meer de witte terrassen van Pamukkale en de recente opgraving van Aphrodisias. Maar voor bijzondere ontdekkingen hoef je lang niet altijd ver de weg af. Zo ligt in

het plaatsje Didim de Apollontempel, die dezelfde status had als het Orakel van Delphi en ook door de priesters van daar werd bestuurd. Wat een tempel! Goed te zien is hoe diep hij, na het verval, eeuwenlang onder de grond gelegen moet hebben. Enkele ­Ionische zuilen (het waren er 108) staan overeind en geven een indruk van de

| 15

Katoenpluk nabij Milete

Het hoofd van Medusa

grootsheid die dit heiligdom gehad heeft. En fijn: geen groot hek er omheen. Je kunt er heerlijk struinen tussen de ­pilaren en kolommen.

Machtige ligging

Even buiten Didim wordt de kuststrook een beetje moerasachtig. Links en rechts van de weg ligt het grote niets, doorklieft door een irrigatiekanaal en afgewisseld met uitgestrekte velden met katoen. Witte watten onder een knalblauwe hemel. Het zilt van de zee hangt in de lucht. Op een bult in de vlakte staat rechts Milete, in de Romeinse tijd een belangrijke stad in de schaduw van het beroemde Efese. De machtige ligging – vroeger zelfs direct aan zee – en de massieve bouwwerken helpen de verbeelding om de ruïnes van Milete als een soort metropool voor te stellen. Isidorus, de architect van de Aya Sofya in Istanbul, kwam uit deze stad. 16 |

Apollontempel in Didim

Op de achtergrond zijn de contouren van een gebergte zichtbaar, waar nóg een ­opgraving te bewonderen is: Priene, minder bekend als Efese, maar met een geheel eigen charme. De waanzinnige ligging op de flanken van de Samsun Dağ| maakt het gebrek aan grandeur ruimschoots goed. Onder de dennenbomen loop je kriskras door de overblijfselen van onder meer een theater, basiliek, tempel, gymnasium, stadion en agora.

Tussen pelgrims

De meeste gasten op het strand van de badplaats Kuşadas| hebben geen oog voor de culturele rijkdom. Zij komen vooral

voor zon, zee en genieten met een grote G. Het ooit kleine plaatsje is uitgegroeid tot een onvervalste zonbestemming. Het is voorzien van een sfeervol oud centrum, een gezellig schiereiland en verschillende excursie­mogelijkheden om de hoek. Het is overigens een prima optie om ­tijdens een rondreis niet in Kuşadası te slapen, maar in Selçuk, een leuk stadje op tien minu­ ten afstand van toeristentrekkers Efese en Meryemana Evi. Hoewel Selçuk door die centrale ligging behoorlijk populair is geworden, hangt er nog altijd een ­onvervalste en ontspannen Turkse sfeer. Eerst naar Meryemana Evi, waarvan het grote, deels wetenschappelijk onder­ bouwde vermoeden bestaat dat Maria

Rondreis Egeïsche Zee De opgravingen van Priene

Nejat, toeristisch gids in Efese en daarbuiten Wie? Nejat laat al meer dan dertig jaar bezoekers van zijn land genieten, woont om de hoek van Unesco monument Efese en is getrouwd met een Nederlandse.

Pelgrimsoord Meryemana Evi (Huis van de Heilige Maagd Maria)

er de laatste jaren van haar leven heeft doorgebracht. De theorie: de moeder van Jezus sloot zich na de kruisiging aan bij de apostel Johannes, die - feit - uiteindelijk in Efese en omgeving neerstreek. Het huisje wordt in elk geval erkend door het Vaticaan. Keiharde waarheid of niet, de rit erheen is hemels. Bergop. Hoger en hoger. Het ene uitzicht nog spectaculairder dan het andere. En rondom het huisje zelf hangt de gewijde sfeer die bij zo’n plek past. Pelgrims schuiven netjes aan om even binnen te mogen, een kruisje te slaan en een kaarsje te branden. Er zijn overigens ook veel Islamitische pelgrims, omdat zij Maria ook als heilige zien.

Wat verbaast de gasten in Efese het meest? “Iedereen is onder de indruk van de grootte van de opgravingen én van het feit dat er zoveel overeind staat. Het kost hier niet veel moeite om je het leven in de Romeinse tijd voor te stellen.” Wat is je persoonlijke favoriet? “Ik vind de verhalen achter de monumenten het mooist. Dat ze hier in de 2de eeuw voor Christus al een waterleidingssysteem hadden met stromend water in bijna alle huizen. En riolering! En kijk hier, de eerste advertentie ter wereld. Voor het bordeel. Het laat een gebroken hart zien, een vrouw en een munt. Contant betalen dus. Bovendien wijs ik de gasten er graag op dat drukte hier helemaal niet erg is. Zo zag het er destijds ook uit. Het was een van de metropolen van het Romeinse Rijk.”

| 17

Een wereldwonder De overtreffende trap van schoonheid bevindt zich uiteindelijk in Efese, het Unesco Werelderfgoed, waar in de ­hoogtijdagen naar schatting drie- tot ­vierhonderdduizend mensen hebben ­gewoond. Natuurlijk, de grote gebouwen, zuilen en poorten spreken het meest tot de verbeelding. Met de Celsusbibliotheek, de tempel van Hadrianus, het bordeel, de poort van Hercules en het theater als hoogtepunten. Maar wie de tijd neemt en de stad bezoekt zoals hij nu een stad zou bezoeken, ­ontdekt voortdurend fraaie details. Zoals een uit marmer gehouwen bordspel – soort voorloper van domino – en de stenen billboards voor onder meer de slager en de apotheek. En lopend door de wijk waar de welgestelden woonden in glorieuze villa’s zie je het vernuft waar­ mee waterleidingen en riolering waren aangelegd. Efese is een populair daguitstapje voor cruisepassagiers en de mensen die in de nabije badplaatsen logeren. Het advies is om er vroeg of laat op de dag naartoe te gaan, maar je kunt er gemakkelijk een hele dag doorbrengen. Zeker als je ook nog het museum in Selçuk bezoekt, waar een groot aantal voorwerpen uit Efese is ondergebracht om ze te beschermen tegen de erosie.

Wereldwonder Efese

De classificatie ‘mooiste’ strand is natuurlijk subjectief. Maar over een aantal is geen discussie mogelijk.

Kadıkalesi Op het schiereiland van Bodrum, waar meer mooie stranden te vinden zijn, is dit een topper met uitzicht op kleine eilandjes.

Altınkum Een reeks van baaien onder Çeşme. Fijn zand, kabbelende branding en knalblauw water. Het ene strand is wat drukker, het andere puur en bijna privé.

Gümüşlük Iets ten noorden van Kadıkalesi. Minder strand, meer sfeer. Goede plek ook om te snorkelen.

Bozcaada Klein eilandje voor de kust bij Geyikli. Populair bij de Turken zelf. Mooie baaien in het zuiden zoals Beylik en Aqvarium.

18 |

Baai van Hisarönü Ga mee met een bootje naar één van de afgelegen strandjes. Vele zijn niet over de weg te bereiken. Met een beetje geluk zie je dolfijnen.

Rondreis Egeïsche Zee ’t Heerlijke nietsdoen Wie nog niet genoeg heeft van archeo­ logische opgravingen kan rechtdoor naar het noorden rijden om er boven Izmir de vindplaatsen van Troje en Pergamon aan het rijtje toe te voegen. Maar doe dat via een omweg over het schiereiland dat ­vanaf Izmir de Egeïsche Zee in steekt. De kustweg is betoverend. Doel: Alaçat|, een dorpje dat door hip Istanbul is ontdekt en nu wordt gekoesterd als weekendbestemming. Met dank aan de goede kitesurfwind op het strand en de charme van het oude dorp dat een paar kilometer landinwaarts ligt. Een plaatje! Met smalle straatjes, gerenoveerde huizen, veranda’s, leuke winkels, barretjes en kleinschalige boutiquehotels. Dit is ­typisch zo’n plek waar je graag nog even blijft. Niet om grote attracties te bezoeken – die hebben we nu genoeg gezien – maar om te genieten van het goede leven en het heerlijke nietsdoen.

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com

Boten voor anker in Gümüşlük

Doğan, gulet-kapitein in Bodrum Wie? Doğan vaart al meer dan vijfentwintig jaar met een traditionele gulet door de wateren voor de Turkse kust. Hij is vooral actief op de befaamde Blue Voyage.

Alaçatı: gezellig en mooi

Wat maakt het varen in een gulet zo leuk? “Het zijn handgemaakte schepen en dus allemaal uniek. Dat geeft een schip zijn eigen karakter. Bovendien is er door de bouw, met een grote ronde achterkant, veel ruimte aan boord. Op die manier kun je ontspannen en comfortabel varen. Dat is het grote geheim achter het succes van de Blue Voyage.” Wat is je favoriete plek? “In de baai van Hisarönü bij Marmaris kunnen we vaak alles vinden dat het zeilen langs de Turkse kust zo mooi maakt: landschap, dorpen, baaien, dolfijnen. Een toplocatie.”

| 19

Rondreis Cappadocië

Belisırma boven het Ihlara-dal

Boven: Ihlara Vallei, eten aan het water Links: de schoorsteenrotsen van Paşabağı

Ortahisar, ballonnen in de ochtend

Knipperen met de ogen. Nog eens kijken. Is dit wel echt? De feeërieke schoorsteenrotsen waar Cappadocië beroemd om is, zijn in werkelijkheid nog mooier dan op de beste foto. Bovendien heeft de streek meer in huis zoals rotskerken met fresco’s, ondergrondse steden en een vruchtbare kloof.

Sprookjeslandschap ’s Ochtends vroeg in Göreme, het ­bekendste dorp van Cappadocië. Het is nog half donker, maar overal rijden jeeps met aanhangers en kleine busjes met ­gasten erin. Ze zijn op weg naar de ­startplaats van hun ballonvaart. En die plek is elke keer weer anders omdat het afhangt van de wind. Hé, daar links. Een oranje gloed. De zon komt op. Fout. Het is een luchtballon die op het punt staat om op te stijgen. De piloot geeft nog één keer gas om het gevaarte vol helium te blazen. De helpers gooien de touwen los, de mand met passagiers komt voorzichtig van de grond en dan wordt de ballon ­meegenomen door de kalme wind.

Wat zo’n twintig jaar geleden begon met de mislukte vaart van een Duits stel, is uitgegroeid tot misschien wel het beste toeristische aanbod van Cappadocië. Op drukke dagen zweven er soms meer dan tachtig ballonnen door de heldere lucht. ’s Ochtends vroeg en ’s avonds vaak nog een keer. Het is een surrealistisch ­gezicht: al die luchtballonnen boven dat opwindende landschap. De grootste sensatie beleven de mensen aan boord. Zeker als de piloot erin slaagt om de ballon tussen de steile wanden van de verschillende valleien te sturen. Dan zweef je – stil, geruisloos en vredig – langs de grillige rotsformaties van dal

naar dal. De meeste blijven een uur in de lucht en leggen dan tot vijftien kilometer af. Op de landingsplaats staan de jeeps en busjes weer klaar. En een glas champagne om te proosten op de geslaagde vlucht. De ballonvaarders zijn later bij het hotel­ ontbijt te herkennen aan de gelukzalige glimlach op hun gezicht.

Dertig rotskerken

De populariteit van de ballontochten spreekt voor zich. Wel blijft het vreemd dat zoveel bezoekers na deze activiteit ­alweer vertrekken. Cappadocië heeft juist aan de grond ook veel te bieden. Om te beginnen in Göreme dat zijn bekendheid | 21

Links: avond in Göreme Onder: Druivenoogst

Zelve Vallei

Rotskerk in het Ihlara-dal

dankt aan het grote aantal grotwoningen en de mogelijkheid om in de rotsen en turfsteenkegels te slapen. Het vriendelijke stadje is de belangrijkste uitvalsbasis om de omgeving te ontdek­ ken. Behalve eenvoudige pensions zijn er inmiddels ook luxueuze boutiquehotels te vinden. Vaak deels uitgehouwen in de rotsen. Voorbeelden van uitgehouwen gebouwen zijn ook te zien in het Göreme openluchtmuseum met meerdere Byzan­ tijnse rotskerken die met fresco’s zijn ­gedecoreerd. De meeste dateren van de elfde eeuw en zijn uniek. 22 |

Ze hebben een plaats gekregen op de Unesco Werelderfgoedlijst. Ook buiten het openluchtmuseum zijn op tal van plaatsen rotskerken met fresco’s te vinden. Je moet alleen weten waar. Het belangrijkste verschil is dat de afbeeldin­ gen er vaak wat eenvoudiger zijn. In de grotere kloostercomplexen werden de fresco’s door kunstenaars gemaakt, op de afgelegen plaatsen vaak door ambachts­ lieden. Dat juist hier zoveel rotskerken te vinden zijn is geen toeval. Het heeft te maken met de beschutte en verborgen ligging én met het feit dat het vulkanische turfsteen zich uitstekend leent voor bewerking. Het is relatief zacht zodat je er gemakke­

lijk schuren, huizen, kerken en kloosters in kunt onderbrengen.

Een groen dal

Rijdend door de omgeving van Göreme kun je zien dat dit vroeger de gangbare vorm van huizen bouwen was. In dorpen zoals Çavuşin, Üçhisar, Ortahisar en Ürgüp zijn de grotwoningen nog duidelijk zichtbaar. Soms zijn ze vanwege instortingsgevaar gesloten, soms juist weer helemaal opgehipt omdat ze als woning ideaal kunnen zijn: warm in de winter, koel in de zomer. Maar de magie van het turfsteen gaat verder. Dat wordt, rijdend over de stoffige wegen van Cappadocië, al snel duidelijk. De ene na de andere mooie vallei komt in

Rondreis Cappadocië

Slapen in grothotels

Het is allemaal het werk van de natuur zicht: Duiven-dal (Güvercinlik), Roze-dal (Güllüdere), Liefdes-dal (Bağlıdere of Aşk Vadisi). Uitstappen en wandelen tussen de bizarre rotsformaties van Paşabağı, waar de sprookjesachtige schoorsteenrotsen één, twee of drie hoeden van basalt hebben. Het is allemaal het werk van de natuur. Ongeveer dertig miljoen jaar geleden ­bedekten vulkaanuitbarstingen de hele streek met een dik tapijt van as. Die as ­veranderde in zachte steen met hier en daar een laag harder materiaal er overheen. Daarna begonnen wind, regen, sneeuw n zon aan hun werk: het wegslijten en ­polijsten van de rotsen. En dat proces is nog altijd aan de gang. Vooral in de

Ballon stijgt op voor een vlucht over Cappadocië

driehoek Ürgüp, Nevşehir, Avanos. Cappadocië, dat zo’n driehonderd vier­ kante kilometer groot is, bestaat echter niet alleen uit valleien met fraaie rots­ formaties. Op weg naar het groene ­Ihlara-dal in het zuiden, verandert voorbij het sfeervolle dorp Mustafapaşa het land­ schap. De dramatiek verdwijnt. Het gaat vriendelijk heuvelen en uiteindelijk is ­alles vlak met aan de horizon nog wel hier en daar een slapende vulkaan. Een smalle weg voert door die leegte. Een eenzame boom staat gebogen met de wind mee. Er rijden kleine tractoren met kleine karretjes over reusachtige akkers. Er worden bieten verbouwd, aardappels,

pompoenen en druiven voor wijn en stroop. Zo droog en vijandig de streek er soms uitziet, zo vruchtbaar is de vulkanische grond. Het prima asfalt leidt naar de verlaten ­ondergrondse stad Derinkuyu, die deels toegankelijk is. Verdeeld over acht niveaus met een maximale diepte van 55 meter kun je er onder meer stallen, woningen, kerk, druivenpers en opslagplaatsen zien. Experts denken dat hier ongeveer 20.000 mensen hebben gewoond. Er zouden in deze omgeving meer dan dertig van dit soort nederzettingen zijn geweest. Soms onderling verbonden door kilometers lange gangen. | 23

Steile wanden Zoeken en speuren naar de juiste weg. Borden ontbreken. In kleine dorpen kijken inwoners vreemd op van het bezoek. Eerst wordt er gezwegen, dan gelachen en de juiste weg gewezen: Ihlara-Valley, Ihlara, Ihlara! Tot de weg inderdaad naar beneden gaat en de eerste huizen van Belisırma in zicht komen. Over de brug van de smalle Melendiz-rivier en dan parkeren bij een van de leuke ­restaurantjes aan het water. De kloof is ongeveer veertien kilometer lang, waarbij het traject tussen Belis|rma en Ihlara het meest spectaculair is met steile, tot tweehonderd meter hoge wanden, houten bruggen, stroom­versnellingen en rotskerken uit de tijd dat het Christen­ dom in Anatolië werd verspreid.

Ze zijn beschilderd met ­Bijbelse taferelen zoals de Vlucht naar Egypte en het Laatste Avondmaal. Wandelen door de vallei. Over een smal pad langs de Melendiz. Soms opent de kloof zich een beetje en is er zoiets als uitzicht op de wanden en de wolkenhemel, soms gooit de kloof de boel dicht en wringt het pad zich tussen de rotsen door. Ondanks een plattegrondje valt het niet mee om de kerken te vinden. En dat was precies de bedoeling van de priesters en monniken toen ze hun godshuizen hier bouwden. Maar wie na een stevige klauterpartij en wat zoekwerk uiteindelijk in zo’n grot staat die van boven tot onder met fresco’s is bedekt, voelt de beloning in het hele ­lichaam: hemels!

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com

Schilderingen in een rotskerk

Ballonvaarder Mustafa, Göreme Wie? Mustafa is geboren en getogen in Göreme, het bekendste dorp met grotwoningen en schoorsteenrotsen in Cappadocië. Bovendien was hij de eerste Turkse ballonvaarder met een Amerikaanse vergunning. De leegte van Anatolië

Wat moeten we in Cappadocië zeker doen? “Een ballonvaart maken met een betrouwbare piloot die met kleine gezelschappen vliegt. Het is uniek om ‘s ochtends vroeg met een ballon over en door de valleien te zweven. De vreedzame stilte, het bijzondere landschap en een perfecte zachte landing.” Wat is voor jou de mooiste dag? “’s Winters als het heeft gesneeuwd. Of als ik met gasten door de wolken vlieg. Omringd door het grote niets, waarin je het vocht voelt en de kou. En dat je vervolgens als enige ballon boven de wolken in de zon komt te vliegen. Dat is onbetaalbaar.”

24 |

Rondreis Oost-Turkije

Akdamar kerk aan het Van-meer

Voor veel bezoekers is Oost-Turkije net even te ver. Maar de doorzetters worden beloond met overweldigende landschappen, kerken, ruïnesteden uit de oudheid en de ankerplaats van de Ark van Noach.

Haarspeldbochten en spijkerschrift Eén ding valt in Kars meteen op. Dit is geen typisch Turkse provinciestad met ­alleen nieuwbouw in beton. De geschie­ denis heeft er ook prachtige panden uit de Belle Epoque achtergelaten. Bovendien wordt er in het centrum druk gerestaureerd:

Foto credits: Turkse ministerie van cultuur en toerisme

oude panden opgeknapt en straten op­ nieuw geplaveid met originele steentjes in plaats van asfalt. Het maakt Kars een prettige uitvalsbasis voor een bezoek aan de ruïnestad Ani. De stad van duizend-en-één kerken was

in de 10de eeuw een bruisende metro­ pool die zich kon meten met Bagdad en Constantinopel. Ani overleefde door de eeuwen heen tal van oorlogen en plunde­ ringen, maar raakte na een grote aard­ beving in 1319 uiteindelijk toch in verval.

| 25

Ishak Paşa sarayı, paleis aan de Zijderoute

Lange tijd was het een militaire zone, maar inmiddels kan iedereen in Kars een kaartje kopen om Ani te bezoeken. ­Ingeklemd tus­ sen diepe kloven ligt een vlakte met rotsen, stukken gemetselde muur en mooie monu­ menten zoals de Kerk van de Verlosser en de kathedraal. Ook een deel van de robuuste stadsmuren en enkele versterkingen zijn nog te zien. Favoriet: de St. Gregoriuskerk (Tigran ­Honentskerk) met zijn fresco’s. Wie in Ani is uitgekeken kan in de omge­ ving ook nog een aantal kerken, moskeën, kastelen en kloosters bezoeken. In de meeste gevallen komen hier zo weinig toeristen dat voorzieningen zoals cafés, pensions en winkeltjes ontbreken. Voor de een is dat een minpunt, voor de ander juist een extra reden om erheen te gaan. 26 |

Een enorm paleis Rijden door het oosten van Turkije. ­Robuust landschap, eenvoudige dorpen. Aanleggen in het stadje Doğubeyazıt. Vroeger was dit al een belangrijke plek aan de Zijderoute, waardoor je ten zuid­ oosten van de stad een enorm paleis vindt: Ishak Paşa Sarayı. Het pand telt vele vertrekken waaronder een harem, bibliotheek, moskee en uiter­ aard de vertrekken van de Osmaanse gou­ verneur. Van het goud waarmee het paleis rijkelijk was versierd is weinig over. Zo zijn de deuren door de Russen meege­ nomen en hangen deze tegenwoordig in de Hermitage in St. Petersburg. Zoals Ishak Paşa Sarayı bouwkundig alle aandacht opeist, zo is de Ağrı Dağı (Ağrι

berg) letterlijk én figuurlijk het hoogte­ punt. De blik op deze 5.165 meter hoge kolos dwingt ­respect af. Het is de hoogte, de vorm, de gigantische ijskap en de wetenschap dat dit door velen als anker­ plaats van de Ark van Noach wordt beschouwd. Hoewel ­geleerden aangeven dat wetenschappelijk bewijs ontbreekt, wijzen gelovigen op het Oude Testament. Bovendien zien zij in de vorm van de berg – met name gezien vanuit de lucht – de vorm van een schip… Of je er nou wel of niet in gelooft, de hoogste berg van Turkije ademt beslist een sfeer van mysterie.

Vulkaankegels en lava

Klimmen. Steil omhoog. Naar de Tendürek­ pas met geweldig uitzicht. Stoppen en

Foto credits: Turkse ministerie van cultuur en toerisme

Rondreis Oost-Turkije

Muradiye waterval

M. Öcal Ani ruïnes

Ağrı Dağı (Ağrı berg), de hoogste berg van Turkije

Ağrı Dağı (Ağrı berg) , letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt omkijken. Nog één keer de Ağrı zien liggen, voor de afdaling naar het Van-meer begint. De adem in. Een landschap van grillige ­lavaformaties. Kunstwerken die honderden, duizenden jaren geleden uit de aarde naar boven zijn gekomen. Uiteindelijk gaat de woestenij langzaam over in vruchtbaarder land. En niet veel later is daar de waterval van Muradiye, gevolgd door het Van-meer. Goed voor zo’n vierduizend vierkante kilometer ­water. Zeven keer zo groot als het Meer van Genève. De doorgaande weg voert rechtstreeks naar de stad Van. Het grootste probleem hier is kiezen. Waarheen? En wat eerst? Er is zoveel te zien. Zoals de Armeense kerk op het eilandje Akdamar. Alleen het panorama al. Het

blauwe water, de perzikkleurige kerk en dan de hoge, soms besneeuwde bergen op de achtergrond. Met deze attractie in het geheugen, kan de rest worden ontdekt. Zoals de andere kerken rondom het meer en de opgravingen van de Oerartische beschaving, die van 900 tot 700 voor Christus de regio regeerde. Uit die tijd zijn kastelen, bolwerken, paleizen, tempels, altaren, dammen en irrigatie­ kanalen gevonden. Tal van vondsten – onder meer gouden sieraden – zijn te zien in het Van-museum in het centrum van de stad. Uiteraard wordt Van Kalesi bezocht, het kasteel dat op een honderd meter hoge, langgerekte rotspartij ligt. Ook dit was een belangrijke plaats in het Oerartische

rijk. Je hebt er uitzicht over het meer en over de ruïnes van Oud-Van, de stad die tijdens de Krimoorlog in het begin van de twintigste eeuw volledig werd verwoest en nooit meer is opgebouwd. Nog twijfels over de historische rijkdom van Oost-Turkije? Kijk dan nabij de Van Kalesi naar de 5de eeuwse inscripties van de Perzische koning Xerxes. Ze zijn in spijkerschrift!

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com | 27

Eerst een glaasje thee Het lijkt in niets op de zonovergoten kustlijn van het zuiden. De Zwarte Zeekust is een bestemming op zich. Waar het water ophoudt, beginnen de bergen die tot bijna vierduizend ­meter hoog gaan. Met spectaculaire pieken en dalen,charmante ­almdorpen en een ongekende gastvrijheid. De auto stuitert al een halfuur over een breed uitgevallen ezelspoor. Dit zou de oude route over de Zigana-pas moeten zijn, de leukste omweg naar het Sumelaklooster. Het ligt op een half uurtje ­rijden 28 |

vanaf de Zwarte Zee, maar niets mooiers dan er op grootse wijze vanuit de bergen ­arriveren. Een beetje zoals de pelgrims en monniken dat in de vierde eeuw na Christus al ­deden. Het Sumela-klooster ligt als een

zwaluwnest, hoog tegen een loodrechte rotswand boven de A ­ ltınderevallei ­geplakt. De monniken die er vanaf de zesde eeuw permanent woonden kwamen zelden ­buiten de ­muren van het complex.

Rondreis Zwarte Zee

Aan de Zwarte Zee

Links: eeuwenoude boogbrug in de Hemşin-vallei Boven: vader en dochter nabij Yusufeli

Fresco’s in het Sumela-klooster

Het Sumela-klooster, het uit de rotsen gehakt kerkje is nog altijd adembenemend Ze leefden een afgezonderd leven en ­tekenden voor een enorme rijkdom aan fresco’s. De meeste kunstschatten die het klooster ooit rijk is geweest, zijn verdwe­ nen in de tijd. Het gevolg van oorlogen, vandalisme en kunstroof. De fresco’s die er nog zijn worden tegenwoordig be­ schermd en gerestaureerd. Vooral het uit de rotsen gehakt kerkje is nog altijd adem­ benemend. Het is tot de laatste vierkante centimeter met schilderingen bedekt. De oudste uit 9de eeuw. Afdalend naar de Zwarte Zee komt de kust langzaam uit de wolken tevoorschijn.

Het water is niet zwart, maar staalblauw. Met Tirebolu is daar meteen het leukste dorp van de omgeving. Het is heerlijk slente­ ren langs het haventje van Tirebolu , waar de boten dobberen in de wind. Er zijn wei­ nig buitenlandse toeristen. Vooral Turken. Vrouwen en mannen lopen er hand in hand. Ook in Trabzon, dat klein-Istanbul wordt ge­ noemd, gaat het er zo aan toe. Tot laat in de avond is de sfeer ontspannen en uitgelaten.

Theeplantages

Toeterend de stad uit. Je houdt je hart vast zodra je de weg op stuurt, maar eenmaal

onderdeel van de stroom auto’s, brom­ mers, vrachtauto’s en busjes, gaat het bijna vanzelf. En hupsakee, daar ligt de kustweg. Het is een vierbaansweg ­die voelt als een snelweg, maar wordt gebruikt als een dorpsstraat. De kustroute is boeiend, maar niet uit­ gesproken mooi. Dat is de afslag naar Uzungöl wel. Bergop gaat het door tientallen tinten groen. Het voelt als Oostenrijk, maar er klopt iets niet. In plaats van Kirche en Konditorei gaat het langs ­moskee en koffiehuis. Geen Zimmer frei, maar Pansiyon. En het ruikt anders. | 29

Picknick in Ayder

De Aya Sofia in Trabzon Theeoogst nabij Rize

Kruidiger, exotischer. Een frisse wind ruist door de kraakheldere lucht. Rond­ om kleine boerderijen van grijze steen en donkerbruin hout staan hazelnootbo­ men en tabaksplanten, in kleine groente­ tuinen scharrelen kippen en geiten. Tot de vallei zich opent: Uzungöl, het betoverende meer, dat op duizend ­meter hoogte in een landschapspuzzel van honderdduizend stukjes ligt. Helaas is de weg die dieper het Kaçkar­ gebergte in voert gesloten. Er ligt boven nog sneeuw. Omrijden dus. Via Rize, het centrum van de Turkse theeproductie. Als je ergens in Turkije een glaasje thee krijgt aangeboden – en dat gebeurt veel! – dan is de kans groot dat deze hier van­ daan komt. De complete productie van ongeveer een miljoen ton thee per jaar is voor binnenlands gebruik.

30 |

Ravijnen en watervallen Voorbij een oude boogbrug buiten Ikizdere begint de klim naar de 2.640 meter hoge Ovit-pas. Dichte mist doet het landschap krimpen tot een paar vierkante meter. Stapvoets verder langs ravijnen en water­ vallen. Er ligt sneeuw in de berm en in het wegdek zitten gaten waar hele auto’s in kunnen verdwijnen. Eenmaal boven gebeurt er een klein wonder. Er prikt een zonnestraal door het wolken­ dek en voorzichtig komen de pieken één voor één tevoorschijn. Dit is het machtige Kaçkarmassief dat tot bijna 4.000 meter hoogte reikt. Ook de afdaling naar Ispir is één groot feest. Overal dendert water naar beneden, groeien wilde bloemen en staan bomen in bloei. Een mini-uitvoering van de Grand Canyon boort zich een weg door de rotsen en leidt regelrecht naar de ­andere kant van de Kaçkar, waar het groen plaats maakt voor ruig beige.

Puzzelen voorbij Ispir. Waar is de weg naar Yusufeli gebleven? Omrijden via Erzurum is een optie. Als er veel water in de rivieren staat is dat ook aan te raden, want dan loop je zonder 4x4 beslist ergens vast. Maar het is tamelijk droog, dus een gokje waard. Terwijl het wegdek verslechtert, wordt de route mooier en mooier. De Çoruh-rivier, een van de wildste van Turkije, gaat door een droomlandschap van hoge kale bergen en groene oases. Richtingborden ontbreken of zijn verdwenen. Met handen en voeten de weg vragen. Tot grote hilariteit van de bewoners die vriendelijk de goede weg naar Yusufeli wijzen. Uiteindelijk komt het dorp bij het laatste beetje avondlicht in zicht. Het is een ­geliefde plek bij wildwaterkanoërs en ­rafters. En bij cultuurliefhebbers die de Armeense en Georgische kerken in de ­regio komen bezoeken. Toch is het dorp

Rondreis Zwarte Zee Rechts: details van een Georgische kerk Onder: ober serveert Laz böreği

Nadir, berggids en samen met zijn vrouw Sibel pensionhouder in Ayder

Inheemse bloem in het Kaçkargebergte

vooral zichzelf gebleven en staat het be­ kend als zeer gelovig. De route maakt hier een mooie lus langs een Georgische kerk (Işhan), een groot stuw­ meer (Tortum Gölü) en een gigantische wa­ terval (Tortum Şelalesi). Hier knalt het water met geweld bijna vijftig meter omlaag, om er kolkend in de vallei te verdwijnen. ’s Zomers verandert het spektakel soms in een treurig stroompje omdat het vocht tot op de laatste druppel nodig is om stroom op te wekken.

Naar de yayla

Bij Hopa, waar de Zwarte Zee zich weer laat zien, pakken de wolken zich samen en vallen de eerste druppels. Daar komt dus al dat groen vandaan. Via Ardeşen en Çamlιhemşin gaat de route de Hemşin binnen, een gebied van een paar honderd vierkante kilometer onaangetast bergland­ schap dat ingeklemd ligt tussen de hoge toppen van de Kaçkar Dağları (Kaçkar ge­

bergte) en de Zwarte Zee. Dit is de wereld van de yayla’s: de grazige hoogvlakten en hun vrolijke, open bevolking. Het dorp Ayder is een geliefde standplaats voor tochten door de bergen. Er zijn enkele hotels en kleine sfeervolle pensions waar de houtkachel brandt en je eerst thee moet drinken voor er over de prijs en de kamer wordt gesproken. Een geïsoleerd dorp is Ayder niet meer. Daarvoor moet je hoger de berg op. Het wandelpad passeert wilde rododen­ drons, maagdenpalmen, vergeet-mij-nietjes en bijzondere witte pioenrozen. Tot daar uit­ eindelijk de yayla van ­Ceymakçur is: zo’n twintig houten huizen op de rand van groen en hooggebergte. Bij mooi weer heb je hier uitzicht op de hoogste toppen van de Kaçkar en kun je verder lopen naar afgelegen krater­ meren. Een goed excuus om terug te komen!

Wie? Als echte local kent Nadir het gebergte als geen ander. Graag neemt hij zijn gasten mee naar de yayla, een alm waar de boeren ‘s zomers met hun koeien naar toe gaan. Is het Kaçakergebergte niet erg avontuurlijk? “Juist omdat het grotendeels met rust wordt gelaten is het zo puur. Als je hier vertrekt zit je binnen een paar minuten in de eenzame bergwereld met eigen bloemen, planten en dieren. En als je weinig ervaring hebt of het te spannend vindt, neem je een gids mee. Richtingbordjes zoals in de Alpen, staan er nauwelijks.” Waar ga je het liefste heen? “De zeven meren, niet eens zo ver bij mij vandaan, is een onbeschrijflijk mooie plek. Iemand die fit is kan het in één dag doen, omhoog en omlaag. Maar het is leuker om onderweg op een yayla te overnachten, dat is een alm waar boerenfamilies de zomer doorbrengen. Dat is het echte leven.’

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com

| 31

De Çoruh-rivier is vooral bekend bij rafters en wildwaterkanoërs. Maar dankzij de geïsoleerde en beschutte ligging is het ook een natuurparadijs met tientallen soorten vogels en met bloemen en planten die nergens anders groeien. Kortom: de ideale plek voor het ontwikkelen van ecotoerisme. Het is een bekend fenomeen: daar waar de natuur op z’n mooist is, willen de bezoekers heen. De Çoruh-rivier in het achterland van de Zwarte Zeekust is zo’n streek. Goed voor prachtige natuur, eeuwenoude cultuurschatten en organische streekproducten. Om dit gebied duurzaam te ontwikkelen is een speciaal project begonnen dat wordt ondersteund door de Verenigde Naties: het Datur-project. Een van de belangrijkste elementen van dit project is het bedenken van vormen van toerisme die niet schadelijk zijn voor de omgeving en bijdragen aan de lokale economie. Eén van de speerpunten daarbij is vogel spotten, want de Çoruhvallei is een belangrijke plek op de

migratieroutes. Bovendien zijn tal van bijzondere vogels thuis in de streek, waaronder adelaars, haviken, valken, futen, ooievaars en reigers. Het groene toerisme wordt er vooral aangeboden vanuit de plaatsen Isper, Uzundere en Yusufeli. Behalve vogels spotten, zijn er ook mogelijkheden voor mountainbiken en wandelen, waarbij zeker de fauna in het oog springt. Zo is de vallei rijk aan bijzondere orchideeën, irissen en klokjesbloemen. De Campanula Choruhensis met z’n fijne roze bloemen groeit zelfs alleen bij dorp Yeşilyurt. Binnen het Datur-project, dat ook aandacht besteedt aan de kastelen, kloosters en moskeeën in de streek, speelt het

bevorderen van de lokale keuken een steeds belangrijkere rol, want de meeste regioproducten worden nog op de klassieke manier verbouwd. Koeien grazen er op uitgestrekte weidegronden, fruit komt van oude sterke bomen en in het wild groeien allerlei heerlijke vruchten en bessen. Al deze elementen moeten tot één totale Çoruh-belevenis leiden. De bezoekers moeten de unieke vallei zien, voelen, proeven en ruiken.

www.datur.com www.choruh.com

Uzungöl, ochtend rond het meer

11de eeuwse kerk van Işhan Het haventje van Tirebolu

32 |

Rondreis Middellandse Zee

Stadsbeeld Antalya

Meer dan Alles inclusief! De Turkse zuidkust staat voor aantrekkelijk geprijsde vakanties met vliegen, slapen, eten en vermaak inclusief. Prima natuurlijk, maar daarmee wordt de regio ook tekort gedaan. Buiten de resorts ligt namelijk nóg een wereld. Met hoge bergen, stille baaien, oude ­opgravingen en leuke dorpen waar je vriendelijke mensen ontmoet. Vertrekpunt Antalya. Rondom de haven ­ is de boel opgeknapt en gepolijst. Daar­ buiten hangen de hoogbejaarde panden zuchtend tegen elkaar aan, zoals het hoort in een oud centrum. Het is een doolhof van smalle keienstraatjes met ­tapijtwinkels, water­pijpen, Turks fruit en shops met ‘real fake watches’. Het authentieke vormt een mooie combi­ natie met de trendy bars die er steeds meer te vinden zijn. Soms met een strakke moderne inrichting, soms juist met een

Foto credits: Turkse ministerie van cultuur en toerisme

knipoog naar het Oosten. Dan lig je er heerlijk onderuit tussen de kussens, ­kleden en tapijten. Vanaf deze luie plek is al meteen duidelijk dat de komende tocht veel te bieden heeft. De Middellandse Zee voor de deur, de ruige toppen van de Bey Dağları (Bey gebergte) aan de horizon. En bij het verlaten van de stad begint al snel het Turkije dat alle zin­ tuigen prikkelt: kleine dorpen, oude huizen, karakter en een waanzinnig mooie natuur. Wie wil kan keurig de route langs het water

volgen. Maar het is ook spannend om af en toe zomaar een klein weggetje in te slaan. Reizen op gevoel. Het kan hier ­prima, want de reusachtige steenklomp die tussen ­Antalya en Fethiye in zee steekt was heel vroeger het machtige rijk Lycië met 23 ­onafhankelijke stadstaatjes. De Lyciërs w ­ aren een trots en moedig volk, want tot twee keer toe staken zij zichzelf en hun hele stad in brand om uit handen van de belegeraar te blijven. Liever dood dan slaaf.

| 33

Turkse ministerie van cultuur en toerisme Boven: de haven van Antalya Onder: traditionele gulet

Turkse ministerie van cultuur en toerisme Terras aan zee

Granaatappelsap: lekker en fris

Je hoeft geen archeoloog te zijn om dit mooi te vinden Een wereldafdaling In het huidige Lycië kun je geen tien ­kilometer rijden of er is wel een opgraving of oude kei te vinden die aan die tijd ­herinnert. We zijn niet van plan om een soort historische kruistocht te maken, maar af en toe is de nieuwsgierigheid te groot of kun je er gewoon niet omheen. Zo is daar het weggetje naar het aquaduct en andere herinneringen aan Phaselis, misschien wel de belangrijkste havenstad van het oude Lycië. 34 |

Je hoeft geen archeoloog te zijn om dit mooi te vinden. Alleen de ligging al. Pal aan het turkooise water van de ­Middellandse Zee en gezegend met drie strandjes. Bovendien is de plek minder aangeharkt dan historische toppers als Termessos of Aspendos. Slechts een handvol andere gasten slentert door de voormalige hoofdstraat van Phaselis met z’n omgevallen pilaren, ruïnes en theater. Bij een geïmproviseerd kraampje op het strand wordt fruitsap verkocht.

Ter plaatse geperst van citroen, sinaas­ appel en granaatappel. Het smaakt naar de zon. Terug naar de doorgaande weg, die ongemerkt stevig omhoog gaat. Dat wordt pas duidelijk in de afdaling naar Çıralı. Rechts liggen bergen die tot drieduizend meter hoog de hemel in rijzen, links in de diepte ligt de zee. Het is een wereldafdaling over een smalle weg die dwars door bossen, boomgaarden met ­citrusvruchten en kleine valleitjes gaat. Eindpunt: het schildpaddenstrand van Çıralı.

Rondreis Middellandse Zee

Sinterklaas, de bisschop van Myra

Op stranden zoals Çıralı, Patara en Dalyan wordt de onechte karetschildpad actief beschermd. Nesten worden afgezet, bordjes geven aan waar je wel en niet mag liggen, informatiefolders wijzen op de kwetsbaarheid van de ­zeeschildpad en ’s avonds gaan in de hotelletjes achter het strand vroeg alle lichten uit zodat de schildpadden hun oriëntatie niet verliezen.

Boven: lycische rotsgraven in Myra Onder: het theater van Myra

Het contrast met Antalya is er enorm. Dit is een soort hippie-enclave met ­eenvoudige pensions en hangmatten aan het strand. Hier heb je ’s avonds geen ­disco of happy hour. Hier moet al vroeg het licht uit om de ‘onechte karetschild­ padden’ – zo heten ze nou eenmaal – niet van hun stuk te brengen als ze op het strand eieren komen leggen.

Bisschop van Myra Archeologische opgravingen, schild­ padden, natuurschoon. Het is prachtig. Maar ook het rijden zelf is fijn. Het asfalt klimt tot bijna duizend meter en dat merk je aan de dennenbomen, de frisse wind en de vergezichten op zee. Na het functio­ nele stadje Kumluca volgen Finike en een feestelijk stuk kustweg met 128 bochten in 7 kilometer! Doorrijden tot aan de stad waar Sinterklaas ooit bisschop was: Myra. Het beperkt zich

tot een keurig standbeeld van de heilige Nicolaas voor de r­ esten van zijn eeuwen­ oude kerk. Als bisschop van Myra stond Sinterklaas bekend om zijn vroomheid en vrijgevigheid, maar beroemd als kindervriend werd hij pas na zijn dood. Niet Sinterklaas, maar de Lycische graven­ stad van Myra steelt hier overigens de show. Het kerkhof, Nekropol, is als een stad tegen en in de rotswanden gebouwd. Elk graf ziet er uit als een huis. | 35

De Middellandse Zeekust is honderden kilometers lang en ligt grofweg tussen Marmaris en de Syrische grens. Landschappelijk zijn Lycië (Antalya-Fethiye) en de kustlijn tussen Alanya en Mersin het meest spectaculair vanwege de bergen die er tot aan zee lopen. Vijf bijzondere dorpen aan deze unieke kust.

Side

Üçağız

Iskele

Alanya

Eerst naar de schitterend ­gelegen opgravingen van ­onder meer tempels, een theater en basiliek en daarna ontspannen op een van de langgerekte zandstranden.

Ondanks de uitbreidingen hangt er nog altijd een ­ontspannen dorpse sfeer. Grootste attractie: de Verzonken Stad bij het ­eilandje Kekova. Het best te verkennen met een kayak.

Wie wel naar een badplaats wil, maar geen zin heeft in andere Nederlanders, kiest voor Iskele. Populair bij ­Turken en een goede uitvalsbasis voor de baaien en stranden richting Silifke.

Dankzij de uitgestrekte ­zandstanden is Alanya een echte zonbestemming. Maar het is óók een gezellig stadje met misschien wel het mooist gelegen kasteel van de hele kust.

36 |

Rondreis Middellandse Zee

Spookdorp Kayaköy

Strand Patara

Een dorp dat niet op de kaart staat Inclusief deuren, lateien en schuine daken. Soms wel drie verdiepingen hoog. In de regio zijn honderden van zulke graven te vinden. Aanleggen in Kaş waar enkele oude heren­ huizen met houten veranda’s het oor­ spronkelijke centrum sieren. Het is een prettige mix van Turkse theehuizen, sou­ venirshops en hippe winkels en barretjes. Het plein fungeert als het sociale trefpunt voor vaders, moeders, vrienden, familie, opa’s, oma’s en opgewekte kinderen.

Het droomstrand van Ölüdeniz

Spookstad Een dramatische kustweg leidt naar Kalkan en het langgerekte strand van Patara, waar Sint Nicolaas geboren is. En dan is er ineens een dorp dat niet op de kaart staat. Verkeerde afslag genomen? Route kwijt? Het doet er weinig toe. Het gehucht is een attractie op zich. Dit is het platteland zoals het er al een paar honderd jaar bij ligt. Ongrijpbaar voor de 21ste eeuw. Langs de weg wordt fruit verkocht en lange slierten aan elkaar geregen bospaddenstoelen. De buitenlandse bezoeker vormt er het hoogtepunt van de dag en de verkeers­

regelaar bij het schooltje ruikt zijn kans. Als een gediplomeerd agent springt hij de weg op met het bordje DUR in zijn hand, STOP! Er is in de wijde omtrek nie­ mand te bekennen. Dertig seconden later stapt hij weer opzij en kan er verder worden gereden. Als bij een wonder is daar plotseling weer de doorgaande weg richting spookstad Kayaköy en eindpunt Fethiye. Maar er is maar één plek die als finish van deze tocht in aanmerking komt: het droomstrand Ölüdeniz. Schoenen uit, voeten in het water en alle belevenissen langzaam laten indalen. www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com

| 37

38 |

Rondreis Zuidoost-Turkije

Links: Arsameia, waar Antiochus de hand van Hercules schudt Onder: mozaëk van de oude stad Zeugma

De hoofden van koningen en goden in Nemrut

Mooie weg naar Nemrut

Zonder overdrijven zou je het Zuidoosten van ­Turkije de bakermat van onze beschaving kunnen noemen. Dit is het land van de Tigris en de Eufraat, van profeten en machtige steden uit de oudheid. En het goede nieuws: er is nog veel van te zien.

De verborgen schatkamer De asfaltweg krult door de uitlopers van het Taurusgebergte. In de verte is het reisdoel al duidelijk te zien: Nemrut Daği. De bergtop is vooral bekend vanwege zijn prachtige stenen hoofden die er in kiezelstenen staan: Antiochus, Fortuna, Zeus, Apollo en Hercules. Het is de ­belangrijkste opgraving van het oude ­koninkrijk ­Commagene en mooi boven­ dien. Met bijna 360 graden uitzicht over bergen, meren en gedoofde vulkanen.

De aanloop naar het heiligdom bouwt de spanning perfect op. Eerst is daar de Karakuş Tumulus, waarschijnlijk de ­grafheuvel van de vrouw van koning ­Antiochus, vervolgens een enorme ­Romeinse brug, de Cendere Köprüsü, en tot slot buigt de weg af naar Arsameia, de vroegere zomerresidentie. De resten van de stad liggen eersteklas op een rotspunt die uitkijkt over de ­Kahta-rivier, die met haar oever vol

­ omen een groene streep door het aarde­ b kleurige landschap trekt. Vanaf deze plek regeerden Mithridates en later zijn zoon Antiochus over hun bijzondere koninkrijk dat dankzij tactische huwelijken en goede diplomatie zo’n 200 jaar kon bestaan in de tijd dat de Romeinen over de regio heersten. Er is een aantal sculpturen zichtbaar, waaronder het portret van de god Mithras op een hoge zuil en - de belangrijkste | 39

Mozaïekvloer van een Romeinse villa

het reliëf waar Antiochus de hand schudt van de god Hercules. Met dit soort afbeeldingen maakte de vorst duidelijk hoe dicht hij bij de goden stond ergo hoe machtig hij was. Je kunt er naar de sculptuur toe klimmen, het van dichtbij bekijken, aanraken. Het staat boven een grot waarin pelgrims hun geloof ­bevestigden door er twee dagen te vasten. Boven de ingang staat een enorme Griekse inscriptie over Mithridates en het geloof. Het is als bezoeker, zittend op een rots­ blok en uitkijkend op de diepte, bijna ­onvoorstelbaar dat dit tweeduizend jaar geleden een levendige plek was waar ­politiek en handel werd bedreven en waar pelgrims uit de wijde omtrek naartoe ­ gingen om hun geloof te belijden. Nu waait er slechts de wind en echoot de roep van een roofvogel tussen de rotswanden.

Mooiste moment

Terug op de weg wordt het landschap ­ruiger. Bomen maken langzaam maar ­zeker plaats voor rotsen en struiken. 40 |

Boven: zonsondergang op Nemrut Onder: Heilige vissen voeren in Şanlıurfa

Een afgelegen dorp. Een spectaculaire kloof. En eindelijk weer zicht op Nemrut Daği. Mooi op tijd om over een paar uur de zonsondergang te bewonderen. Nog een klein stukje, parkeren bij de kleine cafetaria en lopend verder. Nemrut staat op de Unesco Werelderf­ goedlijst en bestaat uit een 50 meter hoge grafheuvel van keien en twee terrassen met metershoge beelden van Antiochus en enkele belangrijke goden. Op die manier konden zij als eersten in het koninkrijk de zon zien opkomen en ondergaan. ­Hoewel de tombe nooit is gevonden ­bestaat het vermoeden dat Antiochus in de heuvel begraven ligt. Oostelijk terras. In de schaduw van de

heuvel zelf. Daar staan ze op een rij: ­Antiochus, Fortuna, Zeus, Apollo en ­Hercules. Hun hoofden van het lijf ­gevallen tijdens een aardbeving. Op het westelijke terras, met ooit precies dezelfde opstelling, staat minder overeind, maar zijn de hoofden wel mooier bewaard ­gebleven. Het is de plek voor misschien wel het mooiste moment: de zonsondergang, waarbij de beelden in een oranje en daar­ na roze gloed worden gezet. Hun gelaats­ uitdrukking verandert met het licht.

Rondreis Zuidoost-Turkije

Theehuis in Gaziantep

Koperslager in de bazaar van Şanlıurfa

Slenteren langs koperslagers, timmerlui, tapijtverkopers en kruidenwinkels Schaakspel in de Gümrük Hanı

Oosterse sfeer Het heiligdom van Nemrut is een van de talrijke schatten uit de oudheid die in het stroomgebied van de Tigris en de Eufraat te vinden zijn. Bovendien is het fijn reizen door het noorden van Mesopotamië. Het landschap is uitgestrekt, leeg, bijzonder. Met het enorme meer dat is ontstaan dankzij de bouw van enkele dammen. Het is onderdeel van het prestigieuze GAP-project dat de droge landerijen tot aan de Syrische grens van irrigatie voorziet. Het gebied is al eeuwenlang de draaischijf tussen Oost en West. Er is om gevochten door onder anderen de Romeinen, Otto­ manen, Arabieren, Mongolen, kruisvaar­ ders en Turkmenen. Een glimp van die oude sfeer is op te vangen in steden als

Diyarbakir (nog volledig ommuurd), ­Mardin (citadel en architectuur) en Şanlıurfa, waar moslims, christenen en joden op bedevaart komen naar de ­geboorteplek van Abraham. Het verhaal wil dat Abraham er als baby verborgen werd gehouden voor de tiran Nemrut die alle kleine kinderen liet ­vermoorden omdat hij had gehoord dat één van hen het einde van zijn macht zou worden. Toen Abraham op latere leeftijd opstond tegen de tiran liet deze hem ­vanaf de citadel in een groot vuur gooien. Volgens de legende veranderden de ­vlammen in water en de brandende ­takken in vissen. De vijver bestaat nog steeds. Het ligt sprookjesachtig aan de

voet van het ­kasteel. Stelletjes wandelen over de oever, voeren de heilige karpers en doen een wens. In de directe omgeving liggen ­verschillende moskeeën, waar­ onder e­ entje nabij de geboortegrot van Abraham die bezocht kan worden.

Ook de bazaar mag je niet overslaan. Hier is de sfeer Oosters met gesluierde vrouwen en mannen met traditionele hoofddoeken. Je kunt er heerlijk slenteren langs koperslagers, timmerlui, tapijt­ verkopers en kruidenwinkels. En in de Gümrük Hani, een 16de eeuwse karavan­ serai, drink je in de schaduw van de ­bomen thee tussen de lokale bevolking die er domino en schaak speelt. | 41

Huizen als bijenkorven in Harran

De kruidenbazaar

Bord wijst de weg in Harran

Magisch mozaïek Voor de route naar het eindpunt Gaziantep gaat, waar een prachtig nieuw museum met meer dan veertig Romeinse mozaïek­ vloeren staat is daar eerst nog Harran. Het plaatsje, waar al sinds 6.000 jaar mensen wonen, is bekend om zijn kegel­ vormige huizen – denk aan een bijenkorf en ruïnes van onder meer een kasteel, moskee en een pand dat wellicht de ­ eerste universiteit ter wereld was. Ook de bruisende stad Gaziantep kent zo’n lange geschiedenis. Dankzij enkele topmusea ontwikkelt de stad zich tot het toeristische centrum van de regio. Bovendien staat Gaziantep bekend om zijn keuken, waarbij verse producten en ingrediënten als saffraan, rode peper en 42 |

De beroemde pistachio-baklava van Gaziantep

knoflook een belangrijke rol spelen. Meer dan elders in Turkije worden de grenzen opgezocht van de vier smaken: zoet, zuur, zout en bitter. Bovendien zorgt de nabij­ heid van Syrië voor Arabische invloeden. Voor veel bewoners is eten geen kwestie van de honger stillen, maar is het een ­ritueel waarmee ‘s ochtends al wordt ­begonnen. Mannen en vrouwen leren al jong de speciale technieken die de keuken rijk is. Zo wordt er veel met yoghurt ­gewerkt, maar is het een kunst om deze te combineren met warme gerechten

z­ onder dat het gaat schiften. Bovendien is de stad in heel Turkije beroemd vanwege de baklava met pistachenoten, beter ­bekend als ‘Antep Pistachio’ in het Turks.

Hoogtepunt is onbetwist het Zeugma ­Mozaïekmuseum. In dit moderne, eigen­ tijdse museum zijn meer dan veertig ­Romeinse mozaïekvloeren te zien die zijn gered uit de oude stad Zeugma die nu deels onder water staat. Ooit was de stad een van de belangrijkste Romeinse neder­ zettingen in dit deel van het grote rijk.

Rondreis Zuidoost-Turkije Meer dan veertig Romeinse ­ mozaïekvloeren, gered uit de verloren stad Zeugma Mozaïek in het Zeugma-museum

Ayşe, eigenaar van een reisbureau in Gaziantep Wie? Ayşe begon in 1986 één van de eerste reisbureaus in Zuid-Oost Turkije. Veel mensen verklaarden haar voor gek, maar met de opkomst van cultureel en culinair toerisme bleek het een schot in de roos. Ayşe is enorm trots op haar stad en geldt als een echte kenner.

Bronzen beeld van Apollo

Lopend door het museum val je van de ene in de andere verbazing. Over de r­ijkdom aan kleuren, de geniale patronen en de verfijnde manier waarop sfeer in de voorstellingen is gebracht. Een aantal vloeren komt uit kamers in villa’s, andere vormden de bodem van een waterpartij waarin de krijgsheren en notabelen des­ tijds verkoeling zochten. Hoewel een topstuk moeilijk is aan te ­wijzen, is de Zigeunerin uitgegroeid tot het symbool van Zeugma. Een donkere gang leidt naar dit unieke mozaïek.

Zigeunerin of Alexander de Grote?

De spanning wordt opgebouwd, tot je als bezoeker oog in oog staat met dit kunst­ werk. Er zijn kenners die beweren dat het geen zigeunerin is maar een portret van Alexander de Grote. Het maakt de ­geheimzinnigheid en de magie van deze prachtige regio nog groter dan hij al is.

Wat moeten we in Gaziantep zeker doen? “Gaziantep is de oudste nog altijd bewoonde stad ter wereld. Er is hier zo ontzettend veel te ontdekken. Bovendien hebben we een bijzonder goede keuken. Wij eten niet omdat we honger hebben, maar omdat het een ritueel is. Je moet er als bezoeker niet van staan te kijken als een ober naar je tafel komt om uit te leggen dat je een bepaald gerecht op een andere manier moet eten. Dat is niet hooghartig, maar een teken van gastvrijheid om het nóg beter te laten smaken.” Wat is uw persoonlijke favoriet? “Dat is zonder twijfel het nieuwe Zeugma Museum. Hier zijn de mooiste Romeinse mozaïekvloeren ter wereld te zien. Ze komen uit de oude stad Zeugma, die nu deels onder­ water staat. Bijna 2000 jaar oud en uniek in ontwerp, kleur en perfectie. Je weet niet wat je ziet. Alleen dit museum is al een reden om naar Gaziantep te komen.”

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com | 43

44 |

OUTDOOr inTurkije

Opkijken naar de schoorsteenrotsen

Het Roze-dal

Langs Romeinse opgravingen in Lycië

Ongerept en adembenemend Slechts een handvol routebordjes, een enkel eetstalletje, een dorpspension en niet één ander trekkinggezelschap in de buurt. Een meerdaagse bergtocht in Turkije kent zijn eigen charme. Het woord avontuur – groot én klein - echoot tussen de rotsen. Van de eerste tot de laatste stap. Het wordt al snel duidelijk dat wandelen in Cappadocië zijn eigen wetten kent. Het landschap is dankzij de grillige en wonderlijk gevormde rotskegels van turf­ steen net zo adembenemend als de ruige Kaçkar Dağı of het spectaculaire Lycië, maar het terrein is vriendelijker. Het gaat er zelden steil omhoog of omlaag. En toch

Links: Wandelen langs feeënrotsen

oogt het wild en ruig. Lange tijd was de regio in Centraal Anatolië bij wandelaars en trekkingliefhebbers niet zo geliefd. ­Onbekend. Onbemind. Daar is verandering in gekomen. Cappadocië blijkt alles in huis te hebben dat een meerdaagse ­wandeltocht aantrekkelijk maakt: unieke natuur, een netwerk van paden

en a­ uthentieke dorpen op loopafstand van elkaar. Bovendien zijn er voldoende ­toeristische voorzieningen. Er zijn twee opties: een tocht van dorp naar dorp of kiezen voor één standplaats, bijvoorbeeld Göreme, en elke dag een ­andere lange wandeling maken. Welke van de twee je ook kiest, het mooiste

| 45

Pauze in het Roze-dal

Een netwerk van paden voert door de valleien

Schoenen aan het water in het Ihlara-dal

­ egin voert vanuit het dorp naar de Witte b vallei met zijn reusachtige schoorsteen­ rotsen. De entree is smal en rommelig, het pad zacht en zanderig. Tot de vallei zich plotseling opent en je in een sprookjes­ wereld terecht komt. Overal om je heen die enorme pilaren. Allemaal hoog, ­allemaal anders. Een wirwar van paadjes loopt over de bodem van de kloof. Een hagedis schiet voor de voeten weg.

Verborgen paradijs

De vallei uit, de vlakte over, een boeren­ weggetje naar het gehucht Çavuşin. Even pauzeren aan de voet van de hoge rots­ wand en daarna omhoog langs de verlaten en half ingestorte grotwoningen. Eenmaal boven is er waanzinnig uitzicht op de Paşabağı, een van de mooiste valleien van 46 |

Cappadocië vanwege de bijzondere rots­ formaties met één, twee of drie hoedjes van basalt op de top. Een stukje er doorheen. Op zoek naar het pad dat de rotswand kruist en naar het Rozedal (Güllüdere) voert. Nóg zo’n prachtige vallei. De rotsen hebben er niet de feeërieke schoorsteenvorm, maar zijn puntiger. Hier is het echter de kleur die het ’m doet. Zachtro­ ze. Zeker als je er ’s ochtends vroeg of tegen het eind van de dag komt en de zon minder fel is. Plotseling is daar het barretje van Ibra­ him en zijn familie. Het is een verborgen en onverwacht paradijs tussen roze rotsen, groene druivenstruiken en een kleine rots­ kerk in een turfsteenkegel. Helemaal boven­ in bevond zich de kluis waarin een monnik zich destijds had terug­getrokken. De uitge­ houwen traptreden zijn nog altijd zichtbaar.

Tijd voor thee, fruit en uitrusten in de zon. Vanaf het terras is er uitzicht op de omgeving. Wat van afstand een droge rotspartij lijkt te zijn, blijkt van dichtbij een groene oase. Er groeien druiven, ­abrikozen en walnoten. Rechts komen mensen omlaag. Een mooi gezicht. Achter elkaar over de rand van de vallei.

Jong en hip

Terug naar de basis in Göreme. Goed ­opletten, want het zanderige pad kent verschillende aftakkingen die je niet moet hebben. Rechtdoor. Via uitgehouwen ­tunnels naar de Meskendir-vallei, waar de rotswanden zich wat verder openen. Als je hier ’s ochtends loopt is de kans groot dat je luchtballonnen ziet over­ komen, want iets verderop bevindt zich

OUTDOOr inTurkije

Lycian Way De eerste lange afstand route van Turkije gaat over 509 kilometer van Fethiye naar Antalya. De tocht is gemarkeerd en voert over rotsachtig terrein. Soms wordt de kustlijn gevolgd en is er prachtig uitzicht op zee, dan weer draait het pad de bergen in voor een stevige klim. ­Toppers onderweg: opgravingen van Lycische steden, de Göynük-­ vallei, de top van de Olympos (2.388 m) en de afdaling naar Faralya. De Lycian Way is populair waardoor het aanbod aan accommodatie en restaurantjes de afgelopen jaren stevig is gegroeid. Niet aan te ­bevelen in de hete zomermaanden.

St. Paul Way Het tweede lange afstand wandelpad volgt het spoor van de heilige Paulus, die vanuit Aspendos aan de Middellandse Zee het Anatolische binnenland in trok om er met succes het Christendom te brengen. Er wordt voor een belangrijk deel gewandeld op een Romeinse ­handelsroute, waarvan op verschillende stukken de oude stenen nog zichtbaar zijn. Het is een uitdagende tocht die op zeeniveau begint en tot 2.200 meter hoogte voert over hoogvlaktes, door bossen, kloven, boomgaarden en onbedorven dorpen waar je kunt overnachten in eenvoudige pensions of bij mensen thuis. Tal van groepsreizen maken de tocht in omgekeerde richting. Dus vanuit de bergen naar de kust om daar vervolgens bij te komen van alle mooie indrukken.

Thee in een verscholen barretje in het Roze-dal

een populaire startplaats voor deze ­ballontochten. Iets buiten Göreme sta je uiteindelijk weer op de verharde weg. Even wennen na een volle dag in de eenzaamheid. Het is een klein stukje terug naar het dorp dat nog altijd veel grotwoningen telt. De lange, maar mooie dagtocht f­ inisht op een van de fijne terrassen in Göreme, waar backpackers en luxe toeristen zonder probleem een tafeltje delen. Plannen maken voor de komende dagen. Wordt het de mooie, maar bekende ­wandeling naar Üçhisar, een lange tocht door de verderop gelegen Ihlara-vallei of een échte hike langs de bijna onaangetaste dorpen Kavak, Bahçeli en Ayvalı?

Kaçkargebergte Hier geen gemarkeerde routes, maar er zijn voor de individuele wandelaar wel goede beschrijvingen op papier verkrijgbaar. Bovendien is het eenvoudig om in de Hemşin-vallei een berggids mee te vragen. De Kaçkar is een bijzonder gebergte: hoog, grillig, dicht bij zee en grotendeels nog onaangetast. Het is echte wildernis met onder meer beren, wolven, wilde zwijnen en gemzen. Tochten zijn hier te vergelijken met die in het hooggebergte van de Pyreneeën, die ruiger en ongerepter zijn dan in de Alpen. Goede uitrusting en ervaring zijn een vereiste. www.lycianway.com

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com

| 47

Je kunt je natuurlijk op een enorme banaan achter een speedboot over het water laten trekken. Leuk. Maar je beleeft Turkije veel ­intenser als je deelneemt aan een echte outdoor activiteit.

Kajakken Met 6.530 kilometer kustlijn is het logisch dat je op het gebied van watersport alle kanten op kunt. Eén van de leukste ­manieren om baaien, stranden en ­eilandjes te verkennen is zeekajakken. Een populaire tocht gaat naar de Verzonken Stad in de lagune van Kekova, waar de ruïnes onder je in het water liggen en een enkele graftombe erboven.

Mountainbiken

Canyoning

Raften

Afdalen tussen de rotskegels in ­Cappadocië, steil omhoog in het Kaçkar­ gebergte of ontspannen trappen boven de Middellandse Zee in Lycië. Het ­aanbod voor mountainbikers is groot en gevarieerd. Bovendien zijn er nauwelijks kant-en-klare bewegwijzerde routes, waardoor het avontuurlijke ­element ­bewaard is gebleven.

Gestoken in een wetsuit dwars door de bergen klimmen, klauteren en glijden. In het achterland van onder meer Kaş zijn verschillende kloven toegankelijk voor de sensatie van canyoning. En zo’n kloof laat zich niet zomaar ontdekken. Je moet er wel wat voor doen: wandelen, abseilen, zwemmen, springen en je angsten overwinnen.

Hoewel je op meer plaatsen kunt raften staat de 466 kilometer lange Çoruh-­rivier er bekend om. Het water stroomt er doorgaans snel en er zijn spannende versnellingen. Adrenaline ­gegarandeerd! Andere rivieren waarop je kunt raften zijn onder meer Altıparmak, Fırtına, Köprüçay, Manavgat, Anamur en Göksu.

48 |

Hmmm hamam! Hoewel er in Turkije ook moderne spa-voorzieningen zijn, is een ­bezoek aan een traditioneel badhuis een belevenis. Het ritueel is sinds de Romeinse tijd nauwelijks veranderd. Opwarmen, stomen, inzepen, scrubben, massage en tot slot als herboren weer naar buiten. Bij de entree van de traditionele hamam hangt een ‘menukaart’. Er is keuze uit een normaal hamambezoek en verschillende extra’s zoals een scrubbehandeling, een massage met schuim of een massage met olie. Eerst maar eens voorzichtig beginnen in de soğukluk, een vertrek tussen de ­binnenplaats en de stoomkamer. Hier kun je wennen aan de warmte en de vochtigheid. Langzaam dringt de rust het lichaam ­binnen. Met de peştemal om het middel geknoopt, doorwandelen naar de hararet, de stoomkamer of grote badzaal. Het is een weelderige ruimte met zuilen, marmer, fonteintjes aan de muur en koepelvormig dak met tientallen kleine vensters. Een sterrenhemel op klaarlichte dag. Hier zoek je een plekje op het marmeren plateau in het midden van de ruimte. 50 |

Er liggen alleen mannen, want in de hamam baden mannen en vrouwen gescheiden. Soms zijn er andere openingstijden, soms zijn er twee identieke badcomplexen in één hamam. Wat lijkt op ontspannen luieren – en zo voelt het ook – is feitelijk het begin van de grote schoonmaak. De wervelkolom en de zenuwbanen worden verwarmd en de hitte verspreidt zich naar alle uithoeken van het lichaam. Eenmaal goed op temperatuur verwijdert het lichaam zelf de afvalstoffen. Zweet. De ogen gaan dicht, het geluid ­beperkt zich tot een druppende kraan. De meeste traditionele hamams werden in de 18de eeuw tijdens de gloriedagen van het Ottomaanse rijk gebouwd. Bedoeld als architectonische pronkstukken van zuiver­ heid, beschaving en rijkdom. De baden

hoorden doorgaans bij een moskee en speelden een belangrijke rol in het geeste­ lijke en sociale leven. Zo kreeg een veertig dagen oude baby er z’n eerste rituele bad.

Moderne hamams combineren de oude tradities met eigentijdse schoonheids­ behandelingen zoals maskers, peelings en deelmassages met etherische oliën. Maar wie voor écht Turks gaat, kiest in elk geval de klassieke massage met schuim. Fijn? Fijn? Vooral na afloop, want de techniek waarbij zacht en stevig kneden worden afgewisseld, werkt ­verkwikkend. Na afloop nog even ­ontspannen op de binnenplaats, een glas vers geperst f­ ruitsap drinken en dan als herboren weer naar buiten.

www.welkominturkije.nl / www.goturkey.com

Foto credits: Turkse ministerie van cultuur en toerisme

SpaSPA en en wellness Wellness

| 51

1

2

10

3

6 9

4

8

7

5

10x Unesco Werelderfgoed De rijke geschiedenis én spectaculaire natuur hebben Turkije met tien noteringen een vooraanstaande plek gegeven op de Unesco Werelderfgoedlijst. 1

Historisch Istanbul

Istanbul, gelegen op twee continenten, was tot drie keer toe de hoofdstad van een machtig rijk. De Romeinen, Byzantijnen en Ottomanen lieten er prestigieuze bouwwerken, kunst en verhalen achter. Tot het werelderfgoed horen onder meer de Aya Sofia, het Topkapı-paleis, de Blauwe Moskee, de Süleymaniye Moskee, de Grote Bazaar en de Yerebatan Sarnıcı (cisterne). 2

Selimiye Moskee

Het complex van de Selimiye Moskee in Edirne omvat niet alleen het schitterende gebedshuis met zijn elegante minaretten – een meesterwerk van architect Mimar Sinan - maar ook onder meer een school en overdekte bazaar. Dat er op deze plek zo’n rijkdom aan Ottomaanse architec­ tuur te vinden is, komt omdat het de hoofdstad was, voordat sultan Mehmet II Constantinopel veroverde. 52 |

3

Troje

Met dank aan de Ilias van de Griekse schrijver Homerus is dit een van de ­bekendste archeologische opgravingen ter wereld. In het boek speelt Troje een belangrijke rol tijdens de tienjarige ­Trojaanse Oorlog. De stad werd tijdens haar vierduizendjarige bestaan verschil­ lende keren verwoest en weer opgebouwd. Te zien zijn onder meer verdedigings­ muren, huizen, theater, tempels en een ­reconstructie van het Trojaanse Paard, waarmee de Grieken de Trojanen verrast zouden hebben. 4

Hierapolis en Pamukkale

Een natuurwonder en een cultureel ­hoogtepunt komen hier bij elkaar. De oude stad Hierapolis was een vooraanstaande plaats, van waar het Christendom in ­Anatolië werd verspreid. Tal van monu­ menten staan nog overeind, waaronder een poort, een theater, het heilige bad dat

bij de Apollon-tempel hoorde en het ­Martyrum van Filippus op de plek waar de apostel gekruisigd zou zijn. Ook belangrijk: de witte terrassen van Pamukkale. 5

Xanthos en Letoön

Xanthos was een van de grote Lycische steden. Tot twee keer toe hebben de ­inwoners zichzelf opgeofferd om niet in handen van de vijand te vallen. Maar even zo vaak herrees de stad uit de as en nam het opnieuw een belangrijke positie in. Bezoekers vinden er onder meer de ­resten van bogen, poorten, theater, ­akropolis, muren en tempels. Ook het iets verderop gelegen heiligdom Letoön hoort tot het werelderfgoed. 6

Hattuşaş

Dit was de hoofdstad van het Hettitische rijk, dat ongeveer vanaf 2000 v Chr. in ­opkomst was. Het beroemdst is de ­Leeuwenpoort omdat die goed bewaard

cultuur is gebleven. Maar ook overblijfselen van de Grote Tempel, de Citadel en de Sfinx­ poort spreken tot de verbeelding. In Hattuşaş, verdeeld over een boven- en een benedenstad, werden talrijke klei- en bronstabletten gevonden die archeologen hebben geholpen bij onderzoek naar deze verdwenen beschaving. 7

Göreme Nationaal Park

In miljoenen jaren uitgesleten door zand, water en wind, biedt Cappadocië een uniek landschap met sprookjesachtige schoorsteenrotsen. Aangezien het ­turfsteen ideaal was om uit te hakken, vestigden zich hier niet alleen monniken en kluizenaars die schitterende kerken met fresco’s maakten, maar ook mensen die onderaardse dorpen bouwden, waar­ van er enkele bezocht kunnen worden. 8

Safranbolu

Pamukkala Xanthos

 rote Moskee en Ziekenhuis G van Divriği

De Grote Moskee en ‘t Ziekenhuis van ­Divriği horen samen tot het 13de eeuwse complex dat als eerste Turkse bouwwerk een plaats kreeg op de Unesco Wereld­ erfgoedlijst. Vooral de verfijnde decoratie is uniek. De stijl en uitvoering getuigen niet alleen van grote artistieke kwaliteit, maar ook van een enorm vakmanschap bij de beeldhouwers. 10

Hattuşaş, Şemsı Güner

Nemrut Dağı

Dit heiligdom van het koninkrijk Comma­ gene is vooral bekend vanwege de grote beelden van Antiochus, Fortuna, Zeus, Apollo en Hercules. Ze staan op de 2.150 meter hoge berg, op zowel het oostelijke als westelijke terras. Centraal staat een meer dan 50 meter hoge tumulus waarin het graf van koning Antiochus is onder­ gebracht. De beelden van een leeuw ­vertegenwoordigen de aardse kracht, die van de adelaar de hemelse. 9

Grote Moskee en Ziekenhuis

Troje

Aya Sofia Selimiye Moskee

Safranbolu

Deze Anatolische stad is ongekend goed bewaard gebleven, zelfs in tijden van ­modernisering en stadsplanning. Ruim achthonderd huizen zijn er tot beschermd monument uitgeroepen en illustreren hoe de Ottomaanse architectuur er in de 17de en 18de eeuw uit zag. De stad lag destijds aan belangrijke handelsroutes en rijke kooplieden lieten er konaks bouwen, ­herenhuizen van steen en hout. www.unesco.org

Foto credits :Turkse ministerie van toerisme

| 53

Fl y

& Ro driv nd e r Gr eiz oe en p In sre di vid izen Th ue em le r Cu a re eize ltu ize n Ci ur re n ty ize t Za rips n ke n K a re i z m e pe n Fa e m r re il i Na ie re zen tu ize u Zo r re n n i va zen Fie ka n tse tie s W n an de Go len l fe n Ze ile n W at er W spo in te rt Du rsp ike ort W n ell m Bi ess jzo nd er

tour operators

Tour operator

Telefoon

Website

ANWB Kampeerreizen

088 - 269 6569

anwbkampeerreizen.nl

ANWB Reizen

088 - 269 2999

anwb.nl

Baobab reizen

020 - 627 5129

baobab.nl

Calsedon vakanties

020 - 411 1212

www.calsedon.nl

Club Med

0900 - 202 1627 clubmed.nl

Corendon İnternational Travel

023 - 751 0606

corendon.nl

Diyar Reizen

020 - 679 7200

diyarreizen.nl

Djoser BV

071- 512 6400

djoser.nl

Drie Tour Reizen

0343 – 512 844

drietour.nl

DTI Travel

020 - 580 7000

dti-travel.nl

Eigen-Wijze Duik Reizen

054 - 645 4040

ewdr.com

Eigen Wijze Reizen

053 - 430 3435

eigenwijzereizen.nl

Hotelplan

070 - 395 8575

hotelplan.nl

Kras Reizen

0900 - 9697

kras.nl

Labrys BV

024 - 360 3637

labrysreizen.nl

Makor Reizen

018 - 042 9394

makorreizen.nl

Natuurlijk Reizen

020 - 222 1767

natuurlijkreizen.nl

Oad Reizen

0900 - 8482

oad.nl

Portakal Toerisme

076 - 520 7818

portakal.nl

SNP Natuurreizen

024 - 327 7000

snp.nl

Src-Cultuur Vakanties

050 - 312 3123

src-cultuurvakanties.nl

Sudtours

0900 - 0126

sudtours.nl

Thomas Cook Nederland

0900 - 8800

thomascook.nl

Zeetours Cruises BV

010 - 282 3880

zeetours.nl

Isropa

020 - 894 9999

isropa.nl

Sunweb (sundio)

0900 – 0290

sunweb.nl

Jiba (Sundio)

0900 - 0802

jiba.nl

Arke fly

0900 - 2753359

arkefly.nl

Arke

0900 - 8847

arke.nl

Holland International

hollandinternational.nl

Reis compass

073 - 820 0993

reiscompas.nl

Medisun

020 - 489 3372

medisun.nl

Enka reizen

070 - 388 7788

turkije.nl

BC= Blue Cruise

JS = Jeep safari

E= Excursie reizen

• • •••• • •• •• •• • •• •

•

••• •

• • •• • •• • • • • • •

BC JS BC

E

•

•

• • •

•

• ••• •

• ••• • ••• •• • • • •• •• • ••• •• • • •

••

•

• •• •

•

• • • •

• • • •

••

• • BC

•

TK

• • ••• • • •• •• •• • • • • • • • •• •• • • • • • •

•

• •

JS BC

E

BC

TK

TK

TK= Turkse Keuken

* Kijk voor een volledig overzicht van touroperators op www.welkominturkije.nl

| 55