Trap
UDC 69.026
Staircase
DOCblad 01-1
Plaats Gebouw Omschrijving Datering Toelichting
Haarlem Teylers Fundatiehuis, Damstraat 21 Trappen met keepbomen en kardoezen 1715
In dit grote en diepe, vermoedelijk van oorsprong middeleeuwse, pand bevindt zich ter linkerzijde van de lange gang een drietal Lodewijk-XIV-trappen: de trap van de beganegrond naar de verdieping (1), de trap naar de tweede verdieping (2) en de trap naar de zolder (3). De trappen 2 en 3 bevinden zich boven elkaar en zijn als geheel ten opzichte van trap l meer naar voren geplaatst in de woning. De vermoedelijk grenen trappen hebben kleurafwerkingen van eikenhout (trap 1) en van mahoniehout (trappen 2 en 3)1. De binnenbomen van de trappen zijn uitgevoerd als keepbomen, waarbij elke trede wordt opgevangen door een draagklos, de zogenoemde kardoes.
Noten
' Archief Rijksdienst voor de Monumentenzorg, typoscript van H.F.G. Hundertmark, toelichting bij de opmeting van
de trappen van het Fundatiehuis van het Teylersmuseum, Oss, 7 februari 1995. 2 Archiefonderzoek in de rekeningen, notulenboeken en resoluties van Teylers Stichting, in opdracht van de RDMZ uitgevoerd door J.J.J. van Meerwijk te Utrecht. Het huis komt in 1705 in bezit van mr. H.A. van der Marck.
Tekst
Opmeting en tekening Datum Schaal RDMZ R V 1996/38 - 43
B.H.J.N. Kooij
H.F.G. Hundertmark februari 1995 l : 40, details 1:10
De vormgeving van de trappen 2 en 3 wijkt af van die van trap l, bovendien zijn de detailleringen hier veel rijker uitgevoerd. Uit recent archiefonderzoek blijkt dat de drie trappen naar alle waarschijnlijkheid nagenoeg gelijktijdig gemaakt zijn tijdens de grote verbouwing uit 1715, in opdracht van de eigenaar mr. Hendrik Adriaan van der Marck.2 Deze conclusie wordt ondersteund door het feit dat het bijbehorende stucwerk van de wanden en de plafonds van één en dezelfde meester is, namelijk G.B. Luraghi.3 Via zijn kinderen kwam het huis in 1740 in bezit van Pieter Teyler van der Hulst. Na diens dood in 1778 ging het huis deel uitmaken van Nederlands oudste museum: het Teylersmuseum.4 3
C. Willemijn Fock, Hendrik Adriaan
van der Marck en de bouw van Damstraat 21 te Haarlem, het latere Teylers Fundatiehuis, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 1984, deel III (Bouwen in
Nederland), Delft 1985, p. 131 - 156. 4
'Teyler' 1778 - 1978. Studies en
bijdragen over Teylers Stichting naar
aanleiding van het tweede eeuwfeest, Haarlem 1978, p. 119 - 222. Zie ook H. Janse e.a., Trap en Trede, RVbijdrage 15, Zeist/'s-Gravenhage 1995.
DOCblad Trap 07-2
Trap J
plattegrond
aanzicht D - D
RDMZ RV 1996/38 - 44
aanzicht B -B
aanzicht C - C
DOCblad Trap 01-3
Trap ï
doorsnede A - A
aanzicht E - E RDMZ RV 1996/38 - 45
aanzicht F • F
Trap 2
DOCWadTrap 07-4
plattegrond
doorsnede D - D
RDMZ RV 1996/38 - 46
Trap 2
DOCblad Trap 01-5
aanzicht A -A
doorsnede B - B
RDMZRV 1996/38-47
aanzicht E - E
Trap 3
DOCblad Trap 07-6
plattegrond
! A
C
aanzicht A - A
aanzicht B - B RDMZRV 199S/38-48
Trap 3
DOCblad Trap 01-7
aanzicht D -D
aanzicht C- C
aanzicht E - E
RDMZ RV 1996/38 • 49
UDC 60.026
Trap Staircase
DOCblad 02-1
Plaats Gebouw, onderdeel Omschrijving Datering Toelichting
Teksten tekening Opmeting Datum Schaal Foto’s
RDMZRV
1998/40
llfi
‘s-Hertogenbosch Korenbrugstraat 16, ‘De Drie Kronen’ Rechte steektrap met tussenbordes (nu 1656 Bij restauratiewerken in 1986 in dit laat-middeleeuwse pand kon de eikenhouten balustertrap niet gehandhaafd blijven. De trap, die van begane grond naar verdieping liep, dateert naar een inscriptie in de onderste trappaal uit 1656. Bij de sloop kon de trap niet meer gedocumenteerd of opgemeten worden. De hier getoonde tekeningen geven een reconstructie van de laatste toestand weer. De gedemonteerde trap is opgeslagen in het depot van de Bouwhistorische en Archeologische Dienst van de gemeente ‘s-Hertogenbosch. In zijn laatste verschijningsvorm bestond de trap uit twee in elkaars verlengde liggende steektrappen, met daar tussen een bordes. Aan de linkerzijde waren de treden en stootborden eenvoudig in de muur opgelegd. Aan de rechterzijde was een hekwerk met opklimmende balusters tussen trappalen, die voorzien waren van eikelvormige knoppen. Aan deze kant waren de treden in de trapboom opgelegd en vastgespijkerd. De balusters waren zowel in de leuning als in de trapboom met pen en gat vastgezet en met spijkers gezekerd. In de leuning van het bovenste deel van de trap waren sommige pennen geborgd door middel van een toognagel. De trap is in deze vorm pas in de 19de eeuw in het pand geplaatst. Hij werd daartoe verlengd, hetgeen doet vermoeden dat de trap oorspronkelijk uit een ander huis afkomstig is. Uit het documentatieonderzoek is gebleken dat de trap van oorsprong niet alleen minder
in depot) hoog was, maar ook ter plaatse van de tweede trappaal, ter hoogte van het bordes, een hoek van 90” maakte. Toen de trap in de 19de eeuw werd verbouwd, is in naaldhout een tussenbordes met hekwerk (B) en een trappaal (111) bijgemaakt. Ook werd het bovenste deel van de trap iets verlengd, waardoor er één baluster (C) bijgemaakt werd. De bijgemaakte onderdelen zijn bij nadere beschouwing goed te herkennen door de inferieure houtbehandeling en profileringen.
‘$* 1
,’ I
De trap vóór demontage
A.H.M. Glaudemans A.H.M. Glaudemans en IJ. Hoogzaad januari 1997 1:40,1:10en1:5 Bouwhistorische en Archeologische Dienst gemeente ‘s-Hertogenbosch 1986
DOCblad Trap 02-2
Plattegrond
O
Gemetselde onderbouw
(reconstructie) Trappaall Zijaanzicht
Profielen trapleuning
O
Detail II O
O
RDMZ RV1998/40 - 117
III
IV
200 cm 50 on
Voomanzicht
DOCblad Trap 02-3
Balusters
A
\
Profielen (trappalen)
Profielen (balusters)
Ib
11
Zijkant van de trap vóór de demontage
111
--s”, /
’
i’ / / i
/--
50 cm 25cm
0 0 RDMZRV
1998/40
118
Doorsnede trapboom
Profiel trapboom
1Gietijzeren
l Trap
trap
UDC 60.026:672.1 1
Cast iron staircase
Stai rcase
DOCblad 03-1
Plaats Gebouw, onderdeel Omschrijving Datering Toelichting
Doorn Huis Doorn, Langbroekerweg 10 Gietijzeren spiltrap vermoedelijk XIXd In een klein vertrek (garderobe) in het zuidelijke deel van het van oorsprong middeleeuwse kasteel bevindt zich een kleine gietijzeren spiltrap waarvan alleen de spilbeëindiging van hout is. Hij verbindt de bel-etage, de eerste verdieping en de zolder met elkaar. Uit de diverse aanpassingen valt op te maken dat de trap is herbruikt. De wit geschilderde trap bestaat uit losse onderdelen die met een groef in elkaar passen. De balusters
Overzichtsplattegrond
Decl IWI de gietijzeren trap
Tekst Opmeting en tekening Datum Schaal Foto’s RDMZRV
1995/40
119
R.H.J.N. Kooij H.F.G. Hundertmark maart 1997 1 : zo,1 : 10 A.H.C. Schollen, RDMZ 1987
zorgen via schroefverbindingen voor de verankering. Ten behoeve van de stabiliteit zijn enkele verankeringsstangen aangebracht. De trap is in 1920 geplaatst nadat het kasteel door de Duitse ex-keizer Wilhelm 11was aangekocht. Hij richtte het huis geheel opnieuw in met zijn meegekomen bezittingen uit Duitsland. Tot zijn dood in 1941 woonde hij hier. Het is niet bekend of de gietijzeren trap ook deel uitmaakte van zijn bezittingen.
DOCblad Trap 03-2
rc
L_
Aanzicht spiltrap (eerste etage)
RDMZRV1998/40 -120
Aanzicht spiltrap (bei-etage)
DOCblad Trap 03-3
Plattegronden
C-C
O A-A
B-B
WO cm RDMZRV1998/40 -121
DOCblad Trap 03-4
l
3
2
Details spilbeëindiging
Details houten trapje
Detail zijaanzicht
stootöorrf
Detail vooraanzicht stootbord/trede
Bovenaanzicht trede Detail vloer
50 cm RDMZRV1998/40-122
Trap
Gietijzeren
trap
Stai rcase
Cast iron stalrcase
UDC 60.026:672.1
DOCblad 04-1
Plaats Gebouw Omschrijving Datering Toelichting
* - Q, CI E - TRAP Overzich tsplottegrond
Literatuur
Tekst Opmeting en tekening Datum Schaal Foto RDMZ RV 1998/40
123
Utrecht Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, Mariaplaats 27 Gietijzeren spiltrap 1846 In de gehoorzaal van het gebouw voor Kunsten & Wetenschappen, waar thans het Utrechts conservatorium haar concertzaal heeft, kan via een gietijzeren spiltrap het balkon bereikt worden. Deze trap bestaat uit losse gietijzeren treden. Door middel van schroefverbindingen zijn de treden en balusters aan elkaar bevestigd. Het geheel is zilvergrijs geschilderd. De spilbeëindiging en de leuning zijn van hout. Het voordeel van gietijzeren trappen is dat zij uit losse onderdelen opgebouwd kunnen
A.F.E. Kipp, Mariaplaats 27, Archeologische en Bouwhistorische Kroniek van de Gemeente Utrecht, Utrecht 1990, p. 88 - 100. B.H.J.N. Kooij H.F.G. Hundertmark Februari 1997 1: 20.1: 10 A.H.C. Schollen, RDMZ 1988
worden. Een trede is dus eenvoudig toe te voegen of weg te halen. Op 11 maart 1988 brandde het gebouw waar het conservatorium in was gehuisvest af, maar de trap overleefde de ramp. Bij de kort hierna volgende restauratie kreeg de trap een nieuwe plaats. Wel werd hij met zes treden ingekort. Voorheen stond hij rechts van de hal en verbond de hoofdverdieping met de bovenverdieping. Oorspronkelijk was hij groen geschilderd over een oranje ondergrond (menielaag?). Het gebouw van K & W is in 1844‘46 gebouwd naar ontwerp van J.van Maurik (Stadsarchitect) en G.W. Deketh. De benodigde nieuwe trap werd in 1846 door ijzergieterij L.J.Enthoven te Den Haag gegoten.
DOCblad Trap 04-2
RDMZRV1998/40 -124
OOCWadTrap 04-3
Plattegronden 100 cm RDUZRV1998/40 -125
DOCWadTrap 04-4
Detail beëindiging trapleuning
Aanzicht A Detail doorsnede trede Detail aanzicht spiltrap
Vooraanzicht trede, balusteren spilfragment
Doorsnede B-B Bovenaanzicht trede en spilfragment
50 cm
Spilbeëin diging RDMZRV1998/40 -126
Trap
Bordes - spiltrap
Staircase
Perron / spiral stair
UDC 69.026
DOCblad 05-1
Plaats Gebouw Omschrijving Datering Toelichting
Overzichtsplottegrond
Tekst Opmeting en tekening Datum Schaal Foto’s RDMZRV
1998/40
127
Heeswijk-Dinther Kasteel Heeswijk Eiken bordestrap met drie spillen waarschijnlijk tussen 1655 en 1672 In een afzonderlijke ruimte in de 15de-eeuwse woonvleugel van de hoofdburcht is de diensttrap gesitueerd. Deze unieke bordestrap die begint op de begane grond en eindigt op zolder, verbindt de verschillende verdiepingen en tussenverdiepingen met elkaar. Hij heeft een driehoekige plattegrond en zeven tussenbordessen van eiken vloerdelen met losse veer. De trap is opgebouwd met drie spillen die verbonden zijn door trapbomen en leuningen. Hiertussen zijn balusters gepend. De spillen zijn opgebouwd uit delen van verschillende lengte, die door middel van een gesloten penen gatverbinding onderling zijn verbonden. De stootborden en de treden zijn aan de ene zijde gekeept in de
B.H.J.N. Kooij H.F.G. Hundertmark november 1996 1:50,1:20 A.J. van der Wal, RDMZ 1997
bomen en aan de andere zijde opgelegd in het metselwerk. De trap had van het begin af aan geen natuurlijke lichtinval, zodat men aangewezen was op kaarsen of lampen. In enkele hoeken bevinden zich haken om lampen op te hangen en in sommige leuningen gaten om kandelaars te plaatsen. Enkele van dergelijke kandelaars zijn bewaard gebleven. De trap is zeer wel mogelijk gebouwd in de periode 1655 1672 van de grote verbouwing in opdracht van Jonker Marthijs van Asperen. Het kasteel dat hij in 1649 verwierf, werd uiteindelijk in 1679 gerechtelijk verkocht wegens hoge schulden. De wanden van het trappenhuis zijn in de 19de eeuw versierd met een verzameling 17de, 18de en 19de-eeuwse wandtegels.
DOCblad Trap 05-2
£ 1.
D i.
RDMZRV1998/40 -128
2 50 cm
DOCWadTrap 05-3
Opstap
Doorsnede F-F
Sierhek
Doorsnede E-E
250 cm
RDMZ RV1998/40 -129
DOCblad Trap 05-4
Kandelaar
Aanzicht
Doorsnede D-D
Doorsnede
Doorsnede C-C
250 cm 100 cm RDMZRV1998/40 -130
DOCblad Trap 05-5
Details
p-p
o-o
h-h
1-1
100 cm RDMZ RV1998/40 - 131
m -m
DOCblad Trap 05-5
Details
c
Detail g
n-n
Detail q
k-k
100 cm RDMZRV1998/40-132
