Twintig jaar Vlaamse Gemeenschapscommissie in Brussel : sterke groei in een model onder spanning ( )

                            Witte Els   Vrije Universiteit Brussel/BRIO     2010                        

 

Twintig jaar Vlaamse Gemeenschapscommissie in Brussel : sterke groei in een model onder spanning (1989-2009)

De  VGC  en  haar  maatschappelijk-­‐politieke  omgeving     Politieke   instellingen   functioneren   in   een   welbepaalde   samenleving   en   binnen   een   welbepaald   politiek-­‐ ideologisch  model.  Ze  zijn  de  emanatie  van  de  maatschappij  en  van  haar  sociaal-­‐politieke  verhoudingen.  Als   ze,  zoals  dat  bij  de  Vlaamse  Gemeenschapscommissie  (VGC)  het  geval  is,  een  onderdeel  uitmaken  van  een   groter  geheel,  de  taakafbakening  het  gevolg  is  van  verschillende  politieke  strategieën  en  de  interactie  met   de   andere   onderdelen   van   het   model   een   essentieel   element   vormt,   dan   wordt   het   overzicht   van   twintig   jaar  functioneren  een  complex  verhaal,  zeker  als  de  samenleving  waarbinnen  de  instelling  opereert  in  die   periode  ook  sterk  wijzigt.       De  VGC  dankt  haar  bestaan  in  1989  inderdaad  aan  verschillende  politieke  strategieën.  De  oudste  is   ontegensprekelijk  die  van  de  Vlamingen  in  Brussel.  In  hun  decennialange  moeizame  strijd  voor  een  plaats  in   de  verfranste  hoofdstad  zijn  ze  na  verloop  van  tijd    tot  het  besluit  gekomen  dat  de  uitbouw  van  een  eigen   gemeenschap  met  eigen  instellingen  de  meeste  vruchten  kan  afwerpen.  Vooral  vanaf  de  tweede  helft  van   de   jaren   1960,   als   een   nieuwe   generatie   van   democratische   Vlamingen     zich   laat   horen,   zien   tal   van   nieuwe   verenigingen,  sociaal-­‐culturele  raden,  trefcentra  en  overkoepelende  organisaties  het  licht.  De  Nederlandse   Commissie   voor   Cultuur   geeft   er   vanaf   1971   vorm   aan     en     zorgt   voor   nieuwe   impulsen   en   vooral   voor   1 continuïteit .   De   VGC   kan   in1989   dus   bouwen   op   een   bestaande   en   goed   uitgewerkte   traditie.   Haar   voornaamste   taak   bestaat   er   dan   ook   in     om,   over   de   zuilen   heen,     de   Nederlandstalige   gemeen-­‐   schapsvoorzieningen   met   betrekking   tot   cultuur,   onderwijs   en   persoons-­‐   gebonden   materies   in   het   Brusselse  gewest  uit  te  bouwen.     Maar   de   VGC   ligt   ook   diep   ingebed   in     de   strategie   die   de   Vlamingen   ten   aanzien   van   Brussel   ontwikkeld   hebben.   Sedert   lang   legt   men   in   de   Vlaamse   beweging   immers   de   nadruk   op   de   twee   grote   gemeenschappen     (Neder-­‐   landstalige   en   Franstalige)   en   bepleit   men     een   tweeledige   federale     staatsstructuur.   Een   sterke   band   tussen   de     Vlamingen   in   Vlaanderen   en   de   Vlamingen   in   Brussel     maakt   2 daar  deel  van  uit.  Via  de  VGC  moet    die  band  toegehaald  kunnen  worden .     Met    de  Brusselwet  van  1989  wordt  echter  een  compromis  tussen    twee  visies  bereikt.  Tegenover   de  tweeledigheid  van  de  gemeenschappen  zetten  de  Franstaligen  immers  de  drieledigheid  van  de  gewesten   voorop,   waarbij   Brussel   evenals   Vlaanderen   en   Wallonië   het   statuut   van   gewest   moet     krijgen.   In   dat   compromis  vervult  de  VGC  een  belangrijke  rol.  Voor  de  gewestmateries  functioneert  voortaan  het  Brussels   Hoofdstedelijk   Gewest   (BHG),   maar   de   beide   gemeenschappen   beschikken   op   het   terrein   van   de   gemeenschapsmateries   over   een   eigen   bestuur   :   de   Vlaamse   Gemeenschapscommissie   (VGC)   en   de   Commission   Communautaire   Française   (CoCof)   .   Hun   bevoegheden   slaan   op   de   unicommunautaire   instellingen  voor  cultuur,  onderwijs  en  persoonsgebonden  aangelegenheden  en  op  de  Brusselaars  die  zich   op   vrijwillige   basis   tot   een   van   beide   gemeenschappen   richten.   Er   is   dus   sprake   van   een   vrije   aansluiting   en   3 de  keuze  zelf  is  ook  herroepbaar .     Op   die   manier   ontstaan   er   voor   de   VGC   verschillende   institutionele   verbanden.   Voor   de   Vlaamse   gemeenschap  (regering)  is  ze  een  ondergeschikt  bestuur,  waarover  deze  de  voogdij  heeft.  De  VGC  kan  wel   eigen  projecten  opstarten  maar  deze  moeten  zoveel  mogelijk  ingepast  worden  in  de  Vlaamse  decreten  en   reglementen.   Haar   aanbod   moet   zich   oriënteren   op   de   basis-­‐   behoeften   van   de   Vlamingen   in   Brussel.   De   Vlaamse  minister  voor  Brusselse  aangelegenheden,  een  functie  die  ook  in  1989  het  licht  ziet,  is  belast  met   de  voogdij  en  hij/zij  maakt  met  raadgevende  stem  deel  uit  van  het  college  van  de  VGC.  Tussen  het  college   en   de   Vlaamse   regering   heeft   er   ook   regelmatig   overleg   plaats.   Op   administratief   vlak   bestaat   er   een   4 Brusselse  Cel  die  belast  is  met  de  dossierbehandeling,  de  opvolging  van  de  begroting  en  de  voogdij .     Intense  banden  zijn  er  echter  ook  met  het  BHG.  De  gekozenen  van  de  Nederlandse  taalgroep  van   de  Raad  van  het  BHG  vormen  immers  samen  de  Raad  van  de  VGC.  De  Vlaamse  ministers  van  de  regering   1

  Zie   S.Parmentier,   Vereniging   en   identiteit.   De   opbouw   van   een   Nederlandstalig   sociaal-­‐cultureel   netwerk   te   Brussel   (1960-­‐1986).  VUBPress,  1988  (Taal  en  Sociale  Integratie,10).   2   E.Witte   &   R.   De   Groof,   Vlamingen   denken   over   Brussel   (1995-­‐2005),   in   R.   De   Groof   e.a.,   Politiek,   taal,   onderwijs   en   samenleving  in  beweging.  VUBPress,  2005,39-­‐42  (Brusselse  Thema’s,  14).   3   J.Velaers,   ‘Vlaanderen   laat   Brussel   niet   los’   :   De   Vlaamse   invulling   van   de   gemeenschapsautonomie   in   het   tweetalig   gebied   Brussel-­‐Hoofdstad,   in   E.Witte,   A.Alen,   H.Dumont,   R.Ergec,   Het   statuut   van   Brussel.   Bruxelles   et   son   statut.Brussel,  1999,  597-­‐615.   4  J.Velaers,  De  Vlaamse  invulling  van  de  gemeenschapsautonomie,  604-­‐611.  

2 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

van  het  BHG  maken  samen  het  college  van  de  VGC  uit.  Samenhang  tussen  het  Brussels  gewestelijk  en  het   Brussels   gemeenschapsbeleid   wordt   op   die   manier   gestimuleerd   en   zeker   ook   gegarandeerd,   want   het   gaat   5 telkens  om  dezelfde  mandatarissen  en  regeerders .     Maar   de   VGC     sluit   ook   nog   aan   bij   het   gemeentelijke   niveau.   De   vast-­‐   stelling   dat   de   meeste   Brusselse  gemeenten  tekortschieten  in  de  belangen-­‐  behartiging    van  de  Vlamingen  in  hun  gemeente,  heeft   tot  gevolg  dat  de  Vlamingen  de  VGC  een  gemeentevervangende  rol  toebedelen  en  van  haar  dus  een  soort   zesde  provincie  maken.  Ze  kan  bijgevolg  substituerend  optreden,  als  een  intermediair  bestuursorgaan  dat   6 nauw  bij  de  gemeenten  aanleunt .       Met   de   federale   instanties   zijn   er   eveneens   banden.   Brussel   vervult   immers   een   centrumfunctie,   met   niet   enkel   een   regionale,   maar   ook   een   nationale   en   internationale   dimensie.   Die   functie   bepaalt   op   sommige   vlakken   ook   het   bereik   van   de   Nederlandstalige   instellingen.   Universitair   en   hoger   onderwijs,   maar   ook   sommige   culturele   instellingen     zijn   daar   sprekende   voorbeelden   van.   Publieksonderzoek   toont   aan   dat   de   bezoekers   meestal   een   ruime   geografische   spreiding   kennen,   en   niet   enkel   uit   Brussel   afkomstig   7 zijn,   maar   voor   een   heel   belangrijk   deel   uit   het   Vlaamse   gewest   en   zelfs   uit   Wallonië .   De   federale   overheid   zal  na  verloop  van  tijd  dan  ook  een  subsidiërende  taak  innemen  ten  aanzien  van  de  VGC.     Als  er  wijzigingen  worden  aangebracht  in  het  globale  politieke  model,  dan  ondergaat  de  VGC  daar   vanzelfsprekend  de  invloed  van  .  En  wijzigingen  zijn  er  in  de  loop  van  die  twintig  jaar  zeker  geweest.  Zo  heft   het   Sint-­‐Michielsakkoord   (1993)   de   provincie   Brabant   op   en   nemen   de   Brusselse   gemeenschaps-­‐   commissies   verschillende   provinciale   onderwijstaken   over,   terwijl   de   financiering   ten   laste   van   het   BHG   verhoogd  wordt.  De  verdeelsleutel  van  de  dotatie  om  deze  onderwijskosten  te  dekken  wordt  vastgesteld  op   34/66  voor  de  VGC  en  de  CoCof,  terwijl  de  dotatie  voor  andere  overgedragen  provinciale  taken  volgens  de   8 80/20   verdeelsleutel   wordt   geregeld .   De   Franse   gemeenschap   draagt   ondertussen   heel   wat   belangrijke   bevoegdheden   over   aan   de   CoCof.   Ter   financiering   hiervan   kloppen   de   Franstaligen   bij   het   gewest   aan.   Het   BHG   voorziet   sindsdien   in   trekkingsrechten   :   als   een   van   de   commissies   er   aanspraak   op   maakt,   dat   9 ontvangt  de  andere  automatisch  een  bedrag  berekend  volgens  de  80/20-­‐verdeelsleutel.       Het   Sint-­‐Michielsakkoord   voorziet   tevens   in   de   rechtstreekse   verkiezing   van   een   Vlaams   parlement.   De   Vlaamse   regering   stelt   zich   voortaan   veel   zelfstandiger   op   en   versterkt   haar   banden   met   Brussel.   In   het   Vlaamse   parlement   zetelen   van   nu   af     zes   Brusselse   vertegenwoordigers.   De   samenhang   van   de  uitoefening  van  de  bevoegdheden    verbetert  ook  door  de  Brusselse  beleidsbrieven  die  tot  stand  komen   en   door   de   oprichting   eind   1995   van   de   Gemengde   Ambtelijke   Commissie   Brussel   in   de   Vlaamse   administratie  en  waarin  de  VGC  zetelt.  Deze  Commissie  houdt  zich  bezig  met  de  Brusselse  invulling  van  de   decreten   en   de   besluiten   en   met   de   onderlinge   afstemming   van   de   initiatieven   van   de   Vlaamse   regering   en   10 de  VGC .       De  Lambertmont-­‐Lombardakkoorden  (2001)  zorgen  dan  weer  voor  andere  ingrepen.  Onder  meer   om   de   rol   van   het   extreem   rechtse   Vlaams   Belang   af   te   zwakken,   zetelen   er   voortaan   zeventien   leden   in   de   raad   van   het   VGC   en   worden   de   Brusselse   verkozenen   uit   het   Vlaams   parlement   als   waarnemers   toegevoegd.  Een  operatie  die  natuurlijk  aan  Franstalige  kant    voor  een  zeer  gevoelige    versterking  van  het   aantal   BHG-­‐mandatarissen   zorgt.   De   akkoorden   breidden   bovendien   het   aantal   bevoegdheden,   de   financiële    middelen  en  de  fiscale  mogelijkheden  van  het  Brussels  gewest  uit,  waarna  de  trekkingsrechten  

5

 J.Velaers,  De  Vlaamse  invulling  van  de  gemeenschapsautonomie,  604.       J.Fransen   &   M.Rodriguez,   De   relatie   tussen   en   het   beleid   van   de   Brusselse   gemeenten   en   de   Vlaamse   gemeenschapsinstellingen,   1994-­‐2001,   in   E.Witte,   A.Alen,   H.Dumont,   P.Vandernoot,   R.   De   Groof,   De   Brusselse   negentien   gemeenten   en   het   Brussels   model.   Les   dix-­‐neuf   communes   bruxelloises   et   le   modèle   bruxellois.   Brussel,   2003,   427-­‐467.   7  W.Naudts  &  M.Plompen,  Onderzoek  Brusselnorm  en  Brusseltoets.  BRIO-­‐Rapporten,  2008,169,191;  M.Van  der  Hulst,   Brussel  als  hoofdstad  van  de  federale  staat  en  van  de  Vlaamse  gemeenschap,  in  E.Witte  e.a.,  Het  statuut  van  Brussel.   Bruxelles  et  son  statut,  627-­‐650;  Ontwerp  van  verordening  tot  vaststelling  van  de  begroting  voor  het  dienstjaar  2009,   dl.1,10;  dl.2,11-­‐13.   8  J.Velaers,  De  Vlaamse  invulling  van  de  gemeenschapsautonomie,  616-­‐617.   9  J.Velaers,  De  Vlaamse  invulling  van  de  gemeenschapsautonomie,  615-­‐617;  H.Dumont,  Les  matières  communautaires  à   Bruxelles  du  point  de  vue  francophone,  in  E.Witte  e.a.,  Het  statuut  van  Brussel.  Bruxelles  et  son  statut,  557-­‐593.   10  E.Witte  &  R.  De  Groof,  Vlamingen  denken  over  Brussel,  39-­‐46  ;  J.Velaers,  De  Vlaamse  invulling  van  de   gemeenschapsautonomie,  604-­‐607.   6

3 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

voor  de  gemeenschapscommissies  eveneens  uitbreidden.  De  CoCof  wil  meer  trekkingsrechten,  en  de  VGC   11 profiteert  er  via  de  verdeelsleutel  mee  van .     Twintig   jaar   VGC   laat   ook   zien   hoe   niet   enkel   institutionele   wijzigingen   aan   de   basis   van   een   gewijzigd   functioneren   kunnen   liggen,   maar   hoe   de   maatschappelijke   en   vooral   linguïstische   veranderingen     eveneens  een  ingrijpende  invloed  op  de  instelling  uitoefenen.  In  de  loop  van  die  twee  decennia  is  Brussel   immers  gevoelig  multicultureler  geworden.  Nog  meer  dan  voorheen,  verliest  Brussel  inwoners  aan  de  rest   van   het   land,   maar   de   buitenlandse   migraties   zijn   voldoende   groot   om   de   binnenlandse   vertrekbewegingen   te  compenseren.  Volgens  sommige  tellingen  is  ondertussen  46%  van  de  inwoners    van  buitenlandse  origine.   Het   duale   karakter   van   de   stad,   met   zijn   rijkere   en   armere   wijken,   blijft   even   sterk   aanwezig.   Ook   jonge   Vlaamse  gezinnen  ontvluchten  de  stad.  Jongeren  die  hun  hoger  onderwijs  in  Brussel  hebben  gedaan,  blijven   12 wel  een  aantal  jaren  “hangen”  ,  maar  de  klassieke  Vlaamse  doelgroep  neemt  hoe  dan  ook  in  aandeel  af .   Dat   Brussel   op   linguïstisch   vlak   nog   complexer   is   geworden,   moet   dan   ook   niet   verbazen.   De   Taalbarometers   van   BRIO   tonen   dat   overduidelijk   aan   :   de   Fransééntalige   en   Nederlandsééntalige   gezinnen   nemen   procentsgewijs   in   aantal   af,   ten   voordele   van   de     taalgemengde   en   de   anderstalige   gezinnen.   Het   onderzoek  toont  echter  ook  aan  dat  de  interesse  voor  de  Nederlandstalige  instellingen  zich  niet  beperkt  tot   13 de  klassieke  doelgroep.  Ook  anderstaligen  voelen  er  zich  toe  aangetrokken .     De   analyse   van   het   VGC-­‐beleidsdiscoursen   laat   zien   dat   de   meerderheid   van   de   leden     zich   aan   14 deze  situatie  aanpassen .  We  moeten  wel  niet  overdonderd  worden  door  Franstaligen,  maar  in  een  geest   15 van  openheid  moeten  zij  ook  kunnen  deelnemen  aan  onze  activiteiten,  luidt  het  al  in  1989 .  Twintig  jaar   later  is  deze  ingesteldheid  volledig  ingeburgerd.  De  doelgroep  van  de  VGC  bestaat  nu  ook  uit  taalgemengde   gezinnen,   die   hun   kinderen   naar   Nederlandstalige   scholen   sturen   of   geïnteresseerd   zijn   in   de   activiteiten   van  de  VGC.  Als  we  niet  willen  uitsterven,  dan  moeten  we  ons  ook  tot  die  mensen  richten,  zo  luidt  het  nu  in   16 het  college .  Met  de  Brusselse  linguïstische  complexiteit  houdt  de  VGC  dus  terdege  rekening.      

Een  vrij  spectaculaire  groei  

  Laat   ons   vervolgens   nagaan   welke   impact   deze   veranderingen     op   het   beleid   van   de   VGC   hebben.   We   doen   dat  aan  de  hand  van  begrotingsonderzoek.  Begrotingen  vormen  immers  een  uitstekende  barometer  om  de   groei  van  verschillende  domeinen  te  meten.  In  het  financiële  beleid  komen    de  beleidsprioriteiten  aan  bod   evenals  de  activiteiten  waarnaar  minder  aandacht  gaat.  Om  het  contrast  tussen  de  beginperiode  en  2009  te   kunnen  aangeven,  leggen  we  beide  begrotingen  naast  elkaar,  samen  met  de  verslagen  van  de  commissie-­‐   17 vergaderingen   en   van   de   plenaire   begrotingsvergaderingen   van   de   Raad .   Uiteraard   houden   we   bij   deze  

11

 E.Witte,  J.Craeybeckx,  A.Meynen,  Politieke  geschiedenis  van  België  van  1830  tot  heden.  Antwerpen,  2008,449-­‐453.       R.Janssens,   Nederlandstalige   verhuizers   van   en   naar   Brussel.   Een   wetenschappelijk   onderzoek   naar   de   verhuisbewegingen   van   de   Nederlands-­‐   talige   bevolkingsgroep   in   en   uit   het   Brussels   Hoofdstedelijk   Gewest.   BRIO-­‐   Rapporten,  2006,passim;  W.Naudt  &  M.Naudts,  Onderzoek  Brusselnorm,193.   13   R.Janssens,   Taalgebruik   in   Brussel.   Taalverhoudingen,   taalverschuivingen   en   taalidentiteit   in   een   meertalige   stad.   Brussel,  VUBPress,  2001  (Brusselse  Thema’s,8);  R.Janssens,  Van  Brussel  gesproken.  Taalgebruik,  taalverschuivingen  en   taalidentiteit  in  het  Brussels  Hoofdstedelijk  Gewest  (Taalbarometer  2).  Brussel,  VUBPress,  2007  (Brussels  Thema’s,  15).   14  Deze  analyse  werd  gedaan  op  basis  van  de  beleidsverklaringen  van  de  VGC,  de  verslagen  van  de  Raadsbesprekingen   van   deze   beleidsverklaringen   en   de   jaarverslagen   (1989-­‐2004).   :   E.   Witte,   Een   terugblik   op   vijftien   jaar   VGC-­‐beleid   (1989-­‐2004),   in   D.Buyle     (ed.),   Brussel,   Vlaamse   en   kosmopolitische   hoofdstad.   Brussel,   Raad   van   de   Vlaamse   Gemeenschapscommissie,  z.d.,23-­‐36.     15  VGC.  De  Raad,  Handelingen  van  de  vergadering  van  15  dec.1989,  85.   16  VGC.  De  Raad.  Integraal  verslag.  Vergadering  van  vrijdag  12  dec.  2008,  85,174.   17     VGC.   De   Raad.   Ontwerp   van   verordening   houdende   de   begroting   van   de   Vlaamse   Gemeenschapscommissie   voor   het   begrotingsjaar  1990.  Zitting  1989-­‐1990;  VGC.  De  Raad.  Handelingen  van  de  vergadering  van  15  december  1989  ;  VGC.   De   Raad.   Ontwerp   van   verordening   tot   vaststelling   van   de   begroting   voor   het   dienstjaar   2009.   Zitting   2008-­‐2009,   3   delen.   VGC.   De   Raad.   Ontwerp   van   verordening   tot   vaststelling   van   de   begroting   voor   het   dienstjaar   2009.Verslag   namens   de   Commissie   voor   Algemene   Zaken,   Financiën   en   Begroting;   VGC.   De   Raad.   Integraal   verslag.   Vergadering   van   vrijdag  12  december  2008  (Archief  VGC-­‐Raad;  met  dank  aan  D.Buyle  voor  de  toegang  tot  deze  stukken).   12

4 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

18

comparatieve   oefening   rekening   met   de   inflatiecijfers ,   met   de   omzetting   van   de   BEF   in   euro   en   met   de   verschillen  in  de  begrotingsmethodiek.  Er  blijkt  hoe  dan  ook  een  spectaculaire  groei  uit  af  te  leiden.     De  toename  van  de  ontvangsten  is  zonder  meer  overtuigend.  In  het  begin  van  haar  bestaan  werkt   de  VGC  voor  80%  met  middelen  die  van  de  Vlaamse  dotatie  afkomstig  zijn.  De  dotatie  bedraagt  dan  325,7   miljoen  BEF  en  ligt,  wegens  de  toevoeging  van  de  persoonsgebonden  materies  aan  de  bevoegdheden  van   19 de  VGC,  14,6%  hoger  dan  de  dotatie  die  de  NCC  kreeg .  Tegen  het  einde  van  de  jaren  negentig  bereikt  de   dotatie   500   miljoen   BEF,   een   bedrag   dat   rekening   houdend   met   de   inflatiecijfers   (21,4   %),   echter   niet   zo   20 substantieel  gestegen  is .  Tien  jaar  later  liggen   de   inflatiegecorrigeerde  globale   inkomstencijfers   bijna   acht   keer   hoger   dan   in   1990,   een   stijging   die   zich   vooral   vanaf   het   midden   van   de   jaren   2000   in   een   versneld   21 tempo  voortzet  en  van  dan  af  zelfs  13%  bedraagt .     De  financieringskanalen  zijn  ondertussen  ook  gewijzigd.  De  Vlaamse  gemeenschap  zorgt  niet  langer   meer  alleen  voor  het  leeuwenaandeel.  Dat  komt  nu  ook  van  het  BHG.  Tussen  2005  en  2009  verhoogt  zijn   aandeel   van   38,6   tot   39,7   %   van   de   totale   ontvangsten.   De   Vlaamse   gemeenschap   neemt   in   2005   34,6   %   voor   haar   rekening   en   in   2009   38,5%.   Die   stijging   is   goeddeels   toe   te   schrijven   aan   de   toepassing   van   de   Vlaamse  decreten.  Vanaf  2002  kan  de  VGC  ook  op  een  federale  bijdrage  rekenen.  Meer  dan  4,2%  van  het   22 totaal  bedraagt  ze  echter  niet .       Investeren   in   gebouwen,   in   herstellingen,   renovaties   en   inrichtingen,   waarmee   de   Vlaamse   aanwezigheid   in   Brussel   duidelijk   zichtbaar   wordt   gemaakt,   behoorde   al   tot   de   politiek   van   de   NCC.   De   VGC   zet   die   onverminderd   voort.   Dat   betekent   dus   dat   er   nood   is   aan   leningen.   In   1990   is   de     buitengewone   begroting   nog   zes   maal   kleiner   dan   de   gewone   begroting,   terwijl   de   schuldenlast   slechts   6,4%   van   de   23 uitgaven  bedraagt .  De  schuldenlast  neemt  echter  zienderogen  toe.  Tegenover  1990  ligt  ze  in  2006  meer   24 dan  zeven  maal  hoger .  Gelukkig  neemt  de  Vlaamse  gemeenschap  dan  de  helft  van  de  uitstaande  schuld   (15  miljoen  euro)  over.  Dit  gebeurt  in  het  kader  van  de  toeslag  van  100  euro  per  inwoner  die  de  Vlaamse   gemeenten   dan   krijgen.   De   totale   schuld   wordt   op   die   manier   kleiner   dan   het   totaal   van   de   uitgaven   en     tegenover   het   totaal   van   de   ontvangsten   daalt   ze   van   4,8%   tot   2,5   %,   terwijl     de   schuldenratio     nu   nog   25 slechts   0,1   aangeeft .   Op   basis   van   deze   cijfers   kan   de   VGC   in   2009   dus   zonder   meer   als   een   financieel   gezonde  instelling  gekwalificeerd  worden.     De   infrastructurele   noden   weerspiegelen   zich   sinds   2006   in   vijfjaarlijkse   investeringsplannen.   Om   de   noden   op   te   vangen   verschijnen   er   in   de   begrotingen       ook   reservefondsen.   Voor   de   grote   uitgaven   waartoe   men   wil   overgaan,   zijn   de   middelen   dus   beschikbaar.   In   2009   wordt   het   investeringsprogramma   26 voor  bijna  twee  vijfden  gefinancierd  met  de  opgebouwde  reserves  van  de  fondsen .  De  optie  om  met  een   fonds  voor  kinderdagverblijven  te  starten,  neemt  men  al  in  1997.  Eind  2000  ziet  een  begrotingsfonds  voor   27 onderwijsinstellingen   het   licht.   Jaarlijks   wordt   er   een   bedrag   in   ondergebracht .   Sinds   de   VGC   verantwoordelijk    is  voor  de  van  de  provincie  overgenomen  onderwijsinrichtingen,  stijgen  de  noden  immers     meer   dan   voorheen.   Met   een   gedeelte   van   de   middelen   die   de   VGC   uit   de   Lambertmont-­‐ 28 Lombardaccoorden   haalt,   richt   ze   in   2002   het   Lambertmontfonds   op .   Het   Stedenfonds   ten   slotte   is   een   programma  van  de  Vlaamse  overheid,  met  als  opdracht  de  steden  financieel  te  ondersteunen  bij  het  voeren   van  een  duurzaam  beleid  (de  leefbaarheid  verhogen,  de  dualisering  tegengaan,  etc.).  Voor  Brussel  gebeurt   dit   in   partnership   met   de   VGC,   die   dus   als   doorgeefluik   fungeert,   maar   met   de   middelen  –   in   2009   lopen   ze  

18

 Voor  de  periode  tot  2004:  Federale  Overheidsdienst  Economie,  KMO,  Middenstand  en  Energie.  Jaarlijkse  inflatie  en   historische   en   sociale   statistieken   van   het   NIS;   vanaf   2005   :   Jaarverslag   van   de   Nationale   Bank.   Tussen   1990   en   2008   bedraagt  de  inflatie  42,9%.  Met  dank  aan  J.Vaesen  voor  de  cijfers.   19  Begroting  1990,3,4,8.   20  J.Velaers,  Vlaamse  invulling  van  de  gemeenschapsautonomie,  615.   21  Begroting  2009,dl  1,3,5,7,8,9;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  12  dec.  2008,158,175.   22  Begroting  2009,dl.1,7,8,9,10.   23  Begroting  1990,3,5,9-­‐10,16   24  Begroting  2009,dl.1,43.   25  Begroting  2009,dl.1,4,6,43,44,45;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,  156,167,173.   26  Begroting  2009,dl.1,4,6,7,13,17,83;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,176.   27  Begroting  2009,dl.1,30,31,88;  VGC.  De  Raad.Vergadering  van  12  dec.  2008,  150,158.   28  Begroting  2009,dl.1,34,89.  

5 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

op  tot  12,4  miljoen  euro  –  wel  een  eigen  beleid  kan  voeren.  De  VGC  oriënteert  dit  Stedenfonds  ook  vooral   29 naar  investeringskredieten .       Dat   de   personeelsformatie   in   dergelijke   financiële   omstandigheden   een   groeifactor   vormt,   hoeft   ons  niet  te  verbazen.  Niet  dat  haar  aandeel  in  de  totale  uitgaven  zo’n  toename  kent.  Het  tegendeel  is  zelfs   waar.  In  1990  gaat  nog  zowat  de  helft  van  de  uitgaven  naar  de  personeelskost.  In  gemeenten  is  het  aandeel   30 soms  veel  groter,  oordeelt  men  echter  in  de  Raad .  In  2006  bedragen  deze  kosten  nog  slechts  een  derde   van   de   gewone   uitgaven.   Tussen   2005   en   2009   stijgen   ze   wel   met   26%   en     in   2009   zijn   ze     tot   36%   opgelopen.   Kijken   we   naar   de   absolute   cijfers,   dan   gaat   het   natuurlijk   wel   om   aanzienlijk   hogere   en   forsere   bedragen  ten  opzichte  van  1990.  In  2009  zijn  er  kredieten  voor  730,5  voltijdse  equivalenten  in  de  begroting   ingeschreven,   waarvan   25%   in   het   onderwijs,   30%   in   cultuur   en   29%   in   de   administratie   tewerk   gesteld   31 32 zijn .   Een   indrukwekkend   cijfer,   noemt   een   raadslid   het   tijdens   het   begrotingsdebat .   De   redenen   voor   deze  toename  in  absolute  cijfers  zijn  vlug  op  een  rij  te  zetten.  De  VGC  neemt  eerst  het  personeel  van  de   NCC   over,   dan   dat   van   de   voormalige   provincie   Brabant,   later   dat   van   de   gemeenschapscentra   en   van   sommige  vzw’s,  terwijl  er  ook  bijkomend  personeel  gerekruteerd  wordt.  Aanvankelijk  stelt  de  VGC  heel  wat   mensen  te  werk  in  nepstatuten  (DAC,BTK).  Al  in  1989  gaan  er  stemmen  om  “een  normaal  personeelskader”   33 op   te   bouwen .   Daar   wordt   de   volgende   jaren   inderdaad   progressief   aan   gewerkt.   In   2009   zijn   er   nog   slechts  contractuelen,  gesubsidieerde  contractuelen  en  vastbenoemden  op  de  loonlijst.  In  de  loonlast  zitten   dan   stadspremies,   hospitalisatieverzekeringen,   maaltijdcheques,   abonnementen   voor   werkverkeer   en     34 metro   en   vormingskosten .   De   lat   is   nu   gelijk   gelegd   en   de   verloningen   verlopen   via   duidelijke   en   35 objectieve  criteria,  klinkt  het  dan  ook  tevreden  in  de  plenaire  raadszitting .    

De  evolutie  van  de  belangrijkste  beleidssectoren  

  Zoals   bekend   is   het   Nederlandstalig   onderwijs   voor   de   Vlamingen   in   Brussel   steeds   een   preferentiële   beleidsector  geweest.  De  Vlaamse  Gemeenschap  zelf  zorgt  voor  de  reguliere  financiering  van  personeel  en   gebouwen.   De   VGC   heeft   bij   de   uitbouw   van     zowel   vrij   als   gemeenschapsonderwijs   een   ondersteunende   rol.  Aanvankelijk  gaat  het  dan  ook  maar  om  beperkte  bedragen  :  in  1990  wordt  slechts  11%  van  de  uitgaven   36 aan  het  onderwijs  besteed .  Door  de  overname  van  de  (provinciale)  COVI-­‐campus,  het  complex  Elishout  en   de  Elisschool,  Kasterlinden,  een  basisschool  voor  kinderen  met  gezichts-­‐,  gehoor-­‐  en  autismestoornissen,  en   Zaveldal,   een   basisschool   voor   aangepast   beroeps-­‐   onderwijs,   stijgen   de   uitgaven   voor   onderwijs   snel.   In   2009  zijn  ze  tot  30  miljoen  euro  opgelopen,  wat    28  %  van  de  gewone  begroting  inhoudt,    en  gaat  40%  van   37 de  investeringskredieten  naar  de  sector .  Er  is  nu  ook  nood  aan  een  Centrum  voor  Leerlingenbegeleiding   (CLB).   Het   begeleidt   de   eigen   instellingen,   Nederlandstalige   gemeentescholen   in   Brussel   en   in   Vlaams-­‐ 38 Brabant  en  een  paar  vrije  neutrale  scholen.  In  totaal  sluit  de  CLB  een  overeenkomst  met  74  scholen  af .       Naarmate   het   Nederlandstalig   onderwijs   op   anderstalige   ouders   meer   aantrekkingskracht   uitoefent   –   22%   van   de   Brusselse   kinderen   volgen   ons   onderwijs   waarvan   80%   uit   anderstalige   gezinnen,   39 weet  de  minister  in  2008  te  melden  –  komt  er  echter  ook  meer  kritiek  van  Nederlandstalige  ouders   die   hun  kinderen  vanuit  taalkundig  oogpunt  benadeeld  vinden.  De  VGC  neemt  de  klachten  ernstig  en  besteedt   extra   aandacht   aan   taal   en   taalverwerving.   Van   bij   het   begin   stelt   ze   bijkomende   kleuterleidsters   en   40 logopedisten  aan .  Als  het  ondersteuningsbeleid,  dat  gelijke  kansen  in  het  basis-­‐  en  middelbaar  onderwijs   29

 Begroting  2009,  dl.  1,31,76,90;  dl.  2,  91,174,177.    Begroting  1990,  4,5,8,81.   31  Begroting  2009,dl.1,15,28-­‐29,62,63,66,71,93;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,177.   32  VGC.  De  Raad,  Vergadering  van  12  dec.  2008,150,160.   33  Begroting  1990,  5,6;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  15  dec.  1989,78,83,86.   34  Begroting,  2009,dl.  1,  63;  dl.  2,19,21,27.   35  VGC.  De  Raad,  Vergadering  van  12  dec.  2008,160.   36  Begroting  1990,75.   37  Begroting,  2009,dl.1,13,35,80.   38   Begroting   2009,   dl.   2,   40,44-­‐46,51;   VGC.   De   Raad.   Vergadering   van   12   dec.   2008,   161   ;   W.Naudts   &   M.Plompen,   Onderzoek  Brusselnorm,  93.   39  Begroting  2009.  Verslag  van  de  Commissie,  15.   40  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  15  dec.  1989,75;  Vergadering  van  12  dec.  2008,  156;  E.  Witte,  Terugblik  op  vijftien   jaar  VGC-­‐beleid,  32-­‐34.   30

6 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

wil   stimuleren,   zijn   intrede   doet,   dan   geeft   de   VGC   eveneens   specifieke   aandacht   aan   de   GOK-­‐groep   en   aan   scholen   met   een   hoge   concentratiegraad.   Er   worden   in   het   algemeen     analyses   van   de   pijnpunten   gemaakt   41 en   ze   worden   op   een   concrete   manier   aangepakt,   zo   luidt   het   commentaar   in   een   begrotingsdebat .   Taallessen   voor   laaggeschoolde   anderstalige   ouders,   een   Brusselse   Zomerschool,   taalbegeleidingsinitiatieven   voor   de   basisscholen,   uitwisselingsprojecten,   naschoolse   opvang,   een   alfabetiseringplan   :   de   VGC   subsidieert   al   deze   activiteiten.   In   Elisschool   lopen   eveneens   projecten   voor   42 taalzwakke   leerlingen   en   in   Zaveldal   wordt   een   opvangklas   ingericht   met   de   nadruk   op   taalonderricht .   Sinds  2008  gaat  de  VGC  de  versnippering  van  al  deze  begeleidings-­‐  en  omkaderingsmaatregelen  tegen  door   43 de   verschillende   diensten   te   integreren   in   één   Onderwijscentrum   Brussel .   Sinds   het   Huis   van   het   44 Nederlands  in  Brussel  actief  is,  worden  er  ook  in  dat  kader  tal  van  taalactiviteiten  samen  op  touw  gezet .   Kortom,   er   kan   moeilijk   beweerd   worden   dat   de   VGC     de   pedagogisch-­‐didactische   ondersteuning   en   de   stimulering  van  de  taalverwerving  ,  op  maat  van  het  Brusselse  publiek,  verwaarloost.     Een  gelijkaardige  spong  voorwaarts  kent  de  sector  Cultuur.  Ook  het  aandeel  van  deze  sector  neemt   (in  absolute  cijfers)  vooral  vanaf  2005  aanzienlijk  toe.  Van  18  miljoen  euro  klimt  hij  naar  28  miljoen  euro  in   45 2009  en  kan  dus  goed  concurreren  met  Onderwijs .  Hoewel  het  algemeen  cultuurbeleid,  kunsten,  erfgoed   en   musea   evenmin   lage   percentages   scoren,   zijn   het   toch   vooral   de   posten   bibliotheek   en   gemeenschapscentra   die   de   stijgingen   doorheen   de   tijd   veroorzaken.   Reeds   de   eerste   VGC-­‐budgetten   maken  voor  de  omschakeling  van  de  bibliotheek  naar  een  centrale  bibliotheek  en  voor  haar  informatisatie   46 heel  wat  kredieten  vrij.  Van  nauwelijks  2  miljoen  BEF  gaat  het  in  één  jaar  naar  9  miljoen  BEF .    Zolang  er  in   de   gemeenten   geen   erkende   bibliotheek   functioneert,   subsidieert   de   VGC   de   vrije   en   aangenomen   47 inrichtingen  en  wordt  er  sinds  1995  een  forfaitair  bedrag  voor  voorzien .  Het  decreet  van  2001  vraagt  de   openbare   bibliotheken   de   gebruikers   antwoorden   te   geven   op   vragen   naar   kennis,   cultuur,   informatie   en   ontspanning.  Met  de  VGC  wordt  in  dat  kader  in  2003  een  convenant  afgesloten  ter  verdere  ondersteuning     48 (ook  financieel)  van  de  Hoofdstedelijke  Bibliotheek  (HOB)  en  haar  filialen .  De  VGC  heeft  dus  een  dubbele   opdracht   :   ze   concretiseert   het   beleid   in   het   gewest   en   organiseert   de   bibliotheekvoorzieningen   die   alle   onder   haar   bevoegdheid   vallen.   Hoewel   de   gemeenten   ter   zake   nog   problemen   blijven   stellen,   doet   de   49 Hoofdstedelijke  het  niet  slecht  :  voor  sommige  functies  haalt  ze  zelfs  het  300.000-­‐cijfer .       Voor   de   sociaalculturele   sector   ligt   het   uitgavenpercentage   in   2009     nog   heel   wat   hoger   :   het   benadert  zelfs  30%  van  het  cultuurbudget.  In  de  beginjaren  liggen  de  verhoudingen  nauwelijks  anders.  In   1990   gaat   er   22   miljoen   BEF   naar   de   sociaalculturele   werkers   en     naar   toelagen   aan   de   raden   en   de   verenigingen.   Voor   de   infrastructuur   worden   vzw-­‐Trefcentra   opgericht   en   ten   belope   van   34   miljoen   BEF   50 gefinancierd .   In   1998   legt   een   VGC-­‐beleidsbrief   een   eenheids-­‐   structuur   vast   om   het   beheer   van   deze   middelen  te  optimaliseren.  Vanaf  2001  kan  de  VGC  met  elke  vzw  een  convenant  afsluiten.  De  VGC  is  met   andere   woorden   de   inrichtende   overheid   van   de   ondertussen   omgevormde   gemeenschapscentra   geworden,   die   de   inhoudelijke   erkenning,   het   personeel,   de   infrastructuur   en   de   werkinstrumenten   ter   51 beschikking  stelt .  De  band  met  de  VGC  wordt  nog  nauwer  aangehaald  als  er  voor  de  gemeenschapscentra   een  eigen  investeringsprogramma  wordt  uitgewerkt  en  de  personeelsleden  worden  overgenomen.  Vooral     52 dit   personeelsbeleid   doet   het   cultuurbudget   met   20%   stijgen .   Geleidelijk   aan   richten   de   centra   zich,   naast   hun  klassieke  doelgroep,  op  een  bredere  groep  van  Brusselaars.  De  centra  staan  in  2009  open  voor  mensen   41

 Begroting  2009,80;  Begroting  2009,  Verslag  Commissie,  17.    Begroting  1990,  75,78;  Begroting  2009,  dl.2  ,  38,39,44,45,72,93,184-­‐185,192   43  Begroting  2009,  dl  2,38;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,&56.   44  Huis  van  het  Nederlands  Brussel.  Beleidsplan  2008-­‐2010,47-­‐67.   45  Begroting  1990,8;  Begroting  2009,dl.1,15,17;  Begroting  2009.Verslag  van  de  Commissie,  6;  VGC.  De  Raad.  Verslag  van   de  vergadering  van  12  dec.  2008,150,156.     46  Begroting  1990,4,6,7,46,50.   47  Begroting  2009,  dl.  2,127;  VGC.  De  Raad.  Verslag  van  de  vergadering  12  dec.  2008,156.   48  W.Naudts  &  M.Plompen,  Onderzoek  Brusselnorm,  146.   49  Ibidem,  198.   50   L.Van   Mensel   &   R.Janssens,   Publieksonderzoek   gemeenschapscentra.   BRIO-­‐   Rapporten,   2006;   W.Naudts   &   M.Plompen,Onderzoek  Brusselnorm  153-­‐154;  Begroting  1990,  18,43,45,55.   51   L.   Van   Mensel   &   R.Janssens,   Publieksonderzoek   gemeenschapscentra,   passim;   W.Naudts   &   M.Plompen,   Onderzoek   Brusselnorm,151.   52  W.Naudts  &  M.Plompen,  Onderzoek  Brusselnorm,  155.   42

7 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

die  geïnteresseerd  zijn  in  het  Nederlandstalige  gemeenschapsleven  van  de  hoofdstad.  Op  jaarbasis  nemen   53 er  nagenoeg  400.000  mensen  deel  aan  hun  activiteiten .       Een   heel   ander   beeld   vertoont   de   evolutie   van   de   sector   Welzijn,   gezin   en   gezondheid.   De   persoonsgebonden   materies   horen   vanaf   1990   thuis   in   het   VGC-­‐budget,   maar   de   bedragen   die   ervoor   uitgetrokken  worden,  liggen  aan  de  lage  kant.  Er  wordt  met  bestaande  posten  geschoven,  enkele  nieuwe   geïntroduceerd   en   meer   subsidies   aan   bestaande   initiatieven   gegeven.   Men   bereikt   echter   amper   30   miljoen   BEF,   wat   slechts   5%   van   het   budget   betekent.   In   armoedebestrijding   investeert   de   VGC   niet   :   ze   54 hoopt   daarvoor   een   beroep   te   kunnen   doen   op   het   Europese   armoedeprogramma .   Twintig   jaar   later   is   er   in  absolute  cijfers  veel  veranderd,  maar  niet  zozeer  wat  het  procentuele  aandeel  betreft.  Welzijn,  gezin  en   gezondheid  nemen  nu  11%  van  het  globale  budget  in  beslag.  Jeugdwelzijn  en  etnisch-­‐culturele  activiteiten   nemen   daarbinnen   18%   voor   hun   rekening,   terwijl   thuiszorg   en   ouderwelzijn   23%   bereiken.   Ook   de   55 investeringen  zijn  opgelopen  tot  28% .  Toch  klinkt  er  tijdens  het  begrotingsdebat  van  2009  nog  heel  wat   kritiek   :   de   inhaalbeweging   verloopt   te   traag,   het   beleid   is   te   ondoorzichtig,   het   bereik   te   weinig   bekend,   56 terwijl  bepaalde  onderdelen  onderbelicht  blijven .  Een  systematisch  beleid  in  deze  sector  voeren,  is  voor   de   VGG   echter   niet   altijd   gemakkelijk.   Sommige   bevoegdheden,   zoals   inburgering,   vallen   buiten   haar   bevoegdheid.   Wegens   het   beperkt   aantal   Nederlandstalige   residentiële   voorzieningen   richt   de   zorgverzekering   in   Brussel   zich   ook   tot   de   tweetalige   instellingen.   Armoedeprogramma’s   lopen   dan   weer   langs  het  BHG,  etc.  Aandacht  voor  de  typisch  grootstedelijke  ontwikkelingen  blijft  echter  een  constante  in   het  VGC-­‐beleid  :  centra  voor  geestelijke  gezondheidszorg,  dagcentra  voor  probleem-­‐  jongeren,  opvang  voor   daklozen,   straathoekwerkers,   een   databank   om   het   aanbod   van   Nederlandstalige   geneesheren   en   57 specialisten  bekend  te  maken,  taallessen  voor  zorgverstrekkers,  blijven  alle  gesubsidieerd .     Interessant  is  het  ten  slotte  ook  om  de  veranderingen  in  de  communicatie-­‐  en  mediasector  aan  te   geven.   Tijdens   het   begrotingsdebat   van   1989   wordt   Deze   Week   in   Brussel   ronduit   als   een   mislukking   bestempeld.  De  informatie  is  beperkt  tot  ontspanning  en  cultuur  en  de  verspreiding  beperkt  tot  een  kleine   Vlaamse   kring.   Zoals   de   Franstaligen   recht   hebben   op   hun   stadstelevisie,   moeten   de   Vlamingen   ook   hun   televisie   hebben,   een   kwaliteitsproduct   waarmee   ontzag   voor   de   cultuur   van   de   Vlamingen   kan   worden   afgedwongen.  Een  haalbaarheidsonderzoek  moet  verricht  worden,  maar  het  college  is  er  zich  van  bewust   58 dat  de  VGC  het  (te)  dure  project  niet  alleen  kan  realiseren .  Twintig  jaar  later  kent  de  sector  merkwaardig   veel  vooruitgang.  Met  de  financiële  hulp  van  de  Vlaamse  gemeenschap  is  TV  Brussel  tot  stand  gekomen  en   een  vaste  waarde  geworden  in  het  ruimere  Brusselse  medialandschap.  Deze  Week  in  Brussel  is  geëvolueerd   tot   een   echte   wekelijkse   informatieve     stadskrant,   met   een   aparte   cultureel-­‐informatieve   bijlage.   Het   weekblad  staat  tevens  in  voor  de  administratieve  en  financiële  afhandeling  van  de  website  Brusselnieuws.   Een  Nederlandstalige  stadsradio  (FM)  is  ook  opgericht  en  wordt  door  de  VGC  projectmatig  ondersteund.  De   dienst  Onthaal  en  promotie,    de  HOB  en  de  Vlaamse  gemeenschap  realiseren  samen  het  Monnaiehuis,  een   59 Vlaams   Communicatiehuis   in   het   hartje   van   Brussel .   Van   een   armzalig   onderdeel   in   het   budget   is   de   Communicatie  dus  tot  een  belangrijke,  actieve    sector  uitgegroeid.  Maar  hij  niet  alleen,  zeker  ook  Onderwijs   en  Cultuur,  en  in  mindere  mate  Welzijn,  gezin  en  gezondheid,  laten  zien  welke  enorme  groei  het  VGC-­‐beleid   tussen  1989  en  2009  heeft  gekend.    

Spanningen  in  het  model  

  Als   we   tot   slot   van   dit   overzicht   naar   de   institutionele   samenwerkingsverbanden   kijken,   dan   blijken   die   hoe   dan   ook   spanningen   te   vertonen.   Tussen   de   VGC   en   de   Vlaamse   Gemeenschap   zijn   de   relaties   in   de   beginfase   vrij   moeizaam.   Vlaanderen   heeft   te   weinig   middelen   over   voor   Brussel,   luidt   het.   Minister   Weckx   53

  L.Van   Mensel   &   R.Janssens,   Publieksonderzoek   gemeenschapscentra,   passim;   W.Naudts   &   M.Plompen,   Onderzoek   Brusselnorm,  153,157,160.   54  Begroting  1990,6,7,58,59  ;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  15  dec.  1989,  75,77,91.   55   Begroting   2009,   dl.   1,   13,17,25,32,35;   dl.2,   156,192;   VGC.   De   Raad.   Commissievergadering   Begroting   2009,6,16;   VGC.   De  Raad.Vergadering  van  12  dec.  2008,  171-­‐172.     56  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,165.   57  W.Naudts  &  M.Plompen,  Onderzoek  Brusselnorm,  102,111,113,116,135;  Begroting  2009,  dl.1,22,32,35;  dl.2,156.   58  Begroting  1990,17;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  15  dec.  1989,  76,77,80,82,88.   59  Begroting  2009,dl.2,125,152;  VGC.  Commissie  Begroting  2009,20.  

8 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

beschikt   als   minister   voor   Brusselse   aangelegenheden   over   40   miljoen   BEF   –   nauwelijks   een   duizendste   van   de  begroting  –  maar  de  VGC  weet  zelfs  niet  of  ze  bij  de  besteding  ervan  betrokken  zal  worden.  Meerdere   60 raadsleden  pleiten  dan  ook  voor  inspraak  en  voor  dialoog  over  de  partijgrenzen  heen .  Tot  diep  in  de  jaren   negentig  houdt  deze  klaagzang  en  dit  wantrouwen  aan  en  voelt  de  VGC  zich  niet  au  sérieux  genomen.  Rond   de  eeuwwisseling  komt  er  een  kentering.  Nu  wordt  Vlaanderen  genereus  genoemd  en  geniet  de  VGC  het   vertrouwen,   meer   zelfs   er   wordt   nu   niet   meer   over   een   ondergeschikt   bestuur   gesproken   maar   over   61 partnership .       Van  nu  af  duiken  er  in  de  VGC-­‐begrotingen  talrijke  en  verschillende  samenwerkingsverbanden  op.   De   rechtstreekse   tussenkomsten   worden   aanzienlijk   opgetrokken,   zoals   de   terugbetaling   van   personeelskosten   uit   de   onderwijssector,   middelen   voor   buitengewoon   onderhoud,   de   overname   van   de   schuldenlast   en     de   ondersteunende   rol   inzake   de   gemeenschapscentra.   De   toepassing   van   de   Vlaamse   decreten  (cultuur,  sport,  erfgoed,  jeugd,  Stedenfonds)  legt  de  VGC  geen  windeieren.  In  2009  brengt  ze  zelfs   18  miljoen  euro  op.  Er  is  de  laatste  tijd  goed  onderhandeld  met  de  minister  voor  Brussel,  luidt  het  in  het   62 college .  Dat  de  Vlaamse  Gemeenschap  de  Brusselnorm  en  –toets  invoert,  wordt  uiteraard  geapprecieerd.   Voor  haar  Brusselbeleid  beschouwt  de  Vlaamse  regering  300.000  Brusselaars  als  haar  doelgroep,  wat  met   5%  van  de  Vlaamse  bevolking  overeenkomt.  Vlaamse  decreten  en  regelgeving  worden  voortaan  getoetst  op   hun  toepasbaarheid  voor    Brussel  en  op  het  effect  van  de  band    met  Vlaanderen.  Brusselparagrafen  kunnen   voor   aanvullingen   zorgen.   De   VGC   wordt   ter   zake   geconsulteerd   en   een   Brusselkenner   zetelt   in   de   desbetreffende  Vlaamse  adviesraden.  Als  het  Vlaams  decreet  niet  van  toepassing  is,  dan  wordt  met  de  VGC   een  convenant  afgesloten.  Voor  het  lokaal  sociaal  beleid  en  de  erfgoedsector  kwamen  dergelijke  akkoorden   63 al  tot  stand .  Verschillende  projecten  worden  nu  ook  veel    systematischer  samen  gefinancierd.  We  hadden   het  al  over  TV  Brussel,  over  het  Monnaiehuis,  over  de  samenwerking  met  het  gemeenschapsonderwijs,  over   de   HOB,   over   het   Huis   van   het   Nederlands,   maar   ook   de   cofinanciering   van   het   stadstheater,   van   het   jeugdtheater,  het  AMVB,  het  lokaal  gezondheidsoverleg  zijn  duidelijke  voorbeelden  van  deze  gezamenlijke   politiek.     Verloopt  de  relatie  voortaan  dus  vlekkeloos  ?  Toch  niet.  Vlaanderens  wens  om  de  tweeledigheid  in   Brussel   beter   tot   zijn   recht   te   laten   komen   en   zelf   het   heft   van   het   Vlaamse   beleid   in   de   hoofdstad   in   handen  te  nemen,  blijft  voor  wrijvingen  zorgen.  Uitspraken  van  de  Vlaamse  minister  die  tot  doel  hebben  de   64 rol   van   de   VGC   af   te   zwakken,   zaaien   verdeeldheid   in   de   Raad .   Toch   kan   evenmin   ontkend   worden   dat   deze  Vlaamse  opstelling  tevens  een  reactie  is  op  de  sterker  geworden  band  van  de  VGC  met  het  BHG  –  we   zagen   dat   de   VGC   meer   middelen   krijgt   van   het   BHG   dan   van   de   Vlaamse   Gemeenschap   -­‐     en   op   de   gemeenschapspolitiek  die  het  gewest  voert,  ook  al  hoort  die  strikt  genomen  niet  tot  zijn  bevoegdheid.     Er  zijn  meerdere  redenen  waarom  het  BHG  in  gemeenschapsmateries  investeert.  Aan  Franstalige   kant  heeft  men  de  neiging  om  de  ernstige  financiële  problemen  van  de  CoCof  op  te  vangen  met  de  hulp  van   het   Gewest.   Het   BHG   neemt     verschillende   bevoegdheden   over   :   onderwijs-­‐   en   sportinfrastructuur,   65 toerisme   en     cultuur .   De   tweedeling   op   gemeenschapsvlak   –   een   essentieel   gegeven   voor   Vlaanderen   –   komt  op  die  manier  op  de  helling.  Vanuit  Europa  is  het  BHG  de  gesprekspartner.  De    Europese  programma’s   slaan  echter  zowel  op  het  bevoegdheidspakket  Gewest  als  op  dat  van  de  Gemeenschap.  Het  BHG  fungeert     66 als   centrale   actor   waaraan   de   gemeenschapscommissies   hun   beleid   moeten   koppelen .   Bij   de   wijkherwaardering   zien   sociaalculturele     projecten   dus   ook   het   licht.   Het   Centrum   voor   Hedendaagse  Kunst   in   Molenbeek   is   er   een   goed   voorbeeld   van.   Het   BHG   wil   bovendien   meer   en   meer   een   globaal   beleid   voeren   en   zich   niet   tot   de   grondgebonden   materies   beperken.   Zo   omvat   het   Gewestelijk   Ontwikkelingsplan   een  visie  over  cultuur  en  andere  persoonsgebonden  materies.  Ruimtelijke  ordening  moet  zowel  gaan  over   60

 VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  15  dec.  1989,  77,78,81,82,83,84,89;  E.  Witte,  Terugblik  op  vijftien  jaar  VGC-­‐beleid,27.    E.Witte,  Terugblik  op  vijftien  jaar  VGC-­‐beleid,27;  E.  Witte  &  R.  De  Groof,  Vlamingen  denken  over  Brussel,  43-­‐44.   62   Begroting   2009,   dl.1,32-­‐33,65;   dl.2,91,98,110,111,113,114,125,152,156,163,   177,197,206,208;   VGC.   De   Raad.   Vergadering  van  12  dec.  2008,176,178;  Commissie  Begroting  2009,5.   63  W.Naudts  &  M.Plompen,  Onderzoek  Brusselnorm,  4,6,200,201,213-­‐214.   64  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,163.   65   H.Dumont,   Les   matières   communautaires   à   Bruxelles,passim;   J.Vaesen,   Osmose,   dwang   en   tegenmacht   ?   De   verhoudingen  tussen  de  openbare  besturen  in  Brussel,  1970-­‐2004.  VUB,  onuitgegeven  proefschrift,  2008,233;  Begroting   2009.  Commissie,  14;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,153,163.   66  J.Vaesen,  De  verhouding  tussen  de  openbare  besturen  in  Brussel,  582,607,609.   61

9 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

huisvesting,   economie   als   over   sociaalculturele   aspecten,   luidt   het   immers   in   de   kringen   van   de   minister-­‐ 67 president .  Stedelijke  beleidsmakers  worden  zich  de  laatste  tijd  bovendien  sterk  bewust  van  het  belang  van   cultuur   in   processen   van   stedelijke   heropleving.   Ook   het   economisch   potentieel   van   de   culturele   industrieën  wordt  herontdekt.  Cultuur  moet  dus  gezien  worden  als  een  sleutelelement  in  de  herwaardering   van  de  openbare  sociale  leven  en  de  constructie  van  een  stedelijk  identiteitsgevoel.  Brussel  volgt  deze  lijn   en   wil   het   imago   van   grote   cultuurstad   verwerven.   De   bescherming   van   het   onroerend   erfgoed   –   een   gewestelijke   materie   –   wordt   als   een   toeristische   troef   gezien.   Ter   verhoging   van   de   aantrekkingkracht   koppelt  het  BHG  er  dan  ook  culturele  projecten  aan  vast.  De  imagokredieten  stijgen  behoorlijk  en  ook  bij  de   68 subsidies  voor  de  externe  betrekkingen    gaat  het  vooral  om  culturele    projecten .  Gemeenschapsmateries   worden  dus  meer  en  meer  “vergewestelijkt”,  zeker  in  de  grijze  zones  tussen  culturele  en  gewestmateries.   Deze  politiek  vindt  trouwens  heel  wat  ondersteuning  in  Brusselse  culturele  kringen,  ook  Nederlandstalige,   die  voor  hun  financiering  en  hun  bereik  door  de  tweedeling  gehinderd  worden.  Een  aantal  intellectuelen  en   academici  sluiten  er  bij  aan  en  willen  dit  Brussels  gemeenschapsdenken  ook  toepassen  op  het  onderwijs  in   69 Brussel .       Voor   de   VGC   is   deze   situatie   niet   gemakkelijk   te   beheersen.   Zeker   niet   voor   de   Collegeleden.   Zij   zetelen  immers  ook  in  de  regering  van  het  BHG  en  werken  dus  mee  aan  dit  beleid,  terwijl  ze  tegelijkertijd  de   VGC-­‐belangen   moeten   verdedigen.   Ze   zitten   soms   in   een   pijnlijke   spagaat,   die   de   leden   van   de   Raad   tot   70 kritiek   kan   aanzetten .   Maar   ook   in     de   Brusselse   achterban   van   de   VGC   zijn   er   voorstanders   van   deze   Brusselse  gemeenschapspolitiek.  Manifestaties,  stad-­‐  festivals  en  cultuurspreidingsinitiatieven  ondersteunt   71 de  VGC  dan  ook.  Met  het  Brusselse  Kunstenoverleg  wordt  onder  meer  een  conventie  afgesloten.  Indirect   is     de   VGC   dus   ook   betrokken   bij     het   Cultuurplan   voor   Brussel,   waarin   het   gemeenschapsdenken   sterk   72 voorop  gezet  wordt .     Om  zijn  aandeel  in  deze  gewestelijke  projecten  op  te  eisen,  kost  het  de  VGC  heel  wat  moeite.  Voor   de   door   Europa   gefinancierde   wijkcontracten   zag   een   nieuw   overlegorgaan   het   licht.   Het   Gewestelijk   Secretariaat   voor   Stedelijke   Ontwikkeling   fungeert   als   transversaal   orgaan.   Concrete   projecten   worden   73 opgestart  waarin  de  VGC  opgenomen  is.  Veel  Nederlandstalige  dossiers  worden  er  echter  niet  ingediend .   Bij   het   Museum   voor   Hedendaagse   Kunst   is   de   VGC   dan   weer   weinig   betrokken   geweest.   Het   crêcheplan   74 van  het  BHG  is  ook  een  goed  voorbeeld  van  een  project  met  nauwelijks  Nederlandstalige  voorzieningen .   De   taalcheques   die   het   Gewest   in   het   kader   van   zijn   tewerkstellingsbeleid   verschaft,   blijven   een   zaak   van   het  Franstalige  volwassenenonderwijs.  En  wellicht  kunnen  er  nog  andere  sprekende  voorbeelden  gegeven   worden.  Van  Vlaamse  zijde  zijn  er  ondertussen  voorstellen  gedaan  om  een  reglementair  kader  te  scheppen,   75 met   een   fonds,   een   adviesraad   en   veel   transparantie.   Het   plan   is   niet   doorgegaan .   Dat   de   dualiteit   tussen   gemeenschaps-­‐   en   gewestmateries   het   Brussels   model   onder   druk   zet,   lijkt   bijgevolg   een   terechte   vaststelling.     In   de   verhouding   tussen   de   VGC   en   de   gemeenten   is   tijdens   deze   twintig   jaar   ten   gronde   niet   zoveel   verandering   gekomen.     Als   gemeenten   inspanningen   doen   dan   reageert   men   positief,   maar     de   klachten  blijven    aanhouden.  Als  het  om  de  Vlamingen  gaat  dan  kijken  de  gemeenten  de  andere  kant  op,   76 luidt  het  nog  steeds  in  het  begrotingsdebat  van  2009 .  De  zwakke  vertegenwoordiging  van  de  Vlamingen  in   de   gemeenten   zorgt   voor   weinig   persoonlijke   contacten,   in   tegenstelling   tot   de   vele   electorale  

67

 J.Vaesen,  De  verhouding  tussen  de  openbare  besturen  in  Brussel,  147,233,274.    J.Vaesen,  De  verhouding  tussen  de  openbare  besturen  in  Brussel,  233.  J.Fransen,  Cultuur  en  stedelijke  heropleving  :   een   evaluatie   van   de   beleidspraktijk   van   het   Brussels   Hoofdstedelijk   Gewest,   1995-­‐2005,   in   R.   De   Groof   e.a.   (eds.),   Politiek,  taal,  onderwijs  en  samenleving  in  beweging.  VUBPress,  2005  (Brusselse  Thema’s  14),  147-­‐164,174,177,179.   69  E.Witte  &  R.  De  Groof,  Vlamingen  denken  over  Brusssel,  47-­‐61.   70  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,153,163,171.   71  Begroting  2009,  dl.  2,  106,109,135.   72  Plan  culturel  pour  Bruxelles.  Cultuurplan  voor  Brussel.  Brussel,  2009.   73  J.Vaesen,  De  verhouding  tussen  de  openbare  besturen  in  Brussel,  610-­‐612;  Begroting  2009.  Commissieverslag,  14.   74  VGC.  Begroting  2009.  Commissieverslag,  14.   75  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,183.   76  E.Witte,  Een  terugblik  op  vijftien  jaar  VGC,  27-­‐28  ;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,151,157.   68

10 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]

77

dubbelmandaten   die   men   aan   Franstalige   kant   kent .   De   Conferentie   van   de   Vlaamse   schepenen   brengt   daar  kennelijk  weinig  wijzigingen  in.       Het  zou  echter  overdreven  zijn  om  te  stellen  dat  de  VGC  helemaal  geen  resultaten  heeft  geboekt.   Vorst,   Sint   Joost   en   Koekelberg   zijn   bijvoorbeeld   ingegaan   op   de   bibliotheekvoorstellen   van   de   VGC.   Ganshoren,   Jette,   Sint   Lambrechts   Woluwe,   Sint   Joost,   Molenbeek   en   Brussel   zijn   ingegaan   op   de   financiële   ondersteuning   van   speelpleinen.   Voor   sportaccomodatie   worden   ook   een   paar   convenanten   afgesloten.   Hier   en   daar   lukt   het   al   eens   om   samen   met   een   gemeenten   een   kinderdagverblijf   te   openen,   maar   daar   78 staan   dan   weer   gemeenten   tegenover   die   lang   aarzelen   om   vergunningen   af   te   leveren .   Kortom,   de   intermediaire  rol  van  de  VGC  is  nog  lang  niet  uitgespeeld.       Laat   ons   nu   besluiten.   Dit   overzicht   is   zeker   niet   volledig,   maar   uit   deze   hoofdlijnen   kunnen   toch   een   paar   conclusies   getrokken   worden.   Zoals   dit   zo   dikwijls   het   geval   is   als   men   een   onderdeel   van   het   complexe  Brussel  onder  de  loep  neemt,  dan  blijkt  die  evolutie  zelden  éénduidig  te  zijn.  Dat  is  ook  nu  weer   het   geval.   Enerzijds   hebben   we   immers   gezien   dat   de   VGC   in   twintig   jaar   tijd   enorme   sprongen   heeft   gemaakt.   Van   een   kleine,   vrij   onbeduidende   instelling   groeide   ze   uit   tot   een   belangrijke   speler   op   het   Brusselse   terrein.   Ze   profileert   zich   als   een   financieel   gezonde   instelling   die   aan   de   hand   van   drie   grote   sectoren   vrij   evenwichtig   is   opgebouwd.   Haar   bevoegdheden   neemt   ze   zonder   meer   ter   harte.   Op   personeelsvlak   kent   ze   een   sterke   verambtelijking   en   dus   ook   een   zekere   professionalisering.   Over   het   bereik  van  haar  activiteiten  mag  evenmin  geklaagd  worden.  Ze  past  haar  beleid  alleszins  aan  het  meertalige   Brusselse   veld   aan.   Haar   rol   bij   de   verspreiding   van   het   Nederlands   via   onderwijs   en   cultuur   moet   echter   ook   niet   onderschat   worden.   Ze   dankt   die   uitbreiding   zowel   aan   haar   relaties   met   de   Vlaamse   Gemeenschap   als   aan   die   met   het   Brussels   Hoofdstedelijk   Gewest.   Maar   anderzijds     tasten   die   twee   instellingen   tegelijkertijd   het   wezen   van   de   VGC   aan.   Het   BHG   door   op   haar   terrein   te   komen,   gemeenschapsmateries   uit   te   bouwen   en   een   Brussels   gemeenschapsbeleid   op   te   zetten   waarin   ze   onvoldoende  aan  haar  trekken  komt.  De  Vlaamse  Gemeenschap  vindt  dan  weer  dat  zij  in  Brussel  best  de   grootste   Vlaamse   speler   kan   zijn.   De   concurrentie   tussen   beide   Vlaamse   instellingen   is   dus   niet   helemaal   verdwenen.  Twintig  jaar  VGC  levert  met  andere  woorden  een  paradox  op  :  een  sterke  groei  in  een  model   onder  spanning.                                

77

 J.  Vaesen,  Voor  gemeente  en  lokaal  belang  ?  De  verwevenheid  van  het  lokaal  en  regionaal  niveau  in  Brussel  via  de   cumulatie  van  mandaten,  1989-­‐2004,  in  Res  Publica,  2006,1,40-­‐65.   78  Begroting  2009,  dl.2,125,127,139;  VGC.  De  Raad.  Vergadering  van  12  dec.  2008,  162,182.  

11 BRIO – Pleinlaan 5 – 1050 Brussel – T +32 (0) 2 614 82 32 – [email protected]