KOEK DE CŒUR
de t e j o r np U n / e k n a e v B ject r o e r p d n n Ee Va
Thom
1
Koek de Cœur verzamelt verhalen uit Molenbeek
Koek de Cœur collectionne des histoires issues de Molenbeek.
Gedurende een aantal maanden ben ik met Molenbeekse bakkers gaan praten, de ontstaansgeschiedenis van de populaire croissant was het vertrekpunt voor ons gesprek. De bakkersverhalen gaan over evolutie, verandering en het zoeken naar nieuwe antwoorden op oude vragen.
Koek de Cœur collectionne des histoires issues de Molenbeek. Pendant quelques mois, j’ai discuté avec les boulangers molenbeekois. Mon but est de savoir comment eux expérimentent Molenbeek au quotidien. L’histoire du fameux croissant est le point de départ de nos discussions. Tout cela dévie rapidement et nous parlons d’évolution, de changements et de recherche de nouvelles réponses à de vieilles questions.
De migratie introduceerde een gigantische culinaire erfenis in Brussel. Onder andere via eetfestijnen onderhouden de verschillende culturele groepen in Brussel de band met hun land en cultuur van herkomst. We ervaren dat als een verrijking van onze eigen eetgewoontes.
La brochure de Koek de Cœur rassemble le matériel utilisé depuis quelques mois. Nous espérons qu’elle serve de première impulsion à encore plus d’initiatives, et croyezmoi que ce n’est pas à Molenbeek qu’on risque de tomber à court d’idées. Thom M. Vander Beken
Wanneer we echter geconfronteerd worden met vreemde invloeden op onze levensstijl, staan we daar minder voor open en stellen we de positieve mogelijkheden van migratie in vraag. Koek de Cœur vraagt ook aandacht voor de bakkers zelf. De kleine handelaars in steden en gemeenten staan onder druk door de komst van grote ketens. Meer en meer bakkers laten de oven leeg of kiezen ervoor om ingevroren producten te verkopen in plaats van op ambachtelijke manier te bakken. Daardoor gaat een stuk erfgoed verloren. Ook als ontmoetingsplek in een wijk en/of gemeente spelen bakkers een rol. Deze brochure verzamelt het materiaal dat de afgelopen maanden werd ontwikkeld. Via een aantal zijsprongen probeert deze brochure een ruime blik te werpen op het thema. Hopelijk is het de aanzet tot nog meer initiatieven, want er blijft nog veel onontgonnen rijkdom in Molenbeek.
Thom M. Vander Beken
Wie is Thom ? Thom M. Vander Beken is regisseur en visueel kunstenaar. Zijn documentaires werden vertoond op Canvas en (inter)nationale festivals. Hij werkt momenteel aan een nieuwe film: I Know You Are There vertelt het verhaal van het CHU ziekenhuis in Luik
waar comapatiënten behandeld worden. Daarnaast werkt hij ook aan een nieuwe tentoonstelling in het Musée de Flandre te Cassel (FR) voor het najaar 2014.
2
KOEK DE CŒUR
De croissant, een Oostenrijkse uitvinding, een Franse benaming en een wereldsucces.
In de zomer van 1683 wordt Wenen omringd door het Ottomaanse leger. De Turken proberen via het graven van tunnels ‘s nachts de stad binnen te geraken. Wanneer de bakkers dit horen, slaan ze alarm en het Ottomaanse leger wordt verslagen. Als dank voor hun aandeel in de overwinning, mogen de bakkers een koek bakken. De vorm verwijst naar de halve maan op de vlaggen van het Ottomaanse leger. De naam die de bakkers aan hun creatie geven, is niet croissant maar kipfel.
Het Beleg van Wenen in 1683 (kopergravure, prent ), Atlas Van der Hagen, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag
Ten tijde van de Franse koning Louis-Philippe (1830-1848) werd Weens brood geïmporteerd in Frankrijk. De Oostenrijkse August Zang zag zijn kans en vertrok in 1837 naar Parijs om daar zijn Boulangerie Viennoise te openen, zijn lekkernijen gingen als zoete broodjes over de toonbank. Het succes van de Boulangerie Viennoise ontkrachtte een diepgeworteld Frans vooroordeel, namelijk dat de Duitstalige gebieden op culinair vlak niets te bieden hadden.
De moderne croissant is gemaakt van bladerdeeg en veel boter. Het recept van de kipfel uit 1853 vermeldt noch boter, noch bladerdeeg. De ingrediënten worden pas in het begin van de 20e eeuw aan het recept toegevoegd, door de Franse bakkers. De croissant blijft – 330 jaar na zijn geboorte – nog altijd één van de populairste ontbijtkoeken. In Molenbeek hebben de meeste bakkers Turkse of Marokkaanse roots.
Le croissant, une découverte de l’Autriche, une dénomination francophone et un succes mondial! En 1683, Vienne est entourée par l’armée ottomane, les turcs essaient de rentrer dans la ville en creusant des tunnels. Quand les boulangers entendent cela, ils sonnent l’alarme et l’armée ottomane est vainçue. En guise de remerciement pour leur participation à la victoire, ils peuvent préparer une couque. La forme fait référence à la demi-lune sur les drapeaux de l’armée ottomane. Le nom donné, à cette couque n’est pas croissant mais kipfel.
3
L’Autrichien August Zang voit sa chance et se rend en 1837 à Paris pour ouvrir sa Boulangerie Viennoises, ses délicatesses sont vendues comme des petits pains. C’était la preuve que les régions germanophones avaient ses mérites sur le plan culinaire.
4
KOEK DE CŒUR
WEDSTRIJD
Maak je eigen stilleven met croissants en je favoriete ontbijthapjes en leg het vast op foto. Mail het naar devaartkapoen@ vgc.be en maak kans op een mooie prijs! CONCOURS
Créez votre propre nature morte avec des croissants et vos autres plats préférés du petit-déjeuner et faites une photo. Envoyez cette photo au devaartkapoen@ vgc.be et gagnez un beau prix ! FOTOCREDITS Eveline Masco, Catherine Voets, Michelle Coenen, Magnus Ragnvid, Yizhar Izzie Toren, Ken Pope, Attila Gyula Szabo, Milena Lakomska, Michel Van Cauter en Thom Vander Beken.
5
Het stilleven Het museum voor Schone Kunsten in Brussel herbergt een grote collectie stillevens. Die schilderijen onthullen de manier van denken in de 17e eeuw. Het gaat niet zozeer om afbeeldingen van echte maaltijden, maar eerder om een uitstalling van etenswaren. Geschilderde levenloze zaken zoals bloemen, voedsel en muziekinstrumenten. De aantrekkingskracht van de stillevens ligt in hun levensechtheid. De schilder zet je als kijker op het verkeerde been. Je zou bijna geloven dat het om een foto gaat. •
•
In de 17e eeuw dreven Nederlanders handel met verre oorden en brachten ze luxegoederen mee naar steden als Amsterdam. De eigenaars lieten die luxe graag afbeelden. Je zou de stillevens kunnen interpreteren als een uiting van hun (beginnende) obsessie met materiële zaken. Deze schilderijen uit de 17e eeuw verschaffen dus ook informatie over de beginnende globalisering.
De papegaai is geen inheemse vogel. Hij werd ingevoerd uit tropische streken en diende als statussymbool.
De wereldbol verwijst naar de wereldhandel. Goederen vanuit alle windstreken kwamen – vaak voor het eerst – bij ons terecht.
•
De schedel in het midden van het schilderij verwijst naar het tijdelijke van het aardse. Ondanks materiële rijkdom, blijft het leven zelf vergankelijk.
Pieter Boel - VANITAS Antwerpen 1622 – Parijs 1674 Figuren toegeschreven aan Jacques Jordaens Antwerpen 1593 – 1678
• De schilder speelt met de illusie van het licht. Op de zilveren schaal zie je duidelijk de reflectie.
6
La nature morte Le Palais des Beaux-Arts à Bruxelles héberge une importante collection de natures mortes. Ces tableaux révèlent la façon de penser au 17ème siècle. Au 17ème siècle, les Néerlandais faisaient du commerce avec des régions lontaines et importaient des produits de luxe dans les villes comme Amsterdam. Les propriétaires adoraient d’étaler ce luxe.
• De vruchten vooraan rechts verwijzen ook naar de aardse rijkdommen.
Over voedsel doen heel wat mythes de ronde. Ondanks zijn Weense origine, beschouwt iedereen de croissant als een stuk van het Franse culinaire erfgoed. Een ander voorbeeld is het gelukskoekje. Een grote Chinese gemeenschap vestigde zich in de 19e eeuw in San Francisco om in de mijnbouw en scheepvaart te werken. Vandaag vestigt San Francisco een van de grootste Chinese gemeenschappen buiten China en worden er nog altijd gelukskoekjes gebakken. De bekendste bakker is Golden Gate Fortune Cookie Factory. Intussen hebben alle Chinese restaurants de gelukskoekjes op het menu staan. In oorsprong dus helemaal niet Chinees, maar via een omweg dus wel.
Encore un mythe: fortune cookie De nombreux mythes au sujet des aliments circulent. Malgré son origine viennoise, tout le monde considère le croissant comme un délice français. Un autre exemple est le ‘fortune cookie’. Aujourd’hui San Francisco attire l’une des plus importantes communautés chinoises, les fortune cookies y sont toujours cuites. Entre-temps, les restaurants chinois ont tous les fortune cookies au menu. Donc pas d’origine chinoise, mais chinois avec un détour.
7
KOEK DE CŒUR
Voedsel en mythes: fortune cookie
FAKKAS
Laag-Molenbeek telt ongeveer 25 bakkers. Je kan er een aantal onbekende producten ontdekken. Patisserie Oriental Amel in de Ransfortstraat is een klein winkeltje waar je moeilijk kunt kiezen uit de grote hoeveelheid koekjes. Alles wordt ter plaatse gemaakt door de bazin. De koekjes worden ook voor andere bakkers en voor feesten en grote bruiloften gemaakt. De torentjes met koekjes vullen de winkel. Foto’s nemen mag zolang de bakkerin maar niet op de foto hoeft. Fakkas is een koekje met venkel en anijs. Dat maakt het zo speciaal. De toren met de fakkas is opvallend groter dan de andere torentjes. Het is een populair koekje. Het is droger en bevat minder amandelen. Het koekje past bij alle mogelijke momenten, zowel bij huwelijken als gewoon voor bij de thee.
UNE RECETTE - FAKKAS
La patisserie Oriental Amel, rue Ransfort, est un petit magasin avec plein de choix. Fakkas est un petit biscuit à base de fenouil et anis, ce qui rend le biscuit si spécial et populaire.
Ingrédients: 6 oeufs 2 verres de huile végétale 2 verres de sucre 2 sachets de levure chimique sésame noir (ajouter suivant votre goût) Des graines d’anis (ajouter suivant votre goût) Des graines de fenouil (ajouter suivant votre goût) Des amandes grillées et concassées De la farine Pour le finissage : poudre nescafé et 2 jaunes d’oeuf
Mélangez tous les ingrédients et ajoutez la farine au dernier point. La quantité de farine que vous devriez utiliser dépend de la consistance. La pâte doit être souple, faites attention que la pâte ne colle pas trop. Faites une baguette de cette pâte et placez-la dans le four à 200°. Assurez-vous que la baguette ne devient pas brune! Sortez la baguette précuite du four et placez un essuie mouillé sur la pâte pendant 30 minutes. Enlever l’essuie, battez le jaune d’oeuf et lacquez la baguette avec un pinceau. Puis, versez doucement la poudre de nescafé dessus, cela fera des lignes horizontales. Coupez la baguette de biais, en morceaux d’à peu près 3 centimètres. Posez-les sur la plaque du four et cuirez-les à 200° jusqu’à ce qu’ils ont une couleur brune. Bon appétit!
Voor wie zelf de handen uit de mouwen wil steken, is hier het recept: ingrediënten: 6 eieren 2 glazen (gemiddeld 200ml) plantaardige olie 2 glazen suiker 2 zakjes chemische gist zwarte sesam (de hoeveelheid zelf kiezen, naargelang de smaak) anijszaad (de hoeveelheid zelf kiezen, naargelang de smaak) venkelzaad (de hoeveelheid zelf kiezen, naargelang de smaak) gegrilde en gemalen amandelen (de hoeveelheid zelf kiezen, naargelang de smaak) bloem (naargelang de consistentie) ingrediënten voor de afwerking: nescafépoeder 2 eierdooier bereiding: Meng alle ingrediënten samen en voeg de bloem als laatste toe. De hoeveelheid bloem hangt af van de consistentie. Zorg dat het deeg kneedbaar is en niet te hard plakt (dit hangt af van de hoeveelheid amandelen en sesam die je toegevoegd hebt). Maak van het deeg een dikke lange baguette. Plaats deze in de oven op 200°C en bak het deeg voor. Zorg dat de baguette enkel voorgebakken is en niet bruin wordt. Haal de voorgebakken baguette uit de oven. Leg een natte handdoek (uitgewrongen) op het deeg en laat het 30 min rusten. Verwijder de handdoek. Klop het eigeel op en verf het met een borstel uit op de baguette. Strooi daarna lichtjes met nescafé en wrijf deze in het eigeel. Zorg ervoor dat je horizontale strepen bekomt op je baguette door de nescafé. Snij de baguette schuin af, in stukjes van ongeveer 3 cm breed. Plaats deze op een bakplaat en bak de Fakkes af op 200°C totdat ze goudbruin zijn. Smakelijk!
KOEK DE CŒUR
Laat je kroost met onderstaand croissant patroon aan de slag gaan en stuur ze de straat op!
Donnez le motif suivant à vos enfants et envoyez-les sur la rue! 9
10
KOEK DE CŒUR
11 Sint-Jan-Baptist-voorplein – Parvis Saint-Jean-Baptiste
La boulangerie-pâtisserie d’Alfons et de Johanna Geens-Cornélis Nous savons que cette boulangerie familiale a été exploitée jusqu’en 1965 date à laquelle elle est reprise par un boulanger belge. En 1981, c’est au tour d’un boulanger d’origine maghrébine de reprendre et poursuivre l’entreprise qui a ensuite cessé ses activités vers 2011/12.
Voici une vue extérieure du magasin situé au 56-58, Rue de l’Ecole. Installé au rez-de-chaussée d’un immeuble alors récemment construit, le magasin décline son identité à l’aide de trois éléments visuels : le nom de famille du propriétaire – A. Geens-Cornélis – est inscrit en biais sur la porte d’entrée. Deux grands panneaux publicitaires en français et en néerlandais sont fixés de part et d’autre de la porte d’entrée et vantent, entre autres, la « Reine des Plages » et les « frou-frou » comme spécialités. Deux vitrines, une petite à gauche et une grande à droite de la porte d’entrée étalent avec soin la marchandise. Panneaux et vitrines montrent que nous sommes bel et bien devant une boulangerie-pâtisserie.
Depuis le 19e siècle, le secteur de la boulangerie, pâtisserie, biscuiterie et confiserie a connu un développement très important à Molenbeek-Saint-Jean. En partie, ces métiers ont été exercés par des artisans au sein d’entreprises familiales comme celle des Geens-Cornélis. Mais une autre partie du secteur a été investi par des entreprises industrielles telles que la boulangerie coopérative de la « Maison du Peuple » (au Quai de l’Industrie), l’usine des « Patrons Pâtissiers réunis de Belgique » (à la Rue de l’Indépendance) ou la confiserie « Ri-Ri Demaret » ( à la Rue Osseghem). L’une après l’autre, ces entreprises industrielles molenbeekoises ont fermé leurs portes. En revanche, il subsiste un nombre considérable de boulangeries-pâtisseries familiales qui sont en grande partie tenues par des boulangers issus de l’immigration marocaine et turque. Ceux-ci ont enrichi la palette des produits par des pains et pâtisseries faits selon des recettes de leur pays d’origine. Cependant, comme partout en Belgique, une partie de la marchandise des boulangers de quartier n’est plus de fabrication propre mais achetée à des fournisseurs industriels. C’est une adaptation de l’artisanat aux contraintes économiques de notre temps.
Wat stelde een Molenbeekse bakkerij in 1935 voor ? We tonen het aan de hand van enkele foto’s van de bakkerij-pâtisserie van Alfons en Johanna Geens-Cornelis, de foto’s werden geschonken in 2009 aan het stedelijk museum.
Les photos du magasin des grands-parents maternels de Madame Marie-Jeanne Bouckhuyt-Vuyge, offertes en 2009/10 au Musée communal, montrent de manière exemplaire à quoi ressemblait une boulangerie-pâtisserie molenbeekoise vers 1935.
Dit is de winkel, gelegen in de Schoolstraat 56-58. De panelen en de ramen laten goed zien dat we wel degelijk voor een bakkerij staan. De lekkernijen in de uitstalramen, reclameborden in 2 talen en de naam van de familie op de voordeur.
De bakkerij werd door de familie uitgebaat tot 1965, nadien werd ze overgenomen door een Belgische bakker. In 1981 was het de beurt aan een bakker van Maghrebijnse afkomst en in 2012 is de bakkerij failliet gegaan.
12
KOEK DE CŒUR
A l’intérieur, ce sont les patrons, Madame et Monsieur Geens-Cornélis, qui servent la clientèle. Monsieur est en train de prendre du papier d’emballage pour le grand pain déposé sur le comptoir. Les étagères derrière le comptoir sont remplies de chocolat « Côte d’Or » préemballé, de conserves et, entre autres, de paquets de flocons d’avoine « Quaker ». En plus de ses propres produits, le magasin vendait également des produits fabriqués industriellement, comme le font encore aujourd’hui la plupart des boulangeries-pâtisseries.
En renfort du couple, un membre de la famille aide comme vendeuse drapée d’un tablier blanc. A gauche, on aperçoit le haut d’une balance, et à droite un miroir judicieusement placé.
Iemand van de familie helpt het koppel in de winkel.
De heer en mevrouw Geens-Cornelis bedienen de klanten. De winkel verkocht ook producten die in fabrieken vervaardigd worden, zoals dat in moderne bakkerijen ook gebeuert. Achter de toonbank zie je de schappen gevuld met ‘Cote d’Or’chocolade, bokalen en onder andere ook havermout van ‘Quaker’.
A l’occasion d’un mariage dans la famille, la grande vitrine du magasin a été spécialement décorée avec une multitude de bouquets de fleurs. De fait, à droite du magasin se trouvait l’appartement de la famille Geens-Cornélis. L’atelier devait se trouver en profondeur, dans un grand local derrière l’appartement, ainsi que derrière la porte d’entrée de l’immeuble et du garage qu’on ne voit plus sur la photo. L’habitat, le lieu de production et le lieu de vente se trouvaient réunis au même endroit. Sven Steffens, conservateur du Musée communal de MolenbeekSaint-Jean et Archiviste communal Sven Steffens , conservator van het Stedelijk Museum van Sint-JansMolenbeek en gemeentelijke archivaris
13
Ter gelegenheid van een huwelijk in de familie, werd de grote etalage versierd met bloemen
Het verhaal van de Molenbeekse bakker Oorspronkelijk wilde ik hier een aantal Molenbeekse bakkers portretteren, maar iedereen is bijzonder gesteld op zijn anonimiteit en is bang voor de reacties van de anderen. Daarom vind je hier ook geen foto’s en zijn de namen van de bakkers door de molen gehaald. Dat doet echter geen afbreuk aan de inhoud van hun verhaal.
De veranderende omgeving Er zijn een 25-tal bakkers in Laag-Molenbeek, een gebied begrensd door de Kleine Ring, het Kanaal Brussel-Charleroi, de metrolijn van Simonis naar Weststation, en de Ninoofsesteenweg. In dit gebied hebben alle bakkers Turkse of Marokkaanse roots. Die situatie was vroeger anders.
de media die verandering. Er was veel te veel aandacht voor het stijgende aantal migranten en de onveiligheid werd altijd in onze schoenen geschoven.” Ondertussen wandelt een klant de bakkerij binnen, hij sluit zich aan bij het verhaal van Mohammed. “Een aantal jaren geleden was er de moord op Joe van Holsbeek. Meteen werd er in de media gezegd dat de daders Marokkanen waren. Later moesten ze zichzelf corrigeren toen bleek dat de daders twee Poolse jongeren waren.”
In de jaren ‘60 ging de Belgische regering op zoek naar gastarbeiders. Na een akkoord in 1964 met Marokko vonden de eerste Marokkanen hun weg naar ons land. In Molenbeek kwamen ze zich vestigen rond het Sint-Jan-Baptistvoorplein, het historische epicentrum van de Marokkaanse aanwezigheid in Molenbeek.
De twee mannen denken met heimwee terug aan de sfeer die in Molenbeek heerste bij hun aankomst in de gemeente.
Bakker Mohammed vestigde zich aan het begin van de jaren 70 in Molenbeek. Hij was een van de eerste bakkers van niet-Belgische origine. Zijn vader had het ambacht van Spaanse bakkers geleerd. “In die tijd was Molenbeek nog een echt dorp. Iedereen kende elkaar en we werden warm onthaald. We leefden hier samen met Spanjaarden, Italianen, Portugezen, Polen en heel veel Belgen. De oorspronkelijke Belgen (‘Belges de souche’) trokken weg en hun plaats werd ingenomen door immigranten. De sfeer veranderde. Onze aanwezigheid werd in de jaren 70 en 80 nog als positief ervaren. Vanaf de jaren 90 werd de sfeer negatiever. Ik verwijt
Fatima arriveerde in de jaren 80 in Molenbeek. “Wij hadden in die eerste jaren ook Joodse klanten in de bakkerij. Een aantal van hen kwam uit Marokko en kochten bij ons hun brood. We spraken dezelfde taal en er waren nooit problemen. Dat is nu wel anders. De verhoudingen tussen moslims en joden zijn – op z’n zachtst gezegd – gespannen.”
14
“Ik heb twee dochters en geen van hen is gesluierd. De motivatie voor mezelf om de sluier te dragen is heel persoonlijk. Ik wil dat dat ook voor mijn dochters zo is. Ik zal hen nooit onder druk zetten om gesluierd over straat te lopen of in de winkel te staan. Zowel mijn man als ik zijn trots op onze dochters.” Als het over de hoofddoek gaat dan weerklinken in de gemeente verschillende geluiden, het is duidelijk een moeilijk thema. Najat woont in de buurt van Charleroi. Ze komt een paar keer per maand naar Brussel om in de bakkerij van een vriend te werken. Haar verhaal typeert de sfeer in Molenbeek. Najat: “Er wordt veel geroddeld in Molenbeek. De druk van de gemeenschap is bijzonder groot, ik merk hoe vriendinnen soms moeite hebben om aan de sociale druk te weerstaan. Ik draag zelf een hoofddoek maar dat is mijn persoonlijke keuze. Na de dood van mijn man, vond ik veel steun in mijn geloof. Mijn hoofddoek drukt die speciale band uit.” De eerste generatie Marokkanen die zich in Molenbeek vestigde, had veel meer vrijheid. De vernieuwingen die zich in Marokko voordoen, komen moeilijk tot in Molenbeek. Al zijn er wel dingen die veranderen. “Vroeger was het bijvoorbeeld ondenkbaar dat vrouwen achter het stuur zaten. Je moet nu eens kijken. De meeste chauffeurs die je hier in Molenbeek ziet, zijn vrouwen.”
De laatste warme bakker Hoewel alle bakkers in Molenbeek de croissant verkopen, heeft geen enkele al over de ontstaansgeschiedenis gehoord. Het lijkt trouwens alsof de traditie van de bereiding van de croissant stilaan aan het verdwijnen is. Bakkers proberen hun producten zo goedkoop mogelijk aan te bieden. Op een vers bereidde croissant betalen ze 21% BTW, op een ingevroren croissant slechts 6%. Als je elke eurocent moet omdraaien, maakt dat een groot verschil. Tot een paar jaar geleden had bakker Mohammed nog iemand in dienst die het ambacht voor het maken van croissants beheerste. Sinds de man met pensioen is, worden ook in deze bakkerij ingevroren croissants verkocht. In heel Molenbeek is er nog slechts 1 bakker die zelf croissants maakt. Jamal bakt al 18 jaar brood. Dat is best wel bijzonder omdat de man een zware allergie heeft voor meel. Hij staat nog iedere dag in de bakkerij, maar dat is alleen maar mogelijk dankzij zware medicatie. Ook hij heeft de situatie in Molenbeek zien veranderen. “Toen de Belgen vertrokken, kwamen mensen in de plaats die weinig moeite deden om hun buren te leren kennen. De sociale contacten werden minder. Nu komen mensen de winkel binnen en willen ze liefst zo snel mogelijk weer vertrekken. Tijd om wat te praten hebben de meesten niet meer. Ik blijf bakken omdat de liefde voor het vak er nog steeds is.”
Alle talen door elkaar Bij bakker Jamal is het meestal druk. In de straat ligt een moskee en daardoor is er altijd wel volk. Het valt op hoe de klanten alle talen door elkaar spreken: Nederlands, Frans en Arabisch. Mohammed, vaste klant, vertelt: “Toen wij hier in Brussel arriveerden, hadden we het Nederlands niet nodig, vandaag wel. Als we ervoor willen zorgen dat onze kinderen kans op werk hebben, dan moeten ze wel Nederlands leren. En wij leren het van onze kinderen. Toen ik jong was, hadden wij ook geen toegang tot de Nederlandstalige scholen. Dat is nu gelukkig wel verbeterd.” Naast het publiek hebben de bakkers ook de eetgewoontes zien veranderen. ‘s Morgens is voor de meeste bakkers het drukste moment van de dag. Dan gaan de kinderen naar school. In plaats van samen te ontbijten thuis, krijgen ze wat geld mee om op weg naar school een ontbijtkoek te kopen. Het lijkt dus alsof ook de traditionele ontbijttafel stilaan aan het verdwijnen is.
Le boulanger Molenbeekois A l’origine, je voulais portretter des boulangers Molenbeekois, mais tout le monde est très attaché à son anonimité et a peur des réactions des autres. Par conséquent, vous ne trouverez donc aucune photo et les noms des boulangers sont des noms fictifs. Toutefois, cela ne nuit pas au contenu de leur histoire. L’environnement en changement continu Suite à un accord en 1964 avec le Maroc, les premiers Marocains trouvent une place dans notre pays. Mohammed, arrivé à Molenbeek au debut des années 70, est un des premiers boulanger d’une autre origine. Il me raconte que dans ce temps Molenbeek était comme un petit village. Mohammed : « on nous a accueilli ici avec les bras ouverts. L’ambiance a changé quand les Belges de souche sont partis, tout est devenu plus négatif. Et tout était mis sur nos dos, ce que je reproche aux médias, il y avait trop d’attention pour la migration ». Le foulard, un thème difficile Il y a plusieurs opinions à Molenbeek. Najat vient quelques fois par mois à Bruxelles pour aider dans le boulanger d’un ami. « La pression de la communauté est très grande, je vois des amies qui ont du mal à résister à cette pression sociale. Je porte le foulard comme un symbole, après le décès de mon mari, j’ai trouvé beaucoup de support dans ma surgelé. » Le dernier boulanger véritable En Molenbeek il n’en reste qu’un boulanger qui fait ses croissants lui-même. Un choix economique : il y a 21% de TVA à payer sur un croissant frais, et il n’y a que 6% sur un croissant surgélé. Une grande différence si on tire le diable par la queue. Toutes les langues ensemble Chez boulangerie Jamal il y a généralement beaucoup de monde, puisqu’il y a une mosquée dans la rue. Le néerlandais, le français et l’arabe sont les 3 langues qu’on parle de part en part ici. Mohammed, un client régulier raconte: “Quand nous sommes arrivés à Bruxelles on n’avait pas besoin du néerlandais, aujourd’hui oui. Si nos enfants veulent trouver un boulot, ils doivent apprendre le néerlandais, et eux nous apprennent à leur tour. Heureusement, l’accès aux écoles Néerlandophones est plus facile que dans le temps. »
KOEK DE CŒUR
“De hoofddoek, een moeilijk thema” Fatima was een van de eerste gesluierde vrouwen in Molenbeek. Vandaag zijn de meeste vrouwen in Molenbeek gesluierd, maar Fatima vraagt zich af of die vrouwen wel weten waarom ze zich sluieren.
ACTIVITEITEN IN HET KADER VAN DE WEEK VAN DE SMAAK 2013 ACTIVITES DANS LE CADRE DE LA SEMAINE DU GOUT 2013 KOEK DE CŒUR MUSEUM – MUSÉE
Il y a de nombreux mythes qui circulent au sujet de l’origine du croissant. La vérité est subordonnée à la créativité des conteurs. Ces derniers mois, j’ai raconté l’histoire du croissant des innombrables fois aux boulangers et à leurs clients. Je me demande ce qu’est devenue l’histoire. Mettez la créativité des boulangers Molenbeekois à l’épreuve et questionnez ces gens sur l’histoire du croissant.
ZONDAG 17.11 DIMANCHE | 10:00 > 12:00 WOENSDAG 20.11 MERCREDI | 10:00 > 12:00 ZONDAG 24.11 DIMANCHE | 10:00 > 12:00
Quand on revoie notre histoire, on voit que nos habitudes ont parfois une origine un peu bizarre. En regardant les natures mortes au musée, on apprends plus sur nos différences culturelles.
KOEK DE CŒUR WANDELING – PROMENADE DONDERDAG 21.11 JEUDI | 10:00 > 12:00
Bezoek aan de markt op het gemeenteplein en we leren de verschillende wijkhandelaars kennen, met degustaties.
Découverte du marché sur la Place communale et de divers commerces du quartier avec dégustations.
KOEK DE CŒUR ONTBIJT – PETIT-DÉJEUNER ZONDAG 24.11 DIMANCHE | 10:00 > 13:00
Wij voorzien een lange tafel waaraan iedereen kan aanschuiven. Breng je eigen favoriete ontbijt mee en zo zien we van elkaar wat we eten.
Nous prévoyons une longue table où tout le monde peut prendre place. Apportez votre propre plat préféré, pour que tout le monde puisse voir ce qu’on mange.
www.weekvandesmaak.be
meer info ~ plus d’info de vaartkapoen schoolstraat 76 rue de l’ecole | 1080 sint-jans-molenbeek 02 413 04 10 |
[email protected] www.vaartkapoen.be www.azb-achc.blogspot.be www.facebook.com/vaartkapoen
de volgende partners maakten het project koek de cœur mogelijk / le projet a été réalisé grâce aux partenaires suivants : fonds delhaize, beheerd door de koning boudewijnstichting / le fonds delhaize, géré par la fondation roi baudoin amuseevous vzw de vaartkapoen museum op maat van het museum voor schone kunsten, brussel gemeentelijk museum van sint-jans-molenbeek nederlandstalige cultuurdienst van de gemeente molenbeek. vlaamse gemeenschapscommissie faro vzw vuursteen vzw het project koek de cœur ontving financiële steun van het fonds delhaize, beheerd door de koning boudewijnstichting. le projet koek de cœur a reçu du support financier de la part du fonds delhaize, géré par la fondation roi baudoin.
v.u.: herlinde swinnen, schoolstraat 76, 1080 sint-jans-molenbeek | beeld cover: krysztoff dorion | grafisch ontwerp: www.fennazamouri.be
Wanneer we onze geschiedenis herbekijken, zien we dat onze gewoontes vaak een vreemde oorsprong hebben. Door naar de stillevens in het museum te kijken leren we meer over elkaars culturele verschillen.
Er circuleren verschillende mythes over het ontstaan van de croissant. De waarheid is echter ondergeschikt aan de creativiteit van de verhalenvertellers. De afgelopen maanden heb ik de ontstaansgeschiedenis van de croissant ontelbare keren verteld aan de bakkers en hun klanten. Ik ben benieuwd welk verhaal daaruit voortgekomen is. Stel de creativiteit van de bakkers in Molenbeek op de proef en vraag hen naar de ontstaansgeschiedenis van de croissant!
