Totale knieprothese
Welkom
bij het H. Hartziekenhuis mol 1
Contact Mevr. Ilse Huysmans, hoofdverpleegkundige dienst Heelkunde 014/71 27 10 en het verpleegkundig team 014/71 21 20 Dhr. Bruno Marck, diensthoofd kinesitherapie en zijn team 014/ 71 20 52 Mevr. Marlies Dams, sociale dienst 014/71 27 30
2
Secretariaat Orthopedie, E-mail:
[email protected] 014/71 20 55
totale knieprothese
Inhoud De totale knieprothese (TKP)
5
Hoe ziet een knie er uit?
5
Wanneer wordt een prothese geplaatst?
6
Hoe ziet een prothese er uit?
7
Verloop tijdens opname in het ziekenhuis
9
Wat brengt u mee?
9
Dag van de opname
10
Dag van de operatie
11
De volgende dagen
12
Kinesitherapie 12 Sociale Dienst
14
Ontslag 15 Mogelijke complicaties
16
Leven na een knieprothese: praktische raadgevingen
17
Slechte en goede houdingen na een totale knieprothese
17
Leven met een totale knieprothese in de dagelijkse activiteiten
18
Tot slot
20
Checklist - voorbereiding
21 3
Voorwoord Beste Mevrouw, Beste Mijnheer,
U hebt, in samenspraak met uw arts, besloten een “Totale Knieprothese” (TKP) te laten plaatsen in ons ziekenhuis. Voordat u zich laat opereren, moet u goed weten wat de operatie inhoudt en hoe het herstel na de operatie zal verlopen. In deze folder zouden we u graag willen informeren over het kniegewricht en de totale knieprothese. U krijgt informatie over de voorbereiding op de operatie, de operatie zelf en de nabehandeling. Voor een vlotte revalidatie nadien is het zeer belangrijk dat u de instructies van de geneesheer, kinesist, ergotherapeute en de verpleegkundigen goed opvolgt. Daarom worden in deze brochure ook aandachtspunten meegegeven i.v.m. de revalidatie. We wensen u een spoedig herstel en een vlotte revalidatie. Aarzel niet om uitleg en hulp te vragen. Bij problemen of vragen kan u altijd bij ons terecht.
Vanwege het volledige team: Dr. Stefan Mattheeuws Dr. Hans Schauvliege Dr. Floris Vaes Dr. Robrecht Motmans 4
totale knieprothese
De totale knieprothese (TKP) Hoe ziet een knie er uit? Om goed te kunnen lopen hebben we soepel bewegende knieën nodig. Het kniegewricht is een schakel tussen boven- en onderbeen, ofwel scheenbeen en dijbeen, twee botdelen die precies op elkaar passen. De uiteinden van die botten zijn bekleed met een laagje kraakbeen dat ervoor zorgt dat de knie soepel beweegt. Het kraakbeen is elastisch en vangt schokken en stoten op. Het stevig omhulsel (kapsel) houdt de botten op hun plaats. Daaromheen zitten de kniebanden, spieren en pezen. Als een kniegewricht ernstig beschadigd of versleten is, is vervanging door een prothese vaak de enige oplossing.
Dijbeenspier (quadriceps) Knieschijf (patella) Knieschijfpees Kuitbeen (fibula)
Quadricepspees Kraakbeen
Scheenbeen (tibia)
Foto: Anatomie van de knie
5
Wanneer wordt een prothese geplaatst? Een knieprothese wordt geplaatst bij ernstige beschadiging van het kniegewricht, vooral om de pijn in de knie weg te nemen. De meest voorkomende indicaties voor een TKP zijn: Artrose: dit is slijtage van het kraakbeen in het gewricht Reumatoïde arthritis Avasculaire necrose Als gevolg van de aantasting van het kraakbeen schuren de beenderige uiteinden rechtstreeks op mekaar. Dit verklaart de pijn. Dikwijls treedt er ook stijfheid op van de knie en zichtbare misvorming (vb O-benen of X-benen). In principe is er geen leeftijdsbeperking en komen zowel jongere als oudere patiënten in aanmerking voor een knieprothese. Bij de operatie wordt het versleten, slecht functionerend gewricht vervangen door een kunstgewricht. De stevigheid van de knie en de beweeglijkheid worden verbeterd. De uitwendig zichtbare vervorming wordt gecorrigeerd.
6
Foto: knie met slijtage (foto links) en knie met een totale knieprothese (foto rechts)
totale knieprothese
Hoe ziet een knieprothese er uit? Totale knieprothese: Een knieprothese is een nabootsing van de normale knie. Omdat het kniegewricht uit drie verschillende onderdelen bestaat, bestaat een knieprothese meestal uit drie aparte onderdelen: een component voor het bovenbeen, een component voor het onderbeen en een component voor de knieschijf. De totale knieprothese omvat het inbrengen van deze drie nieuwe gedeelten, na verwijderen en aanpassen van de versleten oppervlakken van scheenbeen, dijbeen en knieschijf. Deze nieuwe onderdelen worden op bestaande dijbeen-, scheenbeen- en knieschijfoppervlakken aangebracht. De verankering ervan in het bestaande been kan op verschillende manieren gebeuren en is afhankelijk van de leeftijd en de stevigheid van het been. Meestal wordt cement gebruikt.
7
Unicondylaire knieprothese Wanneer de schade zich beperkt tot een gedeelte van de knie, wordt soms een unicondylaire knieprothese geplaatst. Bij de unicondylaire knieprothese worden slechts twee gedeelten vervangen (scheenbeen en dijbeen) en dit alleen aan de mediale of laterale zijde (binnen- of buitenkant).
Metaal
Polyethyleen
Zijaanzicht
8
Vooraanzicht
totale knieprothese
Verloop tijdens opname in het ziekenhuis De opname gebeurt meestal één dag vóór de operatie. De totale verblijfsduur is ongeveer tien dagen, afhankelijk van de vooruitgang van de revalidatie. Als dat nodig zou zijn, vragen we een opname in een revalidatie-instelling voor verder herstel na de ziekenhuisopname. Zo u dit reeds vóór opname in het ziekenhuis weet, kan u best zo snel mogelijk contact opnemen met de sociale dienst. Zij helpen u met het in orde brengen van de formaliteiten.
Wat brengt u best mee • Krukken voor de revalidatie na de operatie: u kan deze lenen bij het Rode Kruis of via het ziekenfonds. • Schoeisel of pantoffels: geen slippers, maar degelijke, gesloten pantoffels of schoenen om goed te kunnen stappen tijdens de revalidatie. Liefst geen veterschoenen, aangezien u niet zelf in de mogelijkheid zal zijn deze veters te binden. Een schoenlepel is ook een handig hulpmiddel. • Pyjama en ondergoed (Zorg ervoor dat de pyjama goed past en niet te lang is qua been- en armlengte. Dit is belangrijk ifv beweeglijkheid en opstarten van de revalidatie) of sportieve kledij (lange of korte broek). • Toiletartikelen. • SIS-kaart en eventueel de formulieren voor de verzekering. • Resultaten van de pré-operatieve onderzoeken, als u die heeft. • Bloedgroepkaartje. • Medicatielijst met naam en dosering van het medicament of de thuismedicatie in originele verpakking. • Antithrombosekousen en sleeves zo u die in uw bezit hebt van een vorige ingreep.
9
Dag van opname • Tijdens de eerste dag wordt u voorbereid op de operatie: • U krijgt een formulier “patiëntenpad”, waar in uitgelegd staat wat er zal gebeuren vanaf het moment van opname tot en met het moment van ontslag. Zo weet u welke onderzoeken u zal moeten ondergaan, welke oefeningen u zal moeten doen met de kinesist tijdens uw verblijf, … • Enkele administratieve formulieren worden ingevuld. • U zal enkele onderzoeken ondergaan, zo deze nog niet door de huisarts werden uitgevoerd: • Bloedafname • Staaltje urine • Foto’s van de knie • Eventueel cardiologisch nazicht • Pré-operatief onderzoek door de anesthesist • Antithrombosekousen worden aangemeten: dit zijn meestal witte kousen die er voor zorgen dat u geen ontsteking van de bloedvaten zou krijgen, doordat u een tijdje minder zal bewegen met de benen. • Sleeves worden aangemeten. Dit zijn opblaasbare kousen die het effect van de antithrombosekousen versterken (=compressietherapie). • Starttoediening spuitje tegen flebitis. • ’s Avonds zal uw knie zo nodig geschoren worden en nadien gewassen met een ontsmettende zeep. • Vanaf middernacht mag u niets meer eten of drinken omwille van de verdoving de dag van de operatie.
10
totale knieprothese
Dag van de operatie • Verdoving: Meestal gebeurt de verdoving voor de operatie dmv een epidurale verdoving (prik in de rug). • Bij de epidurale verdoving wordt ook een pijnpomp aangesloten, welke behouden wordt tot 24 uur na de ingreep, ter behandeling van de postoperatieve pijn. Na verwijdering van de pijnpomp wordt er systematisch pijnmedicatie gegeven volgens een bepaald schema van de afdeling. Indien u nadien nog last heeft van pijn, aarzel dan niet dit te bespreken met de verpleegkundigen en de arts. Er kan aangepaste pijnmedicatie gegeven worden. Indien gewenst kan ook een algemene verdoving toegepast worden. • Ontsmetting huid: Net voor het vertrek naar de operatiezaal worden compressen met een ontsmettingsstof op de te opereren knie gelegd. • Na de operatie wordt u eerst een tijdje geobserveerd in de ontwaakzaal van het operatiekwartier. U zal verschillende uren van de kamer wegblijven. Sommige patiënten worden nog een nachtje geobserveerd op de afdeling Intensieve Zorgen. Breng uw familie hiervan op de hoogte, zodat zij niet ongerust zijn. De familie wordt steeds op de hoogte gebracht zo u op de Intensieve Zorgen verblijft, en mag u na de operatie een bezoekje brengen op deze afdeling. • Medicatie: Gedurende 24 uur zal u antibiotica toegediend krijgen. • Bloedverdunners: u krijgt gedurende een zestal weken een spuitje in de buik, Fraxiparine. Tijdens uw opname kan u, als u dit wenst, aangeleerd worden om zelf de inspuitingen te geven, zodat u dit zelf kan na uw ontslag. Er worden ook antithrombosekousen aangedaan als preventie tegen flebitis. Deze moet u zes weken dragen (dag en nacht). • Verzorging: Juist voor de ingreep (in de operatiekamer) krijgt u een blaassonde. Deze wordt verwijderd 24 uur na de operatie. In de wonde hebt u een drain (= afvoerbuisje) gekoppeld aan een redon (= opvangbokaaltje) waar het overtollig bloed in afgevoerd wordt. Deze wordt verwijderd na 24 uur. Om zwelling van de knie tegen te gaan en onder controle te houden alsook voor pijnbestrijding, wordt er regelmatig ijs gelegd op de knie.Er worden sleeves aangelegd met compressietherapie ter voorkoming van zwelling.
11
De volgende dagen • Gedurende de dagen na de operatie zullen volgende onderzoeken nog plaats vinden: • Bloedafname • Controle foto (RX) van de geopereerde knie. • De eerste dag heeft u bij uw lichamelijke verzorging nog hulp nodig van een verpleegkundige. Het is echter de bedoeling om zo snel mogelijk weer dingen zelf te doen. U wordt hier zo goed mogelijk in begeleid. • Na de eerste verzorging van de wonde wordt de antithrombosekous aan beide benen aangedaan.
Kinesitherapie Vanaf de eerste dag na de operatie, zal er gestart worden met kinesitherapie. De kinesist komt dagelijks langs om oefeningen met u te doen, zodat u op uw eigen tempo kan revalideren. Het doel van de kinesitherapie is de knie zo beweeglijk mogelijk te maken en u zo vlug mogelijk te leren stappen. Het verloop van de revalidatie hangt af van de samenwerking met de kinesist en de inzet/mogelijkheden van de patiënt.
De revalidatie verloopt als volgt: Eerste dag na de operatie:
• Bewegingsoefeningen in bed met een apparaat dat de knie op een passieve wijze plooit en strekt (CPM: Continuous Passive Motion). • Na de oefeningen en de eventuele ademhalingsoefeningen gaan we reeds de eerste maal opkomen en onder begeleiding van de verpleegkundige in de zetel zitten, tenzij uw toestand dit niet toelaat.
Tweede dag en volgende dagen: • Vanaf de tweede of derde dag starten de loopoefeningen met looprek of krukken, na goedkeuring van de arts. De familie zal gevraagd worden om krukken en gepast 12
schoeisel mee te brengen van thuis, zo deze nog niet meegebracht werden.
totale knieprothese
• Verder: • CPM evoluerend tot 50° in de knie • Passieve tot actieve oefeningen in bed en in de zetel • Pendelen • Bilspieroefeningen • Stappen met steun met looprek of krukken op de gang • Trappen doen • Zelfstandig stappen in de gang • Strekoefeningen • Fietsen op de hometrainer, zo voldoende buiging bereikt in de knie
Ergotherapie Vanaf de tweede dag zal er gestart worden met ergotherapie. De ergotherapeut komt bij u langs om uw zelfredzaamheid te bevorderen. Het doel van ergotherapie is dat u zo snel mogelijk zelfstandig de dagelijkse activiteiten terug kan opnemen op gebied van wonen, werken en vrije tijd. Concreet wil dit zeggen dat de ergotherapeut bij u langskomt om: • advies te geven omtrent hulpmiddelen en woningaanpassingen; • advies te geven omtrent methodeverandering (hoe kan ik het op een andere manier uitvoeren?); • alle mogelijke transfers te oefenen (bed/zetel/toilet/auto); • na te gaan in welke mate u reeds zelfstandig bent (wonen, werken, vrije tijd).
13
Sociale Dienst Denkt u dat u aanpassingen of hulp nodig heeft in huis? Contacteer dan de medewerkers van de sociale dienst. Zowel patiënten als familieleden kunnen zich richten tot de sociale dienst. Enkele voorbeelden van de dienstverlening zijn: • Mogelijke thuishulp na ontslag • Thuisvervangende mogelijkheden (rusthuis, …) • Financiële tussenkomsten • Mogelijkheden voor revalidatie, herstelverlof, … • Relationele en emotionele problemen Een sociaal werkster zal informatie verstrekken, bemiddelen en doorverwijzen, psycho-sociale begeleiding geven, ontslag voorbereiden, … Dit alles in overleg met patiënt, familie, huisarts, specialist en externe diensten. De sociale dienst is te bereiken: • Via de receptie of de verpleegkundigen • Telefonisch op het nummer: 014/71 27 30 • Tijdens de weekdagen van 8.30u - 16.00u.
14
totale knieprothese
Ontslag • Na ongeveer tien dagen bent u klaar om met ontslag te gaan. Wanneer mag u naar huis of naar een hersteloord of revalidatie-oord: • U kan 90° buigen met de geopereerde knie • U kan stappen met één of twee krukken, afhankelijk van uw mogelijkheden • U kan zich bewegen binnenskamers, zodat u vb. zelfstandig naar het toilet kan • U kan trappen op en af gaan • De wonde is volledig droog • Er is geen koorts Thuis en op revalidatie wordt de kinesitherapie zeker verder gezet en dit gedurende enkele weken om meer zelfstandig te worden. Verder in de brochure krijgt u nog enkele tips om de revalidatie tijdens de hospitalisatie en thuis te bevorderen. • Voordat u naar huis gaat, neemt een verpleegkundige nog enkele praktische zaken met u door, zoals medicijnen die u moet gebruiken en diverse afspraken. • Wonde: zolang de hechtingen nog ter plaatse zijn, is het afgeraden te baden of te douchen. • Bij ontslag zorgen we voor de nodige documenten: • Ontslagbrief voor de huisdokter (wordt opgestuurd indien nodig) • Voorschrift kinesitherapie zodat de oefeningen thuis verder gezet kunnen worden onder begeleiding van een kinesist • Medicatievoorschriften • Afspraak voor consultatie: twee weken na de operatie voor het verwijderen van de hechtingen en zes weken na de operatie voor het overlopen van de revalidatie • Zo nodig: thuisverpleging (voor het toedienen van de bloedverdunnende spuitjes), vervoerbewijs, … • Financiële kosten: Opleg: Het prothesemateriaal wordt gedeeltelijk terugbetaald. Er is een persoonlijke opleg, afhankelijk van het gebruikte materiaal. 15
Mogelijke complicaties Thrombose Als voorzorgsmaatregel worden bloedverdunners toegediend (Fraxiparinespuitjes in de buikwand) en anti-thrombosekousen en compressietherapie gegeven. De bloedverdunners moet men blijven toedienen tot zes weken na de operatiedatum. De anti-thrombosekousen moet u blijven dragen zolang de bloedverdunnende spuitjes worden gegeven. Deze kousen dienen, zoals eerder vermeld, dag en nacht gedragen te worden. Het beste tijdstip om de anti-thrombosekousen uit te wassen is overdag, omdat men dan actiever is dan ’s nachts en de kousen tijdens die tijd even uitgelaten kunnen worden. Nog beter is om een tweede paar kousen aan te kopen en deze aan te doen terwijl men de andere wast. Omdat u nog een tijdje bloedverdunnende spuitjes/medicatie krijgt, moet u oppassen met het combineren van andere medicijnen die het bloed ook verdunnen. Raadpleeg hiervoor uw arts.
Infectie Preventieve antibiotica dienen we toe tijdens en na de operatie (gedurende 24 uur). De operatie gebeurt in uiterst steriele omstandigheden. Om het even welke infectie (gebit, urinewegen, gynaecologische ontstekingen, keelontsteking, …) moet onmiddellijk worden behandeld, zoniet kunnen infecties ontstaan ter hoogte van de prothese.
Blijvende stijfheid van de knie Om dit te voorkomen is de kinesitherapie heel belangrijk.
16
totale knieprothese
Leven na een totale knieprothese Praktische raadgevingen: Draag zorg voor uw knie: De knieprothese kan gedurende vele jaren een zeer goed resultaat geven. Natuurlijk hangt de levensduur af van de wijze waarop u ermee omspringt. Regelmatige controle is daarom nodig dmv een RX-foto.
Slechte en goede houdingen na een totale knieprothese: Af te raden houdingen: • Ga liever niet op uw knieën zitten. Vermijd het tillen van zware voorwerpen. Gebruik voor boodschappen liefst een tas met wieltjes. • Vermijd hurkzit. • Vermijd benen over elkaar te slaan bij het zitten. Wat doet u best wel: • Ga bij voorkeur op een wat hogere stoel zitten. • Het is belangrijk dat uw knie helemaal gestrekt kan worden. Lig daarom niet met een dik kussen onder de knie.
17
Leven met een totale knieprothese in de dagelijkse activiteit Opstaan uit bed: Als u uit bed komt, kan het gezonde been het geopereerde been ondersteunen. Ga overeind zitten en steun op beide handen. Draai bekken en dijen samen naar de rand van het bed. Plaats het geopereerde been iets naar voor en kom recht door nog steeds op beide handen te steunen.
Gaan liggen in bed: Nu gaat u omgekeerd te werk. Ga op de rand van het bed zitten. Zet u zo dicht mogelijk naar het kussen toe, zodat u onmiddellijk hoog genoeg in bed ligt en op deze manier heeft u voldoende plaats om uw benen in bed te zwieren. Steun met de handen op het bed en schuif naar achter tot beide knieën ondersteund zijn. Het gezonde been ondersteunt hier weer het geopereerde been. Draai nu de benen en het bekken samen in bed. De hoogte van het bed = de hoogte van een stoel. Indien nodig kan u het bed iets verhogen.
Trappen op en af gaan: • Opgaan: Zet eerst het niet-geopereerde been omhoog. De kruk en het geopereerde been volgen. • Afgaan: Zet eerst de kruk en het geopereerde been omlaag. Het goede been volgt.
Baden/douchen:
18
• Na controle van de wonde door de arts en na verwijderen van de haakjes mag u douchen of baden. U kunt zich best al zittend wassen. Voorzie dus voor alle veiligheid een antislipmatje, een douchezit of badplank en wandbeugels. Sluit nooit de badkamer of toiletdeur zodat iemand ter hulp kan komen, in geval er iets zou gebeuren.
totale knieprothese
Kleden: • Een lange schoenlepel is een handig hulpmiddel bij het aandoen van uw schoenen. Er bestaan verschillende hulpmiddelen voor het kleden. Hierover kan u steeds vragen stellen aan de ergotherapeut.
Huishoudelijke activiteiten: • NIET overmoedig worden. Neem regelmatig rust bij de eerste tekenen van vermoeidheid. Verdeel de taken over de volledige dag en week.
Vrije tijd, hobby en sport: • Gebruik bij het aandoen van schoenen een schoentrekker met een lange steel. • Fietsen: Het is mogelijk om weer te fietsen als u voldoende controle heeft over uw geopereerde been en de buiging voldoende is. Oefen eerst op een hometrainer. Zet eerst het zadel zo hoog mogelijk. Probeer eerst vooruit en achteruit tot aan het pijnpunt. Draai pas volledig rond wanneer dit mogelijk is zonder te forceren. Wanneer het ronddraaien vlot gaat, kan het zadel stilaan terug verlaagd worden. Tip: gebruik een damesfiets vanwege de lage instap. • Wandelen is goed indien dit niet overdreven wordt. Voer geleidelijk de afstand op. Rust regelmatig. Een wandelstok gebruiken mag. U moet in staat zijn om op een normale manier trappen te bestijgen of te dalen. • Autorijden mag zes weken na de ingreep, als u voldoende controle heeft over uw geopereerde been. Raadpleeg wel op voorhand de voorwaarden van uw autoverzekering. • Tuinieren is geen probleem, maar ga zo weinig mogelijk hurken en op de knie zitten. • Werk zoveel mogelijk zittend. • Sporten zoals tennis en badminton best in overleg met de dokter. • Joggen is af te raden. • Zwemmen is toegelaten na een zes-tal weken, wanneer u uw knie voldoende onder controle heeft.
19
Tot slot Weet dat niet iedereen even snel geneest en de revalidatie afhankelijk is van meerdere factoren. Indien u nog vragen heeft, aarzel niet ze te stellen. We zijn er ons goed van bewust dat zaken die voor ons heel normaal zijn, niet noodzakelijk voor u ook zo zijn. Zowel de arts – verpleegkundige – kinesist – ergotherapeute – sociale medewerker zijn zeker bereid om u uitleg te verschaffen. Onze contactgegevens vindt u vooraan in de brochure terug. Veel moed tijdens uw revalidatie.
20
totale knieprothese
Checklist – voorbereiding ❏❏ Zo nodig de sociale dienst reeds contacteren na raadpleging chirurg ❏❏ Medische vragenlijst thuis invullen ❏❏ Pré-operatieve onderzoeken bij de huisarts laten doen minimum vier dagen voor de ingreep ❏❏ Bloedgroepkaartje meebrengen ❏❏ Thuismedicatie in originele verpakking meebrengen of een medicatielijst met naam en dosering van het medicament ❏❏ Hospitalisatieverzekering verwittigen ❏❏ Werkgever verwittigen ❏❏ Sieraden thuislaten (kostbare dingen) ❏❏ Douche of bad nemen de avond voordien of de ochtend van opname in het ziekenhuis ❏❏ Medische vragenlijst en andere formulieren (hospitalisatieverzekering, evt. speciale formulieren werkonbekwaamheid, …) meebrengen bij opname ❏❏ De dag van de operatie u aanmelden aan de receptie en vervolgens op de afdeling Heelkunde
21
22
totale knieprothese
H. Hartziekenhuis Mol Gasthuisstraat 1 – 2400 Mol Tel.: 014/71 20 00 E-mail:
[email protected] www.azmol.be
23
ZKL140994
Algemeen nummer: 014 71 20 00 Afspraken: 014 71 20 53 Ombudsdienst: 014 71 21 93 Spoedgevallendienst: 014 71 23 92 Afspraken radiologie: 014 71 20 43
