DE EUROPESE UNIE IN HET KORT
Uitbreiding
Europese normen en waarden uitdragen naar meer landen D e uit b r eid in g van d e EU m aak t Eur o p a veil iger en s t ab iel er ; we k unn en zo s t er ker wo r d en , o nze waar d en uit d r agen en o nze r o l in d e wer el d p o l it iek ver vul l en.
INHOUD Waarom wil de EU nieuwe leden? . . . . 3 Hoe treedt een land toe? . . . . . . . . . . . 5
DE EUROPESE UNIE IN HET KORT Deze publicatie maakt deel uit van een reeks brochures waarin wordt uitgelegd wat de EU doet op verschillende beleidsterreinen, waarom de EU daar een rol speelt, en wat de resultaten zijn.
Wat zijn de voordelen van toetreding? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Vooruitblik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Lees verder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
U vindt deze brochures op de volgende website:
http://europa.eu/pol/index_nl.htm http://europa.eu/!Pr64nF
Hoe werkt de Europese Unie? Europa in 12 lessen Europa 2020: Europa’s groeistrategie De grondleggers van de EU Bankwezen en financiën Begroting Belastingen Buitenlands en veiligheidsbeleid Concurrentie Consumenten Cultuur en audiovisuele media De Economische en Monetaire Unie (EMU) en de euro Digitale agenda Douane Energie Fraudebestrijding Grenzen en veiligheid Handel Humanitaire hulp en civiele bescherming Internationale samenwerking en ontwikkeling Interne markt Justitie, grondrechten en gelijkheid Klimaatbescherming Landbouw Maritieme zaken en visserij Migratie en asiel Milieu Ondernemingen Onderwijs, opleiding, jeugd en sport Onderzoek en innovatie Regionaal beleid Uitbreiding Vervoer Voedselveiligheid Volksgezondheid Werkgelegenheid en sociale zaken
De Europese Unie in het kort: Uitbreiding Europese Commissie Directoraat‑generaal Communicatie Publieksvoorlichting 1049 Brussel BELGIË Manuscript voltooid in juni 2015 Foto’s op de omslag en bladzijde 2: © Digital Vision/Getty Images 16 blz. — 21 × 29,7 cm Print ISBN 978-92-79-49210-5 doi:10.2775/382924 PDF ISBN 978-92-79-49215-0 doi:10.2775/739400 Luxemburg: Bureau voor publicaties van de Europese Unie, 2015 © Europese Unie, 2015 Reproductie toegestaan. Voor overname of reproductie van afzonderlijke foto’s hebt u toestemming van de rechthebbenden nodig.
3
U I T B R E I D I N G
Waarom wil de EU nieuwe leden? In de jaren vijftig besloten zes Europese landen samen te werken om voor vrede en welvaart te zorgen en Europese waarden te bevorderen. Die doelstellingen streven we ook vandaag nog steeds na.
De EU heeft nu 28 lidstaten met in totaal meer dan 500 miljoen inwoners en strekt zich uit van de Atlantische Oceaan tot de Zwarte Zee.
© EU
De Europese Unie staat open voor alle democratische landen in Europa die willen toetreden. De EU begeleidt die landen op de weg naar toetreding („uitbreidingsbeleid”).
Kroatië, EU-lid sinds 2013, staat bekend om zijn oude kuststeden, zoals Split.
Voordelen voor iedereen Uitbreiding van de EU is in het voordeel van zowel de huidige als de nieuwe lidstaten. Europa wordt zo veiliger en welvarender, in het bijzonder door het bevorderen van democratie, grondrechten, de rechtsstaat en de interne markt. De interne markt biedt veel voordelen, zoals economische groei, een hogere levensstandaard, veiligere consumptiegoederen, lagere prijzen, en meer keuze in sectoren als telecommunicatie, het bankwezen
en de luchtvaart. Door de uitbreiding van de EU kunnen steeds meer mensen ervan profiteren. Maar de EU is in de eerste plaats een gemeenschap die op waarden is gebaseerd. We vormen een familie van democratische Europese landen die samen willen werken aan vrede, vrijheid, voorspoed en sociale rechtvaardigheid. We verdedigen die waarden ook. We streven naar meer solidariteit tussen de volkeren van Europa met respect voor en behoud van ieders eigenheid.
Uitbreiding zorgt voor groei Alle EU-landen hebben in economisch opzicht baat gehad bij de uitbreiding. De handelsbelemmeringen in Europa zijn verdwenen waardoor er een grotere, welvarendere markt interne markt is ontstaan:
Bbp van de 12 „nieuwe” EU-landen, die in 2004 en 2007 zijn toegetreden Bbp van de 15 „oude” EU-landen, die al voor 2004 EU-lid waren
2004 2013
miljard €
miljard €
577
1 026
+ 77 %
10 047
11 999
+ 19 %
Handelsverkeer tussen „oude” en „nieuwe” EU-landen
162
300 + 185 %
Directe investeringen van de oude EU-landen in de nieuwe ((*) 2012)
173
564 (*) + 326 %
4
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Uitbreidingsrondes
UNSCR 1244/ ICJ 22.07.2010
Kıbrıs
1952
1973
1981
1986
1995
2004
2007
2013
Kandidaat-lidstaten en mogelijke kandidaten
De voorloper van de Europese Unie, de Europese Economische Gemeenschap, werd in de jaren vijftig opgericht en telde toen zes leden: België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland. In 1973 kwamen daar Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk bij. Griekenland trad in 1981 toe; Spanje en Portugal volgden in 1986. Oostenrijk, Finland en Zweden werden lid in 1995.
In 2004 beleefden we de grootste uitbreiding van de EU ooit, met de toetreding van Tsjechië, Estland, Cyprus, Letland, Litouwen, Hongarije, Malta, Polen, Slovenië en Slowakije. Drie jaar later, in 2007, volgden Bulgarije en Roemenië. Kroatië is op 1 juli 2013 lid van de EU geworden, wat het totale aantal lidstaten op 28 brengt.
5
U I T B R E I D I N G
Hoe treedt een land toe? In de jaren vijftig begonnen zes landen die nog herstelden van de verwoestingen van de oorlog, met wat zou uitgroeien tot de Europese Unie van vandaag. Dat was iets geheel nieuws, een stap die veel moed en visie vereiste: landen die elkaar eeuwenlang hadden bevochten, spraken nu af dat ze voortaan in belangrijke mate gezamenlijk hun toekomst gestalte zouden geven. Ze besloten ook sommige van hun bevoegdheden over te dragen aan een nieuwe bestuurslaag, die we nu de Europese Unie noemen. De EU is een historisch succes gebleken. Er is nog nooit zo lang achtereen vrede geweest, en de Europeanen kenden nooit eerder een dergelijke welvaart. Een gemeenschap van zes landen is nu uitgegroeid tot een unie van 28 landen met een totale bevolking van ruim 500 miljoen. De grondleggers hadden een ruime visie op Europa en lieten de deur open voor de toetreding van andere democratische Europese landen. De EU heeft de voorbije vijf decennia voortdurend hulp verleend aan landen die lid willen worden. Zij bevordert economische groei en solidariteit en ondersteunt de democratische krachten in landen die zich aan de dictatuur ontworstelen.
Welke landen mogen lid worden? Volgens artikel 49 van het EU-Verdrag kan ieder Europees land het EU-lidmaatschap aanvragen als het de democratische waarden van de EU eerbiedigt en toezegt die te zullen bevorderen. Een land kan pas lid worden als het de criteria en voorwaarden vervult die in 1993 op de EU-top in Kopenhagen en later in verschillende EU-besluiten zijn vastgesteld. Die criteria van Kopenhagen zijn:
1. politiek: stabiele instellingen hebben die de democratie, de rechtsorde, de mensenrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden garanderen; 2. economisch: een functionerende markteconomie en het vermogen om de concurrentiedruk en de marktkrachten binnen de EU het hoofd te bieden; 3. algemeen: het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap op zich te nemen, wat ook inhoudt dat de doelstellingen van een politieke, economische en monetaire unie worden onderschreven. Bovendien moet de EU ook in staat zijn nieuwe leden op te nemen. Zij behoudt zich daarom het recht voor te beslissen wanneer zij klaar is om nieuwe leden toe te laten. Kandidaat-lidstaten op de Westelijke Balkan moeten zich bovendien verbinden tot regionale samenwerking en goede betrekkingen met buurlanden (de voorwaarden van het zogenaamde „stabilisatie- en associatieproces”).
Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie De waarden waarop de Unie berust, zijn eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden hebben de lidstaten gemeen […].
Artikel 49 van het Verdrag betreffende de Europese Unie Elke Europese staat die de in artikel 2 bedoelde waarden eerbiedigt en zich ertoe verbindt deze uit te dragen, kan verzoeken lid te worden van de Unie.
6
Wie beslist er? Nieuwe leden worden alleen opgenomen als alle lidstaten daarmee instemmen. Als een land een toetredingsaanvraag indient, beslissen de regeringen van de lidstaten in de Raad of ze die aanvraag aanvaarden. Vervolgens beslissen ze op basis van een advies van de Europese Commissie of ze het land de status van kandidaat-lidstaat geven en de toetredingsonderhandelingen openen. Het zijn ook de lidstaten die voor elk beleidsgebied beslissen wanneer
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
en op welke voorwaarden onderhandelingen worden begonnen of afgesloten, telkens op basis van een aanbeveling van de Commissie. Als de onderhandelingen tot een goed einde worden gebracht, wordt een toetredingsverdrag opgesteld en ondertekend door de lidstaten en het toetredende land. Ook het Europees Parlement, dat rechtstreeks wordt verkozen, moet zijn toestemming geven. Daarna moet het toetredingsverdrag door alle lidstaten en het toetredende land worden geratificeerd. De procedures daarvoor zijn in elk land grondwettelijk vastgelegd.
Wat is de stand van zaken? De EU kijkt voor uitbreiding naar de Westelijke Balkanlanden en Turkije. Alle EU-lidstaten hebben bevestigd dat deze landen een „Europees perspectief” hebben. Dit betekent dat ze lid kunnen worden van de EU als ze aan alle noodzakelijke voorwaarden voldoen. Ze bevinden zich in verschillende stadia van het proces. Albanië, de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Montenegro, Servië en Turkije zijn kandidaat-lidstaten. Met Montenegro, Servië en Turkije worden toetredingsonderhandelingen gevoerd. De Commissie heeft ook
aanbevolen de onderhandelingen met de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië te openen. Ook Bosnië en Herzegovina en Kosovo willen toetreden. IJsland heeft het lidmaatschap aangevraagd in 2009, maar in 2013 werden de onderhandelingen opgeschort op verzoek van het land zelf.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Bosnië en Herzegovina Servië Kosovo Montenegro Albanië Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië 7. Turkije
1
2 4 3 5
6 7
7
U I T B R E I D I N G
© EU
Mogelijke toekomstige lidstaten Land
Oppervlakte (1 000 km)
Bevolking (miljoen)
Albanië
27
2,9
7 800
Bosnië en Herzegovina
51
3,8
7 800
Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië
25
2,1
10 000
Kosovo (*)
11
1,8
Montenegro
13
0,6
10 600
Servië
77
7,1
9 500
Turkije
770
76,7
14 400
4 290
508
25 700
De huidige EU (28 landen)
Bbp per inwoner (kks (1))
Deze cijfers betreffen 2014. Bron: Eurostat. (*) Deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet, en is in overeenstemming met Resolutie 1244 van de VN‑Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo. (1) Bbp, het bruto binnenlands product, is de totale waarde van alle goederen en diensten die een land in een jaar produceert. Het wordt vaak gebruikt als welvaartsindicator. Kks, de koopkrachtstandaard, is een denkbeeldige valuta die in elk land een gelijk aantal goederen en diensten omvat, ongeacht het prijsniveau.
Bij het toetredingsproces moet ervoor gezorgd worden dat zowel de EU als de kandidaat-lidstaat er zoveel mogelijk voordeel uithalen. Als een land wil toetreden, moet het aantonen dat het als volwaardig lid kan meedraaien. Daarvoor is nodig dat zijn burgers de toetreding steunen en dat het zowel politiek als technisch aan de normen van de EU voldoet. Gedurende de hele procedure stelt de EU voorwaarden om naar een volgende fase te gaan.
Toetredingsonderhandelingen Bij de toetredingsonderhandelingen wordt nagegaan of een land klaar is om de verplichtingen van het EU-lidmaatschap op zich te nemen. Het gaat daarbij vooral over de voorwaarden en de termijnen voor de overname, uitvoering en toepassing van de EUregelgeving (zo’n 100 000 bladzijden tekst). Over de regelgeving zelf (het acquis, wat Frans is voor het „verworvene”) kan niet worden onderhandeld, alleen over het tijdstip en de wijze waarop deze in de praktijk zal worden toegepast.
In Albanië wordt 90 % van de elektriciteit met waterkracht opgewekt. Door een nieuwe waterkrachtcentrale in de Devoll, een rivier in het zuiden van het land, zal de elektriciteitsproductie van Albanië met 17 % toenemen, genoeg voor 300 000 Albanese huishoudens.
Er wordt onderhandeld tussen de huidige lidstaten en de kandidaat-lidstaat. Hoe snel de gesprekken verlopen, hangt vooral af van de vorderingen van de kandidaat. Die heeft er dus alle belang bij om de noodzakelijke hervormingen snel en doeltreffend uit te voeren. Soms is daarvoor een grondige en moeizame omvorming van de politieke en economische structuren van het land nodig. Het is daarom belangrijk dat de overheid haar bevolking duidelijk en overtuigend voorlicht over de redenen voor die hervormingen. Steun van maatschappelijke organisaties is daarbij essentieel. Over de opening van toetredingsonderhandelingen beslist de Europese Raad op aanbeveling van de Commissie, nadat het betrokken land heeft voldaan aan de politieke criteria van Kopenhagen en eventuele andere voorwaarden.
Screening Om de onderhandelingen vlotter te laten verlopen is de wet- en regelgeving van de EU onderverdeeld in hoofdstukken, d.w.z. beleidsterreinen. De eerste stap in de onderhandelingen is de zogenaamde screening. De bedoeling daarvan is het acquis te verklaren en na te gaan welke wetten, instellingen of praktijken moeten worden aangepast Voor elk hoofdstuk stelt de Commissie een screeningrapport op, dat bij de Raad wordt ingediend. De Commissie doet een aanbeveling over het al dan niet openen van de onderhandelingen over dat
© EU
8
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
De hoofdstukken worden daarom pas helemaal aan het eind van het onderhandelingsproces definitief afgesloten.
Rapportage en monitoring De Commissie houdt het Europees Parlement en de Raad op de hoogte van de vorderingen. Ze stelt daarvoor elk jaar een strategiedocument op en voor elk land apart een voortgangsverslag. Ze gaat ook na of de landen zich houden aan de beloften die zij tijdens de onderhandelingen hebben gedaan. Met een gemiddelde leeftijd van 27 jaar heeft Kosovo de jongste bevolking van Europa.
hoofdstuk. Daarbij kan worden geëist dat eerst aan bepaalde voorwaarden (benchmarks) wordt voldaan. Zodra de lidstaten op basis van een rapport van de Commissie oordelen dat aan de voorwaarden is voldaan, stelt de kandidaat-lidstaat zijn onderhandelingspositie vast. De Raad neemt vervolgens, weer op voorstel van de Commissie, een gemeenschappelijk EU-standpunt in, waarna de onderhandelingen over het hoofdstuk kunnen worden geopend. Dat EU-standpunt omvat onder meer de voorwaarden voor het afsluiten van het hoofdstuk.
© EU
Als aan die laatste voorwaarden is voldaan, nemen de lidstaten opnieuw een gemeenschappelijk standpunt in (zoals altijd op voorstel van de Commissie), waardoor het hoofdstuk voorlopig kan worden afgesloten. Bij de onderhandelingen wordt uitgegaan van het principe dat niets is afgesproken zolang niet alles is afgesproken.
Met de monitoring wordt doorgegaan tot aan de toetreding. Daardoor kunnen de landen meer advies krijgen en hebben de huidige lidstaten meer zekerheid dat de nieuwkomers aan alle voorwaarden voldoen.
Toetredingsverdrag Wanneer de onderhandelingen over alle hoofdstukken tot ieders tevredenheid zijn afgerond, worden de resultaten vastgelegd in een ontwerptoetredingsverdrag. Vervolgens wordt de Commissie geraadpleegd en moet het Europees Parlement ermee instemmen. Dan kan het verdrag worden ondertekend en geratificeerd door de kandidaat-lidstaat en alle EU-landen.
Tussen ondertekening en toetreding Bij de ondertekening van het toetredingsverdrag verwerft het toetredend land voorlopige rechten. Het krijgt de status van actief waarnemer in de meeste
Het Meer van Ohrid aan de grens tussen de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië en Albanië, is het oudste meer in Europa. Het is ook de woonplaats van een groot aantal planten- en diersoorten die nergens anders worden gevonden.
U I T B R E I D I N G
9
© EU
Het filmfestival van Sarajevo (Bosnië en Herzegovina) is het grootste filmfestival van Zuidoost-Europa en een van de grootste van heel Europa.
EU-organen en -agentschappen. Dat betekent dat het aan de besprekingen kan deelnemen, maar niet kan stemmen. Bovendien kan het zijn mening geven over ontwerpen van voorstellen, mededelingen, aanbevelingen en initiatieven. Als het ratificatieproces is voltooid, treedt het toetredingsverdrag in werking op de vooraf bepaalde datum en wordt het toetredend land een volwaardige lidstaat.
Landen klaarstomen voor het lidmaatschap Om landen te helpen zich voor te bereiden op het lidmaatschap, heeft de EU een „pretoetredingsstrategie”ontwikkeld. De belangrijkste elementen ervan zijn de associatieovereenkomsten, financiële steun en deelname aan EU-programma’s. Een associatieovereenkomst regelt de betrekkingen met de EU. Zo zijn de formele banden van de EU met Turkije vastgelegd in de associatieovereenkomst van Ankara uit 1963, die in 1995 is uitgebreid tot een douane-unie. Voor de landen van de Westelijke Balkan is in 1999 een speciale regeling opgezet, het stabilisatie- en associatieproces. De EU helpt landen die willen toetreden, om zich tot concurrerende markteconomieën te ontwikkelen. Zij steunt bijvoorbeeld economische hervormingen. Landen die willen toetreden, moeten vaak ingrijpende hervormingen doorvoeren om de EU-regels niet alleen over te nemen, maar ook naar behoren toe te
passen. Vaak moeten ze nieuwe instellingen opzetten, zoals een onafhankelijke mededingingsautoriteit of een bureau voor levensmiddelennormen. Andere instellingen moeten wellicht worden gereorganiseerd: de politie moet bijvoorbeeld worden gedemilitariseerd, milieucontrole-instanties moeten worden versterkt, aanklagers moeten zelfstandiger corruptie kunnen bestrijden. Zulke hervormingen vereisen veel kennis en geld. De EU beschikt over allerlei programma’s en mechanismen voor financiële en technische bijstand bij de uitvoering van deze hervormingen. Omdat de EU zich ervan bewust is dat hervormingen niet altijd populair zijn, doet zij ook aan voorlichting, bijvoorbeeld via dialogen met vakbonden, consumentenorganisaties en andere ngo’s. Een belangrijk aspect van de steun van de EU is het versterken van de institutionele capaciteit. Dat betekent dat de overheid moet leren hoe zij in de praktijk met EU-kwesties moet omgaan en om in het algemeen efficiënt en democratisch te werken. De EU helpt bij de ontwikkeling van structuren of de opleiding van het personeel dat de EU-regels moet toepassen. Advies over de uitvoering van de EU-regelgeving gebeurt vaak via de zogenaamde „twinningregeling” (detachering van deskundigen uit een EU-land) of workshops. Meestal moet ook de infrastructuur worden verbeterd, bijvoorbeeld voor afvalverwerking of transport. Dat gebeurt met een combinatie van EU-subsidies en leningen van internationale financiële instellingen.
10
Landen die op weg zijn naar toetreding, mogen deelnemen aan EU-programma’s voor volksgezondheid, onderzoek, onderwijs enz. Zo leren zij om te gaan met de vormen van financiering waar ze na hun toetreding recht op hebben en raken ze vertrouwd met het beleid en de instrumenten van de EU.
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding. Zo worden de betrokken landen geholpen de toetredingsvoorwaarden te vervullen. Het totale pretoetredingsbudget voor de periode 201420 wordt geschat op 11,7 miljard €. Over de precieze bedragen wordt per jaar beslist.
EU-steun Financiële steun van de EU zorgt ervoor dat landen de Europese normen kunnen overnemen en toepassen. Zo heeft de EU van 1991 tot 2011 de landen van de Westelijke Balkan ruim 16 miljard € aan steun verleend. Dat is een zelden geëvenaard bedrag per hoofd van de bevolking. Sinds 2007 wordt dergelijke steun verleend via het zogenaamde pretoetredingsinstrument. De EU en de nationale autoriteiten van de landen in kwestie beslissen samen waarin geïnvesteerd zal worden.
Albanië Bosnië en Herzegovina
95,3 108,8
Kosovo
71,4
Kroatië
93,5
Montenegro
34,5
Servië
208,3
Turkije
902,9
Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië
113,2
Meerlandenprogramma
177,2
© EU
Met de steun worden de democratische instellingen en de rechtsstaat versterkt, de overheid hervormd en economische hervormingen uitgevoerd. Andere aandachtspunten zijn de mensenrechten, de rechten van minderheden, de gelijkheid van mannen en vrouwen, het maatschappelijk middenveld, regionale samenwerking,
Pretoetredingssteun van de EU in 2013 (in miljoen €)
De kloof van de Tara, een rivier in het noorden van Montenegro, is de langste van Europa.
11
U I T B R E I D I N G
Wat zijn de voordelen van toetreding? Toetreding tot de EU biedt aanzienlijke economische en sociale voordelen, zowel voor de huidige leden als voor nieuwkomers. De nieuwe lidstaten hebben in het algemeen een hogere economische groei dan de oude. Daardoor groeide het bbp per inwoner daar van 40 % van het gemiddelde voor de 15 oude lidstaten in 1999 tot 60 % in 2012. De economische groei in de nieuwe lidstaten bedroeg over een lange periode ongeveer 4 % per jaar. Daardoor valt ook de groei in de oude lidstaten naar schatting 0,5 % per jaar hoger uit. Zij kunnen namelijk profiteren van de toegenomen handel met de nieuwe lidstaten en de investeringen in het bedrijfsleven daar. Hoewel er in sommige landen veel kritiek is op het vrije verkeer van personen met de nieuwe lidstaten, is het bbp in de oude lidstaten na de uitbreiding uiteindelijk met bijna 1 % gestegen dankzij de migratie van werknemers. Werknemers uit andere EU-landen leveren meer op in de vorm van belastingen dan zij kosten aan sociale uitkeringen. Er zijn geen bewijzen voor een wijdverbreid of systematisch „uitkeringstoerisme”. De sociale zekerheid in de EU is niet geharmoniseerd, zodat elk EU-land zelf mag bepalen wie recht heeft op welk uitkering, voor hoe lang en onder welke voorwaarden. Naast meer welvaart bracht de toetreding hun ook meer stabiliteit en veiligheid, en werd de rechtsstaat versterkt. Dankzij hun toetreding tot de EU konden voormalige communistische landen in Midden- en Oost-Europa worden omgevormd tot landen met een functionerende markteconomie en democratische politieke instellingen. Hiermee werd een belofte ingelost die de EU aan het einde van de Koude Oorlog aan de voormalige communistische landen in Midden- en Oost-Europa had gedaan. Zowel de Europese Commissie en de andere EU-instellingen als de lidstaten hebben die landen geholpen om een van de snelste moderniseringsprocessen in de geschiedenis te ondergaan.
NIEUWE EU-LANDEN LOPEN HUN WELVAARTSACHTERSTAND IN 70 60 %
60 52 %
50
40
40 %
1999
2008
2012
Het bbp per inwoner in de 12 nieuwe lidstaten die in 2004 en 2007 zijn toegetreden, uitgedrukt als percentage van het bbp per inwoner voor de 15 oude EU-landen die al vóór 2004 lid waren.
Vrij verkeer van personen Het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen is een basisbeginsel van de EU. Dat betekent onder meer dat alle EU-burgers het recht hebben om in een ander EU-land te werken. Ze mogen daar ook gaan wonen wanneer ze daar werk vinden of genoeg geld hebben om voor zichzelf te zorgen. Maar het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft in een recente zaak van een Roemeense vrouw die alleen naar Duitsland was verhuisd om daar een uitkering aan te vragen, duidelijk gemaakt dat het vrije verkeer van personen niet voor uitkeringstoeristen geldt. Het Hof oordeelde namelijk dat de vrouw geen recht had op een uitkering in Duitsland („Elisabeta Dano/Jobcenter Leipzig”, november 2014).
12
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Biologisch tuinieren — van Neder-Oostenrijk naar Tsjechië Johannes Gutmann is oprichter en directeur van „Sonnentor”, een Oostenrijks bedrijf voor biologische kruiden, thee en specerijen. Het bedrijf kweekt eigen producten, maar koopt ook veel in bij meer dan 150 bioboeren. Alles wordt onder hetzelfde logo verpakt en verkocht. Sonnentor neemt duurzame regionale ontwikkeling bijzonder ernstig en steunt kleine plattelandsholdings, die in het Waldviertel in Neder-Oostenrijk een lange traditie hebben. Over de uitbreiding zegt Gutmann het volgende: „De EU-uitbreiding van 2004 was een mijlpaal in onze ontwikkeling. We hadden al sinds 1992 een dochteronderneming in Tsjechië, maar toen de grenzen open gingen, konden beide bedrijven veel sneller groeien. De voorbije 10 jaar is het aantal werknemers gestegen van 45 naar 225 in Oostenrijk en van 20 naar 85 in Tsjechië.” Sinds 2004 kan Sonnentor uitvoeren naar alle nieuwe lidstaten, en koopt het daar ook veel in. Gutmann voegt er nog aan toe: „De betrekkingen zijn mettertijd geëvolueerd en de EU-uitbreiding heeft ook veel bijgedragen tot meer wederzijds begrip, vertrouwen en waardering.”
Comfortabel zakendoen in Letland Normunds Bremers is directeur van „Wenden Furniture”, een bedrijf uit Jaunpiebalga, een dorpje in Letland. Het bedrijf werd opgericht in 2005, kort nadat Letland was toegetreden tot de EU. Wenden Furniture produceert vooral houten stoelen, en heeft nu een capaciteit van meer dan 10 000 stoelen per maand. Het bedrijf wil uitbreiden en nieuwe producten gaan aanbieden die meer klanten in verschillende landen aanspreken. Voor Bremers is het EU-lidmaatschap een succes: „De toetreding tot de EU had vele voordelen, niet alleen voor mij persoonlijk, maar ook voor het bedrijf. We exporteren 98% van onze productie, vooral naar andere Europese landen. Nu we lid zijn van de EU, is er minder bureaucratie en zijn er minder documenten in te vullen. Zo kunnen we ons concentreren op ons werk. Dat betekent ook dat onze producten sneller en makkelijker kunnen worden bezorgd. Zakenpartners en investeerders beschouwen ons als een betrouwbare partner, waarmee veilig kan worden samengewerkt. Doordat we in de EU zijn, ontwikkelt het bedrijf zich op een duurzame manier. Letland is wel een klein land, maar binnen de EU biedt het tal van mogelijkheden. De EU brengt ons stabiliteit en ontwikkeling.”
Sommige mensen die u in deze brochure hebt leren kennen, ziet u terug in deze video’s.
13
U I T B R E I D I N G
Nu samenwerken voor schonere energie morgen Aan de universiteit van Sabanci onderzoeken studenten en professoren hoe zij steenkool minder vervuilend kunnen maken. Ze willen de uitstoot van zwaveldioxide verminderen door het zwavelgehalte van de steenkool te verlagen vóór verbranding. Turkse en Bulgaarse steenkool blijkt beter te kunnen worden ontzwaveld met behulp van genetisch gemodificeerde microben. In het begin was ook de Bulgaarse Academie van Wetenschappen bij het onderzoek betrokken. De nieuwe methode is milieuvriendelijker en goedkoper dan chemische of fysische ontzwaveling. Professor Yuda Yurum van de universiteit van Sabanci en dr. Gizem Dinler-Doganay van de technische universiteit van Istanbul lichtten hun onderzoek toe: „Het onderzoek verkeert nog in de laboratorium- en testfase. Daarna volgt de experimentele toepassing. Het Bulgaarse team onder leiding van professor Stefan Marinov werkte aan twee projecten die ook in de studie zijn betrokken. Het was een vruchtbare samenwerking en we hopen dit in de toekomst meer te doen.”
Servische start-up komt met een geniaal idee
© EU
Een doorbraak op dit gebied kan ervoor zorgen dat de verbranding van steenkool minder vervuiling veroorzaakt. Dat is erg belangrijk, nu deze brandstof in sommige EU-landen weer meer wordt toegepast.
„Strawberry Energy” is een nieuw bedrijf uit Belgrado, dat voor een unieke technologische doorbraak heeft gezorgd: de „Strawberry Mini”, een verplaatsbaar zonnepaneel. Het kan overal worden opgesteld, zodat voorbijgangers er hun mobiele telefoons, camera’s, mp3-spelers enz. mee kunnen opladen. Strawberry Energy is een van de vele nieuwe bedrijven die worden gesteund door het „Innovation Serbia Project” (gefinancierd via het EU-instrument voor pretoetredingssteun). Dat wil innovatie stimuleren door steun aan nieuwe micro- en kleine bedrijven. Het team van jonge ondernemers heeft nu plannen om uit te breiden naar de EU: „We geloven dat de onbeperkte bewegingsvrijheid van ideeën, kennis en mensen van cruciaal belang is. We kunnen zo niet alleen zelf nieuwe ideeën opdoen, maar we denken dat we veel te bieden hebben aan mensen in de hele EU.” De eerste Strawberry Mini in de EU werd opgesteld voor het Europees Parlement in Brussel.
Een Servische start-up heeft een draagbaar laadapparaat op zonne-energie ontwikkeld.
14
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
Van kleine boerderij naar onlinebedrijf Toen Polen in 2004 bij de EU kwam, vreesden velen dat kleine en middelgrote gezinsboerderijen zouden bezwijken onder de concurrentie op de wereldmarkt. Maar ze houden het vol, en staan misschien sterker dan ooit. Tomasz Obszański heeft een boerderij van 21 hectare in Tarnogród bij de Oekraïense grens. Over de toetreding van Polen zegt Tomasz: „Ik wist niet of het voor mij in mijn dagelijks leven veel gevolgen zou hebben. Maar een paar maanden later zag ik dat het een goede zaak voor me was, vooral omdat ik besefte dat ik subsidie kon krijgen om mijn boerderij te ontwikkelen.” Met die subsidie heeft hij van zijn boerderij een bloeiend bedrijf gemaakt. In 2010 kon Tomasz dankzij een EU-programma een nieuw biologisch zadenbedrijf oprichten en uitstekende biologische olie produceren.
© EU
„Dankzij de subsidie kon ik een zaadpers kopen om olie te produceren die aan de Europese normen voor biologische landbouw voldeed”, aldus Tomasz. „Daardoor werd mijn bedrijf sterker en kon ik het hoofd boven water houden in de open economie.” Hij verkoopt zijn producten nu via biologische winkels, beurzen, markten, apotheken, en zelfs via internet.
De EU is Turkije’s grootste import- en exportpartner. Voor de EU is Turkije het zevende importland en het vijfde exportland.
U I T B R E I D I N G
15
© EU
De EU helpt de misdaad in de Balkan te bestrijden.
Samen georganiseerde misdaad en corruptie bestrijden De georganiseerde misdaad is een wereldwijd probleem dat alleen door internationale samenwerking kan worden aangepakt. Zo hebben de landen op de Westelijke Balkan structuren en ervaring nodig om complexe misdaadnetwerken in een internationale context te kunnen opsporen en vervolgen. De EU steunt projecten waarbij aanklagers van EU-landen worden gedetacheerd naar de regio, om hun collega’s daar te adviseren. „Internationale bendes hebben efficiënte en flexibele internationale netwerken waarbinnen zij heel snel informatie kunnen doorgeven. Meestal zijn ze ons net één stap voor, maar met eigen goed functionerende netwerken kunnen we onze achterstand tot een minimum beperken”, zegt een vertegenwoordiger van de Oostenrijkse criminele inlichtingendienst. Wat dat project betekende, werd in april 2013 duidelijk, toen speciale eenheden van Bosnië en Herzegovina, Kroatië en Servië operatie „Šetač” („wandelaar”) uitvoerden en daarmee de drugsmaffia in deze landen een zware slag toebrachten. Tientallen verdachten werden gearresteerd en grote hoeveelheden explosieven in beslag genomen. Niet alleen de aanklagers op de Westelijke Balkan zijn blij met het project, maar ook de burgers. Die worden immers beter beschermd tegen de georganiseerde misdaad daar.
D E
E U R O P E S E
U N I E
I N
H E T
K O R T
De opeenvolgende uitbreidingen van de EU hebben er in belangrijke mate toe bijgedragen dat heel Europa democratischer en stabieler is geworden. Dat was een van de redenen waarom de EU in 2012 de Nobelprijs voor de Vrede heeft gekregen. Het perspectief van toetreding heeft nog altijd een stabiliserend effect op de Westelijke Balkan en stimuleert Turkije tot democratische hervormingen. Deze politieke evolutie houdt reële veranderingen in voor de bevolking. De recente toetreding van Kroatië is het beste voorbeeld: twintig jaar geleden nog verscheurd door conflicten, is het land nu een stabiele democratie die klaar is om de verplichtingen van het EU-lidmaatschap op zich te nemen en de EU-normen na te leven. Het EU-lidmaatschap komt er natuurlijk niet vanzelf: er moeten strikte voorwaarden worden nageleefd en iedere volgende stap komt er pas als iedereen het erover eens is dat er echte vooruitgang is bereikt. Dit moet ervoor zorgen dat een kandidaat-lidstaat helemaal klaar is voor het lidmaatschap voordat het kan toetreden. Het gaat daarbij niet alleen om het afstemmen van de nationale wetgeving op de EU-normen. Centraal staan altijd de rechtsstaat, democratische beginselen en mensenrechten.
© EU
Vooruitblik
Servië is uitgegroeid tot een van de belangrijkste investeringslanden in Midden- en Oost-Europa. Bijna 90 % van de buitenlandse investeringen in Servië komt van Europese bedrijven.
Lees verder XX Website van de Europese Commissie over uitbreiding: http://ec.europa.eu/enlargement XX Vragen over de Europese Unie? Europe Direct kan u helpen: 00 800 6 7 8 9 10 11 http://europedirect.europa.eu
NA-02-15-516-NL-N
16
