Transformaties en Veerkracht

Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Transformaties en Veerkracht Strategie 2015-2018 van NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Transformaties en Veerkracht Strategie 2015-2018 van NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen

Inhoud 1 Uitdagingen 5 2 Uitwerking van de NWO Strategie 2015-2018 7 3 Ambities 9

5

1

NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen Strategienota 2015-2018

Uitdagingen NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen (NWO-MaGW) zal voor de wetenschappelijke disciplines van de maatschappijen gedragswetenschappen bijdragen aan de uitwerking van de NWO Strategie 2015-2018. Daarbij is een aantal uitdagingen leidend:

>

Het Nederlandse onderzoek in de maatschappijen gedragswetenschappen is van zeer

goede kwaliteit, scoort goed in internationale competities en is van evident belang

voor het oplossen van nationale en mondiale maatschappelijke vraagstukken. Toch staan

de maatschappijen gedragswetenschappen steeds meer onder druk.

>

Wil Nederland de ambitie van een ‘lerende economie’ waar maken, is er een nieuwe

kijk nodig op groei, ecologische en geografische randvoorwaarden, toenemende

schaarste, duurzaamheid, kennis, innovatie en de rol van kennisinstellingen in de

kennisketen. De maatschappijen gedragswetenschappen spelen hierbij een sleutelrol .

>

Om de verscheidenheid van al die disciplines in de maatschappijen gedragsweten-

schappen maximaal te benutten, zal versnippering tegengegaan moeten worden en

samenwerking tussen de disciplines gestimuleerd moeten worden. NWO-MaGW wil

hierin – in overleg met de partners – het voortouw nemen.

>

Nieuwe mogelijkheden voor onderzoekers in de maatschappijen gedragsweten-

schappen zijn vooral te vinden door het nationaal en internationaal vervlechten van

hoogwaardige vernieuwende thematische programma’s. De uitdaging is om met een

basisbudget samen met andere partners extra financiële middelen te verwerven. Dit

biedt de achterban van NWO-MaGW de mogelijkheid om met de onderkende hoge

kwaliteit in competitie middelen te verwerven.

7


2 Uitwerking van de NWO Strategie 2015-2018 NWO-MaGW zal in de komende strategieperiode de verschillende NWO-brede beleidsdoelen en financieringsinstrumenten zoals de Vernieuwingsimpuls, internationale samenwerking, open access publiceren en datamanagement uitvoeren. Daarnaast zal NWO-MaGW de samenwerking bevorderen tussen de onderzoekers van de sociale wetenschappen en belanghebbenden in de samenleving. Zij doet dit door partijen samen te brengen, samen te werken en in samenhang onderzoek te programmeren op die terreinen waar maatschappijen gedragswetenschappers een bijdrage kunnen leveren. NWO-MaGW ontwikkelt financieringsinstrumenten zoals Vitale Logistiek en Accelerator voor de Topsector Logistiek en is partner in het Topconsortium Kennis en Innovatie Logistiek, samen met Dinalog en TNO. Ook zal NWO-MaGW de ontwikkeling van programma’s binnen de Sociale Infrastructuur Agenda voortzetten als doorsnijdend onderzoek voor de Nederlandse topsectoren en als stimulans voor de maatschappijen gedragswetenschappen om een bijdrage te leveren aan maatschappelijke, economische en technologische ontwikkelingen. NWO-MaGW zal in de periode 2015-2018 belangrijke thema- en topsectorprogramma’s zoals Verbinden van Duurzame Steden (VerDuS) en Uncertainty Reduction in Smart Energy Systems (URSES), het NWO-programma binnen de topsector Energie, voortzetten en uitbouwen. NWO-MaGW zal bijdragen aan de maatschappelijke uitdagingen die NWO heeft gedefinieerd voor de periode 2015-2018 en die ook ingebracht zijn in de Nationale Wetenschapsagenda. Deze maatschappelijke uitdagingen zijn: > Veerkrachtiger samenlevingen > Een circulaire economie > Een hoge kwaliteit van leven >

Bouwstenen van leven

>

Big data verantwoord gebruiken

> Grip krijgen op complexiteit NWO-MaGW zal met maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, departementen en bedrijfsleven werken aan de invulling van deze uitdagingen en daarmee een bijdrage leveren aan de Nationale Wetenschapsagenda.

9

NWO Strategie 2015-2018

3 Ambities De ambities die NWO-MaGW zichzelf stelt voor de periode 2015-2018 zijn: 1

Een sterke basis

2 Talentprogramma’s 3

(Big)data, infrastructuur en nieuwe methodes

4

Verbinding Social Sciences & Humanities (SSH)

5

Inter- en transdisciplinair onderzoek, nationaal en internationaal

6

Onderzoeksprogrammering samen met relevante beleidsinstanties

7

Samenwerking met private partners

Ambitie 1: Een sterke basis NWO-MaGW zal Onderzoekstalent, een beurs voor promotietrajecten voor jong en excellent onderzoekstalent, ook in de periode 2015-2018 voortzetten in het kader van de Vrije Competitie.

i-Books gaan helpen bij het afleren van aangeleerd schrans- en snackgedrag Anita Jansen doet sinds de jaren tachtig aan de Universiteit Maastricht onderzoek naar eetstoornissen. Onderzoek naar anorexia en bulimia nervosa kreeg mede door haar landelijke bekendheid. In 2011 kreeg de ‘eetprofessor’, zoals de bijnaam van Jansen luidt, een Vicitoekenning. Zij en haar groep richten zich de laatste jaren vooral op oorzaken en behandeling van obesitas, ernstige zwaarlijvigheid. In Nederland is 17 procent van de kosten in de gezondheidszorg obesitas-gerelateerd: ernstig overgewicht zorgt voor een sterk verhoogd risico op diabetes, hart- en vaatziekten, ademhalingsproblemen, gewrichtsklachten, kanker, hand in hand gaand met depressies en lage zelfwaardering. Zeer dikke mensen zijn ook vaker en langer ziek thuis. Anita Jansen: “Obesitas wordt vaak gezien als een probleem van de maatschappij en de voedingsindustrie. Als je genetisch belast bent, heb je het zwaar in onze dikmakende omgeving. Vaak worden de psychologische processen die mensen aanzetten tot te veel eten vergeten, zoals bijvoorbeeld leerprocessen en andere cognitieve processen. Wij hebben een aantal interventies uitgewerkt die kunnen helpen om minder te leren eten, door juist precies op die psychologische processen in te grijpen. Met financiering uit het programma MeerWaarde maakten we op basis hiervan twee i-Books met demonstratiemateriaal en films voor hulpverleners in de ggz. Die vind je eind maart 2015 in de i-Bookstore”. PROF. DR. A. JANSEN, MAASTRICHT UNIVERSITY, FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN NEUROWETENSCHAPPEN NWO-PROJECT: ‘WHEN LOSING IS WINNING: BEATING OBESE GENES THROUGH EXTINCTION TRAINING’ EN ‘LEREN OM NIET TE ETEN’

10


Ambitie 2: Talentprogramma’s NWO-MaGW zal bijdragen aan de uitvoering en bijstelling van de verschillende beurzen van de Vernieuwingsimpuls: Veni, Vidi en Vici. NWO-MaGW zal ook bijdragen aan de andere talentprogramma’s zoals de Spinozapremie, het Graduate programma, Rubicon en Aspasia. De verdeling van de middelen over de Veni, Vidi en Vici blijft gehandhaafd (piramidemodel). NWO-MaGW blijft met de talentprogramma’s inzetten op kwaliteit en wetenschappelijk talent.

Ambitie 3: (Big) data, infrastructuur en nieuwe methodes NWO-MaGW zal aansluitend bij de uitdaging die NWO zich heeft gesteld, inzetten op ‘Big Data’. Dataverzameling- en ontsluiting is de laatste jaren sterk toegenomen en steeds belangrijker geworden voor de maatschappijen gedragswetenschappen. Steeds meer bronnen worden gedigitaliseerd, databronnen worden verrijkt en Internet en ‘social media’ leveren enorme hoeveelheden nieuwe soorten data op. Disciplinaire specialisaties hebben ertoe geleid dat het aantal waarnemingsstudies, net als de laboratoriumstudies, sterk is toegenomen. Door deze specialisatie is de dataverzameling echter ook gefragmenteerd. Het programma Veranderingsstudies loopt af en het programma Measurement and Experimentation in the Social Sciences (MESS) van CentERdata dat met een NWO BIG-subsidie werd gestart, dreigt te verdwijnen door gebrek aan financiering. Tegen deze achtergrond wil NWO-MaGW samen met de trekkers van de belangrijkste longitudinale grootschalige waarnemingsstudies bouwen aan een Nationale Datainfrastructuur voor de Sociale Wetenschappen (NDSW). Een integraal plan voor een datainfrastructuur overschrijdt per definitie de disciplinaire grenzen en dient aan de volgende randvoorwaarden te voldoen. Een nationale infrastructuur waarborgt de continuïteit van de belangrijke langlopende dataverzamelingen voor waarnemingsonderzoek. De voortdurende ontsluiting van de gegevensbronnen is de laatste jaren door verschillende partijen zoals DANS en het Centraal Bureau voor de Statistiek opgepakt. Met de slimme inzet van geavanceerde methoden kan historisch materiaal (door digitalisering) en hedendaagse bronnen (datamining van sociale media) worden ontsloten. Nieuwe onderzoeksvragen kunnen worden beantwoord als uiteenlopende dataverzamelingen met elkaar worden verbonden. DANS heeft duurzame opslag en toegankelijkheid van data als kerntaak en werkt nauw samen met universitaire bibliotheken en het CBS. Hierbij dienen voortdurend privacy en persoonsbescherming en openheid bewaakt te worden. NWO-MaGW wil met de Nederlandse universiteiten en samenwerkingspartners zoals CentERdata, Sociaal Cultureel Planbureau, De Nederlandse Bank, Planbureau voor de Leefomgeving, het RIVM, DANS, Centraal Bureau voor de Statistiek, de KNAW en MESS een

11


plan van aanpak ontwikkelen. Daarbij zal aansluiting bij internationale initiatieven gezocht worden. Ook zal NWO-MaGW voor de maatschappijen gedragswetenschappen de uitvoering van de Permanente Nationale Commissie voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur ondersteunen. NWO-MaGW zal rondes voor Investeringen Middelgroot, dat dient voor het aanschaffen van apparatuur en voor het opzetten, koppelen en verrijken van dataverzamelingen, niet meer jaarlijks maar tweejaarlijks organiseren.

Ambitie 4: Verbinding Sociale Sciences & Humanities (SSH) Grenzen tussen disciplines vervagen en bij het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken zijn de invalshoeken van zowel de sociale als de geesteswetenschappen onmisbaar. Bij relevante zuster councils en de Europese Commissie is de combinatie van Social Sciences & Humanities dan ook vanzelfsprekend. De op handen zijnde versterkte samenwerking tussen NWO-MaGW en het NWO-gebied Geesteswetenschappen (NWO-GW) in een nieuw domeinbestuur Sociale en Geesteswetenschappen van NWO is daarom een positieve ontwikkeling.

Ambitie 5: Inter- en transdisciplinair onderzoek, nationaal en internationaal Veel vernieuwing komt tot stand op de grensvlakken tussen wetenschappelijke disciplines- en gebieden, door de toepassing van nieuwe methodes en in de samenwerking met partners. Het is de uitdaging om het belang van deze inter- en transdisciplinaire samenwerking te verankeren bij de achterban. De profilering van universiteiten en onderwerpen van onderzoekagenda’s – zowel nationaal als internationaal – vragen om een interdisciplinaire samenwerking. Kennis voor onderwerpen als duurzaamheid, veerkrachtige samenlevingen, representatieve democratie en stedelijke ontwikkeling kan alleen waardevol zijn als over de grenzen van disciplines wordt samengewerkt. Toenemende samenwerking tussen de disciplines in de maatschappijen gedragswetenschappen zal ook bijdragen aan een krachtiger profiel van het veld. Dat is van belang bij het behouden van het eigen gezicht in de samenwerking met andere wetenschapsgebieden (bijvoorbeeld wanneer biologie, genetica en gedrag, houdingen en meningen met elkaar verbonden worden).

NWO-MaGW streeft ernaar om in Europees verband de sterke positie van de Nederlandse maatschappijen gedragswetenschappen te consolideren en uit te bouwen. De uitdaging is om de werkplannen van de Societal Challenges van Horizon 2020 zo te operationaliseren dat de Nederlandse onderzoekers hierop optimaal kunnen inspelen. Hetzelfde geldt voor onderzoek in mondiaal verband. Inter- en transdisciplinaire samenwerking van de sociale

12


wetenschappen met andere disciplines is essentieel voor inzicht in en kennis voor grote maatschappelijke vraagstukken waar sociale en natuurlijke systemen interacteren zoals gezondheid, voedsel, water, energie, materialen, klimaat, transport, verstedelijking en veiligheid. Daarom zullen de thema’s Transformaties en Veerkracht de komende jaren de leidraad zijn. Deze focus biedt de sociale wetenschappen een goede basis om samen te werken met de alfa- en bètawetenschappen. De sociale wetenschappen kunnen antwoord geven op de vraag welke transformaties nodig zijn om te komen tot veerkracht en evenwicht in de samenleving en de omringende systemen als klimaat en natuur. NWO-MaGW levert hiermee ook een bijdrage aan Veerkrachtige Samenlevingen, een van de uitdagingen in de strategie van NWO. Voortbouwend op de focus op Transformaties en Veerkracht zal NWO-MaGW, samen met NWO Geesteswetenschappen, nieuwe thematische programma’s ontwikkelen op basis van de concepten Duurzaamheid, Governance, Human Capital, Ondernemerschap, Cognitie & Gedrag, Ethiek en Collectief Geheugen. Deze programma’s zullen zelfstandig maar vooral doorsnijdend van belang zijn voor Horizon 2020 en de Topsectoren.

Slimme Sturing Hoe worden sturingsmechanismen slimmer en effectiever? De gangbare methoden van bestuur zijn niet goed toegesneden op de huidige structuur en uitdagingen van de Nederlandse economie en samenleving. Het vertrouwen in instituties zoals de overheid daalt en de sociale cohesie neemt af. Daarom is het nodig om nieuwe vormen van governance te onderzoeken. Slimme sturing is vooral te vinden in combinaties van klassieke governance via markten, overheidsgezag, netwerken en gemeenschappen. Er is weliswaar kennis over deze afzonderlijke governance modellen, maar veel minder over de combinatie hiervan in nieuwe sturingsvormen. Het NWO-MaGW-programma Slimme Sturing stimuleert systematisch, multidisciplinair onderzoek naar nieuwe, hybride sturingsvormen in het publieke domein, en wil de onderzoekskracht en opgedane kennis inzetten voor het aanpakken van economische en maatschappelijke vraagstukken. Om deze kennis te verwerven, brengt NWO de expertise van verschillende disciplines samen en stimuleert het samenwerking met partijen uit de samenleving en het bedrijfsleven. Er is kennis vanuit afzonderlijke disciplines als de economie, sociologie, rechten, geschiedenis en bestuurskunde, maar slechts door die te combineren rond concrete vraagstukken, te leren van historische ervaringen en actuele innovaties in binnen- en buitenland snel onder de loep te nemen kunnen we een beter inzicht krijgen in het samenspel tussen de verschillende sturingsmechanismen en in de sleutelfactoren in succes of falen van verschillende vormen van governance. Meer informatie: www.nwo.nl/slimmesturing

13


Interdisciplinaire samenwerking Voor de inzet bij de interdisciplinaire internationale samenwerking kiest NWO-MaGW voor drie categorieën: a) flagships, b) brede dwarsdoorsnijdende thema’s en c) ondersteunende of pilotprogramma’s. Deze zullen zoveel mogelijk verbonden worden met lopende en nieuwe ontwikkelingen en met nationale en internationale initiatieven.

a Flagships: programma’s met een brede thematiek

Sustainable Urban Regions for the Future. In deze flagship staan de stad, creatieve industrie, nieuwe business-modellen, slimme infrastructuur, sociale spanningen, welvaart en welzijn, (on)gelijkheid, cultureel erfgoed en toerisme centraal. Het inter-, multi- en intradisciplinaire onderzoek zal verbonden worden met lopende nationale initiatieven zoals de Sociale Infrastructuur Agenda, de topsectoren/thema’s Water, Voedsel, Energie (URSES), Logistiek (Duurzame Logistiek, Vitale Logistiek en Accelerator) en Creatieve Industrie (Business Models). Internationale verbinding zal gezocht worden met de Joint Programme Initiatives Urban Europe en Climate en er wordt gestreefd naar mondiale samenwerking met partners in Brazilië, China en India. Met schrijfgroepen en experts zullen nieuwe onderzoekslijnen voor de flagships worden ontwikkeld. Om de aanpak van SSH (Social Sciences and Humanities) verder te ontwikkelen, zal voortgebouwd worden op het werk van de League of European Research Universities (LERU) zoals in de Horizon 2020 Societal Challenges. Gebruikmakend van de infrastructuur van het Lorentz Centre zullen interdisciplinaire SSH-workshops worden georganiseerd.

b Brede dwarsdoorsnijdende thema’s, die ook bijdragen aan de thematiek van Sociale Transformatie

Dynamics of (in)equality over the life course is een volgend doorsnijdende thema van NORFACE, het Europese samenwerkingsverband van zestien onderzoekfinanciers waarvan NWO-MaGW deel uit maakt en de coördinatie voert. Vanuit wetenschappelijk onderzoek zal bijgedragen worden aan belangrijke maatschappelijke vraagstukken rondom onderwijs, arbeidsmarkten en mobiliteit, flexibilsering van de arbeidsmarkt, diversiteit en opleidingsprocessen, pad-afhankelijkheid en levensloop, genderkloof in leren, volwassenenonderwijs, nieuwe middelen en methoden om te leren. Onderzoekers uit onder andere de sociologie, het onderwijsonderzoek, economische wetenschappen, demografie en psychologie kunnen bijdragen aan dit thema met een multidisciplinaire Europese aanpak voor met mogelijkheden voor vergelijkend onderzoek. Dit thema zal worden verbonden met de lijn Human Capital uit de Sociale Infrastructuur Agenda en als doorsnijdend programma bijdragen aan de Nederlandse topsectoren.

14

NWO Strategie 2015-2018

Human Capital Hoe kan de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt verbeterd worden? Op welke manier kunnen bedrijven doeltreffend omgaan met hun menselijk kapitaal? Welke 21e eeuwse vaardigheden zijn van belang voor kinderen en hoe kunnen deze het beste aangeleerd worden? Onderzoekers en professionals uit de praktijk bundelen hun krachten binnen dit onderzoeksprogramma om tot wetenschappelijke kennis te komen die direct in organisaties toepasbaar is. Meer informatie: www.nwo.nl/humancapital

De topsectoren signaleren dat de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt te wensen over laat, en dat bedrijven hun menselijk kapitaal niet optimaal benutten. Het onderzoeksprogramma Human Capital neemt deze twee vraagstukken onder de loep en ontrafelt tevens de onderlinge, complexe samenhang. NWO voert dit onderzoeksprogramma uit in samenwerking met TNO, Syntens, de Human Capital coördinatoren vanuit de topsectoren, de Creatieve Industrie en de Ministeries van Economische Zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Het onderzoeksprogramma maakt onderdeel uit van de Sociale Infrastructuur Agenda.

Cybersecurity Prof. Michel van Eeten (TU Delft) leidt een project waarin onderzoek wordt gedaan naar marktpartijen die keuzes maken die de veiligheid van ICT beïnvloeden. Of een consument veilig kan internetbankieren, hangt niet alleen van de consument zelf af, maar ook van keuzes gemaakt door de softwareproducent, de telecomaanbieder die de internetverbinding maakt, de certificaatverstrekker die helpt de verbinding te versleutelen, de bank die de betaalomgeving ontwerpt, het hostingbedrijf waar criminelen een nepversie van de bank-site terecht komt. Deze marktpartijen vormen belangrijke schakels die steeds meer invloed uitoefenen op cybersecurity. Er is echter weinig zicht op hun prestaties. Dit onderzoek ontwikkelt reputatiemetingen voor deze marktpartijen, opdat consumenten en bedrijven een beeld krijgen van de veiligheidsprestaties van deze aanbieders. Dit versterkt de prikkels voor veiligheid. PROF. DR. M.J.G. VAN EETEN, TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT, FACULTEIT TECHNIEK, BESTUUR EN MANAGEMENT NWO-PROJECT: ‘REPUTATION METRICS DESIGN TO IMPROVE INTERMEDIARY INCENTIVES FOR SECURITY’

15


Security and Integrity is een mogelijk toekomstig onderwerp voor het Europese samenwerkingsverband van NORFACE. Uitgangspunt voor onderzoek binnen dit thema is een multidisciplinaire Europese aanpak waarin wetenschappelijke disciplines zoals politieke wetenschappen, internationale relaties, sociologie, criminologie, internationale wetgeving en ICT een sleutelrol kunnen vervullen. Belangrijke thema’s waar aan gedacht wordt, zijn terrorisme, conflict en ontwikkeling, digitale veiligheid, big data, veiligheid, surveillance, privacy, proliferatie van gevaarlijke stoffen, risico en veerkrachtige overheid. Dit dwarsdoorsnijdende thema zal verbonden worden met programma’s en initiatieven zoals de Sociale Infrastructuur Agenda, de topsector High Tech Systemen en Materialen (STW), privacy (NWO Geesteswetenschappen) en ICT & Cyber Security (NWO Exacte Wetenschappen). De uitwerking van de NWO uitdagingen Complexiteit en Big Data zal verbonden worden met de ontwikkeling van dit NORFACE thema en met Challenge 7 van de Europese Commissie.

Het thema Self-governance – Cooperation, collective action and participation is in ontwikkeling. Centraal staan de formele en informele instituties die van cruciaal belang zijn voor het functioneren van de samenleving. Door de economische crisis, marktfalen en een terugtrek-kende overheid staan deze instituties onder druk. Dit leidt tot een aantal nieuwe en belang-rijke onderzoeksvragen over sociale institutionele sturing, participatie en samenwerking. Initiatieven binnen dit thema kunnen mogelijk aangesloten worden op programma’s binnen de Sociale Infrastructuur Agenda en de uitwerking van de NWO uitdagingen Circulaire economie, Kwaliteit van leven en Veerkrachtige samenlevingen. De kansen voor internationale samenwerking zijn vooral te vinden bij Challenge 6 van Horizon 2020.

c Ondersteunde of pilotprogramma’s voor het ontwikkelen van nieuwe onderzoekslijnen, ook passend in het concept van Horizon 2020.

Brain and Cognition research for the benefit of Education, Health and Safety bouwt voort op de sterktes van het Nationaal Instituut voor Hersenen en Cognitie (NIHC). In samenwerking met de NWO-onderdelen Aard- en Levenswetenschappen, Geesteswetenschappen, Exacte Wetenschappen, ZonMW, STW en het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek wil NWO-MaGW nieuwe onderzoekslijnen ontwikkelen voor de volgende thema’s: Een leven lang ontwikkelen, Zelfsturing in een responsieve omgeving, Data Science en Van gen tot gedachte. Het onderzoek in deze lijnen biedt mogelijkheden voor verbinding met de Sociale Infrastructuur Agenda, en kan bijdragen aan de topsector Life Sciences and Health en de NWO uitdagingen Kwaliteit van Leven, Big Data en Complexiteit. Internationale aansluiting is mogelijk bij Challenge 1 en 6 van Horizon 2020. Het NIHC is een onafhankelijk regieorgaan dat financiële steun ontvangt van NWO, samen met de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Veiligheid en Justitie en Defensie.

16


Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC) Een inclusieve, lerende en veilige samenleving vraagt om begrip van de hersenen. Los van de toegevoegde waarde van inzichten in de werking van ons brein (Wie zijn wij? Waarom gedragen wij ons zo, in een veranderende wereld?) is voortgang bij de vele uitdagingen die onze maatschappij kent ondenkbaar zonder dit onderzoek. Het is om deze maatschappelijke problemen het hoofd te bieden dat het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie (NIHC) in 2010 in het leven is geroepen. Binnen dit onderzoeksverband doen taalwetenschappers, ICT-wetenschappers, psychiaters, neurologen, biologen, psycho-logen en pedagogen gezamenlijk onderzoek naar de hersenen en hun invloed op menselijk gedrag en de maatschappij. Topwetenschappers werken hierbij samen met partners uit maatschappelijke instellingen en het bedrijfsleven. Het NIHC ondersteunt de ontwikkeling van nieuwe strategische of toegepaste onderzoeksprogramma’s in binnen- en buitenland. Het onderzoek levert kennis en kunde op over hersenen, cognitie en gedrag, met praktische potentie op het gebied van gezondheid, onderwijs en veiligheid. Onderwerpen van onderzoek zijn onder andere het verbeteren van leermotivatie en schoolprestaties, preventie en beheersing van antisociaal gedrag, het beter beslissen in stressvolle situaties en het herstelproces van patiënten na hersenletsel. Meer informatie: www.hersenenencognitie.nl

Ambitie 6: Onderzoeksprogrammering samen met relevante beleidsinstanties Onderdelen van het Nederlandse NWO-MaGW-onderzoek zijn traditioneel verbonden met beleid en vertaling van onderzoek naar beleid voor het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (NIVEL), Platform31, het Network for Study on Pensions, Aging and Retirement (Netspar), het Sociaal Cultureel Planbureau, het Planbureau voor de Leefomgeving etc.. In programma’s zoals van Verbinden van Duurzame Steden is succesvol geëxperimenteerd met aansluiting van onderzoek op strategische kennis- en innovatieagenda’s van de overheid. De partners van NWO-MaGW, leden van schrijfgroepen en commissies, zijn hier nauw bij betrokken. NWO-MaGW werkt intensief samen met het ministerie van Infrastructuur en Milieu om vraag en aanbod rond kennisoverdracht en valorisatie goed op elkaar aan te laten sluiten. Bij andere departementen – en ook interdepartementaal – is nog veel te winnen bij het structureel en langdurig verbinden van kennisvragen aan onderzoeksaanbod. De komende jaren zal NWO-MaGW, samen met andere NWO-onderdelen, streven naar intensivering van samenwerking tussen overheid en verwante instelleningen. Hiermee geeft NWO-MaGW gehoor aan de wens van de Europese Commissie om de relatie tussen beleid en onderzoek te verstevigen.

17


Eerdere initiatieven van NWO-MaGW waren gericht op het stimuleren en realiseren van onderzoek op de terreinen van onderwijs en hersenen en cognitie. Dit was mede de basis voor het Nationaal Initiatief voor Hersenen en Cognitie (NIHC) en het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), spin-offs die nu zelfstandig de ambities van NWO vervullen. In Engeland wordt succesvol in kaart gebracht en aangetoond welke implicatie sociaal wetenschappelijk onderzoek heeft voor beleid. Onderzocht zou moeten worden of dit in Nederland op soortgelijke wijze kan worden vormgegeven.

NATIONAAL REGIEORGAAN ONDERWIJSONDERZOEK

Onderwijsonderzoek voor beleid en onderwijs Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft onder andere voor beleidsgericht onderwijsonderzoek een speciale programmaraad, met een vast jaarlijks budget van 1,2 miljoen euro. Het onderzoek dat hieruit wordt gefinancierd richt zich op alle onderwijssectoren en is bijvoorbeeld bedoeld om onderwerpen op de beleidsagenda te zetten, een bewustere keuze te kunnen maken uit verschillende beleidsalternatieven of om een wetenschappelijke onderbouwing te geven aan onderwijsbeleid. Ook worden wel recent ingevoerde beleidsmaatregelen geëvalueerd op hun uiteindelijke effecten. Behalve in algemene aanbevelingen voor beleid, kan beleidsgericht onderwijsonderzoek daarnaast resulteren in aanbevelingen voor de onderwijspraktijk en voor (vervolg)onderzoek. De onderwerpen voor het uit te voeren onderzoek worden vastgesteld op basis van beleidsnotities van het ministerie van OCW en andere relevante organisaties, zoals de sectorraden voor primair onderwijs en voor voortgezet onderwijs. Beleidsmakers zijn ook vertegenwoordigd in de NRO Programmaraad voor Beleidsgericht Onderwijsonderzoek en in de commissies die de onderzoeksvoorstellen beoordelen. Meer informatie: www.nro.nl

Ambitie 7: Samenwerking met private partners Voor de samenwerking met private partners – zowel in de topsectoren als in de themaprogramma’s – zijn de eerste successen te melden zoals de samenwerking met de Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions (AMS) en Shell voor het programma URSES. Maar voor de samenwerking met private partners en het gezamenlijk programmeren van onderzoek dienen ook nieuwe mechanismen ontwikkeld te worden. De pilots van NWO-MaGW (en NWO Geesteswetenschappen) met de organisatie van matchmaking events en het in een vroeg stadium betrekken van de afnemers van de kennis bij het programmeren en uitvoeren van onderzoeksprogramma’s bieden goede uitgangspunten hiervoor. Voorbeelden hiervan zijn de programma’s Duurzame Businessmodellen waarbij met het Groene Brein en De Groene Zaak wordt samengewerkt, Explorail waarbij de NS en ProRail

18


samen met NWO-MaGW het programma hebben ontwikkeld en uitgevoerd, de programma’s van NWO-MaGW/NIHC over de wisselwerking van cognitie en voedsel, en cognitie en licht waar Philips nauw bij betrokken is, en nieuw te ontwikkelen duurzame energieprogramma’s waarbij ENECO betrokken is.

Wetenschap helpt bij optimalisering onderhoud en gebruik spoorwegen Binnen het programma ExploRail werken de wetenschap, spoormanager ProRail en vier aannemers nauw samen om optimaal gebruik van het spoor te kunnen maken. Want stakeholders die het Nederlandse spoor berijden (de treinen) en zij die het onderhouden (de aannemers) beconcurreren elkaar voortdurend om gebruikstijd. Hoe vind je de gulden snede? Wie wijkt er voor wie zonder reiziger en vrachtvervoerder nodeloos dwars te zitten? ExploRail is in 2012 door NWO-MaGW, STW, én ProRail opgezet. Van meet af aan was samenwerking met een private partij dus al in de programmaopzet opgenomen. Hoe de inmiddels jarenlange praktijk van samenwerking tussen de uiteenlopende deelnemers aan de projecten (ProRail, wetenschap en aannemers) heeft uitgepakt kan behartigenswaardige lessons learned herbergen. Projectleider Rob Basten van de Technische Universiteit Eindhoven: “Er is op het Nederlandse spoorwegnet eigenlijk geen tijd voor onderhoud. Het spoor is vol en de dienstregelingen zijn onverbiddelijk! Daarom is de uitdaging zo groot om in samenwerking met alle partijen een optimum te vinden. Het aantal belanghebbenden maakt afstemming nog complexer: vier grote aannemers voeren het onderhoud uit – ASSET Rail, Strukton Rail, BAM Infra Rail en VolkerRail – binnen meer dan twintig regio’s. Leveranciers van veelal voor ons spoornet op maat gemaakte onderdelen spelen ook een rol, net als allerlei overheden. Door wiskundige modellen toe te passen op het bedrijfssysteem benaderen we het ideaal van synchroon onderhoud én gebruik van spoor.” DR. IR. R.J.I. BASTEN, TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN, FACULTEIT INDUSTRIAL ENGINEERING & INNOVATION SCIENCES NWO PROJECT: ‘OPTIMIZATION FOR CONFLICTING PERFORMANCE REQUIREMENTS OF RAIL OPERATION AND MAINTENANCE’

Samenwerking 1e en 2e geldstroom Met de activiteiten in de themaprogramma’s en de topsectoren heeft NWO-MaGW in 2014 naast het basis budget van 41 miljoen 20 miljoen euro inverdiend aan departementale subsidies en bijdragen van private partijen en van de Europese commissie en zuster councils. Dit extra verkregen budget dat in 2015 naar verwachting in de zelfde orde van grootte of hoger zal zijn, komt voor het grootste deel ten goede aan goed scorende Nederlandse onderzoekers in kwalitatief zeer goede samenwerkingsprogramma’s. Het bestuur van NWO-MaGW heeft goede hoop met de in Ambitie 5 genoemde nieuwe thema-activiteiten evenzeer extra nationale en internationale middelen te vergaren. Dit wordt het nieuwe

19


werkmodel voor de middellange termijn: met een basisbudget via samenwerkingsprogramma’s meer middelen creëren voor de achterban. De (internationale) thematische programma’s zullen in de toekomst in beter overleg met de bestuurders aan de 1e geldstroom moeten worden vormgegeven en meer in lijn met de ‘eigen’ speerpunten. Hiervoor zullen transparante mechanismes moeten worden ontwikkeld. Het zelfde geldt voor de discussie over de lage honoreringspercentages bij de open rondes van NWO-MaGW, die regelmatig aan de orde worden gesteld, zoals in het externe evaluatierapport van NWO in 2013, onder leiding van J. Stooff. In een rapport van Technopolis over oorzaken en achtergronden (2009) wordt gesproken van een relatief groot gamma-veld (meer dan een kwart) dat voor onderzoeksmiddelen bijna uitsluitend op de 2e geldstroom is aangewezen. Dialoog tussen de 1e en 2e geldstroom over de bekostiging van de Maatschappij- en Gedragswetenschappen, heeft daarom grote prioriteit1.

Duurzame Business-modellen De projecten van het programma ‘Duurzame Businessmodellen’ gaan nieuwe kennis en methoden ontwikkelen die de overgang naar duurzame business-modellen in Nederland versnellen. In de consortia werken wetenschappers, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties samen. Wetenschappelijke disciplines zoals bedrijfskunde, innovatiewetenschappen, psychologie en economie worden met elkaar, met bedrijven en met organisaties verbonden. Het Groene Brein en De Groene Zaak, twee organisaties die zich sterk maken voor duurzaamheid, en NWO hebben het initiatief genomen voor het programma. NWO heeft samen met verschillende bedrijven en organisaties, die ook financieel bijdragen, de onderwerpen voor het onderzoek bepaald. In de consortia zijn de vragen uit de praktijk van de bedrijven en organisaties leidend. Vanaf het formuleren van de projectvoorstellen tot het toepassen van de kennis in de praktijk werken onderzoekers, bedrijven, overheden en organisaties nauw samen. Door deze co-creatie is het mogelijk om het onderzoek en de praktijk voortdurend op elkaar af te stemmen en bij te stellen. Hierdoor wordt de overgang van traditioneel ondernemen naar duurzame business-modellen in Nederland versneld.

1 Zie ook het Sectorplan Sociale wetenschappen: Verantwoord en Verantwoordelijk. Sectorplan Sociale Wetenschappen 2014 Commissie Sectorplan Sociale Wetenschappen (downloaden).

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Bezoekadres: Laan van Nieuw Oost-Indië 300 Den Haag Postadres: Postbus 93461 2509 AL Den Haag Contact: [email protected] 070 344 09 44 www.nwo.nl/magw April 2015

Over NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen NWO Maatschappij- en Gedragswetenschappen (MaGW) initieert, stimuleert en financiert hoogwaardig onderzoek op het gebied van de maatschappijen gedragswetenschappen. Maatschappij- en gedragswetenschappelijk onderzoek levert een bijdrage aan het beantwoorden van uiteenlopende maatschappelijke vraagstukken. Bijvoorbeeld: hoe houden we steeds grotere steden leefbaar, bereikbaar en vitaal? Wat is de invloed van vergrijzing op het onderwijs? Welke rol speelt cognitie bij het eetgedrag van mensen met overgewicht?

Transformaties en Veerkracht

Recommend Documents