Urologie
Verblijfskatheter
Wat is een katheter?
Een katheter is een holle soepele slang waarmee urine uit de blaas wordt afgevoerd. Aan het uiteinde van de katheter zit een ballonnetje. Om te voorkomen dat de katheter er uit valt, wordt na het inbrengen van de katheter, dit ballonnetje met water gevuld. De urine in de blaas wordt via de katheter afgevoerd naar een opvangzak. (U kunt dus niet meer langs de normale weg plassen.)
Waarom is een verblijfskatheter nodig? Een verblijfskatheter is nodig als u om wat voor reden dan ook uw blaas niet goed meer leeg kunt plassen. Ook kan soms een katheter worden gegeven bij incontinentie (ongewild urineverlies) of bij bedlegerigheid. Als de blaas niet goed leeg geplast wordt, kan de urine in de blaas achterblijven. Dit wordt urineretentie genoemd. Achterblijvende urine is een uitstekende voedingsbodem voor bacteriën waardoor urineweginfecties kunnen ontstaan. Residuvorming kan uiteindelijk leiden tot een overvolle blaas. Dit kan een onprettig tot zelfs een pijnlijk, benauwd gevoel geven. Als een overvolle blaas niet (goed) behandeld wordt, kan dit zelfs leiden tot nierbeschadiging.
1
Zijaanzicht van een katheter bij een man
Wanneer moet de katheter vervangen worden? Een verblijfskatheter wordt meestal om de 6 tot 12 weken vervangen. De katheter wordt vervangen door een verpleegkundige of een arts.
2
De verzorging van een verblijfskatheter Een katheter levert doorgaans geen problemen op indien u geen infecties oploopt. De volgende eenvoudige regels helpen om een infectie te voorkomen: Mannen: was dagelijks de ingang van de plasbuis met lauw water. Schuif de voorhuid van de penis naar achteren. Het gebied onder de voorhuid dient u zorgvuldig schoon te houden. Let op: de voorhuid na het wassen en drogen weer terug op zijn plaats schuiven. Vrouwen: was de schaamstreek van voor naar achteren. Het is beter om geen zeep in de schaamstreek te gebruiken. Droog zorgvuldig af. Ook weer van voor naar achter. Zorg dat de katheter goed vast zit. Bij vrouwen dient de katheter met een lus op de buik geplakt te worden. Bij mannen dient hij bevestigd te worden op het bovenbeen. Er komt dan geen spanning op de katheter te staan. Zo maak je een trek-beveiliging. Hiervoor zijn speciale pleisters in de handel. Was de handen voor en na het loskoppelen of vervangen van de zak. Was de handen na ieder toiletbezoek. Tip: probeer elke dag een douche te nemen waarbij u de schaamstreek goed met lauw water schoonspoelt (bij mannen juist het gebied onder de voorhuid goed schoonspoelen). Hierbij kunt u uw beenzak aanhouden. Tip over eten en drinken: voor een goede afvoer van de urine dient u minstens 2 tot 2 ½ liter per dag te drinken. Zorg voor voldoende beweging. Wandelen of een andere vorm van bewegen bevordert de werking van de darmen. Normale voeding volstaat. Probeer wel veel vezelrijke voeding te eten zoals vers fruit, groenten en 3
volkorenbrood. Dit om obstipatie (verstopping van de darm) te voorkomen. Een volle darm kan op de blaas drukken en zo de afvloeiing van de urine beïnvloeden. Aanzuren van de urine door middel van veenbessensap/cranberrysap (puur niet vermengd met zwarte bes), vitamine C, sinaasappelsap kan voorkomen dat er een blaasontsteking optreedt. Het helpt ook om verstopping van de katheter te voorkomen.
Een katheter en vrijen Een verblijfskatheter in de plasbuis is hinderlijk tijdens het vrijen. Indien u seksueel actief bent, kunt u dit het beste bespreken met uw arts of verpleegkundige. Zij kunnen u persoonlijk advies geven. Een suprapubische katheter kan een goed alternatief bieden. Dit is een katheter die via een klein sneetje in de buikwand (net boven het schaambeen) wordt geplaatst. Dit wordt gedaan door de uroloog op de polikliniek met plaatselijke verdoving en het is een kleine ingreep.
Welke complicaties kunnen voorkomen?
Lekkage: af en toe kan er urine lekken langs de katheter. Dit is waarschijnlijk te wijten aan blaaskramp. Dit voelt aan alsof u moet plassen en kan een uitstralende pijn geven tot in het puntje van de penis. Afknikken: zorg ervoor dat de katheter niet afknikt. Zorg ervoor dat de slang tussen de katheter en de opvangzak goed zit. Let op dat de opvangzak zich lager dan uw blaas bevindt. Draag loszittende kleding. Te strakke kleding kan de urinestroom belemmeren. Verstopping: indien de katheter verstopt zit, komt er geen urine meer in de opvangzak en heeft u last van een ‘vol’ gevoel in de onderbuik. Dit kan gepaard gaan 4
met misselijkheid en pijn. Waarschuw een arts of een verpleegkundige als er langer dan 2 tot 3 uur geen urinelozing meer is. Het leeglopen van de ballon, zodat de katheter eruit valt. Buiten openingstijden van de polikliniek kunt u terecht bij de spoedeisende hulp. Telefoonnummers achter in de brochure. Indien u thuiszorg hebt, kunt u met hen contact opnemen. Ontsteking: wanneer de urine troebel is, sterk ruikt en veel bezinksel bevat, kan er sprake zijn van een blaasinfectie. Dit hoeft niet altijd gepaard te gaan met koorts. Het is niet altijd nodig om dit met antibiotica op te lossen. Als u hier last van heeft, kunt u via uw huisarts of poli urologie wat urine afgeven voor onderzoek. Let op: de urine dient wel rechtstreeks uit de katheter te komen en niet uit de urine-opvangzak. Deze urine zit namelijk al vol met bacteriën. Let op! Als er bacteriën in de urine zitten, wil dit nog niet zeggen dat er een infectie met ontsteking aanwezig is. Als er sprake is van een ontsteking en er wordt een antibioticakuur voorgeschreven, dan dient ook de katheter vervangen te worden.
Het urineopvangsysteem
Na het inbrengen van de katheter heeft u een startpakket meegekregen van 'n medisch speciaalzaak of een recept voor dag- en nachtzakken via apotheek of apotheekhoudende huisarts. Dit startpakket bevat dag- en nachtzakken, een bedhaak en beenbandjes. De dagzak draagt u overdag onder uw kleding. ‘s Avonds voor het slapen, koppelt u de nachtzak aan de dagzak. Let erop dat het kraantje van de nachtzak dicht staat en dat van de dagzak open staat zodat de urine naar de nachtzak kan stromen. 5
Tip: zet een teiltje of emmer onder de nachtzak om ongelukjes te voorkomen. Als u ’s ochtends uit bed komt, zet u eerst het kraantje van uw dagzak dicht en koppelt daarna de nachtzak af. Deze kunt u in het toilet leegmaken. Vervolgens spoelt u de zak door met water en een kleine hoeveelheid azijn. U bewaart de nachtzak vervolgens in een schone handdoek of sloop. Zowel de dag- als nachtzakken kunt u maximaal 1 week gebruiken en daarna gooit u ze weg. Indien er veel aanslag in de zak zit of de urine bloederig is, moet de zak eerder vervangen worden. Tip: schrijf met een pen de datum op de katheterzak wanneer u deze vervangt. De katheter en beenzak vormen een gesloten systeem. Dit gesloten systeem voorkomt dat er onnodige bacteriën in de katheter of katheterzak komen. De beenzak mag alleen van de katheter losgekoppeld worden indien de beenzak verschoond moet worden. Het behoud van dit gesloten systeem is uiterst belangrijk.
Katheterventiel en stopjesbeleid Wat is een katheterventiel? Een katheterventiel is een soort kraantje dat kan worden aangesloten op uw katheter. Het katheterventiel kan zowel worden aangesloten op een katheter die ingebracht is via de plasbuis (een transurethrale katheter) als op een suprapubische katheter. Het katheterventiel biedt een alternatief voor het gebruik van urine-opvangzakken. De blaas slaat de urine op tot het moment dat u het ventiel opent. Uw blaas behoudt op deze wijze de opslagfunctie van urine. Er zijn verschillende soorten merken van katheterventielen. Uw verpleegkundige zal de werkwijze van het voorgeschreven katheterventiel uitleggen. Het katheterventiel kan in het ondergoed verborgen worden. U kunt ook gebruik maken van een beenbandje op het bovenbeen om het ventiel vast te 6
maken. Het katheterventiel hoeft niet onder het niveau van de blaas te zitten, dit is wel nodig bij het leegmaken van de blaas. Als de uroloog besluit om gebruik te maken van een katheterventiel of -stopje heeft u dus geen beenzak aan de katheter, maar een katheterventiel. Ga binnen 3 à 4 uur naar het toilet. Als u aandrang heeft om te plassen, gaat u op het aandrangsgevoel af. Maak de blaas leeg voordat u ontlasting krijgt, dat voorkomt lekkage langs de buitenkant van de katheter door persen. Maak de blaas in ieder geval ook leeg voor u naar bed gaat en 's ochtends bij het wakker worden. 's Nachts kunt u eventueel een nachtzak direct op het katheterventiel aansluiten. Het is aan te raden het katheterventiel bij de katheterwissel te vernieuwen. Als u last heeft van sterk ruikende urine of het stopje lek of stuk is, dan moet u het stopje eerder vervangen. Het katheterventiel kan schoongemaakt worden met biotex groen, naspoelen met water en drogen. Telefoonnummers Lievensberg ziekenhuis Bergen op Zoom: Polikliniek urologie: maandag t/m vrijdag van 8.00 - 17.00 uur, 0164 - 278336. Urologieverpleegkundigen: ma, wo, do van 8.00 - 16.30 uur, 0164 - 278336. di en vr van 8.30 - 17.00 uur, 0164 - 278336. Spoedeisende hulp: na 17.00 uur, 0164 - 278302. Franciscus Ziekenhuis Roosendaal: Polikliniek urologie: maandag t/m vrijdag van 8.00 - 17.00 uur, 0165 - 588557. Urologieverpleegkundigen: ma, di, do, vr van 8.00 - 17.00 uur, 0165 - 588862. wo 8.00 - 12.00 uur, 0165 - 588862. Spoedeisende hulp: na 17.00 uur, 0165 - 588889. oktober 2011 7
