15-11-2010
Tussen spruitjes en kebab Els Boeynaems & Serap Cakmak
Inhoud • Gezondheid allochtonen • Onderzoek: ‘Voedingsbegeleiding van etnisch-culturele minderheden’ (ECM) • Voedingsgewoonten bij Turken en Marokkanen • Casus: tips bij het oplossen
1
15-11-2010
Gezondheid allochtonen
Hogere prevalentie Personen van Marokkaanse en Turkse origine hebben een hogere prevalentie van: – Diabetes (1 op 5 personen) – Mentale gezondheidsproblemen (depressie, somatische klachten, ernstige angsten) (1 op 4 personen) – Obesitas (1 op 6 personen) – Jeugdobesitas
(Health Interview Survey, 2004)
2
15-11-2010
BMI BMI
Autochtone bevolking
Marokkanen en Turken
<20
9.4
7.93
20-25
48.22
41.34
25-30
31.65
34.75
>30
10.69
15.99
(Health Interview Survey, 2004)
Redenen van hogere prevalentie • Sedentariteit, verstedelijking • Meer vlees, suiker, geraffineerde graanproducten • Ten volle profiteren van het uitgebreide aanbod hier • Overgewicht is een teken van welvaart • Stoer gebouwd zijn of ronde vormen hebben was een schoonheidsideaal
(Health Interview Survey, 2004)
3
15-11-2010
Redenen van hogere prevalentie • Lagere fysieke activiteitsgraad • Nutritionele status: – Ze maken zich minder druk over hun gewicht – Gebruiken vaker afslankmiddelen
• Mogelijke genetische aanleg voor diabetes bij Berberse bevolkingen (Marokko, Algerije) en Afrikanen in het algemeen
(Health Interview Survey, 2004)
Onderzoek: „Voedingsbegeleiding van etnisch-culturele minderheden (ECM)‟ (S. Cakmak & I. Devolder, 2010)
4
15-11-2010
Inleiding • Onderzoek bij diëtisten in Vlaanderen: – – – –
Zelfstandige Klinische In groepspraktijk Voor een organisatie
• Etnisch-culturele minderheden (decreet, 28 april 1998, art. 2): – Het geheel van allochtonen – Vluchtelingen – Woonwagenbewoners
Inleiding • Zoeken naar juiste materialen, methodieken en inzichten • Hindernis voor het bereiken van een optimale gezondheidsvoorlichting? barrières of drempels • Hulpmiddelen
5
15-11-2010
Barrières • Taalbeheersing van de cliënt/patiënt • Eetcultuur van de cliënt/patiënt • Godsdienstvoorschriften van de cliënt/patiënt • Het financiële aspect • De scholingsgraad van de cliënt/patiënt Spelen een rol bij: • • • • •
Het motiveren Het geven van voedingsadvies Het geven van advies rond beweging Een voedingsondervraging Opvolgconsultaties
Taalbarrière • Grote barrière maar niet de enige! • Impact op de kwaliteit van de begeleiding: – – – – – –
Tijdrovend Geen duidelijke anamnese Beperkt advies Minder maatwerk in het algemeen Miscommunicatie en misinterpretatie Cliënt/patiënt stelt geen vragen
• Specifiek van toepassing op: Turken, Marokkanen en OostEuropeanen
6
15-11-2010
Taalbarrière: tips • Laten vertalen door familielid of kennis • Tolk
• Uitleggen in andere taal of eenvoudig taalgebruik • Uitleggen met gebaren • Hulpmiddelen gebruiken!
Hulpmiddelen • NOOD AAN HULPMIDDELEN! • Meest gevraagde hulpmiddel:
„Aangepaste en vertaalde dieetbladen met foto‟s van voedingsmiddelen uit hun eigen cultuur, aangegeven in porties‟
7
15-11-2010
Hulpmiddelen • Database: in bijlage • Cliënten/patiënten die taal onvoldoende/niet beheersen visuele hulpmiddelen! • Gebruiken tijdens begeleidingen met allochtonen • Meegeven met de cliënt/patiënt
Hulpmiddelen: database
8
15-11-2010
Hulpmiddel: „Typische Marokkaanse voedingsmiddelen en bereidingen‟
Voedingsgewoonten
9
15-11-2010
Voedingsgewoonten: algemeen • Culturele verschillen tussen Marokkanen en Turken • Weigeren van voedsel: een regelrechte belediging
• Verschil in voedingsgewoonten tussen 1ste en 2de generatie • Zelden gebruik van kookboek en weegschaal • Eetmomenten: – ontbijt (vaak laat of geen) – warme maaltijd(en) – tussendoortjes
Ontbijt TURKEN
MAROKKANEN
•
Brood / pannenkoeken
•
(Zelfgebakken) brood / pannenkoeken
•
Boter / margarine
•
Olijfolie / boter / margarine
•
Rauwe groenten, olijven
•
Rauwe groenten, olijven
•
Thee, koffie (veel suiker), melk, ayran
•
Muntthee (veel suiker), koffie, fruitsap, karnemelk
•
Honing, confituur (met lepeltje), fetakaas, kippewit
•
Honing (met lepeltje), kaas, gezouten vlees, ei
•
Soms pap, soep, deegwaren
•
Soms pap, soep, deegwaren
10
15-11-2010
Tips: ontbijt • Hoeveel olijfolie gebruikt hij/zij? En hoe meet hij/zij dit • Olijfolie: veel minder olie gebruiken
• Beperken van alle producten die veel vet en suiker bevatten • Suiker en honing in thee en koffie vervangen door zoetstof • Aandacht oplosthee!!
Warme maaltijd(en) TURKEN
MAROKKANEN
•
Brood = bestek
•
Brood = bestek
•
Olie / boter / margarine
•
Olie / boter / margarine
•
Maaltijdsoepen (met gedroogde peulvruchten, vermicelli, aardappelen, rijst) •
Maaltijdsoepen (met gedroogde peulvruchten, vermicelli)
•
Stoofpotten / opgevulde gerechten
•
Stoofpotten / opgevulde gerechten
•
Frieten, aardappelen, peulvruchten beschouwd als groenten
•
Frieten, aardappelen, peulvruchten, bieten beschouwd als groenten
•
Pilav, bulgur (gebroken tarwe)
•
Couscous
•
Rauwkostsalade/gepekelde groenten/ olijven
•
Rauwkostsalade/ olijven
•
Ayran, frisdrank, water
•
Karnemelk, frisdrank, water
•
Dessert: Vers fruit, koekjes, thee, koffie
•
Dessert: Vers fruit, koekjes, dadels, thee, koffie, geroosterde kikkererwten
11
15-11-2010
Tips: warme maaltijd •
“Ik eet groenten en vlees”: men bedoeld waarschijnlijk tagine waarbij een groot deel van de groenten aardappelen zijn
•
Stimuleren van rauwkost „bijgerechten‟
•
Duidelijk maken dat aardappelen, kikkererwten, linzen,…koolhydraatbronnen zijn
•
Bereidingswijze vragen van de gerechten en voor hoeveel personen
•
Beperken van alle producten die veel vet ( frieten!! ) en suiker bevatten
•
Max 1 Kh bron / maaltijd indien dit een probleem is rantsoeneren van brood
Tussendoortjes MAROKKANEN
TURKEN •
Ayran (natuuryoghurt, water, zout)
•
Karnemelk
•
Thee / koffie met suiker
•
Thee / koffie met suiker
•
Vers / gedroogd fruit
•
Vers / gedroogd fruit
•
Koekjes / gebak / pannenkoeken
•
Koekjes / gebak / pannenkoeken
•
Nootjes, zonnebloempitten
•
Nootjes, zonnebloempitten
12
15-11-2010
Tips: tussendoortjes • Sommige dingen die tussendoor gegeten worden, worden niet beschouwd als voeding: fruitsap, yoghurtdranken, noten, zaden, … • Indien, afhankelijk van het insulineschema, geen Kh+ tussendoortjes mogen gegeten worden hen stimuleren om Kh arme soep of rauwe groenten te eten.
Evolutie bij de 2de generatie Gelijkend op Westerse eetgewoonten • Veelvuldig gebruik van puree, geraffineerde rijst en pasta • Veel frieten, hamburgers (junkfood) en pizza‟s • Volle en gesuikerde melkproducten • Fruitsappen en frisdranken
13
15-11-2010
Evolutie bij de 2de generatie 1ste generatie
2de generatie
• Rauwkost + warme groenten
• Minder groenten
• Peulvruchten
• Frieten++, pasta, rijst
• Veel karnemelk
• Gesuikerde en volle zuivelproducten
• Dagelijks vers fruit
• Zelden fruit
Knelpunten • Zoete gerechten onregelmatig en tussen de hoofdmaaltijden • Inname vetten ligt hoog – Grote gebruikte hoeveelheid – Vetrijke bereidingswijzen
• Veelvuldig gebruik van grote hoeveelh. Kh gedurende hele dag – Bij de HM, TD, bij thee, theekoekjes,…
• Grote porties
14
15-11-2010
Visuele bundel voor de allochtone bevolking (nadruk Marokkaanse/Turkse) • Gezonde voeding • Koolhydraten: snel, traag • Regelmaat • Vetten
Bundel diabetes bij allochtonen
15
15-11-2010
Opbouw bundel
Schematische voorstelling
Schematische voorstelling
16
15-11-2010
Lactose
Schematische voorstelling
Schematische voorstelling
17
15-11-2010
18
15-11-2010
“Visuele lijst”
19
15-11-2010
Voor- en nadelen + Geen tolk nodig + Familiehiërarchie + Visueel en kleur + Nuttig voor minderbegaafde autochtonen - Kleurenkopij = prijskaartje - Continue aanpassing noodzakelijk - Onvoltooid project
20
15-11-2010
Project VDV • Educatiemap voor Marokkaanse en Turkse mensen met diabetes – Commissievoeding samen met 2 studenten Jara Meire en Elise Vanholme – Deze map bevat tekeningen, foto‟s en een handleiding voor de diëtist(e) • • • • • • • •
Normale sitatie verwerking Kh in ons lichaam Type 1 DM Type 2 DM Hypo / Hyper + acties 4 pijlers van de behandeling Buikomstrek De actieve voedingsdriehoek Soorten Kh
Project VDV – De vetten kwaliteit en kwantiteit – … – Elke laag van de actieve voedinsdriehoek wordt zowel voor de Marokkaanse als voor de Turkse gemeenschap voorgesteld. – Per laag zullen er foto‟s van toegelaten en te mijden voedingsmiddelen afgebeeld worden
• Klaar rond december • Januari uittesten • Februari evalueren en verbeteren • Te koop op de diabetesbeurs 2011
21
15-11-2010
Feta slaatje met komkommer en tomaat. Feta bevat 60% vet!! Hoeveelheid halveren en meer komkommer en tomaat toevoegen.
Spliterwtenpasta
Heel weinig van eten omwille van de koolhydraten. Wordt gegeten met brood. Met mate eten.
Marokkaans lenteslaatje
Komkommer. Tomaat. Ui. Koriander. Vinaigrette. (niet te veel olie gebruiken) Nota : mag bij elke maaltijd gegeten worden.
Linzenschotel
Gedeelte ( de helft) van de linzen vervangen door andere groenten zoals courgette, paprika, ui, komkommer,…..
Scampi’s in look
Scampi’s kunnen, maar niet te veel olijfolie gebruiken Eventueel tomaten raspen om saus te bekomen.
Sardinnen of anjovis
Bevat veel goede vetten maar opletten bij overgewicht.
22
15-11-2010
Kip met pruimen
Kip is goed. Pruimen beperken. Fruit stomen in plaats van bakken. Nota: gebruik weinig olijfolie.
Saus bij couscous
Kikkererwten beperken en meer andere groenten toevoegen, zoals kool, aubergines, wortelen. Niet te veel olie gebruiken. Met rundvlees of kip.
Gebak – Koekjes
Zijn niet aangewezen ! Teveel suiker, honing en bladerdeeg.
Casus 1 • • • • • • • • •
Marokkaanse man Leeftijd: 66 BMI 26 DM type 2 2 inspuitingen: mixtard 30 34E om 8 uur en 38E om 17u HbA1c: 8 mmol/L Glycemieschommelingen Cholesterol: ok Extra info: beheerst de Nederlandse taal onvoldoende maar kan zich redden
23
15-11-2010
Casus 2 • • • • •
Turkse vrouw Gewicht: 94 kg (Startgewicht: 75kg) Zwangerschapsdiabetes (34 weken) Glycemie ↑ vooral „s avonds Aanpassingen: – Gestopt met frisdrank – Geen suiker in thee en koffie – Geen zoet beleg
• Extra info: woont een jaar in België en beheerst de Nederlandse taal helemaal niet
24
15-11-2010
Bedankt voor uw aandacht!
25
