u vh j a a r v e r s l a g u n i v e r s i t e i t v o o r h u m a n i s t i e k u t r e c h t

jaarverslag

2009 universiteit voor humanistiek

universiteit

voor

humanistiek

Kromme Nieuwegracht 29, 3512 HD Utrecht T (030) 239 01 00 E [email protected]

F (030) 234 07 38

www.uvh.nl

u vh j a a r v e r s l a g 2 0 0 9 universiteit

voor

humanistiek utrecht

UvH jaarverslag 2 0 0 9 universiteit

voor

humanistiek utrecht

Utrecht, juni 2010

INHOUD Bestuursverslag

3

Kengetallen

4

Missie

5

Woord vooraf

6

1 Bestuur en medezeggenschap

7

2 Onderwijs

11

3 Onderzoek

19

4 Bedrijfsvoering en personeel

28

5 Bibliotheek

30

6 Praktijkcentrum Zingeving & Professie

31

7 Het Kosmopolis Instituut

33

8 J.P. van Praag Instituut

34

9 Financieel verslag Stichting Universiteit.......... voor..Humanistiek

35

Jaarrekening

39

Balans

40

Staat van baten en lasten

40

Kasstroomoverzicht

41

Toelichting

42

Overige gegevens

51

Resultaatbestemming

52

Gebeurtenissen na balansdatum

52

Accountantsverklaring

53

Bijlage Lijst van publicaties

55

2

UNIVERSITEIT VOOR HUMANISTIEK – JAARVERSLAG 2009

B e stuurs v e rslag 2 0 0 9

Universiteit voor Humanistiek – JAARVERSLAG 2009

3

Kengetallen 2009 2008 2007 2006 2005 Instroom studenten per 1 oktober Eerstejaars Bachelor 65 53 55 57 55 Eerstejaars Minor 35 37 33 33 26 Eerstejaars Master 46 42 29 14 26 Studentenpopulatie per 1 oktober Bachelor 194 165 164 154 124 Minor 43 40 39 37 29 Master 154 94 67 37 25 Doctoraal - 69 103 135 180 Totaal 391 368 373 363 358 Rendementen per 31 december Graden Bachelor 45 30 25 27 25 Graden Master 25 1 - - - Graden Doctoraal - 31 37 21 29 Doctorsgraden (promoties) 5 8 4 7 2 Exploitatie (bedrag x 1.000) Rijks- en overige bijdragen 4.938 4.500 4.216 3.998 3.806 Opbrengst werk voor derden 508 405 313 236 205 Exploitatie resultaat 1.902 356 325 384 165 Vermogen (bedrag x 1.000) Eigen Vermogen 4.347 2.444 2.088 1.607 1.223 Totaal Vermogen 6.077 5.119 4.460 4.158 2.614 Solvabiliteitsratio 0,71 0,48 0,47 0,39 0,47 Liquiditeit (bedrag x 1.000) Liquide middelen 772 4.410 3.757 3.392 1.778 Netto werkkapitaal -666 2.154 1.633 1.401 888 Current ratio 0,6 1,9 1,7 1,6 1,8 Beleggingen - - - - Personeel Gemiddelde personeelsbezetting (fte) 62 58 57 55 57 Totale lasten personeel in dienst 4.117 3.762 3.477 3.371 3.534

Foto: Arnaud Mooij

Opening van het Academisch Jaar op 7 september 2009

4


M issi e De Universiteit voor Humanistiek bevordert een zinvol leven en een humane samenleving door wetenschappelijk onderwijs en onderzoek vanuit humanistische beginselen.

Zingeving en humanisering De Universiteit voor Humanistiek verzorgt wetenschappelijke (beroeps)opleidingen, doet wetenschappelijk onderzoek en zet zich in voor het gebruik van ontwikkelde kennis. Zowel bij onderwijs en onderzoek als bij kennisbenutting staan zingeving en humanisering als leidende principes centraal. De academische benadering is multi- en interdisciplinair. De universiteit houdt zich bezig met eigentijdse sociale, ethische en levensbeschouwelijke vraagstukken en mengt zich actief in het wetenschappelijk en maatschappelijk debat. Studenten worden opgeleid tot creatieve en kritische professionals die functioneren op hoog theoretisch en praktisch niveau.

Humanistisch gedachtegoed Bij dit alles laat de universiteit zich inspireren door het humanistisch gedachtegoed. Dit kenmerkt zich door een moreel, politiek en esthetisch streven naar een zinvol en menswaardig bestaan, waarin mensen zich veelzijdig kunnen ontplooien. Aandacht voor dialoog, kunst en cultuur zijn typerend voor een humanistische levensvisie. Humanisme staat voor waarden als zelfbeschikking, rechtvaardigheid en waardering voor de kracht van diversiteit.

Humanistiek Humanistiek en humanisme zijn verschillende begrippen. Humanistiek is een wetenschappelijke studie die bijdraagt aan het doordenken van het humanisme als levensbeschouwing in de samenleving. Uitgangspunt bij deze studie is dat het humanistisch gedachtegoed en humanistische waarden enerzijds naast – soms ook tegenover – andere levensbeschouwingen staan, maar anderzijds ook onderdeel zijn van andere al dan niet religieuze levensbeschouwingen. De universiteit bestudeert het humanisme in deze brede ‘inclusieve’ zin.


5

W oord v ooraf

Foto: Arnaud Mooiji

Als levensbeschouwelijke universiteit verbindt de Universiteit voor Humanistiek een academische missie met een levensbeschouwelijke grondslag. Wetenschappelijk onderwijs en onderzoek zijn van cruciaal belang voor de Nederlandse samenleving, evenals een eigentijdse bezinning op waarden en inspiratiebronnen die aan de basis liggen van onze samenleving. Dat bepaalt het belang en de centrale opgave van een levensbeschouwelijke universiteit. De laatmoderne samenleving stelt mensen voor nieuwe uitdagingen als het om zingeving en humanisering gaat. Naast de kansen die dit biedt, leidt dit ook tot gevoelens van onveiligheid en onzekerheid, met als risico’s polarisatie en sociale uitsluiting. De universiteit ziet het als taak van de wetenschap om op deze kansen en risico’s te reflecteren, inzicht te verdiepen en handelingsmogelijkheden aan te reiken. Zij baseert zich hierbij op het humanisme als een eeuwenoude traditie die in Nederland een unieke vorm heeft gekregen. Wetenschappelijke reflectie en betrokkenheid op mens en samenleving zijn in het humanisme altijd hand in hand gegaan. Het is daarmee een rijke voedingsbodem voor een universiteit die fundamenteel onderzoek doet naar hoe mensen zin geven aan hun bestaan en vorm geven aan hun samenleven en dit onderzoek verbindt met praktijken die dergelijke vragen tot inzet van handelen maken. De verwevenheid van wetenschap en praktijk, onderzoek en onderwijs, academisch streven en levensbeschouwelijke inspiratie geven de UvH een geheel eigen profiel. Het strategisch beleid van de Universiteit voor Humanistiek is gericht op de volgende doelstellingen: - De universiteit heeft een sterke positie binnen het hoger en postinitieel onderwijs en staat goed bekend onder de diverse doelgroepen dankzij de eigen identiteit, kwaliteit en aantrekkelijkheid van de bacheloren masteropleidingen en het overig onderwijsaanbod. - Het onderzoek van de universiteit heeft een herkenbaar profiel, waarvoor zowel in academische kringen als in de samenleving erkenning bestaat. - Er is een degelijk financieel fundament voor de toekomstige ontwikkeling van de universiteit. De omvang van de eerste geldstroom is op peil en daarnaast is de afhankelijkheid daarvan beperkt door een gedegen en continu aanbod van tweede en derde geldstroom activiteiten.

6

In dit jaarverslag kunt u lezen hoe in 2009 gewerkt is aan het realiseren van deze doelstellingen. De identiteit van ons onderwijs komt voort uit de gerichtheid op praktijken waarin zingeving en humanisering een centrale plaats innemen. Dat zijn bijvoorbeeld die van humanistisch geestelijk verzorger, docent Humanistisch Vormingsonderwijs, beleidsadviseur en onderzoeker. Hoe verschillend hun werkterrein ook zal zijn, wij leiden onze studenten op tot normatieve professionals die bewust werken vanuit humane waarden. De ontwikkelingen zoals die ook in 2009 weer hebben plaatsgevonden in onze bachelor-, master- en PhD-opleidingen zijn hierop gericht. De focus die wij kiezen in ons onderzoek versterkt deze profilering en leidt tot een bundeling van krachten op de maatschappelijk relevante terreinen van intercultureel burgerschap, ouder worden, geestelijke weerbaarheid en normatieve professionalisering. Naast de primaire onderwijs- en onderzoekstaken vindt op de Universiteit voor Humanistiek een scala van andere activiteiten plaats, gericht op het realiseren van onze missie en de versteviging van ons financiële fundament. Op financieel en bestuurlijk gebied was 2009 een belangrijk jaar door de voorbereidingen op de wijziging van de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek. Ook daarover wordt u in dit jaarverslag geïnformeerd. Het jaarverslag 2009 geeft opnieuw zicht op de geweldige inzet van zowel medewerkers als studenten om onze doelstellingen te realiseren en dat te doen in een academisch klimaat gekenmerkt door nieuwsgierigheid, betrokkenheid en ambitie. Die inzet stemt dankbaar en stimuleert om onze unieke positie als levensbeschouwelijke universiteit in het dynamische landschap van het Nederlandse hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek verder te versterken en uit te bouwen.

Namens het College van Bestuur, Prof. dr. H.A. Alma, rector


1 B e stuur e n m e d e z e gg e nschap Het verslagjaar 2009 stond in het teken van de viering van het vierde lustrum van de universiteit, de verhuizing naar een nieuw pand in de binnenstad, voorbereidingen voor een nieuwe Graduate School, het onderbrengen van de bibliotheek bij de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit Utrecht, en de verdere voorbereiding van de organisatie op de komende wijziging van de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek.

Lustrum In 2009 vierde de Universiteit voor Humanistiek (UvH) haar twintigjarig bestaan. Tijdens de Diesviering op 29 januari in de Janskerk in Utrecht reikte de universiteit eredoctoraten uit aan bioloog prof. dr. Frans de Waal, cultureel antropologe prof. dr. Sarah Blaffer Hrdy en filosofe prof. dr. Patricia de Martelaere. Aansluitend organiseerde de universiteit een symposium over de dialoog tussen ethiek en biologie, met bijdragen van eredoctores De Waal en Blaffer Hrdy. Ter ere van haar lustrum was de UvH gastvrouw van de Culturele Zondag op 19 april, een publieksdag over kunst en wetenschap van de Universiteit Utrecht en Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Ook kreeg de Opening van het Academisch Jaar op 7 september bijzondere aandacht, met bijdragen van Indra Boedjarath, directeur van kenniscentrum interculturele zorg Mikado en burgemeester Aleid Wolfsen, die tevens het nieuwe gebouw opende. Elders in het jaarverslag leest u meer over deze activiteiten.

Nieuwe huisvesting Na een lange voorbereiding verhuisde de universiteit in juli naar een historisch pand aan de Kromme Nieuwegracht 29 in Utrecht. Niet langer was de huisvesting verspreid over twee locaties; alle medewerkers en studenten werken voortaan samen onder één dak. De onderwijsfaciliteiten zijn uitgebreid en in het pand neemt de bibliotheek een centrale plaats in. Het gebouw is tijdens de opening van het academisch jaar op 7 september officieel in gebruik genomen.

Wetswijziging Een wijziging in de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek (WHW) brengt verandering in de formele status van de UvH. In plaats van een aangewezen instelling wordt zij voortaan beschouwd als een levensbeschouwelijke universiteit. Dit heeft belangrijke gevolgen voor de bekostiging van de universiteit en de inrichting van de bestuurlijke organisatie. Mede in verband hiermee is in de loop van het academisch jaar 2009-2010 een aantal aanpassingen in de interne organisatie van de universiteit doorgevoerd. Daarmee wil het bestuur ook een effectiever aanstuurbare organisatie realiseren. Het Stichtingsbestuur is omgevormd tot een Raad van Toezicht. Het College van Bestuur bestaat vanaf 1 januari 2010 uit twee leden in plaats van vier en is voortaan belast met alle aspecten van het bestuur van de universiteit. (Voorheen was er sprake van een verdeling van bevoegdheden tussen het Stichtingsbestuur en het College van Bestuur.) De twee capaciteitsgroepen van het wetenschappelijk personeel zijn opgeheven. De wetenschappelijke staf is nu georganiseerd in een viertal secties, afgestemd op het onderwijs. (Zie organogram op pagina 8.) Door de wetswijziging verliest de universiteit haar status als bijzondere aangewezen instelling. Hiermee verandert haar relatie met het Humanistisch Verbond, waarvoor de universiteit de ambtsopleiding verzorgt. Een commissie onder voorzitterschap van prof. dr. Marcel Barnard, hoogleraar liturgiewetenschap aan de Protestantse Theologische Universiteit, inventariseerde de gevolgen hiervan. De commissie bestond uit vertegenwoordigers van het Humanistisch Verbond en de UvH. Zij bogen zich over de veranderende opvatting en erkenning van het ambt en een nieuwe relatie met het Humanistisch Verbond. Zij adviseerden de universiteit om haar bijzondere band met het Humanistisch Verbond ook formeel tot uitdrukking te blijven brengen, naast de bestaande praktische samenwerkingsverbanden.


7

Organogram 2010 Universiteit voor Humanistiek Legenda Raad van Toezicht

Lijnorganisatie Toezicht Medezeggenschap Onderzoeksmanagement

College van Bestuur

Onderwijsmanagement

Directeur Bedrijfsvoering

Secretaris Universiteit

Afdeling Bedrijfsvoering

Afdeling Bestuur & Communicatie

Rector

Van Praag Instituut

Kosmopolis

Universiteitsraad

Lid

Zingeving & Professie

Onderzoeksoverleg

Directeur Onderwijs

Sectie GB*

Sectie Educatie

Sectie KOIS*

Sectie LOEP*

Graduate School

Afdeling Onderwijs

GB* Geestelijke Begeleiding KOIS* Kritische Organisatie en Interventie Studies LOEP* Levensbeschouwing, Onderzoeksleer, Ethiek en Practica

Onderzoeksprojecten

Onderwijs overleg

Nieuwe activiteiten In het verslagjaar is de oprichting van een Graduate School voorbereid. De Graduate School van de Universiteit voor Humanistiek biedt promovendi een gestructureerde opleiding met kwalitatief hoogstaand onderwijs en een intensieve persoonlijke begeleiding. In deze opleiding wil de universiteit wetenschappelijke kennis ontwikkelen die waardevol is voor de praktijk. In januari 2010 start een pilotgroep van promovendi. De studenten krijgen onderwijs en begeleiding van vooraanstaande onderzoekers uit binnen- en buitenland. In tutorials met de staf en bezoekende onderzoekers bespreken zij de voortgang van hun dissertaties. In de Graduate School leren studenten niet alleen van wetenschappers, maar ook van elkaar. Peer learning is een essentieel onderdeel van de opleiding. Op basis van de ervaringen in het pilotjaar 2010 besluit de universiteit hoe de Graduate School wordt voortgezet. Ook ontwikkelde het in 2008 opgerichte Praktijkcentrum Zingeving & Professie samen met de universiteit een business-strategie. Het praktijkcentrum wil een bijdrage leveren aan het vergroten van de ruimte voor zingeving en humanisering in beroepspraktijken en organisaties. Dit doet het centrum door bij- en nascholingen, trainingen, coaching, opdrachtonderzoek en organisatieadvies. (Zie verder pagina 31) Tot slot is in 2009 het J.P. van Praag Instituut opgericht. Het instituut doet onderzoek naar de geschiedenis van het humanisme in Nederland, in samenwerking met het Humanistisch Archief. (Zie verder pagina 34)

Samenwerking in de humanistische beweging De universiteit is actief betrokken bij de humanistische beweging en werkt samen met andere organisaties die zijn aangesloten bij de Humanistische Alliantie. Zo ontwikkelt ze in overleg met het Humanistisch Verbond de ambtsopleiding voor geestelijk werk. Ook werkt de universiteit samen met het Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamenwerking (Hivos) aan een kennisprogramma in het instituut Kosmopolis. Met de Stichting Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) werkt de universiteit intensief samen in een postinitiële hbo-masteropleiding HVO en Levensbeschouwing. Middels de bijzondere leerstoel Humanisering van de zorg ontwikkelt de universiteit onderzoek en onderwijs in samenwerking met Stichting Humanitas. Met de humanistische omroep Human begon de universiteit in 2009 het project ‘Hoorcolleges online’, waarbij hoorcolleges van de universiteit worden opgenomen en aangeboden op internet. De universiteit is lid van de International Humanist and Ethical Union, waarin de meeste humanistische organisaties wereldwijd verenigd zijn.

8


‘Ik had eigenlijk nooit zo nagedacht over het verband tussen mijn werk en het humanisme’, aldus Frans de Waal toen hij op 29 januari zijn eredoctoraat in ontvangst nam. ‘Ik ben zelf geen religieus persoon en geloof dat de evolutie ons geproduceerd heeft. Ik zie nu dat humanisten ook geïnteresseerd zijn in het idee dat je uit de evolutionaire biologie veel menselijke drijfveren kunt verklaren die maken dat we een samenleving hebben zoals we die nu hebben.’ De twintigste Dies Natalis van de UvH had als thema de betekenis van natuurwetenschappen voor het humanisme en de humanistiek. De Waal is hoogleraar psychologie aan de Emory universiteit in Atlanta en directeur van het veldstation van het Yerkes National Primate Research Center. Hij verwierf wereldfaam met zijn onderzoek naar het gedrag van apen. Volgens De Waal heeft moraal diepe evolutionaire wortels. Ook eredoctor, primatologe en antropologe Sarah Blaffer Hrdy verrichtte spraakmakend onderzoek op het gebied van de evolutietheorie. Zij schreef over moederschap bij dieren en mensen en de evolutie van zorg en opvoeding. Vanuit een feministisch perspectief en gerichtheid op menselijke waarden levert zij een belangrijke bijdrage aan twee thema’s van de humanistiek: zingeving en humanisering in menselijke relaties, organisaties en de maatschappij. De Belgische filosofe Patricia de Martelaere was vanwege ernstige ziekte helaas niet in staat om het eredoctoraat persoonlijk in ontvangst te nemen. Zij overleed op 6 maart 2009. De UvH betreurt haar overlijden zeer. ‘De manier waarop zij in haar werk verbindingen wist te leggen tussen filosofie, literatuur en levenspraktijk is voor ons van groot belang’, aldus rector Hans Alma. ‘De Martelaere stelde indringende existentiële vragen rondom leven en dood. Zij heeft ons op scherpzinnige, lucide en humane manier inzichten en vragen voorgelegd waar we nog jaren mee vooruit kunnen.’

Foto: Arnaud Mooij

eredoctores

Samenwerking met andere universiteiten In het Netwerk van Levensbeschouwelijke Universiteiten werkte de UvH in 2009 samen met twee andere kleine levensbeschouwelijke universiteiten in Nederland: de Protestantse Theologische Universiteit en de Theologische Universiteit der Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland. De minister van Onderwijs wil dat het bestuurlijk overleg met de universiteiten in beginsel via de Vereniging van Universiteiten (VSNU) verloopt, maar de levensbeschouwelijke universiteiten zijn geen lid van deze vereniging. Om toch voldoende geïnformeerd te blijven en onze belangen naar voren te kunnen brengen, heeft het netwerk twee keer per jaar overleg met het presidium van de VSNU. In 2009 sloot de universiteit Memorandums of Understanding met de academische centra waarmee het Kosmopolis Institute samenwerkt: het Center for Religious and Cross Cultural Studies in Indonesië en het Center for the Study of Culture and Society in India. (Zie ook pagina 33) De universiteit coördineert het internationale netwerk Education for Democratic and Intercultural Citizenship van de acht afdelingen Educatie van de universiteiten van Barcelona, Brighton, Fribourg, Helsinki, Praag, Tel Aviv en Thessaloniki. (Zie ook pagina 23) In 2009 is eveneens de samenwerking versterkt met het Stellenbosch Institute for Advanced Studies in Zuid Afrika. (Zie ook pagina 23) Vanwege de oprichting van de Graduate School is de band met verschillende hogescholen aangehaald. Zo sloot de universiteit een convenant met Hogeschool Fontys OSO.


9

Leerstoelen Dr. Wiel Veugelers is per 1 mei 2009 benoemd als gewoon hoogleraar Educatie in relatie tot Zingeving en Humanistiek. Prof. Geert van der Laan heeft vanwege gezondheidsredenen vervroegd afscheid moeten nemen als bijzonder hoogleraar Grondslagen van het maatschappelijk werk, vanwege de Marie Kamphuis Stichting. In het verslagjaar is deze bijzondere leerstoel voor een tweede termijn van vijf jaar gevestigd en is dr. Hans van Ewijk tot opvolger van prof. Van der Laan benoemd. Dr. Stefan Schmidt is – als opvolger van prof.dr. Dick Bierman – benoemd tot bijzonder hoogleraar Bijzondere ervaringen. De bijzondere leerstoel is gevestigd door de Studievereniging voor Psychical Research.

Stichtingsbestuur Het Bestuur van de Stichting Universiteit voor Humanistiek houdt overeenkomstig artikel 9 van de statuten van de stichting controle en toezicht op de instelling. Het is als zodanig vergelijkbaar met de Raden van Toezicht aan andere Nederlandse universiteiten. Tot de taken van het bestuur behoren onder meer het benoemen van hoogleraren en de leden van het College van Bestuur, en goedkeuring van de begroting en strategische plannen. In 2008 is het stichtingsbestuur vijf keer bijeen geweest. Op 31 december 2009 bestond het stichtingsbestuur uit de volgende leden: Dhr. prof. dr. J.H. Dijkhuis – voorzitter Mw. dr. Ir. J. Bot – secretaris Dhr. M.J.A. van der Hooft – penningmeester Dhr. drs. J.J. Dijkstra Dhr. drs. R. Zunderdorp Mw. dr. J. Leest Het stichtingsbestuur heeft in zijn laatste vergadering van 2009 besloten tot aanpassing van de statuten van de stichting, in verband met de aanstaande wijzingen van de Wet op het Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek. Aansluitend heeft het bestuur de leden benoemd van de Raad van Toezicht die per 1 januari 2010 de rol van het stichtingsbestuur heeft overgenomen.

Medezeggenschap Ook in 2009 trokken Ondernemingsraad en Studentenraad zoveel mogelijk samen op om de medezeggenschap slagvaardig, kritisch en opbouwend in te vullen, in een goede en zakelijke relatie met het College van Bestuur. Door de eerder genoemde wetswijziging kan de universiteit een Universiteitsraad instellen, waarin zowel studenten als medewerkers vertegenwoordigd zijn. De Ondernemingsraad en Studentenraad zagen hier grote voordelen in. Het College van Bestuur besloot de bestaande twee raden niet langer afzonderlijk te laten bestaan, maar ze in 2010 samen te voegen tot de Universiteitsraad. Andere thema’s die in 2009 vooral de aandacht vroegen van de Verenigde Vergadering waren de verhuizing van de universiteit, organisatieontwikkeling, de oprichting van een Graduate School en het onderbrengen van de Bibliotheek van de universiteit bij de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit Utrecht. Daarbij zijn in het bijzonder de arbeidsrechtelijke belangen van de UvH-medewerkers nauwgezet bekeken. Daarnaast kwamen jaarlijks terugkerende onderwerpen aan bod zoals de Onderwijs- en Examenregeling, de jaarrekening en de begroting. De Studentenraad concentreerde zich naast haar inbreng in de Verenigde Vergadering op zaken als de verbetering van de ICT-voorzieningen, het evaluatiebeleid, de studenten- en kantinevoorzieningen in het nieuwe pand, de kwaliteit van werkboeken en readers, en de samenstelling van een overdrachtsdossier. In de Ondernemingsraad hadden op 31 december 2009 zitting: Gerard Linde (voorzitter), Roy Jansen (secretaris), Bert Gasenbeek en tot aan de zomervakantie Saskia van Goelst Meijer, die om gezondheidsredenen afscheid moest nemen. Laatstgenoemde zetel bleef vacant. In de Studentenraad hadden op 31 december 2009 zitting: Bart Mijland (voorzitter), Gerben Sanders (secretaris), Samira Zafar en Anne Helms. In mei 2009 nam Iris Hartog afscheid als voorzitter van de SR en VV. Vooruitlopend op de nieuw te vormen Universiteitsraad werd besloten de vijfde studentenraadszetel vacant te laten.

10


2 ond e rwijs

Bachelor, master en minor Humanistiek Het reguliere onderwijs aan de universiteit bestaat uit een bacheloren een masteropleiding Humanistiek van elk drie jaar, ofwel 180 EC. Daarnaast heeft de universiteit een minorprogramma van 30 EC dat ook fungeert als een pre-master. Humanistiek is een multidisciplinaire menswetenschap, die eigentijdse vragen onderzoekt over zingeving, levensbeschouwing en de inrichting van een rechtvaardige samenleving. De bacheloropleiding is gericht op een brede academische vorming, waarbij geput wordt uit verschillende kennisdomeinen, in het bijzonder die van de filosofie, sociologie, psychologie, pedagogiek, geschiedenis, religiewetenschappen, wetenschapstheorie en methodologie. Het inhoudelijk kader van de opleiding is gestructureerd rond de twee grondbegrippen zingeving en humanisering. Deze zijn thematisch uitgewerkt en verbonden aan de ontwikkeling van praktijken onderzoeksvaardigheden. De masteropleiding Humanistiek is een voltijdse wetenschappelijke beroepsopleiding en beoogt de academische en beroepsmatige vorming van humanistici. Belangrijke uitgangspunten daarbij zijn een verdiepende studie van de humanistiek als wetenschap, een humanistisch geïnspireerde levensbeschouwelijke gerichtheid en een specifieke oriëntatie op normatieve professionalisering. De masteropleiding is opgebouwd uit een verplicht multidisciplinair gemeenschappelijk deel, een variabel specifiek deel, een stage, een afstudeerscriptie en een deel met vrije keuzeruimte. Studenten kiezen voor een of twee van de volgende afstudeerrichtingen: geestelijke begeleiding, educatie, kritische organisatie- en interventiestudies en levensbeschouwing & onderzoeksleer.

Studentenaantallen en diploma’s Na een lichte daling in 2008 zette de groei van de studentenpopulatie van de afgelopen jaren weer door tot een recordhoogte van 391. De helft van dit aantal studenten volgde het bachelorprogramma, 40 procent het masterprogramma en 11 procent het minorprogramma. De groei van 2009 komt deels op conto van een grotere instroom van mannelijke studenten. Het aandeel mannelijke studenten is in 2009 toegenomen tot 31 procent. Dit is een stijging van drie procent. Vergeleken met Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen trekt de universiteit dus een hoog percentage mannelijke studenten. In 2009 behaalden 45 studenten een bachelordiploma. Van hen had 82 procent een vwo-opleiding. 19 van de 25 masterdiploma’s werden behaald door studenten met een bachelordiploma van de universiteit. Daarnaast werden 22 minorcertificaten uitgereikt. Studenten totaal +/- t.o.v. 2008 Man/vrouw % Buitenlandse nationaliteit

391 +6% 31 / 69% 1%

Diploma’s Bachelordiploma’s Masterdiploma’s

70 45 25

Bacheloropleiding Humanistiek Instroom en resultaten De instroom in de driejarige bacheloropleiding Humanistiek in 2009 lag met 65 eerstejaarsstudenten beduidend hoger dan voorgaande jaren. Onder hen waren relatief minder vwo’ers dan in 2008 (-6 procent). Opvallend is dat bijna de helft van de eerstejaars bestaat uit mannelijke studenten (+8 procent). Er lijkt een ontwikkeling gaande naar een meer evenwichtige man-vrouwverhouding in de bachelorinstroom. Halverwege het jaar bracht de studieadviseur een preadvies uit aan de eerstejaars bachelorstudenten. Aan het eind van het eerste jaar kregen zij de definitieve studieadviezen. Daaronder waren meer positieve én meer bindend negatieve adviezen dan in 2008.


11

Instroom bachelor +/- t.o.v. 2008 Man/vrouw % Buitenlandse nationaliteit Vooropleiding BSA cohort 2008

65 +23% 45 / 55% 2% vwo 74% 36% positief advies 15% bindend negatief advies (bsa)

Bachelor totaal +/- t.o.v. 2008 Man/vrouw % Buitenlandse nationaliteit

194 +18% 38 / 62% 2%

Studiesucces in de bachelor Van de bachelorcohorten 2003 en 2004, waarbinnen geen studenten meer actief zijn, heeft respectievelijk 48 procent en 49 procent het diploma behaald. Het rendement van de cohorten 2005 en 2006 ligt tot en met eind 2009 op 33 procent en 25 procent, maar een relatief groot deel van deze studenten is nog bezig met de studie. De afgelopen jaren heeft de universiteit een aantal studiebevorderende maatregelen ingevoerd. Deze bestaan onder andere uit meer voorlichting, het mentoraat en het bindend studieadvies. Ook zijn studenten verplicht het eerste jaar af te ronden voordat zij aan derdejaarsvakken mogen beginnen. De eerste positieve effecten van deze maatregelen op het studierendement worden vanaf 2010 verwacht.

Curriculumveranderingen In 2009 is het bachelorcurriculum aangepast. Studenten sluiten dit studiedeel voortaan af met een bachelorscriptie. Tijdens de vorige onderwijsvisitatie kwam naar voren dat er grote behoefte is aan een duidelijke afronding van de bachelor in de vorm van een ‘proeve van bekwaamheid’. Dit heeft veranderingen tot gevolg voor het programma in het derde studiejaar. De derdejaarsstudenten van cohort 2009 krijgen hier voor het eerst mee te maken. Een tweede verandering is de invoering van de cursus ‘Praktijkoriëntatie’ voor tweedejaarsstudenten. Deze cursus vormt het inhoudelijk vervolg op het mentoraat in het eerste jaar. Een derde ingrijpende curriculumwijziging op het gebied van de wetenschapstheorie en methodologie is voorbereid en wordt met ingang van het studiejaar 2010-2011 per cohort ingevoerd.

Minorprogramma en pre-master Instroom en resultaten Afgestudeerden van andere universiteiten en hogescholen die met goed gevolg de minor Humanistiek hebben afgerond, kunnen doorstromen naar de master Humanistiek. In 2009 had 84 procent van de instromende minorstudenten al een hbo- of wo-diploma. Van hen volgde 14 procent elders een studie en schreef zich in voor de minor als externe student. Van cohort 2008 stroomde 47 procent door naar de master Humanistiek.

12

Instroom minor +/- t.o.v. 2008 Man/vrouw % Buitenlandse nationaliteit Vooropleiding Inschrijfstatus

36 -5% 34 / 66% 0% 44% hbo, 40% wo 14% externe student 86% contractant

Minor totaal +/- t.o.v. 2008 Man/vrouw % Buitenlandse nationaliteit Minorcertificaten in 2009

43 +8% 33 / 67% 2% 22


Foto: Arnaud Mooij

Foto: Arnaud Mooij

Evaluatieonderzoek In het studiejaar 2008-2009 is een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar het eindniveau van de minorstudenten. Is dit voldoende om de masteropleiding Humanistiek succesvol te kunnen afronden? Bij aanvang van de masteropleiding bleken de minorstudenten hun competenties lager in te schatten dan de bachelorstudenten. Daarop zijn met ingang van het studiejaar 2009–2010 een aantal verbeteringen doorgevoerd. Er komen aparte introductiedagen voor de minorstudenten en het practicum ‘Wetenschappelijk lezen en schrijven’ wordt een vast programmaonderdeel. In 2010 volgen meer verbeteringen. Overigens is de inschatting van de eigen capaciteiten voor minors en bachelors na een jaar masteropleiding vrijwel gelijk.

Tijdens de Dies Natalis op 29 januari 2009 ontvingen Froukje Weidema en Christian van der Veeke de Leo Polak Scriptieprijs. Weidema studeerde af aan de Universiteit voor Humanistiek met de scriptie ‘Mijn handen aan dit bed’. Van der Veeke studeerde af aan de Erasmus Universiteit Rotterdam met zijn scriptie ‘Heimwee van de filosofie: Een analyse en evaluatie van de wijsgerige toepassing van vervreemding’.

Masteropleiding Humanistiek Instroom en resultaten In 2009 begonnen 46 studenten aan de driejarige masteropleiding Humanistiek. Van hen heeft 63 procent als vooropleiding de bachelor Humanistiek. De overige 37 procent is ingestroomd vanuit de minor Humanistiek. De grote toename van de masterpopulatie in 2009 (+64 procent) heeft te maken met de hogere instroom en met de zij-instroom van doctoraalstudenten na de beëindiging van de doctoraalopleiding per 1 januari 2009. Masterstudenten kiezen een stage voor een of twee van de afstudeerrichtingen: geestelijke begeleiding (in 2009 38 procent), kritische organisatie- en interventiestudies (24 procent), educatie (22 procent) en levensbeschouwing & onderzoeksleer (16 procent). Twee studenten hebben in 2009 in het buitenland hun stage gevolgd. Er zijn dit jaar geen Engelstalige scripties geschreven. In 2010 krijgt verbetering van dit resultaat extra aandacht. Tot en met eind 2009 heeft eenderde van de eerste twee mastercohorten (2005 en 2006) het diploma behaald. Deze cohorten bestaan volledig uit studenten vanuit de doctoraal- en minorinstroom. 58 procent van hen was nog bezig met de studie. Instroom master 46 +/- t.o.v. 2008 +10% Man/vrouw % 30 / 70% Buitenlandse nationaliteit 0% Vooropleiding 63% bachelor Humanistiek 37% minor Humanistiek Master totaal 154 +/- t.o.v. 2008 +64% Man/vrouw % 23 / 77% Buitenlandse nationaliteit 0% Afgeronde stages in 2009 37, waarvan 38% Geestelijke begeleiding Stages in buitenland 5% Afgeronde scripties in 2009 25, Nederlandstalig


13

Curriculumverandering Ook in het masterprogramma veranderde het curriculum. Met ingang van studiejaar 2009–2010 is normatieve professionalisering geen vaste module meer, maar een integraal onderdeel van het gemeenschappelijke deel van de master. Daarnaast is het een bijzondere module in de vrije keuzeruimte. Verder werden twee nieuwe modules geïntroduceerd: ‘Ethiek van de zorg’ en ‘Vragenlijstonderzoek voor de multidiscipline Humanistiek’.

Project Toekomst masteropleiding Humanistiek

foto:Lilian van Rooij

In maart 2009 is een werkgroep ingesteld om een visie te ontwikkelen op de toekomst van de masteropleiding. Zowel in het onderwijs als in de beroepspraktijken zijn veel veranderingen gaande, en de werkgroep onderzocht hoe de opleiding daarop het beste kan inspelen. Belangrijke aandachtspunten waren: de identiteit en positie van de ambtsopleiding, een heldere profilering van het onderwijsaanbod, de inhoud en duur van de verschillende trajecten binnen het masteronderwijs, de concurrentiepositie binnen het veld van verwante opleidingen, de aansluiting bij de maatschappelijke behoefte en het bereiken van een constante instroom van studenten en nieuwe doelgroepen. In het najaar van 2009 presenteerde de werkgroep haar bevindingen aan het College van Bestuur. In 2010 wordt de visie verder uitgewerkt.

14


summerschool ‘Mijn hele studietijd droomde ik er al van om naar het buitenland te gaan’, vertelt Jochum Damstra (24), masterstudent Kritische Organisatie en Interventie Studies. ‘Dat klinkt leuk, maar het is niet altijd even makkelijk te combineren met de studie, dus ik stelde het lange tijd uit. Tot ik de kans kreeg om mee te gaan met de Summerschool over Human rights and human development van het Kosmopolis Institute. Ik bracht vier intensieve weken door in Yogyakarta, samen met vijftien studenten uit Nederland, Oeganda, India en Indonesië. Het werd een unieke en leerzame ervaring. We kregen colleges over internationale vraagstukken en dilemma’s, en gingen zelf aan de slag met presentaties, workshops en excursies. Zestien mensen met ieder hun eigen dromen, eigen ideeën en een eigen perspectief op de wereld. We praatten intensief over onze toekomst, hoe die er uit zou kunnen zien, wat er anders zou moeten, en wat we van elkaar konden leren. Een inspirerende omgeving, waar ik geconfronteerd werd met de complexiteit van internationale vraagstukken. Het verruimde mijn blik op de wereld. Ik ging anders kijken naar de keuzemogelijkheden die ik hier in Nederland heb. Ik heb meer inzicht gekregen in mijzelf en mijn passies. Ik weet nu beter wat ik wil gaan doen.’

Onderwijsbeleid en -kwaliteitszorg Toetsbeleid De universiteit vindt een goed toetsbeleid van groot belang voor het rendement en kwaliteit van de opleidingen. In 2009 startte daarom een inventarisatie van de huidige toetspraktijk. Deze liep vertraging op door het vertrek van een medewerker en de gevolgen van organisatorische veranderingen. In 2010 wordt een samenhangend en actueel toetsbeleid uitgewerkt en geïmplementeerd. Ook wordt de vacature van beleidsmedewerker kwaliteitszorg in lijn met de vernieuwde organisatiestructuur ingevuld.

Uitslag Nationale Studenten Enquête 2009 In 2009 deed de universiteit mee aan de jaarlijkse Nationale Studenten Enquête van Studiekeuze 1,2,3, een stichting die zich toelegt op onafhankelijke en betrouwbare informatie over studiekeuze, gefinancierd door de overheid. De respons was hoog, vergeleken met andere universiteiten: 43 procent, tegenover een landelijk gemiddelde van 28 procent. De studenten van de bachelor en master Humanistiek bleken in het algemeen tevreden over hun opleiding. Zij gaven zowel de inhoud, de werkvormen als de sfeer van de opleidingen een 8. De studenten beoordeelden de docenten met een 7,7. De studeerbaarheid kreeg een 7,1. Iets minder tevreden waren de studenten over de begeleiding (6,8 tegenover een landelijk gemiddelde van 6,4) en de keuzeruimte (6,9 tegenover een landelijk gemiddelde van 7,2). In het algemeen gaven de studenten Humanistiek op de bevraagde onderdelen een hoger cijfer dan studenten van andere Taal- en Cultuuropleidingen, waar Humanistiek onder valt. Het totale gemiddelde van de uitslag was een 7,3. Het totale landelijke gemiddelde van Taal- en Cultuuropleidingen was een 7,0. De gebouwen en faciliteiten kregen een lager cijfer (respectievelijk een 6,3 en 6,7), maar de enquête werd afgenomen voordat de Universiteit voor Humanistiek verhuisde naar de nieuwe locatie.

Onderwijsvoorzieningen In het nieuwe gebouw zijn digitale informatieschermen geïntroduceerd voor de presentatie van het lokalenrooster. Ook zijn de voorzieningen in de lokalen verbeterd. De inschrijfprocedure is ingrijpend veranderd, doordat de universiteit zich aansloot bij Studielink, de landelijke digitale portal voor het hoger onderwijs in Nederland. Vanaf oktober 2009 konden bacheloren masterstudenten van de universiteit zich via Studielink aanmelden en herinschrijven.


15

Hiermee hangen twee andere projecten samen waaraan in 2009 is gewerkt, namelijk de invoering van een nieuw studentinformatiesysteem en een nieuwe website. De invoering van progress.net, de opvolger van de huidige studentenadministratie en ook de website voor cursusinschrijvingen is in 2009 gestart. Progress.net zal in 2010-2011 geïntegreerd worden in de nieuwe website. Daarvoor wordt ook een nieuw content management systeem aangeschaft.

Internationalisering

Bekostiging

foto: Jos Kuklewskie

In 2009 ontwikkelde de universiteit een Engelstalig diplomasupplement voor de masteropleiding, waarmee studenten in een niet-Nederlandstalige omgeving kunnen laten zien wat hun diploma inhoudt. Daarnaast heeft de universiteit stappen ondernomen om zich in het voorjaar van 2010 aan te sluiten bij het European University Charter. Dat maakt naar verwachting de internationale uitwisseling van studenten en docenten bij studie, stage en training gemakkelijker. De belangstelling van studenten voor een speciale voorlichtingsbijeenkomst in december 2009 over studie en stage in het buitenland was groot en meer bijeenkomsten zullen volgen.

In 2009 zijn de administratieve processen verder aangepast in de richting van de bekostigingssystematiek van Centrale Financiële Instellingen. Het gaat dan om de juiste registratie van bekostigingsrelevante studievoortganggegevens in het Centraal Register Inschrijvingen Hoger Onderwijs (CRIHO).

Collegegeld Genoodzaakt door de nieuwe bekostigingssystematiek heeft de universiteit een instellingscollegegeld vastgesteld voor studenten waarvoor de overheid geen bekostiging beschikbaar stelt. Voor deze studenten geldt vanaf september 2010 niet het gewone wettelijk collegegeld, maar een hogere bijdrage van € 6.500 per jaar (prijsniveau 2010). Er is een overgangsregeling voor studenten die al aan de universiteit studeren.

Overig onderwijs Ook in 2009 zijn onder verantwoordelijkheid van de universiteit enkele postinitiële opleidingen verzorgd. Het gaat om de masteropleiding Sociale Interventie (LESI) en de internationale promotieopleiding Meaning in Organization. Van deze promotieopleiding gaat in 2010 het laatste cohort van start. De universiteit schreef in 2009 een ondernemingsplan voor een Graduate School, die mede wordt gezien als een vervolg op de bachelor-master leerlijn. De Graduate School komt ook in plaats van de huidige promotieopleiding. Het eerste cohort binnen deze nieuwe Graduate School is in januari 2010 gestart. De universiteit is verder betrokken bij de opleiding tot Integriteitsfunctionaris. Deze is ondergebracht bij het Praktijkcentrum Zingeving & Professie. Ook werkt zij samen met de stichting HVO (Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding) in onderwijs voor de postinitiële hbo-masteropleiding HVO en levensbeschouwing. Tot slot verzorgt de universiteit cursussen voor de Stichting Hoger Onderwijs voor Ouderen (HOVO) in Utrecht.

Masteropleiding Sociale Interventie Sinds 2005 biedt het Landelijk Expertisecentrum Sociale Interventie (LESI), in samenwerking met de universiteit, een unieke academische opleiding aan: de master Sociale Interventie. Deze is bestemd voor ervaren professionals, beleidsmakers, managers en docenten in het sociale domein. De opleiding sluit aan bij de toenemende vraag naar hooggeschoolde sociale professionals in deze sector. Het betreft een geaccrediteerde, eenjarige opleiding die verspreid over twee jaar in deeltijd wordt gevolgd. Na afronding ontvangen de deelnemers de titel Master of Science (Msc). Vanwege de relevantie voor de sector geniet de opleiding een branche-erkenning van de MO-groep Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening. Bij deze organisatie zijn ruim 1200 maatschappelijke ondernemers aangesloten. Naast de academische masteropleiding biedt het LESI ook masterclasses en leertrajecten aan voor speciale doelgroepen. Sinds de start van de eerste opleiding in 2005 doorliepen 77 mensen de masteropleiding geheel of gedeeltelijk. Ongeveer eenderde van hen volgde een of meerdere op zichzelf staande masterclasses. Gerealiseerde of lopende activiteiten in 2009 waren: – Vier masterclasses binnen de derde masteropleiding (23 deelnemers) – Masterclass ‘Grondslagen veranderkundig handelen’, een nascholingsprogramma voor docenten van hogescholen (12 deelnemers) – Masterclass ‘Effectieve sociale interventies voor de buurt (Deventer maart–mei 2009) – Voorbereiding leergang Sociale Interventie op locatie (externe opdrachtgever) – Excursies en praktijkbezoeken in het kader van curriculumontwikkeling

16


foto:Jochum Damstra

Ruim 350 mensen liepen voor ‘een portie zingeving’ de Universiteit voor Humanistiek binnen tijdens de Culturele Zondag over kunst en wetenschap op 19 april 2009, met als thema ‘Dagelijkse Kost’.

Promotieopleiding Meaning in Organization Het DBA-programma verwelkomde in 2009 negentien nieuwe deelnemers die tijdens intervisieonderdelen werden verdeeld over twee groepen. Hierdoor ontstond een andere groepsdynamiek dan in voorgaande jaren. Het resultaat was evenwel ook dit jaar positief. De groep bestaat uit twee mannen uit Nigeria (waarvan een in Nederland woont), een vrouw uit de VS, een vrouw uit Turkije (woonachtig in Nederland), een man uit Iran, een vrouw uit Japan en zeven mannen en vijf vrouwen uit Nederland. Aan het eind van het cursusjaar zijn twee deelnemers gestopt. Onderdeel van het programma was een conferentie, georganiseerd in samenwerking met Essex University en Copenhagen Business School, onder de titel ‘Aesthetics and Organization: looking’. Copenhagen was gastheer van deze conferentie, waarvoor ruime belangstelling was uit verschillende delen van de wereld. Een selectie van de presentatie wordt uitgebracht als speciale editie van een vaktijdschrift. In 2010 is gestart met de laatste cohort dat binnen het DBA-programma begeleiding krijgt. Vanaf eind 2011 zal het programma opgaan in de Graduate School van de universiteit.

Graduate school Als brede promotieopleiding zal de Graduate School het onderzoeksklimaat van de universiteit versterken. In 2009 is het concept uit 2008 nader uitgewerkt in een ambitieus ondernemingsplan. De uitvoering zal daarom in twee stappen plaatsvinden. In januari 2010 start een pilot, die door alle partijen als een leertuin kan worden gebruikt om het onderwijs en onderzoek verder te ontwikkelen. Promovendi uit deze pilotgroep worden nauw betrokken bij het inrichten van het promotieonderwijs. Ter voorbereiding op de Graduate School zijn in 2009 bestaande banden met hogescholen aangehaald. Dit heeft geresulteerd in een convenant met Hogeschool Fontys OSO. Met de Hogeschool Utrecht en Stenden zijn er vergevorderde samenwerkingsplannen. Ook met de Haagse Hogeschool zijn gesprekken gevoerd, die zeer positief zijn ontvangen. Met de Hogeschool Rotterdam is de UvH nog in gesprek. Daarnaast zijn promovendi geworven binnen de eigen netwerken van hoogleraren. In januari 2010 is de pilotgroep van vijftien deelnemers gestart. De groep bestaat uit vier promovendi-werknemers (AIO’s) en elf zogeheten buitenpromovendi.


17

Humanistisch Vormingsonderwijs De stichting HVO, het Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding, richt zich op onderwijs, kinder- en buitenschoolse opvang, justitie, defensie en uitvaartbegeleiding. Het centrum biedt docenten, opvoeders en begeleiders praktische of theoretische ondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van coaching, training en advies. De universiteit werkt op een aantal gebieden nauw samen met de stichting, zoals bij de postinitiële hbo-masteropleiding HVO en Levensbeschouwing. Ook heeft het HVO een leerstoel aan de UvH, namelijk die van bijzonder hoogleraar Theorie en Praktijk van Educatie in Humanistisch Perspectief, in het bijzonder van Humanistisch Vormingsonderwijs.

Hoger onderwijs voor ouderen

foto: Lilian van Rooij

De stichting HOVO Utrecht is een samenwerkingsverband van de Universiteit Utrecht, de Hogeschool Utrecht, de Faculteit Katholieke Theologie in Utrecht van de Universiteit van Tilburg, en de Universiteit voor Humanistiek. In 2009 bood HOVO Utrecht ruim 90 cursussen aan die werden gevolgd door ruim 2600 cursisten. Het aanbod van de Universiteit voor Humanistiek is gewild, wat bleek uit relatief veel inschrijvingen en goede evaluaties. In 2009 bood de Universiteit voor Humanistiek binnen het HOVO de volgende vier cursussen aan. In het voorjaar gaf Fernando Suárez Müller de cursus ‘De mens tussen lichaam en ziel. Een inleiding in de moderne filosofie van de geest’ (25 deelnemers). De cursus ‘Spirituele levenskunst’ werd verzorgd door Suzette van IJssel (20 cursisten). In het najaar van 2009 verzorgden Joachim Duyndam, Ilja Maso, Martien Schreurs, Ruud Kaulingfreks, Ina Brouwer, Anneke Sools, Peter Derkx en Harry Kunneman de cursus ‘Deugden van de humanistiek. Kwaliteiten en valkuilen van wetenschap met een menselijk gezicht’ (30 deelnemers). Laurens ten Kate gaf vier colleges over ‘Humanisme en Christendom. Over zin geven, zin ontvangen en zin verliezen’ (50 cursisten). De coördinatie van de cursussen was in handen van Mariëtte Braakman, die namens de Universiteit voor Humanistiek in het bestuur van HOVO Utrecht zit.

18


3 O nd e rzo e k

Het onderzoek van de universiteit is gebundeld in het onderzoeksprogramma ‘Humanisme en Humaniteit in de 21e eeuw’. Het programma diept de twee grondbegrippen van de humanistiek – zingeving en humanisering – verder uit en onderzoekt hun onderlinge samenhang. Daarbij richt het zich op persoonlijke bestaansvragen en actuele maatschappelijke vragen. Het onderzoek beoogt bij te dragen aan de ontwikkeling van een eigentijds humanisme, dat aansluit op de dynamiek en de pluriformiteit van de multiculturele, globaliserende samenleving. Een tweede doelstelling is de Humanistiek verder te ontwikkelen van een multidisciplinaire menswetenschap in de richting van een interdiscipline.

Onderzoeksvisitatie In december 2008 is het onderzoek van de Universiteit voor Humanistiek beoordeeld door een visitatiecommissie, onder leiding van prof. Freddy Mortier, hoogleraar Ethiek aan de Universiteit Gent. In het voorjaar van 2009 presenteerde de visitatiecommissie haar bevindingen.1 De commissie was in het bijzonder te spreken over de kwaliteit van het onderzoek (oordeel kwaliteit: goed tot zeer goed) en de hoge productiviteit van de wetenschappelijke staf (oordeel productiviteit: zeer goed). Ook prees ze de succesvolle en innovatieve combinatie van theoretische inzichten en praktijkervaringen. Hierdoor is het onderzoek zowel wetenschappelijk als maatschappelijk relevant (oordeel relevantie: excellent). Verder benadrukte de commissie de potentie van de universiteit om ook internationaal als belangrijke speler te worden erkend (oordeel levensvatbaarheid: zeer goed). Het rapport van de commissie bevatte ook nuttige aanbevelingen. Het College van Bestuur beschouwt hiervan als de belangrijkste: – De ontwikkeling van een Graduate School – De verbetering van de onderzoeksorganisatie – Het doen van meer empirisch onderzoek – Het gebruik van een breder palet aan kwalitatieve en kwantitatieve methoden van onderzoek – Structurele (internationale) samenwerking en erkenning – De externe financiering van onderzoek Deze bevindingen passen in de strategische onderzoeksdoelen van de universiteit over de periode 2008-2011: – Het vergroten van de (inter)nationale academische zichtbaarheid en erkenning van het onderzoek – Het verder vergroten van de maatschappelijke betekenis van het onderzoek – Het verbreden van de financiële basis door het verwerven van een groter aantal subsidies en onderzoeksopdrachten – Het verbeteren van het onderzoeksklimaat aan de universiteit

1 De visitatiecommissie werd ingesteld door de Stichting Quality

In 2009 heeft de universiteit zich geconcentreerd op drie ontwikkeltrajecten: de ontwikkeling van de Graduate School (zoals beschreven in het hoofdstuk Onderwijs), de aanpassing van de onderzoeks organisatie en de vernieuwing van het onderzoeksprogramma. Ook ondernam de universiteit verschillende initiatieven om met onderzoekers binnen en buiten de eigen instelling interdisciplinair empirisch onderzoek te bevorderen, dat de wetenschappelijke identiteit van de humanistiek versterkt.

Assurance Netherlands Universities (QANU) en bestond verder uit: prof. Ann Phoenix (University of London), prof. Siebren Miedema (Vrije Universiteit

Voortgang lopend onderzoek

Amsterdam), prof. Dian

Het huidige onderzoeksprogramma omvat zeven thema’s: – Levensbeschouwing, in het bijzonder de humanistische – Geestelijke begeleiding – Humanistiek als wetenschap – Morele educatie en democratisch burgerschap – De verhouding tussen overheden en burgers en de kwaliteit van sociale arrangementen – Humaniteit, integriteit en duurzaamheid in organisaties – Normatieve professionalisering

Hosking (Universiteit Utrecht), prof. Frans Jacobs (Universiteit van Amsterdam) en Hans Scheper (hoofd dienst Humanistische Geestelijke Verzorging ministerie van Justitie).


19

Het onderzoek naar deze thema’s wordt deels in de vorm van projecten uitgevoerd, waarbij onderzoekers uit verschillende secties samenwerken. Al eerder, in 2008, gingen de projecten ‘Burgerschap in een interculturele samenleving’ en ‘Goed ouder worden’ van start. In 2009 ontwikkelde de UvH twee onderzoeksprojecten die in 2010 van start gaan: ‘Geestelijke weerbaarheid en humanisme’ en ‘Normatieve professionalisering’. In 2010 zet deze trend in de richting van een meer projectmatige aanpak zich door.

Levensbeschouwing, in het bijzonder de humanistische Dit onderzoeksthema omvat drie terreinen. Op het terrein van de kritische articulatie en verdieping van het humanisme verscheen in 2009 de bundel Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (Alma & Smaling red.). Deze bevat onder andere bijdragen over humanisme als moderne levensbeschouwing (Derkx, Dohmen) en over voorbeeldfiguren in het humanisme (Duyndam, Laceulle, en elders ook Gasenbeek). Dan was er de inaugurele rede van Joep Dohmen op 17 juni onder de titel: ‘Pleidooi voor een nieuwe publieke moraal. Beschouwingen over humanisme, moraal en zin’. Daarnaast verschenen publicaties over de erfenis van de Verlichting (Los), humanismekritiek (Ten Kate), de geschiedenis van het humanisme en humanistische praktijken zoals geestelijke begeleiding en normatieve professionalisering (Derkx, Gasenbeek, Bakker), en een aantal publicaties over de humanistischexistentiële betekenis en waarde van ouder worden (Baars, Derkx). Een deel van het onderzoek op dit terrein krijgt gestalte in het onderzoeksproject ‘Goed ouder worden’ en in het onderzoeksproject in oprichting ‘Geestelijke weerbaarheid en humanisme’. Het onderzoek op het gebied van life extension (Derkx) vindt plaats binnen het door NWO gesubsidieerde programma ‘Towards a ‘Lingua Democratica’ for the Public Debate on Genomics’ (2004-2009). Dit programma werd eind 2009, begin 2010 afgerond. (Zie ook ‘Gentechnologie’ op pagina 25) Het terrein van de levensbeschouwelijke diversiteit omvat in het bijzonder onderzoek naar een dialoog tussen het humanisme en andere levensbeschouwingen als het christendom en de islam. In 2009 verschenen publicaties over hedendaagse interpretaties van joods-christelijke noties en hun relatie tot humanisme (Ten Kate) en een aantal publicaties dat relaties tussen humanisme en islam onderzoekt (Abu-Zayd, Van Campen). Een deel van het onderzoek op dit terrein krijgt gestalte in het onderzoeksproject ‘Burgerschap in een interculturele samenleving’. Op het derde onderzoeksterrein, filosofie/theorie van de levensbeschouwing, verschenen publicaties over de betekenis van levensbeschouwing voor geestelijke weerbaarheid (Derkx), in het bijzonder bij geweld, verslaving en kuddegedrag (Duyndam), en publicaties over de rol van empathie en offer in levensbeschouwing (Duyndam). Het onderzoek op dit terrein wordt grotendeels uitgevoerd in het kader van het onderzoeksproject ‘Geestelijke weerbaarheid en humanisme’. De oprichting van het J.P. van Praag Instituut draagt bij aan het onderzoek naar de geschiedenis van het humanisme. (Zie verder pagina 34)

Geestelijke begeleiding Dit onderzoeksthema bestrijkt het brede domein van de (humanistische) geestelijke begeleiding van vragen over zingeving in hun relatie tot humanisering. Specifieke onderzoeksvragen zijn gericht op de aard en methodiek van humanistische geestelijke begeleiding, en op de bijbehorende voorwaarden, context en verankering. De wetenschappelijke publicaties die in 2009 verschenen, stonden sterk in het teken van de levensbeschouwelijke dimensie van de geestelijke begeleiding: interlevensbeschouwelijkheid (Anbeek) en studies naar humanistische bronnen van zin (Alma & Smaling; Alma & Kaulingfreks; Mooren). Valorisatie van onderzoeksresultaten vond plaats in nauwe aansluiting bij de werkvelden van humanistische geestelijke verzorging, zowel in vorm van vakpublicaties als in de vorm van lezingen en symposia (Alma, Anbeek, Jorna, Mooren). Methodiekvragen speelden daarin een belangrijke rol. Ook nieuwe terreinen met relevantie voor de (humanistische) geestelijke verzorging werden verkend: mindfulness (Anbeek) en kunst en esthetische ervaring (Alma). Hoewel door ziekte en bestuurlijke werkzaamheden minder onderzoekstijd beschikbaar was, werden in 2009 stappen gezet om de eigenheid van humanistische geestelijke verzorging nader te onderzoeken en in kaart te brengen. Een deel van dit onderzoek vond plaats binnen de door de VGVZ ingestelde Commissie Ambtelijke Binding, waarvan Jan Hein Mooren voorzitter was en waarin Hans Alma en Peter Derkx participeerden (In 2010 verschijnt hierover een publicatie van Mooren). Deze lijn wordt in 2010 doorgetrokken, met name binnen het onderzoeksproject ‘Geestelijke weerbaarheid en humanisme’.

20


foto: Arnaud Mooij

Eredoctores prof. dr. Frans de Waal en prof.dr. Sarah Blaffer Hrdy speelden een centrale rol in de conferentie in de Janskerk op 30 januari 2009, over het belang van een nieuwe dialoog tussen ethiek en biologie.

Humanistiek als wetenschap Het onderzoek naar het thema ‘Humanistiek als wetenschap’ wordt voor een groot deel vormgegeven vanuit de leerstoel Wetenschapstheorie, methodologie en onderzoeksleer (WMO). In 2009 zijn de onderzoekers rond deze leerstoel intensiever gaan samenwerken met onderzoekers uit andere secties. In elk onderzoeksproject participeert een onderzoeker vanuit WMO. Zo is Anneke Sools deelnemer in ‘Goed ouder worden’ en Ulla Jansz in ‘Burgerschap in een interculturele samenleving’. De nieuwe leerstoelhouder prof.dr. Gerty Lensvelt-Mulders is een van de projectleiders van het project ‘Normatieve professionalisering’ (in oprichting). In 2010 wordt de leerstoel WMO versterkt door een nieuwe universitair docent, die zal participeren in het project ‘Geestelijke weerbaarheid en humanisme’. Daarnaast is empirisch onderzoek nadrukkelijker op de agenda gezet. Er is een onderzoeksmiddag aan gewijd en in de plannen zijn in de toenmalige capaciteitsgroepen besproken. De daaruit voortgekomen aanbevelingen en ideeën worden in 2010 geïmplementeerd. Het samen uitvoeren van meer empirisch onderzoek met een interdisciplinair karakter versterkt de wetenschappelijke identiteit van de humanistiek. De humanistiek heeft behoefte aan wetenschappelijke instrumenten die recht doen aan de complexiteit van haar studieobject (de mens) en aan haar multidisciplinaire aard. Wat zij nodig heeft is een moderne multi-tool. Hoe deze multi-tool eruit zou moeten zien en welke instrumenten deze moet bevatten, wordt in de komende jaren bepaald in nauwe samenwerking met de onderzoekers uit de andere secties.

Humaniteit, Integriteit en Duurzaamheid van Organisaties Het onderzoek naar dit thema staat in het teken van humanisering van organisaties. Dat brengt een dubbele focus met zich mee: een kritische en een constructieve. Enerzijds omvat het onderzoek kritische analyses van organisatietheorieën en organisatiepraktijken waarbinnen eenzijdige economische en politieke belangen domineren. Organiseren wordt gereduceerd tot het zo efficiënt mogelijk realiseren van verder niet ter discussie gestelde doeleinden en belangen. Het gaat hierbij zowel om marktgerichte organisaties als om (inter)nationale overheidsorganisaties. Ook wetenschapstheoretische vragen rond de fundering van organisatietheorieën en de onderliggende mensen maatschappijbeelden spelen hierbij een belangrijke rol. Anderzijds richt het onderzoek zich op constructieve vragen. Hoe kun je integriteit in organisaties bevorderden? Hoe geef je duurzaamheid en sociale verantwoordelijkheid een grotere plek in het beleid van organisaties? Hoe vergroot je in organisaties de ruimte voor normatieve professionalisering, dialogische vormen van onderlinge afstemming en gevoeligheid voor vragen rond gender en diversiteit? In het afgelopen jaar is op beide terreinen een groot aantal publicaties verschenen. Het onderzoek naar het thema duurzaamheid is mede door het vertrek van de betreffende universitair docent achtergebleven, maar krijgt met ingang van 2010 meer aandacht binnen de sectie ‘Kritische Organisatie en Interventiestudies’ en het onderzoeksproject ‘Normatieve professionalisering’.


21

De verhouding tussen overheden en burgers en de kwaliteit van sociale arrangementen Mede door ziekte van de hoogleraar Sociaal beleid is in 2009 weinig onderzoek gedaan op het gebied van dit thema. De nieuwe bijzonder hoogleraar Hans van Ewijk publiceerde over sociaal werk. Dat onderzoek wordt in 2010 voortgezet in het project ‘Normatieve professionalisering’. Onderzoek naar burgerschap heeft inmiddels een plek gekregen in het project ‘Burgerschap in een interculturele samenleving’.

Morele educatie en (wereld)burgerschap Het onderzoek naar dit thema richt zich op pedagogische doelen en praktijken (morele en levensbeschouwelijke educatie, bildung en burgerschap), normatieve professionalisering van educatieve professionals en op leerprocessen bij burgerschapsvorming. In 2009 is er meer empirisch onderzoek gedaan. In publicaties worden de resultaten hiervan gecombineerd met theoretische reflectie. Daarnaast zijn er ook meer filosofische publicaties verschenen De groep als geheel publiceert voldoende, maar de verdeling over de onderzoekers is onevenredig. Door verdere samenwerking en bespreking van elkaars voorstellen en concepten wordt in 2010 gewerkt aan kwaliteitsverbetering. Alle onderzoekers zijn nu gericht op internationaal publiceren. De gezamenlijk te publiceren bundel Education and Humanism – met ook veel buitenlandse bijdragen – is in een afrondende fase. In 2009 heeft de UvH samen met de Open Universiteit een aanvraag ingediend bij het NWO-programma Jeugd en Gezin (Social Cultural Learning in Peer Groups). Bovendien heeft zij een aanvraag voorbereid voor het NWO/PROO-programma en participeerde zij in een RAAK-PRO aanvraag van de hogeschool Windesheim en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Promovendi onderzoeken normatieve

Foto: Arnaud Mooij

In haar lezing op de Opening van het Academisch Jaar op 7 september 2009 verhaalde psychologe Indra Boedjarath van kenniscentrum Mikado over intercultureel burgerschap: “Of je Hindoe bent, Marokkaan of een autochtone Nederlander, je hebt de keuze om invloed uit te oefenen op je maatschappelijke positie.”

22


professionaliteit van docenten en burgerschapsvorming bij jongeren en in het onderwijs. De internationale samenwerking in het door de universiteit gecoördineerde netwerk Eucation for Democratic Intercultural Citizenship (EDIC) van de afdelingen educatie van acht universiteiten (Barcelona, Brighton, Fribourg, Helsinki, Praag, Tel Aviv, Thessaloniki) kreeg verder vorm. Begin 2010 wordt bij de Europese Commissie/Nuffic een Erasmus-aanvraag ingediend voor een intensief onderzoeksprogramma voor masterstudenten en docenten. De onderzoeksgroep was mede-organisator van de Annual Conference of the Association of Moral Education in Utrecht van 2-4 juli 2009.

Normatieve professionalisering Onderzoek naar de normatieve aspecten van professioneel handelen krijgt steeds meer aandacht in een breed scala van beroepen en organisaties. Dat komt door een aantal ontwikkelingen. Excessieve regelen controledruk en toenemende marktwerking in sectoren als de zorg, de sociale sector en het onderwijs leidden tot een maatschappelijke discussie over de aantasting van de autonomie en de beroepsgebonden waarden van professionals. Ook bevorderde de kredietcrisis de vraag naar morele begrenzing en integriteitsbeleid, met name in het bedrijfsleven. De klimaatcrisis leidt tot duurzaamheidsvragen, zowel op het niveau van het overheidsbeleid als in marktgerichte organisaties. En tenslotte roept de technisch-wetenschappelijke vooruitgang existentiële en morele vragen op over de maatschappelijke gevolgen daarvan. Denk bijvoorbeeld aan vragen over genetische manipulatie en de mogelijkheden en risico’s van nanotechnologie. In 2009 richtte het onderzoek zich deels op vragen rond normatieve professionalisering in het onderwijs en de sociale sector. Naast een aantal vakpublicaties zijn drie dissertaties verschenen. De eerste is gericht op bestaansethiek, in het bijzonder vragen rond normatieve professionalisering en de ethiek van identiteits-, levens- en zingevingsvragen (van den Bersselaar). De tweede richt zich op ontwikkelingssamenwerking: Exploring normative professionalism, an auto ethnograpy of audit in the aid industry (van Meenen). De derde, met de titel ‘Dit is leven’. Een studie naar ex- prostituees (Westerik) kreeg veel aandacht in de media. Verder zijn belangrijke resultaten geboekt rond ethische en maatschappelijke vragen in de levenswetenschappen, in het bijzonder de biologie. In januari is voor de vierde lustrumviering van de universiteit een druk bezochte en succesvolle conferentie georganiseerd over het belang van een nieuwe dialoog tussen ethiek en biologie. Hierin speelden de twee eredoctores Frans de Waal en Sarah Blaffer Hrdy een centrale rol. Op basis daarvan is een themanummer van het Tijdschrift voor Humanistiek samengesteld en is binnen de universiteit een discussiegroep van start gegaan rond Humanistiek en levenswetenschappen. Ook is in nauwe samenwerking met Peter Derkx gewerkt aan de voorbereiding van een Engelstalige bundel over de resultaten van het door NWO gefinancierde project ’Towards a Lingua Democratica for Genomics‘ die in 2010 zal verschijnen. De samenwerking met de Universiteit van Stellenbosch is versterkt via een fellowship van onderzoeksleider Harry Kunneman aan het Stellenbosch Institute for Advanced Studies en de nauwe samenwerking met de directeuren van het Institute for Studies in Complexity aldaar, prof. dr. P. Cilliers en prof. dr. J. Hoffmeyr. Tot slot zijn vorderingen gemaakt bij het verder ontwikkelen van methoden en werkwijzen die normatieve professionalisering kunnen ondersteunen: de Zelfconfrontatie-methode en het Inspringtheater. Het onderzoek naar dit thema wordt met ingang van 2010 in het vernieuwde programma voortgezet in de vorm van een onderzoeksproject ‘Normatieve professionalisering’ waarin vanuit diverse domeinen van de humanistiek onderzoek zal worden gedaan naar de normatieve aspecten van professioneel handelen en het ondersteunen en versterken van processen van normatieve professionalisering.

Het project ‘Burgerschap in een interculturele samenleving’ In 2009 stond de opbouw van een gezamenlijk conceptueel kader en een inspirerend onderzoeks klimaat centraal. De projectgroep betrok daarbij ook masterstudenten om zo onderzoek en onderwijs met elkaar te verbinden. Een en ander wordt gefaciliteerd door een in SURFgroepen ontwikkelde teamsite. Tijdens tweewekelijkse bijeenkomsten, zowel in brede formatie als in een kleinere studiegroep, werd werk van auteurs als Sloterdijk, Schinkel, Sen en An-Na’im bestudeerd én work-in-progress van deelnemende onderzoekers kritisch besproken. Op basis van de besprekingen in de onderzoeksgroep is een aantal seminars georganiseerd. Een seminar met filosoof Peter Sloterdijk op 23 april 2009 trok brede belangstelling van binnen en buiten de universiteit. In samenwerking met het Kosmopolis Institute was de onderzoeksgroep betrokken bij de internationale ‘Civic Reason’ conferentie 25-26 april, met An-Na’im. Op 10 december 2009 werd een opnieuw ook door buitenstaanders goed bezocht seminar met de socioloog Willem Schinkel georganiseerd. De samenwerking met Schinkel resulteert in 2010 in een gezamenlijk themanummer van het Tijdschrift voor Humanistiek onder redactie van Laurens ten Kate


23

en Caroline Suransky. Verder bereidde de onderzoeksgroep de opening van het academisch jaar 20092010 voor. Psychologe Indra Boedjarath van de Stichting Mikado gaf een lezing over intercultureel burgerschap, met voorbeelden uit de gezondheidszorg, en promovendi Femke Kaulingfreks en Isolde de Groot presenteerden hun onderzoek in de vorm van een column. Ten slotte was Martien Schreurs vanuit de onderzoeksgroep betrokken bij de lancering van de Charter for Compassion op 12 november 2009 in Amsterdam, een initiatief van de Britse schrijfster Karen Armstrong.

Het project ‘Goed ouder worden’ Wat is ‘goed ouder worden’? Dat is een vraag die steeds belangrijker wordt, nu de levensverwachting in Westerse landen in relatief korte tijd sterk gestegen is. Steeds meer mensen leiden een relatief lang leven als ‘oudere’. Toch er is nog maar weinig nagedacht over hoe zij dit op een goede manier kunnen doen. De discussies richtten zich vooral op de te verwachten financiële gevolgen van de vergrijzing en kosten voor de gezondheidszorg. Ook komt er steeds meer wetenschappelijk onderzoek naar de biologische en pathologische processen van ouderdom. Goed ouder worden in existentiële zin kan niet los worden gezien van de gangbare discoursen over de vergrijzing van de samenleving en veroudering van het menselijk lichaam. Bezinning hierop raakt aan belangrijke voorwaarden voor goed ouder worden. Omgekeerd mogen overwegingen over goed ouder worden ook gevolgen hebben voor het denken over ‘veroudering’ en de maatschappelijke inrichting van de levensloop. Er zijn vijftien onderzoekers betrokken bij de uitvoering van dit onderzoeksproject. Elf van hen zijn verbonden aan de UvH, onder wie drie promovendi. 2009 was voor het project een jaar van congressen, om te beginnen het eigen congres ‘Goed ouder worden: iets anders dan jong blijven’ op 12 maart 2009. Met dit drukbezochte congres (circa 250 deelnemers) presenteerde de groep zich via voordrachten van Joep Dohmen, Alexander Maas, Anneke Sools en Jan Baars aan Nederlandse en Vlaamse onderzoekers, bestuurders en medewerkers van ouderenorganisaties en zorgcentra, en vele ouderen. Andere congressen met een prominente bijdrage vanuit het onderzoeksproject waren de ‘First Global Conference: Times of our Lives: Making Sense of Ageing’ van 3–5 juli in Oxford met papers van Jan Baars en Alexander Maas en de ‘38th Annual Conference of the British Society of Gerontology’ van 2–4 september in Bristol met een symposium van Joep Dohmen, Peter Derkx en Jan Baars. De congresbijdragen, de promotieonderzoeken van Anneke Sools en Elena Bendien, en ander werk uit 2009 zullen in 2010 tot nieuwe publicaties leiden. In 2009 verschenen onder meer Bekwaamheid van kwetsbare ouderen van J. Belderok, Engineering Substantially Prolonged Human Lifespans: Biotechnological Enhancement and Ethics van P. Derkx en een interview met A. Machielse in het AD van 7 oktober: Duizenden 65-plussers in Rotterdam diep eenzaam2. Verder sprak Alexander Maas op 4 maart zijn oratie uit: ‘Vele tinten grijs: naar een relationeel perspectief op ouderen en zorg’. Op de website www.goedouderworden.nl informeert de projectgroep over plannen, activiteiten en resultaten.

Voortgang ontwikkeltrajecten Naar een slagvaardiger en transparanter onderzoeksorganisatie De aanpassing van de interne organisatie van het onderzoek is in het najaar van 2009 voortvarend aangepakt. De twee capaciteitsgroepen met elk drie secties zijn opgeheven. In plaats daarvan zijn vier secties gevormd, die elk verantwoordelijk zijn voor onderwijs en onderzoek op de aan hen toegewezen domeinen van de humanistiek: – Geestelijke Begeleiding – Educatie – Kritische Organisatie- en Interventie Studies – Levensbeschouwing, Onderzoeksleer, Ethiek en Practica

2 De publicaties van

Zoals eerder vermeld is de trend naar een meer projectmatige organisatie doorgezet. In het vernieuwde onderzoeksprogramma wordt bijna driekwart van het onderzoek geconcentreerd in vier projecten waarin medewerkers uit verschillende secties samenwerken. De sectievoorzitters en projectleiders maken meerjarenafspraken over de inzet van stafleden in de onderzoeksprojecten.

Belderok en Machielse zijn niet in de bijlage bij dit jaarverslag opgeno-

Vernieuwing onderzoeksprogramma

men, omdat zij geen staf-

In 2009 is gewerkt aan vernieuwing van het onderzoeksprogramma ‘Humanisme en humaniteit in de 21e eeuw’ voor de periode 2010–2014. Het onderzoek concentreerde zich op een beperkt aantal

leden van de UvH zijn.

24


‘Samen met Cor van der Weele van de Wageningen Universiteit verdiepten we ons in het ethische en maatschappelijke debat over gentechnologie. Hoe verlopen de discussies over een wetenschappelijk onderwerp dat nauw verbonden is met de nieuwste technologische ontwikkelingen? We keken in het bijzonder naar de “taal” van belangrijke spelers in dit debat: wetenschappers, commerciële ondernemers, kritische maatschappelijke organisaties, en vertegenwoordigers van verschillende levensbeschouwingen‘, vertelt Peter Derkx, projectleider van het onderzoeksprogramma ‘Towards a ‘lingua democratica’ for the public debate on genomics’, gefinancierd door NWO. Het project heeft geleid tot tal van publicaties over deelonderwerpen, waarvan een aantal nog uitkomt in 2010. Zo publiceerde Cor van der Weele over metaforen in biologie en ethiek, promoveerde Christian Grünler op onderzoek naar ethische vragen over genetische verbetering van menselijke hersenen en promoveerde Kees Pieters op complexiteitsdenken en het maatschappelijk debat over evolutie en biotechnologie. Derkx zelf schrijft een boek over genetische manipulatie en levensverlenging. In alle verschillende publicaties ziet Derkx één belangrijke constante: In het debat wordt weinig afstand genomen. ‘Als er een nieuwe technologie is, holt iedereen er achteraan. Eigenlijk zouden we ons moeten afvragen: wat zijn de grootste maatschappelijke problemen die nu onze aandacht verdienen; hoe gaan we die aanpakken; en hoe kunnen technologische ontwikkelingen ons daarbij helpen? De praktijk is precies andersom. We hebben een nieuwe technologie en we vragen ons af wat je er allemaal mee kunt en of dat mag. Dat verengt onze ethiek. Net als de hypes die nieuwe technologische ontwikkelingen omgeven. In het begin schetsen belanghebbenden vaak geweldige vergezichten. Inmiddels weten we dat de directe invloed van genen op de ontwikkeling van organismen destijds zwaar overdreven is. Het is een deel van het verhaal. De praktijk is zoveel complexer. Hetzelfde zie ik nu gebeuren bij discussies over nanotechnologie.’

Foto: Arnaud Mooij

GENTECHNOLOGIE

maatschappelijke probleemgebieden en praktijken. Zo werd zowel de maatschappelijke en academische betekenis van het onderzoek versterkt en beter zichtbaar gemaakt. De verdeling van onderzoek over een wat groot aantal thema’s maakte plaats voor een concentratie van het onderzoek in vier projecten: – Burgerschap in een interculturele samenleving (sinds 2008) – Goed ouder worden (sinds 2008) – Geestelijke weerbaarheid en humanisme (met ingang van 2010) – Normatieve professionalisering (met ingang van 2010) Ook kreeg de methodologische ontwikkeling van de Humanistiek meer aandacht. Naast filosofische en historische methoden van onderzoek werd het sociaal-wetenschappelijk empirisch onderzoek sterker uitgebouwd. Hermeneutische benaderingen en kwalitatieve onderzoeksmethoden bleven hierbij onverminderd van belang, maar kregen als aanvulling passende kwantitatieve benaderingen. Ook het perspectief en de onderzoekstraditie van de levenswetenschappen vonden een plaats in de Humanistiek. Het vernieuwde programma wordt in het voorjaar van 2010 door het College van Bestuur vastgesteld in de vorm van een kadertekst. In 2010 zet de UvH de verdere ontwikkeling van het programma op projectniveau voort. Het gaat daarbij vooral om de selectie van samenwerkingspartners en de eventuele bijstelling van de projectplannen op basis van overleg met deze partners. Bij de keuze van samenwerkingspartners zijn zowel internationalisering als valorisatie aandachtspunten. Er wordt specifiek gekeken naar de verdieping van de samenwerking met organisaties in de humanistische beweging. Tegelijkertijd zal worden gewerkt aan een groeiplan voor de externe financiering van het onderzoek.


25

Kerngegevens onderzoek Publicaties in aantallen Soort Aantal Dissertaties Wetenschappelijk gerefereerde publicaties Subtotaal Wetenschappelijk gerefereerde publicaties Wetenschappelijk niet-gerefereerde publicaties Subtotaal Wetenschappelijk niet gerefereerde Publicaties

5

Artikelen in tijdschriften Artikelen in proceedings Hoofdstukken in bundels Boeken - bundels Themanummers tijdschriften

18 4 5 1 2 30

Artikelen in tijdschriften Artikelen in proceedings Hoofdstukken in bundels Boeken - monografieën Boeken - bundels Themanummers tijdschriften Rapporten Oraties

1 5 20 1 2 1 3 2 35

Totaal wetenschappelijke publicaties Vakpublicaties Artikelen in tijdschriften Artikelen in proceedings Hoofdstukken in bundels Boeken - bundels Themanummers Tijdschriften Totaal Vakpublicaties Populariserende publicaties

Artikelen in tijdschriften Artikelen in dag- en weekbladen Hoofdstukken in bundels

Totaal Populariserende publicaties

65 18 3 10 1 4 36

5 2 4 11

Voor een overzicht van titelbeschrijvingen van deze publicaties zie de bijlage bij dit jaarverslag (pagina’s 52-56). De universiteit hanteert als norm dat per 0,4 fte onderzoekstijd jaarlijks drie wetenschappelijke artikelen moeten worden gepubliceerd, of een equivalent daarvan in de vorm van andersoortige publicaties. Verder moet de helft van het totaal aantal wetenschappelijke publicaties internationaal zijn en moet eenderde van de wetenschappelijke publicaties eveneens in artikelequivalenten gerefereerd zijn. Tot slot is moet jaarlijks per 0,4 fte onderzoekstijd minstens één artikel in een vaktijdschrift of populariserend medium worden gepubliceerd. Aan deze normen is in 2009 ruimschoots voldaan.

26

Norm in artikelequivalenten (AE) Gerealiseerd

Input in fte

10,2

Wetenschappelijke publicaties basisnorm Wetenschappelijke publicaties internationaal Wetenschappelijke publicaties gerefereerd Vakpublicaties en populariserende publicaties

106 AE 78,5 AE 57 AE 49 AE


3 AE per 0,4 fte 1,5 AE per 0,4 fte 1 AE per 0,4 fte 1 AE per 0,4 fte

77 AE 38 AE 26 AE 26 AE

Foto: Sven Paustian/Suhrkamp Verlag

De Duitse filosoof Peter Sloterdijk debatteerde op 23 april 2009 met studenten en medewerkers van de Universiteit voor Humanistiek over zijn essay ‘Het Kristalpaleis’.

Financiering De UvH financiert haar onderzoek grotendeels uit de eerste geldstroom. Met ingang van 2009 gelden nieuwe bekostigingsregels. Het onderzoeksdeel van de bekostiging wordt afhankelijk van het aantal promoties en het aantal bacheloren mastergraden dat wordt toegekend. In 2009 werd het project ‘Towards a ’lingua democratica‘ for the public debate on genomics’ afgerond, dat werd gefinancierd uit de tweede geldstroom. Dit project paste in het NWO-programma ‘De maatschappelijke component van Genomics-onderzoek’.

Promotieonderzoek De universiteit heeft vier formatieplaatsen voor promovendi. In de periode 2001–2005 zijn vijf promovendi aan een promotieonderzoek begonnen. Daarvan is er eind 2009 één gepromoveerd. De ontwikkeling van een Graduate School moet een verbetering in het rendement brengen, maar het duurt nog een paar jaar voordat de effecten daarvan merkbaar zullen zijn. Niet alleen promovendi in dienst van de universiteit verrichten onderzoek, er zijn ook zogeheten buitenpromovendi. Het merendeel van hen doet dat in het kader van de PhD-programma ‘Meaning in Organization’. Dit programma start in januari 2010 voor het laatst in de huidige vorm. Vanaf 1 januari 2011 stromen alle promovendi in het nieuwe programma van de Graduate School in. In 2009 hebben aan de universiteit vijf promoties van buitenpromovendi plaatsgevonden: Van den Bersselaar, Jansen, Van Meenen, Voogt en Westerik. Van Meenen en Jansen hadden de DBAopleiding gevolgd. (Zie pagina 54) 31-12-2009 Geregistreerd door College van Hoogleraren Nog niet geregistreerd door College van Hoogleraren Totaal

Promovendi Meaning in Organization 2

Promovendi Totaal overig 18 20

52 54

17 35

69 89


27

4 B e drijfs v o e ring e n p e rson e e l Huisvesting

De Griekse filosoof Socrates verwelkomde het cortège met burgemeester Aleid Wolfsen, hoogleraren en genodigden vanaf het balkon van het historische pand aan de Kromme Nieuwegracht 29, tijdens de opening van het nieuwe onderkomen van de UvH op 7 september 2009: “Gegroet, o heerser en inwoners van deze stad. Mijn naam is Socrates. Wellicht heeft u weleens van mij gehoord.”

28


foto: Arnaud Mooij

In januari 2009 is de universiteit eigenaar geworden van het pand Kromme Nieuwegracht 29. Gedurende de maanden februari tot en met augustus is dit pand bouwkundig en installatietechnisch aangepast aan de huisvestingseisen van de universiteit. De werkzaamheden zijn uitgevoerd door diverse bedrijven uit de regio onder leiding van Architectenbureau ASWA uit Rotterdam. De verhuizing van de twee ’oude‘ locaties aan de Drift en de Van Asch van Wijckskade naar de Kromme Nieuwegracht vond plaats gedurende de laatste twee weken van juli. Bij de aanvang van het nieuwe cursusjaar 2009-2010, in september, was het gebouw gebruiksgereed en konden alle onderwijsactiviteiten onder één dak gaan plaatsvinden. Op maandag 7 september is het pand officieel in gebruik genomen met een feestelijke opening door de burgemeester van Utrecht, de heer Aleid Wolfsen.

Bekostigingsstelsel Met ingang van 2009 verloopt de bekostiging van de universiteit vanuit het Ministerie van OC en W volgens dezelfde systematiek als voor de andere bekostigde universiteiten. De omvang van de rijksbijdrage hangt daarbij af van het aantal te bekostigen eerstejaarsstudenten en het aantal te bekostigen getuigschriften. Over de onderzoeksbekostiging waren al in 2006 afspraken gemaakt

Personeelsbezetting Wetenschappelijk personeel per 31-12-2009 Aantal fte Categorie Vrouw Promo 7 5,40 Doc/ond 8 3,65 Ud 8 6,47 Uhd 1 0,50 Hl 2 2,00 Bhl Totaal 26 18,02

Aantal fte Man 2 1,80 5 2,40 4 2,85 3 2,80 7 5,20 7 1,40 28 16,45

Aantal fte Totaal 9 7,20 13 6,05 12 9,32 4 3,30 9 7,20 7 1,40 54 34,47

Bibliotheek Per 1 juli 2009 is de bibliotheekvoorziening van de universiteit ondergebracht in de shared services organisatie (SSO) van de Universiteitsbibliotheek Utrecht (UBU), waarbij twee UvH-medewerkers in vaste dienst zijn gekomen van het UBU. (Zie ook hoofdstuk 5)

Organisatie van het Ondersteunend en Beheerspersoneel Het College van Bestuur heeft in 2009 een werkgroep ingesteld, die de opdracht kreeg nader advies uit te brengen over de formatie en organisatie van het ondersteunend en beheerspersoneel (OBP), in aansluiting op doorgevoerde organisatorische aanpassingen en voortbouwend op een eerder uitgevoerde inventarisatie en analyse van de formatie en organisatie. De doelstellingen van het project waren om een formatieontwikkelingsplan voor het OBP op te stellen, aanbevelingen te doen voor efficiencyverbeteringen in de ondersteuning van de primaire processen, en aanbevelingen te doen voor een doelmatiger organisatie van het personeel voor ondersteuning en beheer. Het rapport van de werkgroep is in februari 2010 aan het College van Bestuur aangeboden.

Ziekteverzuim Het ziekteverzuim vertoont in 2009 (6.04%) een lichte stijging ten opzichte van 2008 (5,98%). Het verzuimpercentage wordt, evenals in 2008, met name bepaald door het aantal langdurig zieken. In 2009 zijn twee WIA-besluiten (beoordeling mate van arbeidsongeschiktheid na twee jaar ziekte) door het UWV genomen.

Mobiliteit In de loop van 2009 hebben acht vaste medewerkers de universiteit verlaten (wegens pensionering, blijvende arbeidsongeschiktheid, verandering van baan of overgang naar het UBU). De hierdoor ontstane vacatures zijn deels in 2009 opgevuld, met een uitloop naar 2010. Daarnaast zijn vanuit het J.P. van Praag Instituut (oprichting 1 januari 2009) 3 extra promotieplaatsen ontstaan en vervuld.

Personeelsbezetting ondersteunend en beheerspersoneel per 31-12-2009 Aantal fte Functieniveau Vrouw Sa 16 2,36 II 9 3,49 III 12 6,50 IV 4 2,70 V Totaal 41 15,05

Aantal fte Man 6 0,98 11 6,22 4 3,30 7 4,70 1 0,80 29 16,00

Aantal fte Totaal 22 3,34 20 9,71 16 9,80 11 7,40 1 0,80 70 31,05

Legenda: Sa studentassistentschaal II wml, inleen & schaal 4-6 III schaal 7-9 IV schaal 10-12 V schaal 13-14

Leeftijdsopbouw personeel per 31-12-2008 personen Categorie wp obp <36 jaar 10 28 36-45 jaar 6 12 46-55 jaar 12 13 56-65 jaar 15 12 > 65 jaar 2 0

Totaal 38 18 25 27 2

Ziekteverzuim over 2008 Categorie Kort Middellang Lang Totaal Legenda: kort Middellang Lang

% 0,70 0,82 4,52 6,04

< 1 wk 1-6 wkn > 6 wkn


29

5 B iblioth e e k

Beleid

foto: Jos Kuklewski

Na een lange voorbereidingsperiode en intensief proefdraaien, nam het College van Bestuur op 17 april 2009 het besluit om het reorganisatievoorstel ‘Bibliotheek UvH’ van de bibliothecaris aan te nemen. Op grond daarvan werd per 1 juli 2009 de dienstverlening van de bibliotheek van de universiteit door een meerjarencontract ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek Utrecht (UBU). Op 24 juni ondertekenden de rector Hans Alma en Dorinne Raaimakers, namens de UBU, het contract.

Dr. Dorinne Raaimakers, waarnemend bibliothecaris van de Universiteits bibliotheek Utrecht, ondertekende op 24 juni 2009 de overeenkomst waarin de dienstverlening van de bibliotheek Humanistiek wordt ondergebracht bij de bibliotheek van de Universiteit Utrecht.

Huisvesting Dankzij de grote inspanningen van de bibliotheekmedewerkers en van de leden van de staf belast met het saneren van de collectie, kon op 7 september de bibliotheek op de dag van de feestelijke opening van het nieuwe gebouw in gebruik worden genomen.

Dienstverlening Het aantal uitleningen van boeken steeg evenals in 2008 sterk: van 4.173 in 2008 naar 6.145. Een belangrijke reden hiervoor is het toenemende gebruik door leners van de UBU als gevolg van integratie van de catalogi. De Database Praktische Humanistiek (DPH) groeide met 245 artikelen en kwam daarmee eind 2009 op 4616 artikelen. Door softwareproblemen is de DPH helaas niet op het web beschikbaar. Er wordt gezocht naar een manier om deze database op de UBU-webpagina (vakgebied Humanistiek) toegankelijk te krijgen. Eurek@, het digitale attenderingsbulletin van humanistische tijdschriften, is na negen jaar opgeheven. Het aantal ibl-aanvragen nam licht af tot een aantal van 145. De vakspecialist Humanistiek verzorgde het onderdeel bibliotheekvaardigheden voor de drie bachelorjaren, in samenwerking met docenten van de universiteit en informatiespecialisten van de Letterenbibliotheek van de Universiteit Utrecht.

Collectie Het intensieve proces van het saneren van de collectie van rond de 28.000 boeken leverde uiteindelijk een collectie in open opstelling op van ruim 12.000 boeken. Een ruime 8.000 daarvan werd in depot geplaatst en 8.000 boeken – sterk verouderd, of niet meer in het collectieprofiel passend, of al bij de UBU aanwezig – werden afgeschreven. Het aantal nieuw aangeschafte boeken in 2009 bedraagt 196. Dit aantal lag lager dan 2008 als gevolg van extra tijdsinvestering in de sanering van de collectie voor de verhuizing. Het aantal abonnementen op periodieken bleef vrijwel constant op ruim 100.

Personeel Met de integratie van de UvH-bibliotheek in de dienstverlening van de UBU kwamen twee personeels leden van de universiteit in dienst van de UBU. De functie van bibliothecaris, vervuld door Bert Gasenbeek, werd per 1 juli 2009 definitief opgeheven. Op 24 juni nam hij na een bibliothecariaat van negenentwintig jaar – waarin hij zorgde voor de oprichting en ontwikkeling van de bibliotheek en uiteindelijk voor de onderbrenging bij de UBU – op feestelijke wijze afscheid.

30


6 P raktijkc e ntrum Z ing e v ing & P rof e ssi e Sinds juli 2008 heeft de universiteit haar derde-geldstroomactiviteiten ondergebracht in het praktijkcentrum Zingeving & Professie. De missie van dit praktijkcentrum is bij te dragen aan processen van zingeving en humanisering in beroepspraktijken en organisaties. Dit doet het centrum met trainingen, programma’s, coaching en opdrachtonderzoek. Het praktijkcentrum ontwikkelt ook nieuwe instrumenten om de missie en doelstellingen van de universiteit door middel van deze maatschappelijke dienstverlening te realiseren. Het centrum geeft een innoverende impuls aan het reguliere onderwijs en onderzoek van de universiteit. Ook verruimt het de mogelijkheden voor studenten en alumni om een stage- of werkplek te vinden bij de organisaties waaraan het diensten levert. Het centrum biedt een organisatorisch platform voor bestaande derde geldstroomactiviteiten, zowel van individuele medewerkers van de universiteit als van gelieerde instituten. Het praktijkcentrum bundelt en beheert deze activiteiten. Daarnaast wordt vanuit het centrum nieuw aanbod geïnitieerd, in samenspraak met potentiële afnemers.

Enkele van de trainingen die het praktijkcentrum het afgelopen jaar verzorgde, zijn: ‘Existentieel biografisch reflecteren’, ‘Groepsdynamica’ en ‘Het helpende gesprek verkend langs de persoonlijke conditie van de professional’. Deelnemers aan deze trainingen kwamen voornamelijk uit het geestelijk werk, maatschappelijk werk en het onderwijs. Het praktijkcentrum biedt in samenwerking met bureau Governance & Integrity de opleiding tot Integriteitfunctionaris aan. In juni 2009 rondden alle elf deelnemers deze opleding met succes af. De deelnemers zijn onder andere werkzaam bij gemeenten en het Ministerie van Defensie. Het praktijkcentrum ontwikkelde in 2009 het nieuwe programma ‘Zingeving en Macht in Organisaties’. Negentien deelnemers volgden dit programma met veel enthousiasme. Onder hen waren directeuren, bestuurders, afdelingshoofden, trainers en adviseurs van hogescholen, overheidsinstanties en verschillende grote bedrijven. Verder verzorgde het centrum in 2009 diverse workshops en lezingen.

foto:

Trainingen en programma’s

Coaching Dit jaar heeft Zingeving & Professie enkele individuele coachingstrajecten aangeboden, onder andere in opdracht van het Humanistisch Vormingsonderwijs en in opdracht van de Dienst Humanistisch Geestelijke Verzorging bij Defensie. Een uitgebreider coachingstraject, ‘Learning Communities’ genaamd, is ontwikkeld in opdracht van het Humanistisch Verbond. Dit coachingstraject is gericht op vernieuwingen in de beroepspraktijk van humanistisch geestelijk verzorgers werkzaam in de zorg.

Diner pensants In 2009 heeft het praktijkcentrum twee grote diner pensants georganiseerd. Een in opdracht van de gemeente Utrecht in Fort de Klop, met ongeveer 60 deelnemers uit het middenmanagement van de gemeente. En een in opdracht van het Transmuraal Netwerk Midden-Holland in de Stadsschouwburg in Gouda, met ongeveer 150 deelnemers uit verschillende lagen van zorgorganisaties. Bij een diner pensant brengt een trainer de deelnemers, na een korte lezing, tijdens de maaltijd op creatieve wijze met elkaar in gesprek over de voor hen belangrijkste waarden in hun werk.

Symposium Op 27 november is door het Praktijkcentrum Zingeving & Professie in samenspraak met de Beleidsafdeling Ethiek van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport het gratis symposium ‘Reflectie in de Zorg’ georganiseerd, met lezingen en workshops. Aan dit symposium namen 125 zorgprofessionals deel.


31

Iinspiratie nspiratie ‘In het werk is het persoonlijke veel meer verbonden met het professionele dan we denken’, zo zegt een van de deelnemers. ‘Ik weet nu veel beter hoe ik dat kan verwezenlijken.’ In het najaar van 2009 organiseerde Zingeving en Professie, het praktijkcentrum van de Universiteit voor Humanistiek, de eerste editie van het inspiratieprogramma Zingeving en Macht in Organisaties (ZMO). Het programma is bedoeld voor managers en professionals die verantwoordelijkheid en betrokkenheid in organisaties in een breder perspectief willen plaatsen. Negentien deelnemers met verschillende achtergronden telden de vijf bijeenkomsten die bestonden uit een college en een training. De colleges werden verzorgd door hoogleraren Harry Kunneman en Joep Dohmen en docenten Ruud Kaulingfreks en Martin Hetebrij; de trainingen door Bianca Lugten en Arita Fibbe. Het inspiratieprogramma is er voornamelijk op gericht om morele vraagstukken uit de praktijk van het organiseren dusdanig aan de orde te brengen, dat deze voor professionals herkenbaar en toepasbaar zijn. Met vragen als: Hoe kunnen betrokkenheid en inspiratie leiden tot een beter resultaat? Open communicatie en macht, gaat dat samen? Kunnen organisaties alles regelen en vastleggen in normen, contracten en omschrijvingen? Volgens de eerste cursisten droeg de intensieve interactie tussen docenten en cursisten volop bij aan de praktische waarde van het programma. Dat gold ook voor de aansluitende training, waar vragen werden toegepast op de eigen individuele situatie. ‘Durven twijfelen in goed gezelschap’, zo omschreef een deelnemer. Een ander vertelde: ‘Het programma gaf mijn opvattingen en ideeën een theoretische basis. Daardoor beschik ik nu over een vocabulaire om in mijn organisatie in gesprek te gaan over de thema’s zingeving en macht.’ Wegens de grote interesse wordt in het voorjaar van 2010 een extra ronde georganiseerd, en is er in het najaar van 2010 weer de reguliere editie.

Opdrachtonderzoek Samen met de Dienst Humanistische Geestelijke Verzorging bij Defensie en met de Beveiligingsautoriteit van het Ministerie van Defensie zijn twee onderzoeksvoorstellen ontwikkeld. Beide voorstellen zijn in afwachting van financiering door het Ministerie van Defensie. Een evaluatieonderzoek naar begeleidingsweken voor mantelzorgers in opdracht van de Stichting Welzijn Deurne is in februari afgerond. Een evaluatieonderzoek naar een bijscholingsproject voor ex-gedetineerden is in 2009 vervolgd en zal in voorjaar 2010 worden afgerond.

KWALON Het Nederlands Platform voor kwalitatief onderzoek KWALON onderhoudt sinds jaar en dag nauwe banden met deze universiteit. Van 2004–2009 was het secretariaat van het platform bij de universiteit ondergebracht, onder andere ten behoeve van de cursuspoot Kwalitatieve onderzoeksmethoden van het platform en het gelijknamig tijdschrift, dat drie keer per jaar verschijnt (www.boomuitgeversdenhaag.nl). In 2009 verzorgde het platform open inschrijvingscursussen voor onderzoekers in Utrecht die op de universiteit gegeven zijn. Ook verzorgde het platform incompany-cursussen voor de Universiteit van Amsterdam, Hogeschool NHTV Breda, Universiteit Gent, Fontys Hogeschool Eindhoven, VerweyJonker Instituut in Utrecht, Driestar Educatief Gouda en Universitair Medisch Centrum Utrecht. Per januari 2010 wordt de cursuspoot van het platform KWALON overgedragen aan de universiteit.

32


7 H e T K osmopolis I nstituut

Het Kosmopolis Instituut is in 2004 opgericht in samenwerking met het Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamenwerking Hivos. Het instituut richt zich met interdisciplinair onderzoek, training en advieswerk op vraagstukken over wereldburgerschap en mondiale ethiek. Kosmopolis integreerde in 2008 zijn activiteiten in het ‘Promoting Pluralism’ kennisprogramma. Dit werd in 2009 voortgezet. Het jaar stond vooral in het teken van verdere opbouw van het internationale kennisnetwerk.

Conferences, seminars en debatavond Kosmopolis was medeorganisator van drie internationale conferenties. De conferentie ‘Valuing and managing Diversity’ werd gehouden op 27 April in Kampala, Oeganda. Hierin participeerde Kosmopolis met een paneldiscussie en een presentatie over het kennisprogramma in Indonesië. Op 25 en 26 mei vond in Utrecht de conferentie ‘Promoting Pluralism through Civic Reason? Rethinking the Secular’ plaats, met Prof. An-Na`im (Emory University) als keynote speaker en presentaties van de Hon. Justice Aftab Alam, zittende rechter van de Supreme Court in India en Professor Veit Bader (UvA). Kosmopolis leverde een inhoudelijke bijdrage met een paper over Humanism and Secularism. Daarnaast vond er een goed bezocht publiek debat plaats in Ottone, getiteld: ‘Why Muslims need a Secular State and Western Politics should not Interfere’, geleid door Prof. Berger (Universiteit Leiden). Tenslotte was er de conferentie ‘Engaging with contemporary challenges to secularism’, op 16 november in Bangalore, India, waar Kosmopolis medewerkers papers presenteerden. In Nederland organiseerde Kosmopolis samen met de onderzoeksgroep Burgerschap in een Interculturele Samenleving op 10 december een seminar met de socioloog Willem Schinkel van de Erasmus Universiteit Rotterdam rondom diens werk. Op 27 november werd een film- en debatavond georganiseerd op de universiteit. De in opdracht van HIVOS gemaakte documentaire Victor en Georgina over de leefsituatie van homo’s in Afrika werd toegelicht door een medewerker van HIVOS aan studenten van de Universiteit voor Humanistiek, Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht en Universiteit van Amsterdam.

Onderwijs In juli en augustus vond van 13 juli – 9 augustus de zesde jaarlijkse internationale zomerschool plaats in Yogyakarta, Indonesië, georganiseerd in samenwerking met het Center for Religious and Cross Cultural Studies van de Gaja Madah University. Naast masterstudenten waren er deelnemers uit Indonesië, India en Oeganda. Ook werden colleges verzorgd in het bacheloren masteronderwijs op de universiteit. (Zie ook Summerschool op pagina 15)

Formalisering samenwerking In augustus werden Memorandums of Understanding getekend met de academische centra waarmee Kosmopolis samenwerkt, het Center for Religious and Cross Cultural Studies (CRCS, Indonesië) en het Center for the Study of Culture and Society (India, CSCS). De memoranda bevatten afspraken over samenwerking met de Graduate School bij promotietrajecten van PhD-kandidaten die deel uitmaken van het kennisprogramma. Daarnaast wordt de intentie uitgesproken om mogelijkheden tot samenwerking te verkennen op het gebied van onderzoek en onderwijs.

Promoting Pluralism Working Paper Series In december ging de Pluralism Working Paper Series van start, een internationale, Engelstalige publicatiereeks. Drie soorten teksten worden daarin opgenomen: academische papers, praktijkreflecties en interviews. De bijdragen komen van academici en NGO-medewerkers uit het kennisprogramma. De serie wordt gepubliceerd onder ISSN nummer 1879-7172 (online) en 1879-7168 (print).


33

8 J . P. v an P raag I nstituut v oor ond e rzo e k naar d e g e schi e d e nis v an h e t humanism e De universiteit heeft in januari 2009 het J.P. Van Praag Instituut opgericht dat zich toelegt op bestudering van de geschiedenis van het humanisme in Nederland. Hiermee komt ze tegemoet aan een jarenlange wens om grondig onderzoek te doen naar de geschiedenis van het humanisme. Binnen de eerste geldstroombekostiging deed zich de mogelijkheid voor om deze wens te realiseren. De universiteit werkt hierin samen met het Humanistisch Archief. Op 24 april 2009 werd het instituut gepresenteerd tijdens de viering van het 12½ jarig bestaan van het Humanistisch Archief.

Opbouw van het instituut In 2009 is er vooral gewerkt aan een nadere invulling van het oorspronkelijke onderzoeksprogramma ‘De geschiedenis van het Nederlands georganiseerd humanisme (1856-2006): betekenis en context’, dat deel uit maakt van het onderzoeksprogramma van de universiteit. Daarnaast is er gewerkt aan het (her) formuleren van drie promotieprojecten. Ook is er gestart met het instellen van een wetenschappelijke adviesraad en is er begonnen met voorlichting over het instituut. Verdere promotieactiviteiten en een website zijn in ontwikkeling.

Onderzoek Op 1 september begonnen drie promotieonderzoeken: – ‘De kwetsbare mens: samenhang in emancipatie van humanisten en homoseksuelen (1910 – 2001)’, uit te voeren door drs. Elise van Alphen. – ‘Vrijdenkers, humanisme en educatie in de periode 1850-1970’, uit te voeren door drs. Vincent Stolk. – ‘Oorsprong, grondslagen en ontwikkeling van humanistisch geestelijk raadswerk’, uit te voeren door drs. Wouter Kuijlman. Ook heeft een buitenpromovendus zijn lopende onderzoek over humanisme en spiritualiteit bij Jaap van Praag, ondergebracht bij het instituut. Met twee anderen is het instituut in overleg om hun beoogde promotieprojecten bij het instituut onder te brengen.

34


9 F inanci e e l v e rslag S tichting U ni v e rsit e it v oor H umanisti e k

Toelichting Financieel resultaat 2009 Het jaar 2009 is met een positief resultaat afgesloten van € 1.902.761,-, dit terwijl er een negatief resultaat was begroot van € 96.500,-. Het grootste deel hiervan is het gevolg van de verkoop van het Drift-complex, waarop een boekwinst is behaald van € 1.737.000,-, die geen gevolg is van de normale bedrijfsuitoefening en als bijzondere bate kan worden beschouwd. Deze éénmalige opbrengst is in een bestemmingsreserve opgenomen, waaruit in de komende jaren een deel van de afschrijving van het nieuw aangekochte pand aan de Kromme Nieuwegracht 29 wordt gedekt. De grootste afwijkingen (vergelijking tussen realisatie en begroting 2009) zijn toe te schrijven aan de volgende posten aan de batenzijde: – Boekwinst vanwege verkoop pand Drift 6 onder ’overige baten‘ € 1.737.000,– Hogere bijdrage van het Ministerie van OCW € 158.000,– Hogere inkomsten college-, cursus- en examengelden € 176.000,– Lagere baten werk in opdracht van derden - € 89.000,– Hogere overige baten € 243.000,De hogere bijdrage van het ministerie van OCW is het gevolg van de toegekende loon- en prijs compensatie. De hogere inkomsten van de collegegelden komen voort uit grotere deelname aan de opleidingen DBA (€ 42.000), Integriteitsfunctionaris (€ 39.000), Zingeving & Professie (€ 63.000) en de reguliere opleidingen (€ 32.000). De resterende ‘overige baten’ zijn onder meer het gevolg van baten van verkoop studie- en onderwijsmateriaal en opbrengsten restauratieve voorzieningen. Aan de lastenzijde zijn de belangrijkste afwijkingen ten opzichte van de begroting voornamelijk toe te schrijven aan de volgende posten: – Hogere personeelslasten € 259.000,– Hogere afschrijvingen € 92.000,– Lagere lasten bij diverse projecten - € 232.000,– Hogere financiële lasten € 131.000,De toename van de personeelslasten is in 2009 vrijwel geheel toe te schrijven aan de 2,1% loonsverhoging per 1 januari 2009 en de stijging van de eindejaarsuitkering van 6,4% naar 8,3%, eveneens in 2009 krachtens de CAO Nederlandse Universiteiten. Daarnaast is de stijging toe te schrijven aan de inzet van personeel ten behoeve van het werk van derden (extern gefinancierde projecten). Hogere afschrijvingskosten zijn het gevolg van de eerste afschrijvingen over de hoge investeringen in 2009. Lager uitgevallen ‘overige lasten’ houden verband met lagere kosten dan begroot bij diverse projecten met als belangrijkste het extern vanwege HIVOS gefinancierde project Kosmopolis en het J.P. Van Praaginstituut.


35

Bij dit positieve resultaat van € 1.902.761,- moet in algemene zin worden bedacht dat: – aan de lastenkant een ‘hand op de knip’ beleid is gevoerd, zowel bij het aanstellen van nieuw personeel als bij de aanwending in de sfeer van inventaris en apparatuurkosten; – de gehele herhuisvestingoperatie die in 2009 heeft plaatsgevonden binnen de daartoe vooraf gemaakte, en door het Stichtingsbestuur vastgestelde, financiële kaders is gebleven; – in 2009 het personeelsbestand is uitgebreid tot het niveau van het vastgestelde formatieplan WP voor zover dit budgettair neutraal is aan de zittende formatie; – met ingang van 2009 door de minister van OCW de dynamisering van de bekostiging is doorgevoerd, met als gevolg een grotere onzekerheid (plus of min) over de omvang van de rijksbijdrage. Hierbij moet tevens in ogenschouw worden genomen dat bij de verwerving van het nieuwe pand de verantwoordelijkheid voor alle roerende en onroerende zaken, zoals onderhoud, renovatie, aanpassing e.d. volledig voor rekening en risico van de instelling zijn gekomen. Dit betekent tevens dat alle risico’s betreffende teloorgaan daarvan voor eigen rekening zijn (dit risico is in 2009 afgedekt door middel van het sluiten van een verzekering). Financiële baten zijn € 131.000,- lager dan begroot. Dit houdt verband met de waardevermindering van een Interest Rate Swap (IRS) per ultimo december 2009. Het voordelige exploitatiesaldo 2009 is toegevoegd aan de algemene reserve en deze bedraagt ultimo 2009 € 3.745.788,-. Het totaal eigen vermogen nam hierdoor toe tot € 4.347.272,-. Hiermee komt de solvabiliteitsratio op 0,71: ruim boven de door de bank gehanteerde minimum ratio van 0,30. De reserve positie is daarmee op een aanvaardbaar niveau gebleven.

Treasury De UvH belegt niet in effecten. Liquide middelen zijn ondergebracht in zo hoog mogelijk renderende, direct opvraagbare, renterekeningen. In 2008 is een Interest Rate Swap (IRS) afgesloten ten behoeve van een voorgenomen (roll over) lening voor de aankoop en verbouwing van het pand Kromme Nieuwegracht 29. De IRS is op 25 maart 2010 ontbonden. Vanwege een ’hand op de knip‘ beleid bleven de verbouwingskosten onder de ramingen waardoor een lening uiteindelijk niet nodig is gebleken. De negatieve waarde van de IRS bedroeg op de verkoopdatum € 179.000,- van welk bedrag ultimo 2009 al € 155.257,- ten laste van het resultaat is gebracht.

Vooruitblik Het regime van dynamische bekostiging, waaronder de UvH nu wordt gefinancierd vanuit het Ministerie van OCW, brengt onder andere met zich mee dat de rijksbijdrage van jaar tot jaar sterk kan wijzigen. Dit is hoofdzakelijk het gevolg van het bekostigingsdeel dat afhankelijk is van het aantal promoties, dat tot op heden jaarlijks sterk wisselend is. Om aan deze bekostigingsschommelingen het hoofd te bieden is per 2010 een begrotingspost (kostenplaats) ‘Egalisatiefonds dynamische bekostiging’ opgenomen. Door jaarlijkse toevoeging dan wel onttrekking aan deze bestemmingsreserve zal in de komende jaren evenwichtig gebudgetteerd kunnen worden. Uitgangspunt van het egalisatiefonds is om het gemiddelde aantal promoties gedurende de periode 2006 t/m 2009 (6 promoties) met ingang van 2010 door te zetten als gemiddelde gedurende de komende jaren. De begroting 2010 levert op het totaal van UvH baten en lasten voor dat jaar een resultaat op van € 207.200,- negatief na afschrijvingen en dotatie aan het egalisatiefonds. Dit tekort is eenmalig. De volgende maatregelen zijn genomen om tot een sluitende begroting te komen: – Getemporiseerde invoering van de Graduate School – Reductie van de omvang van bestuursvervanging (- 0,4 fte) – Sterke prioritering bij de aanvraag vanuit de secties voor de uitwerking van nieuwe plannen – Geclausuleerde vacaturestop: vacatures die in de komende jaren ontstaan door met name pensionering van medewerkers, worden alleen bij hoge prioriteit ingevuld worden en dan op tijdelijke basis. De prioriteiten worden bepaald op basis van het formatieplan WP 2007 en het begin 2010 ter beschikking gekomen formatieontwikkelingsplan OBP.

36


Begroting 2010 De bestuurlijk goedgekeurde begroting 2010 ziet er als volgt uit (in euro’s): BATEN Rijksbijdragen 4.947.000 College-, cursus-, examengelden 720.000 Baten werk in opdracht van derden 648.000 Overige baten 250.000 Totale baten 6.565.000 LASTEN Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Egalisatiefonds dynamische bekostiging Totale lasten

4.700.000 135.000 241.000 1.510.200 186.000 6.772.200

RESULTAAT

- 207.200

Het College van Bestuur van de Universiteit voor Humanistiek Utrecht, 9 juni 2010


37

38


J aarr e k e ning 2 0 0 9


39

BALANS PER 31 DECEMBER (in euro’s)

ACTIVA 2009 2008 Vaste activa Vaste activa (1) 5.160.083 534.463 Vlottende activa Voorraden (2) 2.392 4.953 Vorderingen (3) 143.247 170.419 Liquide middelen (4) 771.815 4.409.530 917.454 4.584.902 TOTAAL ACTIVA

6.077.537

5.119.365

PASSIVA 2009 2008 Eigen Vermogen (5) 4.347.272 2.444.511 Voorzieningen (6) 169.303 243.762 Kortlopende schulden (7) 1.560.962 2.431.092 TOTAAL PASSIVA 6.077.537 5.119.365

STAAT VAN BATEN EN LASTEN (in euro’s) Rekening Begroting Rekening 2009 2009 2008 BATEN Rijksbijdragen (8) College-, cursus-, examengelden (9) Baten werk in opdracht van derden (10) Overige baten (11)

4.938.00 876.337 508.339 2.111.577 *

4.780.000 700.000 597.000 131.300

4.500.000 742.751 404.629 311.368

TOTALE BATEN

8.434.253

6.208.300

5.958.748

Personeelslasten (12) Afschrijvingen (13) Huisvestingslasten (14) Overige lasten (15)

4.659.194 213.861 270.436 1.260.885

4.400.000 121.000 295.000 1.492.800

4.405.230 77.437 245.240 1.055.412

TOTALE LASTEN

6.404.376

6.308.800

5.783.319

SALDO baten en lasten

2.029.877

-100.500

175.429

-127.116

4.000

180.973

1.902.761

-96.500

356.402

LASTEN

Financiële baten/lasten (16) RESULTAAT

* Waarvan € 1.737.651,bijzondere bate in verband met verkoop onroerend goed.

40


KASSTROOMOVERZICHT (bedragen x 1.000 euro) 2009 2008 Kasstroom uit operationele activiteiten Saldo baten en lasten 2.030 175 Aanpassingen voor: – Afschrijvingen 214 77 – Mutaties voorzieningen -74 124 140 201 Verandering in vlottende middelen – voorraden 3 4 – vorderingen 27 -61 – schulden -871 180 -841 123 Kasstroom uit bedrijfsoperaties 1.329 499 Ontvangen rente 45 184 Betaalde rente 172 3 -127

181

Kasstroom operationele activiteiten 1.202 680 Investeringen materiele vaste activa -5.231 -28 Desinvestering materiele vaste activa 392 Kasstroom financieringsactiviteiten

-4.839

-28

Mutatie liquide middelen

-3.637

652

Beginstand liquide middelen Mutatie liquide middelen

4.409 -3.637

3.757 652

Eindstand liquide middelen

772

4.409


41

TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2009 EN DE EXPLOITATIEREKENING OVER 2009 Waarderingsgrondslagen Toegepaste standaarden De jaarrekening is opgesteld volgens de Regeling Jaarverslaggeving Onderwijs. In deze regeling is bepaald dat de bepalingen van Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen van de Raad voor de Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 660 Onderwijsinstellingen) van toepassing zijn en met inachtneming van de daarin aangeduide uitzonderingen. De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gebaseerd op historische kosten. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling Voor zover niet anders is vermeld, worden activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar de organisatie zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Voor de bepaling van de afschrijvingen op de in 2009 gedane investering in het pand aan de Kromme Nieuwegracht 29 is gekozen voor de componentenmethode. De componenten bestaan uit: gebouw, inbouw, technische installaties en grond. Baten worden in de staat van baten en lasten opgenomen wanneer een vermeerdering van het economische potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economische potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekomstige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot een actief of verplichting aan een derde zijn overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. De opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben. De jaarrekening wordt gepresenteerd in euro’s, de functionele valuta van de organisatie. De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. Stelselwijziging materiële vaste activa Tot en met verslagjaar 2008 werden de gebouwen onder materiële vaste activa geactiveerd en afgeschreven in 50 jaar. Daarnaast werd voor groot onderhoud een voorziening in stand gehouden. Met ingang van verslagjaar worden belangrijke bestanddelen van gebouwen afzonderlijk geactiveerd en afgeschreven (componentenbenadering). Van een voorziening groot onderhoud is derhalve geen sprake meer. Deze wijziging in de grondslag voor waardering en resultaatbepaling wordt voor het eerst op het per 2009 in gebruik genomen gebouw aan de Kromme Nieuwegracht 29 te Utrecht toegepast. Gezien de verkoop van het voormalige gebouw aan de Drift 6 te Utrecht op 12 januari 2009, is de stelselwijziging niet op dit gebouw toegepast. De cijfers van voorgaand verslagjaar zijn derhalve ook niet ten behoeve van vergelijkingsdoeleinden aangepast.

42


Financiële instrumenten De financiële instrumenten omvatten vorderingen, geldmiddelen, schulden, overige financieringsverplichtingen en overige te betalen posten. De financiële instrumenten maken deel uit van de zogenoemde handelsportefeuille en worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde. Materiële vaste activa De materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingprijs verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. Inventaris en apparatuur boven € 500,- worden geactiveerd. Overheidssubsidies worden in mindering gebracht op de kostprijs van de activa waarop de subsidies betrekking hebben. De afschrijvingen worden berekend als een percentage over de aanschafprijs volgens de lineaire methode op basis van de economische levensduur. Op terreinen, materiële vaste bedrijfsactiva in uitvoering en vooruitbetalingen op materiële vaste activa wordt niet afgeschreven. De volgende afschrijvingsperioden worden hierbij gehanteerd: – gebouwen casco : 50 jaar – technische installaties : 25 jaar – verbouwingen : 10 jaar – inventaris en apparatuur : 5 of 10 jaar Onderhoudsuitgaven worden slechts geactiveerd indien zij de gebruiksduur van het object verlengen. Bijzondere waardeverminderingen Vaste activa met een lange levensduur dienen te worden beoordeeld op bijzondere waardeverminderingen wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terugverdienmogelijkheid van activa die in gebruik zijn, wordt bepaald door de boekwaarde van een actief te vergelijken met de geschatte contante waarde van de toekomstige nettokasstromen die het actief naar verwachting zal genereren. Wanneer de boekwaarde van een actief hoger is dan de geschatte contante waarde van de toekomstige kasstromen, worden bijzondere waardeverminderingen verantwoord voor het verschil tussen de boekwaarde en de realiseerbare waarde. Voorraden De voorraden boeken en syllabi zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs danwel vervaardigingsprijs. Bij de waardering van de voorraden wordt rekening gehouden met de eventueel op balansdatum opgetreden waardeverminderingen. Vorderingen De grondslagen voor de waardering van vorderingen zijn beschreven onder het hoofd financiële instrumenten. Eigen vermogen Onder het eigen vermogen worden de algemene reserves, de bestemmingsreserves en de bestemmingsfondsen gepresenteerd. De algemene reserve bestaat uit de reserves die ter vrije beschikking staan van het bestuur. Indien een meer beperkte bestedingsmogelijkheid door de organisatie is aangebracht, is het aldus afgezonderde deel van het eigen vermogen aangeduid als bestemmingsreserve. Indien een beperking van de bestedingsmogelijkheid is aangebracht door een derde, is het aldus afgezonderde deel van het eigen vermogen aangeduid als bestemmingsfonds. De opgevoerde bestemmingsreserve betreft inverdiende gelden en bestemmingsreserve gebouw. De bestemmingsreserve gebouw betreft bestemd vermogen voor de toekomstige afschrijvingslasten van het gebouw. De bestemmingsreserve inverdiende gelden betreft bestemd vermogen voor uitgaven van inverdiende gelden van docenten en hoogleraren. Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd tegen hetzij de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen, hetzij de contante waarde van die uitgaven. Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van: a. de rechtspersoon heeft een verplichting (in rechte afdwingbaar of feitelijk);


43

b. het is waarschijnlijk dat voor de afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen noodzakelijk is; en c. er kan een betrouwbare schatting worden gemaakt van de omvang van de verplichting. Pensioenen Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan het pensioenfonds verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies op balansdatum nog niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op balansdatum reeds betaalde premies de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende actiefpost opgenomen voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door het fonds of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies. Verder wordt op balansdatum een voorziening opgenomen voor bestaande additionele verplichtingen ten opzichte van het fonds en de werknemers, indien het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen zal plaatsvinden en de omvang van de verplichtingen betrouwbaar kan worden geschat. Het al dan niet bestaan van additionele verplichtingen wordt beoordeeld aan de hand van de uitvoeringsovereenkomst met het fonds, de pensioenovereenkomst met de werknemers en andere (expliciete of impliciete) toezeggingen aan de werknemers. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de beste schatting van de contante waarde van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen op balansdatum af te wikkelen. Voor een op balansdatum bestaand overschot bij het pensioenfonds wordt een vordering opgenomen als de instelling de beschikkingsmacht heeft over dit overschot, het waarschijnlijk is dat het overschot naar de onderneming zal toevloeien en de vordering betrouwbaar kan worden vastgesteld. Kortlopende schulden De waardering van kortlopende schulden is toegelicht onder het hoofd financiële instrumenten. Staat van baten en lasten De staat van baten en lasten is opgesteld op basis van historische kosten. Baten en lasten zijn toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben. Rijksbijdragen, overige overheidsbijdragen en -subsidies Rijksbijdragen, overige overheidsbijdragen en -subsidies uit hoofde van de basisbekostiging worden in het jaar waarop de toekenning betrekking heeft, volledig verwerkt als baten in de staat van baten en lasten. Indien deze opbrengsten betrekking hebben op een specifiek doel, dan worden deze naar rato van de verrichte werkzaamheden als baten verantwoord. Collegegelden De collegegelden worden toegerekend aan het jaar waarop zij betrekking hebben, waarbij ervan uitgegaan is dat reguliere onderwijs- en onderzoekstaken gelijkmatig over het collegejaar zijn gespreid. Opbrengsten van les- en cursusgelden worden afzonderlijk weergegeven. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld op basis van de indirecte methode.

44


Vaste activa Materiële vaste activa (1) Pand Meubilair Computers Overige Totaal Stand per 1 januari 2009 Historische aanschafprijs 830.782 501.701 797.478 253.450 2.383.411 Cumulatieve afschrijvingen 439.335 450.989 708.979 249.645 1.848.948 Boekwaarde 1 januari 2009 391.447 50.712 88.499 3.805 534.463 Mutaties 2009 Afschrijvingen Investeringen Desinvesteringen

143.717 4.928.116 391.447

14.811 89.002 299.169

42.202 88.644 552.927

13.131 125.166 112.044

213.861 5.230.928 1.355.587

Mutaties 2009

4.392.952

-224.978

-506.485

-9

3.661.480

Stand per 31 december 2009 Historische aanschafprijs 4.928.116 Cumulatieve afschrijvingen 143.717 Boekwaarde per 31 december 2008 4.784.399

291.534 166.631 124.903

333.195 198.254 134.941

266.572 150.732 115.840

5.819.417 659.334 5.160.083

De boekwaarde van het pand bedraagt per 31 december 2009 € 4.784.399,-. Deze boekwaarde is gebaseerd op de op 12 januari 2009 afgesloten koopovereenkomst plus verbouwingskosten. Het bedrag van € 900.000,- die het Ministerie van OCW beschikbaar heeft gesteld is in mindering gebracht op het investeringsbedrag pand Kromme Nieuwegracht 29. De investeringen in het pand Kromme Nieuwegracht 29 inclusief de aanpassingen zijn gefinancierd uit de liquide middelen en uit een eenmalige bijdrage van € 900.000,- van het Ministerie van OCW. De huur van het pand Asch van Wijckskade is per augustus 2009 beëindigd.

Vlottende activa 2009 2008 Voorraden (2) Voorraad ultimo boekjaar

2.392

4.953

Vorderingen en transitoria (3) Debiteuren 53.840 81.353 Overige vorderingen 89.407 89.066 Nog te voldoen 143.247 170.419 Liquide middelen (4) Bank 769.966 4.408.499 Kas 1.849 1.031 Totaal 771.815 4.409.530 Het gehele banktegoed is direct opneembaar.

Eigen vermogen (5) Stand 1-1 Algemene reserve Bestemmingsreserve gebouw Bestemmingsreserve inverdiende gelden

1.838.174 439.345 166.992 2.444.511

Bestemming exploitatie

Stand 31-12

169.963 1.737.651 -4.853 1.902.761

2.008.137 2.176.996 162.139 4.347.272


45

Voorzieningen (6) Stand per Dotaties Onttrek- Vrijval Rente mutatie Stand per Kortlopende Langlopende 01.01.09 kingen (contante 31.12.09 Deel < 1jaar Deel > 1 jaar waarde) Wachtgeldvoorziening 238.607 -2.656 73.397 162.554 50.960 111.594 Voorziening jubilarissen 5.155 1.594 6.749 243.762 -1.062 73.397 - - 169.303 50.960 111.594

Wachtgeld Ten laste van deze voorziening worden de kosten gebracht, die ontstaan door wachtgeldverplichtingen. De voorziening is bepaald op basis van de maximale uitkeringsrechten ultimo boekjaar. De contante waarde is bepaald op basis van een indexeringspercentage van 3,5% (CBS-index CAO-lonen gesubsidieerde sector) en een disconteringspercentage van 5% gebaseerd op het marktrendement van hoogwaardige ondernemingsobligaties (Financiële dbase Bloomberg). Er bestaat per 31 december 2009 een wachtgeldverplichting voor een tweetal voormalige mede werkers.

kortlopende schulden (7)

2009

Crediteuren

2008

145.652

259.645

Salarissen, sociale lasten en belastingen Vakantiedagen 289.876 292.862 Vakantietoeslag & eindejaarsuitkering 152.248 146.754 Loonheffing en premies 203.084 152.118 Pensioenpremies 57.064 47.374 Totaal schulden uit hoofde van salarissen, sociale lasten en belastingen 702.272 639.108 Overlopende collegegelden Ontvangen bijdrage OCW verhuizing Vooruitontvangen termijnen projecten Transitoria Totaal schulden op korte termijn en transitoria

233.284 - 22.103 457.652 1.560.962

272.996 900.000 233.158 126.185 2.431.092

De twee grote posten binnen de transitoria betreffen de SWAP (€ 155.000,-) en de factuur van het contract bibliotheek met de Universiteit Utrecht (€ 136.000,-).

46


FINANCIËLE INSTRUMENTEN De Universiteit voor Humanistiek maakt bij de uitvoering van haar activiteiten gebruik van uiteenlopende financiële instrumenten die de universiteit blootstellen aan markt- en/of kredietrisico’s. Dit betreffen financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen, zoals debiteuren, overige vorderingen, liquide middelen, crediteuren en overige schulden (alleen kort vreemd vermogen). De Universiteit voor Humanistiek handelt niet in aandelen en obligaties.

Kredietrisico De vorderingen uit hoofde van debiteuren hebben voornamelijk betrekking op verschuldigd collegegeld van haar eigen studenten. Het risico is laag dat deze partijen niet aan hun verplichtingen kunnen voldoen.

Renterisico De Universiteit voor Humanistiek heeft geen leningen opgenomen of uitgegeven en loopt wat dat betreft geen risico’s. Wel houdt de Universiteit een groot deel van haar vermogen aan in liquide middelen, op bankrekeningen in rekening courant en zakelijke spaarrekeningen. De rentepercentages op deze bank tegoeden zijn het afgelopen jaar gedaald. Uit het oogpunt van voorzichtigheid wordt in de begroting altijd uitgegaan van een beperkt bedrag aan rente-inkomsten.

Marktwaarde De marktwaarde van de meeste in de balans verantwoorde financiële instrumenten, waaronder vorderingen, liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan. De financiële instrumenten (zowel financieel actief als financieel passief) worden gewaardeerd volgens de historische waarde.

Kasstroomrisico en liquiditeitsrisico De Universiteit voor Humanistiek wordt periodiek bevoorschot door haar financiers. Het kasstroomrisico en liquiditeitsrisico worden beperkt door de spreiding van betalingen. Het gehele banktegoed is direct opneembaar.

Niet in de balans opgenomen verplichtingen en activa Kopieermachines De Universiteit heeft overeenkomsten afgesloten voor de huur van kopieermachines. De overeenkomsten lopen af in maart 2012. In 2009 was de Universiteit een huurprijs verschuldigd van € 31.756,-.


47

Baten

Rijksbijdragen (8)

Rekening 2009 4.938.000

Begroting 2009 4.780.000

Rekening 2008 4.500.000

Rijksbijdrage Rijksbijdrage is hoger dan geraamd. Dit is het gevolg van loon- en prijscompensatie € 158.000,-. Daarnaast is het verschil met de Rijksbijdrage 2008 het gevolg van een hoger aantal behaalde graden en promoties.

Rekening Begroting Rekening 2009 2009 2008 College-, cursus-, les- en examengelden (9) Collegegelden sector WO 532.404 500.000 526.870 Collegegeld opleiding DBA/Phd 227.215 185.000 184.191 Collegegeld opleiding Integriteitsfunctionaris 38.940 - 25.960 Cursusgelden Zingeving en Professie 77.779 15.000 5.730 876.337 700.000 742.751

Collegegelden De collegegelden worden evenredig toegerekend aan de tijd gedurende het exploitatiejaar. Rekening Begroting 2009 2009 Baten werk in opdracht van derden (10) Contractonderwijs 8.100 10.000 Contractonderzoek 289.183 900.000 Af: Vooruitbetaalde kosten projecten -211.055 313.000 Bij: Vrijval voorziening verlieslatende projecten 508.339 597.000

Rekening 2008 12.660 558.658 176.562 9.873 404.629

In 2009 is een (door Hivos) extern gefinancierd project van start gegaan met een looptijd tot en met 2010. De totale contractwaarde gedurende de looptijd van het project bedraagt € 1.433.380,-. Het grote verschil begrote baten contractonderzoek en feitelijke baten is het gevolg van snelheid van de onderzoeken maar heeft ook betrekking op de inschatting ervan ten tijde van de opstelling van de begroting. Overige baten (11) Verhuur Detachering personeel Overige Boekwinst verkoop Drift 6

Rekening 2009

Begroting 2009

Rekening 2008

20.485 77.744 275.697 1.737.651 2.111.577

17.300 75.000 39.000 - 131.300

17.400 78.058 215.910 311.368

Op de verkoop van het pand Drift 6 is een boekwinst gerealiseerd die als bijzondere bate is opgenomen. De overige baten hebben voorts onder meer betrekking op de verkoop van studie- en onderwijsmateriaal en opbrengsten uit de restauratieve verzorging.

48


Lasten Rekening 2009 Begroting 2009 Rekening 2008 Personeelslasten (12) Brutolonen en salarissen 3.397.933 3.200.000 3.151.912 Sociale lasten 295.740 250.000 225.769 Pensioenpremie 426.268 400.000 384.061 Lonen en salarissen 4.119.941 3.850.000 3.761.742 Dotatie personele voorzieningen -2.657 60.000 184.912 Personeel niet in loondienst 599.708 440.000 422.429 Overige -1.003 50.000 62.092 Overige personele lasten 596.048 550.000 669.433 Af: uitkeringen 56.795 - 25.945 Totale personele lasten 4.659.194 4.400.000 4.405.230

Hogere personeelslasten houden met name verband met hogere lasten voortvloeiend uit extern gefinancierde projecten waaronder Hivos en Zingeving & Professie

Bezoldiging van bestuurders en vergoeding toezichthouders Duur dienstverband in het verslagjaar in dienst

vanaf College van bestuur Voorzitter Vice-voorzitter Lid Lid

01.10.05 01.01.90 01.01.90 01.09.03

tot

Belastbaar loon in dienst

Voorzieningen ten Uitkeringen in verband behoeve van beloningen met beëindiging van betaalbaar op termijn dienstverband

2009

2008

2009

2008

2009

2008

84.247 92.299 92.782 74.399

78.227 87.982 88.593 68.373

11.910 14.715 14.715 10.814

10.637 13.560 13.560 9.984

0 0 0 0

0 0 0 0

Stichtingsbestuur Voorzitter Secretaris Penningmeester Lid Lid Lid

Totalen

2009

2008

96.157 88.864 107.014 101.542 107.497 102.153 85.213 78.357

550 550 550 275 275 275

550 550 550 275 275 n.v.t.

Wet openbaarmaking uit Publieke middelen gefinancierde Topinkomens (WOPT) In 2009 is de in de wet WOPT opgenomen norminkomen niet overschreden. De leden van het College van Bestuur besteden slechts een deel van hun tijd aan de bestuursfunctie, waarbij alleen de voorzitter een roltoelage ontvangt welke in de bezoldiging is inbegrepen. Rekening Begroting Rekening 2009 2009 2008 Afschrijvingen (13) Materiële vaste activa 213.861 121.000 77.437

Rekening 2009 Begroting 2009 Rekening 2008 Huisvestingslasten (14) Huur 82.706 90.000 117.469 Onderhoud 15.272 20.000 13.918 Energie en water 74.123 75.000 45.792 Schoonmaakkosten 45.565 50.000 39.020 Heffingen 13.025 20.000 11.228 Overige 39.745 40.000 17.813 270.436 295.000 245.240


49

Rekening 2009 Begroting 2009 Rekening 2008 Overige lasten (15) Inventaris, apparatuur en leermiddelen 47.708 50.000 34.884 Bureaukosten 102.559 100.000 91.337 Documentatie 48.103 45.000 39.344 Reis-, verblijf-, representatiekosten 155.316 170.000 162.634 Accountantskosten 46.416 40.000 35.020 Overige 860.783 1.087.800 692.193 1.260.885 1.492.800 1.055.412 Overige lasten houden met name verband met begeleidingskosten verhuizing en kosten voortvloeiend uit extern gefinancierde projecten, zoals Hivos. Financiële baten/lasten (16) Rente baten Af: rentelasten en bankkosten Af: waardevermindering financiële vaste activa

Rekening 2009

Begroting 2009

Rekening 2008

44.523 4.000 - 16.381 - 155.258 -127.116 4.000

184.108 - 3.135 180.973

Waardevermindering financiële vaste activa houdt verband met de negatieve waarde van een Interest Rate Swap (IRS) per ultimo december 2009. Deze IRS is in 2008 afgesloten ten behoeve van een voorgenomen (roll over) lening voor de aankoop en verbouwing van het pand Kromme Nieuwegracht 29.

Honoraria van de accountant De volgende honoraria van KPMG Accountants zijn ten laste gebracht van de organisatie, een en ander zoals bedoeld in artikel 2:382a BW. KPMG Overig KPMG Totaal Accountants N.V. netwerk KPMG 2009 2009 2009 Onderzoek van de jaarrekening 39.716 - Andere controleopdrachten 6.700 - Adviesdiensten op fiscaal terrein - - Andere niet controlediensten - - 46.416 -

39.716 6.700 46.416

KPMG Overig KPMG Totaal Accountants N.V. netwerk KPMG 2008 2008 2008 Onderzoek van de jaarrekening 30.620 - 30.620 Andere controleopdrachten 4.400 - 4.400 Adviesdiensten op fiscaal terrein - - Andere niet controlediensten - - 35.020 - 35.020

50


O v e rig e g e g e v e ns


51

Resultaatbestemming Het College van Bestuur heeft in zijn vergadering van 28 mei 2010 het besluit genomen het resultaat van € 1.902.761,- als volgt te bestemmen Algemene reserve € 169.963, Bestemmingsreserve inverdiende gelden - € 4.853, Bestemmingsreserve gebouw € 1.737.651,-

uitwisseling en maatwerktrajecten De UvH heeft een uitwisselingsovereenkomst met de Vrije Universiteit Brussel. Er waren in 2009 geen maatwerktrajecten voor bekostigde studenten aan derden.

Gebeurtenissen na Balansdatum

Het koop contract van het pand Kromme Nieuwegracht 29.

52


Foto: Jos Kuklewski

De in 2008 afgesloten IRS (Interest Rate Swap) is op 25 maart 2010 ontbonden. Deze IRS diende ter afdekking van een lening ten behoeve van de toen voorgenomen aankoop en verbouwing van het pand Kromme Nieuwegracht 29. Vanwege een ‘hand op de knip’ beleid bleven de verbouwingskosten onder de ramingen waardoor een lening uiteindelijk niet nodig is gebleken. De negatieve waarde van de IRS bedroeg op de verkoopdatum € 179.000,- van welk bedrag ultimo 2009 al € 155.257,- ten laste van het resultaat is gebracht.

Aan: het College van Bestuur van de Universiteit voor Humanistiek

Accountantsverklaring Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2009 van de Universiteit voor Humanistiek te Utrecht bestaande uit de balans per 31 december 2009 en de staat van baten en lasten over 2009 met de toelichting gecontroleerd.

Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de universiteit is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Tevens is het bestuur van de universiteit verantwoordelijk voor de financiële rechtmatigheid van de in de jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties. Dit houdt in dat deze bedragen in overeenstemming dienen te zijn met de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen. Deze verantwoordelijkheden omvatten onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat en voor de naleving van de relevante weten regelgeving, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle, als bedoeld in artikel 2.9, derde lid van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht waaronder het Onderwijscontroleprotocol OCW 2009. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat alsmede het voor de naleving van de betreffende wet en regelgeving relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de universiteit. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de stichting heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de Universiteit voor Humanistiek per 31 december 2009 en van het resultaat over 2009 in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten, lasten en balansmutaties over 2009 voldoen aan de eisen van financiële rechtmatigheid. Dit houdt in dat deze bedragen in overeenstemming zijn met de in het Onderwijscontroleprotocol OCW 2009 (paragraaf 2.2.2 Referentiekader) opgenomen relevante weten regelgeving.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Den Haag, 9 juni 2010 KPMG ACCOUNTANTS N.V. W.A. Touw RA


53

54


bijlage Lijst van Publicaties

Dissertaties Bersselaar, V. van den (2009, september 16). Bestaansethiek. Normatieve professionalisering en de ethiek van identiteits-, levens- en zingevingsvragen. UvH Universiteit voor Humanistiek (423 pag.) (Amsterdam: Humanistic University Press SWP) (ISBN 9789088500695). Promotor/copromotor: prof. dr. H.P. Kunneman & G. Widdershoven. Jansen, J. (2009, maart 18). De leraar als koelie. Postmoderne kritische pedagogiek. UvH Universiteit voor Humanistiek (279 pag.) (Amersfoort: Uitgeverij Agiel) (ISBN 9789077834404). Promotor: prof. dr. H. Letiche. Meenen, H.A. van (2009, april 22). Exploring normative professionalism, an auto ethnograpy of audit in the aid industry. UvH Universiteit voor Humanistiek (319 pag.) (Capelle aan den IJssel: Op Honk Design) (ISBN 9789081414012). Promotor/copromotor: prof. dr. H. Letiche & J.L. Moriceau. Voogt, L.P. (2009, april 22). De ervaringswereld van patiënten met chronische pijn. UvH Universiteit voor Humanistiek (125 pag.) (Den Haag: Uitgeverij Lemma) (ISBN 9789059314122). Promotor/copromotor: prof. dr. I. Maso & prof. dr. J. van Mens-Verhulst. Westerik, J.J.N. (2009, oktober 27). ‘Dit is leven’. Een studie naar ex-prostituees. UvH Universiteit voor Humanistiek (163 pag.) (ISBN 9789090244686). Promotor/copromotor: prof.dr. R.P. Hortulanus & dr. B. Valkenburg.

Wetenschappelijk gerefereerd Artikelen in tijdschriften Baars, J. (2009). The importance of aging and the life world for the present economic crisis. The Journal of Nutrition, Health & Aging, (ISSN 1279-7707), 13(1), 18. Derkx, P.H.J.M. (2009). Ending Aging: Should We Aim for It? The Journal of Nutrition, Health & Aging, (ISSN 1279-7707), 13(Supplement 1, 2009, June), S379-S379. Duyndam, J. (2009). Girard and Levinas, Cain and Abel, Mimesis and the Face. Contagion. Journal of Violence, Mimesis, and Culture, (ISSN 1075-7201), 15/16, 237-248. Ewijk, H. van (2009). Citizenship-based social work. International Social Work, (ISSN 0020-8728), 52(2), 158-170. Kaulingfreks, R.G.A., Lightfoot, G. & Letiche, H. (2009). The man in the black hat. Culture and Organization, 15(2), 151-166. Koolschijn, P.C.M.P., Haren, N.E.M. van, Lensvelt-Mulders, G.J.L.M., Hulshoff Pol, H.E. & Kahn, R.S. (2009). Brain volume abnormalities in major depressive disorder: a metaanalysis of magnetic resonance imaging studies. Human Brain Mapping, (ISSN 1065-9471), 30(11), 3719-3735.

Lensvelt-Mulders, G.J.L.M., Lugtig, P. & Hubregtse, M. (2009). Separating Selection Bias and Non-coverage in Internet Panels using Propensity Matching. Survey Practice, august. Letiche, H. (2009). Reflexity & affectivity. Culture & Organizations, 15(3), 291-306. Letiche, H. (2009). The dark side of organizational knowing. Emergence: Complexity & Organization (E:CO), 11(4), 59-70. Letiche, H. (2009). Affordances. Emergence: Complexity & Organization (E:CO), 11(3), 61-72. Letiche, H. (2009). Doubling. Society and Business Review, (ISSN 1746-5680), 4(1), 8-25. Letiche, H. (2009). Introduction: From motivation to Melville and back again. Society and Business Review, (ISSN 17465680), 4(2). Lightfoot, G., Lilley, S. & Pelzer, P. (2009). Motivating Risk? The sublime supplement of market exchange. Society and Business Review, (ISSN 1746-5680), 4(2), 110-122. Reavey, P. & Brown, S.D. (2009). The spaces and objects of memory: Child sexual abuse. Culture & Psychology, (ISSN 1354-067X). Schuitema, J.A., Veugelers, W.M.M.H., Rijlaarsdam, G. & Dam, G. ten (2009). Two Instructional Designs for Dialogical Citizenship Education. British Journal of Educational Psychology, (ISSN 0007-0998), 97(436-261). Selten, J.P., Frissen, A., Lensvelt-Mulders, G.J.L.M. & Morgan, V. (2009). Schizophrenia and 1957 Pandemic of Influenza: Meta-Analysis. Schizophrenia Bulletin, (ISSN 0586-7614), doi:10.109(doi:10.1093/schbul/sbp147). Veugelers, W.M.M.H. (2009). Active Student Participation in Citizenship Education. Curriculum and teaching, (ISSN 0726-416X), 24(2). Veugelers, W.M.M.H., Boerwinkel, D. & Waarloo, A.J. (2009). Burgerschapsvorming, Duurzaamheid en Natuurwetenschappelijk onderwijs. Pedagogiek, (ISSN 1567-7109), 29(2), 155-172.

Artikel in bundel - proceedings Derkx, P.H.J.M. (2009). Engineering Substantially Prolonged Human Lifespans: Biotechnological Enhancement and Ethics. In R. Edmondson & H.-J. von Kondratowitz (Eds.), Valuing Older People: A Humanist Approach to Ageing (pp. 177-198). Bristol: The Policy Press (ISBN 9781847422927). Duyndam, J. (2009). Girard’s Anthropology of Addiction. In G. Bottà & M. Härmänmaa (Eds.), Language and the Scientific Imagination. Helsinki: University of Helsinki, Language Centre (ISBN 978-952-10-6118-9). Pieters, C.P. (2009). A Pattern-Oriented Approach to Health; Using PAC in a Discourse of Health. In M. Demiralp, V. Mladenov, L. Zadeh, L. Chua, M. Sugeno, S. Kartalopoulos, R. Yager, I. Sandberg, A. Varonides, Kinshuk, R. Kamisetty, C. Long, D. Kazakos, A. Aggarwal, K.D. Klaes & V. Neagoe (Eds.), (pp. 126-


55

134). INTERNATIONAL JOURNAL of EDUCATION AND INFORMATION TECHNOLOGIES. Pieters, C.P. (2009). Patterns, Complexity and the Lingua Democratica: Introducing a Pattern-Oriented Approach to Complexity. In E. Mastorakis, A. Croituru, V.E. Balas, E. Son & V. Mladenov (Eds.), Proceedings of the 10th International Conference on Automation and Information (pp. 269-274). Prague: WSEAS Press (ISBN 978-960-474-064-2).

Boekdeel - hoofdstuk Duyndam, J. (2009). Sincerely Me. Enjoyment and the Truth of Hedonism. In B. Hofmeyr (Ed.), Radical Passivity. Rethinking Ethical Agency in Levinas (Library of Ethics and Applied Philosophy, 20) (pp. 67-78). Heidelberg: Springer (Springer Science + Business Media) (ISBN 978-1-4020-9346-3). Leeman, Y.A.M. & Pels, T. (2009). Bürgerschaftliche Erziehung im höllandischen multietnischen Kontext. In K. Sauer & J. Held (Eds.), Wege der Integration in heterogenen Gesellschaften - vergleichende Studien (pp. 178-192). Wiesbaden: VS Verlag für sozailwissenschaften (ISBN 978 3 531 16 783 1). Leeman, Y.A.M., Koeven, E., Lange, H. de & Roefs, E. (2009). Pedagogische kwaliteit van de leraar. Opdiepen en ontwikkelen. In B. van Oers, Y. Leeman & M. Volman (Eds.), Burgerschapsvorming en identiteitsontwikkeling. Een bijdrage aan pedagogische kwaliteit in het onderwijs (pp. 103-115). Assen: Van Gorcum (ISBN 978 90 232 44 76 9). Leenders, H. & Veugelers, W.M.M.H. (2009). Different Perspectives on Values and Citizenship Education. In J. Zajda & J. Daun (Eds.), Global Values Education. teaching Democracy and Peace (pp. 21-34). Dordrecht/Heidelberg/ London/ New York: Heidelberg (ISBN 9789048125098). Letiche, H. (2009). Case Studies with the Elderly. In A. Mills, G. Durepos & E. Wiebe (Eds.), Sage Encyclopedia of Case Study Research. Londen UK: Sage (ISBN 9781412956703).

Boekredactie Leeman, Y.A.M., Oers, B. van & Volman, M. (Eds.). (2009). Burgerschapsvorming en identiteitsontwikkeling. Een bijdrage aan pedagogische kwaliteit in het onderwijs. Assen: Van Gorcum (ISBN 978 90 232 44 76 9).

Redactie themanummer tijdschrift Letiche, H. & Dooley, K. (Eds.). (2009). Emergence: Complexity & Organization (E:CO), 11(3). Letiche, H. & Pelzer, P. (Eds.). (2009). Society and Business Review, (ISSN 1746-5680), 4(2).

Wetenschappelijk niet gerefereerd Artikel in tijdschrift Anbeek, C.W. (2009). The Beauty of Ten Thousand Blooming Flowers. Journal of the European Society of Women in Theological Research, (ISSN 1783-2454), 17, 59-68.

Artikel in bundel - proceedings Derkx, P.H.J.M. (2009). Substantial Life Extension and Meanings of Life. In W.B. Drees (Ed.), Technology, Trust, and Religion: Roles of Religions in Controversies on Ecology and the Modification of Life (pp. 197-220). [Amsterdam]: Leiden University Press (ISBN 978 90 8728 059 8).

56


Duyndam, J. (2009). Empathy and the Potential Body of Imagination. In G. Bottà & M. Härmänmaa (Eds.), Language and the Scientific Imagination. Helsinki: University of Helsinki, Language Centre (ISBN 978-952-106118-9). Gupta, J.A. (2009). From equal education to (gender) education for equality: Preparing girls and boys for equal citizenship in the 21st century. In Gender equality and education: preparing equal citizens. Athens: Research Center for Gender Equality (KETHI). Kate, L. ten (2009). Zwischen Immunität und Unendlichkeit. Der Ort in Peter Sloterdijks Sphärologie, im Hinblick auf seine Durchdenkung der christlichen Erbe. In Sjoerd. van.Tuinen Marc Jongen Koenraad Hemelsoet (Ed.), Die Vermessung des Ungeheueren. Philosophie nach Peter Sloterdijk (pp. 120-130). München: Wilhelm Fink Verlag. Los, W.F. (2009). The legacy of the Enlightment: citizenship education and nation builfing in Dutch national history textbooks in the early nineteenth century. In Programme and Abstractbook. Utrecht.

Boek - monografie - editorial book Brown, S.D. (2009). Psychology without foundations: History, philosophy and psychosocial theory. Londen: Sage (ISBN 9780761972273).

Boekdeel - hoofdstuk Alma, H.A. (2009). De esthetische en religieuze potentie van het alledaagse: John Dewey’s naturalistische visie op de religieuze ervaring. In J. Pieper & M. van Uden (Eds.), Zichtbare en onzichtbare religie (pp. 28-38). Tilburg: KSGV (ISBN 9789056253158). Alma, H.A. & Smaling, A. (2009). Humanisme als bron van zin. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 233-247). Amsterdam: Humanistic University Press (ISBN 9789088500701). Alma, H.A. (2009). Imagination and transcendence: The transcendental dimension in art from a psychological point of view. In H. Alma, M. Barnard & V. Kuester (Eds.), Visual arts and religion (pp. 109-123). Berlin: LIT Verlag (ISBN 9783825807085). Alma, H.A. & Smaling, A. (2009). Zingeving en levensbeschouwing: een conceptuele en thematische verkenning. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 17-34). Amsterdam: Humanistic University Press (ISBN 9789088500701). Anbeek, C.W. (2009). Ervaringen van een geestelijk verzorger met mindfulness in de GGZ. In E. Stoppelenburg & E. Maex (Eds.), Mindfulness: spirituele traditie of therapeutische techniek? (pp. 64-73). Tilburg: KSGV (ISBN 9789075886382). Brown, S.D. (2009). Between the planes: Deleuze and social science. In C. Bruun Jensen & K. Rodje (Eds.), Deleuzian intersections in scinece, technology and anthropology. Den Haag: Jongbloed (ISBN 9781845456146). Campen, M.K.A. van (2009). Geluk en politiek bij al-Farabi. In M. van den Bossche & R. Vandemeulebroecke (Eds.), Humanismen; filosofische beschouwingen over diversiteit en pluraliteit (pp. 213-224). Brussel: VUB Press (ISBN 97890548756666).

Derkx, P. (2009). Humanisme als moderne levensbeschouwing. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft: studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 43-57). Amsterdam: SWP, Humanistics University Press (ISBN 978 90 8850 070 1). Dohmen, L.J.M.C. (2009). De onontkoombare reis naar de diepte. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 85-104). Amsterdam: Humanistics University Press SWP (ISBN 9789088500701). Dohmen, L.J.M.C. (2009). Filosofische bronnen van zelfzorg en zin. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 181-196). Amsterdam: Humanistics University Press SWP (ISBN 9789088500701). Duyndam, J. (2009). Inspiratie door voorbeeldfiguren. Een humanistische visie. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (Humanistics University Press) (pp. 107-119). Amsterdam: Humanistics University Press SWP (ISBN 9789088500701). Jansz, U. (2009). De zeden en de natuur. Multatuli over sekse. In M. Aerts, M. Everard & A. Sneller (Eds.), Kunne. Reeks Nederlandse Begripsgeschiedenis VI. Amsterdam: Amsterdam University Press. Kate, L. ten (2009). Bataille’s Philosophy of the Limit: On the Entanglement of Eros and Christianity in his Work. In W. Du Gardijn (Ed.), Violence can be Lovely (SG, 01) (pp. 18-20). Utrecht: Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (ISBN 978-90-17-15942-0). Kaulingfreks, R.G.A. & Alma, H. (2009). Kunst als bron van zin. In H. Alma & A Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft, studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 171-178). Amsterdam: HUP (ISBN 978 90 8850 740). Laceulle, H. (2009). Menno ter Braak als voorbeeldfiguur voor een kritisch humanisme ? In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 121-129). Amsterdam: Humanistic University Press SWP (ISBN 9789088500701). Letiche, H. (2009). Chiasms. In J. Latimer & M. Schillmeier (Eds.), Un/Knowing Bodies (pp. 63-84). Londen: WileyBlackwell (ISBN 9781450190831). Letiche, H. (2009). Ethik der “Einfuhlung” als radikale Beziehungsstruktur. In G. Funke & R. Kuhn (Eds.), Recht Okonomie und Ethik (pp. 141-161). Frieburg: Alber-Verlag. Maas, A.J.J.A. (2009). Human ageing a social collaborative ....? (e-boekdeel). In Inter-disciplinary net. A global network for Dynamic research and Publishing. Mooren, J.H.M. (2009). Identiteit en Morele Verbeelding. De verbeelding in het humanistisch raadswerk. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 211-229). Amsterdam: Humanistics University Press/Uitgeverij SWP (ISBN 978 90 8850 070 1). Mooren, J.H.M. (2009). Zinvol leven en de praktijk van het humanistisch raadswerk. In H. Alma & A. Smaling (Eds.), Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin (pp. 199-208). Amsterdam: Humanistisc University Press/Uitgeverij SWP (ISBN 978 90 8850 070 1).

Boekredactie Alma, H.A. (Ed.). (2009). Visual arts and religion. Berlin: LIT Verlag (ISBN 9783825807085). Alma, H.A. & Smaling, A. (Eds.). (2009). Waarvoor je leeft. Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Humanistic University Press SWP (ISBN 9789088500701).

Redactie themanummer tijdschrift Duyndam, J. & Riessen, R. van (Eds.). (2009). Mededelingen van de Levinas-Studiekring, (ISSN 1385-4739).

Extern rapport Bron, J.L., Veugelers, W.M.M.H. & Vliet, E. van (2009). Leerplanverkenning Actief Burgerschap. Handreiking voor Schoolontwikkeling. Enschede: SLO. Klaassen, C. & Veugelers, W.M.M.H. (2009). Verantwoording van Waardegericht Onderwijs. Pedagogische Kwaliteit (Ext. rep. 78). Nijmegen: Radboud Universiteit. Veugelers, W.M.M.H. & Schuitema, J.A. (2009). Leerlingen over burgerschapsvorming. Pedagogische Kwaliteit (Ext. rep. 75). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam ILO.

Inaugurele rede Dohmen, L.J.M.C. (2009). Pleidooi voor een nieuwe publieke moraal. Beschouwingen over humanisme, moraal en zin. Amsterdam: Humanistic University Press (SWP) (ISBN 9789088500671). Maas, A.J.J.A. (2009). Vele tinten grijs: naar een rationeel perspectief op ouderen en zorg (2009, maart 04). Amsterdam: Humanistic University Press SWP (ISBN 9789088500558).

Vakpublicatie Artikel in tijdschrift Alma, H.A. (2009). Geestelijke verzorging als verbeeldingsvol spel. Handelingen. Tijdschrift voor praktische theologie, 36(4), 2-13. Alphen, E. van (2009). Digitaal engagement. Het creëren van intieme ruimtes in de elektronische globalisering. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(37), 19-30. Anbeek, C.W. (2009). Ervaringen van een geestelijk verzorger met mindfulness in de GGZ. Tijdschrift geestelijke verzorging, (ISSN 1567-3499), 11(50), 16-20. Anbeek, C.W. (2009). Gespreksgroepen over levensvragen: een plaats in de GGZ? Psychopraxis, (ISSN 1566-6166), 10(6), 231-234. Baars, J. (2009). Globalisering heeft ook voor ouderen ingrijpende gevolgen. Geron, Tijdschrift over ouder worden en maatschappij, (ISSN 1389-143X), 11(3), 4-7. Bakker, D. (2009). Normatieve professionalisering van educatie-humanistici: een eerste exporatie met behulp van de zelfconfrontatiemethode. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(38), 83-94. Bakker, D. (2009). Zelfconfrontatie als onderzoeksmethode. KWALON, (ISSN 1385 1535), 14(1), 37-42. Gupta, J.A. (2009). Between creation, evolution and genetic engineering: biology in need of a new bioethics? Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(38), 35-43. Gupta, J.A. (2009). What would you do, doctor sahib ?: Pre-natal testing in the socio-cultural context of India. theNewsletter (IIAS), 52, 18-19.


57

Jorna, A.A.M. (2009). Echte woorden. Waar haal je die vandaan? Mystieke bronnen in geestelijke verzorging. Tijdschrift geestelijke verzorging, (ISSN 1567-3499), 12(54), 12-24. Kaulingfreks, F. (2009). ‘Rebel without a cause’ anno 2009. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(37), 44-53. Kaulingfreks, F. (2009). Een kritische blik op het Nederlandse veiligheidsbeleid. Interview met Britta Böhler. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(39), 24-33. Kunneman, H.P. (2009). Biologie, ethiek en humanistiek. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(38), 2-14. Kunneman, H.P. (2009). Ten geleide. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(39), 2-4. Mooren, J.H.M. & Tuinman, N. (2009). Eigenheid en verbondenheid. Over humanisme en rituelen. Handelingen. Tijdschrift voor praktische theologie, 27-37. Sools, A.M. (2009). De verhalen die wij leven. Narratieve psychologie als methode. KWALON, (ISSN 1385 1535), 3. Suransky, A.C. (2009). Een nieuwe visie op veiligheid. In gesprek met Tini van Goor van HIVOS over ontwikkelingssamenwerking en mondiale veiligheid. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(39), 58-66. Veugelers, W.M.M.H. (2009). Het morele en het politieke in wereldburgerschap. Omgaan met verschillen in het onderwijs. Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(40), 51-60.

Gasenbeek, A. (2009). Het Korps Mariniers. In E. Kamp (Ed.), ‘Raadsman, heeft u nog raad?’ (pp. 51-53). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282345). Gasenbeek, A. (2009). Humanisme. In E. Kamp (Ed.), ‘Raadsman, heeft u nog raad?’ (pp. 93-98). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282345). Kaulingfreks, R.G.A. (2009). The broken mug. In F. Candlin & R. Guins (Eds.), The Object Reader (pp. 454-456). London: Routledge (ISBN 9780415452304). Kunneman, H.P. (2009). Moraliteit en agressie in relaties en opvoeding. In W. Heuves & N.J. Nicolai (Eds.), Narcisme. Psychoanalytische beschouwingen (pp. 116-146). Amsterdam: Boom (ISBN 9789085066903). Leeman, Y.A.M. (2009). Interetnische conflicten in het voortgezet onderwijs. In E. Berkeley & G. Walraven (Eds.), Dialoog op school. Investeren in een pluriforme samenleving (pp. 30-31). Den Haag: Nicis Institute (ISBN 978 90 77389 706). Leeman, Y.A.M. (2009). Onderwijs plus lectoren: nar een pedagogisch kwaliteitskenmerk. In W. Wardekker (Ed.), Onderwijs Plus. Markering van vijf jaar lectoraat (pp. 9-15). Zwolle: Windesheim. Lectoraat Pedagogische Kwaliteit van het onderwijs (ISBN 978 90 77901 20 5).

Artikel in bundel - proceedings

Redactie themanummer tijdschrift

Leeman, Y.A.M. (2009). Leraren kunnen van spinnen leren. In Evidence based: het beste onderwijs? (pp. 19-26). Zwolle: Windesheim. Lectoraat Pedagogische Kwaliteit van het onderwijs. Leeman, Y.A.M. (2009). Onderzoekende houding binnen opleiden in de school. In Botsende verwachtingen? De lerarenopleider als bruggenhoofd bij verandering. (pp. 133-134). Gent. Belgïe. Mooren, J.H.M. (2009). Geestelijke verzorging en het verschil met geestelijke gezondheidszorg. In Verslag van de Conferentie Geestelijke Verzorging in IJmond-Noord. ‘Niet alleen een zaak van de kerken!’ (pp. 3-7).

Kaulingfreks, F. (Ed.). (2009). Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(37). Kunneman, H.P. (Ed.). (2009). Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(38). Mooren, J.H.M. (Ed.). (2009). Handelingen, Tijdschrift voor praktische theologie, 4. Suransky, A.C. (Ed.). (2009). Tijdschrift voor humanistiek, (ISSN 1567-7117), 10(39).

Boekdeel - hoofdstuk Alma, H.A. (2009). De vitaliteit van vrijzinnigheid. In R. van Boxtel, W. Dik, Th. de Graaf, A. Rinnooy Kan & H. Wijers (Eds.), Open en onbevangen: De noodzaak van politieke vrijzinnigheid (pp. 34-43). Amsterdam: Balans (ISBN 9789460030154). Dohmen, L.J.M.C. (2009). Inleiding. In G. Smolders, M. Verbeek & T. Bobbink (Eds.), Savannah’s Silver Stories (pp. 17-33). Utrecht: Stichting De Luister en boekwinkel Savannah Bay (ISBN 9789090247210). Gasenbeek, A. (2009). De Dienst Humanistische Geestelijke Verzorging bij de krijgsmacht. In E. Kamp (Ed.), ‘Raadsman, heeft u nog raad?’ (pp. 30-33). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282345). Gasenbeek, A. (2009). Het Humanistisch Verbond. In E. Kamp (Ed.), ‘Raadsman heeft u nog raad?’ (pp. 71-74). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282345).

58


Boekredactie Derkx, P.H.J.M. (Ed.). (2009). J.P. van Praag. Om de geestelijke weerbaarheid van humanisten (Humanistisch Erfgoed, 5). Breda: Papieren Tijger (ISBN 978-90-6728-241-3).

Populariserende publicatie Artikel in tijdschrift Alma, H.A. (2009). Geloven in een open samenleving. Gamma. tijdschrift van de st. Teilhard de Chardin, (ISSN 1570-0089), 16(4), 15-23. Alma, H.A. (2009). Geloven in een open samenleving. Tijd en Taak, (ISSN 0927-6084), 2-7. Dohmen, L.J.M.C. (2009). In memoriam Patricia de Martelaere. Filosofie Magazine, (ISSN 0928-1789), 6(3). Gasenbeek, A. (2009). Het ‘humanistische’ hart van de collectie. De Vrijdenker, (ISSN 1872-1478), 40(1), 12-13. Schreurs, M. (2009). Humanistische voorbeeldfiguren in de romans van Salman Rushdie. Civis mundi, (ISSN 0030-3283), 204-208.

Boekdeel - hoofdstuk Gasenbeek, A. (2009). Jaap van Praag (1911-1981): een korte levensschets. In P. Derkx (Ed.), J.P. van Praag: om de geestelijke weerbaarheid van humanisten (Humanistisch Erfgoed, 5) (pp. 9-16). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282413).

Bijdrage week- of dagblad Baars, J. (24-04-2009). De leeftijdscultus is doorgeschoten. Trouw - De Verdieping Derkx, P.H.J.M. (23-07-2009). Invriezen van eicellen is geen wensgeneeskunde. Trouw, pp. 25-25.

foto:Lilian van Rooij

Gasenbeek, A. (2009). Oorlog en vrede, en de humanistische traditie. In P. Breekveldt (Ed.), Vredesduif op eigen vleugels (Humanistisch Erfgoed, 11) (pp. 147-151). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282406). Gasenbeek, A. (2009). Voorbeeld(ige) humanisten. In W. Mennings, W. Veraart & P. Edelman (Eds.), Voorlopig ben ik humanist: teksten en voordrachten van Jan van Zijverden (1928-2003) (Humanistisch Erfgoed, 10) (pp. 11-15). Breda: Papieren Tijger (ISBN 9789067282246). Maas, A.J.J.A. (2009). Voorlopig ben ik humanist: teksten en voordrachten van Jan van Zijverden. In W. Mennings, W. Veraart & P. Edelman (Eds.), Overpeinzingen over humaan gedragen in een dynamisch tijdsgewricht. Een postume ontmoeting met Jan van Zijverden, humaan denker en doener (pp. 27-44). Breda: papieren Tijger / Het Humanistisch Archief (ISBN 9789067282246).


59

Colofon Productie Universiteit voor Humanistiek Vormgeving carta communicatie & grafisch ontwerp, Utrecht Foto‘s omslag Arnaud Mooij, Lilian van Rooij Druk ZuidamUithof Drukkerijen © 2010 Universiteit voor Humanistiek

jaarverslag

2009 universiteit voor humanistiek

universiteit

voor

humanistiek

Kromme Nieuwegracht 29, 3512 HD Utrecht T (030) 239 01 00 E [email protected]

F (030) 234 07 38

www.uvh.nl

u vh j a a r v e r s l a g 2 0 0 9 universiteit

voor

humanistiek utrecht

u vh j a a r v e r s l a g u n i v e r s i t e i t v o o r h u m a n i s t i e k u t r e c h t

Recommend Documents