Uitgaande van het logische principe dat de beste manier om energie te besparen is, geen energie te verbruiken, begrijpt

TECHNIEK

1

Het dak isoleren: een kwestie van materialen Het doel van warmte-isolatie van een woning is vooral een vermindering van warmteverliezen via de buitenmuren van het gebouw, meer comfort voor de bewoners maar ook een daling van hun energiefactuur, een besparing op natuurlijke ressources en tezelfdertijd een beperking van de uitstoot van broeikasgassen in onze atmosfeer, het actualiteitthema bij uitstek. De uitdaging is groot, dat is duidelijk, vooral als de problematiek op heel ruime schaal wordt gezien. Deze isolatieproblematiek geldt in alle situaties, of het gaat om nieuwbouw of een bestaand gebouw. In het eerste geval kan elke isolatieoplossing worden overwogen. Bij een bestaande woning moeten de zwakke punten op het vlak van isolatie worden opgespoord en verholpen. De investering zal in beide gevallen ruimschoots renderen. Om een bevredigend isolatieniveau te bereiken, moeten alle delen van het gebouw worden beschouwd:

Uitgaande van het logische principe dat de beste manier om energie te besparen is, geen energie te verbruiken, begrijpt men beter waarom een woning goed moet worden geïsoleerd. Het idee op zich is niet nieuw. Nieuw is wel de heel grote verscheidenheid aan isolatiematerialen die tegenwoordig verkrijgbaar is op de markt. Dat geldt in het bijzonder voor dakisolatie. vervangen. Kortom, isolatie van een woning kan beschouwd worden als een ketting en alle schakels ervan zijn van essentieel belang. In het kader van dit artikel bekijken we echter alleen de problematiek van het dak, in het bijzonder die van het hellende dak en de specifieke isolatieproblemen ervan. Het dak alleen al kan verantwoordelijk zijn

zowel de vloer, de muren als het dak, m.a.w. alle elementen die het verwarmde volume van een woning omgeven. De keuzes die men maakt moeten ook coherent zijn: het heeft helemaal geen zin om een heel dikke, doeltreffende isolatie aan te brengen onder het dak als de ramen met enkele beglazing - echte warmtezeven - niet worden

1.

Dakbekleding van platte “Prestige” pannen

(leisteenkleur) van Lafarge

11

voor 30 % van de energieverliezen in een niet geïsoleerde woning (tegenover 20 % voor de muren, 15 % voor de ramen en 10 % voor de vloer). Het belang van een goede dakisolatie is dus overduidelijk. Aan welke vereisten moet ze voldoen? Hoe moet men de isolatiematerialen aanbrengen? Welke materialen kiezen? We proberen een concreet antwoord te geven op al die vragen.

Drie basisvereisten Een dak moet voldoen aan drie basisvereisten om zijn rol -fysiek gezien- optimaal te vervullen. 1°. De waterdichtheid waarborgen Waterdichtheid zorgt ervoor dat elke insijpeling wordt vermeden. Ze is van essentieel belang en eigenlijk evident omdat het dak bescherming moet bieden tegen weer en wind. Een slechte waterdichtheid veroorzaakt ernstige schade in huis. Deze dichtheid wordt vooral

gewaarborgd door de dakbedekking (dakpannen, leien…). 2°. De luchtdichtheid waarborgen Onvoldoende lucht- en dampdichtheid leidt tot een hoger gevaar van condensatie onder het dak. Het veroorzaakt bovendien luchttocht en een aanzienlijke verhoging van het energieverbruik, te wijten aan verliezen van niet gecontroleerde ventilatie. Deze dichtheid wordt vooral gewaarborgd door een dampscherm, speciaal bestemd voor deze doeleinden. 3°. De warmte-isolatie garanderen De continuïteit van de warmteisolatie waarborgen en warmtebruggen vermijden zorgt voor een beperking van warmteverliezen en een verbetering van het warmtecomfort omdat de oppervlaktetemperatuur in het gebouw stijgt. We gaan hier verder op in.

Zorg besteden aan de afwerkingg De isolatie is geplaatst tussen de kepers of in een nieuwe Zorg besteden aan de verbindingen onderstructuur. Dan moet er (nog Bij de plaatsing van isolatiemateriaal steeds aan de binnenkant) een moet men goed letten op de dampremmende laag worden verbindingen: een optimale aangebracht. Daarbij moet men erop continuïteit van de isolatie is van letten de voegen van de cruciaal belang. Er moet zorg worden dampremmende laag zelf te dichten, besteed aan de uitvoering. Een open maar ook tussen de dampremmende spleet tussen twee isolerende laag en de contactelementen (muren, panelen of tussen isolatiemateriaal skelet, ramen…). De isolatie moet de en een dragend element zorgt hele ruimte tussen het onderdak en onvermijdelijk voor ontsnappende de dampremmende laag beslaan lucht. Dit zwakke punt in de zonder een leemte te laten. Zodra de isolerende mantel wordt een bron dampremmende laag geplaatst is, van aanzienlijke verliezen en zal zo kan de afwerking gebeuren, indien een gevoelige plek voor condensatie nodig om de dakruimte te gebruiken. vormen. De andere De beste oplossing bestaat er dan in verbindingspunten waarop men moet latwerk aan te brengen op de letten zijn de volgende: het laagste structuur die de dampremmende punt van het dak (voet van de laag op zijn plaats houdt en de helling), het hoogste punt (nok), de afwerking vast te maken aan dit omtrek van de dakramen en alle latwerk (OSB-panelen bijvoorbeeld). elementen die door het dak lopen (kokers, schoorstenen…). kunt u zich beter beperken tot het isoleren van de vloer van de zolder.

Het isolatieconcept Net als de aard en de dikte van isolerende materialen, die we in detail zullen bekijken in het volgende hoofdstuk, is de plaatsing van fundamenteel belang. Het gevaar bestaat dat de investering compleet ondoeltreffend blijkt als de plaatsing niet volgens de regels van de kunst gebeurt, door bevoegde vaklui. Het belang van een onderdak Een essentieel criterium om een hellend dak te isoleren is de aanwezigheid van een onderdak. Het moet aan bod komen, nog vóór men denkt aan het soort isolatie dat men wil aanbrengen. Een onderdak is een membraan dat geplaatst wordt tussen de dakbedekking en de kepers, met als functie alle eventuele watertoevoer af te leiden naar de dakgoot of afvoergeul. Het betreft meestal een microgeperforeerde folie, een geasfalteerd papier/karton of vastere vormen (panelen, latten…) De ruimte tussen het onderdak en de dakbekleding zorgt er ook voor dat de materialen drogen. Bij een pannen- of leiendak bestaat er namelijk altijd gevaar: ofwel van waterinsijpeling bij slagregen ofwel van condensatie onder de dakbekleding. Zonder onderdak kan de isolatielaag erg worden beschadigd door dit vocht. Het advies is dus van heel groot belang: zonder onderdak, geen dakisolatie! Als u geen onderdak hebt en uw isolatie-investering wil limiteren, dan

1 3.

1. Dak van rode pannen “Optima Bisch” van Koramic

Voor een zolderinrichting is een perfecte isolatie van het dak vereist. Het moet lucht- en waterdicht zijn plus de warmteisolatie waarborgen.

2.

Deze isolatie, bestaande uit glaswol en een thermohardend bindmiddel, is verpakt op rollen. Gamma “Isoconfort 35” van Isover

4 & 5. Deze isolatie van glaswol (Isoconfort 35 van Isover) wordt gecombineerd met een wind/dampscherm van het type Isover Vario KM duplex om de luchten vochtdichtheid te waarborgen.

2

12

Drie mogelijke plaatsingen Het isolatiemateriaal kan op drie manieren worden aangebracht: op de kepers, onder de kepers of tussen de kepers. De keuze zal vaak afhangen van het soort gekozen isolatiemateriaal. Bij een traditionele dakconstructie wordt de isolatie doorgaans aangebracht tussen de kepers. Die zijn vaak 60 tot 90 mm hoog, wat in termen van dikte meestal voldoet aan de minimale isolatievereisten. In bepaalde gevallen, zoals bij het aanbrengen van zelfdragende isolatiepanelen, kan een andere optie worden weerhouden. We gaan hier echter niet in op dit soort technische details, die we overlaten aan specialisten en professionals. Isolatiematerialen Het is handig de eigenschappen te kennen van de bestaande materialen, vóór we een keuze maken uit hun grote verscheidenheid. We hebben ze voor het gemak ingedeeld in vijf grote categorieën. De materiaalklassen worden onderzocht in functie van hun basiskenmerken, maar ook in functie van andere criteria zoals milieu en gezondheid. We bespreken de algemene eigenschappen van het product plus de impact ervan op duurzame ontwikkeling. Dit element houdt rekening met de zogenaamde “grijze energie”: de hoeveelheid energie die nodig is om een product te maken, van de grondstof tot het afgewerkte element. Als we ernaar streven energie te besparen en zo de vervuiling van ons verwarmingsysteem te beperken, moeten we er immers op letten dat het gekozen materiaal zelf geen energie verslindt. 1°. Kunststofisolatie (polyurethaan, polystyreen) Kunststofisolatie wordt gemaakt op basis van koolwaterstoffen en diverse additieven. De productie van deze materialen gebeurt volgens complexe verwerkingsprocessen die veel grijze energie vereisen. Bovendien genereren ze veel vervuilende stoffen, in verschillende productiestadia. Bij brand ten slotte kunnen deze bestanddelen heel gevaarlijk zijn. De doeltreffendheid ervan is zeker een feit maar het materiaal is niet stabiel in de tijd en bij warmte, met als gevolg het ongemak van vervelende spleten en openingen op lange termijn.

3 2°. Isolatie op minerale basis (rotswol, glaswol, cellulair glas) Deze materialen worden gemaakt op basis van grondstoffen die bijna onbeperkt aanwezig zijn op aarde (zand, vulkaanrotsen…). Ze zijn minder vervuilend dan de vorige maar ze produceren vrij vervuilende uitstoten bij het fusieproces tijdens de productie. Op gezondheidsvlak heeft minerale wol de speciale eigenschap dat het een vezel betreft. Het is aangeraden zich te beschermen bij de behandeling ervan (antistofmasker, bril en handschoenen) om de vezels niet in te ademen of irritatie aan de ogen en de huid te voorkomen. Als het isolatiemateriaal geplaatst is, moet

men erop letten elk contact van het materiaal met de bewoners te vermijden. Het moet worden afgedekt met een dampscherm. 3°. Isolatie met plantaardige basis (cellulose, hout, hennep, vlas, kurk, diverse vezels…) Isolatiematerialen op plantaardige basis verbruiken weinig grijze energie en zijn bovendien ook gemakkelijk vernieuwbaar met een minimum aan hinder op het vlak van gasuitstoten. Door hun samenstelling kunnen ze heel gemakkelijk worden gerecycleerd. Bovendien vormen ze een nieuwe afzetmogelijkheid voor de landbouw, ten dienste van de bouw. Op gezondheidsvlak bieden ze

een garantie voor wie ermee werkt in de verschillende behandeling- en plaatsingfasen. Men moet echter specifiek aandacht besteden aan eventuele additieven in hun samenstelling.

5°. Dunne, weerkaatsende isolatie De belangrijkste eigenschappen van dit soort isolatie zijn de geringe dikte en het gemak waarmee het gestockeerd en behandeld wordt. Deze composietmaterialen bestaan meestal uit schuim, een laag polyethyleen met bellen of vezelmateriaal tussen sandwichpanelen die bestaan uit twee of meerdere lagen aluminium of met aluminium behandelde folie. Het geheel blijft heel dun (meestal 0,5 tot 3 cm) in vergelijking met andere isolatiematerialen. Deze zogenaamde weerkaatsende films werken volgens een bekend natuurkundig principe: de warmte-uitwisselingen via straling wordt beperkt tussen twee wanden door het ‘stralings’vermogen van een van beide oppervlakken te verminderen. Jammer genoeg blijkt in de praktijk dat de thermische prestaties van dit materiaal op zich, niet voldoen aan de isolatievereisten in onze streken. Bovendien kan de doeltreffendheid mettertijd achteruitgaan door de gecombineerde werking van stof, vuil of vocht. Gedetailleerde studies hebben aangetoond dat deze producten, op zich, niet volstaan.

4°. Isolatiemateriaal van n dierlijke origine (wol, veren) Deze isolatiematerialen van dierlijke origine zijn iets meer verrassend in deze context van isolatie, maar worden daarom niet minder gebruikt. Hun milieu- en gezondheidseigenschappen zijn op alle vlakken vergelijkbaar met die van isolatiemateriaal op plantaardige basis.

5

4 13

Isolatiematerialen Zoals we gezien hebben is het aanbod op het vlak van isolatiematerialen heel gevarieerd. Het is dus interessant de verschillende materialen te kunnen vergelijken volgens meerdere, objectieve criteria om een gegronde keuze te kunnen maken. Met het oog op deze vergelijking hebben we gekozen voor een bespreking van de meest courante dakisolatiematerialen (14 in totaal) in de vorm van tabellen met voor elk materiaal identieke en dus vergelijkbare vermeldingen. Zo wordt elk materiaal besproken vanuit 8 verschillende hoeken en volgens het onderstaande schema: Benaming van het materiaal

Polyurethaanschuim

Geëxpandeerd en gespoten polystyreen

Rotswol en glaswol

Familie van het isolatiemateriaal

Kunststofisolatie 1. Hard, vast schuim, verkregen op basis van koolwaterstoffen en additieven om het materiaal te stabiliseren en brandwerend te maken; wordt gemaakt in de vorm van isolerende sandwichpanelen. 2. h = van 0,023 tot 0,035 3. Waterdicht 4. Afgifte van schadelijke uitstoot bij verbranding 5. Geproduceerd op basis van petroleum (niet hernieuwbare grondstof) en heel hoge grijze energie 6. Gevaarlijk materiaal op het vlak van de fabricage en bij brand (toxische gassen) 7. Geen recyclage mogelijk 8. Van alle dakisolatiematerialen biedt het momenteel de beste warmteprestaties, maar deze troef is te verwaarlozen op lange termijn want deze panelen zijn op lange termijn qua afmetingen zeer onstabiel. Kortom de milieubalans ervan is rampzalig.

Kunststofisolatie 1. Geëxpandeerd polystyreen meer bekend onder de naam “piepschuim” - wordt ook verkregen op basis van koolwaterstoffen en is verkrijgbaar in de vorm van heel lichte panelen (98 % lucht) bestaande uit kleine bolletjes, gebonden door compressie. Gespoten polystyreen, met een gladder en compacter uitzicht, biedt een hogere mechanische bestendigheid. 2. h= van 0,039 tot 0,044 (geëxpandeerd) en van 0,029 tot 0,035 (gespoten) 3. Waterdicht 4. Uitstoot van schadelijke rook bij verbranding 5. Geproduceerd op basis van petroleum (niet hernieuwbare grondstof) en heel hoge grijze energie 6. Gevaarlijke materialen op het vlak van de fabricage en bij brand (toxische gassen) 7. Recyclage op voorwaarde dat het materiaal proper en zuiver is (niet behandeld) 8. Zelfde eindbalans als voor polyurethaanschuim

Isolatie op minerale basis 1. Soepel isolatiemateriaal op basis van basaltrots van vulkanische (rotswol) of op basis van een mengeling van zand en gerecycleerd glas (glaswol) waaraan harsen worden toegevoegd. Verkrijgbaar in de vorm van opgerolde matten, gemakkelijk aanpasbaar. 2. h = van 0,032 tot 0,047 3. Minerale wol is vochtwerend en niet-capillair; absorbeert het water niet en houdt het niet vast. 4. Onbrandbaar 5. Niet-hernieuwbare ressources maar heel ruim beschikbaar; hoge grijze energie 6. Inademing van de vezels of irriterend contact met de huid en de ogen is niet zonder gevaar voor de mens. 7. Moeilijk recycleerbaar, maar er bestaan mogelijkheden 8. Voortreffelijke warmteprestaties en een flexibele plaatsing pleiten in het voordeel van minerale wol. De gezondheidsrisico’s en de uiterst ongunstige milieubalans vormen zwakke punten.

1. Beschrijving van het materiaal: in enkele woorden, het fabricageprocédé of de herkomst. 2. Warmteprestatie (lambda waarde h) deze lambda-waarde (h) of warmtegeleidingcoëfficiënt vertegenwoordigt de warmtestroom die door een vierkante meter wand gaat als het temperatuurverschil tussen beide zijden 1° C bedraagt voor een materiaaldikte van een meter. Deze waarde wordt uitgedrukt in W/m2K. Hoe lager de lambdawaarde, hoe meer het materiaal isoleert. Het is een perfect objectief vergelijkingscriterium. 3. Waterbestendigheid: min of meer doorlaatbaar karakter van het materiaal. 4. Brandbestendigheid: min of meer brandbaar karakter van het materiaal en toxische dampen. 5. Milieubalans: impact op het milieu 6. Gezondheidbalans: eventuele hinder voor de gezondheid van blootgestelde werknemers en bewoners.

1.

Glaswol is ook verkrijgbaar in harde panelen, bedekt met een zwart glasvlies; Ze zijn waterafstotend, rotvrij, vormvast en zijn bestand tegen ongedierte. Gamma “Mupan” van Isover

7. Recyclage: niveau en kwaliteit van de recyclage. 8. Algemene balans: algemene beoordeling op basis van de besproken criteria.

2 14

2 & 3. Deze isolatie, van soepele panelen bestaat uit hennepvezels (82 tot 85 %), duovezels (10 tot 15 %) en natriumcarbonaat (3 tot 5 %) voor de brandwering. Gamma WLG 040 van Thermochanvre

Cellulair glas

Perliet en Vermiculiet

Cellulosewatten

Hennepwol en hennepstro

Isolatie op minerale basis 1. Materiaal op basis van natuurlijk zand en gerecycleerd glas dat men laat smelten en dat wordt verwerkt in de vorm van isolatiepanelen. 2. h= van 0,035 tot 0,060 3. Waterdicht 4. Onbrandbaar 5. Niet-hernieuwbare grondstof maar heel ruim beschikbaar; hoge grijze energie 6. Verspreidt geen toxische stof maar het bitumen in de lijm kan toxische gassen vrijgeven. 7. Kan worden gerecycleerd als wegsubstraat en isolatie in bulk. 8. Dit materiaal met voortreffelijke warmte-eigenschappen wordt vooral gebruikt als waterdichtheid van een essentieel belang is zoals bijvoorbeeld bij platte daken. Toch is de milieubalans verdeeld: de impact op het milieu is beperkt maar de grijze energie blijft een probleem.

Isolatie op minerale basis 1. Isolatie in bulk op basis van natuurlijke vulkaanrots (Perliet) of verwant aan de familie van de mica (Vermiculiet) en die, zodra het wordt blootgesteld aan heel hoge temperaturen, uitzet tot 10 tot 20 keer het oorspronkelijke volume in de vorm van “vlokken”. 2. h = van 0,045 tot 0,050 (Perliet) en 0,060 tot 0,080 (Vermiculiet) 3. Als het niet wordt bedekt met asfalt of silicone, trekt het vocht aan en is dus niet waterdicht. 4. Onbrandbaar, maar toxische uitwasemingen bij mengeling met bitumen of silicone 5. Niet-hernieuwbare grondstoffen maar ruim beschikbaar 6. Verspreidt geen toxische stoffen 7. Moeilijk recycleerbaar behalve bij isolatie in bulk 8. Dit isolatiemateriaal wordt in bulk gebruikt en heeft een slechte stabiliteit in de tijd wegens verzakkingen in verschillende richtingen. De hoge grijze energie en de moeilijkheid van recyclage zorgen voor een ongunstige milieubalans.

Isolatie op plantaardige basis 1. Materiaal verkregen op basis van onverkochte kranten die worden vermalen en gemengd met diverse additieven (gips, boorzuur en brandwerende middelen) om ze steviger te maken. 2. h = van 0,035 tot 0,040 3. Vochtaantrekkend materiaal dat erg waterdoorlatend is 4. Moeilijk ontvlambaar 5. Hernieuwbaar materiaal dat afzetmogelijkheden biedt voor de recyclage van gedrukt papier. 6. Vraagt het dragen van een masker bij inblazing van het product in bulk wegens de vrijgave van stof. 7. Perfect recycleerbaar 8. Dit materiaal is de kampioen van recyclage en heeft een heel gunstige milieubalans, met een heel geringe grijze energie. Wordt beschouwd als het isolatiemateriaal met de beste milieu/kostenverhouding. Zijn doorlaatbaarheid voor water is een van zijn weinige zwakke punten.

Isolatie op plantaardige basis 1. Hennepwol wordt gemaakt op basis groene hennep en is verkrijgbaar in paneelvorm, soms gemengd met katoen, schaapswol of een bindmiddel om de vastheid ervan te verbeteren. Hennepstro is verkrijgbaar in bulk in de vorm van deeltjes van 5 tot 25 mm lang. Het materiaal is van nature schimmelwerend en niet eetbaar voor knaagdieren en insecten. 2. h = van 0,039 tot 0,060 3. Vochtaantrekkend materiaal dat echter tot 25 % van het vocht kan aantrekken zonder zijn isolatievermogen te verliezen 4. Moeilijk ontvlambaar 5. Hennep is een jaarplant die in mei wordt gezaaid en in september wordt geoogst; ze is bijgevolg compleet hernieuwbaar. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Volledig recycleerbaar en zelfs composteerbaar, maar opgelet voor de samenstelling van eventuele additieven. 8. Dit materiaal heeft een heel gunstige milieubalans (heel geringe grijze energie) en vormt een aanvaardbaar alternatief voor traditionele isolatiematerialen. Het biedt bovendien nieuwe afzetmogelijkheden voor de landbouwsector.

Houtvezel

Riet

Isolatie op plantaardige basis 1. Panelen van houtvezels zijn gemaakt op basis van niet behandelde resten van zagerijen en uitdunninghout en worden gebonden met hun eigen hars. Het natuurlijke isolatievermogen van hout wordt bovendien vergroot dankzij een proces van ontvezelen. 2. h = van 0,040 tot 0, 060 3. Vochtaantrekkend (niet behandeld) of vochtwerend (met additief) 4. Normale brandbaarheid 5. Dit materiaal is afkomstig van naald- en loofhout, maar ook van gerecycleerd hout. Het vormt een compleet hernieuwbare en ruim beschikbare materiaal. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Composteerbaar indien zonder additieven 8. Panelen van houtvezel worden vaak gebruikt als onderdak en eerder als aanvulling van een ander isolatiemateriaal; op die manier versterken ze de isolatieprestaties van de wand en worden warmtebruggen vermeden. De milieubalans is bovendien heel positief.

Isolatie op plantaardige basis 1. Deze waterplant heeft buitengewone vochtbestendige eigenschappen. Het wordt al eeuwenlang gebruikt als isolatie en afdekmateriaal. Tegenwoordig verkrijgbaar in bundels en in panelen. 2. h = 0,056 3. Waterwerend en rotvrih 4. Brandbaar 5. Riet is een jaarplant die in de winter wordt geoogst en dus compleet hernieuwbaar is. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Composteerbaar 8. De milieubalans van dit comebackmateriaal is heel positief voor zover de ontwikkeling van de productiezones (rietvelden) de stijgende vraag kunnen volgen. Dat is niet evident aangezien ze afhankelijk zijn van een specifieke biotoop. De grijze energie van dit materiaal is gering omdat ze bijna beperkt is tot transport.

2

3 15

Vlas Isolatie op plantaardige basis 1. Vlasisolatie gebruikt de korte vezels van deze aloude plant, net degene die niet worden gebruikt door de textielindustrie. Na een eerste behandeling met mineraalzout worden de vezels in opeenvolgende lagen gelegd tot watten, die een brandwerende behandeling krijgt. Deze watten worden vervolgens gedroogd en in verschillende formaten gesneden. 2. h = van 0,037 tot 0,047 3. Kan een watermassa vasthouden, ten minste gelijk aan zijn droge massa. 4. Moeilijk ontvlambaar 5. Vlas is een jaarplant die in maart/ april wordt gezaaid en geoogst wordt in de zomer; ze is dus hernieuwbaar. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Recycleerbaar en composteerbaar 8. Balans bijna identiek aan die van hennep

Kurk

Schaapswol

Eendenveren

Dunne reflector

Isolatie op plantaardige basis 1. De kurkeik wordt verbouwd in Mediterrane streken en biedt een eerste oogst van zijn schors, de kurk, na een groeiperiode van 25 jaar. Pas 10 jaar later pakt hij uit met een nieuwe, bruikbare schors. De schors wordt verkleind tot korrels die met stoom worden geëxpandeerd en tot panelen verwerkt of in bulk gebruikt. 2. h = van 0,032 tot 0,045 3. Waterdicht 4. Heel moeilijk brandbaar 5. Kurk is, in tegenstelling tot isolatiemateriaal op plantaardige basis, beperkt beschikbaar gezien het relatief beperkte verspreidingsgebied en zijn trage groei. De energiekost van de productie blijft vrij gering en houdt vooral verband met het transport. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Recycleerbaar als isolatie in bulk 8. Kurk zou een buitengewone balans inhouden, dankzij de isolatie-eigenschappen, gecombineerd met zijn water- en brandbestendigheid, ware het niet dat zijn milieubalans verdeeld is. Als antwoord op de stijgende vraag wordt de vernieuwtijd van de schors namelijk regelmatig verkort, wat deze bomen verzwakt. De vraag verhogen zou wellicht nefast zijn. Het is beter het gebruik ervan te beperken tot heel specifieke toepassingen.

Isolatie op dierlijke basis 1. Schaapswol wordt in MiddenAzië al eeuwenlang gebruikt als isolatiemateriaal voor woningen. In Duitsland werd het onlangs officieel goedgekeurd (1990) als isolatiemateriaal. Deze wol wordt behandeld tegen mijten en soms thermisch gebonden om de dimensionale stabiliteit ervan te waarborgen. Het is verkrijgbaar in bulk, op rollen en in panelen. 2. h = van 0,031 tot 0,037 3. Zuivere wol kan tot 33 % van haar gewicht in water opnemen en teruggeven zonder verlies van isolatie-eigenschappen. 4. Onbrandbaar 5. Dit materiaal is afkomstig van het jaarlijkse scheren van schapen en dus perfect hernieuwbaar; de milieubalans kan echter verdeeld zijn en variëren van matig goed tot heel positief afhankelijk van de zuiverheid van de wol. De grijze energie is laag. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Gemakkelijke recyclage als de wol zuiver is, maar variabel afhankelijk van de gebruikte additieven. 8. De voortreffelijke warmteisolatie-eigenschappen van wol worden niet in twijfel getrokken, in tegenstelling tot de dimensionale vastheid ervan in de tijd, wat zijn balans kan wijzigen. We hebben gezien dat de milieubalans heel variabel kan zijn, afhankelijk van de omstandigheden.

Isolatie op dierlijke basis 1. Eendenpluimen als warmteisolatie is een echte valorisatie van slachtafval en een voorbeeld van recyclage. Dit product bestaat meestal uit 70 % eendenpluimen, gewassen en gesteriliseerd op 150° C, gebonden met 10 % gewassen schaapswol en 20 % polyestertextielvezels. Het geheel wordt behandeld tegen mijten en is gegarandeerd niet-allergeen. 2. h = 0,033 3. Waterafstotend 4. Geen aanwijzing 5. De milieubalans is positief omdat de grondstof in het begin afval is dat een nieuwe bestemming kent. Het is gemakkelijk hernieuwbaar en de grijze energie ervan is gering. 6. Dit product is tegenwoordig officieel erkend in België als mensen gezondheidsvriendelijk. 7. Geen aanwijzing 8. Hoewel het een rariteit en zelfs een zeldzaamheid blijft, is dit materiaal exploratie en exploitatie waard. De beschikbaarheid ervan is echter niet oneindig rekbaar omdat ze volledig afhangt van het fokken, dat uiteraard niet alleen kan worden uitgebreid in functie van de productie van isolatie.

Dunne, weerkaatsende isolatie 1. Dit materiaal bestaat uit meerdere lagen aluminium, gescheiden door een kunststofisolatie (polyurethaan bijvoorbeeld) of soms een natuurlijke isolatie (schaapwol). Het bijzondere ervan ten opzichte van alle andere isolatie is, dat de warmte van een gebouw wordt behouden door straling eerder dan door geleidingbestendigheid. 2. h = niet beschikbaar 3. Waterdicht 4. Onbrandbaar 5. Heel negatieve milieubalans omdat dit materiaal veel energie verslindt: de verbinding van beide bestanddelen op zich (aluminium en kunststofisolatie) verbruikt enorm veel energie. Het bestaat bovendien uit niet hernieuwbare stoffen en is niet recycleerbaar. 6. Geen negatieve impact bekend 7. Niet recycleerbaar 8. Dit materiaal is - los van de uiterst ongunstige milieubalans ongetwijfeld innovatief omdat het een nieuwe kijk geeft op onze isolatiemethodes. Tot op heden ontbreekt het echter aan afstand en complete studies om deze isolatie met de nodige objectiviteit te kunnen beoordelen, temeer omdat de controverse er rond momenteel op de voorgrond staat.

1.

Dit dikke, harde isolatiepaneel bestaat uit 100 % natuurlijke en gezonde houtvezels, zonder enige chemische toevoeging. Gamma “Thermisorel” van Isoroy 2.

Opgerold paneel van glaswol met een hoge densiteit, bekleed met een dampscherm van kraftpapier en polyethyleen. Gamma “Acoustiplus” van Knauf

2

Bron: Isoler la Maison, Paul Wagelmans (Cahiers de Nature & Progrès nr. 22, 2004)

1 16